Beheersplan Onroerend Erfgoed

BEHEERSPLAN ONROEREND ERFGOED

Naam van het onroerend erfgoed: Parochiekerk Sint- Catharina

Ligging: MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15

Beschermingsbesluit: Parochiekerk Sint- Catharina (monument, M.B. 16 december 1991)

Beheersplan opgemaakt door: HEKATE erfgoedonderzoek Bostsestraat 1 3300 Tienen www.hekate.be

Opdrachtgever: Kerkraad Sint- Catharina Monseigneur Koningsstraat 5 3680 Maaseik PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

Inhoudsopgave

1. IDENTIFICATIE en AFBAKENING van het onroerend erfgoed ...... 5

1.1. Administratieve gegevens ...... 5

1.2. Perimeter van het beheersplan ...... 5

2. HISTORISCHE NOTA ...... 8

2.1. Voorgeschiedenis ...... 8

Het Benedictinessenklooster en Onze- Lieve- Vrouwekapittel van Aldeneik ...... 8

De oude parochiekerk van Sint- Catharina ...... 10

2.2 Een nieuwe kerk voor Sint- Catharina ...... 12

Bouw en inrichting van de kerk ...... 12

Restauratie- en herstellingswerken aan de Catharinakerk ...... 16

2.3. De kerkschat van de Sint- Catharinakerk ...... 18

Inventarissen ...... 18

Bewaring ...... 21

2.4. Het orgel van Pieter Adam van Dinter ...... 22

3. BESCHRIJVING en INVENTARIS van de erfgoedelementen ...... 26

3.1. Omgeving ...... 26

3.2. Exterieur ...... 26

3.3. Interieur ...... 27

3.4. Meubilair ...... 29

3.5. Mobilair ...... 30

3.6. Roerende goederen ...... 30

3.7. Cultuurgoederen ...... 35

4. BESCHRIJVING van de ERFGOEDWAARDEN ...... 37

4.1. Historische waarde ...... 37

4.2. Wetenschappelijke, in casu architectuurhistorische waarde ...... 37

5. Onderbouwde VISIE op het TOEKOMSTIG BEHEER ...... 39

5.1. Basisprincipes...... 39

5.2. Centrumkerk, gebruikt voor de eredienst ...... 40

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

5.3. Regelmatig onderhoud van het kerkgebouw en restauratie van het interieur ...... 40

5.4. Goede bewaring en ontsluiting van de roerende goederen ...... 42

5.5. Restauratie en regelmatig onderhoud van het orgel ...... 43

6. OPSOMMING van de WERKZAAMHEDEN ...... 45

7. Manier en tijdstip van OPVOLGING ...... 52

1.1. Het toestandsrapport ...... 52

1.1.1. Het toestandsrapport voor bouwkundig erfgoed ...... 53

1.2. Overzicht van uitgevoerde (onderhouds)werken ...... 54

1.3. Bijkomende premie van 10% voor ‘voorbeeldige beheerders’ ...... 54

1.4. Overgangsbepalingen...... 55

8. BIJLAGEN ...... 56

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

1. IDENTIFICATIE en AFBAKENING van het onroerend erfgoed

1.1. Administratieve gegevens

Naam Parochiekerk Sint- Catharina

Beschermingsbesluit(en) en - statuut De Sint- Catharinakerk werd bij ministerieel besluit van 16 december 1991 beschermd als monument en stadsgezicht.

Kadastrale ligging Maaseik, 1ste afdeling, sectie E, perceel nummer 420.

Juridische toestand Vastgesteld bouwkundig erfgoedrelict (ID 73343) Gelegen in de vastgestelde archeologische zone ‘Historische stadskern van Maaseik’ (ID 11904) Gewestplan Vlaanderen: woongebied, gebied met culturele, historische en/of esthetische waarde.

1.2. Perimeter van het beheersplan

Aanleiding voor de opmaak van het beheersplan Aanleiding voor de opmaak van het beheersplan is de nood tot restauratie van het kerkinterieur.

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

Foto’s van het onroerend goed in zijn context

Sint- Catharinakerk: zuidzijde

Sint- Catharinakerk: noordzijde met kerktuin, Mariagrot en sacristie

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

Sint- Catharinakerk: noordzijde met kerktuin

Sint- Catharinakerk: koor en apsis met sacristie © HEKATE erfgoedonderzoek - www.hekate.be 7

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

2. HISTORISCHE NOTA

De hieronder beschreven historiek van de parochiekerk van Sint- Catharina is in hoofdzaak gebaseerd op de resultaten van het doorgedreven archiefonderzoek, uitgevoerd door dhr. Rik Nulens, verzameld in de onuitgegeven studie Data en feiten m.b.t. de bouw van de nieuwe parochiekerk van Maaseik vanaf 1798 (versie 21 februari 2017), waarvoor onze oprechte dank.

2.1. Voorgeschiedenis

Het Benedictinessenklooster en Onze- Lieve- Vrouwekapittel van Aldeneik

Aan de bouw van de Sint- Catharinakerk gaat een interessante geschiedenis vooraf die teruggaat tot het begin van de 8ste eeuw en naar Aldeneik voert.

Volgens de overlevering lieten de Frankische edelman Adelhard en zijn vrouw Grinuara daar voor hun twee dochters Harlindis (ca. 695- 753) en Relindis (ca. 695- 780) een houten kerkje en een klooster bouwen. Het leven van beide zussen, die de regel van Benedictus volgden, werkte inspirerend en algauw voegden andere kloosterlingen zich bij hen. De officiële stichting van het klooster wordt gesitueerd tussen 719 en 721, toen Willibrord van Northumbria en Bonifatius van Devon samen het klooster bezochten. Willibrord wijdde er Harlindis tot abdis. Het was allicht via beide missionarissen dat het klooster van Aldeneik in het bezit kwam van haar meest waardevolle stukken: de Angelsaksische textilia en de codices, waaronder de Codex Eyckensis die vervaardigd werd in de abdij van Echternach, gesticht door Willibrordus. Naar verluidt werd het klooster in die begindagen bewoond door 12 kloosterzusters, naast de zussen Harlindis en Relindis1. Toen Harlindis in 753 stierf, werd haar zus Relindis door Bonifatius tot abdis gewijd. Zij werd de tweede abdis die de leiding kreeg over het klooster van Aldeneik en bleef die taak vervullen tot aan haar dood in 780.

De Vita, die dateert van rond 860, beschrijft het leven van beide zussen en de wonderen die aan Harlindis en Relindis worden toegeschreven: het wijnwonder waarbij door toedoen van de gebeden van Harlindis op miraculeuze wijze water in wijn veranderde, het rozenwonder waarbij de hagelwitte kwartssteentjes die beide zussen als mozaïeksteentjes voor de opsmuk van de kerk verzamelden in echte rozen veranderden, en het kaarsenwonder waarbij de kaarsen die door de duivel zelf waren uitgeblazen terwijl Harlindis en Relindis tijdens de nachtofficie de metten baden, door een engel opnieuw werden aangestoken. Deze

1 Mersch B., Van Abdijkerk tot kapittelkerk, gepubliceerde teksten van de lezing van 6 oktober 2010

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

wonderlijke gebeurtenissen en de aanbidding van de relieken van beide zusters niet lang na hun dood, zou leiden tot hun heiligverklaring.

Omwille van de vervallen toestand besliste abdis Ava het houten kerkje te vervangen door een waardiger bedehuis in steen. De nieuwe kerk werd een romaans gebouw waarin aan de oostzijde van de kerk, in het koor, de relieken van beide heiligen werden bijgezet in een stenen schrijn achter het altaar, gewijd aan Onze Lieve Vrouw. De translatio die in 870, 881 of 9002 zou plaatsgevonden hebben, - werd geleid door bisschop Franco van Luik (855- 901) en betekende zoveel als de heiligverklaring van Harlindis en Relindis.

In 936 zorgde Otto I ervoor dat het klooster haar inmiddels door feodalisering en secularisering kwijtgeraakte bezittingen - voornamelijk landerijen en opbrengstgoederen - terugkreeg. Dit is de laatste maal dat het Benedictinessenklooster in de geschriften vermeld wordt. Wat er precies met de zusters gebeurde of waarom ze het klooster verlieten, is niet duidelijk. Feit is wel dat bisschop Richarius van Luik tussen 936 en 945 - respectievelijk de laatste vermelding van het vrouwenklooster en het jaar waarin Richarius stierf - in Aldeneik een collegiaal kapittel van 12 seculiere kanunniken installeerde. Dat vermeldt toch de Gesta episcoporum Leodiensium (1247- 1251), waarin de daden van de Luikse bisschoppen beschreven worden door Egidius van Orval3. De kanunniken van het kapittel van Onze- Lieve- Vrouw stonden in voor zielenzorg - ze bedienden de parochies in de omgeving, waaronder Nieuw- Eyck, het huidige Maaseik - , ze onderhielden de verering van de relieken en zorgden zo voor de kerkschat van het voormalige Benedictinessenklooster.

In 952 schonk dezelfde Otto I - inmiddels keizer geworden - het klooster aan bisschop Farabert van Luik. Of het hier gaat om een effectieve schenking - het toevoegen van het klooster aan de bezittingen van het bisdom - dan wel of het klooster onder toezicht geplaatst werd van het bisdom, is niet duidelijk.

In de 12de eeuw werd de door abdis Ava gebouwde romaanse kerk afgebroken en vervangen door een nieuwe kerk. De bouw van die nieuwe kerk is niet gedocumenteerd maar op basis van latere beschrijvingen en stijlkenmerken kan aangenomen worden dat de kerk ontstond tussen de tweede helft van de 12de eeuw, toen het schip gebouwd werd, en het laatste kwart van de 13de eeuw, toen het romaanse koor vervangen werd door een koor in gotische stijl (afb. 1).

De relieken van Harlindis en Relindis, die sinds het laatste kwart van de 9de eeuw in het schrijn achter het altaar bewaard werden, kregen vermoedelijk op het einde van de 15de eeuw een nieuwe plaats achteraan in de kerk, in de robuuste westertoren (afb. 2). Allicht gebeurde die

2 Mersch B., Van abdijkerk tot parochiekerk (ca. 720-1800), uit: http://www.kerkaldeneik.be/PDF/Historische%20nota%20720-1800.pdf. 3 Mersch B., Van Abdijkerk tot kapittelkerk, gepubliceerde teksten van de lezing van 6 oktober 2010

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

verplaatsing uit veiligheidsoverwegingen. Twisten en (godsdienst)oorlogen waren in die periode immers geen uitzondering en waren voor de kanunniken meermaals aanleiding om Aldeneik tijdelijk te verlaten en toevlucht te zoeken in het versterkte Nieuw- Eyck of Maaseik. In 1570, na jaren van dreiging maar vooral om het oprukkende protestantisme het hoofd te bieden, kregen de kanunniken van de prins- bisschop van Luik het bevel om het klooster in Aldeneik te verlaten en zich te vestigen binnen de stadsmuren van Maaseik. Daar vonden het kapittel en de kerkschat een onderkomen in de Sint- Catharinakerk, het hart van de in 1245 gestichte parochie. De verplaatsing van het kapittel ging gepaard met de aankoop van claustrale huizen rondom de Catharinakerk en hield meteen ook een reorganisatie in: omwille van onvoldoende prebenden werd het aantal kanunniken gereduceerd van twaalf tot negen. Op 22 maart 1571 werden het kapittel, de kerkschat en de relieken van Harlindis en Relindis plechtig overgebracht van Aldeneik naar Maaseik. Daarmee ‘promoveerde’ de Sint- Catharinakerk tot collegiale kapittelkerk en won ze aan belang.

De oude parochiekerk van Sint- Catharina

De parochie van Sint- Catharina werd gesticht op 26 maart 1245. Het stichtingscharter, dat deel uitmaakt van de kerkschat, regelt de afscheiding van de nieuwe parochie van Aldeneik - voorheen bedienden de kanunniken de geloofsgemeenschap - en verleende de toestemming tot de bouw van een nieuwe kerk. Over de bouw van de oude Sint- Catharinakerk is niet veel geweten. Er zijn - voor zover gekend - geen geschriften uit de ontstaansperiode van de kerk bewaard die de eigenlijke bouw documenteren. Enkele afbeeldingen en beschrijvingen geven wel een idee van hoe de kerk eruit zag. Zo toont het gezicht op Maaseik (afb.3 ), in het kaartboek van de abdij van Averbode rond 1678 opgetekend door landmeter Cornelis Lowis, de kerk als een gebouw met een hoge middenbeuk, aan de oostzijde afgesloten door een halfronde apsis, een zuidelijke transeptarm, en een drielaagse westertoren die vrij gesloten is onderaan en opmerkelijk meer opengewerkt aan de ingesnoerde spits. De stadskaart ‘Maeseyck en 1672’ (afb. 4) toont de door Sébastien Vauban (1633- 1707) op bevel van Lodewijk XIV versterkte stad en geeft een zicht op de noordzijde van de Sint- Catharinakerk. Opvallend hier is het dubbele, hoge en korte schip met halfronde apsis, de lage noordelijke zijbeuk en de robuuste toren met hoge steunberen en een eenvoudige torenspits met tentdak. Deze afbeelding komt overeen met de beschrijving van de kapittelkerk in Les délices du païs de Liége4 uit 1744 die de kerk beschrijft als een gotisch gebouw met twee parallelle beuken - bijna gelijk in grootte en hoogte - , een zeer lage, geplafonneerde noorderzijbeuk en een toren met een lage

4 Kints E. (ed.), Les délices du Païs de Liége, ou Descprition geographique, topographique et chronographique des monuments sacrés et profanes de cet Evêché-principauté et de ses limites, deel 4, 1744, p. 136.

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

torenspits. Verder vermeldt Les délices dat in de grootste beuk het kapittelkoor was ondergebracht en dat het werd afgesloten door een fraai gesculpteerd doksaal op marmeren zuilen waartegen beelden van de twaalf apostelen. De rest van de kerk deed dienst als parochiekerk. Volgens diverse bronnen en een plan van de kerk uit 1716 (afb. 5)5 - in 2007 bij toeval ontdekt in het Bisschoppelijk archief van Luik - herbergde de parochiekerk, naast het hoofdaltaar, twaalf altaren, doorgaans van broederschappen, waaronder één van Sint Elooi en Sint Sebastiaan. Onder de rond 1700 aangebouwde sacristie moet een kelder geweest zijn om in geval van nood de kostbaarheden uit de kerk veilig onder te brengen. Diverse historische inventarissen leren immers dat het kapittel op dat moment een aanzienlijke kerkschat bezat die bestond uit relieken van verschillende heiligen, handschriften, edelsmeedwerk, meubilair en allerhande textilia.

In de loop van de 18de eeuw werd de kerk verschillende malen geteisterd, onder meer in 1704 door bliksem met een dakbrand tot gevolg en in 1716 door een overstroming waardoor de vloer en de graven in de kerk zware schade opliepen. Door geldgebrek, zowel van het kapittel als van de stad - die elk verantwoordelijk waren voor het onderhoud van een bepaald deel van het gebouw - raakte de kerk alsmaar meer in verval. De verdrijving van de kanunniken naar aanleiding van de Franse Revolutie en de opheffing van het kapittel op 25 november 1797, zetten de laatste neerwaartse lijn in van de oude Catharinakerk. Tijdens een storm in het jaar 1800 stortte de torenspits in en twee jaar later volgden een groot deel van het metselwerk van de toren en de muur van de doopkapel. De kerk was toen al verlaten en de erediensten vonden plaats in de Minderbroederskerk. In 1807 werd wat overbleef van de verwaarloosde Catharinakerk afgebroken. De gronden werden verkocht en de grafstenen uit de kerk deden dienst als plavuizen voor de stoep of werden verbrand tot kalk. Van de kerk restten toen enkel nog de funderingen. Die zouden in november 1830 (gedeeltelijk) ontgraven worden als voorbereiding op de bouw van de nieuwe kerk6.

Gelukkig onderging de kerkschat niet hetzelfde lot. Kort na de opheffing van het kapittel in 1797 werd een inventaris opgemaakt van de kloostereigendommen en werd de kerk verzegeld. Even later werd de kerk opnieuw geopend en bleken de roerende goederen die zich nog in de kerk bevonden amper 39,50 franc waard7. Dat bewijst dat de uiterst waardevolle kerkschat, die sinds het ontstaan van het klooster in de vroege 8ste eeuw gestaag

5 Nulens R., Data en feiten m.b.t. de bouw van de nieuwe parochiekerk van Maaseik vanaf 1798, onuitgegeven studie, p. 24. 6 Boonen M., Een huis voor de Heer, Maaseik, 1998, p. 29 en Nulens R., Data en feiten m.b.t. de bouw van de nieuwe parochiekerk van Maaseik vanaf 1798, onuitgegeven studie, p. 45. 7 Schroë E., Inbeslagneming en verkoop van goederen in het Kanton Maaseik tijdens de Franse Overheersing (1795-1814), KULeuven, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, 1954-1955, p.134.

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

aangroeide en vlak voor de Franse Revolutie meer dan driehonderd stukken telde8, in veiligheid werd gebracht nog voor de kunststukken konden worden aangeslagen en verkocht.

2.2 Een nieuwe kerk voor Sint- Catharina

Bouw en inrichting van de kerk

De Minderbroederskerk die dienst deed als parochiekerk bleek algauw te klein en de nood aan een ruimere kerk groeide, mede door de sluiting van de Capucijnenkerk in 1819. Steeds meer stemmen gingen op voor de bouw van een nieuwe kerk. De haalbaarheid van een nieuwbouwproject nam aanzienlijk toe dankzij het legaat van Caroline Philippine de Verschuyl in 1824 dat voorzag in de schenking van een aanzienlijke geldsom aan de kerkfabriek. Het testament stelde uitdrukkelijk dat de gift moest dienen voor de bouw van een nieuwe kerk op de plaats van het vroegere kerkhof én dat de bouw van het nieuwe kerkgebouw moest aanvangen binnen het half jaar na het overlijden van de schenkster. Daarop werd in 1825 door architect Nicolaas Joseph Dukers (1780- 1830) uit Roermond een bestek gemaakt voor de bouw van een nieuwe kerk. Van het plan dat vermoedelijk bij het bestek gevoegd was en waarvan sprake in een brief van 16 september 18379, ontbreekt elk spoor. Dukers onderzocht gelijktijdig de haalbaarheid van restauratie en uitbreiding van de Minderbroederskerk, in de hoop dat die werken minder zouden kosten dan de bouw van een nieuwe kerk. Dukers’ mening dat de Minderbroederskerk zich bouwtechnisch niet leende tot uitbreiding, zou meer dan tien jaar later onderschreven worden door provinciaal architect Lambert Jaminé (1800- 1871) en Julien Etienne Rémont (1800- 1883), stadsarchitect van Luik. Op vraag van de kerkfabriek bezochten zij de Minderbroederskerk en de ruïnes van de oude Catharinakerk met de bedoeling de jarenlange impasse te doorbreken en de kerkfabriek bij te staan in de keuze voor ofwel de restauratie en uitbreiding van de Minderbroederskerk ofwel de bouw van een nieuwe kerk op de plaats van de oude Catharinakerk. Op 15 juni 1836 brachten ze verslag uit van hun plaatsbezoek en bevindingen. Volgens Jaminé en Rémont was de restauratie en uitbreiding van de Minderbroederskerk - om onderdak te kunnen bieden aan “4000 âmes”10 - niet haalbaar om bouwtechnische, financiële en stedenbouwkundige redenen. Daarom gaven beide architecten - net zoals Dukers destijds - ruime voorkeur aan de bouw van een nieuwe kerk op de plaats van de oude Catharinakerk. De site van de oude Catharinakerk bood

8 Rijksarchief Hasselt, Kapittel van Maaseik, inventaris d.d. 30 juni 1762 in Nijssen R. en Raskin R., Inventaris van de verzameling bescheiden overgedragen door Marcel Hendrickx, toegangsID 784 9 Archief Stadhuis, Inventaris kerkbestuur, nr. 131 10 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 757, Expertiseverslag van de oude parochiekerk door de architecten Jaminé en Rémont.

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

immers een aantal interessante mogelijkheden: ze was groot genoeg om er een vrijstaande kerk te bouwen, wat meteen het risico op brand beperkte, en er was voldoende ruimte voor de aanleg van een voorplein aan weerszijden van het portaal.

Op 5 mei 1837 gaf de gemeenteraad toestemming voor de bouw van de nieuwe kerk. Om het project te begeleiden, werd een ‘Commissie voor de opbouwing der kerk’ opgericht, bestaande uit één schepen en twee raadsleden. Zij gaven, samen met de kerkfabriek, goedkeuring aan het ontwerp van de Maaseiker architect Adolphe Leemans (1813- 1865) voor een neoclassicistische kerk. De op 29 april 1838 gedateerde definitieve plannen - inplantingsplan, grondplan, gevelzichten en snedes (afb. 6- 10) - werden enkele maanden later door de Koninklijke Commissie voor Monumenten goedgekeurd en bevestigd door het koninklijk besluit van 28 juni 1838, ondertekend door Koning Leopold I. Op 21 mei 1840 werd André Husson uit Othée aangesteld als aannemer. Schrijnwerker Adolphe Delhaye uit Maaseik zou instaan voor het houtwerk en Charles Meunier uit Wasseiges voor de schilderwerken.

Het kerkarchief bewaart zorgvuldig alle rekeningen en de briefwisseling die de bouw van de kerk documenteren. Daaruit blijkt dat in december 1838 al een deel van ’brikken’ voor de nieuwe kerk gebakken waren11. De eerste steen werd, met het nodige ceremonieel, gelegd op 1 juli 1840. Gelijktijdig zou op de rechter hoek van het koor langs de Grote Kerkstraat, op een diepte van 2,74m, een verzegelde metalen bus ingegraven zijn waarin “blijkschrift van het verrigt voorwerp”12. De daaropvolgende jaren verliep de bouw van de kerk gestaag. Op het einde van het jaar 1845 was de bouw van de kerk voltooid, op de toren na. Ruim anderhalf jaar later, in juli 1847 – vlak voor de wijding van de kerk op 24 juli - werden de vloerwerken in de kerk uitgevoerd door het marmerverwerkingsbedrijf van Isidore Gérard uit Sint- Truiden. De plaatsing van het monumentale orgel dat door Pieter Adam van Dinter (1808-1887) vanaf 1848 gebouwd werd, was een feit in 1851. Op de verdere aankleding van het kerkinterieur was het echter nog wachten. Eerst werd voorrang gegeven aan de vervanging van de kleine, voorlopige kerktoren die opgetrokken was in afwachting van de definitieve. Daarvoor werd al in 1845 een ontwerp gevraagd aan architect Leemans (afb. 11). Omdat deze echter zijn engagement ten opzichte van de kerkfabriek niet nakwam, werd hij op 6 juni 1852 ontheven van zijn opdracht en wendde de kerkfabriek zich tot provinciaal architect Jaminé met de vraag een ontwerp en een bestek op te maken voor de kerktoren. Een betaling van 23 april 1861 door de kerkfabriek aan “Jaminé fils”13 toont aan het hier niet gaat om Lambert Jaminé die destijds

11 Nulens R., Data en feiten m.b.t. de bouw van de nieuwe parochiekerk van Maaseik vanaf 1798, onuitgegeven studie, p.53. 12 Boonen M., Een huis voor de Heer, Maaseik, 1998, p. 33 en Régistre des délibérations van de fabrijksraad der parochiale kerk van de Stad Maeseyck, 1837-1855, p. 120-121. 13 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 15, fol. 50r°. © HEKATE erfgoedonderzoek - www.hekate.be 13

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

het rapport over de MInderbroedersklooster en de oude Catharinakerk schreef, maar om diens zoon, de toen nog jonge Herman Jaminé (1826- 1885) die in 1850 provinciaal onderbouwmeester werd worden en vanaf 1866 zijn vader zou opvolgen als provinciaal architect. Op 11 februari 1858 werd goedkeuring verleend voor de bouw van de toren. Een jaar later al was de toren voltooid tot grote tevredenheid van de inwoners14, en hingen de drie door André Louis Van Aerschodt uit Leuven gegoten klokken in de toren: Maria, Catharina en Antonius. Een bliksemafleider werd geplaatst in 186115. Daarmee was het kerkgebouw voltooid.

Vanaf 1863 volgde de interieuraankleding van de kerk. De kerk werd gewit16, voorzien van tapijten17 en 25 kerkstoeltjes18 en nog datzelfde jaar werd een kruisweg (doek) betaald aan I. Lange, over wie voorlopig geen biografische gegevens bekend zijn. In 1866 werd een hoogaltaar (afb. 12) aangekocht na goedkeuring van architect Herman Jaminé. Het portiekaltaar, in de Catharinakerk geplaatst in 1868, kwam van de collegiale Onze- Lieve- Vrouwekerk van Dinant en werd vervaardigd tussen 1685 en 1710 door Philippe Georges Tabaguet en diens neef Georges François Godin. De monumentale beelden in de bekroning – Pax en Justitia, aan weerszijden van de Christus Pantocrator (afb. 13) – werden ontworpen door François Sacré. Het altaarstuk met voorstelling van de Hemelvaart van Maria (afb. 14) is wel degelijk van de hand van Jean Riga uit Luik, niet van Gérard de Lairesse, zoals meerdere bronnen vermelden op basis van een foutieve interpretatie van het onderzoek van de Koninklijke Commissie voor Monumenten over het altaarstuk19.

In 1868 werden de eerste glasramen in de kerk geplaatst. Ze stellen de twaalf apostelen voor en werden vervaardigd in het atelier van Frans Nicolas Sr. uit Roermond (afb. 15- 26). In 1893 zouden ze voorzien worden van een bescherming of beveiliging in gegalvaniseerd doek20. Verder werd de kerk voorzien van vier biechtstoelen (1871-‘72, 1874 en 1897) uit het atelier van Petrus Wulms en diens zoon Henri Chrétien Emile (afb. 27- 30), en kreeg het hoogaltaar in 1893 zijn tabernakel, na goedkeuring van het ontwerp door de Koninklijke Commissie van Monumenten. Het werd, op aanbevelen van Joris Helleputte (1852- 1925), vervaardigd door het atelier J. Wilmotte uit Luik21. In 1897 kreeg de kerk haar preekstoel dankzij een gift van

14 Archief Stadhuis, Lekkerstraat, Registre du Collège des Bourgmestres et Echevins 1837-1846, fol. 75r°, 78v°- 79r°. 15 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 15, fol. 56r° 16 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 15, fol. 73r° 17 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 15, fol. 78r° 18 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 15, fol. 75r° 19 Nulens R., Data en feiten m.b.t. de bouw van de nieuwe parochiekerk van Maaseik vanaf 1798, onuitgegeven studie, p. 88. 20 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 1189, fol. 14r° 21 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 844 & 904

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

juffrouw Elisabeth Voss en familie22. De preekstoel werd na het Tweede Vaticaans Concilie (1962- 1965) omgevormd tot altaar.

Vanaf het einde van 1897 werd de kerk verwarmd, getuige de plaatsing van “twee stoven met toebehoor voor in de parochiale kerk”23.

Bij het begin van de 20ste eeuw lijkt de kerkfabriek er financieel weer wat beter voor te staan: aanpassingswerken worden uitgevoerd en nieuwe kunstvoorwerpen worden aan de kerk toegevoegd. In 1901 wordt beslist de klokken van de kerk mechanisch aan te sturen door middel van een “régulateur” die in de sacristie zal geplaatst worden door de firma Alphonse Beullens uit Leuven24 en ervoor zorgt dat de klokken elk half uur en elk uur geluid worden. Op 13 oktober 1903 wordt het mechanisch uurwerk van Louis Meire door de firma Beullens geïnstalleerd (afb. 31). Enkele weken later worden de vier wijzerplaten op de toren gerestaureerd door de firma Dupont uit Maaseik25. In 1905 worden twee 18de- eeuwse koorbanken (afb. 32) uit de kerk van Alken aangekocht na kwaliteitscontrole door provinciaal architect Léon Jaminé - zoon en kleinzoon van die de kerk van Alken op dat moment restaureerde – en na toestemming bij koninklijk besluit, ondertekend door koning Leopold II26. In 1910 wordt een zegekruis in Hongaars eikenhout “van 1ste kwaliteit” (afb. 33) besteld bij beeldhouwer Ferdinand Alexander Gussé uit Hasselt met de bedoeling “om het hooge, naakte van het koor te breken” en bij te dragen tot de “vernieuwing” van de kerk27. Het ornamentwerk van het triomfkruis werd vervaardigd door Henri Telen en Jean Reumers uit Maaseik, de decoratie is van de hand van Leo Dupont uit Hasselt en Karel Theunissen verzorgde het schilderwerk.

Ter ere van het zilveren jubileum van deken Drijkoningen in 1913, beeldhouwde Pierre Peeters uit Antwerpen de twee beelden die het westportaal flankeren: de apostelen Petrus en Paulus (afb. 34), ontworpen door stadsarchitect Karel Gessler en geschonken door de parochianen. Hij was het ook die het oorlogsgedenkteken (afb. 35) en het bijhorende smeedijzeren hekwerkje ontwierp op vraag van Auguste Malcorps, echtgenoot van Florence Offergelt die het monument aan de kerk schonk ter nagedachtenis aan de gesneuvelde soldaten van Maaseik. De Antwerpse beeldhouwer Bruno Gerrits vervaardigde het monument, Willem Segers, smid uit Maaseik, smeedde het hekje.

22 Erfgoedplus.be, inventarisnummer 015 23 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 1189, fol. 49r° 24 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 846, 217 25 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 217 26 Kerkarchief, Dekenij Maaseik, nr. 203 27 Kerkarchief, Dekenij Maaseik, nr. 200 & 211

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

In 1933 werd de noordelijke zij- ingang van de kerk, leidend naar de doopkapel, gesupprimeerd en aangepast tot venster. De werken gebeurden onder leiding van stadsarchitect Gessler28 en kunnen erop wijzen dat extra gebedsruimte in de kerk nodig was.

In 1943, in volle oorlogsjaren, werden in opdracht van de Duitse bezetter, de drie grootste klokken uit de kerktoren gehaald. Daarbij werd schade toegebracht aan de toren, en dat zou niet de enige oorlogsschade zijn: de kerk leed erg onder artilleriegeschut tussen oktober 1944 en januari 1945. Architect Paul Grutman maakte een verslag van de schade en meldde stukgeslagen glasruiten en schade aan het zinken dak en het dakbeschot. Omdat de kerkfabriek niet meteen de nodige maatregelen had kunnen treffen om de schade te herstellen, was er ook gevolgschade aan het (olie)verfwerk in het interieur van de kerk.

De ontvreemde klokken werden dankzij de oorlogsschaderegeling vervangen door drie nieuwe klokken: Maria, Catharina en Karel- Antoon. Ze werden vervaardigd in het atelier van Marcel Michiels jr. uit Doornik en werden op 27 september 1951 met de nodige luister in de kerktoren gehangen. In 1958 werd een nieuwe kleine Angelusklok, ook Catharina genaamd, van klokkengieterij Eijsbouts uit Asten (Nederland) gekocht29.

In 1954 werd de noordelijke sacristie aanzienlijk uitgebreid en voorzien van een ondergrondse schatkamer. In dezelfde campagne werd ook het kerkinterieur geschilderd (“het opfrissen van de huidige toestand”), werd centrale verwarming aangelegd en de elektriciteit vernieuwd30.

In april 1991 werd de kerk opnieuw volledig geschilderd en kregen het houtwerk en de ornamenten een opfrisbeurt. Op het einde van datzelfde jaar, op 16 december 1991, werd de Catharinakerk definitief beschermd als monument. Amper enkele maanden later, op 13 april 1992, leed ze zware schade door de aardbeving met epicentrum in Roermond. Delen van het stucwerk en van het plafond losten, het doksaal – slechts in één torenmuur bevestigd - verzakte en daarmee ook het orgel en de muren liepen lichte schade op. In de pas geschilderde kerk werden vangnetten opgehangen om vallende brokstukken op te vangen. De schade werd hersteld en de kerk opnieuw geschilderd31.

Restauratie- en herstellingswerken aan de Catharinakerk

Uit de zorgvuldig in het kerkarchief bewaarde rekeningen blijkt dat haast ononderbroken uitgaven nodig waren voor werken aan de kerk, gaande van inrichtings- , onderhouds- of

28 Bulletin des Commissions Royales d’Art et d’Architecture, jg. 72, 1933, juli-december, p. 149 29 M. Boonen en R. Daniëls, Een huis voor de Heer, 1998, p. 44. 30 Provinciaal Archief Limburg, Hasselt, nr. 186. 31 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 669, 674 & 813 © HEKATE erfgoedonderzoek - www.hekate.be 16

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

herstellingswerken. Soms gaat het om herstel van schadegevallen, zoals 1880 toen er brand was in de sacristie32, of in 1884 toen een storm woedde die de torenspits en het dak van de kerk beschadigde33. Maar ook restauratiecampagnes blijken uit de rekeningen. In 1896 drong een eerste restauratiecampagne zich op. Volgens het Bulletin des Commissions Royales d’ Art et d’ Architecture werden de werken geleid door architect M. Ligot en omvatten ze de restauratie van de daken en vervanging van de dubbele toegangsdeur34. Een jaar na goedkeuring van de werken, bleken er bijkomende werken nodig (“des travaux supplémentaires reconnus indispensables pour la restauration”). Over de aard van die bijkomende werken is niets terug te vinden in het Bulletin, noch in het kerkarchief.

Op 14 januari 1899 werd door een storm het kruis van de toren geblazen waardoor het dak, het stukwerk in de kerk en de plavuizenvloer aanzienlijke schade opliepen. De schade werd hersteld en op 21 september kreeg de toren een nieuw, lichter kruis met een torenhaan die voor de plaatsing met trots door de straten van de stad gedragen werd.

Tussen 1995 en 2009 vond een tweede grote restauratiecampagne plaats onder leiding van architect E. Martens. Fase 1 (1995- 1999) omvatte de herinrichting van het inkomportaal met glazen deuren35, fase 2 (2005- 2009) de restauratie van daken, toren en regenwaterafvoer36.

In 2006 moesten dringende instandhoudingswerken uitgevoerd worden aan het doksaal dat ondersteund werd door middel van een stalen constructie37 en stortte het gewelf van de doopkapel in38. In de kerk werden vangnetten gehangen en de kerk was om veiligheidsredenen tijdelijk gesloten. In 2009 vielen een natuurstenen voluut en de allegorie van de Vrede, Pax, neer in het koor. De trappen van het altaar en de marmeren vloer van het koor werden daardoor beschadigd. Als bij wonder bleef de natuurstenen voluut ongeschonden maar het houten beeld was op verschillende plaatsen gebroken. De vloer werd eind 2014 hersteld. Het lindenhouten beeld werd gerestaureerd door atelier Gerard Thienpont uit Eke- Nazareth, de vermolmde onderdelen werden gekopieerd en vervangen door nieuw lindehout en het geheel werd opnieuw overschilderd. Pax bevindt zich sinds november 2016 opnieuw in de kerk. Beide wachten om opnieuw op het altaar gemonteerd te worden.

32 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 136 33 Archief Stadhuis, Inventaris kerkbestuur, nr. 137 34 Bulletin des Commissions Royales d’Art et d’Archéologie, jg. 35, Brussel, 1896, p. 54; BCRAA, jg. 36, 1897, p. 42 ; BCRAA, jg. 38, 1899, p. 174. 35 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 423 36 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 418-421, 474, 479, 490 & 498 37 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 498 38 Nulens R., Data en feiten m.b.t. de bouw van de nieuwe parochiekerk van Maaseik vanaf 1798, onuitgegeven studie, p. 118. © HEKATE erfgoedonderzoek - www.hekate.be 17

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

In 2012 startten de werken van fase 3 voor de gevelrestauratie en alle glasramen39. In hetzelfde jaar werd ook de stabiliteit van de muren onderzocht door middel van boringen40 en werden de muren behandeld tegen opstijgend vocht. In 2012 werd het voorontwerp van fase 4 en 5 voorgelegd, respectievelijk voor de restauratie van het interieur en het orgel41. In januari 2014, in het kader van de buitenrestauratie kwamen resten van de fundering van de oude Catharinakerk aan de oppervlakte bij het uitbreken van de oorspronkelijke trappen aan het westportaal. Na registratie van de archeologische vondsten door het Agentschap Onroerend Erfgoed42 werd een nieuwe hardstenen trappenpartij met hellend vlak aangelegd.

In 2014 werd het mechanisch uurwerk van Louis Meire uit 1903 (afb. 31) na restauratie teruggeplaatst in de toren. Sinds dat jaar ook werd herhaaldelijk gewerkt aan de waterdichting van de toren. Tot op heden is de torenspits niet volledig waterdicht en dient de torenconstructie regelmatig gecontroleerd op gevolgschade.

2.3. De kerkschat van de Sint- Catharinakerk

De oorsprong van de schat van de Sint- Catharinakerk van Maaseik gaat terug tot de bezittingen van het klooster in Aldeneik. Door de eeuwen heen groeide de schat door schenking en verwerving. Deze aanwinsten zijn gedocumenteerd door onder meer testamenten, rekeningen en archiefstukken die bewaard worden in het kerkarchief van de dekenij van Maaseik. Daarnaast geven boedelinventarissen en beschrijvingen van de bezittingen van de kerk een goed beeld van de rijkdom van de schat.

Inventarissen

Door de eeuwen heen werden diverse inventarissen opgemaakt. De oudste documenteren de Aldeneikse periode van de kerkschat. De latere overspannen zowel de Aldeneikse als de Maaseikse periode van de kunstschat. In onderstaand overzicht worden de belangrijkste inventarissen beknopt geduid.

De inventarissen uit de Aldeneikse periode dateren van 1380 en 1472 en geven weer welke relieken in de kerk bewaard werden. De inventarisatie van de relieken ging doorgaans gepaard met een plechtigheid die geleid werd door een bisschop en genotuleerd door een

39 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 373, 676, 677, 828, 830 & 1077-1081 40 Nulens R., Data en feiten m.b.t. de bouw van de nieuwe parochiekerk van Maaseik vanaf 1798, onuitgegeven studie, p. 119. 41 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 374 42 G. Vynckier, Een toevalsvondst langs de Grote Kerkstraat 1 (sic), Maaseik (Limburg), onderzoeksrapport, Agentschap Onroerend Erfgoed, 2017. © HEKATE erfgoedonderzoek - www.hekate.be 18

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

vooraanstaande. De eerste inventarisatie van de relieken in de Sint- Catharinakerk gebeurde op Pinksterdag in 1596 en verliep gelijkaardig als de voorgaande.

In 1647 werd voor het eerst een inventaris opgemaakt waarin meer dan enkel relieken zijn opgenomen. Deze inventaris – die vandaag zelf deel uitmaakt van de kerkschat - vermeldt 17 objecten: een indrukwekkende collectie relieken van diverse heiligen en heilige plaatsen in verschillende reliekschrijnen, twee evangelieboeken, de twee kaarsen van het Kaarsenwonder, een kazuifel en twee hoofdsluiers van de Heilige Maagden43. In 1710 wordt een inventaris opgemaakt door pastoor Michiels44 met daarin exact dezelfde stukken als die van 1647.

In 1762 komt er duidelijk een kentering in de inventarismethodologie, want een goede 50 jaar na de inventarisatie door pastoor Michiels, bevat de ‘Inventaris en specificatio der effecten toebehoerende aen de fabrijck de parochiaale kercke der Stadt Maeseijck’ meer dan 358 objecten45. De inventaris vermeldt naast hoger genoemde goederen ook zilverwerk, koperwerk, antependia en toebehoren, kazuifels en toebehoren, koorkappen, velums, altaarkussens, linnewaet en stoelen. Enkele jaren later, in 1765, wordt deze inventaris gecontroleerd naar aanleiding van de overdracht van het beheer van de goederen. Hier en daar werd de inventaris aangevuld in een duidelijk ander handschrift.

In 1836 wordt een nieuwe inventaris gemaakt van de ‘meubelen van de hoofdkerk van Maeseyck’46. De inventaris wordt bewaard in het kerkarchief en is ingedeeld in vijf hoofdstukken: ‘Goud, zilver en andere kostbaare voorwerpen’, ‘Koper, ijzer en tin’, ‘Grove meubelen en houtwerk’, ‘Ornementen’ en ‘Linnengoed’. De inventaris telt inmiddels meer dan 770 stuks…

Onmiddellijk na de Eerste Wereldoorlog werd een nieuwe inventaris gemaakt, op 13 januari 191947. De ‘Inventaris der Roerende Goederen toebehorende aan de parochiale kerk van Maeseyck’ geef een overzicht van de bezittingen van de kerk in verschillende categorieën: reliquien – de Heilige Schat, bewaard in de brandkast naast het altaar van Sint- Antonius, reliekkisten en kleine reliquien - , meubels – altaren en houten meubels - , beelden, schilderwerken, koperen voorwerpen – kandelaars en kerkverlichting - , zilveren voorwerpen, boeken, gewaden en benodigdheden voor de processie van het Heilig Sacrament,

43 B. Mersch, Stuksgewijze opgave of inventaris van alle reliquiën in de kerk van Maeseyck berustende, transcriptie en vertaling van het oorspronkelijke document, aangeleverd door dhr. Rik Nulens, waarvoor dank. 44 M. Boonen, Van twee Heilige Jofferen – twee eeuwen Harlindis en Relindisverering, Werkgroep documentatie Maaseik, 1997, p. 41-42. 45 Rijksarchief Hasselt, Kapittel van Maaseik, inventaris d.d. 30 juni 1762 in Nijssen R. en Raskin R., Inventaris van de verzameling bescheiden overgedragen door Marcel Hendrickx, toegang ID 784 46 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 925 47 Inventaris, digitaal bezorgd door dhr. R. Nulens, waarvoor dank. © HEKATE erfgoedonderzoek - www.hekate.be 19

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

versieringen van de kerk, klokken, het orgel, en opnieuw een categorie met varia. Deze inventaris van 1919 vermeldt integraal de niet gedateerde, op zwaar papier gedrukte inventaris die zich in het kerkarchief bevindt en allicht van net na de Eerste Wereldoorlog dateert48. Deze inventaris somt in 28 artikels en drie bijkomende notities de meest waardevolle stukken van de kerkschat op.

In 1952 wordt een inventaris gemaakt door mevrouw Ghislaine Dervaux- Van Ussel. Deze inventaris wordt bewaard in het kerkarchief en bevat zowel de voorwerpen die op het moment van opname genoteerd werden als voorwerpen die gekend waren bij het toenmalige ACL (nu Koninklijk Instituut van het Kunstpatrimonium). In de inventaris zijn naast roerende goederen ook onroerende goederen opgenomen.

In 1963 maken architect Marcel Hendrickx en E.H. Willem Sangers een beschrijvende inventaris van de kerkschat49. De inventaris verzamelt 80 preciosa in verschillende categorieën. In de categorie ‘Weefsels en borduurwerken’ zijn tien textilia opgenomen, de rubriek ‘Handschriften’ telt vijf objecten en onder ‘Koperwerk’ zijn één Agnus Dei en vijf reliekhouders opgenomen. In de groep ‘Goud- en zilversmeedkunst’ zijn maar liefst 52 goederen opgenomen en de ‘Varia’ telt er nog eens zeven.

In 1975 wordt het waardevolle interieur van de kerk geïnventariseerd door Benoit Geukens binnen de reeks ‘Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische Bedehuizen’. In deze inventaris worden zowel roerende als onroerende goederen opgenomen volgens vaste rubrieken. Dit is de laatste wetenschappelijke inventaris die van het kerkinterieur werd gemaakt voor de bescherming van 13 december 1991.

In 2000 maakte mevrouw An Walraevens een inventaris van de kerkschat, bestaand uit 84 objecten, onderverdeeld in negen categorieën: sculptuur, cultusobjecten, processiebenodigdheden, geschriften, textiel, klank, verlichting, reliekhouders en insignes. Deze inventaris was het vertrekpunt voor de digitale ontsluiting van de erfgoedcollectie van de Catharinakerk, in 2010 door mevrouw Mieke Ruttens en de heren Pierre Thijssen en Rik Nulens uitgevoerd in het kader van Erfgoedplus50. Dankzij die databank zijn vandaag 478 voorwerpen met beschrijving en meestal ook met foto voor het grote publiek digitaal raadpleegbaar.

In 2015-2016 werden de stukken van de kerkschat die tijdelijk in bruikleen gegeven werden aan de Stad/Musea Maaseik, gecontroleerd door mevrouw Anja Neskens en de heer Rik

48 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 451 49 M. Hendrickx en W. Sangers, De kerkschat van de Sint-Catharina kerk te Maaseik. Beschrijvende inventaris, Averbode, 1963. 50 www.erfgoedplus.be, geraadpleegd op 12 maart 2017. http://www.erfgoedplus.be/zoeken?zoekterm=maaseik&categorie=vrij&filters=1&collection=Collectie%20van%2 0de%20kerk%20Sint-Catharina%2C%20Maaseik © HEKATE erfgoedonderzoek - www.hekate.be 20

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

Nulens. De beschrijvingen werden aangepast en waar nodig aangevuld met relevante historische informatie en verwijzing naar literatuur en documentatie.

Bewaring

Uit diverse geschriften en het kerkarchief blijkt dat de Benedictinessen van Aldeneik, het kapittel van Onze- Lieve- Vrouw en de kerkfabriek van Sint- Catharina, die achtereenvolgens behoeder waren van de kerkschat, de kerkschat steeds zo goed en veilig mogelijk poogden te bewaren. Zo weten we dat bij de bouw van de eerste stenen kerk onder Abdis Ava rond 870, de relieken van Harlindis en Relindis in een stenen schrijn achter het altaar werden geplaatst en dat die relieken naar een veiligere kamer in het nieuwe westwerk verhuisden op het einde van de 15de eeuw. Toen het kapittel zich in 1571 terugtrok binnen de muren van de versterkte stad Maaseik, verhuisde de kerkschat mee en vond daar een veilig onderkomen in de schatkamer van de oude Catharinakerk. In 1736 betaalde de kerkfabriek voor een ijzeren kist, op vraag van de kerkmeester gemaakt in Keulen om kostbare stukken in te bewaren51. Deze kist maakt inmiddels zelf deel uit van de kerkschat en wordt tentoongesteld in de kerk.

In de nieuwe kerk die gebouwd werd vanaf 1840, werd de kerkschat ondergebracht in de sacristie en de hulpsacristie, respectievelijk ten noorden en ten zuiden van het koor. In 1898 werd, dankzij een anonieme en gulle weldoener52, een nieuwe brandkast gekocht om de waardevolle goederen die zich in de kerk bevonden veilig op te bergen53. Ruim een goed decennium later, in 1912, werd een bijkomende brandkast – die ook dienst zou doen als beveiligde expositiekast - geïnstalleerd in de buitenmuur ten zuiden van het Sint- Antoniusaltaar. Maar de nood aan meer beveiligde ruimte en meer tentoonstellingsruimte groeide. Op 24 september 1951 keurde het stadsbestuur van Maaseik de bouw goed van de door Paul Grutman en Gust Daniëls ontworpen sacristie en de schatkamer. In 1954 volgde de machtiging voor de uitvoering der werken.

In 1991 werd gestart met de herinrichting van de museumcrypte en de verbinding met de kerk. Het kerkarchief bewaart het bestek der werken54. De werken werden in 1993 voltooid55 en lieten toe de pas gerestaureerde Codex Eyckensis en de textilia in betere omstandigheden te bewaren. Omdat die omstandigheden niet meer optimaal waren, werd de herlocalisering van de kerkschatten overwogen. Hiertoe voerde Studiebureau Monumentenzorg een studie

51 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 513 52 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 1189, fol. 54v° 53 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 1189, fol. 53r° 54 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 636 55 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 609 © HEKATE erfgoedonderzoek - www.hekate.be 21

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

uit in 201356 en ontwierp architect Eric Martens een museum aan de noordzijde van de kerk. Omwille van financiële redenen werd geen gevolg gegeven aan beide studies.

Het groeiende inzicht over de intrinsieke band tussen de kerk en de kerkschat leidde in 2018 tot een haalbaarheidsonderzoek dat als doel had de haalbaarheid te onderzoeken van bewaring en expositie van de kerkschat in zijn ‘natuurlijke habitat’, zijnde de kerk. Deze studie werd uitgevoerd door studiebureau Helicon Conservation Support met de financiële steun van het agentschap Onroerend Erfgoed. Het gevoerde onderzoek toonde aan dat beveiligde en geklimatiseerde tentoonstelling van de handschriften, de textilia en een selectie van andere objecten uit de kerkschat in de kerk mogelijk is. Het volledige eindrapport van dit onderzoek is als bijlage bij dit beheersplan gevoegd (cf. bijlage 5).

2.4. Het orgel van Pieter Adam van Dinter57

Algemeen wordt aangenomen dat het monumentale orgel van de Catharinakerk tussen 1848 en 1851 werd gebouwd door Pieter Adam van Dinter (1808- 1887). Hij vestigde zich in Sint- Truiden rond 1840, en zou er zijn eerste zelfstandige projecten aanvatten, waaronder het orgel voor de Sint- Catharinakerk. In 1847 verhuisde hij naar Tienen, om er tien jaar later weer te vertrekken en zich definitief te vestigen in Maaseik, de geboortestad van zijn vrouw. Adam van Dinter overleed in Maaseik op 4 juli 1887.

“Het orgel van de Catharinakerk is afkomstig uit het Minderbroedersklooster van Maaseik, waarvan de kerk werd ingewijd in 1644. Het orgel moet - blijkens de stijlkenmerken van de kasten – dateren uit het midden van de 18de eeuw. De oorspronkelijke maker is niet bekend. Dit orgel werd in de Franse tijd te koop gesteld, maar bleef niettemin ter plekke bewaard. Archivalische bronnen, onder meer uit de Franse tijd, onthullen dat dit orgel reeds van in oorsprong over een hoofd- en een rugwerkkast beschikte, en dat het was opgesteld op een koordoksaal in het midden van de Minderbroederskerk. In de zomer van 1804 repareerde orgelmaker Jan Beerens uit Weert het orgel en bracht er volgende wijzigingen aan: plaatsing van twee nieuwe windladen (wellicht kleine bijladen, ter aanvulling van de reeds bestaande windladen), uitbreiding van de klavieromvang tot 53 toetsen (C-D – f³), plaatsing van drie nieuwe registers en wijziging van de mixturen door de plaatsing van twee nieuwe koren. Omdat het orgel in 1826 opnieuw in slechte staat verkeerde werd het gevisiteerd door orgelmaker Joseph Binvignat uit Maastricht. Een plan tot volledige vernieuwing door Binvignat kon wegens geldgebrek niet worden gerealiseerd. Het orgel werd in zijn oude vorm

56 Nulens R., Data en feiten m.b.t. de bouw van de nieuwe parochiekerk van Maaseik vanaf 1798, onuitgegeven studie, p. 119. 57 De historiek van het van Dinter-orgel werd gereconstrueerd dankzij de inbreng van orgelspecialist Patrick Roose, waarvoor dank. © HEKATE erfgoedonderzoek - www.hekate.be 22

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

voor het laatst gestemd in 1839 door orgelmaker J. Louvigny. Enige jaren later ontving orgelmaker Pieter-Adam Van Dinter de opdracht tot reparatien van het groot orgel en positief en herplaatsing ervan in de pas voltooide nieuwe Sint-Catharinakerk. Omdat de eerste betaling plaatsvond in juli 1848, en de laatste in 1851 kunnen deze werken worden gesitueerd in de jaren 1848-1851. Van Dinter hergebruikte de oude orgelkasten en een gedeelte van het oude pijpwerk, maar creëerde een eigen nieuw concept, zodat het instrument feitelijk werd omgebouwd tot een ‘Van Dinter-orgel’.”58

Uit de rekeningen, bewaard in het kerkarchief, blijkt dat van Dinter tussen 1848 en 1851 drie betalingen ontvangt voor de plaatsing van het groot orgel in de Catharinakerk. De rekeningen vermelden zowel “reparatien van het groot orgel en positief” als “het herstellen en het plaatsen van het orgel”59.

In 1896 maakten de Maastrichter orgelbouwers Theodoor Pereboom en Jean Leyser een bestek en prijsberekening voor de restauratie van het van Dinter- orgel 60, meer bepaald voor “nieuwe buisen, registers, afspelen en viole de Gambe voor de noodige werken en reparatien aan het orgel”. Het oude metaal werd blijkbaar verkocht61. Dat deze werken werden uitgevoerd, bewijzen de rekeningen in het kerkarchief.

Slechts enkele jaren nadien al, in februari 1900, betaalt de kerkfabriek opnieuw voor een herstelling aan het orgel aan Clément van Dinter (1860- 1912), tweede zoon van Pieter Adam die het atelier van zijn vader overnam en zich uitsluitend toelegde op restauratie en onderhoud van orgels. De herstelling in de kerkrekening is niet gespecifieerd, maar gezien de kost – 20 fr. – lijkt het te gaan om een beperkte herstelling of onderhoud, eerder dan een restauratie62.

Door de uitzonderlijk hete zomer van 1911 was het orgel zo goed als onbespeelbaar geworden en drong een nieuwe restauratie zich op. De werken werden uitgevoerd door Constant Leyser die zich samen met zijn vader Jean in Tongeren vestigde na stopzetting van de samenwerking met Theodoor Pereboom in 1897. Een brief van 11 februari 1913 door de provinciale architect aan de gouverneur specifieert over welke werken het gaat: de restauratie van het orgel, de toevoeging van een register en het sluiten van de zijkanten van het buffet.

58 Informatie, op 26.04.2017 verkregen van Michel Lemmens, orgelconsulent van het Agentschap Onroerend Erfgoed. 59 Kerkarchief Maaseik, nr. 1203, p. 66, 96 en 108. 60 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 1189, fol. 40r° 61 Idem 62 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 1189, fol. 63r° © HEKATE erfgoedonderzoek - www.hekate.be 23

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

In 1959 werd het orgel grondig gerestaureerd en gemoderniseerd door de firma Verschueren uit Tongeren63. Een uitvoerig verslag bespreekt de gebreken en mogelijkheden van het orgel. De algemene teneur is dat het orgel veel veranderingen onderging die geen verbeteringen waren64. Na de restauratie werd het orgel feestelijk ingespeeld op 12 juli 1959.

In 1976, meldde de orgelcommissie bij monde van E. Humblet dat het orgel “een beetje onderkomen” is65. Tien jaar later wordt de toestand “erbarmelijk” genoemd door de orgeldeskundige van de afdeling Monumenten en Landschappen. Bijkomend stelt hij een instabiliteit van het doksaal vast. Het doksaal werd gestabiliseerd in 2006. In september 2010 viel één van de frontpijpen van het orgel tot op de kerkvloer, allicht als gevolg van het stabiliteitsprobleem van het orgel door het ongelijke vloerniveau van het doksaal. De eerste dringende instandhoudingswerken werden uitgevoerd maar het was duidelijk dat het orgel een algehele restauratie nodig heeft. De gesprekken voor een orgelrestauratiedossier werden opgestart. In afwachting van de restauratie werken, kocht de kerkfabriek in 1989 het positief koororgel (firma Verschuren, Tongeren) van de Sint- Lambertuskerk van Neerharen66.

Literatuur

BOONEN M. en DANIELS R., Een huis voor de Heer, Maaseik, 1998.

COLLECTIE LIMBURGENSIA, Bouwtekeningen van de architectendynastie Jaminé, http://zoeken.hasseltpbl.bibliotheek.be/?branch=Hasselt (Provinciale Bibliotheek Limburg)/Limburgensia, geraadpleegd op 13 februari 2017.

HENDRICKX M. en SANGERS W., De kerkschat van de Sint- Catharinakerk te Maaseik. Beschrijvende inventaris, Hasselt, 1963.

KINTS E. (ed.), Les délices du Païs de Liége, ou Descprition geographique, topographique et chronographique des monuments sacrés et profanes de cet Evêché- principauté et de ses limites, deel 4, 1744, p. 131- 138 (http://neptun.unamur.be/items/show/226 geraadpleegd op 17 februari 2017).

MERSCH B., Van Abdijkerk tot kapittelkerk, gepubliceerde teksten van de lezing van 6 oktober 2010 (http://www.kerkaldeneik.be/PDF/Lezing%20Van%20abdijkerk%20tot%20kapittelkerk.pdf, geraadpleegd op 7 februari 2017).

63 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 519, 525 & 526 64 M. Boonen en R. Daniëls, Een huis voor de Heer, 1998, p. 76. 65 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 525 66 Kerkarchief Dekenij Maaseik, nr. 944 © HEKATE erfgoedonderzoek - www.hekate.be 24

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

NULENS R., Data en feiten m.b.t. de bouw van de nieuwe parochiekerk van Maaseik vanaf 1798, onuitgegeven studie, versie d.d. 21 februari 2017.

SCHLUSMANS F., Bouwen door de eeuwen heen. Inventaris van het cultuurbezit in België, provincie Limburg, Arrondissement Maaseik, 19N1, Turnhout, 2005.

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

3. BESCHRIJVING en INVENTARIS van de erfgoedelementen

3.1. Omgeving

De Catharinakerk ligt in het noordoostelijke stadsdeel van Maaseik, vlakbij de Grote Markt die het hart van de stad vormt. De kerk ligt op een quasi vierkant plein dat omsloten wordt door de Grote Kerkstraat (Z), de Waagstraat (W), de Kleine Kerkstraat (N) en de Monseigneur Koningsstraat (O). Het plein rond de kerk is visueel ingedeeld in drie zones: een parkeerzone ten zuiden van de kerk, een beboomde zone met een dubbele rij linden aan de westzijde en een parkje met Mariagrot aan de noordzijde van de kerk. Het plein wordt omzoomd door veelal tweelaagse woon- en handelshuizen waarvan het oudste teruggaat tot de 17de eeuw (Grote Kerkstraat 31, beschermd als monument sinds 10.07.1973) en enkele stammen uit de 19de eeuw (Grote Kerkstraat 27 en 29, Waagstraat 1 en 2). Meer dan de helft van de bebouwing heeft een 20ste- eeuws voorkomen, al dan niet met 19de- eeuwse kern. Vooral aan de noordelijke en oostelijk pleinwand, respectievelijk aan de Kleine Kerkstraat en de Monseigneur Koningsstraat, maar ook aan de ingang van de Grote Kerkstraat, ter hoogte van nummer 23, bevindt zich recente, schaalvergrotende nieuwbouwarchitectuur.

3.2. Exterieur

De georiënteerde Sint- Catherinakerk is opgevat als een basilica, waarvan de plattegrond een driebeukig schip beschrijft van acht traveeën met een ingebouwde westtoren en een koor met halfronde sluiting, geflankeerd door twee sacristieën, waarvan de noordelijke in 1951 werd uitgebreid (foto’s 1- 2).

Bakstenen gebouw, afgedekt door leien zadel- en lessenaarsdaken met een rond dakruitertje (foto 4) aan de oostzijde en verlevendigd met blauwe hardsteen voor plint, hoekkettingen, lijstwerk, deuren vensteromlijstingen en Maastrichter steen voor het parement van de toren en de spiegels boven de zijportalen en ingangen naar de hulpsacristie aan de zuidzijde. Torenspits met koperen dakbedekking (foto 3).

De westfaçade (foto 5) reflecteert de opbouw van de kerk – een hoge middenbeuk en twee lagere zijbeuken – en wordt gekenmerkt door een middenrisaliet dat de middenbeuk markeert en afgelijnd wordt door hardstenen hoekbanden, oplopend tot aan een bekronend fronton met zware hardstenen kroonlijsten op klossen waarbinnen een timpaan in Maastrichter steen. Hierboven de aanzet van de toren, die twee geledingen telt en gemarkeerd wordt door geprofileerde hardstenen waterlijsten en hardstenen hoekbanden in het verder uit Maastrichter steen (westzijde) en baksteen (overige zijden) bestaande parement

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

(foto 6). De onderste geleding van de toren is op elke zijde voorzien van een oculus met uurwerk, gevat in een hardstenen omlijsting met rankwerk en voluten. In de bovenste geleding, een boogvormig, met hardsteen omlijst galmgat en steigergaten in elke zijde, het geheel onder een gekloste, houten kroonlijst. Ingesnoerde naaldspits, met koperen platen bedekt. Rondboogvormige toegangsdeur, gevat in een geriemde omlijsting met geprofileerde imposten en neuten en bekroond door een driehoekig fronton boven een fries en architraaf op Toscaanse pilasters. Het geheel wordt getopt door een oculus in geriemde hardstenen omlijsting. Aan weerszijden van het middenrisaliet, de westgevels van de zijbeuken, voorzien van een hoge hardstenen plint, dito hoekketting en een rondboognis met geriemde omlijsting en lekdrempel boven een spiegel met links het beeld van Sint- Petrus met opschrift: “DOOR DE DANKBARE PAROCHIANEN/ AANGEBODEN / 1888- 1913” en rechts dat van Sint- Paulus en opschrift: “DEN Z.E. HEER AUG. DRIJKONINGEN / PASTOOR- DEKEN JUBILARIS/ 1888- 1913”.

De zijgevels (foto’s 7- 9) zijn sterk horizontaal geleed door de hardstenen plint, door de registers van ramen – rondbogig in een geprofileerde hardstenen omlijsting in de zijbeuken en licht getoogd in een geriemde hardstenen omlijsting in de middenbeuk - , door de cordonvormende lekdrempels en de langgerekte houten kroonlijst op klossen. Typerend zijn de door hoekkettingen gemarkeerde hoekrisalieten aan de koor- en portaalzijde waarin de zij- ingangen naar de kerk, gevat in een geprofileerde hardstenen omlijsting met entablement onder een vlakke spiegel in Maastrichter steen. Aan de zuidzijde: fraaie houten paneeldeuren (foto 10), deels beglaasd en voorzien van empire- getint smeedwerk dat dienst doet als diefijzer. De zij- ingangen aan de zuidzijde worden voorafgegaan door afgeronde hardstenen treden. Aan de noordzijde werd de toegang naar doopkapel gedicht en die naar de sacristie ingebouwd door de uitbreiding van de sacristie in de jaren 1951.

De apsis met koepelvormige afdekking (foto 11) is blind en wordt aan de noordzijde geflankeerd door de sacristie met een rechthoekig, getralied raam in vlakke hardstenen omlijsting naast een recenter vierkant raampje onder een oculus. Spoor van een gedicht keldertrapraam ter hoogte van de plint. Aan de zuidzijde van de apsis, de hulpsacristie met een langgerekt rondboogvenster onder een oculus.

3.3. Interieur

Neoclassicistische interieurafwerking met beschilderde stucversiering en kerkvloer van gezoete hardstenen plavuizen, in het schip tweekleurig (zwart en grijs) en in ruitpatroon gelegd.

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

Het schip (foto 12- 14) heeft boven de lichtbeuk per travee een koepelvormige overwelving met metopen in de kruin, gevat tussen brede gordelbogen met caissonversiering die neerkomen op een hoofdgestel dat gevormd wordt door een fries, beschilderd met rankwerk van acanthusbladeren, waarboven een tandlijst en een kroonlijst op voluutconsoles waartussen roosmotieven (foto 15). Oude foto’s van het kerkinterieur (foto’s 16-19) tonen dat de koepelgewelven aan de buitenzijden voorzien waren van getamponneerde schilderingen (lijnwerk, bloem- en bladmotief). Het schip en de zijbeuken zijn gescheiden door middel van een rondboogarcade op zuilen met kalkzandstenen sokkel en Toscaans kapiteel. De dagkanten van de bogen zijn gedecoreerd met gestucte spiegels, de velden tussen de bogen met blinde oculi van stucwerk. Natuurhouten doksaal (foto 20) op twee enorme voluutconsoles, ondersteund door een elegante metalen constructie (2006) om de afgeronde borstwering met paneeldecor en het monumentale van Dinter-orgel met de fraai gesculpteerde orgelkast, getopt door 3 houten beelden, te kunnen dragen.

De zijbeuken (foto 21) zijn overwelfd door middel van kruisgewelven met roosvormige sluitsteen en gevat tussen rondboogvormige gordelbogen met spiegelmotief, aan de buitenmuren gedragen door licht uitspringende pilasters. Ook hier waren, zeker tot 1944, de kruisribgewelven van de zijbeuken voorzien van getamponneerde schilderingen (bloem- en bladmotief). Voorts vlak gepleisterde en monochroom geschilderde wanden. In de zuidelijke zijbeuk, naast de toegang tot de rouwkapel, oorlogsgedenkteken met smeedijzeren hekje (afb. 35) ter nagedachtenis aan de gesneuvelde Maaseikenaren tijdens de Eerste Wereldoorlog.

De apsis heeft een koepelvormige overwelving, versierd met cassettes waarin bloemmotieven (afb. 13). Oude foto’s van het kerkinterieur tonen dat het koor in 1944 nog voorzien was van een schildering met schijnvoegen en twee engelen aan weerszijden van het altaar (foto 18).

Aan weerszijden van de apsis, achter dubbele paneeldeuren, de sacristie (noordzijde) en de hulpsacristie (zuidzijde), beide voorzien van een eenvoudig bepleisterde ruimte op de verdieping67. De sacristie werd naar aanleiding van de uitbreiding in 1951 aangepast (toegangen en interieur) en vertoont op de bovenverdieping vochtschade (pleister). De hulpsacristie (foto 22- 24) is het meest authentiek en bewaart nog haar oorspronkelijke plankenvloer, vlakke bepleistering en ingemaakte kast. Een dubbele deur leidt naar het zijportaal, met hardstenen gezoete tegels gevloerd, waarin de toegang zit tot de ondiepe baksteengewelfde kelder - die dienst doet als opslagplaats voor historische bouwmaterialen

67 De oorspronkelijke ontwerpplannen tonen in geen van beide ruimten een trap naar de verdieping, noch vensters in de oostgevel of een toegang in de noord- of zijgevel. Dit doet vermoeden dat het oorspronkelijke ontwerp niet volledig gevolgd werd bij de bouw van de kerk. © HEKATE erfgoedonderzoek - www.hekate.be 28

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

– en tot de eenvoudige ruimte op de verdieping, bereikbaar via een oorspronkelijke houten trap, vlak gepleisterd en met plankenvloer.

Portaal, door middel van een kruisribgewelf afgedekt, voorzien van een nieuw glazen tochtsas en recent gevloerd met hergebruik van de oorspronkelijke zwart- grijze hardstenen plavuizen. Dubbele houten paneeldeur naar de kerk en recente doorgangen naar de technische ruimte (noord) en de toren en het doksaal (zuid). Gekruisigde Christus (hout) zonder crucifix tegen de noordelijke muur.

Aan weerszijden van het portaal: doopkapel (noordzijde) en rouwkapel (zuidzijde), beide voorzien van een kruisribgewelf, een vloer van hardstenen plavuizen en toegang naar de zijbeuken door middel van houten paneeldeuren in een omlijsting met entablement onder frontonbekroning. Rouwkapel (foto 25)en tevens zuidportaal met vlak bepleisterde wanden en een dubbele deur met houten omlijsting toe toegang geeft naar het doksaal en de toren (foto 26). Doopkapel, momenteel gebruikt als stockageruimte, met heden ontpleisterde wanden (foto 27), hersteld gewelf (foto 28) en gedemonteerde deuromlijsting van de toegang naar de belendende technische ruimte.

Toren en doksaal, toegankelijk via het trappenhuis met oorspronkelijke houten trap en vlak gepleisterde wanden. Torenruimte met torenuurwerk (1903, afb. 31) en zolderruimtes met recente loopbruggen boven schip (foto 29) en zijbeuken (foto 30). Torenspits met houten bebording (foto 31) en monumentale klokken (foto 32) op de oorspronkelijke, gerestaureerde klokkenstoel (foto 33).

3.4. Meubilair

Hoofdaltaar (foto 34) door P.G. Tabaguet en G.F. Godin, met altaarstuk toegeschreven aan J. Riga (Luik) met voorstelling van de Tenhemelopneming van Maria (doek), bekroond met beelden van Christus Pantocrator, geflankeerd door twee allegorische sculpturen in lindenhout (1684- 1710), Pax en Justitia, tussen 1685 en 1710 vervaardigd door F. Sacré, afkomstig uit de collegiale Onze-Lieve-Vrouwekerk van Dinant - ook Saint-Perpète genoemd - en in de Catharinakerk geplaatst in 1868.

In de zijbeuken, twee nagenoeg identieke, 18de-eeuwse zijaltaren van marmer en gemarbreerd hout, opgevat als portiekaltaar in barokstijl, het altaar in de noordelijke zijbeuk heden voorzien van het beeld van Sint- Catharina (foto 35) , patroonheilige van de kerk, en het altaar in de zuidelijke zijbeuk met beeld van Sint- Antonius van Padua (foto 36).

Het huidige altaar (foto 37) is samengesteld uit elementen van de kuip van de vroegere eiken preekstoel (foto 38) die in 1897 door het Werkhuis voor Beeldhouwkunde van E. Wulms in © HEKATE erfgoedonderzoek - www.hekate.be 29

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

Maaseik werd vervaardigd en een schenking was aan de kerk. De trap werd hergebruikt in de dekenij. Het klankbord ligt opgeslagen in de kerk.

Voorts communiebank (foto 39), volgens opschrift in 1820 door Fredericus Dieterich in Maesniel gemaakt en na het Tweede Vaticaans Concilie verplaatst: de twee zijstukken staan geïncorporeerd voor de zijaltaren (foto 40- 42), het middelste deel staat achteraan in de kerk, voor de doopkapel.

Vier neoclassicistische biechtstoelen in eik (afb. 27- 30), vervaardigd voor de kerk: één in 1871- ‘72, één in 1874 (gedateerd) en twee in 1897, waarvan één gedateerd. De twee 18de-eeuwse eiken koorgestoelten (afb. 32) werden aangekocht door de kerkfabriek en zijn afkomstig uit de kerk van Alken. 18de-eeuwse orgelkast met binnenwerk van P. A. Van Dinter (1848-‘51, foto 20) en deels hergebruikte, 18de-eeuwse orgelpijpen. Roodmarmeren doopvont, vervaardigd door Denis Toussaint uit Luik met messing deksel (ca. 1848, foto 43). Glasramen van 1868- ‘69 uit het atelier van Frans Nicolas Sr. uit Roermond (afb. 15- 26).

3.5. Mobilair

Triomfkruis (afb. 33), gepolychromeerd hout, door Gussé (1910); beeld van Sint- Anna ten Drieën (foto 44), Meester van Elsloo, gepolychromeerd hout (1515- 20); beeld van Sint- Rochus (foto 45), witgeschilderd hout (circa 1520); beeld van Sint- Elooi (foto 46), witgeschilderd hout; beeld van Sint- Jozef (foto 47), witgeschilderd hout; beeld van Sint- Antonius van Padua (foto 48), gepolychromeerd hout (1691- 1710); ijzeren documentkoffer (foto 49), aangekocht in 1736. Kruisweg door I. Lange (1863).

3.6. Roerende goederen

Onderstaande lijst van roerende goederen geeft de naam van het object, het materiaal waaruit het object vervaardigd is, een datering (indien gekend) en het inventarisnummer, zoals genoteerd in de meest recente inventaris van de Sint- Catharinakerk, zoals raadpleegbaar op www.erfgoedplus.be.

1. Aflaatbrief van Nicolaus van Cusa (perkament), 1451 - MM/0056/0001 2. Aflaatbrief van paus Benedictus XII (perkament), 1342 - MM/0056/0 - MM/0056/0002 3. Charter van de oprichting van de parochie Maaseik (perkament), 1245 - MM/0056/0003 4. Baldakijn met onderstel, voluten, kroon en rijksappel (zilver, messing, eik, pluimen en fluweel), 1750- 1800 - MM/0056/0004 © HEKATE erfgoedonderzoek - www.hekate.be 30

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

5. Reliekhouder H. Petronella (textiel, papier, messing, gouddraad), s.d. - MM/0056/0005 6. Reliekhouder H. Galgeno (zijde, linnen, papier, messing en gouddraad), s.d.- MM/0056/0006 7. Reliekhouder (fluweel, zijde, linnen, metaal en messing) 8ste eeuw - MM/0056/0007 8. Reliekhouder (linnen, fluweel, metaal en messing) - MM/0056/0008 9. Vier kleine en twee grote kandelaars (koperlegering), volgens opschrift geschonken door ‘GEVRT BEX ENDE MARIA LEYSEN’, 1651- 1700 - MM/0056/0009 10. Drie kandelaars (koperlegering), 1651- 1700 - MM/0056/0010 11. Codex Eyckensis, codex A en B (perkament), ca. 760 - MM/0056/0011 12. Losbladig evangeliarium (perkament), 10de eeuw - MM/0056/0012 13. Casula (zijde, linnen, gouddraad en paardenhaar), 750- 850 - MM/0056/0013 14. Velamen (zijde, linnen, koper, glaskralen en - parels), 750- 850 - MM/0056/0014 15. Beeld van H. Rochus van Montpellier (witgeschilderd/overschilderd gepolychromeerd hout), 1520, met zilveren staf, in 1667 geschonken door Helena Malders (cf. MM/0056/0088) - MM/0056/0015 16. Reliekhouder (linnen en messing), s.d. - MM/0056/0016 17. Reliekhouder (linnen, zijde en messing), s.d. - MM/0056/0017 18. Reliekhouder (zijde en messing), s.d. - MM/0056/0018 19. Reliekhouder (linnen, zijde en messing), s.d. - MM/0056/0019 20. Reliekhouder (linnen, zijde en messing), s.d. - MM/0056/0020 21. Reliekhouder (textiel en messing), 700- 900 - MM/0056/0021 22. Reliekhouder (zijde, linnen, messing en papier), s.d. - MM/0056/0022 23. Reliekhouder (textiel, messing en papier), s.d. - MM/0056/0023 24. Reliekhouder (textiel en messing), s.d. - MM/0056/0024 25. Reliekhouder (textiel en messing), s.d. - MM/0056/0025 26. Reliekhouder H. Galgano (textiel, messing, papier en glas), s.d. - MM/0056/0026 27. Reliekhouder (textiel, messing, glas en kristal), s.d. - MM/0056/0027 28. Kelk (tin), s.d. - MM/0056/0028 29. Ciborie (tin), 1791- 1810 - MM/0056/0029 30. Madonna met kind (hout), 1601- 1650 - MM/0056/0031 31. Madonna met kind (gepolychromeerd eikenhout) , 1651- 1700 - MM/0056/0032 32. H. Lucia van Syracuse (gepolychromeerd eikenhout), , 1576- 1600- MM/0056/0033 33. Wierookvat (messing en koper), 1756- 1800- MM/0056/0034 34. Ster - aureool van O.L.- Vrouw (zilver en goud), s.d. - MM/0056/0035 35. Kroon van O.L.- Vrouw (zilver), 1837 - MM/0056/0036 36. Scepter van O.L.- Vrouw (verguld messing en hout), s.d. - MM/0056/0039 37. Ampul met deksel (tin en messing), s.d. - MM/0056/0040 38. Ampul (tin), s.d. - MM/0056/0041

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

39. Chrismatorium (tin), s.d. - MM/0056/0042 40. Chrismatorium (tin), s.d. - MM/0056/0043 41. Armband (verguld zilver en glas), s.d. - MM/0056/0044 42. Reliekmedaillon (zilver), s.d. - MM/0056/0045 43. Reliekmedaillon (verguld zilver), s.d. - MM/0056/0046 44. Broche (verguld zilver met parels), s.d. - MM/0056/0047 45. Rijksappel (zilver), s.d. - MM/0056/0048 46. Processionalia (leer, papier, karton), 1783 - MM/0056/0049 47. Reliekhouder (gepolychromeerd hout), s.d. - MM/0056/0050 48. Missaal (leer, papier en textiel), 1719 - MM/0056/0052 49. Zes processielantaarns (zilver en glas), 1850- 1900 - MM/0056/0053 50. Processievaandel (textiel en gouddraad), 1750- 1800 - MM/0056/0054 51. Twee dalmatieken met bijhorende manipels en stola (zijde, fluweel en gouddraad), 1476- 1525 - MM/0056/0055 52. Kazuifel (zijde fluweel en gouddraad ), 1476- 1525 - MM/0056/0056 53. Vier lambrekijns van een processiebaldakijn (textiel), 16de eeuw - MM/0056/0057 54. Merovingisch trapeziumvormig reliekschrijn (koper, hout en linnen), 8ste eeuw - MM/0056/0059 55. Kroon van Jezuskind (zilver en goud), 1837 - MM/0056/0060 56. Beugelkroon (zilver en koper), s.d. - MM/0056/0061 57. Agnus Dei (bijenwas, hoorn en koper), 1316- 1330 - MM/0056/0062 58. Twee armreliekhouder van de HH. Harlindis en Relindis (eik en textiel), 1871 - MM/0056/0063 59. Beeld van de HH. Harlindis en Relindis (hout), 1851- 1900 - MM/0056/0064 60. Processiekruis (zilver), 1624 - MM/0056/0065 61. Processiekruis (zilver), 1635 - MM/0056/0066 62. Reliekhouder, zgn. Arcula Maxilla (zilver en edelgesteente), 10de eeuw - MM/0056/0067 63. Reliekmonstrans (zilver), 1651- 1700 - MM/0056/0068 64. Vier kandelaars (zilver), 1667 - MM/0056/0069 65. Kandelaar (zilver), 1732 - MM/0056/0070 66. Sint- Anna- ten- Drieën (gepolychromeerd eikenhout en glas), 1510- 1530 - MM/0056/0071 67. Twee kandelaars (zilver), 1715 - MM/0056/0073 68. Processiekruis (zilver en messing), 1701- 1750 - MM/0056/0075 69. Schaal voor ampullen (zilver), 1693- 1705 - MM/0056/0076 70. Reliekmonstrans van H. Antonius en H. Rochus (zilver), 1714 - MM/0056/0077 71. Reliekmonstrans van H. Sebastiaan (zilver), 1739 - MM/0056/0078

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

72. Godslamp (zilver), geschonken door proost Theodoor Puytlinck, 1641- 1654 - MM/0056/0079 73. Reliekmonstrans van de HH. Bartholomeus en Laurentius (koper en glas), 1360- 1400 - MM/0056/0080 74. Zonnemonstrans (verguld zilver met edelstenen), 1682 - MM/0056/0081 75. Reliekmonstrans van HH. Harlindis en Relindis (verguld koper), 1391- 1410 - MM/0056/0082 76. Reliekmonstrans van HH. Laurentius, Lambertus, Bernardus e.a. (zilver), 1691- 1700 - MM/0056/0084 77. Ciborie (zilver), 1501- 1525 - MM/0056/0085 78. Reliekmonstrans van de H. Barbara (verguld koper), 1301- 1400 - MM/0056/0086 79. Reliekmonstrans van O.L.Vrouw, HH Petrus, Jacobus, Martinus e.a. (verguld koper), 1301- 1400- MM/0056/0087 80. Staf van Sint- Rochus (zilver), 1667 (zie ook MM/0056/0015) - MM/0056/0088 81. Altaarlessenaar (zilver), 1726- 1750 – MM/0056/0091 82. Kandelaar (zilver), 1693 – MM/0056/0092 83. Inventaris van relieken (perkament), 1647 - MM/0056/0093 84. Kelk (zilver), 1730 – MM/0056/0094 85. H. Catharina van Alexandrië (zilver), 1675 – MM/0056/0096 86. Kelk met pateen en lepel (zilver), 1630 – MM/0056/0097 87. Kelk met pateen (verguld zilver), 1569- 1570 – MM/0056/0098 88. Kelk met pateen (zilver en verguld zilver) 1708 – MM/0056/0099 89. Ciborie (zilver), 1641– MM/0056/0100 90. Wierookvat (zilver), 1751- 1800– MM/0056/0102 91. Reliekmonstrans van de H. Jozef (zilver en hout), 1701- 1725– MM/0056/0103 92. Chrismatorium (zilver), 1657– MM/0056/0104 93. Chrismatorium (zilver), 1647– MM/0056/0105 94. Chrismatorium (zilver), 18de eeuw – MM/0056/0106 95. Pyxis met lunula (zilver), 1832- 1869 – MM/0056/0107 96. Ampullenset van twee ampullen met schaal (zilver), s.d. – MM/0056/0108 97. Reliekkoker (hoorn en verguld koper), 7de eeuw – MM/0056/0109 98. Processiekruis (messing), 20ste eeuw – MM/0056/0111 99. Schaal voor ampullen (zilver), 1724- 1743 – MM/0056/0112 100. Drie canonborden (zilver, hout en papier), 1726- 1750– MM/0056/0113 101. Reliekschrijn van de HH. Harlindis en Relindis (hout en zilver), geschonken door het echtpaar de Borman Puytlinck, 1652– MM/0056/0114 102. Reliekschrijn van HH. Johannes Nepomucenus en Rochus (hout en zilver), geschonken door kanunnik Jacob Croll, 1660– MM/0056/0115 103. Kelk met pateen (Zilver), 1741- 1760– MM/0056/0116

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

104. Kelk met pateen en lepel (zilver), 1741- 1760 – MM/0056/0117 105. Reliekhouder (textiel en messing), s.d. – MM/0056/0119 106. Reliekhouder (textiel, zijde en messing) – MM/0056/0120 107. Reliekhouder (linnen, zijde, perkament, koord met goud bekleed), 1751- 1800– MM/0056/0121 108. Reliekbeursje (textiel, koper en zilver), s.d. – MM/0056/0122 109. Reliekhouder (textiel, koper, zilver), s.d. – MM/0056/0123 110. Reliekkussentje (linnen, goed koper en zilver), s.d. – MM/0056/0124 111. Reliekhouder (fluweel, linnen, goud, koper en zilver), s.d. – MM/0056/0125 112. Reliekkussentje (linnen, messing en koper), s.d. – MM/0056/0126 113. Reliekkussentje (textiel en zilver), s.d. – MM/0056/0127 114. Reliekhouder (fluweel, zijde, vlas, haar, goud en zilver), s.d. – MM/0056/0129 115. Reliekkussentje (linnen, zijde en metaal), s.d. – MM/0056/0130 116. Kussenreliekhouder (zijde, linnen, glas, ijzerfolie en koper), s.d. – MM/0056/0131 117. Drager hoofdreliek (zijde en zilver), s.d. – MM/0056/0132 118. Drager hoofdreliek (fluweel, zilver, papier/karton en koper), s.d. – MM/0056/0133 119. Reliekhouder (zijde, fluweel en zilver), s.d. – MM/0056/0134 120. Reliekkussen ((zijde, linnen en metaalstrip), s.d. – MM/0056/0135 121. Glasparels van reliekhouders (verzilverd glas), s.d. - – MM/0056/0136 122. Hoofdreliekhouder (zijde, linnen, goud en zilver), s.d. – MM/0056/0137 123. Hoofdreliekhouder (zijde, linnen, goud, zilver en metaal), s.d. - – MM/0056/0138 124. Reliekkussen (zijde, linnen, metaalstrip en metaal), s.d. – MM/0056/0139 125. Reliekkussen (zijde, linnen, fluweel, koper en edelsteentjes), s.d. – MM/0056/0140 126. Reliekkussen (zijde, linnen, fluweel, metaal en textiel), s.d. – MM/0056/0141 127. Schedelfragmenten die behoren tot de losse hoofdreliekhouders (bot), s.d. – MM/0056/0142 128. Hoofdreliekhouder (fluweel, metaal en verzilverd koper), s.d. – MM/0056/0143 129. Hoofdreliekhouder (fluweel en koper), s.d. – MM/0056/0144 130. Reliekdrager (zijde, goud en metaal), s.d. – MM/0056/0145 131. Reliekhouder (zijde, goud en metaal), s.d. – MM/0056/0149 132. Drap d’areste- weefsel (zijde), 1200- 1299 – MM/0056/0151 133. Samiet (zijde), 1200- 1299 – MM/0056/0152 134. Drie stuks polychrome samiet (zijde), 7de eeuw – MM/0056/0153 135. Damast (zijde), s.d. – MM/0056/0154 136. Bicolore samiet (zijde), s.d. – MM/0056/0155 137. Reliekbeurs (zijde), s.d. – MM/0056/0156 138. Reliekhouder (zijde), s.d. – MM/0056/0157 139. Reliekbeurs (leer, wol en zijde), 1301- 1500 – MM/0056/0158

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

Naast de kerkschat bewaart de Sint- Catharinakerk nog een aantal roerende goederen waarvan het kerkarchief expliciet vermeldt dat ze voor de kerk gemaakt werden of aan de kerk geschonken zijn:

140. Preekstoel (hout) bestaande uit trap, klankbord en kuip, omgevormd tot altaar, 1898 gedateerd en volgens opschrift en het kerkarchief geschonken door juffrouw Elisabeth en familie Voss - 015 141. Kist (ijzer), volgens het kerkarchief in 1736 gemaakt in Keulen in opdracht van de kerkfabriek - 023 142. Triomfkruis (gepolychromeerd hout), volgens het kerkarchief in 1910 gemaakt door beeldhouwer F.A. Gussé in opdracht van de kerkfabriek - 071

3.7. Cultuurgoederen

1. Tenhemelopneming van Maria (doek), Christus Pantocrator en allegorische sculpturen (lindenhout) van het hoofdaltaar, 1685-1710, volgens het kerkarchief afkomstig uit de kerk van Dinant en in 1868 in de Sint-Catharinakerk van Maaseik geplaatst. Het altaar met altaarstuk en allegorische sculpturen zijn vermeld in het beschermingsdossier. Waardeversterkende band: Als essentieel onderdeel van het hoofdaltaar en stoffering van het kerkinterieur, versterken het altaarstuk en de allegorische beelden de architectuurhistorische waarde van de Sint-Catharinakerk; 2. Sint-Catharina in het zij-altaar (gepolychromeerd hout, 19de eeuw), in opdracht van de kerkfabriek in het voor de kerk gemaakte altaar geplaatst. Het altaar met beeld van Sint-Catharina is vermeld in het beschermingsdossier. Waardeversterkende band: Als essentieel onderdeel van het zij-altaar en stoffering van het kerkinterieur, versterkt het beeld van Sint-Catharina de architectuurhistorische waarde van de Sint-Catharinakerk; 3. Sint-Antonius van Padua in het zij-altaar (gepolychromeerd hout, 19de eeuw), in opdracht van de kerkfabriek in het voor de kerk gemaakte altaar geplaatst. Het altaar met beeld van Sint-Antonius is vermeld in het beschermingsdossier. Waardeversterkende band: Als essentieel onderdeel van het zij-altaar en stoffering van het kerkinterieur, versterkt het beeld van Sint-Antonius de architectuurhistorische waarde van de Sint-Catharinakerk; 4. Voormalige preekstoel (hout, 1898) bestaande uit trap, klankbord en kuip - na het Tweede Vaticaans Concilie omgevormd tot altaar -, volgens opschrift en het kerkarchief geschonken door juffrouw Elisabeth en familie Voss Waardeversterkende band: Als referentie naar de vroegere preekstoel, essentieel onderdeel van een kerk en stoffering van het kerkinterieur, versterkt de tot altaar © HEKATE erfgoedonderzoek - www.hekate.be 35

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

omgevormde preekstoel de architectuurhistorische waarde van de Sint- Catharinakerk; 5. Koorgestoelte (hout, 18de eeuw), volgens het kerkarchief afkomstig uit de kerk van Alken en in opdracht van de kerkfabriek in de kerk geplaatst. Waardeversterkende band: Functioneel en esthetisch deel uitmakend van het historische kerkinterieur, versterkt het koorgestoelte de architectuurhistorische waarde van de Sint-Catharinakerk; 6. Vier biechtstoelen (hout, 1871, 1872 en 1897), volgens het kerkarchief voor de kerk gemaakt. Waardeversterkende band: Functioneel en esthetisch deel uitmakend van het historische kerkinterieur, versterken de biechtstoelen de architectuurhistorische waarde van de Sint-Catharinakerk; 7. Communiebank (hout, 1820), volgens opschrift door Fredericus Dieterich in Maesniel gemaakt en na het Tweede Vaticaans Concilie verplaatst (voor de zijaltaren en achteraan in de kerk) Waardeversterkende band: Functioneel en esthetisch deel uitmakend van het historische kerkinterieur, versterken de communiebanken de architectuurhistorische waarde van de Sint-Catharinakerk; 8. Doopvont (marmer, ca. 1848) met messing deksel, volgens het kerkarchief vervaardigd door Denis Toussaint uit Luik en in de kerk geplaatst. Waardeversterkende band: Functioneel en esthetisch deel uitmakend van het historische kerkinterieur, versterkt de doopvont de architectuurhistorische waarde van de Sint-Catharinakerk; 9. Kist (ijzer, 1736), volgens het kerkarchief gemaakt in Keulen in opdracht van de kerkfabriek Waardeversterkende band: Bestemd om kostbaarheden veilig te bewaren en dus functioneel, maar inmiddels ook esthetisch deel uitmakend van het historische kerkinterieur, versterkt de kist de architectuurhistorische waarde van de Sint- Catharinakerk; 10. Triomfkruis (gepolychromeerd hout, 1910), volgens het kerkarchief gemaakt in opdracht van de kerkfabriek. Waardeversterkende band: als kunstobject en onderdeel van het historische kerkinterieur versterkt het triomfkruis de architectuurhistorische waarde van de Sint-Catharinakerk.

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

4. BESCHRIJVING van de ERFGOEDWAARDEN

Het ministerieel besluit van 16 december 1991 vermeldt geen erfgoedwaarde(n) voor de bescherming van de Catharinakerk als monument.

Op het moment van de bescherming was het Monumentendecreet van 1976 van kracht. Dat bepaalde dat een onroerend goed samen met de roerende goederen die er integrerend deel van uitmaken kon beschermd worden omwille van zijn artistieke, wetenschappelijke, historische, volkskundige, industrieel- archeologische of andere sociaal-culturele waarde. Deze decretaal vastgelegde waarden moeten beschouwd worden als ‘kapstokwaarden’ en kunnen gespecifieerd worden door middel van waarden uit het Onroerenderfgoeddecreet (art. 2.1.°26).

Briefwisseling van het agentschap Onroerend Erfgoed d.d. 21 mei 2010, 3 december 2013, 18 maart 2014 en 13 mei 2014 - bewaard in het kerkarchief - stelt dat de kerkschat van de Sint-Catharinakerk wordt beschouwd als onroerend door bestemming. Desondanks meldde het agentschap op 9 februari 2018 dat de kerkschat niet als cultuurgoed kon erkend worden.

Op basis van het gevoerde onderzoek in het kader van dit beheersplan werden voor de Sint- Catharinakerk volgende erfgoedwaarden gedetecteerd:

4.1. Historische waarde

Gelegen in de oudste kern van Nieuw-Eyck, het latere Maaseik, is de Catharinakerk een belangrijke materiële getuige van de ontstaansgeschiedenis van Maaseik. De kerk, opgetrokken tussen 1840 en 1847, werd immers gebouwd op de plaats waar vanaf de 10de eeuw een bedehuis stond dat bediend werd door het kapittel van Aldeneik, waar na de stichting van de stad in 1245 een kerk voor de nieuwe zelfstandige parochie van Sint- Catharina werd opgericht. Het kapittel vestigde er zich in 1571, in een nu verdwenen klooster met kerk en kerkhof, waarvan nog ondergrondse resten bewaard bleven, zo getuige de vondstmelding van januari 2014.

4.2. Wetenschappelijke, in casu architectuurhistorische waarde

De Catharinakerk werd in twee fases opgetrokken: de kerk tussen 1840 en 1847 en de toren in 1859, respectievelijk naar ontwerp van de architecten Adolphe Leemans (1813- 1865) en Herman Jaminé (1826- 1885). Jaminé, vanaf 1850 provinciaal onderbouwmeester, volgde in

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

1866 zijn vader Lambert op als provinciaal architect en was als dusdanig betrokken bij de restauratie van tal van Limburgse kerken en bij het ontwerp en de bouw van nieuwe kerken, pastorieën, gemeentehuizen en - scholen. Zo drukte hij niet alleen zijn stempel op de 19de- eeuwse architectuur in Limburg, maar ook op de toen heersende monumentenzorg. De kerk is een goed bewaard en representatief voorbeeld van een vroeg- 19de-eeuwse kerk in sobere neoclassicistische stijl, opgetrokken in baksteen met verwerking van natuursteen voor de decoratie van kerk (blauwe hardsteen) en toren (Maastrichter steen) en opgevat als een driebeukige basilica met hoog schip, twee lagere zijbeuken en een halfronde apsis. Typerend zijn de uiterst sobere vormgeving van het exterieur waarvan vooral de westgevel met zijn toegangsportaal en de beeldennissen een architecturale versiering kreeg, en het decoratief gestucte interieur, gekenmerkt door het gebruik van de Toscaanse orde, hangkoepels en kruisribgewelven en prominent aanwezige classicistische motieven zoals voluten, acanthusbladeren, cassetten en spiegels.

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

5. Onderbouwde VISIE op het TOEKOMSTIG BEHEER

Onderstaande beheersdoelstellingen zijn ontstaan op basis van onderzoek in situ, literatuur- en archiefonderzoek. Het sluit niet uit dat bij toekomstige werken en/of verder onderzoek gegevens bekend worden die ertoe leiden dat de omschreven beheersdoelstellingen verfijnd, genuanceerd of geïnterpreteerd worden.

5.1. Basisprincipes

Elke bescherming als monument heeft tot doel om het gebouw en de goederen die er integrerend deel van uitmaken, zo goed mogelijk over te leveren aan toekomstige generaties. Het begrip ‘bescherming’ moet daarbij heel letterlijk genomen worden: de eigenaar is gehouden het monument te beschermen tegen beschadiging, vernieling en verwaarlozing (passief behoud) door middel van regelmatig onderhoud en herstel (actief behoud). In dat onderhoud en herstel moet de eigenaar rekening houden met de erfgoedwaarden, de erfgoedkenmerken en de erfgoedelementen die aan de basis lagen van de bescherming en zoals beschreven in de hoofdstukken 3, 4 en 5 van dit beheersplan.

De Sint- Catharinakerk werd beschermd omwille van haar historische, wetenschappelijke, in casu architectuurhistorische waarde. Ze dient zo lang mogelijk bestendigd te worden in al haar materiële componenten. In de eerste plaats behelst dat de instandhouding van de externe en interne decoratieve en constructieve elementen door middel van vakkundig onderhoud en conserverende ingrepen. Bewaren gaat daarbij voor vernieuwen. De inspectieverslagen en aanbevelingen van Monumentenwacht – tweejaarlijks voor het exterieur en vijfjaarlijks voor het interieur - zullen daarbij richtinggevend zijn.

Voorgenomen ingrepen worden in (voor)overleg met Onroerend Erfgoed of met de bevoegde Onroerenderfgoedgemeente besproken. Elke beheersdaad vraagt om een geïntegreerde en duurzame aanpak waarbij de impact op de volledige site met al z’n componenten wordt afgewogen. Ingrepen dienen de beschermde erfgoedkenmerken en – elementen te respecteren en te ondersteunen. Ze zullen een meerwaarde vormen voor de erfgoedwaarden van de kerk, en mogen de draagkracht van de beschermde site niet overschrijden. Ingrepen, verbouwingen en aanpassingen die onoordeelkundig of onherroepelijk zijn of die een verlies van de beschreven en gemotiveerde erfgoedwaarden impliceren, zijn niet toegestaan.

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

5.2. Centrumkerk, gebruikt voor de eredienst

In het ‘Parochiekerkenplan Maaseik’ - opgemaakt in oktober 2016, ter goedkeuring voorgelegd aan het bisdom Hasselt in november 2016 en door de gemeente goedgekeurd op 23 januari 2017- wordt de Sint- Catharinakerk aangeduid als centrumkerk binnen de pastorale eenheid Maaseik. Dit veronderstelt een volledige beschikbaarheid voor de eredienst maar laat ook nevenfuncties toe. Die nevenfuncties zullen echter bij voorkeur nauw verwant zijn met de hoofdfunctie van de kerk als gebouw voor de eredienst. Zo wordt bijvoorbeeld voor de kerkschat – sinds eeuwen intrinsiek verbonden met de kerk - een museumfunctie voorzien die toelaat de kerkschat in de Catharinakerk te bewaren en tentoon te stellen aan het ruime publiek. Of kan het van Dinter- orgel dat voor de kerk gemaakt werd in 1848-1851 na restauratie en naast het wekelijkse gebruik tijdens de eucharistievieringen, ingeschakeld worden in een concert- of lessencyclus. Of kan de kerk dienst doen voor bijeenkomsten die de hoofd- of nevenfuncties ondersteunen, zoals lezingen rond het thema religie, kunst, cultuur, muziek,…

5.3. Regelmatig onderhoud van het kerkgebouw en restauratie van het interieur

Het exterieur van de Sint- Catharinakerk werd tussen 1995 en 2014 gerestaureerd. Daarbij werden het inkomportaal (fase 1), de daken, de toren en hemelwaterafvoeren (fase 2), de gevels en de glasramen (fase 3) hersteld. Omwille van hoogdringendheid werd in 2006 het doksaal gestut en werd het gewelf van de doopkapel na instorting hersteld. De torenspits, die sinds 2014 herhaaldelijk herstellingen onderging omwille van een gebrekkige waterdichting, is nog steeds niet waterdicht en dient dringend gedicht en behoed voor gevolgschade.

De restauratie van het interieur (fase 4) van de Sint- Catharinakerk is voorzien, maar nog in een beginstadium. Een algemene opfrissing van het interieur wordt voorzien, een herinrichting van de zitplaatsen in functie van de liturgie, een verbetering van de onthaalfaciliteiten (sanitair, etc.) en het binnenklimaat, en voor de kerkschat wordt een aangepaste tentoonstellingsvorm gezocht die makkelijker toegankelijk is dan de huidige.

Bij de concrete uitwerking van deze plannen moet rekening gehouden worden met volgende aspecten:

- Om een beeld te krijgen van de oorspronkelijke kleurstelling van het interieur wordt - voorafgaand aan het herstel van het stucwerk of het opnieuw aanbrengen van een schilderlaag op wanden, zuilen en gewelven - een kleurhistorisch onderzoek uitgevoerd op de meest strategische plaatsen. Dit wil zeggen minstens op die plaatsen waar historische foto’s een andere afwerking of decoratie vertonen dan de

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

huidige. Bijvoorbeeld aan weerszijden van het hoofdaltaar, op de gewelven van de hoofd- en zijbeuken, en op het lijstwerk doorheen heel de kerk68. - Om de metalen constructie onder het doksaal zo discreet mogelijk in te passen in het neoclassicistische kerkinterieur wordt aanbevolen om die constructie, bij het herschilderen van het interieur, in dezelfde kleur te schilderen als de hoofdtoon van de achterliggende wand. - Om zowel het hoofdaltaar als de twee zijaltaren meer in evidentie te stellen, wordt best overwogen om het twee treden hoge podium in het priesterkoor en voor de zijaltaren te verwijderen. Dit zal de monumentaliteit van de altaren ten goede komen en biedt tevens de mogelijkheid om de communiebank opnieuw op haar oorspronkelijke plaats te zetten, zoals de kerkfabriek wenst. - De vlonders die momenteel een groot deel van de oorspronkelijke hardstenen kerkvloer in het schip en de zijbeuken bedekt, worden best verwijderd. Enerzijds om esthetische redenen: het opnieuw zichtbaar maken van het tweekleurig tegelvloerpatroon zal de uniformiteit van de ruimte beklemtonen en bovendien de hiërarchie tussen hoofd- en zijbeuk opnieuw visualiseren. Anderzijds omwille van praktische redenen: het vergemakkelijkt het gebruik van de kerk bij verwijdering van de stoelen. Als het herstel van de oorspronkelijke kerkvloer om financiële redenen niet haalbaar blijkt, wordt aangeraden om de vlonders te schilderen in een kleur die de tegelvloer benadert om de visuele uniformiteit van de ruimte te vergroten. - Archiefdocumenten maken gewag van het uitgraven van de funderingen van de oude kerk en van het verwijderen van graven en grafstenen op het kerkhof in functie van het bouwrijp maken van de bouwplaats waar vanaf 1840 de huidige kerk werd opgetrokken. Gezien de historiek van de site is het echter mogelijk dat de ondergrond toch nog archeologische resten bewaart, zoals vastgesteld in januari 2014 naar aanleiding van de toevalsvondst aan het wetsportaal van de kerk. Vanzelfsprekend is het niet verstoren van de ondergrond de beste wijze van conservatie. Elke archeologische opgraving is immers éénmalig en betekent onherroepelijk verstoring van het bodemarchief en van de site- waarde. Indien verstoring van de ondergrond toch noodzakelijk blijkt - bijvoorbeeld voor werken in functie van sanitair of verwarming - dient met het archeologisch potentieel rekening gehouden te worden en moet de archeologische component zo vroeg mogelijk geïntegreerd worden in de planning van het project. Wanneer onverwacht archeologische vondsten ontdekt worden, moet het Agentschap Onroerend Erfgoed of de bevoegde onroerenderfgoedgemeente hiervan onmiddellijk op de hoogte gebracht worden.

68 Een aanzet voor het kleurhistorisch onderzoek werd reeds gegeven door Studiebureau Monumentenzorg. De resultaten van dit vooronderzoek zijn opgenomen in het rapport ‘Beperkt stratigrafisch kleuronderzoek van de Sint-Catharinakerk te Maaseik’ (september 2016). © HEKATE erfgoedonderzoek - www.hekate.be 41

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

In 2014 plaatsten Proximus en Mobistar zendmasten in de galmgaten van de torenspits. Dit verhindert een optimale klankverspreiding van het klokkengeluid. Een alternatieve plaatsing van de zendmasten moet dan ook voorzien worden.

5.4. Goede bewaring en ontsluiting van de roerende goederen

In 1989 drukte het bisdom Hasselt, bij monde van vicaris Lavigne, de wil uit om de kunstschatten van de Sint- Catharinakerk in situ te bewaren onder het motto “Wat “des kerke” is hoort niet thuis in een museum maar in het godshuis waarvoor het bestemd is.” De huidige kerkraad is vandaag nog steeds dezelfde mening toegedaan. Uitgangspunt voor het beheer van de kerkschat is dan ook om de intrinsieke band tussen de roerende goederen en de kerk te behouden.

De eerste doelstelling die volgt uit de bestendiging van de intrinsieke band tussen de kerk en de kerkschat is de effectieve bewaring van de kerkschat in de kerk. Recent haalbaarheidsonderzoek, uitgevoerd door Helicon Conservation Support69 - op vraag van en financieel ondersteund door het agentschap Onroerend Erfgoed - heeft aangetoond dat beveiligde en geklimatiseerde tentoonstelling van de handschriften, de textilia en een selectie van andere objecten uit de kerkschat in de kerk mogelijk is (cf. bijlage 5).

Daaruit volgt een tweede doelstelling, namelijk om binnen de termijn van zeven jaar (een deel van) de kerk aan te passen voor conservatie en tentoonstelling van de kerkschat. De betrokken restauratiearchitect onderzoekt momenteel hoe de adviezen die hiervoor werden uitgeschreven door Helicon Conservation Support in een ontwerp kunnen vertaald en uitgevoerd worden.

Een derde doelstelling is het protocol voor verwijdering van (delen van) de kerkschat. Van het behoud van objecten in situ kan enkel afgeweken worden in uitzonderlijke omstandigheden en als de verwijdering slechts tijdelijk is. Roerende goederen die onroerend zijn door bestemming kunnen het gebouw enkel verlaten:

- in het kader van de 25- jaarlijkse ommegang en het daaraan gekoppelde achtdaagse verblijf in Aldeneik; - voor restauratie; - voor tijdelijke tentoonstelling elders; - of wanneer de bewaaromstandigheden het vereisen.

69 Helicon, Haalbaarheidsonderzoek conservatie kerkschat Sint-Catharinakerk, Maaseik, onuitgegeven eindrapport, 17.2.2019. © HEKATE erfgoedonderzoek - www.hekate.be 42

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

Deze uitzonderlijke verwijdering van roerende goederen heeft steeds een tijdelijk karakter en altijd het doel om de goederen binnen een redelijke termijn opnieuw in de kerk onder te brengen, in de beste omstandigheden.

5.5. Restauratie en regelmatig onderhoud van het orgel

Het orgel van de Sint- Catharinakerk werd in 1848-1851 door Pieter Adam van Dinter speciaal voor de kerk gemaakt. Het is dus integrerend deel van het monument. Het kampt echter de laatste jaren met problemen. De meest ingrijpende zijn het stabiliteitsprobleem van het doksaal - vermoedelijk veroorzaakt door de aardbeving van 13 april 1992 - , de daarmee samenhangende instabiliteit van het orgel, en het gebrek aan herstel en onderhoud sindsdien. Vandaag zijn de frontpijpen en de pijpen van het rugpositief gedemonteerd.

In september 2010 formuleerde de orgelspecialist van het Agentschap volgende dringend te nemen maatregelen:

1. De twee centrale regels waarop de windladen van het hoofdwerk aan de binnenzijde rusten, dienen nog te worden onderstut aan de achterzijde; 2. Aanbrengen van vier ankers/trekstaven, twee aan elke zijde en elk als volgt te fixeren: a. Aan de voorzijde, in de hoofdstructuur; b. Aan stijl/regelwerk van de achterzijde van de kast; c. Aan de muur. Aan beide zijden wordt er telkens één anker gemonteerd ter hoogte van het hoofdgestel (= circa de helft van de hoogte) en één anker bovenaan; 3. Controle van de stabiliteit van de beelden op de grote kast: twee engelen en een Koning David. Mocht blijken dat deze beelden niet meer stabiel zijn, dan worden ze van het meubel gedemonteerd en elders opgeslagen.

Deze maatregelen moesten uitgevoerd worden in afwachting van een totaalrestauratie van het orgel. Het Agentschap voorziet in een premie voor deze dringende instandhoudingswerken. Gezien deze werken nog niet werden aangevat, wordt een algehele orgelrestauratie vooropgesteld, voorafgegaan door een grondig historisch en technisch onderzoek, uitgevoerd door een orgeldeskundige of gekwalificeerd orgelbouwer. De aanzet voor de orgelrestauratie werd gegeven in het voorontwerp van de restauratie, fase 5. Dit voorontwerp moet verder uitgewerkt worden.

De restauratie van het orgel beoogt het opnieuw bespeelbaar maken van het instrument op regelmatige basis. Hieruit zal volgen dat:

- het instrument regelmatig bespeeld zal worden, tijdens liturgische diensten, concerten of muziekonderricht. Dit laat toe de goede werking van het instrument © HEKATE erfgoedonderzoek - www.hekate.be 43

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

regelmatig te testen en slijtage, defecten en schade door vocht, temperatuur, geluidstrillingen en vuil snel vast te stellen; - aan elke wijziging van het kerkinterieur - dat fungeert als akoestische houder - een akoestische, klimatologische en historische studie zal voorafgaan in functie van de impact op het orgel en zijn klankkleur. Elk orgel, en meer bepaald het pijpwerk, is immers geïntoneerd of afgestemd op de ruimte waarin het zich bevindt. Een wijziging van die ruimte impliceert dus ook een wijziging van de orgelklank; - een nieuw verwarmingssysteem, zoals voorzien in het voorontwerp voor de interieurrestauratie van de kerk, rekening moet houden met de klimatologische omgeving die het orgel vereist. De ideale temperatuur rond een orgel bedraagt 15°C en de relatieve luchtvochtigheid tussen 55% en 70%. Om de klimatologische omgeving van het orgel goed te kunnen monitoren, wordt een systeem voorzien dat de temperatuur en relatieve luchtvochtigheid rond het orgel registreert zodat de klimaatbeheersing rond het orgel (automatisch) kan bijgestuurd worden wanneer nodig.

Regulier onderhoud van het orgel - het bijregelen van mechanieken, het verhelpen van incidentele ontstemmingen van de tongwerken en het voorkomen van vervuiling in het orgel – gebeurt bij voorkeur door de organist. Andere ingrepen zoals het algemeen nazicht van het orgel, het bijregelen van de traktuur en de mechanieken en kleine herstellingen aan klavier, windvoorziening, windlade en pijpwerk gebeuren door een orgelbouwer en best op jaarlijkse basis. Ook grotere werken die het reguliere onderhoud overstijgen moeten gebeuren door een orgelbouwer/-restaurateur. Werken aan de intonatie en herstellingen die niet ter plaatse kunnen uitgevoerd worden, worden beschouwd als restauratiewerken en zijn uiteraard toelatingsplichtig. Wanneer in de kerk (interieur)werken uitgevoerd worden die gepaard gaan met belangrijke stofontwikkeling of wijzigingen in de relatieve vochtigheid, moet het orgel gevrijwaard worden van beschadiging. Dit gebeurt door het orgel in te kisten. Door middel van een raamwerk van kepers, afgedicht door vochtbestendige platen en een dubbele laag plastic folie, wordt een kist rond het orgel gebouwd. Daardoor zal het orgel gedurende de werken vocht- , stof- en stootvrij zijn. Als het orgel een bespeelbaar orgel is en langer dan zes maanden ingekist zal zijn, is het noodzakelijk om de kist te voorzien van een controlesysteem dat temperatuur en relatieve vochtigheid monitort, een verwarmings- en bevochtigingssysteem activeert wanneer nodig, en de verantwoordelijke voor het orgel waarschuwt bij overschrijding van de aanbevolen waarden. Het spreekt voor zich dat het inkisten van een orgel, het aanbrengen van het controlesysteem en het opnieuw verwijderen van de kist na beëindiging van de (interieur)werken, gebeurt door een orgelbouwer of - restaurateur.

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

6. OPSOMMING van de WERKZAAMHEDEN

Onderstaand overzicht van werkzaamheden is gebaseerd op de inspectierapporten van Monumentenwacht. Het kerkinterieur werd geïnspecteerd op 18 september 2013, het kerkgebouw op 16 en 22 september 2015 en op 1 februari 2017.

Aard der werken Eenmalig Terugkerend Vrijstelling toelating° EXTERIEUR 1. Dak Gebroken leien vervangen x x Herstel van plaatselijke lekken x x Waterdicht maken van de x x dakluiken en herstel van het ingerotte houtwerk Herstel van gescheurde x x soldeernaden in de dakgoten Verlengen van de x regenwaterafvoeren tot in de goot van de lager gelegen daken Behandeling tegen hout x x borende insecten en zwammen Herstel van de dragende x constructie Nazicht dakbedekking en jaarlijks x regenafvoeren Nazicht van jaarlijks bliksemafleidingsinstallatie Herstel van het voegwerk van x dakaansluitingen en dekstenen Onderhoud en kleine x x herstellingen van het dak (herplaatsen van verschoven leien, plaatselijke herstellingen van de dakbedekking, vastzetten ladderhaken,…) en van de hemelwaterafvoeren Onderhoud, kleine herstellingen vijfjaarlijks x en schilderwerk dakranden en boordplanken volgens goedgekeurd lastenboek fase 2

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

Aard der werken Eenmalig Terugkerend Vrijstelling toelating° 2. Buitengevels Noodzakelijke gevelreiniging, x x herstel van bestaande erfgoedelementen, steenverstevigende behandeling of injectie tegen opstijgend vocht volgens goedgekeurd lastenboek fase 3 Onderhoud en kleine x x herstellingen van metselwerk (voegen, bak- /natuursteen) volgens goedgekeurd lastenboek fase 3 Verwijdering van plantengroei x Regelmatig nazicht en vijfjaarlijks x schilderen van alle ijzeren delen volgens goedgekeurd lastenboek fase 3 3. Schrijnwerk en beglazing Vervanging van siliconenkit x door stopverf Herplaatsen van buitenpanelen x voor glas- in- lood Regelmatige opvolging van de tweejaarlijks x toestand van de glas-in- loodramen (siliconenkit en binnen- en buitenpanelen) Regelmatig nazicht en vijfjaarlijks x schilderen van alle ijzeren delen volgens goedgekeurd lastenboek fase 3 Herstel van bestaande x x erfgoedelementen en houtbehandeling volgens goedgekeurd lastenboek fase 3 Herstel/aanpassing van x x sluitwerk volgens goedgekeurd lastenboek fase 3 Onderhoud en kleine vijfjaarlijks x herstellingen schrijnwerk (schilderwerk, plaatselijk herstel van ramen en deuren, heropvoegen van open voegen,…)

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

Aard der werken Eenmalig Terugkerend Vrijstelling toelating° 4. Toren en klokkenstoel Herstel van de klokkenstoel, x x o.m. moerbalk/draagvloer, zwevend kruisverband,… volgens lastenboek fase 2 Regelmatig nazicht van de jaarlijks x klokkenstoel (constructie) Behandeling tegen hout x x borende insecten en zwammen en desgevallend herstel van de dragende structuur volgens lastenboek fase 2 Regelmatige controle van de x x toren en de torenspits op insijpelend vocht Herstel waterdichting van de x x toren en de torenspits volgens lastenboek fase 2 Regulier onderhoud klokken jaarlijks x Bijzondere werken aan de 10 à 20- klokken jaarlijks Onderhoud en kleine x x herstellingen van westertoren en koortorentje (metselwerk, houtwerk, dragende structuur, dak,…) volgens lastenboek fase 2 INTERIEUR 1. Kerkinterieur m.i.v. portaal, doop- en rouwkapel Schilderwerken (wanden, x decoratieve elementen en gewelven) Herstel van stucwerk, barsten en x scheuren (wanden, decoratieve elementen en gewelven) Hoofdaltaar: herplaatsing x allegorische voorstelling Pax en natuurstenen voluut, Hoofd- en zijaltaren: restauratie x altaarstuk en beeldhouwwerk Hoofd- en zijaltaren: algemene x reiniging/restauratie (marmer/hout) Herstel marmeren bladen x credenstafels

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

Aard der werken Eenmalig Terugkerend Vrijstelling toelating° Behandeling van structurele en x decoratieve elementen tegen (hout borende) insecten en zwammen Onderhoud en kleine x herstellingen van binnenschrijnwerk en hang- en sluitwerk Behandeling tegen vocht x (wanden en vloeren) Regelmatig nazicht en vijfjaarlijks schilderen van alle ijzeren delen volgens restauratiedossier fase 4 Restauratie doopkapel x (herbepleisteren wanden, herstel vloer, herschilderen gewelf,…) Verwijdering van de houten x vlonders Schilderen van houten vlonders tienjaarlijks volgens restauratiedossier fase 4 Plaatselijk herstel van de vloer x (plavuizen en voegwerk) Plaatselijke herstellingen van de x trappen (treden, stootboorden, balustrades,…) Herstel vloer doksaal x Restauratie van het orgel x Onderhoud en stemming van jaarlijks x het orgel vanaf de oplevering van de orgelrestauratie Herstel of vernieuwing van x interieurobjecten met erfgoedwaarde, die omwille van de erfgoedwaarde, bijzondere eisen hebben die verder gaan dan gebruikelijk (bv. pleisteren met kalkpleister, geborstelde afwerking van de pleisterlaag, het pleisteren zonder stop- en hoekprofielen, het gebruik van historische verftypes, bijzondere verftechnieken of de reconstructie van een oorspronkelijke kleurstelling

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

Aard der werken Eenmalig Terugkerend Vrijstelling toelating° Demontage van x erfgoedelementen, gevolgd door herplaatsing van ditzelfde herstelde element, of een identiek element, bv. demontage van een altaar, stucwerk… Noodzakelijke funderings- of x stabiliteitsversterking met inbegrip van eventuele bijhorende archeologische opgraving Aanpassing van de algemene x verlichting Aanpassing van de klimatisatie, x noodzakelijk voor het behoud van het monumentale orgel Behandeling tegen opstijgend x vocht 2. Sacristie, hulpsacristie en dienstruimtes Schilderwerken (wanden en x plafonds) Restauratie plankenvloeren x (plaatselijk herstel en afwerkingslaag) Restauratie ingebouwde x sacristiekast Aanpassing van de algemene x verlichting Aanpassing van de klimatisatie x Behandeling tegen opstijgend x vocht 3. Kelderruimte/Crypte Behandeling tegen vocht x (wanden en vloeren) Herstel van gewelf, x wandafwerking, vloerbedekking en schilderwerken Onderhoud bestaande x x schatkamer (schilderwerken, kleine herstellingen aan metselwerk en vloeren,…) Verlichting van moeilijk x toegankelijke ruimtes

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

Aard der werken Eenmalig Terugkerend Vrijstelling toelating° 4. Kapconstructie en zolder Behandeling tegen hout x x borende insecten en zwammen en desgevallend herstel van de dragende constructie zoals lastenboek fase 2 Regelmatig nazicht van de jaarlijks x kapconstructie Controle op aanwezigheid van jaarlijks x vogels, nazicht duivenwering en verwijdering van dierlijk afval 5. Beveiliging Werken voor beveiliging tegen x brand, vandalisme, diefstal en inbraak, isolatie en comfortwerken en werken die voortvloeien uit andere regelgevingen en die rechtstreek in grijpen op een erfgoedelement en waarbij door onroerend erfgoed bijkomende erfgoedgerelateerde eisen worden gesteld 6. Onderzoek Bouw- of kleurhistorisch x onderzoek, materiaal- of stabiliteits-technisch onderzoek, noodzakelijk voor kwaliteitsvol beheer of herwaardering van het erfgoed en buiten de gebruikelijke opdracht van de ontwerper Aard der werken Eenmalig Terugkerend Vrijstelling toelating° Monitoring (bv. inspectieverslag x van Monumentenwacht) in functie van een concrete beheersingreep Onderzoek in functie van een x herbestemmings- of bestemmingsstudie Archeologisch vooronderzoek x Opgravingen bij behoud van de x huidige functie of noodzakelijk voor de instandhouding van het monument Energie-audit x

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

Aard der werken Eenmalig Terugkerend Vrijstelling toelating° 7. Andere Metingen tijdens de werken, x noodzakelijk om de werken uit te voeren

° Voor het regulier onderhoud is geen toelating nodig.

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

7. Manier en tijdstip van OPVOLGING

De kerkfabriek van Sint- Catharina is abonnee bij Monumentenwacht. Het kerkgebouw wordt tweejaarlijks geïnspecteerd, het interieur en de kunstwerken vijfjaarlijks. Na elke inspectie zal de kerkfabriek een digitaal exemplaar van de inspectierapporten overmaken aan het Agentschap Onroerend Erfgoed.

Het beheersplan heeft een looptijd van 24 jaar. Op gemotiveerd verzoek, of op vraag van het agentschap, kan het plan aangepast worden.

Onderhouds-, aanpassings- en restauratiewerken worden geregistreerd in een onderhoudslogboek70. Dat onderhoudslogboek bevat twee belangrijke componenten: de toestandsrapporten en een overzicht van de (onderhouds)werken die aan de beschermde goederen werden uitgevoerd vanaf de goedkeuring van het beheersplan. Minstens om de 6 jaar wordt een toestandsrapport opgemaakt om het goed beheer en de realisatie van de beheersdoelstellingen op te volgen. Het goedgekeurd beheersplan - meer bepaald de beschrijving in hoofdstuk 3 - wordt als eerste toestandsrapport beschouwd.

Als kan vastgesteld worden dat de beschermde goederen goed beheerd worden, kan een aanvullende erfgoedpremie van 10% verleend worden voor goed onderhoud (zie verder), zolang de regelgeving het toestaat.

1.1. Het toestandsrapport

Het toestandsrapport illustreert de staat van het onroerend erfgoed op een bepaald moment. Dit goedgekeurd beheersplan wordt beschouwd als eerste toestandsrapport. Volgende toestandsrapporten kunnen opgemaakt worden door de eigenaar, Monumentenwacht, een onderzoeker of ontwerper/architect en bevatten:

- een beschrijving van de toestand van het goed; - goede kleurenfoto’s met aanduiding van de datum en situering op plan waar de foto’s genomen zijn; - in geval van een premie-aanvraag: een beschrijving van de noodzakelijke onderhoudswerken.

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

1.1.1. Het toestandsrapport voor bouwkundig erfgoed

Een toestandsrapport van bouwkundig erfgoed heeft aandacht voor de volgende elementen:

- gehele gebouw; - dak (dakbedekking, dakaansluiting en dakdoorbrekingen zoals schoorsteen, luiken, lantaarn, ladderhaken); - dakwaterafvoer (hemelwaterafvoer: goten, afvoerpijpen en hun onderdelen, eventuele relevante zaken in verband met riolering, drainage); - kapconstructie en zolder (dakstructuur en aanverwante zaken); - draagstructuur en overspanning (dragende structuren, buiten- en binnenmuren, kolommen, gewelven, vloeren, moer- en kinderbalken, fundering, balkon, luifels, borstwering, spitsboogramen); - schrijnwerk en beglazing (buitenschrijnwerk zoals ramen, deuren, luiken, kroonlijsten, boordplanken, maar ook beglazing, glas-in-lood, glas-in-beton, hang- en sluitwerk en binnenschrijnwerk voor beschermde monumenten); - afwerking gevels (metselwerk, voegwerk, bepleistering, betegeling, diefijzers, roosters, ornamenten).

Een toestandsrapport van bouwkundig erfgoed, beschermd als monument heeft bijkomend aandacht voor: - schrijnwerk en beglazing (binnenschrijnwerk zoals trappen, deuren, maar ook beglazing, hang- en sluitwerk); - afwerking en inrichting (vloer-, wanden plafondafwerking en aanverwanten zoals diefijzers, roosters, ornamenten, vast meubilair, los meubilair, klokken en klokkenstoel, torenuurwerk, orgel,…); - historische technische installatie.

De volgende documenten zijn geldig als een toestandsrapport voor bouwkundig erfgoed: - een goedgekeurd beheersplan (eerste toestandsrapport); - een toestandsrapport dat door de eigenaar werd opgemaakt; - een toestandsrapport dat door een deskundige werd opgemaakt; - een rapport van Monumentenwacht71; - een restauratieverslag.

71 Eigenaars van een pand of site met bovenlokale of lokale waarde, kunnen lid worden van Monumentenwacht Vlaanderen. Voor meer info, zie https://www.monumentenwacht.be/erfgoed-behouden-en-beheren/werking

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

1.2. Overzicht van uitgevoerde (onderhouds)werken

Alle onderhouds-, restauratie en andere werken die aan de onroerende goederen werden uitgevoerd, worden genoteerd in het onderhoudslogboek. Voor elk uitgevoerd werk worden volgende gegevens genoteerd: - de datum van uitvoering; - een omschrijving van de uitgevoerde ingreep; - een verwijzing naar de maatregelen uit hoofdstuk 6 van het beheersplan; - de uitvoerder72 ; - de prijs van de werken. De facturen en foto’s van de uitgevoerde werken worden ook in het onderhoudslogboek bijgehouden.

Een invultabel voor het overzicht van de uitgevoerde (onderhouds)werken is te vinden in bijlage 6. Ze kan als volgt ingevuld worden:

Datum Omschrijving van de uitgevoerde Verwijzing naar Uitvoerder Factuur ingrepen de maatregel in het beheersplan

14/08/2018 nazicht van het grindpad p. .. eigen beheer 0 euro

20/02/2019 herstellen bakstenen muur (plaatselijk p. .. aannemer Y 1.500 euro hervoegen)

1.3. Bijkomende premie van 10% voor ‘voorbeeldige beheerders’

Sinds 1 januari 2019 voorziet het agentschap Onroerend Erfgoed een bijkomende premie van 10% voor ‘voorbeeldige beheerders’ die een consequent en kwaliteitsvol onderhoud gedurende 6 jaar kunnen aantonen aan de hand van een onderhoudslogboek. Dit logboek bevat: • een toestandsrapport van de toestand zes jaar geleden; • een recent toestandsrapport van de huidige toestand; • een overzicht van de (preventieve) maatregelen en onderhoudswerken die de voorbije zes jaar uitgevoerd werden.

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

1.4. Overgangsbepalingen

Aangezien het onderhoudslogboek vanaf 2019 start, en er dus geen referentieperiode van zes jaar voorhanden is, kan tot 2024 gebruik gemaakt worden van een overgangsregel. Er kan een aanvullende premie van 10% aangevraagd worden op basis van: • een toestandsrapport op het moment van de premie-aanvraag (rapport Monumentenwacht, beheersplan, …) • een opsomming van de werken die de afgelopen 6 jaar uitgevoerd werden, met facturen en foto’s voor, tijdens en na.

PROVINCIE LIMBURG, MAASEIK (Maaseik), Grote Kerkstraat 15: Parochiekerk Sint-Catharina - BEHEERSPLAN

8. BIJLAGEN

Bijlagen Niet van toepassing Bijgevoegd

Perimeter van het gebied Hoofdstuk 1: identificatie waarvoor beheersplan wordt opgemaakt (met schaal en N- pijl) Lijst van geplande Hoofdstuk 6: Maatregelen werkzaamheden Lijst van handelingen waarvan Hoofdstuk 6: Maatregelen de uitvoering vrijgesteld zal zijn van toelating Lijst van ZEN- erfgoed met X aanduiding op kaart Lijst van open erfgoed met X aanduiding op kaart Lijst van ontsluitingswerken X voor open erfgoed die in aanmerking komen voor een premie met aanduiding op kaart Lijst van werken aan bomen en X struiken waarvoor toelating nodig is Lijst van cultuurgoederen die in Bijlage 8 aanmerking komen voor een premie Lijst van premiegerechtigde X werken aan een orgel dat dateert van na WOI Beschermingsbesluiten Bijlage 1 Afbeeldingen Bijlage 2 Foto’s Bijlage 3 Inventaris kerkschat Bijlage 4 Haalbaarheidsonderzoek Bijlage 5 conservatie kerkschat Sint- Catharinakerk, Maaseik (Helicon) Onderhoudslogboek Bijlage 6 Verslagen Monumentenwacht Bijlage 7