ku, ale i w granicach cennych krajo- Wst ¿p brazowo terenów jest chroniony po- Introduction przez zapisy planistyczno-prawne, co pozwala zachowa è równowag ö Krajobraz dolin rzecznych oraz pomi ödzy u Ĕytkowaniem rolniczo- ich funkcje nieustannie zmieniaj ñ si ö. -turystycznym regionu a zacho- Obecnie, szczególne znaczenie ma waniem wyj ñtkowych walorów. przede wszystkim zachowanie bñdĒ W Niemczech obszary chronio- poprawa aktualnego stanu rzek i do- ne Natura 2000 stanowiñ 9,3% po- lin rzecznych, z drugiej za Ĉ strony wierzchni, natomiast w regionie Nie- utrzymanie równowagi pomi ödzy dersachsen 6,9%. W Powiecie Uel- gospodarczym ich wykorzystaniem zen wyróĔniono 6 obszarów ochro- a wartoĈciami ekologicznymi. ny gatunków fauny i flory, w tym Krajobraz doliny rzeki Ilmenau, najwiökszy z nich – dolin ö rzeki Il- stanowi ñcej lewy dop äyw ãaby (Elbe), menau. Wskazane by äoby utrzyma- to specyficzny krajobraz kulturowy nie wartoĈci krajobrazu w przyszäo- [Schulz 2000]. Ilmenau przep äywa Ĉci tym bardziej, Ĕe pomimo wyso- przez po äudniowo-wschodni ñ cz öĈè kiej dbaäoĈci o przestrze þ przez jed- historycznego regionu Niemiec zwa- nostki administracyjne, instytucje, ale nego Pustaciñ Lünebursk ñ (Lünebur- tak Ĕe mieszka þców i turystów, do- ger Heide), w tym miasta Uelzen, Bad strzega si ö przypadki äamania prze- Bevensen, Lüneburg, okolice Win- pisów poprzez zmianö funkcji tere- sen, a takĔe przez wsie o du Ĕym po- nu, przeksztaäcenia istniejñcej zabu- tencjale przyrodniczo-kulturowym dowy w celu odmiennego ni Ĕ prze- w postaci äñ k, wrzosowisk, torfowisk, widziano uĔytkowania, wykorzysty- obszarów le Ĉnych, gäazów narzuto- wanie niedozwolonych materia äów wych, stanowisk archeologicznych, budowlanych itp. uĔytków rolnych, pastwisk, na któ- Celem pracy jest analiza aktual- rych wypasajñ si ö od wieków owce nego stanu krajobrazu w dolinie rze- rasy wrzosówka, alei brzozowych, ki Ilmenau (Niemcy), a tak Ĕe okre Ĉle- du Ĕych obszarów z nasadzeniami ja- nie mo Ĕliwo Ĉci jego zrównowa Ĕone- äowca, czy wreszcie uk äadów wsi, za- go kszta ätowania i rozwoju w przy- budowy mieszkalnej, obiektów tech- sz äoĈci. O krajobrazie w dolinie O krajobrazie Ilmenau rzeki Jaszczak Aleksandra Agnieszka nicznych, u Ĕytkowych, czy sakral- nych. Obszary po äoĔone na zachód od rzeki wchodz ñ w granice parku O rzece Ilmenau About the Naturpark Lüneburger Heide, który powsta ä w celu ochrony wrzosowisk, About the Ilmenau River Landscape of the znajdujñcych siö w dolinie ãaby. Ka Ĕda rzeka ma swojñ specyfi- Unikalny krajobraz doliny rze- kö i jak okre Ĉla Gutry -Korycka (2001) Ilmenau Valley ki Ilmenau nie tylko w otulinie par- cz östo niepowtarzalny typ ustroju hy-

62 1/2010 drologicznego, który jest odzwier- Sposobem na zachowanie wrzoso- ciedleniem wp äywu, jaki Ĉrodowi- Walory krajobrazu wisk jest hodowla owiec siedmiu ras sko przyrodnicze wywiera na obieg w dolinie rzeki Ilmenau i „Ĉcinanie” urodzajnej warstwy gle- wody w jej zlewni. Rzeka Ilmenau by. Poczñtki aktywnej ochrony uni- przep äywaj ñca przez region Lüne- Landscape values in the kalnego krajobrazu wrzosowisk wi ñ- burger Heide (Niedersachsen) wy- Ilmenau River valley Ĕñ si ö z pierwsz ñ dekad ñ XX w. Wte- ró Ĕnia si ö charakterystyczn ñ struktu- dy to wytyczono granicö parku Na- Krajobraz doliny rzeki Ilmenau rñ. Rzeka ta, o d äugoĈci 107 km, któ- turpark Lüneburger Heide. by ä kszta ätowany w ciñgu tysiöcy lat. rej prawy dopäyw stanowi Stederau, W krajobrazie polodowco- Pierwotnie obszar ten stanowi ä las, natomiast lewy Gerdau ma swój po- wym Lüneburger Heide wyró Ĕnia- nastöpnie w wyniku ingerencji cz äo- cz ñtek na po äudnie od miasta Uel- jñ si ö liczne pagórki, wzniesienia, wieka pocz ñwszy od Ĉredniowie- zen, natomiast na pó änoc od Wi- przy czym w dolinie rzeki s ñ one nie- cza, stopniowo wypalano lasy przy- sen (Lühe) wp äywa do Elbe ( ãaby). wielkie, ok. 50 metrowe. Wyst öpujñ gotowuj ñc przestrze þ pod u Ĕytkowa- Na obszarze 5 240 ha w dolinie rze- tu zbiorowiska le Ĉne, w tym lasy ol- nie rolnicze. Zasiedlanie Lünebur- ki äñ cznie z jej dop äywami (Born- sowe i äö gowe, lasy bukowe, a tak- ger Heide postöpowaäo ju Ĕ od XI w., bach, Gerdau z Kiehnmoor i Ma- Ĕe torfowiska i mokrad äa nie torfo- za Ĉ drewno pos äuĔyäo do budowy schbruch, Röbelbach, Vierenbach, we oraz wrzosowiska. Oko äo 35% i ogrzewania domów oraz produkcji Forellenbach i Dieksbach) obowi ñ- ich powierzchni jest pod ochron ñ soli w pobliskim Lüneburgu (Lüne- zuje ochrona gatunków fauny i flory prawn ñ. W ci ñgu wieków zasiedla- burger Saline). Aby rolnictwo mogäo [FFH-Gebiet], [Mertens D i in. 2007, no dawne tereny le Ĉne, zak äadano lepiej si ö rozwija è w regionie o wy- Kaiser T. i in. 2009]. wsie o typowych uk äadach okolni- jñtkowo niskim potencjale u Ĕytko- Ilmenau posiada II klas ö czy- cy, co wi ñza äo si ö z karczowaniem wym, na gruntach le Ĉnych Ĉcinano sto Ĉci wody, mimo zanieczyszcze þ lasów i w konsekwencji (obecnie wierzchni ñ warstw ö urodzajn ñ, która pochodz ñcych z produkcji rolnej w pobli Ĕu miejscowo Ĉci) wyst öpu- po po äñ czeniu z obornikiem stanowi- na obszarach po äoĔonych w jej oto- jñ w wi ökszoĈci pola uprawne, pod- äa nawóz rozrzucany na pola. Miej- czeniu. Natomiast kilka wcze Ĉniej mokäe äñ ki i pastwiska. sca, z których pozyskano wierzch- wspomnianych rzek stanowi ñcych W celu wyró Ĕnienia walo- ni ñ warstw ö, zosta äy cz öĈ ciowo po- dopäywy Ilmenau ma I i II klas ö czy- rów przyrodniczych i kulturowych zbawione warto Ĉci, a przez to mo- stoĈci, co jest rzadkoĈci ñ w regionie. w dolinie rzeki Ilmenau (na odcinku gäy tu rosn ñè tylko ma äo wymagaj ñ- Rzeka jest nieznacznie regulowana Uelzen -Lüneburg), obszar bada þ po- ce gatunki, tworzñc charakterystycz- lub ma niezmieniony profil, struktu- dzielono na poszczególne jednostki ne zbiorowiska ro Ĉlinne. Wyst öpujñ- rö, co daje si ö zauwa Ĕyè zw äaszcza (z uwzglödnieniem wsi), wobec któ- ce dziĈ w krajobrazie Pustaci Lüne- na odcinku Bad Bevensen -Lüneburg. rych dokonano szczegóäowej anali- burskiej wrzosowiska (niem. heide ) W konsekwencji w wielu miejscach zy aktualnego stanu krajobrazu. Celo- sñ wi öc skutkiem przekszta äce þ an- wytworzyäy si ö tereny czasowo i re- wo przedstawiono jednostki wiejskie, tropogenicznych. gularnie podmok äe z charakterystycz- ze wzglödu na szczególny potencjaä Niestety od 150 lat powierzch- nymi zbiorowiskami ro Ĉlinnymi i ga- przyrodniczo-kulturowy oraz mniej- nia wrzosowisk jest coraz mniejsza tunkami fauny [Materia äy Nieder- sze przekszta äcenia struktury doli- wskutek zbyt intensywnej gospodarki sächsischer Landesbetrieb…2007]. ny rzecznej, nie uwzglödniajñc przy rolnej oraz wtórnych zalesie þ [Mate- tym w analizie miast Uelzen i Lüne- ria äy Gemeinde Bad Bevensen 2009]. burg. Badania terenowe przeprowa-

63 Ryc. 1. Mapa z zaznaczonym obszarem badaþ (oprac. autorka na podstawie materiaäów Niedersächsischer Landesbetrieb für Wasserwirtschaft, Küsten- und Naturschutz) Fig. 1. Map with the marked research area (by the author, based on materials from Niedersächsischer Landesbetrieb für Wasserwirtschaft, Küsten- und Naturschutz)

Odcinek Walmstorf (gmina Emmen- dorf, powiat Uelzen) Rzeka meandruje tradycyjnie przez podmokäe äñ ki i pastwiska, przepäy- waj ñc przez miejscowo Ĉè od stro- ny po äudniowo -wschodniej i dalej päyn ñc po stronie wschodniej w kie- runku Nassennottorf. Przy drodze, w pobli Ĕu mostu, zaskakuje du Ĕa liczba ró Ĕnorodnych gatunków krze- wów (róĔa pomarszczona, ró Ĕa dzi- ka, czeremcha zwyczajna, bez czar- ny, chmiel zwyczajny, g äóg dwuszyj- kowy), natomiast dalej, wzdäuĔ rze- ki, znajduj ñ si ö nasadzenia topoli osi- ki i wierzby kruchej. We wsi wyst ö- pujñ rz ñdowe nasadzenia buka po- spolitego oraz ogrody przydomowe dzono w okresach wiosenno-letnich nia Ĉródpolne z przewag ñ wierzby (zwäaszcza w zabudowie zagród go- 2008 i 2009 r. W tym czasie wyko- kruchej i olszy szarej. Przy drodze spodarskich). nano równieĔ analiz ö ruralistyczno- Kirchweye -Emmensdorf rosnñ drze- Walmstorf to niewielka osada -krajobrazow ñ oraz przyrodnicz ñ wa owocowe (tak Ĕe na miedzach), z du Ĕymi gospodarstwami, cieka- w miejscowo Ĉciach Emmendorf, rz ñd jab äoni (stare odmiany), na- wymi obiektami architektonicznymi, Walmstorf, Nassennottorf, Jastorf, tomiast przy drodze Emmensdorf- w tym domy mieszkalne o konstruk- Klein Bünstorf, Bad Bevensen, Me- -Nassennottorf – aleja brzozowa. cji ryglowej, gospodarcze murowa- dingen, Binenbüttel, a takĔe okre Ĉlo- W miejscowo Ĉci wyró Ĕniono ne w górnej cz öĈ ci konstrukcji ryglo- no moĔliwoĈè ich rozwoju (ryc. 1). ro Ĉlinno Ĉè planowan ñ w postaci grup wej w zagrodach na planie trapezu. drzew tworz ñcych skwer. W grani- Odcinek Emmendorf (gmina Emmen- cach dzia äek rosn ñ wysokie drze- Odcinek Nassennottorf (gmina Em- dorf, powiat Uelzen) wa (d ñb szypu äkowy, buk pospolity) mendorf, powiat Uelzen) Rzeka tworzy obszar chroniony – roz- i wyst öpuj ñ przedogródki, sady lub Rzeka w pobli Ĕu miejscowo Ĉci prze- lewisko FFH -Gebiet „Ilmenau mit Ne- pojedyncze drzewa owocowe oraz päywa przez äñ ki i pastwiska, w kie- benbächen” w kierunku zachodnim ro Ĉlinno Ĉè pionowa – pn ñcza na Ĉcia- runku pó änocnym skr öca w lew ñ pomiödzy miejscowoĈci ñ Kirchweye nach budynków. Na uwag ö zas äuguje stronö tworz ñc malowniczy w ñwóz. a Hoystorf o powierzchni 5,381 ha zabudowa mieszkalna i gospodarcza W bezpo Ĉrednim otoczeniu wy- [Materia äy Niedersächsischer Lan- z du Ĕñ liczb ñ niemieckich domów kszta äci äy si ö zbiorowiska ro Ĉlinno Ĉci desbetrieb… 2007]. Wytworzy äy si ö halowych i budynków o konstrukcji szuwarowej, dalej kierunku wschod- tu charakterystyczne podmok äe äñ ki ryglowej. Obiekty sñ najczöĈ ciej za- nim zadrzewienia le Ĉne (w przewa- i pastwiska o wysokiej bioróĔnorod- mkniöte w ukäadzie zagrody w pro- dze sosna, dñb, brzoza, buk) i Ĉród- no Ĉci gatunkowej. Na skraju pod- stok ñt lub nieregularny kszta ät (ryc. 2). polne, ma äe zbiorniki – oczka wod- mok äych äñ k wyst öpuj ñ zadrzewie- ne. Dalej, w kierunku wsi, znajdu-

64 1/2010 Ryc. 2. Tradycyjna zabudowa we wsi Emmendorf Fig. 2. Traditional building in Emmendorf village

je si ö plantacja Ĉwierka pospolitego rz ödowo nasadzone sñ drzewa owo- i srebrzystego, przy drodze za Ĉ – ale- cowe, natomiast aleja przydro Ĕna ja brzozowa, natomiast przy drogach (klonowa), jak równieĔ wielogatun- wewn ötrznych wiod ñcych na pola kowe krzewy (m.in. dere þ bia äy, Ĉnie- – aleje z drzew owocowych. We wsi guliczka biaäa, ró Ĕa pomarszczona) funkcjonujñ obecnie dwa gospodar- rosn ñ tu Ĕ przed kana äem. W miej- stwa rolne (dawniej cztery) z zabu- scowo Ĉci w pobli Ĕu przystanku au- dow ñ niemieckich domów halowych tobusowego zauwaĔono dwa rz ödy We wsi znajduje si ö kilka war- (przeksztaäconych) i gospodarczñ. topoli biaäej oraz mäode nasadzenia to Ĉciowych obiektów mieszkalnych Ĉwierka pospolitego, za Ĉ przy rzeczce i gospodarczych o konstrukcji ryglo- Odcinek Jastorf (gmina/miasto Bad Röbbelbach kilka okazów olszy sza- wej. W pobliĔu miejscowo Ĉci znaj- Bevensen, powiat Uelzen) rej i döbu szypuäkowego. Aleja przy- duj ñ si ö stanowiska archeologicz- Krajobraz rolniczy wyró Ĕniaj ñ pola droĔna (d öbowa) ci ñgnie si ö w kie- ne ze znaleziskami ze wczesnej uprawne (ziemniaki, kukurydza), runku Bad Bevensen. epoki Ĕelaza. Na uwag ö zas äuguje äñ ki i pastwiska. Fragmenty zwartych kompleksów le Ĉnych (las mieszany) znajduj ñ si ö w na pó änoc od wsi, na- tomiast w pobli Ĕu zadrzewienia Ĉród- polne. Ok. 800 m od miejscowo Ĉci zaczyna si ö linia brzegowa jeziora Ja- storfer See. Tutaj te Ĕ w 1977 r. usta- nowiono obszar chroniony Natur- schutzgebiet „Vogelfreistätte Jastorfer See” o powierzchni 16,5 ha w celu ochrony ptactwa wodnego [Mate- ria äy Niedersächsischer Landesbe- trieb… 2007]. Teren ten, zaczynaj ñcy si ö wzd äuĔ kana äu Elbe -Seitenkanal, obejmujñcy teren podmokäy z lasem w kierunku pó änocnym, a koþcz ñcy si ö lini ñ przecinaj ñcñ jezioro (ryc. 3). Oko äo 1 km od miejscowo Ĉci znajduje si ö kana ä Elbe Seitenkanal. Przez wieĈ przep äywa równieĔ rzeka Röbbelbach, która jest prawym do- päywem Ilmenau. Röbbelbach jeden raz „przecina” kanaä, natomiast rze- ka Ilmenau dwukrotnie. Na wschód od miejscowo Ĉci znajduje si ö wznie- sienie Rübenberg. Przed wsi ñ po pra- wej stronie drogi, w pobliĔu kana äu

Ryc. 3. Mapa z zaznaczonym obszarem Naturschutzgebiet “Vogelfreistätte Jastorfer See” (oprac. autorka na podstawie materiaäów Niedersächsischer Landesbetrieb für Wasserwirtschaft, Küsten- und Naturschutz) Fig. 3. Map with the marked area of Naturschutzgebiet “Vogelfreistätte Jastorfer See” (by the author, based on materials from Niedersächsischer Landesbetrieb für Wasserwirtschaft, Küsten- und Naturschutz)

65 Ryc. 4. Wrzosowisko Klein Bünstorfer Heide Fig. 4. The Klein Bünstorfer Heide moor

Park zdrojowy sk äada si ö z par- ku parterów kwiatowych (Rabatten- park), który by ä w äñ czony w system miejskiego parku krajobrazowego w latach 60. XX w. oraz ogrodów te- matycznych np. Ogrodu Zmys äów (Garden der Sinne ), Ogrodu Zega- ra S äonecznego ( Sonnenuhrgarden ) [Materia äy Gemeinde Bad Beven- sen 2009]. Rzeka przepäywajñc przez park tworzy p ötl ö. W tym miejscu, na jed- nym z brzegów rzeki utworzono spe- cjalny pomost zanurzony w wodzie, po którym kuracjusze mog ñ space- fakt, Ĕe od nazwy miejscowoĈci po- Na obszarze Klein Bünstorfer rowaè w celach leczniczych. W kie- chodzi „kultura jastorfska” – kultu- Heide znajduj ñ si ö stanowiska ar- runku Medingen znajdujñ si ö rozle- ra wczesnej epoki Ĕelaza z okresu cheologiczne i Ĉlady 57 miejsc po- gäe podmok äe äñ ki oraz wzd äuĔ Ĉcie Ĕ- przedrzymskiego. Zasi ög wyst öpo- chówku ludzi z epoki br ñzu. W póä- ki rowerowej – aleja wierzbowa. wania stanowisk „kultury jastorfskiej” nocnej cz öĈ ci wrzosowiska w 1942 r. W kierunku pó änocnym rzeka prze- uwzglödnia obszar dorzecza dolnej odnaleziono Ĉlady prawdopodob- päywa przez malowniczy w ñwóz (las ãaby, czasem inne lokalne stanowi- nej zabudowy drewnianej o d äugo- bukowy) w kierunku Medingen. Tu- ska w Niedersachsen, Meklemburgii Ĉci 23 m i szeroko Ĉci 6,8 m [Künne- taj tworzy zakola przez zwarte kom- i Brandenburgii [Künnemann 1995]. mann 1995]. We wsi zlokalizowane pleksy le Ĉne. W mieĈcie znajduje si ö jest kilka domów halowych i zabu- wiele obiektów zabytkowych, w tym Odcinek Klein Bünstorf (gmina/mia- dowa gospodarcza o konstrukcji ry- sakralne – ko Ĉcioäy Trzech Króli, Ĉw. sto Bad Bevensen, powiat Uelzen) glowej (ryc. 5). Józefa, mieszkalne i uĔytkowe. Rzeka przep äywa w kierunku wschodnim od wsi. W bezpo Ĉred- Odcinek Bad Bevensen (gmina/mia- Odcinek Medingen (gmina/miasto nim otoczeniu rzeki znajduj ñ si ö sto Bad Bevensen, powiat Uelzen) Bad Bevensen, powiat Uelzen) uĔytki rolne – pola uprawne, äñ ki i pa- Ilmenau przepäywa przez kurort Bad Rzeka z Bad Bevensen przep äywa stwiska oraz typowe zadrzewienia Bevensen, znany ze Ēródeä jodowo- przez w ñwóz w lesie (charaktery- wierzby i olchy, natomiast w kierun- -solankowych, od strony wschodniej. styczna buczyna), nast öpnie przez ku wschodnim od rzeki las mieszany Wäñ cza si ö w teren parku zdrojowego podmok äe äñ ki i pastwiska w kierunku z przewagñ sosny i brzozy. Niezwy- i na tym odcinku ma przede wszyst- Medingen. Od tego odcinka dolina käñ warto Ĉè stanowi obszar wrzoso- kim funkcj ö rekreacyjno -sportow ñ, rzeki jest ma äo przekszta äcona, wo- wiska Klein Bünstorfer Heide , zaj- a takĔe krajobrazow ñ. Znacz ñce jest bec czego obszary le Ĉne i äñ ki wpisa- mujñcego powierzchniö 15 ha [Ma- wäñ czenie rzeki w ziele þ projektowa- ne sñ jako chronione. W lasach jest teriaäy Niedersächsischer Landesbe- nñ parku zdrojowego, a tak Ĕe tereny wiele gäazów narzutowych. trieb 2007] pomiödzy rzekñ Ilmenau zieleni w centrum miasta. W miejscowo Ĉci najwa Ĕniej- a kanaäem Elbe-Seitenkanal (ryc. 4). szym obiektem jest klasztor Ĕeþski,

66 1/2010 po äoĔony w otoczeniu lasu. Pierwsza jest ono g äównie z u Ĕytkowaniem äñ k zabudowa klasztorna w Medingen Mo Ëliwo Åci i pastwisk na terenach zalewowych. powsta äa z 1336 r., zosta äa spalona zrównowa Ëonego Ochrona dotyczy è powinna równie Ĕ w wyniku po Ĕaru w 1781 r., a nowy terenów le Ĉnych z ograniczeniem ich klasztor powsta ä za Ĉ w 1787 r. Tu- rozwoju doliny rzeki wystöpowania na obszarze wrzoso- taj znajduje si ö park i ogród przy- Ilmenau wisk. Tutaj wskazane jest utrzymanie klasztorny [Materiaäy Gustav Strese- wypasu owiec oraz wykonanie nie- mann… 2009]. The possibilities of sustainable zb ödnych zabiegów ograniczaj ñcych development of the Ilmenau rozwój warstwy urodzajnej. Odcinek Binenebüttel – Lüneburg River valley Ze wzglödu na szczególne wa- (gmina Binenebüttel, powiat Uelzen) lory mo Ĕliwy jest rozwój turystyki, Ilmenau przepäywa przez podmokäe Jak okre Ĉla Gacka -Grzesikiewicz ale tylko takich jej form (turystyka äñ ki, pola uprawne od strony wschod- (2001) przyszäe u Ĕytkowanie i zago- zdrowotna, piesza, rowerowa, wod- niej Binenbüttel, nast öpnie w kierun- spodarowanie dolin rzecznych nie na, np. kajakowa), które nie spowo- ku Lüneburga meandruje przez las. mo Ĕe upraszcza è i ujednolica è struk- duj ñ drastycznych zmian w krajo- Na zachód od miejscowo Ĉci znaj- tury krajobrazu, a takĔe umniejsza è brazie. Na caäym obszarze funkcjo- dujñ si ö „Dzikie Wrzosowisko” ( Wil- zachowanej ró Ĕnorodno Ĉci biolo- nuj ñ z powodzeniem szlaki tema- de Heide ). Przy drogach zlokalizo- gicznej. Dlatego te Ĕ utrzymanie ci ñ- tyczne. WĈród nich wyróĔni è mo Ĕ- wano zadrzewienia alejowe, w tym gäoĈci struktury przestrzennej do- na szlak „ ćladami dawnych wieków” alej ö chronion ñ. W kierunku Mel- lin rzecznych charakteryzuj ñcych uwzgl ödniaj ñcy stanowiska archeolo- bek po obu stronach rzeki znajdujñ si ö bogactwem siedlisk i nisz eko- giczne i nawi ñzuj ñcy do kultury ja- si ö lasy. W okolicach miejscowo Ĉci logicznych, pe äni ñcych funkcje ko- storfskiej. Szlak rowerowy Ilmenaura- Grünhagen zaczyna si ö zasi ög ob- rytarzy ekologicznych i umo Ĕliwia- dweg posiada doskona äñ infrastruktu- szaru chronionego „Lüneburger Ilme- jñcych rozprzestrzenianie si ö gatun- rñ informacyjno-postojow ñ (cele edu- nauniederung mit Tiergarten” o po- ków, jest warunkowane zmianñ po- kacyjne), za Ĉ Ĉcie Ĕka wykorzystuje wierzchni ok. 389 ha i rozciñga si ö dej Ĉcia do ochrony zasobów wod- istniej ñce drogi (najcz öĈ ciej szutro- on a Ĕ do centrum Lüneburga, przy nych oraz wprowadzeniem szczegól- czym w granicach powiatu Uelzen nych zasad gospodarowania w doli- zostaje ok. 25 ha, natomiast pozo- nach rzecznych, w tym projektowa- staäy obszar (ok. 364 ha) przypisany nia i lokalizacji inwestycji. jest do powiatu Lüneburg [Materiaäy W przypadku doliny rzeki Il- Niedersächsischer Landesbetrieb für menau ju Ĕ dawno zwrócono uwag ö Wasserwirtschaft, Küsten - und Natur- na jej specyfik ö i szczególn ñ warto Ĉè . schutz 2007]. Du Ĕe znaczenie ma ochrona istniej ñ- W miejscowo Ĉci znajduje si ö cych zasobów przyrodniczych i kul- kilka obiektów zabytkowych, miesz- turowych. Okre Ĉlone zapisy praw- kalnych o charakterystycznym stylu ne warunkujñ na tym obszarze roz- dolnosakso þskim, ko Ĉció ä z otocze- wój poszczególnych funkcji. Jako niem, mäyn ze stawem. racjonalne zdaje si ö by è w wyzna- czonych obszarach dalsze u Ĕytko- wanie rolnicze, przy czym zwiñzane Ryc. 5. Rzeka Ilmenau i zabudowa mieszkalna w Klein Bünstorf Fig. 5. The Ilmenau River and buildings in Klein Bünstorf

67 we, le Ĉne), nie powodujñc dodatko- ma è wypas owiec oraz ogranicza è runkowania ustroju rzek” pod red. wych zmian w krajobrazie zwi ñza- powstanie urodzajnej warstwy; M. Gutry-Koryckiej, WGSR UW War- nych z budowñ nowych, utwardzo- okre Ĉli è mo Ĕliwo Ĉci w äaĈciwego szawa, s. 21–28. nych nawierzchni. Innym przyk äa- zagospodarowania turystycznego, 3. Kaiser T., Mertens D., Zimmer- dem jest szlak wrzosowisk np. Kle- wprowadzenia nowej infrastruk- mann M., 2009, Naturschutzgro- in Bunsdorfer Heide z wytyczonymi tury do skali przedsi öwzi öcia, ßprojekt Lüneburger Heide, Nieder- ĈcieĔkami, miejscami wypoczynko- aby nie przekroczyè wska Ēników sachsen. Eine Bilanz nach 14-jähriger wymi i tablicami informacyjnymi dla okre Ĉlonej pojemno Ĉci i ch äonno- Projektlaufzeit [w:] „Natur und Land- turystów, mäodzieĔy szkolnej. Ĉci turystycznej danego terenu; schaft. Zeitschrift für Naturschutz utrzyma è lub wprowadzi è zadrze- und Landschaftspflege“, nr 9/10, wienia Ĉródpolne, zlokalizowa- s. 353–361. Podsumowanie ne na obszarze podmok äych äñ k 4. Künnemann W., 1995, Jastorf – Conclusion i pastwisk oraz charakterystyczne Geschichte und Inhalt eines archäo- w regionie zadrzewienia na grani- logischen Kulturbegriffs [w:] „Die Doliny rzeczne tworz ñ spe- cach dziaäek rolnych; Kunde“, N. F. 46, s. 61–122. cyficzny system ekologiczny zwi ñ- zachowa è i dba è o walory kul- 5. Schulz S., 2000, Bedeutung des zany z bioró Ĕnorodno Ĉci ñ siedlisk turowe regionu, charakterystycz- Tourismus für die Lüneburger Heide . i w zwiñzku z tym istnieje potrzeba nñ architektur ö, szczególnie nie- Hochschule Bremen, Fachbereich jego ochrony. Sposób zagospodaro- mieckie domy halowe oraz nie Nautik/Internationale Wirtschaft. In- wania dolin rzecznych okreĈla mo Ĕ- dopu Ĉci è do przekszta äce þ ich ternationaler Studiengang Tourismu- liwoĈè ingerencji cz äowieka, jednak- tkanki. smanagement, Bremen, s. 23. Ĕe niedopuszczalne jest przekracza- 6. Materia äy Niedersächsischer nie przez niego pewnych przepisów, Ryciny wykonaäa autorka. Landesbetrieb für Wasserwirtschaft, ustaleþ, zasad ich zrównowa Ĕonego Figures by author. Küsten - und Naturschutz , 2007, Ha- kszta ätowania. Szczególnie wa Ĕne nover. jest zachowanie równowagi pomiö- 7. Materiaäy Gemeinde Bad Beven- dzy potrzebami mieszka þców lub tu- Agnieszka Aleksandra Jaszczak sen (maszynopis), 2009, Bad Beven- rystów a ochronñ Ĉrodowiska w opi- Katedra Architektury Krajobrazu i Agroturystyki Uniwersytet Warmiþsko-Mazurski w Olsztynie sen. sanym przypadku doliny rzeki Ilme- Department of Landscape Architecture 8. Materiaäy Gustav Stresemann In- nau. Dlatego teĔ naleĔaäoby: and Agrotourism stitut in Niedersachsen e.V. Europäi- nie dopu Ĉci è do obni Ĕenia war- University of Warmia and Mazury in Olsztyn sches Bildungs - und Tagungshaus , to Ĉci przyrodniczej i krajobrazo- 2009, Bad Bevensen. wej terenów nadrzecznych, pod- Literatura 9. Mertens D., Meyer T., Wormanns mok äych äñ k i pastwisk, a tak Ĕe 1. Gacka-Grzesikiewicz E., 2000, S., Zimmermann M., 2007, 14 Jahre zbiorowisk leĈnych; Zasady zagospodarowania dolin Naturschutzgroßprojekt Lüneburger zachowa è produkcj ö roln ñ, skie- rzecznych na przykäadzie Wis äy [w:] Heide. – VNP-Schriften, Niederha- rowanñ w stron ö gospodarki eko- „Przyroda Polska” nr 11. verbeck, s. 1–139. logicznej (na terenach do tego 2. Gutry -Korycka M., 2001, Repre- przeznaczonych); zentacja ustroju hydrologicznego na obszarze unikalnych w skali rzek na tle zmiennoĈci klimatycznej europejskiej wrzosowisk, utrzy- i zasobów [w:] „Geograficzne uwa-

68 1/2010