ku, ale i w granicach cennych krajo- Wst ¿p brazowo terenów jest chroniony po- Introduction przez zapisy planistyczno -prawne, co pozwala zachowa è równowag ö Krajobraz dolin rzecznych oraz pomi ödzy u Ĕytkowaniem rolniczo- ich funkcje nieustannie zmieniaj ñ si ö. -turystycznym regionu a zacho- Obecnie, szczególne znaczenie ma waniem wyj ñtkowych walorów. przede wszystkim zachowanie bñdĒ W Niemczech obszary chronio- poprawa aktualnego stanu rzek i do- ne Natura 2000 stanowiñ 9,3% po- lin rzecznych, z drugiej za Ĉ strony wierzchni, natomiast w regionie Nie- utrzymanie równowagi pomi ödzy dersachsen 6,9%. W Powiecie Uel- gospodarczym ich wykorzystaniem zen wyróĔniono 6 obszarów ochro- a wartoĈciami ekologicznymi. ny gatunków fauny i flory, w tym Krajobraz doliny rzeki Ilmenau, najwiökszy z nich – dolin ö rzeki Il- stanowi ñcej lewy dop äyw ãaby (Elbe), menau. Wskazane by äoby utrzyma- to specyficzny krajobraz kulturowy nie wartoĈci krajobrazu w przyszäo- [Schulz 2000]. Ilmenau przep äywa Ĉci tym bardziej, Ĕe pomimo wyso- przez po äudniowo -wschodniñ cz öĈè kiej dbaäoĈci o przestrze þ przez jed- historycznego regionu Niemiec zwa- nostki administracyjne, instytucje, ale nego Pustaciñ Lünebursk ñ (Lünebur- tak Ĕe mieszka þców i turystów, do- ger Heide), w tym miasta Uelzen, Bad strzega si ö przypadki äamania prze- Bevensen, Lüneburg, okolice Win- pisów poprzez zmianö funkcji tere- sen, a takĔe przez wsie o du Ĕym po- nu, przeksztaäcenia istniejñcej zabu- tencjale przyrodniczo-kulturowym dowy w celu odmiennego ni Ĕ prze- w postaci äñ k, wrzosowisk, torfowisk, widziano uĔytkowania, wykorzysty- obszarów le Ĉnych, gäazów narzuto- wanie niedozwolonych materia äów wych, stanowisk archeologicznych, budowlanych itp. uĔytków rolnych, pastwisk, na któ- Celem pracy jest analiza aktual- rych wypasajñ si ö od wieków owce nego stanu krajobrazu w dolinie rze- rasy wrzosówka, alei brzozowych, ki Ilmenau (Niemcy), a tak Ĕe okre Ĉle- du Ĕych obszarów z nasadzeniami ja- nie mo Ĕliwo Ĉci jego zrównowa Ĕone- äowca, czy wreszcie uk äadów wsi, za- go kszta ätowania i rozwoju w przy- budowy mieszkalnej, obiektów tech- sz äoĈci. O krajobrazie w dolinie O krajobrazie Ilmenau rzeki Jaszczak Aleksandra Agnieszka nicznych, u Ĕytkowych, czy sakral- nych. Obszary po äoĔone na zachód od rzeki wchodz ñ w granice parku O rzece Ilmenau About the Naturpark Lüneburger Heide, który powsta ä w celu ochrony wrzosowisk, About the Ilmenau River Landscape of the znajdujñcych siö w dolinie ãaby. Ka Ĕda rzeka ma swojñ specyfi- Unikalny krajobraz doliny rze- kö i jak okre Ĉla Gutry -Korycka (2001) Ilmenau Valley ki Ilmenau nie tylko w otulinie par- cz östo niepowtarzalny typ ustroju hy- 62 1/2010 drologicznego, który jest odzwier- Sposobem na zachowanie wrzoso- ciedleniem wp äywu, jaki Ĉrodowi- Walory krajobrazu wisk jest hodowla owiec siedmiu ras sko przyrodnicze wywiera na obieg w dolinie rzeki Ilmenau i „Ĉcinanie” urodzajnej warstwy gle- wody w jej zlewni. Rzeka Ilmenau by. Poczñtki aktywnej ochrony uni- przep äywaj ñca przez region Lüne- Landscape values in the kalnego krajobrazu wrzosowisk wi ñ- burger Heide (Niedersachsen) wy- Ilmenau River valley Ĕñ si ö z pierwsz ñ dekad ñ XX w. Wte- ró Ĕnia si ö charakterystyczn ñ struktu- dy to wytyczono granicö parku Na- Krajobraz doliny rzeki Ilmenau rñ. Rzeka ta, o d äugoĈci 107 km, któ- turpark Lüneburger Heide. by ä kszta ätowany w ciñgu tysiöcy lat. rej prawy dopäyw stanowi Stederau, W krajobrazie polodowco- Pierwotnie obszar ten stanowi ä las, natomiast lewy Gerdau ma swój po- wym Lüneburger Heide wyró Ĕnia- nastöpnie w wyniku ingerencji cz äo- cz ñtek na po äudnie od miasta Uel- jñ si ö liczne pagórki, wzniesienia, wieka pocz ñwszy od Ĉredniowie- zen, natomiast na pó änoc od Wi- przy czym w dolinie rzeki s ñ one nie- cza, stopniowo wypalano lasy przy- sen (Lühe) wp äywa do Elbe ( ãaby). wielkie, ok. 50 metrowe. Wyst öpujñ gotowuj ñc przestrze þ pod u Ĕytkowa- Na obszarze 5 240 ha w dolinie rze- tu zbiorowiska le Ĉne, w tym lasy ol- nie rolnicze. Zasiedlanie Lünebur- ki äñ cznie z jej dop äywami (Born- sowe i äö gowe, lasy bukowe, a tak- ger Heide postöpowaäo ju Ĕ od XI w., bach, Gerdau z Kiehnmoor i Ma- Ĕe torfowiska i mokrad äa nie torfo- za Ĉ drewno pos äuĔyäo do budowy schbruch, Röbelbach, Vierenbach, we oraz wrzosowiska. Oko äo 35% i ogrzewania domów oraz produkcji Forellenbach i Dieksbach) obowi ñ- ich powierzchni jest pod ochron ñ soli w pobliskim Lüneburgu (Lüne- zuje ochrona gatunków fauny i flory prawn ñ. W ci ñgu wieków zasiedla- burger Saline). Aby rolnictwo mogäo [FFH -Gebiet], [Mertens D i in. 2007, no dawne tereny le Ĉne, zak äadano lepiej si ö rozwija è w regionie o wy- Kaiser T. i in. 2009]. wsie o typowych uk äadach okolni- jñtkowo niskim potencjale u Ĕytko- Ilmenau posiada II klas ö czy- cy, co wi ñza äo si ö z karczowaniem wym, na gruntach le Ĉnych Ĉcinano sto Ĉci wody, mimo zanieczyszcze þ lasów i w konsekwencji (obecnie wierzchni ñ warstw ö urodzajn ñ, która pochodz ñcych z produkcji rolnej w pobli Ĕu miejscowo Ĉci) wyst öpu- po po äñ czeniu z obornikiem stanowi- na obszarach po äoĔonych w jej oto- jñ w wi ökszoĈci pola uprawne, pod- äa nawóz rozrzucany na pola. Miej- czeniu. Natomiast kilka wcze Ĉniej mokäe äñ ki i pastwiska. sca, z których pozyskano wierzch- wspomnianych rzek stanowi ñcych W celu wyró Ĕnienia walo- ni ñ warstw ö, zosta äy cz öĈ ciowo po- dopäywy Ilmenau ma I i II klas ö czy- rów przyrodniczych i kulturowych zbawione warto Ĉci, a przez to mo- stoĈci, co jest rzadkoĈci ñ w regionie. w dolinie rzeki Ilmenau (na odcinku gäy tu rosn ñè tylko ma äo wymagaj ñ- Rzeka jest nieznacznie regulowana Uelzen -Lüneburg), obszar bada þ po- ce gatunki, tworzñc charakterystycz- lub ma niezmieniony profil, struktu- dzielono na poszczególne jednostki ne zbiorowiska ro Ĉlinne. Wyst öpujñ- rö, co daje si ö zauwa Ĕyè zw äaszcza (z uwzglödnieniem wsi), wobec któ- ce dziĈ w krajobrazie Pustaci Lüne- na odcinku Bad Bevensen -Lüneburg. rych dokonano szczegóäowej anali- burskiej wrzosowiska (niem. heide ) W konsekwencji w wielu miejscach zy aktualnego stanu krajobrazu. Celo- sñ wi öc skutkiem przekszta äce þ an- wytworzyäy si ö tereny czasowo i re- wo przedstawiono jednostki wiejskie, tropogenicznych. gularnie podmok äe z charakterystycz- ze wzglödu na szczególny potencjaä Niestety od 150 lat powierzch- nymi zbiorowiskami ro Ĉlinnymi i ga- przyrodniczo -kulturowy oraz mniej- nia wrzosowisk jest coraz mniejsza tunkami fauny [Materia äy Nieder- sze przekszta äcenia struktury doli- wskutek zbyt intensywnej gospodarki sächsischer Landesbetrieb…2007]. ny rzecznej, nie uwzglödniajñc przy rolnej oraz wtórnych zalesie þ [Mate- tym w analizie miast Uelzen i Lüne- ria äy Gemeinde Bad Bevensen 2009]. burg. Badania terenowe przeprowa- 63 Ryc. 1. Mapa z zaznaczonym obszarem badaþ (oprac. autorka na podstawie materiaäów Niedersächsischer Landesbetrieb für Wasserwirtschaft, Küsten - und Naturschutz) Fig. 1. Map with the marked research area (by the author, based on materials from Niedersächsischer Landesbetrieb für Wasserwirtschaft, Küsten- und Naturschutz) Odcinek Walmstorf (gmina Emmen- dorf, powiat Uelzen) Rzeka meandruje tradycyjnie przez podmokäe äñ ki i pastwiska, przepäy- waj ñc przez miejscowo Ĉè od stro- ny po äudniowo -wschodniej i dalej päyn ñc po stronie wschodniej w kie- runku Nassennottorf. Przy drodze, w pobli Ĕu mostu, zaskakuje du Ĕa liczba ró Ĕnorodnych gatunków krze- wów (róĔa pomarszczona, ró Ĕa dzi- ka, czeremcha zwyczajna, bez czar- ny, chmiel zwyczajny, g äóg dwuszyj- kowy), natomiast dalej, wzdäuĔ rze- ki, znajduj ñ si ö nasadzenia topoli osi- ki i wierzby kruchej. We wsi wyst ö- pujñ rz ñdowe nasadzenia buka po- spolitego oraz ogrody przydomowe dzono w okresach wiosenno -letnich nia Ĉródpolne z przewag ñ wierzby (zwäaszcza w zabudowie zagród go- 2008 i 2009 r. W tym czasie wyko- kruchej i olszy szarej. Przy drodze spodarskich). nano równieĔ analiz ö ruralistyczno- Kirchweye -Emmensdorf rosnñ drze- Walmstorf to niewielka osada -krajobrazow ñ oraz przyrodnicz ñ wa owocowe (tak Ĕe na miedzach), z du Ĕymi gospodarstwami, cieka- w miejscowo Ĉciach Emmendorf, rz ñd jab äoni (stare odmiany), na- wymi obiektami architektonicznymi, Walmstorf, Nassennottorf, Jastorf, tomiast przy drodze Emmensdorf- w tym domy mieszkalne o konstruk- Klein Bünstorf, Bad Bevensen, Me- -Nassennottorf – aleja brzozowa. cji ryglowej, gospodarcze murowa- dingen, Binenbüttel, a takĔe okre Ĉlo- W miejscowo Ĉci wyró Ĕniono ne w górnej cz öĈ ci konstrukcji ryglo- no moĔliwoĈè ich rozwoju (ryc. 1). ro Ĉlinno Ĉè planowan ñ w postaci grup wej w zagrodach na planie trapezu. drzew tworz ñcych skwer. W grani- Odcinek Emmendorf (gmina Emmen- cach dzia äek rosn ñ wysokie drze- Odcinek Nassennottorf (gmina Em- dorf, powiat Uelzen) wa (d ñb szypu äkowy, buk pospolity) mendorf, powiat Uelzen) Rzeka tworzy obszar chroniony – roz- i wyst öpuj ñ przedogródki, sady lub Rzeka w pobli Ĕu miejscowo Ĉci prze- lewisko FFH -Gebiet „Ilmenau mit Ne- pojedyncze drzewa owocowe oraz päywa przez äñ ki i pastwiska, w kie- benbächen” w kierunku zachodnim ro Ĉlinno Ĉè pionowa – pn ñcza na Ĉcia- runku pó änocnym skr öca w lew ñ pomiödzy miejscowoĈci ñ Kirchweye nach budynków. Na uwag ö zas äuguje stronö tworz ñc malowniczy w ñwóz. a Hoystorf o powierzchni 5,381 ha zabudowa mieszkalna i gospodarcza W bezpo Ĉrednim otoczeniu wy- [Materia äy Niedersächsischer Lan- z du Ĕñ liczb ñ niemieckich domów kszta äci äy si ö zbiorowiska ro Ĉlinno Ĉci desbetrieb… 2007]. Wytworzy äy si ö halowych i budynków o konstrukcji szuwarowej, dalej kierunku wschod- tu charakterystyczne podmok äe äñ ki ryglowej. Obiekty sñ najczöĈ ciej za- nim zadrzewienia le Ĉne (w przewa- i pastwiska o wysokiej bioróĔnorod- mkniöte w ukäadzie zagrody w pro- dze sosna, dñb, brzoza, buk) i Ĉród- no Ĉci gatunkowej. Na skraju pod- stok ñt lub nieregularny kszta ät (ryc. 2). polne, ma äe zbiorniki – oczka wod- mok äych äñ k wyst öpuj ñ zadrzewie- ne.