fotografie: fotografie:

HAANWIJK Harry Fiolet, Erik de Jonge, Huub Smeding , Marijn Heuts wandelroute Sterrenbosch: Steun Natuur ‘dichtbij huis’ Buitenlokaal Haanwijk grootse kunst op zijn boers Brabants Landschap beheert ruim 17.000 hectare bos, heide Brabants Landschap, Foto Natura | A.Parkinson Rene Krekels, Huub Smeding, Harry Fiolet, James van Leuven, Stichting Leon Adriaans Buitenlokalen zijn speciaal bedoeld voor groepen die De boerderij op Sterrenbosch was jarenlang de en vennen, maar bijvoorbeeld ook landgoederen, boerde- georganiseerd de natuur in willen, zoals schoolklas- woon- en werkplaats van de Bossche kunstschilder rijen, forten en kastelen. Daarmee zorgen we ervoor dat sen, buurtverenigingen, bedrijven en lokale vrijwil- Leon Adriaans (1944-2004), een eigentijdse Van onze eigen, prachtige provincie Noord-Brabant, met haar Van dassenburcht ligersgroepen. Binnen is meer informatie te vinden Gogh die veel inspiratie putte uit het eenvoudige diversiteit aan landschappen, nog het thuis is van vele vrij over de cultuurhistorie, flora en fauna van dit gebied. boerenbestaan. Dankzij de aankoop van de monumen- levende planten- en diersoorten. Daarnaast zet zij zich in voor tale boerderij door Brabants Landschap blijft zijn behoud, herstel en ontwikkeling van de biodiversiteit buiten de Wilt u deelnemen aan één van de activiteiten of zelf gedachtegoed en woonomgeving ook voor toekom- beschermde gebieden. Een netwerk van enthousiaste vrijwil- naar Bastionder natuurgerichte activiteiten vanuit het buitenlokaal stige generaties levend. Zijn voormalige atelier is ligers helpt mee maatregelen te treffen om weide- en akker- organiseren, kijk dan voor meer informatie op: publiek toegankelijk gemaakt en te bezichtigen. vogels, uilen, amfibieën en vleermuizen te beschermen. www.brabantslandschap.nl > ontdek de natuur > infocentra Ook u kunt helpen door vrijwilliger of beschermer te worden Artists in residence: werken in de van Brabants Landschap via www.brabantslandschap.nl geest van de meester Pettelaar De oude kippenschuur is omgebouwd tot atelier en Groene route 5 3,1 km P Pettelaar, Sint-Michielsgestel Arrangement Hertogboeren Pettelaar staat plaatselijk nog altijd bekend als het ‘Bos biedt jonge talentvolle kunstenaars de gelegenheid Deze folder is onderdeel van het arrangement ‘Beleef Haanwijk, van De Gruyter’, naar de oprichters van het bekende om er te verblijven en werken in de sfeer van Leons een natuurparel bij ’s-Hertogenbosch’, van de Hertogboeren in grootwarenhuis, die het landgoed in 1860 verwierven. geest. Met het Noordbrabants Museum in Den Bosch samenwerking met Brabants Landschap. Dit dagarrangement De herkomst van de naam is opmerkelijk. ‘Laar’ staat is overeengekomen dat eens per jaar een kunstenaar start op Bastion Oranje aan de zuidzijde van de stad met een voor een open plek in een bos, petten voor (stevig) van hier, daar een expositie krijgt. vaartocht van ca 1 uur naar Haanwijk onder leiding van een drinken: de Bosschenaren zochten voor hun zondagse gids. Inbegrepen zijn een goed gevulde lunch in de vorm van Voor meer informatie: www.brabantslandschap.nl uitstapje vertier in gelegenheden net buiten de stad, een knapzak met streekproducten van de Hertogboeren én en www.leonadriaans.nl zoals hier. een wandel- of fietstocht (per vestingfiets) door Haanwijk en het Bossche Broek. Voor meer informatie en prijzen zie www.vestingfietsen.nl

natuur dichtbij huis Brabants Landschap

Buitenlokaal Haanwijk Hertogboeren natuur dichtbij huis Haanwijk 4a, sint-Michielsgestel Nicky Sanders 06 - 21 63 31 27 [email protected] Fons Sleutjes 06 - 12 13 02 17 Brabants Landschap www.brabantslandschap.nl www.vestingfietsen.nl Legenda

Landgoed Haanwijk WANDELROUTE Oriëntatiepunten Landgoed Haanwijk is één van de poorten tot Het Groene Woud, een waardevol cultuurhistorisch landschap binnen de stedendrie- Startpunt Haanwijk 4a, Sint-Michielsgestel ! » Bij Halder vloeit de Dommel samen hoek Den Bosch - - . Het gebied beslaat 7.500 Eindpunt Bastionder, Bastion Oranje 1, ’s-Hertogenbosch met de Essche Stroom. De Dommel is een zogenaam- de ‘traagstromende laaglandbeek’. Je kunt het geen hectare en bestaat uit bos, heide, akker en weide. Aspectbepalend 's-Hertogenbosch Afstand 8,2 km zijn de vele populieren, zowel in blokverband als langs wegen en beek meer noemen, maar ook nog geen rivier. Ze zit percelen. Routebeschrijving er net tussen in, landschappelijk maar ook biologisch ra rechtsaf la linksaf rd rechtdoor knp knooppunt gezien. Naar de beekprik zul je tevergeefs zoeken, Vol sporen uit de geschiedenis maar de rivierprik zit er wel. Het oude veerhuis Start: Vanaf Buitenlokaal Haanwijk RA, kruising RA en In 1962 zijn in het nabijgelegen gehucht Halder 4800 Bossche Broek ’t Vaantje geeft aan dat er vroeger een belangrijke meteen LA de dijk op (rood-blauwe route). Volg het Romeinse munten gevonden. Een bewijs dat dit ge- 4 handelsroute liep. bospad over de dijk. bied al in de tijd van de Romeinen was bewoond. Legenda Andere sporen van vroegere bewoning zijn de lage @ Dassen uitzetten » Vanaf 1989 zijn er op Haan- Na 1,5 km bij kruising RD, voetgangersbruggetje over- dijkjes die nog in het gebied liggen. Deze dienden Parkeerplaats wijk dassen uitgezet. Een geslaagde actie, want steken, volg het zandpad. Hierna het koeienpad over- als verbindingswegen tussen de ‘donken’, natuurlijke Buitenlokaal Haanwijk sindsdien is het aantal dassen in Midden-Brabant steken en dan de dijk op richting buurtschap Halder ! verhogingen in het landschap. Om geen natte voeten A2 explosief toegenomen. Wat er nog van deze uitzet- ’t Haantje (1 km). Einde van het pad (bij Halder) LA, Haanwijk, te krijgen in dit van oudsher waterrijke gebied werd Pettelaar ren rest, is het hekwerk, dat in het niet valt naast de Buur(t)Natuur volg de laan, langs theehuis en bakhuis # (rood- op de donken gewoond. Het landhuis op Haanwijk gigantische burcht, die in de loop der jaren flink in blauwe route). dateert van de 17e eeuw. N617 Atelier Leon Adriaans omvang is toegenomen. 3 Bastionder | Eindpunt Bij T-splitsing LA volg het asfaltpad, Haanwijk KNP 9. # Bakhuisje » Houtwallen dienden vroeger als Biologische akkers: Sterren- Bij kruising LA, volg Dooibroek. Tegenover boerderij Kindermoestijn veekering en leverden geriefhout voor schoppen, goed voor mens, dier en plant bosch Oud Herlaer RA richting witte huis en Sterrrenbosch. Koestraat Laarzenpad rieken en andere gebruiksvoorwerpen. Van het Brabants Landschap beheert in dit gebied een grote Sla voor het witte huis RA, dit is een smal voetpad fijnere hout dat overbleef werden takkenbossen oppervlakte aan akkerreservaat. Er wordt op ecologische Dooibroek (verboden voor fietsers). Dommel gemaakt. Met deze ‘mutserds’ werd de oven in het wijze graan geteeld. Dat levert niet alleen gezonde Out bakhuisje aangemaakt om brood te kunnen bakken. muesli op. Akkeronkruiden, insecten, vogels en zoog- A2 Herlaer Dooibroek Bij de kruising LA naar boerderijencomplex, loop over Wandelroutes: Om deze historie in ere te houden wordt op Haan- dieren profiteren ervan mee. Eén daarvan is de das. het erf #. Volg na de boerderij het asfaltpad, richting Wandelroute 8,2 km wijk en Sterrenbosch nog geregeld door lokale bak- Niet alleen hier, maar ook in de graslanden scharrelt de A2, hier LA, onder het viaduct door, tot voorbij het kers brood gebakken. hij zijn kostje bij elkaar. Ter verhoging van het aantal Haanwijk Pettelaer 3,1 km Zeger-gemaal. regenwormen - zijn ‘stapelvoedsel’ - worden die Alternatieve route $ Bossche Broek: een natuurlijk verdedigingswerk laatste speciaal met ruige stalmest bemest. Na het gemaal LA. Voor de brug RA de dijk op, loop via 3 het schouwpad over de dijk richting ’s-Hertogenbosch » Den Bosch is in 1185 gesticht waar Dommel en Aa 2 samenkomen. Deze beken gaan als Dieze verder om Niet alleen de akkers, ook houtwallen en knotbomen (1,5 km). U passeert halverwege het trekschuitje. We even verderop in de Maas uit te monden. De omge- worden onderhouden om het agrarische cultuurland- blijven aan deze zijde van het water $. ving van Den Bosch stond hierdoor grote delen van schap te versterken. Veel poelen, die in de jaren ’60 en Sint- Nieuw-Herlaer het jaar blank. De moerassige omgeving fungeerde ’70 waren dichtgegooid, zijn terug open gegraven. 1 Dommel Michielsgestel Bij de kruising Hekellaan/Pettelaarseweg met de bocht mee naar links, over het trottoir van de Hekellaan naar als een natuurlijk verdedigingswerk. Nergens vind je Zij vormen belangrijke leefplaatsen voor amfibieën, Halder een scherpere overgang van antieke binnenstad naar libellen en waterkevers. het Bastionder. Eindpunt (ongeschonden) buitengebied.