Nr. 4 april 2002

Vier meter molen - landschap (5a) Nieuwe molen Veenendaal maalt wiekenkruis af

Maandblad over molens en hun opvolgers 5de jaargang, nr. 4 Inhoud pagina

Molens Actueel 95

Grensmolens 105

COLOFON Vier meter molenlandschap (5a) 109 J.S. bakker

Redactie & administratie: Het moderne molenleven Moerdijkstraat 39 2751 BE Moerkapelle, WvdL 113 Tel./fax: +31 (0)79-5931303 E-mail adres: [email protected] Restauratie korenmolen ‘s-Gravenzande 114 Verschijning: Wim Rotteveel elf maal per jaar, als regel op de eerste woensdag van de maand. Gedurende de maanden juli en augustus verschijnt Nieuwe Molen Veenendaal maalt wiekenkruis af 116 één gecombineerd nummer Willem Roose

Uitgave: Papiermolen: Het geloofsleven van een molenaar 118 De 'Molenwereld' is een uitgave van de Stichting Molenwereld Benedenrijweg 521 2987 VA Ridderkerk Zoeker 119 Tel.: 0180-411018

Uitgever: Forum 122 dhr. Sj. J. Veerman Neptunushof 28 2931 XS Krimpen a/d Lek Tel.: 0180-524509 E-mail adres: [email protected]

Eindredacteuren: dhr. J.S. Bakker Redactioneel Moerdijkstraat 37 2751 BE Moerkapelle, Tel/fax 079-5931303 ‘Een molenaar kan wel in een halve minuut arm, maar in geen halve eeuw E-mail adres: [email protected] rijk worden’. dhr. W.A. Roose Vest 65 2801 VE Gouda Deze oude korenmolenaarswijsheid komt weer bovendrijven bij het veron- Tel.: 0182-522041 gelukken van de Veenendaalse Nieuwe Molen. Alleen al het bestaan van E-mail adres: [email protected] deze uitdrukking maakt duidelijk dat dergelijke ongelukken niet nieuw zijn. Foto’s en verhalen bevestigen dit. Het bestaan van deze uitdrukking bewijst Advertenties: J. Ottevanger ook dat zelfs vakmolenaars in het algemeen zichzelf als een potentieel Molenviergang 2 2761 BK Zevenhuizen slachtoffer zagen, ongeacht of dit door gebreken of een moment van on- Tel.: 0180-638180 / Fax: 0180-638179 achtzaamheid kwam. Het is in situaties als deze gemakkelijk om een be- E-mail adres: [email protected] schuldigende vinger uit te steken. Ik weet dat er toch heel wat zorgvuldige Abonnementen: molenaars zijn die zich met dankbaarheid situaties herinneren waarin een Tel.: +31 (079)-5931303 (na 18.00 uur) / Fax: +31 (079)-5931303 goede afloop niet zozeer hun eigen verdienste was; situaties waarin babbels Nederland (f 47,50) per jaar (incl. 6% BTW) achteraf of een hoge borst nog meer misplaatst zijn dan een beschuldi- gende vinger nu. Het Bijbelse ‘wie zonder zonde is werpe de eerste steen’ is Overige landen Europa ( f 65,-) Andere landen prijs op aanvraag dan ook zeker op zijn plaats. Natuurlijk is het verschrikkelijk wat er gebeurd is. Het zal je maar gebeuren De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden dat je als enthousiast vrijwillig molenaar je fantastische hobby ziet uitdraaien voldaan. op een klinkklare nachtmerrie, vandaar onze deelneming voor de betrok- Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan en worden automatisch verlengd tenzij een abonnement ken molenaar. uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaar Voor alles past echter de dankbaarheid dat dit ongeluk en dat in Zuidwolde schriftelijk wordt opgezegd zonder persoonlijke ongelukken is afgelopen. ‘Bewaring’ heet zoiets. Bij een De in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m vergelijkbaar ongeluk in Wijchen in 1910 zijn de molenaarsknecht en de mo- december) reeds verschenen nummers worden na ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden, lenaarszoon om het leven gekomen, negentien en zestien jaar oud... indien nog voorradig Het verslag van de gebeurtenissen in Veenendaal is dan ook beslist niet be- doeld om iets of iemand de schuld in de schoenen te schuiven, ook niet be- ˜ Prijs losse nummers: in Nederland 6,-; doeld om de waarheid of wat dan ook te verdoezelen. We zetten dan ook overig Europa ˜ 7,- (exclusief porto) niet meer dan de feiten op een rijtje. Wees voorzichtig met beschuldigingen Donateurs van de Stichting Molenwereld ontvangen het op grond hiervan en zeker in de trant van: dat zou mij niet overkomen. Het blad gratis bij een minimum-donatie van f 62,50 besef bewaring nodig te hebben is beter op zijn plaats. Op schenkingen en legaten aan de Stichting Molenwereld is Laten we in ieder geval hopen, dat gebeurtenissen als deze ervoor zorgen artikel 24 lid 4 van de Successiewet van toepassing dat iedere molenaar, beroeps- of vrijwilliger, in ieder geval en altijd alert blijft Bankrelatie: en risico’s uit de weg gaat en zelfs dan... Je weet nu wat er kan gebeuren... Voor Nederland: Postbank 4506935 / Rabobank 3750.30.867 En er was niet veel voor nodig om het nog veel erger te laten zijn... Voor België: Postcheque 000-1746998-28 JSB Kopij: Afsluitdatum van de kopij voor het meinummer van de Molenwereld: Zenden aan de redactie van de Molenwereld, 5 april 2002; kort nieuws (Molensactueel) mag een weekje later. Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle

Lay-out en Druk: Vis Offset, Alphen aan den Rijn

ISSN 1387-2974

© COPYRIGHT 2001 Stichting Molenwereld Moerkapelle Bij de omslag voorzijde: Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of De Nieuwe Molen in Veenendaal ‘s daags na het ongeluk. De openbaar worden gemaakt op welke wijze dan ook zonder askop hangt op de binnenroe. De buitenroe ligt op de balie en voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever over het huis.

Bij de omslag achterzijde: De korenmolen van Vilsteren (foto Jeroen van Dijke). MOLENS ACTUEEL Informatie bestemd voor deze rubriek: schriftelijk: Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle, fax 079-5931303 telefonisch: W. Roose, tel. 0182-522041 E-mail adres: [email protected]

Mooie plannen voor De Haan in 48 een nieuw pand bouwen en daarom Leeuwarden moet de honderd jaar oude schuur ver - dwijnen. De schuur stond in het verleden Het wijkpanel oud-oost in Leeuwarden is al - aan de oever van de Dedemsvaart, bij de lerminst gelukkig met de plannen voor de molen. De molen werd verplaatst, maar de sloop van het restant van de oliemolen De schuur bleef staan. Nu zullen de molen en Haan in Leeuwarden (zie Molenwereld de schuur dus weer verenigd worden, want 2001-3-60). De wijkbewoners zouden het de HVA wil de schuur een plaats naast de betreuren als dit stukje historisch Leeuwar - molen geven. De gemeente Hardenberg is den zou verdwijnen en namen het advies - om medewerking gevraagd en de proce - bureau BC&TT in de arm om met een alter - dure voor een bouwvergunning is gestart. natief te komen. Het bureau heeft vijf stu - Men wil de schuur in zijn geheel per as ver - diemodellen opgezet voor het behoud plaatsen. Dit moet al voor de bouwvakva - Brokken in Farmsum (vervolg) van De Haan. Daarvan kiest het wijkpanel kantie gebeuren omdat de provincie voor volledige reconstructie van de molen daarna wil gaan bouwen op de plaats van In Molenwereld 2002-3 is vermeld dat de , het behoud van het pakhuisje en sloop de schuur. Aeolus in Farmsum wegens schade aan van de overige aanbouwen. Daar alleen spruit en schoren stil staat. Gelukkig kan nu hangt evenwel al een prijskaartje van twee medegedeeld worden dat de molen weer miljoen euro aan. Bij het aanbieden van draait. Op vrijdag 15 februari is molenma - het rapport liet wijkwethouder Hafkamp al ker Jellema uit Birdaard begonnen met het weten dit plan veel te duur te vinden. demonteren van de rechter korte schoor, staartbalk en korte spruit met achterkeuve - lens. In verband met het slechte weer heeft Ybema’s Molen bij Workum in het werk daarna even stil gelegen. Eind fe - restauratie bruari is echter begonnen met het overzet - ten van het achterkeuvelens op de nieuwe De Ybema’s Molen aan de Yskeboeren - spruit en het op maat maken en schilderen vaart onder Workum wordt eindelijk geres - van de nieuwe onderdelen. taureerd. De molen werd in 1957 door zijn Dinsdag 5 maart is het dan zo ver. Er staat eigenaar, Jan Ybema, aan de gemeente niet veel wind en het is droog: het inhijsen geschonken. De molen werd daarna nog van alle delen kon beginnen. Aan het verschillende malen hersteld, zoals in einde van de dag is deze klus geklaard. Op 1967/1969 en in 1982 na een blikseminslag 6 maart worden nog de laatste dingen af - nog eens. Ybema wilde de molen voor gewerkt en daarmee is de kous af. Dankzij Workum behouden en wees daarom een de vlotte medewerking van de gemeente bod van 10.000 gulden van de hand. De Delfzijl en die van molenmaker Jellema kan gemeente Zaandam wilde dit neertellen de Aeolus gelukkig weer snel draaien. De om de molen een plaatsje te geven in de grote uitgave stond uiteraard niet gepland! Zaanse Schans. In 2001 droeg de ge - Bert Peihak . meente de molen over aan de Molenstich - ting Nijefurd (zie Molenwereld 2001-4-92). Tevens werd de restauratieprocedure voor De Haarmolen in Hardenberg omst - de sinds een jaar of zes wiekenloze molen reeks 1970. De ‘balustrade’ is later verd - ingezet en op 16 januari 2002 werd de mo - wenen. len gedemonteerd en overgebracht naar de werkplaats van Bouw ‘75 in Workum, al - waar het feitelijk herstel plaatsvindt. Nog dit jaar moet de molen weer geheel maal - Haarmolen Hardenberg naar de vaardig zijn en zelfs zijn functie weer kunnen gemeente? vervullen De Haarmolen in Hardenberg, een in 1950 onttakelde stenen beltmolen in de buurt - Schuur bij molen Balkbrug schap Collendoorn, die nu als woonhuis in gebruik is, raakt steeds meer in de knel door De Historische Vereniging Avereest betaalt de aanleg van het industrieterrein Haardijk. de provincie Overijssel E 1,- voor een schuur De molen, die al heel lang te koop staat, is die in gebruik is bij de Dienst Wegen en Be - daardoor als woonhuis onverkoopbaar ge - Restant oliemolen De Haan Leeuwar - heer van de provincie. De dienst wil op de worden. den (foto D. Swierstra). plaats van de schuur bij de oprit van de N De meerderheid van de gemeenteraad

5de jaargang 2002 nr. 4 95 MOLENSACTUEEL

Het steenbord met keer- en weerstijl is uit de kap gedrukt; een wonder dat het kruis is blijven hangen (foto H. Noot).

dat het water het huis binnen zou lopen. De molen ver onder de wind liep een gan - getje van 50 tot 80 enden. Helaas gooide Het achteruit draai - het breken van de schalm roet in het eten. ende gevlucht Na een eerste inspectie van molenmakerij werkte zich na het Dunning kregen de molenaars te horen ge - omslaan uit de kap, luk te hebben gehad, hadden we niet ge - waarbij de binnenroe malen, dan waren de gevolgen waar - vastliep in de mo - schijnlijk een stuk ernstiger geweest. Brand lenwerf. Dit voor - wordt niet uitgesloten. kwam het uitvallen Hopelijk zal de molen zo snel mogelijk gere - van het kruis. Het is pareerd kunnen worden en weer kunnen dan ook allemaal als malen. door een wonder re - delijk goed afgelo - pen (foto H. Noot).

De molen van Ko - ningslaagte, de dag na het ongeval met dichtgeslagen en be - schadigde zelfzwich - ting. Het is een won - der dat de as in de kop niet is gekraakt (foto H. Noot).

Molen Koningslaagte verongelukt

Op dinsdag 26 februari heeft molen Ko - met penbalk en al. (Deze bleek nooit vast ningslaagte te Zuidwolde aanzienlijke te hebben gelegen.) Doordat de windpe - schade opgelopen door het breken van luw niet al te sterk meer was belande een een schalm van de kruiketting op een end in de grond en raakte het gevlucht be - oude breuk. Dit had mede door een zware schadigd. windstoot grote gevolgen: de molen ging Waarom malen bij zware wind? Het was Het uitvallen van het kruis is wel ruim 180 graden om, de bovenas dompte kiezen of delen, niet gaan malen hield in kantje boord geweest! (foto H. Noot).

96 5de jaargang 2002 nr. 4 MOLENSACTUEEL wil nu, tegen de wens van het gemeente - De kap van De bestuur in, dat de gemeente Hardenberg Vlijt in Meppel de Haarmolen desnoods aankoopt om zo ‘op weg naar de eigenaren genoegdoening te geven. huis’ (foto R. Wat dit voor gevolgen heeft voor het voort - Kooiker). bestaan van de molen is op dit moment al helemaal niet duidelijk: het kan alle kanten op.

Problemen met fundering voorslag Passiebloem

De fundering van de voorslag van de olie - molen De Passiebloem in Zwolle begeeft het. Door het treffen van noodmaatrege - len kan de molen toch blijven werken. Het manco is dat bij de restauratie van 1984 het stuitblok is vernieuwd. Hierbij is het bo - venste deel van de (verrotte) heipalen ver - vangen door beton. Dit heeft het verrot - tingsproces echter niet gestopt, want de koppen van de houten heipalen zijn boven het grondwaterpeil geleven. Als nu onder deze betonnen poer wordt gegraven, dan verraad alleen de donkerbruine kleur van Nu de wieken en het zand dat hier ooit een houten funde - de staart nog! ring heeft gezeten. In feite is ons voorslag - (foto R. Kooiker). blok dus alleen nog maar gefundeerd op los zand. Bij het naslag was het een aantal jaren precies hetzelfde. Daar is toen een nieuwe fundering, inclusief nieuwe stuit - blokken, aangebracht. Dit zal nu ook bij het voorslag moeten gebeuren. De gemeente is al op de hoogte en zal de herstelproce - dure in gang zetten. Voorlopig wordt het st - uitblok steeds maar weer vastgewicht on - der de laad. Mark den Boer.

Provincie Gelderland subsidieert restauratie molen in Polen Kap op molen De Vlijt in Meppel De provincie Gelderland heeft een partner - schap met de Poolse provincie Lubelski. Daarbij heeft Gelderland toegezegd dat Afgelopen dinsdag 5 maart heeft een geboord, zodat het eventueel in de toe - de provincie het openluchtmuseum in de kraanwagen van de firma Wagenborg de komst steken van de kammen eenvoudi - stad Lublin te steunen. In dit museum staat 12,5 ton wegende met schaliën bedekte ger is dan het aanbrengen van een drie en een windmolen, de laatst overgeblevene kap, op het achtkant van de Meppeler een halve meter lange koning. van deze Poolse provincie, waar er ooit molen De Vlijt geplaatst. De reden dat De Vlijt voorlopig niet als ruim honderd hebben gestaan. De molens Het plaatsen van de kap op het achtkant maalvaardige molen wordt opgeleverd is die hier de Tweede Wereldoorlog overleef - was niet via de pers bekend gemaakt, de dat de onderbouw van molen De Vlijt be - den kregen de genadeslag bij de collectivi - reden hiervan was, dat de laatste dagen woond is. satie van de landbouw tijdens de vestiging de ene na de andere storm Meppel is ge - Om de molen te kunnen bezichtigen, zal van het communistische bewind. De histori - passeerd, en men er niet zeker van was of onder de stelling aan de zuidoostkant van sche waarde van de molen in de provincie het dinsdag wel door kon gaan. Alleen een de molen een buitentrap worden aange - is dus groot en vandaar dat het provincie - aankondiging bij de bouwplaats bracht bracht. bestuur de molen wil adopteren, waarmee dinsdagmiddag toch een honderdtal be - Voordat deze trap kan worden geplaatst, een bedrag van 12.400 euro is gemoeid. De langstellenden op de been. zal er een paalfundering worden geboord, molen kan dan gerestaureerd worden. Blijkbaar was de storm die dinsdag uitge - omdat de grond om de molen uit veen be - raasd, en moest hij even op adem komen, staat: bij proefboring had men na drie me - want het was vrijwel windstil, en de zon ter nog geen vaste grond! Jubileum molen De Kroon deed ook nog even mee, zodat het een Nadat alle hijswerkzaamheden waren af - Arnhem-Klarendal prachtige voorjaarsdag was. gerond, kan Meppel trots zijn op haar Nadat de molenmakers van de firma Groot nieuw aanwinst: die mag er zeker zijn. Mep - Op zaterdag 13 april van 11.00 tot 17.00 uur Roessink de voorbereidingen hadden ge - pel heeft haar stadsmolen na ruim veertig is er een speciale jubileum-Wiekendag op troffen, kon omstreeks half drie ‘s middags jaar terug. molen De Kroon aan de Klarendalseweg de kap op het achtkant worden geplaatst. Op 19 maart zijn de roeden gestoken. De 82 in Arnhem. Het is deze maand precies 25 Voor het plaatsen van de kap op het acht - officiële heropening zal plaats vinden op jaar geleden dat de molen weer graan kant, heeft de Molenstichting De Vlijt niet vrijdag 26 april, zodat op Koninginnedag er ging malen na een ingrijpende en langdu - van de mogelijkheid gebruik gemaakt, om in Meppel dan twee draaiende molens te rige reddingsoperatie en restauratie. Vanaf ook een koning in de molen te plaatsen. zien zijn. dat moment is de molen door vrijwilligers Maar bij het maken van het bovenwiel, R. Kooiker. bemand en onafgebroken op windkracht heeft Groot Roessink wel de kamgaten uit -

5de jaargang 2002 nr. 4 97 MOLENSACTUEEL in bedrijf geweest. Op de graanzolder (eer - eigenares van de torenmolen De Zwaan in Jaarverslag 2001 molen Veessen ste verdieping van de molen) wordt met haar woonplaats. Moeiten en verdriet zijn behulp van foto’s en krantenknipsels uit de haar in haar leven niet bespaard geweest. De molen van Langevoord in Veessen, ei - jaren zeventig getoond hoe de molen van Zij verloor al jong haar man, Aart van Harn, gendom van de gemeente Heerde, wordt sloop werd gered. De molen is gratis toe - die na een ziekteperiode op 20 maart 1976 beheerd door een actieve stichting. In 2001 gankelijk voor iedereen die meer wil weten op 44-jarige leeftijd overleed. Daardoor draaide de molen 87 dagen en maakte zo over deze geschiedenis en over het malen kwam zij niet alleen voor de zorg voor haar 259.636 omwentelingen. Daarmee kon op windkracht. Als er voldoende wind is gezin, maar ook voor het bedrijf te staan. men aanspraak maken op de maximale wordt er graan gemalen. De molenaars lei - Dit laatste in een periode, waarin het voort - Gelderse draaipremie, 1200 euro. Door de den u rond, beantwoorden vragen en ui - bestaan voor kleine molenaarbedrijven vrijwillige molenaars zijn diverse onder - teraard wordt er meel verkocht. De nor - steeds moeilijker werd. De bakens moesten houdswerkzaamheden uitgevoerd. Ten male openingstijden van de molen en de verzet worden om het hoofd boven water westen van de molen staan een paar winkel zijn: iedere vrijdagmiddag van 13.00 te houden. Het traditionele molenaarsbe - grote kaprijpe populieren die voor windbe - tot 16.00 uur en iedere zaterdagochtend drijf dat in 1976 werd bëiindigd, veranderde lemmering zorgen. Met de eigenaar is af - van 9.00 tot 12.00 uur en op afspraak. En in een bedrijf dat gingen rusten, beter ging gesproken dat de binnen een paar jaar te verder: als de wieken draaien, is de mole - werken, op vier pijlers: dierenspeciaalzaak, verdwijnen bomen niet herplant zullen wor - naar aanwezig en wordt er meel verkocht. hengelsport, een sportafdeling en tuinarti - den. Een aantal hoog opschietende wil - Molen De Kroon. kelen. Ondanks deze omschakeling bleef genbomen in de Veesser Weerd zullen op - de liefde en de zorg voor de molen, het geruimd worden. Met een bewoner van oude familiebezit, onverminderd groot. Vrij - een boerderij tegenover de molen is over - Bouwen bij de Concordia willige molenaars kregen de gelegenheid leg gevoerd om een groep hoge berken - om te draaien en te malen. Mevrouw Van bomen te vervangen door fruitbomen die De gemeente Ede heeft de bouwplannen Harn toonde zich ook uitermate strijdbaar qua karakter beter bij de boerderij en de ontvouwd voor het terrein rond de Concor - als het om de belangen van de molen molen passen. De dieselmotor in de maal - dia. Er moeten 79 nieuwbouwapparte - ging. Vooral in de jaren tachtig heeft zij fel derij naast de molen heeft regelmatig ge - menten komen, 25 eensgezinswoningen en met succes geknokt voor de biotoop draaid, maar een nieuw koppel stenen is plus een vrijstaand huis op het terrein tussen van haar molen. Niet voor niets kreeg zij in gewenst, te meer daar de loper gescheurd de Molenstraat, Telefoonweg, Bettekamp maart 1995 het Certificaat van Verdienste is. Verder moet er in de overbrenging nog en Evertsenstraat volgens een plan van het van de Vereniging De Hollandsche Molen een nieuwe gang kammen worden gesto - bureau Claus en Kaan Architecten Amster - vanwege de betoonde zorg voor De ken. dam. De molen zal worden gerestaureerd, Zwaan. Aan dit zorgen is nu een einde ge - evenals het molenaarshuis. Ook de histori - komen. Juist vanwege die inzet zal zij ook in sche maalderij blijft gespaard. Het restau - molenkringen nog lang blijven voortleven in Conflict ronde nevenactiviteiten ratieplan voor de onttakelde molen is in - de gedachten van velen. Het moge de fa - Venemansmolen middels ingediend bij Monumentenzorg, milie tot troost zijn. Op 14 maart heeft de maar op zijn vroegst wordt volgend jaar begrafenis plaatsgevonden op de oude al - De Stichting Bevordering Eerlijke Mededin - pas met het werk begonnen. De monu - gemene begraafplaats in Lienden. ging is boos over de horeca-activiteiten die menten komen als losse objecten in een uitgeoefend worden bij de Venemansmo - groenzone te staan. Erg biotoopvriendelijk len in Winterswijk. De Stichting acht deze klinkt het allemaal niet. Lot Oostermolen Nijkerk nog niet activiteiten ongewenst en illegaal en heeft definitief zelfs de politie ingeschakeld vanwege ver - onderstelde overtredingen van de drank- Mevrouw Van Harn uit Lienden Op 18 februari kwamen in de raadscom - en horecawetgeving. De stichting heeft overleden missie Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening niet zozeer bezwaar tegen de activiteiten en Milieu van Nijkerk de plannen voor het op zich, maar wel dat de plaatselijke hore - Op 10 maart 2002 overleed na een lang - Molenplein aan de orde. Er lag een viertal cabedrijven hiermee oneerlijk concurrentie durig ziekbed in het ziekenhuis Rivierenland varianten op tafel. In eerste instantie wilde wordt aangedaan omdat die moeten vol - te Tiel, mevrouw Jannetje Clasina van Harn- het gemeentebestuur de molenstomp af - doen aan veel zwaardere voorwaarden. Zo Van den Brink op de leeftijd van 69 jaar. Zij is breken: nota bene het enige pand in het vallen vrijwilligers bij het molencomplex niet door het hele land bekend geweest als de plangebied met een beschermde status onder de CAO, horecawerknemers wel. De (gemeentelijk monument)! Dat plan was nu ‘Graansilo’ bij het molencomplex heeft een van tafel en in plaats daarvan lagen er nu beperkte horecavergunning. De langs die twee varianten, waarbij de molenstomp weg verkregen inkomsten zijn noodzakelijk wordt geïntegreerd in een nieuw complex voor de instandhouding van de molen, de met een supermarkt en woningen. Het ge - maalderij etc. Een mogelijke oplossing is het meentebestuur is evenwel van mening dat verpachten van de Graansilo aan een Win - compleet herstel van de molen voor haar terswijkse horeca-onder nemer. geen optie is op grond van ruimtelijke, fi - nanciële en functionele overwegingen. Een definitief besluit is achterwege geble - Actie rond korenmolen Voorst ven, omdat men de eigenlijke besluitvor - ming de taak achtte van de nieuwe raad De Stichting Korenmolen Voorst is nog en college van B&W. Misschien wil men in steeds actief om de onttakelde Molen van tussentijd ook wel in Meppel gaan kijken, Van Hal in Voorst tot een maalvaardige waar men in een paar jaar tijd twee mo - molen, het middelpunt van de buurtschap, lenstompen à la de Oostermolen ‘omto - te maken. verde’ in uiterlijk volwaardige molens. De Gemeente Gendingen heeft in januari van dit jaar de status gemeentelijk monu - ment gegeven. Het provinciaal bestuur van Gelderland heeft geruime tijd gele - Mevrouw Van Harn uit Lienden bij de den al een positief advies voor restauratie toekenning van het Certificaat van Ver - aan de Rijksdienst voor de Monumenten - dienste van De Hollandsche Molen op zorg afgegeven. 4 maart 1995 (foto J.L.J. Versteeg). Inmiddels heeft de stichting niet stil geze -

98 5de jaargang 2002 nr. 4 MOLENSACTUEEL

(AWN), afd. Beverwijk/Heemskerk bepaald den dit geen goed plan, omdat het niet zorgvuldig omgesprongen te zijn. Zo nieuwe gemaal het aanzien van de molen bleek de plaats waar voor 1351 de koren - schaadt, terwijl veehouders hun twijfels molen van kasteel Oud-Haerlem heeft ge - hebben over een doeltreffende waterbe - staan totaal verstoord te zijn en de restan - heersing met het nieuwe gemaal. ten vernietigd. Het lijkt wel een soort soap: archeologisch waardevolle molenresten verdwijnen klakkeloos, enige tijd geleden in Bouw Industrieel erfgoedpark De Hazerswoude, nu in Heemskerk, terwijl ne - Hoop begonnen gentiende eeuwse molens, waarvan ge - gevens genoeg en te over zijn zorgvuldig Aan de rand van het Uitgeester Meer is het onderzocht worden (Wateringen, Anna bouwbedrijf Derksen & Singerling begon - Paulowna)! nen met de bouw van het Industrieel Erf - goedpark De Hoop, bestaande uit een re - constructie van de paltrokmolen De Hoop Oplevering molen C Alkmaar- die in 1911 afbrandde plus een werkschuur, Oudorp een restaurant, een dienstwoning en een werkplaats. In augustus 2001 ging de eerste Maandagochtend 18 maart 2002 vond bij paal hiervoor de grond in. De molen zal ge - molen C van de Zes Wielen een feestelijke bouwd worden door een reguliere molen - bijeenkomst plaats. Dit naar aanleiding van maker, maar de overige panden zullen in de oplevering van de eerste fase van de kader van een leerlingbouwplaats worden restauratie, uitgevoerd door molenmakers - opgetrokken door bouwvakleerlingen via bedrijf Poland uit Broek op Langedijk, en de het genoemde bedrijf. Sinds 1986 beijvert rietdekkers Pelt/Sprenkeling. Door de voor - een plaatselijke stichting zich voor dit doel, eigenlijk als hommage aan een van de meest bekende maar even sterk vergeten inwoner van Uitgeest Cornelis Cornelisz. van Uitgeest die met zijn toepassing van de De molen van Voorst in 1972. krukas voor een zaagmolen de basis legde voor de houtzaagnijverheid die in de ze - ventiende eeuw, vooral in de Amster - dam/Zaanstreek tot ongekende bloei ten. Voortdurend wordt contact onderhou - komt. den met de betrokken instanties. Aan de molen zijn inmiddels nieuwe echte deuren in de belt aangebracht. Geen futuristische villa bij De Rond de molen staan allerlei activiteiten op Bonte Hen stapel. Op 11 april a.s. komt de Vars - seveldse Accordeon Vereniging een con - Na jaren discussie en grote politieke en be - cert geven. Op deze avond zullen er ver - stuurlijke verdeeldheid is de bouw van een schillende nummers van hun CD ‘Accor - futuristische villa in de nabijheid van de olie - deon-Melange’ ten gehore worden ge - molen De Bonte Hen in Zaandam door de bracht, maar ook zijn er een aantal nieuwe gemeenteraad afgewezen. Meerdere muziekstukken ingestudeerd. Zaan se organisaties, waaronder de Vereni - Tevens zal de heer Ben Schreven een korte ging De Zaansche Molen hadden bezwa - dia-presentatie met prachtige oude beel - ren ingediend tegen het ontwerp dat zich den van Voorst uit de jaren zeventig hou - in hun ogen niet liet rijmen met de histori - den. Daarin is te zien hoeveel er is veran - sche en landschappelijke waarden in de derd in dertig jaar! De oplevering van molen C op 18 omgeving. In 2001 kon helaas de geplande Boeren - maart 2002 (foto Erich Zwijnenberg). landdag vanwege de MKZ- crisis geen doorgang vinden. Dit jaar echter, hebben Wim van der Werken, secretaris heeft de Stichting de plannen weer opge - SIMAV, overleden pakt. De opzet is verbreed en er zal bij de zitter van de Molenstichting Alkmaar, Eric molen een grensoverschrijdende landdag Zwijnenberg, werd de vang gelicht, en mo - In de leeftijd van 79 jaar is op 1 maart 2002 komen, de Grenslanddag! Deze dag, die len C maakte met 2 volle zeilen na zo’n 60 de heer Willem van der Werken overleden, wordt georganiseerd in samenwerking met jaar weer zijn eerste rondjes! Vrijwillig mole - in de molenwereld bekend als secretaris de PR-afdeling van het GLTO en de Hei - naar/toekomstig bewoner Aggie Fluitman van de Stichting tot Instandhouding van matverein Anholt, zal plaatsvinden op za - was duidelijk in haar nopjes! Nu maar ho - Molens in de Alblasserwaard en de Vijfhee - terdag 27juli 2002 en zal voor elk wat wils te pen op voldoende geld voor fase 2, waar - renlanden (SIMAV). bieden hebben. bij de molen maalvaardig moet worden Wim van der Werken werd op donderdag Stichting Korenmolen Voorst. gemaakt. Eric Zwijnenberg. 7 maart begraven op de Algemene Be - graafplaats in Hoornaar (gemeente Gies - senlanden). Van professie was hij gemeen - Archeologen boos: resten molen Verzet tegen nieuw gemaal bij tesecretaris. In die hoedanigheid heeft hij Heemskerk opgeruimd De Woudaap erg veel voor de gemeenschap betekend, aldus de heer C. Bakker, burgemeester van In Heemskerk wordt op dit moment het Het waterschap Het Lange Rond wil een Giessenlanden en voorzitter van de voor - Landschapspark Assumburg Oud-Haerlem nieuw gemaal bouwen bij de molen De noemde molenstichting. Het was niet voor aangelegd in een archeolgisch gezien be - Woudaap in Uitgeest. Dit nieuwe gemaal niets dat hem bij het beÎindigen van zijn be - tekenisvol gebied. Met de sporen van het neemt de functies van De Woudaap en taalde baan de versierselen behorend bij verleden blijkt tot woede van de Archeolo - het gemaal De Zwerver bij de Noordersluis ‘Ridder in de Orde van Oranje Nassau’ gisch Werkgemeenschap Nederland over. De bewoners van Krommeniedijk vin - werden opgespeld. Daarmee kwam ech -

5de jaargang 2002 nr. 4 99 MOLENSACTUEEL ter geen eind aan zijn arbeidzaam leven. Van Ek over en besloot uit oogpunt van ef - Je zou kunnen zeggen dat hij zijn naam eer ficiency het molenmakersbedrijf naar aan deed: werken. Zaken regelen typeer - Nieuw-Lekkerland te verplaatsen, waar bij den hem, liefst snel en duidelijk. Aan het se - het bedrijf van Van Ek een nieuwe werk - cretariaat van de SIMAV werd na zijn pen - plaats voor de molenmakerij wordt ge - sionering met nog meer kracht en enthou - bouwd. Bij De Gelder werken op dit mo - siasme invulling gegeven. De molenstich - ment acht medewerkers. Het bedrijf heeft ting heeft momenteel 26 molens in haar zo’n vijftig molens in onderhoud voor het bezit en de overledene was zo ongeveer grootste deel in de Alblasserwaard en de dagelijks te vinden in het ‘molenkamertje’ Vijfheerenlanden. in het gemeentehuis om de vele aspecten die de stichting met zich brengt te beharti - gen. Mede vanwege zijn grote betrokken - Nieuwe functie voor uitstroom - heid en inzet betekende het secretariaat koker veel voor hem, hoewel hij ook intens kon genieten van zijn familie. Een bijzondere In 1742 liet de stad Rotterdam een kolossale plaats hadden zijn kleinkinderen voor hem. watermolen bouwen, de Kostverlorenmo - Wij bewaren aan Wim van der Werken dier - len, om de stad te bevrijden van waterover - bare herinneringen. Zo is daar het beeld last door een te hoog opgemalen Rotte. van de secretaris met altijd zijn dikke Een grote gemetselde koker voerde het wa - agenda voor zich waarin alle activiteiten ter vanuit de molenkolk door de Oostzeedijk werden genoteerd en bewaakt. Daar - naar het Boerengat en daarmee naar de naast is er het beeld van de warme be - Maas. In 1870 werd de molen vervangen langstelling voor de mens naast hem. door een stoomgemaal op de plaats van Wim van der Werken is niet meer, de mo - de molen. In 1898 werd aan het Boerengat De koker/spuisluis uit 1742 in de Oost - lens in ‘zijn’ werkgebied vertolkten door de een nieuw stoomgemaal gebouwd voor de zeedijk te Rotterdam. De Kostverloren - rouwstand onze gevoelens. Wij wensen ook bemaling van de Rotteboezem en de wind - molen stond achter de bouwkeet. Deze vanaf deze plaats zijn vrouw en (klein)kin - bemaling met acht molens opgegeven. De keet staat op de sluis die de kolk ver - deren alle sterkte toe om dit grote verlies te (verlengde) koker uit 1742 werd nu toevoer - bond met de Slaak, de uitwatering van kunnen dragen en hopen dat zij nu en in koker voor het nieuwe gemaal. Door de de polder Kralingen. De schoorsteen - de toekomst troost zullen putten uit het ge - bouw van het metrostation Oostplein in pijp is die van het nieuwe boezemge - predikte woord, handelend over de 1972 verloor het gemaal zijn functie omdat maal aan het Boerengat. De koker Goede Herder, dat vooraf ging aan de be - de metrobuis de koker doorsneed. Het wordt hier voor het nieuwe gemaal grafenis. G. Ottevanger. stoomgemaal uit 1899 bleef behouden en is verlengd in de richting van de boezem. een rijksmonument. In het gemaal is nu een De kolk is gedempt en maakt deel uit interieurbedrijf gevestigd. De eigenaar, H. van het vergrote Oostplein (foto Col - Stichting Werelderfgoed Kinder - Notenboom, laat op dit moment het ge - lectie Gemeentearchief Rotterdam). dijk opgericht maal restaureren en hij wil ook de koker (op - pervlak ruim 400 m 2!) in gebruik nemen als Op 7 februari is de Stichting Werelderfgoed showroom/ expositieruimte. Daartoe komt er Kinderdijk officieel van start gegaan. De of - een glazen lift in het machinehuis. De res - sprak voor de bouw van De Kameel. Drie ficiële presentatie van de Stichting heeft tauratie van het gemaal moet over negen PvdA-raadsleden hebben trouwens in de plaatsgevonden op vrijdag 22 maart. In maanden voltooid zijn. Over de Kostverlo - gemeenteraad ook schriftelijk vragen inge - deze Stichting, waarvan de heer D. Mole - renmolen, de grootste watermolen die in diend over de gang van zaken. De pro - naar directeur is, worden alle negentien Nederland heeft gestaan, zit nog een uit - jectontwikkelaar stelt tegenover al deze Kinderdijkse molens ondergebracht. Hier - voerig artikel in de pen voor de Molenwe - bezwaren dat zijn te bouwen pand netjes door wordt het mogelijk om het molenge - reld . voldoet aan de maximale hoogten van bied als een totaalpakket te beheren en het bestemmingsplan en de provincie is op die manier daarmee dan ook akkoord gegaan. Windbelemmering voor de molen uit Molenmaker verhuist en veran - Nieuw woonhuis bij de Broek - dert van naam In Schiedam bestaan plannen om de ver- dijkmolen dwenen moutmolen De Kameel op het Het molenmakersbedrijf De Gelder Favier Doelenplein te reconstrueren (zie Molen - Het bestaande woonhuis bij de Broekdijk - uit Meerkerk is sinds kort verhuisd naar de wereld 1999-11-226). Dat was een molen molen wordt gesloopt. In plaats daarvan Planetenlaan in Nieuw-Lekkerland, waar van de eerste generaties brandersmolens, laat bewoner Ben Hoogduin een nieuw het wordt samengevoegd met het bouw - kleiner en smaller dan de jongere loten aan bedrijf G.J. van Ek dat daar al is gevestigd. die stam. Zelfs al voor er een spa de grond Het molenmakersbedrijf draaide nog on - is ingegaan voor de nieuwe molen zijn er der de oude naam De Gelder Favier, maar biotoopproblemen. Projectontwikkelaar omdat de familie Favier niet meer bij het Bremamax wil nu aan de andere kant van bedrijf is betrokken keer men terug naar de Schie, pal tegenover de te bouwen mo - een nog oudere naam: De Gelder. Jan de len een appartementencomplex neerzet - Gelder is namelijk de grondlegger van het ten met een nokhoogte van 18,20 m, terwijl bedrijf, dat in de jaren dertig heel veel werk de baliehoogte van De Kameel volgens de deed voor polderopzichter A.J. Dekker, de reconstructietekening van Bas Koster maar man van de Dekkerwieken. Later werd zijn 13,9 m is (zie Molenwereld 2001-11-292). bedrijf door zijn schoonzoons vanuit Arkel John van Gestel, de voorzitter van de Be - en Valkenburg (ZH) voortgezet. Na de slui - wonersvereniging Schiedam-Centrum ting van het Valkenburgse bedrijf bleef het heeft bezwaar aangetekend tegen de Arkelse bestaan, sinds 1998 het eigendom bouw van het appartementencomplex, te van aannemer Bert Woudenberg. Wou - meer daar de gemeenteraad zich in no - De Broekdijkmolen met het te slopen denberg nam vorig jaar ook het bedrijf van vember 1999 in een raadsbrede motie uit - molenaarshuis.

100 5de jaargang 2002 nr. 4 MOLENSACTUEEL

kenning voor de standerdmolen van Ret - tellers functioneerden slecht bij vorst. Er zijn ranchement. Er kan nu in deze maand met molenaars zijn geweest die de teller ont - het werk begonnen worden dat toever - dooiden... Ook de opvolger gaf problemen trouwd is aan molenmaker Adriaens uit met een goede registratie. Inmiddels is de Weert. Er is een bedrag van 300.000 euro Monumentenwacht overgegaan tot het mee gemoeid. Het voorziet niet alleen in plaatsen van digitale tellers. Deze teller het opheffen van de bouwkundige gebre - geeft tot heden nog geen problemen. Al ken, maar ook in het reconstrueren van ver - met al heeft deze actie van de Molenstich - dwenen, maar betekenisvolle delen uit het ting Noord-Brabant voor een goed respons verleden van de molen. Zo krijgt de kap gezorgd in de provincie. Aan het eind van weer een bedekking met eikenhouten spa - het jaar wordt het subsidiebedrag bekeken nen en komen het bij het herstel van de door de provincie en indien nodig aange - oorlogsschade in 1948 verwijderde tweede past. Met de gegevens kan nu ook een dui - koppel stenen plus de toen eveneens ver - delijk beeld worden gekregen van de acti - wijderde pelsteen weer terug. Het is de be - viteiten van de molens in de provincie. In - doeling dat de molen na de voltooiing van middels is ook duidelijk geworden dat door de restauratie meer gaat draaien. Een de teller er op vele molens meer gedraaid tweede vrijwillige molenaar moet in dat wordt. Met name in Midden-Brabant werd opzicht uitkomst bieden. Verder zal de mo - er de eerste maanden hard aan getrokken. len opgenomen worden in een grensover - Opmerkelijk is de hoge score van de Zand - schrijdende molenfietstocht met de Belgi - wijkse wipmolen in Uppel. Op 1 maart zat sche provincie Oost-Vlaanderen. deze molen bemalen door vrijwilligers al op 35.000 omwentelingen ! De molen is alleen op zaterdagen in bedrijf. Bart Hoofs. huis bouwen aan de oostkant van de mo - len. Het oude huis verkeert in slechte staat Molenstichting Noord-Brabant en is heel erg vochtig. De zandwinning in ‘t bouwt verder Joppe heeft het huis waarschijnlijk geen goed gedaan. Hoogduin, die sinds 1980 in Het fundament is gelegd en nu gaat de het huis woont, had aanvankelijk op de Molenstichting Noord-Brabant in de steigers plaats van het oude een nieuw en groter voor verdere uitbouw. Vanuit de afdeling huis willen neerzetten, maar de provincie Noord-Brabant van het Gilde van Vrijwillige en de Rijnlandse Molenstichting, de eige - Molenaars is de start gemaakt voor een naar van de molen, hadden daar moeite molenstichting. Oud-voorzitter Carel van mee omdat het nieuwe huis meer windbe - Herpt uit Goirle legde de fundamenten en lemmering zou geven. Na drie jaar is nu al - kon vanwege zijn contacten bij de provin - les op papier rond. Als in september het cie deuren openenen. Na een herstart nieuwe huis klaar is dan gaat het oude te - wordt de stichting geleid door Johan Vos uit gen de vlakte. Dongen. Vanwege zijn werkzaamheden bij de gemeente Dongen zijn er goede con - tacten met de provincie en andere organi - Onderzoek behoud Zeeuwse saties. Na een nieuwe beleidsplan te heb - kerken, molens en boerderijen ben geschreven werd er gestart met een groter bestuur. Speerpunten in het begin In 2001 bracht het provinciaal bestuur van waren de molenkaart, het Brabants molen - Zeeland de nota ‘Toekomst voor het verle - weekend en de subsidieregeling via de as - den’ uit, waarin Gedeputeerde Staten tellers. Dit alles is inmiddels gerealiseerd. Om meer aandacht vroegen voor de Zeeuwse de taken te verdelen en nog meer zaken te cultuurhistorie. Zo is er nu 75.000 euro be - gaan realiseren werd onder het bestuur schikbaar gesteld voor een proefproject De standerdmolen van Retranchement een werkgroepenstructuur aangebracht. met een molen, een kerk en een boerderij. in vooroorlogse gedaante. Inmiddels is die structuur gereed en zijn alle Bij dit project wil men voor elk van de cate - werkgroepen met kundige mensen voor - gorieën nagaan wat de subsidiemogelijk - zien. Men heeft drie werkgroepen in het le - heden zijn en hoe het behoud het beste ven geroepen: de werkgroep PR & Educa - kan worden gewaarborgd. Daarin spelen Molentellers in Noord-Brabant tie met als subwerkgroep molenweekend, zaken mee als beheersstructuur, financie - een groot succes ! de technische werkgroep en de werk - ring en planologische aspecten. Het grote groep databeheer en internet. De eerste probleem is dat veel van deze monumen - Vanaf 1 januari 2002 kan elke molen eigen - vergaderingen zijn reeds gepland en ieder ten nauwelijks economisch nut meer heb - dom van een gemeente ook de beschik - heeft zijn doelstellingen uitgezet. Speerpun - ben voor de eigenaar die daardoor zit op - king krijgen over subsidie via de asteller. Mits ten zijn o.a.: een nieuwe molenkaart, een gescheept met een financieel blok aan zijn de eigenaar lid is van de monumenten - goede behartiging van de molenbiotoop been. Vandaar, dat ook zaken als exploita - wacht kan er zonder kosten een (digitale) (na het vertrek van Gerbrand de Vries bij de tie en, indien nodig, herbestemming mee - teller geplaatst worden. Voorheen waren Hollandse molen is er in Brabant maar ook spelen. Alleen al voor restauratie van 32 alleen molens eigendom van particulieren elders een groot gat gevallen) en de ver - Zeeuwse molens is de komende tien jaar en stichtingen uitgerust met een teller. In - dere uitbouw en verfijning van de internet - zeker 7,26 miljoen euro nodig middels hebben vele gemeenten een teller sit e: www.molens.net/noord-brabant Mo - aangevraagd en gekregen. Dit hoge aan - menteel is de database van de molen - tal veroorzaakte dat de Monumenten - stichting al het meest up-to-date bestand Restauratie standerdmolen wacht nog extra tellers moest bijbestellen. in Nederland op het internet wat betreft de Retranchement rond Ook zijn op verzoek van de Molenstichting Brabantse molens. Doel is ook te komen tot Noord-Brabant degelijke tellers geplaatst. een koepelorganisatie in Noord-Brabant In maart ging Monumentenzorg akkoord Op dit gebied had Noord-Brabant een voor het molenbehoud. De intentie van de met het restauratieplan en de subsidietoe - slechte naam. De “oude” zwarte De Wit- molenstichting is het aanspreekpunt te

5de jaargang 2002 nr. 4 101 MOLENSACTUEEL worden voor de provincie en andere orga - Anderhalf jaar geleden was het gemeen - Budel nog beroepsmatig word gewerkt en nisaties. In goede samenwerking met de re - tebestuur van Cuijk op grond van kosten - dit elkaar niet bijt ! De Zeldenrust zorgt voor gionale molenclubs zoals: Land van Cuijk, overwegingen tegen restauratie. De ge - de veevoeders. Neef Johan Kees en broers Peelland, Land van Heusden en Altena, meente is al eigendom van twee molens malen voor de bakkers en particulieren ver - West-Brabant en de afdeling Noord-Bra - (de Mariamolen in Haps en de Jan van schillende soorten meel. Daarnaast zijn zij bant van het Gilde van Vrijwillige Mole - Cuijk in Cuijk) waarvoor de gemeente al de “huismolenmakers” van alle drie de mo - naars. Kortom de molenstichting heeft de 22.700 euro aan onderhoud per jaar be - lens. Op de Janzona in Budel-Schoot heeft zaak in de steigers staan en de bouw gaat taalt. Zelfs de plaatselijke monumenten - eigenaar P. Janssen een goedlopende die - overdroten verder. Bart Hoofs. commissie bracht een negatief advies uit! renspeciaalzaak. Ook deze achtkante mo - Desondanks keek de gemeenteraad er len draait nog vrijwel dagelijks; gemalen anders tegen aan en zo werd een molen - wordt er helaas niet meer. Nog deze zomer Wateroverlast voor de Brabantse maker toch om een begroting gevraagd. zal Edie Kees vieren dat hij alweer 25 jaar watermolens Die laat een bedrag van 430.000 euro zien beroepsmolenaar is. Net zoals Sjaak Brasser voor een complete restauratie. Als de mo - van Brassers’ molen in Biggekerke koos Edie Weinig water in de zomer en nu teveel wa - len alleen maar draaivaardig moet wor - Kees direct na zijn Havo voor het mole - ter om te kunnen draaien. Dat was het re - den dan kan men met 315.000 euro toe. naarsvak. Hij nam jaren geleden de zaak sultaat van de overvloedige regeval eind Daarvan komt in het ene geval 189.000 en molen van zijn vader over. Een ware februari op vele watermolens. Eigenaar en euro en in het andere geval 126.000 euro vakman in het scherpen van de molenste - molenaar Emiel van Esch van de Spoor - voor rekening van de gemeente. De rest nen en samen met molensteenfabrikant donkse watermolen heeft gedurende komt voor rekening van Monumentenzorg. Janus Kees uit Leende een begrip in de twee weken niet kunnen malen. Het water - De provincie heeft die gelden al gereser - buurt. Inmiddels is de beltmolen van Kees al rad stond voor de helft in het water. Ook op veerd, maar dan moet Cuijk wel voor 1 ok - jaren goed voor hoge tellerstanden. Een watermolen in Dommelen was eenzelfde tober 2003 aangeven te beginnen. Een al - miljoen omwentelingen zijn er in het verle - situatie te zien. Achter de molen waren ternatief is het onderbrengen van de den wel gehaald maar de laatste jaren zit hele gebieden ondergelopen. Iets wat ook Beerse molen (de Cuijkse molens?) in een deze molen rond de 500.000 omwentelin - was waar te nemen bij de Collse watermo - stichting, waardoor het subsidiepercen - gen. Samen met de molens van Janus van len in Eindhoven. De meelvoorziening zal tage gunstiger wordt en de mogelijkheden Riel in Bavel, van Wim van de Camp in Me - niet in gevaar zijn gekomen, diverse water - voor extyerne geldwerving worden verbe - gen, van de Haven in Gassel en de molen molenaars hebben goede contacten met terd. Het gemeentebestuur heeft nog van Moerland in Halsteren zijn het de meest de windmolenaars. Deze werden in febru - geen besluit genomen, omdat men dit een draaiende molens in Noord- Brabant. ari op genoeg wind getracteerd om voor - taak voor het nieuwe college na de raads - Bart Hoofs. raden meel aan te leggen. Bart Hoofs. verkiezingen acht. Hopelijk hoeft Cuijk zijn Hoop niet te laten varen. Verval Hertogin van Brabant Hoop voor De Hoop in Beers? neemt ernstige vormen aan Oude tijden herleven in Budel Sinds 1960 staat de korenmolen De Hoop in Nog even en de stoere beltmolen van Dru - Beers er onttakeld bij. Restauratie heeft ja - Tussen Eindhoven en Weert is de plaats Bu - nen is gedegradeerd tot molenromp. Al ja - renlang als het ware onder handbereik ge - del gelegen. Deze plaats heeft drie veel ren staat de molen er met kale (Pot)roeden legen, maar de gemeentelijke herindeling draaiende molens op haar grondgebied bij. Zeker de laatste tijd gaat het verval zeer waarbij Beers opging in de gemeenrte staan. Sinds enkele jaren is er een wisseling snel. Inmiddels is de gehele staart verdwe - Cuijk en het stellen van andere prioriteiten van de wacht. De molen Nooit-Gedacht nen en recent is de lange spruit ook verwij - door de locale politici hebben er voor ge - van de drie gebroeders Kees maalde vroe - derd. Het verwijderen van de roeden is nog zorgd dat die restauratie achter de horizon ger elke dag voor de bakkers en particulie - een kwestie van tijd, gezien de gevaren die bleef hangen (zie Molenwereld 2000-10). ren. Nu gebeurt dat ‘s-avonds en zater - zij opleveren voor de omgeving. Zijn die dags. Hiermee kwam molen Zeldenrust van Edie Kees als meest draaiende molen bo - venaan de lijst te staan. Edie die een meng - voederhandel in de molen heeft laat de molen tijdens zijn werk gewoon “voor de prins” draaien. Een geweldige reclame voor zijn zaak. Normaliter wordt de molen een avond in de week gebruikt voor het malen van voedertarwe en rogge. Afgelo - pen januari was Edie genoodzaakt alles op de oude wijze te doen, dus met de wind - molen. De hamermolen onder in een kel - der was versleten en een nieuwe was reeds besteld. Om deze tijd te overbruggen werd alle voeders met de wind gemalen. Dat hield in dat de Zeldenrust ‘s-avonds en ‘s- nachts in bedrijf was. Het aanbrengen van een fokwiek met remkleppen op de bui - tenroede was voor deze beroepsmolenaar een ware zegen. Met prachtige oostenwin - den liep de molen als een uurwerk aldus Edie Kees. Dit zorgde er wel voor dat geen molen in Brabant al in januari zoveel om - wentelingen had geregistreerd ! Inmiddels De onttakelde molen van Beers, resul - wordt het veevoeder via de hamermolen taat van meer dan veertig jaar verval, gemaakt. Speciaal voor het schonen van onttakeling, brand en verwaarlozing. de tarwe heeft Edie een Petkus-reiniger en En feuilleton van verval: de molen van Het kan nog goed komen. (foto F.D. diverse mengketels om de voeders te ma - Drunen, sinds jaren met kale roeden, Harteman). ken. Opmerkelijk is ook dat op elke molen in nu ook zonder staart.

102 5de jaargang 2002 nr. 4 MOLENSACTUEEL verwijderd dan zal een bekend baken prima in orde is. Of de goed lopende klein - langs de snelweg Den Bosch-Waalwijk ver - diervoederwinkel ook verhuist naar de dwenen zijn. Ook de molen heeft ontzet - nieuwe locatie is (nog) niet bekend. Feit is tend last van vochtdoorslag, waardoor de wel dat de kenmerkende sfeer en verbon - westzijde met zeil is bedekt. Samen met denheid met de windmolen verdwijnt. In stellingmolen De Eendragt in het naburige de toog staat de altijd malende elektrisch Kaatsheuvel is dit het bewijs dat als het ho - gedreven maalstoel, de buil, snelwegers recabelang prevaleert boven het molen - etc. De beltmolen zal dan worden net zo - belang de molen(s) stil komen te staan en als zijn soortgenoten in de provincie. Dat vervallen. Juist voor deze molen pleit ik voor wil niet zeggen dat de gebroeders Hermus restauratie en behoud. Volgens insiders is geen verbondenheid meer hebben met de inrichting zeer authentiek en nimmer hun windmolen. Nog elk jaar wordt er on - gerestaureerd / veranderd. Ook de mar - derhoud uitgevoerd, zoals vorig jaar het kante ligging en met kleine ingreep goede schilderwerk uitgevoerd door molenmaker biotoop pleit voor herstel van De Hertogin Jan Wilten uit Utrecht. De molen zal ook van Brabant !!! Bart Hoofs. blijven bemalen worden door molenaar Cees Fitters uit Nieuwkuyk. Bart Hoofs. Het gaat voor de wind in Kaatsheuvel In memoriam Leo van Pul Nadat in 2000 de molen de Couwenberg werd verkocht door eigenaar Berrie Wijten Op 19 februari 2002 is vrijwillig molenaar Leo aan Ben Mandemakers van de Mandema - van Pul overleden. De beltmolen De Twee kers-keukengroep gaat het voor de wind in De molen van Maaskantje. Vrienden in Nieuw-Borgvliet (Bergen op Kaatsheuvel. Mandemakers maakte me - Zoom) verliest in hem een toegewijd vrijwil - teen schoon schip en verving de uitbater lig molenaar. Nog niet zo lang geleden door een enthousiaste en vakkundige man droeg molenaar Bram Pleging het beheer in de persoon van Jerry van der Pluim. Van doende, maar ook hier zal er een oplossing en het molenaarschap over aan Van Pul. der Pluim, werkzaam bij een gerenom - moeten komen. In 2001 werd het voegwerk Vanwege diens leeftijd werd Leo van Pul er meerd restaurant in Breda, werd het restau - ter hand genomen waarvoor de romp de molenaar. Met veel plezier en enthou - rant in de molen toevertrouwd. Ook het rondom in de steigers staat. Helaas kwam siasme werd de ingeslagen weg voortge - molenbelang werd door Mandemakers men ook hier forse tegenvallers tegen zet waardoor de molen wekelijks draaiend noch door Van der Pluijm niet vergeten. waardoor het werk moest worden stil ge - en malend te zien was. Ook waren er plan - Oud-vakmolenaar Sjef Robben, die samen legd. Inmiddels staat de molen alweer nen zoals het volgen van de korenmole - met Berrie Wijten, zijn ouderlijke molen- twee jaar stil wat ook geen goed doet aan naarscursus. Helaas heeft dit niet meer mo - (romp) restaureerde bleef de scepter de molen. Om de molen te behouden gen zijn. Op een voor menselijke maat te zwaaien op de maalvloer. Sjef maakte ook wordt van de familie Toelen zware offers jonge leeftijd (54-jaar) moeten we afscheid Van der Pluijm molenenthousiast. Het plan gevraagd. Voorop staat dat de kleindier - van hem nemen op zaterdag 23 februari. om het tweede koppel molenstenen terug voederwinkel en mengvoederhandel de Bart Hoofs. te brengen leeft nog en ook anderszins inkomsten moet genereren. Naast dit her - wordt de molen geen geweld aangedaan stel is de eigenaar er nog niet. Ook het ge - zoals de herinrichting van het molenerf op vlucht met oude Pot-roeden zal t.z.t. geres - Onderhoudszorgen in een passende manier. Ook op andere wijze taureerd moeten worden. Het is te hopen Roosendaal wordt het molenbehoud gesteund. Vorig voor deze prachtige molen en de familie jaar werd op de molen van Kaatsheuvel de Toelen dat de lucht snel opklaart!!! Niet alleen over de bekende molen Van opening van het 2e Brabants Molenweek - Bart Hoofs. van Aerden in Nispen wordt (weer) volop end gevierd. Geheel voor rekening van ei - gesproken over de onderhoudstoestand. genaar Mandemakers werd de opening Voor de gemeente Roosendaal een groot hier gehouden. Daarnaast is de Mandema - Verhuizing maalderij Hermus zorgenkind vanwege de forse onderhouds- kers-keukengroep de hoofdsponsor van de neemt vaste vormen aan en restauratiekosten. Nu verdient een mo - Molenstichting Noord-Brabant, waarmee len met een Van Rietwieksysteem het om niet alleen het molenbelang in Kaatsheuv el In Made is in en naast de molen Hoop geregeld in bedrijf te zijn, al is het maar maar in geheel Brabant gediend is!!! doet Leven het maalbedrijf en veevoeder - “voor de prins”. Al jaren is deze bijzondere Bart Hoofs. handel van de gebroeders Hermus geves - molen zelden in bedrijf. Hierdoor blijft het tigd. Al jaren zijn er plannen de huidige lo - voor de gemeente Roosendaal een grote catie aan de Geraniumstraat te verlaten kostenpost. Momenteel zijn er weer proble - Langslepende restauratie op het en elders nieuw te bouwen. Nu is het be - men met het bekende wieksysteem. Zo Maaskantje drijf nog gevestigd midden in een woon - blijft deze molen helaas continu slecht in wijk. Daarnaast is het laden en lossen vrij het nieuws komen. Verbazingwekkend is Al weer geruime tijd staat de molen De Pe - ongemakkelijk met name met de bulkwa - dan dat de andere molens van de ge - likaan op het Maaskantje (onder de rook gens. Om aan de ruimtenood oplossing te meente te weten: standerdmolen De van Den Bosch) in de steigers. Al jaren zijn bieden zijn er her en der al zeecontainers Hoop en stellingmolen De Twee Gebroe - de eigenaren vader en zoon Toelen de geplaatst. Al jaren waren er enkele loca - ders daar min of meer de dupe van wor - molen gefaseerd aan het restaureren. Een ties op het oog maar die vielen elke keer den. Deze korenmolens zijn al jaren in de nieuwe spruit, kruivloer en het aangieten door allerlei oorzaken af. Nu lijkt het dat de goede handen van molenaar Niek van Ee - van de zolderbalken zijn inmiddels gereali - verhuizing naar industrieterrein de Brieltjes - kelen. Vrijwel elke week zijn deze molens in seerd door molenmaker De Jongh. Ook polder vaste vormen gaat aannemen. Op bedrijf waarvan De Twee Gebroeders zelfs deze molen heeft geweldig last van vocht - deze nieuwe locatie wordt er dan weer nog malend voor tarwemeel en veevoe - doorslag, zo erg dat de maalvloer regel - tarwe en rogge gemalen op molenstenen ders. Juist op deze stellingmolen moet het matig blank stond. Om dit te voorkomen, en ook het schonen en builen gaat daar draaien en malen gestaakt worden. Al ge - werd in navolging van molen De Roode plaats vinden. Op de nieuwe locatie zal er ruime tijd is het hekwerk en de windborden Leeuw in Gouda de romp met een zeil aan ook makkelijker voldoen kunnen worden in een slechte staat. Om gevaar voor de de westkant bespannen. Voorlopig af - aan de HACEP-eisen alhoewel dit nu ook omgeving te voorkomen is het draaien en

5de jaargang 2002 nr. 4 103 MOLENSACTUEEL

gebeurd. Qua onderhoud is er niet noe - zaamheden begonnen. De begroting van menswaardig te noemen: enkele jaren ge - 1,13 miljoen euro, waarschijnlijk de kost - leden zijn er nieuwe vangstukken ge - baarste begroting voor een watermolenres - plaatst en dat er nu dringend vernieuwing tauratie ooit, vertoonde toen nog een gat van de beschoeiing zal moeten plaats vin - van 68.000 euro, maar de Stichting De Frie - den. De molen wordt al jaren bemalen desse Molen heeft dit gevuld, zodat men door Dirk de Ruiter uit Dussen (een van de onbekommerd kan uitzien naar het einde eerst geslaagden in Brabant) en Jan van van de restauratie. De stuw in de Neerbeek der Meijden. Helaas heeft Van der Meijden is inmiddels gereed en nu komt het werk het molenaarsvak moeten staken wegens aan de molen zelf op gang. Er komt een gezondheidsproblemen. Het is een van de nieuw waterrad dat aangepast is aan de laatste molenaars die nog beroepsmatig nieuwe watersituatie. Over enkele maan - met de molens hebben gewerkt. Nog zeer den moet het totale werk gereed zijn. weinig van hen zijn actief in Brabant. Van der Meijden maalde jarenlang met de mo - len van de polder Johanisseland of kort ge - In ‘t kort De molen van de Vervoornepolder bij zegd: het Landeke. Van deze kleine stenen Werkendam in 1972. poldermolen is slechts de romp met de kap G De Molenstichting Hunsingo laat al haar nog aanwezig: overigens moeilijk te zien watermolens voorzien van breedstralers en door al het geboomte. Bart Hoofs. sensoren, zodat onmiddellijk de hele molen wordt verlicht als iemand zich in de nabij - malen nu gestaakt. Molenaar Niek van Ee - heid ervan waagt. De bedoeling is dat dit kelen heeft dit al geruime tijd aangekaart Weer een draaiende molen in mensen met kwade plannen afschrikt. bij de eigenaar, de gemeente Roosendaal. Willemstad G Naar verwachting wordt nog deze zomer Helaas moet het zover komen dat op deze begonnen met de restauratie van de ver - instructiemolen van het Gilde van Vrijwillige Nadat deze korenmolen in de uiterste vallen korenmolen De Vier Winden in Reu - Molenaars gestopt moet worden met het noord-west punt van Brabant jarenlang in tum . Om veiligheidsredenen heeft molen - geven van instructie en het malen. Geluk - restauratie was is deze stellingmolen weer maker Groot Wesseldijk, die de restauratie kig kunnen beide elders worden onderge - draaiend te zien. In 1993 begonnen de mo - zal uitvoeren, de roeden alvast kaal gezet. bracht, maar in de huidige tijd zou het niet lenmakers van Verbij uit Hoogmade met G Half februari is in de zagerij van Vaags in meer mogen voorkomen dat molens hier - een (langdurige) restauratie. Ondernemer Ruurlo een nieuwe eiken molenas gezaagd door stil komen te staan. Inmiddels is het en bakker Bussing uit Numansdorp had de voor de Buitenmolen in Zevenaar . De as malen van tarwe ondergebracht op belt - molen met de bijbehorende woning aan - voor deze torenmolen is negen meter lang molen De Toekomst in Hoeven. Op deze gekocht. Hij zag wel wat in een draaiende en weegt 4500 kg. molen in eigendom van de firma Van Loon molen en gaf opdracht om ‘d Orangemo - G De verbouwing van de overgebleven zien we juist de laatste jaren een gewel - len weer in goede staat te krijgen. Verbij onderbouw van een korenmolen in Em - dige verbetering van de onderhoudstoe - begon aan die klus in 1993 maar moest de men is gereed. Nu is er een kapperszaak in stand. Het was een van de eerste molens zaak staken wegens geldgebrek. Jaren - gevestigd. die molenmakerij John de Jongh in onder - lang stond deze hoge stellingmolen slechts G De gemeente Tynaarlo wil de oude houd kreeg. Sindsdien is er veel ten goede met een kap. Gelukkig is de molen nu weer schuur uit 1913 bij de molen van Oude Mo - gekeerd. De molen is prachtig ingericht voorzien van een deugdelijk staartwerk en len als behorend bij de molen ook op de met allerlei maalapparatuur en ademt de zijn de oude Pot-roeden vervangen door rijksmonumentenlijst geplaatst zien. De sfeer nog uit van een echte malende mo - gelaste exemplaren. Sinds vorig jaar is de schuur diende als pakhuis en later ook als len. Inmiddels heeft Niek vorig jaar hier het molen ook weer draaiend te bewonderen. maalderij bij de molen. koppel kunststenen open gelegd en weer Daarvoor zorgt o.a. Erik Dijkstra uit Wouw. Op 9 maart vierde Roel Ooms uit Kerk-Ave - gebild. Eens in de twee weken wordt hier Een vrijwillig molenaar in opleiding die voor zaath, dat hij 25 jaar lang vrijwillig molenaar nu op zaterdagmorgen de tarwe gemalen. de fam. Bussing de molen laat draaien. On - is op De Blauwe Reiger in Haaften. Het malen van veevoeder is verhuisd naar danks de bouw van appartementen ten G De Woningstichting Goed Wonen heeft standerdmolen De Hoop in Roosendaal- westen van de molen beschikt de mole - de nog overgebleven (verhoogde) onder - Zuid. Daar is vorig jaar ook de steen open naar over een prachtige biotoop en een bouw van de uit 1858 daterende korenmo - gelegd. Op een oude wijze, d.w.z. met de machtig uitzicht over West-Brabant en het len van Wilp gekocht voor 228.000 euro. De reep om de molenas is de loper gelicht. Hollands Diep. Het draaien van de molen stichting wil in de verhoogde onderbouw Met hulp van vakmolenaar Kodde van St. geeft dit prachtige vestingstadje veel enkele wooneenheden voor jongeren re - Annaland werd de steen op authentieke charme. Ook in andere Brabantse vesting - aliseren. De haalbaarheid ervan is nog niet wijze gelicht. Iets wat naar mijn weten al ja - steden wordt er weer volop gedraaid. Zo is zeker. ren niet meer is gebeurd. Dankzij Van Eeke - de Nooit-Gedagt in Woudrichem zater - G De gemeente Ronde Veenen wil een len is ook het koppel tegen de windweeg dags en zondags malend te zien en ook de plaatselijke steunstichting in het leven roe - weer terug gebracht. Heusdense standerdmolens zijn in het pen die de Stichting De Utrechtse Molens Bart Hoofs. weekend allen weer in bedrijf. Waarbij ge - gaat bijstaan in de kosten van restauratie lukkig ook de bekende nr. 1 aan de stads - en onderhoud voor de korenmolen van haven weer regelmatig in bedrijf is. In het Wilnis . Nieuws van de Vervoornepolder jaar 2001 goed voor meer dan 100.000 om - G Als eerste stap op weg naar een restau - wentelingen! Bart Hoofs . ratie die De Zwarte Ruiter bij Aalsmeer weer Deze relatief kleine poldermolen (vlucht 22 het uiterlijk van een volwaardige molen meter) in het Land van Heusden en Altena moet geven is de fundering vernieuwd. is zelden in het (molen)nieuws. Op de Ver - Stuw Friedese Molen klaar G Op 1 februari is de nieuwe vijzel gelegd in voornepolder in Werkendam zitten al meer de Gaaspermolen aan de Lage Stammer - dan 20 jaar dezelfde molenaars en ook de De Friedese Molen op de Neerbeek in Neer dijk in Amsterdam-Zuidoost . Verder hebben molen zelf is in een prima conditie. Ook met is al tientallen jaren het malen ontzegd we - de molenmakers het ingekorte achtkante de draai- en maalactiviteiten gaat het al gens de ‘regulering’ van de Neerbeek. aangelast, zodat deze gedeeltelijk ontta - jaren zijn gangetje. Vrij vaak is deze schep - Daardoor kon het water niet meer opge - kelde molen weer hard op weg is om een radmolen malend te bewonderen. Het stuwd worden en was draaien er niet meer volwaardige broeder of zuster te worden. malen gebeurt hier in een circuit zoals ook bij. Daar komt binnenkort verandering in. In G De molen van de Veerpolder bij Haarlem op alle andere Altenase molens (helaas) september vorig jaar werd met de werk - is de gevolgen van de brand van mei 1998

104 5de jaargang 2002 nr. 4 MOLENSACTUEEL

G Het startsein voor het Brabantse Molen - weekend 2002 wordt op vrijdagavond 21 juni gegeven om 19.00 uur op de 200-jarige Mariamolen in Haps . G Op zaterdag 25 mei wordt om 14.00 uur de molen De Grenswachter in Luijksgestel na restauratie officieel in bedrijf gesteld. De dag erop is de molen vanaf 14.00 uur ook te bezichtigen. G De supermarkt bij de molen Catharina aan de Hoofdstraat in Schijndel verdwijnt. Er zijn nu plannen in de maak voor een nieuwe invulling van de locatie. De ge - meente wil graag, dat de molen nu een wat prominentere plaats in het dorpsbeeld krijgt. G De restauratie van de bekende Fransche Molen in Valkenburg vlot nog niet erg. Het gedemonteerde waterrad is inmiddels wel helemaal hersteld, maar aan het molenge - bouw is nog niets gedaan

Molenkalender

13 april ‘Jubileumwiekendag’ molen De De molen van Emmen bij het begin Het resultaat (foto H. Noot, 17 novem - Kroon Arnhem. van de verbouwing (foto H. Noot, 26 ber 2001). 14/15 april Opening korenmolen Rijkevorsel augustus 2000). (België, bij Turnhout). 20 april Molenruilbeurs Utrecht. 28 april Tweede Vlaamse Molendag, 11 mei Nationale Molendag. bijna te boven. De rietdekkers zijn inmiddels ter de molen stond,op ongeveer 15 m af - 11 mei Zwitserse Molendag. klaar met het werk. stand van de molen! 20 mei Duitse Molendag. G De korenmolen De Eendracht in Alphen G De financiering van de restauratie van 24 mei Ingebruikstelling Vlietmolen Lex - a/d Rijn ondergaat herstel. Een paar pro - de kapitale watermolen van Sint Anthon - mond fielstalen balken onder de steenzolder ble - iepolder is na vier jaar voorbereiding rond, 25 mei Opening korenmolen De Grens - ken te licht en zijn vervangen door zwaar - zodat na de zomervakantie met de uitvoe - wachter Luijksgestel. dere. Verder zijn er, uiteraard houten, bal - ring kan worden begonnen. Ook deze mo - 8/9 juni Groninger Molenweekend. ken van de maalzolder aangetast door de len heeft heel erg te lijden van vochtdoor - 22/23 juni Derde Brabants Molenweekend knaagkever en dat moet ook verholpen slag. (info: www.molens.net/molenweekend). worden. G De molenstomp van de middelmolen 29 juni Negende Westlandse Molendag G De gemeente Bodegraven is sinds 1974 van de Zoetermeerse Meerpolder tussen (info http://come.to/westlandsemolens) eigenaar van de korenmolen van dit dorp Zoetermeer en Stompwijk is van een 27 juli Grenslanddag bij molen Voorst- Gen - aan de Rijn. Dat geld alleen de molen op nieuwe fundering voorzien. Door het weg - dringen. zich. De rest (woning, pakhuis etc.) is parti - vallen van de tussenboezems kwam de 14 juli West-Vlaamse Molendag culier eigendom. De gemeente wil nu ook houten fundering droog te staan met alle 25 augustus Viering 200-jarig bestaan mo - het particuliere deel in het molencomplex gevolgen van dien. len Beek- Genhout. kopen zodat alles in één hand komt. G De gemeente Oostburg dringt bij het G De bekende Rooie Wip bij Hazerswoude provinciaal bestuur aan op een snelle op - kan tijdelijk niet meer draaien wegens een lossing voor de inwaterende muren van de Tentoonstellingen gebroken staartbalk. De trap is onderstopt. molen van Cadzand . Het is het wachten G Op 27 februari kreeg de Zijllaanse molen op een rapport van Monumentenzorg, die 27 februari 2002 - januari 2003: Tentoonstel - in Leiderdorp een nieuwe lange spruit. op dit moment onderzoek uitvoert. Het be - ling ‘Molens, Mythes en Mysteries’ in muse - Deze werd met een grote kraan gestoken tekent dat er dit jaar nog niets wordt ge - ummolen De Palmboom in Schiedam die aan de andere kant van de singel ach - daan, terwijl de problemen voortduren.

Andere activiteiten zorgen ervoor dat er Niedersachsen geld in het laatje komt voor onderhoud enz. De vereniging staat nu voor heel grote kosten, want de dakbedekking moet ver - nieuwd worden. Daarmee is 50.000 euro De molen is het waarmerk van het dorp en gemoeid. Een nieuw gevlucht is ook nood - zijn lotgevallen gaan de dorpsgemeen - zakelijk. Al met al komt men op een bedrag schap zeer ter harte. Dat blijkt ook wel uit van 150.000 euro uit. Voor het eerste heeft de in 1989 opgerichte plaatselijke molen - men een subsidieverzoek ingediend bij de Tijdelijke onttakeling voor de vereniging die het behoud van de molen stad Witt mund, maar de stad eiste rapport molen van Berdum nastreeft. Berdum heeft 280 inwoners. van een molendeskundige. Aan dat rap - Daarvan zijn er 124 lid van de molenvereni - port zou een prijskaartje van 2000 euro han - Berdum is een klein dorp, dertig kilometer ging. De minimum-contributie is laag, 6 gen. Dat was meer dan de subsidie die ten noordoosten van Aurich. De molen is euro per jaar en de opbrengst is eigenlijk al - men zou krijgen! De vereniging stelt nu haar ook klein, zeker voor Oostfriese begrippen. leen voldoende voor de assurantiepremie. hoop op dorpsvernieuwingsfondsen. Uit

5de jaargang 2002 nr. 4 105 MOLENSACTUEEL

stormschade opgelopen. Zo verspeelde papier is alles hiervoor in kannen en kruiken de molen een schoot hekken op de bin - zodat weldra met het werk begonnen kan nenroe. Gelukkig bleven persoonlijke onge - worden. Het gevlucht zal ook wel volgen, lukken uit. Herstel blijft nog even uit, want want het is nu ondenkbaar dat dit be - men geeft het herstel van de romp een kende Oostfriese molenduo zo gehavend grotere prioriteit. Er is sprake van lekkage en blijft staan. dat moet eerst verholpen worden. Daar - mee is ongeveer 60.000 euro gemoeid. Op Herstel voor molen en mole - naarshuis Leezdorf

Ondanks begrotingsproblemen van de ge - meente Leezdorf gaat het herstel van de molen en het molenaarshuis toch door. Daarmee is 4300 euro gemoeid. Molen en woonhuis vormen een prachtig geheel. De molen is niet groot, maar wel heel fijn van De molen van Berdum in 1977 met het model. De in 1896 gebouwde molen is sinds molenaarshuis een fraai geheel. Deze 1986 eigendom van de Heimatverein kleine grondzeiler uit 1820 was tot Leezdorf e.v. die in het bijbehorende pak - 1972 met één roe in bedrijf. In 1985 huis een Heimatmuseum heeft ingericht. kreeg de molen een nieuwe staart, in Leezdorf ligt 35 kilometer ten noordoosten 1988 twee nieuwe roeden die nu weer van Delfzijl. aan vervanging toe zijn. Groen licht voor herstel molen Südcoldinne veiligheidsoverwegingen zijn op 5 maart de oude roeden uit de molen gehaald in af - Al jaren lang probeert de gemeente Grofl - wachting van betere tijden. heide de molen van Südcoldinne (tien kilo - meter ten noordwesten van Aurich) te her - stellen, want draaien is er voor deze Oost - Stormschade molen Greetsiel friese molen uit 1922 niet meer bij. Dankzij De molen van Leezdorf in 1976 met de subsidie van de Europese Unie kan het her - Een der beide ‘Zwilingsmühlen’ in Greetsiel in Duitsland meer voorkomende brug stel in het voorjaar worden aanbesteed. heeft bij de stormen van de afgelopen tijd naar het pakhuis/de maalderij.

106 5de jaargang 2002 nr. 4

Vier meter J.S. Bakker

Bruijn, waarin de levensloop van De Alma - molenlandschap nak, bijgenaamd Boekie wordt weer gege - ven: (5a) De Pelmolen ,,DE ALMANAK” De molen ‘De Almanak’ Staat in ‘t Oostzijderveld, Heeft in zn levensdagen ‘n Milliard gortjes al gepeld. Nu dwalen onze blikken vanaf de silo van Duyvis in Koog En mocht er iemand zijn, die zegt: “Je kunt nog meer vertellen”, a/d Zaan af naar zuidelijker richting. De molenglorie van het Zoo iemand kan gerust Oostzijderveld is dan, in 1915, knap verbleekt. Van het grote Beginnen met je na te tellen. ‘Dik-vet’ twee eeuwen al aantal pelmolens is vrijwel niets meer over en ook de olie - Staat hij op zn sterke beenen, molens zijn bezig aan de eindstrijd. Van het tiental molens dat Velen van zn draaigenooten Vielen ‘reede’ om hem benen. op deze plaat te zien is, is ter plaatse, zeker op het eerste ge - Onlangs nog bij ‘vliegend’ weer Viel buurman ‘Zeilemaker’ neer, zicht, geen spoor meer te bekennen: sic transit gloria mundi! Heelemaal van kop tot ‘steert’ Door vuur en vlam verteerd. In 1728 De eerste molen die we in dit gewezen pel - Zaanse Molens ) dat Broer op 7 augustus Was Gerrit de Boer de eigenaar, molenparadijs tegenkomen is, uiterst links, 1721 een deel kocht in deze molen die Tot 1762 de pelmolen De Almanak. Hij stond aan en toen nog als oliemolen in Jisp stond. De ‘Speelde die het met hem klaar’. ten oosten van de Gouw, (een lange en windbrief werd op 3 februari 1617 verstrekt Toen was het de familie Dekker brede sloot die zo ongeveer het hele Oost - aan Pieter Pietersz. Daarmee behoort De Die ‘t ‘Allemenakkie’ draaien liet, zijderveld van noord naar zuid doorsneed) Almanak tot de oudst bekende Zaanse Althans zoo heeft men mij verteld, en aan en ten noorden van de Almanak - oliemolens; er zijn maar vijf oudere bekend. Want zie j’, ik was er toen nog niet. sloot. In Zaandam heeft De Almanak zijn oliemo - In 1824 Op 4 september 1722 verzekert Gerrit lencarriëre nog een tijd verlengd, want ge - Toen was ‘tie’ van Dirk v. Voorst, Jansz. Broer de molen in een assurantie - durende een tijd is hij zowel pel als (enkel - In 1840 contract. De molen staat dan nog maar werks-)oliemolen geweest. Van d erve van dien man. net op zijn plaats langs de Gouw, want eer - In het bekende boekje van J. Kruijver, De In 1860 der heeft hij in Jisp gestaan. Ron Couwen - pelmolens in het Oostzijderveld staat een Van Latenstein van Voorst. hoven heeft daarover gevonden ( 250 soort reclamegedicht van de hand van G. In 1881 Van Latenstein, ‘t was Jan. In 1898 Was ‘t Otte met zn zonen. In 1911 Was ‘t Jan Heinis En die maalde tarwe, rogge, gerst, Ook mais, erwten, boonen. Nu malen dr drie menschen mee, ‘t Zijn Breeuwer, Heinis, Prins, En die zijn, zoo lijkt het mij, Heel wat nog, ‘van zins’. Althans, ‘t ‘Allemenakkie’ staat ‘Bij dood en leven’ nu te geuren In groen en rood en blauw, Ja, in alle diverse molenkleuren, En in dat mooie ‘pakkie’ Maalt ie voertjes uiterst fijn, Ook kippen-ochtendvoeder, Die mag ‘der’ zeker zijn. Voert gij daarmee uw kippen, Gij kunt er vast op aan Dat dan de lieve dieren ‘Bij tulten’ (vele) eieren leggen gaan.

G. BRUIJN.

Na Gerrit Broer komt de molen handen van zijn erfgenamen, Maritje en Trijntje Claes Heyn, Trijntje trouwt met Jan Woudenberg en zo komt de molen op naam van Jan Woudenberg & Comp. te staan. Tot 1880 Pelmolen De Almanak; wat je noemt een staatsiefoto van een Zaanse molen. De heeft de molen enige jaren rijst gepeld. Zaanse feesttooi kon ook wel eens minder uitbundig zijn ... (foto coll. K. Tanger). Omdat dit al snel een fabrieksaangelegen -

5de jaargang 2002 nr. 4 Op de foto van na de brand op 29 de - cember 1926 straalt De Almanak heel wat minder staatsie uit.

heid wordt schakelt De Almanak weer te - David in één nacht met op de achtergrond de pelmolen De Almanak. rug op gort, waarna de molen via doppen in het veevoer terecht komt. Daarvoor krijgt hij er nog een motor bij. Op 29 december 1926, raakt de molen ‘s avonds in brand en gangtijd voor de molens en zo worden zijn David in één nacht wordt hij, bijna twee jaar na De Zeilenma - vijf molens op 25 maart 1922 in veiling ge - ker, ook door ‘vuur en vlam verteerd’. bracht. Vier ervan, waaronder De Zeilen - Meer naar de Zaan toe zien we voor De maker, worden gemijnd door Gebr. De Zeilenmaker aan de Knie nog een kleine Boer uit Oostzaan, de sloper, die voor De wipmolen op een schuur, De David, waar - De Zeilenmaker Zeilenmaker 2600 gulden neerlegt. De Boer schijnlijk gemaakt van een oude weidemo - past zijn beproefde tactiek toe: verhuur de len. Klaas Knaap vertelde de heer Tanger Vervolgens zien we aan de Gouw, maar molen totdat er een geschikte koper komt dat het molentje zonder bouwvergunning dan aan de andere kant, een tweede pel - opdagen. Soms kon dan de molen ter was gebouwd. Om stilleggen van de bouw molen, De Zeilenmaker, alias De Prik. De plaatse blijven staan (De Grootvorst), soms te voorkomen was alles van te voren klaar windbrief voor deze molen werd verstrekt werd de molens elders in het land als ko - gemaakt en werd De David in één nacht op 26 augustus 1728 aan Jan Jansz. Gruijs. renmolen opgebouwd (De Witte Klok). overeind gezet. Het leverde de molen zijn Van 1728 tot 1794 staat de molen op naam Voor dat laatste is in de jaren twintig de bijnaam op: David in één nacht. Van wege van genoemde Gruijs en Diewertje Duin, room ook al van de melk en zo komt De zijn postuur sprak men ook wel van Het Da - weduwe van Klaas Kox. Van 1794 tot 1806 Zeilenmaker niet verder dan de verhuur. Tij - vidje. De molen heeft waarschijnlijk al voor op naam van Gerrit Dekker; dan volgt van dens een vliegende noordwesterstorm in de Tweede Wereldoorlog het veld moeten 1806 tot 1817 Frans Dekker; van 1817 tot de nacht van 9 op 10 februari 1925 gaat de ruimen. 1838 Wijnand Volmer; van 1838 tot 1854 Piet molen door de vang en raakt in brand. Om Keg; van 1854 tot 1862 Teeuwis Spaans en kwart over een ‘s nachts zakt de bran - van 1862 tot 1869 Teunis Crok en van 1869 dende molen ineen. Als de brandweer arri - tot 1888 Jan de Verver. De Verver was voor - veert ligt De Prik al plat! alsnog de laatste die met De Zeilenmaker pelde. Zijn opvolgers maalden veevoer. In of omstreeks 1903 koopt Leendert Groot De Zeilenmaker. Als die in 1916 de oliemolen De Prolpot koopt wordt De Zeilenmaker verkocht aan Pieter Couwenhoven, een der laatste grote molen eigenaren aan de Zaan, zoals we al eerder hebben gezien. Couwenhoven maakt van De Zeilenmaker weer een echte pelmolen. Helaas kan hij het zakelijk niet bolwerken in deze neer -

De Zeilenmaker met op de achter - grond De Duinjager bij de water - snoodramp van januari 1916. De streep in het water achter beide molens is de spoordijk Zaandam-Hoorn. De Duinja - ger staat te malen alsof er niets aan de hand was. Nu stonden de molens met hun schuren op penanten zo hoog, dat bij een overstroming de vloer droog bleef. De foto is waarschijnlijk geno - men vanuit de kap van De Almanak (foto coll. K. Tanger).

110 5de jaargang 2002 nr. 4 Molens restaureren en onderhouden vraagt om vakmanschap en jarenlange ervaring. Die vindt u bij de leden van de Nederlandse Vereniging van Molenmakers. De bedrijven die het logo van de NVVM voeren staan borg voor..... kwaliteit en deskundigheid.

Doornbosch B.V. Adorp 050-3061724 Fa. Dunning-Bremer B.V. Adorp 050-3061221 Jellema CV Birdaard 0519-332357

Bouw ‘75 B.V. Workum 0515-542133

J.K .Poland B.V. Broek op Langedijk 0226-333440 Kistemaker & Korver VOF Middenbeemster 0299-683743 Wintels Denekamp 0541-351210

Saendijck B.V. Zaandijk 075-6285602 Groot Roessink VOF Voorst 0575-501272

Verbij Hoogmade B.V. De Gelder Favier B.V. Groot Wesseldijk B.V. Hoogmade 071-5018478 Tricht 0183-353508 Laren 0573-401671

Vaags Coppes Aalten 0543-473359 Bergharen 0487-531239

Herrewijnen VOF Spijke - nisse Bos 0181-634558 Almkerk 0183-401218 Gebr. Straver v/h M. Straver Beijk B.V. Almkerk 0183-401415 Afferden 0485-531910

Nederlandse Vereniging Van Molenmakers

5de jaargang 2002 nr. 4 107 De Sint Pieter of Hondeman

Zagen we reeds hoe de slopers bezig wa - ren met De Zeemeeuw; met De Sint Pieter of De Hondeman is het niet beter gesteld. Op de foto staat de molen al onttakeld, maar dat is nog maar het begin. Vervol - gens wordt namelijk om het molenlijf heen een fabriek van golfplaten gebouwd die De Hondeman onherkenbaar maakt. De windbrief voor de molen werd op 10 juni 1695 verleend aan Dirck Hendricksz. c.s. In 1681 is Claes Pietersz. Jisp eigenaar. Op 17 september 1694 brandt De Hondeman af. Bijna waren er ook nog ‘onderdewindse’ huizen in vlammen opgegaan, evenals de oliemolen Sint Willebrordus, alias De Ver - dwaalde Boer, maar het kon gelukkig voor - komen worden. De foto maakt wel duide - lijk dat dit risico verre van denkbeeldig was! De molen werd herbouwd en is in 1721 ei - gendom van Claes Aldertsz. Heijloo. In 1746 Pelmolens in het Oostzijderveld: links De Hondeman, rechts De Jonge Abraham, worden Antje Alderts Heijloo en Maarten alias De Jood (foto coll. K. Tanger).

hoven, de eigenaar van De Witte Klok (zie Molenwereld 2001-2-50). In 1889 verloor de firma Groot & Co haar pelmolen De Eben- HaÎzer in de Enge Wormer door brand. De firma Couwenhoven & Zonen wilde wel van De Hondeman af, omdat zij juist enige jaren eerder de kapitale pelmolen De Grootvorst had gekocht. Zodoende kon Jan Groot De Hondeman kopen. Een pret - tige bijkomstigheid was dat Groot al pelde met De Jonge Abraham, de buurmolen van De Hondeman. Als Jan Groot in 1892 overlijdt wordt hij opgevolgd door zijn zoon Dirk, die op zijn beurt in 1902 overlijdt. De zaak wordt dan voortgezet door diens zoon Egge Groot met zijn broer Piet als bedrijfslei - der. In 1915 vindt dan de ombouw tot fa - briek plaats. Op de foto uit april ziet men het stenen transformatorhuis al tegen de molen, maar afgezien van de onttakeling is er nog niet veel aan ongerechtigheden te bespeuren. In 1917 wordt de molenschuur vervangen door een stenen pakhuis. Op 2 februari 1951 gaat de fabriek, die uiterlijk niets molenherkenbaars meer heeft en dan De Verwachting heet, in vlammen op. Sinds 1997 beschikt het Molenmuseum in Koog a/d Zaan over een schitterend model van deze molen/fabriek dat op een wel heel ingenieuze manier de transformatie van molen naar fabriek duidelijk maakt en is gemaakt door Bruun van de Stadt. De ene kant laat het exterieur van de molen/fabriek zien zoals dat er van 1915 tot 1917 heeft uit gezien, terwijl de andere kant de opengewerkte fabriek laat zien met het herkenbare achtkant van de molen: een werk van grote klasse! Ter gelegenheid hier - van schreef Ron Couwenhoven een uit - De verbouwing van De Hondeman tot fabriek. Op de achtergrond De Jonge Abra - voerig artikel in De Windbrief , zodat het aan ham. informatie over deze molen niet mankeert.

Jacobsz. Calff als eigenaren genoemd. In genaar van de nabijgelegen Zeilenmaker. De Zeeman 1780 is wed. J. Bakker eigenaar, terwijl in Verder pelde Spaans ook nog met Het Prin - 1783 Claas Groot wordt genoemd. In 1844 senhof in Westzaan. In 1862 verkoopt Voor De Hondeman zien we de fabriek Au - wordt Gerrit Tijmen Noomen eigenaar, die Spaans De Hondeman aan Simon Cou - rora, die dan nog maar krap aan vijf jaar wordt opgevolgd door Teeuwis Spaans. wenhoven, die hem in 1869 door verkoopt oud is. Eerder stond op die plaats de olie - Spaans kwamen we al eerder tegen als ei - aan zijn achterneef Pieter Jansz. Couwen - molen De Zeeman, waarvoor de windbrief

5de jaargang 2002 nr. 4 111 Heyme Vis, Jan en Claas. Adam Duijn was niet alleen eigenaar van De Duinjager, maar ook van de pelmolen De Oude Quaker en de oliemolen De Weever, terwijl er ook een aanzienlijk aandeel was in de oliemolen De Oude Dekker. In 1738 wordt het bedrijf gesplitst als gevolg van familiep - roblemen. Na een aantal roerige jaren weet Jan Vis Heymesz., ook wel Jan Duijn genoemd, de zaak weer in het rechte spoor te krijgen. In 1764, mischien 1765 koopt diens zoon Heyme de verfmolen De Pauwin erbij. Op 19 juni 1781 is er een zware tegenslag: De Duinjager brandt af, maar wordt direct herbouwd. Dan werkt men weer met drie verfmolens: De Duinjager, De Gekroonde Visscher, en De Pauwin. Later koopt het bedrijf, dan Heyme Vis & Zoonen geheten, er nog een pelmolen bij. Het is De Stijfselbak, ook aan de Gouw gelegen. Vis laat deze in 1828 door molenmaker Corne - lis Stoffel verbouwen tot verfmolen. Na de brand van De Gekroonde Visscher in 1841 moet er een vervanger komen en dat wordt De Spinbol in Krommenie die men in 1842 koopt, maar in 1855 ook afbrandt. Ter - vanginging van deze molen koopt Heyme Vis & Zoonen nog in hetzelfde jaar Het Oos - terkattegat in Zaandam-O. Op 19 oktober 1869 brandt De Stijfselbak af. In plaats daarvan wordt in 1870 een stoomfabriek, De Vooruitgang, gebouwd. In diezelfde tijd maakt de verfindustrie grote veranderin - gen door. De verfhoutmalerij verdwijnt en

Oliemolen De Zeeman.

op 22 juli 1683 werd verleend aan Arent Jansz. Coopman. In 1707 is Claas Jansz. Kee eigenaar, terwijl De Zeeman in 1729 op naam staat van Dirk Kluys en Gijsbert van Elslant. Beide namen zijn we eerder tege - gekomen bij de Sint Willebrordus. In 1747 verdwijnt de naam van Van Elslant en komt hij tot 1809 op naam van Pieter Peijt en diens nazaten te staan. Zij sloegen ook olie met De Oude Zwan en De Sint Lukas. De laatste eigenaar van De Zeeman is Pie - ter Koning die hem gebruikt voor het ver - werken van cacaoafval. De molen krijgt er zelfs een stoommachine en cacaopersen bij, maar op 19 februari 1910 ging hij door brand totaal verloren. Koning liet op de plaats van de molen nu een fabriek bou - wen, die al vrij snel wordt verkocht aan J. Stuurman Dz, de eigenaar van De Os. Verfmolen De Duinjager (foto coll. K. Tanger). De Duinjager

Achter de kap van De Hondeman staat Adam Duijn. Beide heren vormen met Ja - vandaar, dat Heyme Vis & Zoonen zich een molen te malen. Het is de verfmolen cob Arisz. Ploeger een compagnonschap, meer en meer gaat toeleggen op minerale De Duinjager. De windbrief voor deze mo - waarbij laatstgenoemde in 1697 uittreedt. verven. Het houdt ook het afscheid van de len aan de Noordervaldeursloot tussen de In 1725 laat het bedrijf een tweede verf - molens in. Het Oosterkattegat wordt in 1898 Knie en de Gouw werd op 1 augustus 1696 molen bijbouwen, De Gekroonde Visscher. gesloopt, De Pauwin in 1903 verkocht en verleend aan Adam Jansz. Duijn als snuif - Deze heeft even ten oosten van De Duinja - vervolgens gesloopt. In 1909 neemt Vis af - molen. Al snel verandert hij van functie en ger gestaan en brandt op 5 februari 1841 scheid van De Duinjager als laatste verf - wordt verfmolen; dat is bij een snuifmolen af. molen van dit oeroude bedrijf. niet zo moeilijk, terug evenmin. Op 19 juni 1781 brandt de molen af maar In oud-molenmaker Piet Hachmeijer vindt Adam Jansz. Duijn is getrouwd met Aagt wordt herbouwd. Het echtpaar Duijn over - De Duinjager een nieuwe eigenaar. Hij Jacobs Vis, terwijl haar broer, Heyme Ja - lijdt kinderloos, waarna de nalatenschap in gaat met de molen krijt malen en plaatst cobsz. Vis is getrouwd met een zus van handen kwam van de twee zoons van daartoe een motor bij. In 1924 is dat voorbij

112 5de jaargang 2002 nr. 4 Het moderne molenleven

‘Molen-gehaktweek’

Doet u voor één keer alsof u geen doorgewinterde mo - lenliefhebber bent, maar gewoon iemand met een mo - dale interesse voor molens. Misschien woont u in Gelderland en heeft u onlangs iemand van ‘De Gelderse Molenstichting’ via de pro - vinciale omroep horen klagen over de ellende die de hedendaagse kwaliteitszorg voor molenaars teweeg brengt. ‘Hè bah’, denkt u wellicht, ‘dat meel dat te - genwoordig nog steeds in die oude houten molens wordt geproduceerd, is wellicht helemaal niet zo fris!’. Dat deze – inderdaad ellendige – gang van zaken ondertussen ‘in der minne’ is geschikt via een zoge - naamde ‘Hygiënecode’ weet u uiteraard niet… Ach, u hoeft niet in Gelderland te wonen om op za - terdag 9 maart in het Radio 2 programma ‘Spijkers met koppen’ de klaagzangen te hebben gehoord over de nieuwe ARBO-wetgeving met betrekking tot mo - lens. Dat grapje van die molenaar over onbeschermde tandwielen in te trend van ‘kom vooral niet op woens - dag, want dan is het gehaktdag’ ontging u uiteraard volledig. U denkt slechts: ‘Het is inderdaad best een gevaarlijke boel op die molens!’. Dat dit allemaal best wel meevalt, weet u uiteraard niet… Mocht u ergens in het noorden van het land wonen (ik zal geen plaatsnaam noemen!) dan ving u op maandag 11 maart wellicht het bericht op dat een traumahelicopter naar een molen moest uitrukken Bouwtekening voor De Duinjager uit 1781, waarschijnlijk van de hand van molen - omdat hier een driejarig kind van de trap was geval - maker Stoffels. Om aan de hand van deze tekening het preciese hoe en wat terug te len en op zijn minst een zware hersenschudding had vinden is nog een aardige puzzel. opgelopen. ‘Ja, als ik het niet dacht’, denkt u nu waar - schijnlijk, ‘het is dus best een gevaarlijke boel op die molens!’. Ach, u hoeft niet in het noorden van het land te wo - en komt de molen tot omstreeks 1927 in motor is geplaatst die het binnenwerk van nen om op diezelfde 11 maart uit diverse landelijke handen van ene Buys. De gebroeders Ver - de molen aandrijft. Dat is niet mis, want de media te hebben vernomen dat twee dagen eerder een donk, de laatste particuliere eigenaars van molen heeft twee koppel maalstenen en compleet wiekenkruis van een molen op een woning de molen, volgen hem dan op. Zij malen niet minder dan vier kollergangen. is gestort waarbij nèt geen doden of gewonden vie - veel steenkool tot poeder ten dienste van Wanneer de gemeente Zaandam het len…’O ja, natuurlijk! Het is weer eens goed mis ijzergieterijen. In 1929 krijgt De Duinjager Oostzijderveld meer en meer gat bebou - met die gevaarlijke molens!…’, denkt u resumerend een andere roe. Die komt uit de brand van wen dan moet ook De Duinjager het veld tijdens een geniale brain-wave. Tsja, molens… ooit De Grootvorst, wordt hersteld en in De ruimen. In 1959/1960 wordt met De Duinja - waren zij de motoren van de maatschappij, nu lijken Duinjager gestoken. Al met al behoort De ger de onderbouw van de oliemolen De zij eerder de monsters van de maatschappij te wor - Duinjager tot de molens in de Zaanstreek Kat aan de Kalverringdijk in de Zaanse den… die het langst continu in bedrijf zijn geble - Schans getransformeerd in een maalvaar - De ochtend na het onderhavige ongeluk ving ik, als ven. Pas in maart 1947 gaat de vang er dige molen (zie Molenwereld 2001-1-18). ware persmuskiet c.q. ramptoerist aanwezig op onze voor goed op, nadat er een zware elektro - eigen ‘Ground Zero’, een gesprek op tussen twee mensen zoals u (even in uw rol blijven: mensen met slechts een modale interesse voor molens dus). Ik no - teerde: ‘Die molen draaide altijd al veel te hard!’ en ‘Ja inderdaad, en omdat hij altijd te hard draaide moest dit wel een keer gebeuren’. Kortom, het beoor - ALMENUM Houthandel delen of een molenaar al dan niet verantwoord omgaat met zijn molen, moeten we dus vooral niet aan het Zagerij Voor molenrestauraties modale publiek overlaten! Import EIKEN- EN BILINGA STAMMEN IN VOORRAAD Aan ons, doorgewinterde molenliefhebbers, de ko - In te zagen volgens bestek en tekening mende maanden/jaren de zware taak om molens weer in een positiever daglicht te stellen. Misschien moeten we positiviteitsgoeroe Emile Ratelband van Verder: stal halen, maar eerlijk gezegd ben ik er nog niet uit. Iepen • Bolletrie • Steenbeuk • Douglas Andere – en wellicht betere – suggesties kunt u mij Larix • Azobé • Noord Noors Grenen mailen naar [email protected].

Kanaalweg 108 • 8861 KJ Harlingen • Tel. 0517 - 41 33 77 • Fax 0517 - 41 48 73 • www.houtcompagnie.nl WvdL

5de jaargang 2002 nr. 4 113 molensactueel

Wim Rotteveel Restauratie KORENMOLEN ‘s-Gravenzande Met behulp van een driehonderd tons kraan werd op 3 december jl. de ge - heel gerestaureerde kap weer op de korenmolen van ‘s-Gravenzande ge - plaatst. Aanvankelijk zou dit karwei op 4 december, een dag later dus, plaats - vinden, maar omdat er voor die dag windkracht 5 voorspeld werd besloot men dit karwei een dag te vervroegen. Vandaar ook die zware kraan, de aan - vankelijk lichtere bestelde kraan was die dag niet meer beschikbaar. Dat dit vervroegen een goed besluit Werkzaamheden was bleek wel, want op die bewuste maandag 3 december was het absoluut Toen men het bestek voor de restauratie opmaakte was het de windstil en droog terwijl het een dag bedoeling om de kap op de molen te laten en dus zo te restaureren om later veel slechter weer was. reden dat men de kap nergens bij Van de kap zijn zo ongeveer alleen nog de molen kwijt kon. Maar toen molenmaker Verbij uit de overring, korte spruit, penbalk, ij - Hoogmade daadwerkelijk het werk zerbalk en de spanten overgebleven, ging uitvoeren bleek ondertussen dat de gemeente ‘s-Gravenzande voor de rest is alles vernieuwd. de naast de molen gelegen leegstaande molenaarswoning had laten slopen en men de Het plaatsen van de kap. (foto’s R. Suurmond). kap dus nu wel kwijt kon. Achteraf een wijs besluit omdat ook beide voeghouten veel slechter waren dan ver - wacht was zodat ook deze vernieuwd moesten worden. Op de grond vernieuw je nu eenmaal zoiets veel makkelijker. Dit alles was er ook de oorzaak van dat de binnen - roe, opgehekt en al, in de as bleef zitten. Hekwerk en fokken zijn nog in goede staat en het bestek voorzag er eenvoudig niet in om deze roe er uit te halen! Verder wordt ook de hele molen flink on - derhanden genomen, o.a.: restauratie van het muurwerk met het benodigde stucwerk en ramen, nieuwe in-, en uit - gangsdeuren met een in oorspronkelijke staat vernieuwd bovenlicht, verder wer - den van het achtkant twee stijlen aange - scherfd en drie stijlen gerepareerd, een aantal onder tafelements tukken ver - nieuwd, gedeeltelijk nieuwe regels, stijlen en beplanking, nieuwe dakkisten met ra - men en deuren. Bovendien werd het hou - ten achtkant weer voorzien van de oor - spronkelijk aanwezige zinken leien, ook Aan het eind van de middag: een op het eerste gezicht weer complete molen, ge - wel solanges genoemd. zien vanaf de parkeerplaats achter de molen. Hopelijk zijn de bomen knotwilgen.

114 5de jaargang 2002 nr. 4 Dan heeft men ook nog aangebracht een brengen van het gehele graantransportge - schaal weer laten malen meer in de edu - nieuwe balie en twee lange schoren, het beuren, het leggen van de stenen, revisie catieve sfeer, bezoek van klassen schoolkin - kruiwerk werd flink onderhanden genomen van diverse lagers, afstellen en het nazien deren en rondleiding van groepen, toeris - en van alle zolders werd de beplanking ver - van de gaande werken enz, enz. ten enz. Gedacht wordt ook om op kleine nieuwd en een aantal binten hersteld Al met al een grote restauratie die als alles schaal meel te gaan verkopen en mis - d.m.v. kunsthars en twee werden geheel volgens planning blijft verlopen rond eind schien af en toe een tentoonstelling die bin - vernieuwd. Bovendien worden ook nog alle maart afgerond zal worden. nen dit kader past. trappen vernieuwd. Als het zover is heeft het hele project dan Met het vernieuwen van de zolders moes - wel ruim 680.000 euro gekost, maar dat is ten ook de twee aanwezige koppel stenen, Gebruik dan inclusief de inrichting van het omlig - zestiender kunststenen, tijdelijk naar de be - gende terrein, een aanbouw met toilet en gane grond. Deze stenen lagen op een De Stichting De ‘s-Gravenzandse Korenmo - keukentje voor de vrijwillige molenaars en maaistoel, of halfzolder, op baliehoogte. len wil de molen na de restauratie op kleine schijnwerpers op de molen. Een van deze twee stenen werd door een elektromotor aangedreven. Er was oorspronkelijk ook nog een derde Kunst of kitsch in ‘s-Gravenzande? koppel maar die was er ooit al eens uitges - loopt, en de maalstoel half afgezaagd, om Voor het herstel van de molen van ‘s-Gravenzande zijn kosten noch moeite gespaard. De plaats te maken voor een van golfplaten molen is een juweel. Toch is mijns inziens een kritische noot zeker op zijn plaats. Een heel bij - gemaakte zinken silo. Deze silo werd verwij - zonder deel van deze molen is met deze restauratie rücksichtslos vernietigd. De molen van ‘s- derd en ook dit derde koppel stenen keert Gravenzande was namelijk uniek voor heel westelijk Nederland. Nadat in 1879 de korenmo - weer terug: materiaal flint, een zeventien - len De Fortuin was afgebrand werd deze niet herbouwd, maar kwam er een maalderij met der. Opgemerkt kan hierbij nog worden dat een stoommachine die twee koppel stenen aandreef. Pas in 1909 werd bij die maalderij een er extra aandacht wordt besteedt aan het windmolen gebouwd; de omgekeerde wereld! Dat is in het oosten en zuiden van het land herstel ven het, voor een windmolen, bij - wel meer voorgekomen, maar is voor het westen heel zeldzaam geweest. zondere lichtwerk van de maalstenen. Iemand met enig historisch besef zou toch verwachten dat zo’n uniek complex van molen Zo kan er dan weer met twee koppels op en maalderij gekoesterd zou worden. Al zo niet in ‘s-Gravenzande, daar gooit men bij de res - de wind gemalen worden en een op de tauratie van de korenmolen de boel maar plat. Over zorgvuldig omgaan met historische motor. waarden gesproken. Er staat nu in ‘s-Gravenzande een molen die als het ware los is gemaakt Op dit moment wordt er gewerkt aan het van zijn wortels. bovenwiel, deze moet worden afge - Had het met de molen niet een onsje minder gekund om zo het totale en bijzondere com - schrooid en voorzien worden van een plex in stand te kunnen houden? nieuwe voering. Verder moeten nog vol - Het ziet er nu allemaal prachtig uit, om niet te zeggen gelikt, maar een bijzondere molenge - gen: het herstel van de kapzolder, het aan - schiedenis is wel op een grove manier geweld aangedaan en een belangrijk deel van de brengen van diverse luiken, herstel en her - historische werkelijkheid is uitgestuft. Of is molengeschiedenis c.q. molenzorg alleen het ver - plaatsen van de mengketel, het nakijken haal van de wieken? van de jakobsladder en het weer in orde JSB

5de jaargang 2002 nr. 4 115 Molensactueel Nieuwe Molen Veenendaal maalt wiekenkruis

af Willem Roose

In de namiddag van zaterdag 9 maart jl. heeft de Nieuwe molen in Veenendaal zijn wiekenkruis verspeeld. De schade aan zowel de molen als het naastgelegen vroegere molenaarshuis is groot. Als een wonder vielen er gelukkig geen doden en gewonden.

De gehavende molen. De buitenroe is als een mes door het dak van het woonhuis gegaan, de binnenroe, waar - van een eind boven het huis uitsteekt, ligt er overheen. Rechts van het huis is nog net de hals van de as zichtbaar.

In de namiddag van zaterdag 9 maart jl. heeft de Nieuwe molen in Veenendaal zijn wiekenkruis verspeeld. De schade aan zo - wel de molen als het naastgelegen vroe - gere molenaarshuis is groot. Als een won - der vielen er gelukkig geen doden en ge - wonden.

Tijdens de bewuste zaterdag, zo tussen 18.00 en 18.15 uur, stond de molen voor de prins te draaien met twee volle zeilen op de binnenroede toen molenaar Gerard Schou mans, op dat moment werkzaam op de eerste zolder, hoorde dat er iets niet in De buitenroe is in feite op de zolder tot stilstand gekomen. Het is een wonder dat orde was. De molen begon plotseling zeer de muren het niet begeven hebben en het huis is ingestort. Het bewonersechtpaar hard te draaien, maar nog voordat hij de De Zwart is als door een wonder bewaard gebleven.

116 5de jaargang 2002 nr. 4 ten over de oorzaak van het ongeluk. Ui - terste voorzichtigheid is hierbij echter gebo - den. Natuurlijk, tijdens dergelijke extreme rukwinden had de molen beter stil kunnen staan, maar dat is wijsheid achteraf. As - breuken zijn in het verleden wel vaker voor - gekomen (zie bijvoorbeeld Molenwereld 2002-2-50). Zo verongelukte op 7 oktober 1989 de Putmolen in Aarlanderveen, nog afgezien van de molen in het Zuiderzee - museum op 1 juni 2000, en die rij is naar het verleden toe moeiteloos uit te breiden. De oorzaken kunnen verschillend zijn en we hopen er later in het jaar in het algemeen nog eens op terug te komen in de Molen - wereld . Het laatste woord zal hier dus nog niet over gezegd en geschreven zijn…

De Nieuwe Molen is eigendom van de Utrechtse Molenstichting die uiteraard vol - ledig herstel nastreeft.

De buitenroe steekt door de zolder heen, de binnenroe ligt er dwars op en rust aan de andere kant op de grond.

maalzolder (= stellingzolder) bereikt had, kwam het wiekenkruis met een oorverdo - vend geluid naar beneden… Op dat mo - ment stond er een windkracht 6 uit het west-zuidwesten, maar er trok toen juist een bui over met uitschieters van 75 tot 88 kilo - meter per uur; op de schaal van Beaufort betekent dit een storm, windkracht 9 (Bron: Klimatologische Dienst van het KNMI). Waarschijnlijk is deze bui de molen noodlot - tig geworden.

De ravage in de kap. Schade van het ongeluk te eten toen de buiten - roede zich door hun huis boorde. Als een De bovenas is halverwege de hals en het geluk bij een ongeluk zaten zij precies op bovenwiel gebroken. Ook de ashuizen zijn de ‘goede’ plaats, want als zij enkele me - tijdens de val ten opzichte van elkaar ge - ters verderop hadden gezeten, waren de broken: de binnenroede belandde met de gevolgen catastrofaal geweest… Omdat resten van de askop in een tuin, de buiten - het huis zwaar beschadigd is, zullen zij de roede doorkliefde het vroegere molenaars - komende tijd in een caravan bij de molen huis direct ten noorden van de molen. Ver - gaan wonen. der is er veel schade aan de kap: de lange spruit (een oude potroede) brak en bleef aan de bout door het voeghout hangen, Maatregelen de bijbehorende lange schoor bleef han - gen aan de hanger van de korte spruit en Reeds de zondag na het ongeluk waren de voorkeuvelins, de windpeluw, het kap - molenmakers van Verbij uit Hoogmade op beschot en de stelling werden bescha - de plek des onheils aanwezig om met be - digd. Daarnaast zijn beide voeghouten, hulp van een kraan de lange spruit en de compleet met roosterhouten, uit de loeven lange schoor te verwijderen. Vanwege het van de overring gerukt en circa 15 cm. op - gevaar dat beide balken naar beneden geschoven. De hele kap is dus ontzet en konden storten, achtte men het noodzake - ook van het Engels kruiwerk staan diverse lijk om deze werkzaamheden daags na het rollen op of naast de rails. ongeluk uit te voeren. In diezelfde week is de kap zo goed als mogelijk dichtgetim - merd en zijn de roeden afgevoerd. Tevens Wonder is er een caravan geplaatst voor de bewo - Om veiligheidsredenen werden zondag ners van het molenhuis. direct de helft van de bungelende lange Hanneke en Ed Zwart kropen als bewoners spruit met de schoor weggehaald, evenals van het vroegere molenaarshuis door het Reeds enkele dagen na het ongeluk alles wat van de kap dreigde te vallen. oog van de naald: zij zaten op het moment gonsde het in molenland van de geruch - Ook de roeden zijn toen weggehaald.

5de jaargang 2002 nr. 4 117 PAPIERMOLEN J.S. Bakker

Het geloofsleven van een molenaar

Onlangs verscheen: Ik heb geloofd; daar - hij in 1873 verkoopt aan zijn zoon Willem. om heb ik gesproken, levensbeschrijving Zacharias Verhage overlijdt op 18 juni van Zacharias Verhage molenaar te Me - 1887 in Meliskerke. liskerke . Wie in deze levensbeschrijving veel ver - Zacharias Verhage werd op 10 april 1817 wacht van de molenaarservaringen van geboren te Westkapelle uit het huwelijk Zacharias Verhage komt bedrogen uit. In van Adriaan Lourense Verhage en Maria dit opzicht is de ondertitel ‘levensbeschrij - Johanna de Koster. Zijn vader was mole - ving’ een veel te ruime jas. Het gaat maar naar op de in de oorlog verwoeste molen om één aspect van zijn leven: zijn ge - Verhage schreef zijn herinneringen aan op de zeedijk in Westkapelle en later in loofservaringen. Als molens en molenaars - het eind van zijn leven op, blijkbaar op Aagtekerke. Zacharias werd in zijn kleuter - leven in het boek aan de orde komen basis van bijgehouden aantekeningen. jaren al wees en werd opgevoed door zijn dan is het ook alleen maar in relatie tot Willem Westerbeke voorzag het verhaal grootmoeder, vandaar dat hij vaak te - die geloofservaringen zoals bijvoorbeeld van Verhage met een toelichting op kent als Zacharias de Koster Verhage. Na de rouwkoop van een molen in Vlissingen. diens persoon en familie en over de ker - eerst op een onbekende molen gewerkt Wie niet bekend is met het gedachte - kelijke situatie op Walcheren. Daarnaast te hebben kwam hij (hoogstwaarschijnlijk) goed van en het taalgebruik in de krin - zijn er ook enige brieven opgenomen. terecht op de molen van Biggekerke bij gen van de toenmalige ledeboeriaanse Jan Olbertijn (nu de molen van Brasser). en kruisgemeenten (in 1907 samenge - Z. Verhage: Ik heb geloofd; daarom heb Vandaar vertrok hij naar Middelburg waar gaan als Gereformeerde Gemeenten), ik gesproken: Levensbeschrijving van hij terecht kwam op de molen De Hoop zal dan ook veel niet begrijpen van wat Zach a rias Verhage molenaar te Melis - bij J. Minderhout. Vervolgens is hij van 5 Zacharias Verhage meedeelt. kerke . 151 pagina’s, geïllustreerd; ISBN 90- september 1844 tot 1845 molenaar in Ar - Aangezien autobiografieën van mole - 74557-15-5, uitgegeven door Uitgeverij nemuiden. In het laatstgenoemde jaar naars betrekkelijk zeldzaam zijn is het om Middelburg, ‘t Zanddorp 2, 4335 AJ Mid - koopt hij de molen van Meliskerke, welke die reden toch wel het vermelden waard. delburg, tel. 0118-625472, prijs ƒ 24,75.

Waar in de Molenwereld??? Hoe vindt u iets terug in duizend pagina’s Molenwereld ?

Natuurlijk kunt u bladeren en zich wild zoeken. Dat kost tijd en geeft ergernis. Of u vindt niets. ‘t Kan veel makkelijker. Gewoon het register raadplegen. Zojuist is het register over de vierde jaargang 2001 verschenen, ook weer met indices op: - persoonsnamen; - molens; - zaken; - aardrijkskundige namen. Alleen het molenregister verwijst al naar meer dan 1500 (!) vermelde molens (1504 verwijzingen); personen? 1227 verwijzingen om precies te zijn!

Dit grote gemak kunt u niet alleen bestellen als brochure van 68 pagina’s, maar ook als diskette in Corel Quattro Pro en MS Excel.

U kunt als abonnee de brochure Waar in de Molenwereld 2001? bestellen door het overmaken van e 8,50 op postgironummer 4506935 of bankrekeningnummer 3750.30.867 van Stichting Molenwereld te Moerkapelle onder vermelding van WMW-2001 Wenst u alleen de diskette, dan maakt u als abonnee e 5,50 over; wilt u beide dan e 11,-. Niet abonnees dienen respectievelijk e 10,-, e 7,- of e 12,50 over te maken. Van Waar in de Molenwereld 1998? en 1999 zijn nog een aantal exemplaren voorhanden tegen dezelfde prijzen onder vermelding van WMW-1998 en/of WMW-1999. Van 2000 is alleen de diskette nog verkrijgbaar. Wanneer u die in combinatie met Waar in de Molenwereld 1999? bestelt dan mag u e 3,50 van het totaalbedrag aftrekken.

118 5de jaargang 2002 nr. 4 ZOEKER ZOEKER

De ‘Zoeker’ van het maartnummer wordt brand stond. Hij sloeg meteen groot alarm geweest is, al gauw niet meer betrouwbaar door de heer Esselink uit Delft thuisge - en dat betekende de redding voor de be - geacht. Daar dacht men toen anders over. bracht. Deze schrijft: ‘Dat is toevallig! Dat woners van het molenaarshuis. De molen Volgens aantekeningen van wijlen molen - was het eerste dat ik dacht bij het zien van en het molenaarshuis gingen geheel verlo - maker Guus Beckers uit Bredevoort werd de Zoeker in het maartnummer van Molen - ren, de maalderij en naastgelegen loods de as gestoken in de molen van Ter Haar wereld. Nog maar een paar weken gele - bleven behouden. Volgens overlevering aan de Koningsweg te Aalten, die in die ja - den stond ik op dezelfde plek waar de fo - zou een heetgelopen lager in de kap de ren herbouwd werd. Erg lang deed deze tograaf stond, maar wel zo’n negentig jaar oorzaak van de brand zijn. De molen had daar geen dienst. Eind jaren ‘20 liep de mo - later. De molen is verdwenen en links staat toen nog niet zolang een ijzeren as en kort len schade op, die nooit meer hersteld nu een ander huis, maar voor de rest is de tevoren waren er houten lagers aange - werd. Het woonhuis van Jansen annex win - plek nog goed herkenbaar. Het gaat na - bracht. De dag ervoor was er nog met de kel en bakkerij werden in hetzelfde jaar nog melijk om de voormalige molen De Vlijt van molen gemalen. Een andere lezing wijdt de herbouwd. Hieraan herinnert nog het jaar - Jansen in Vierakker. Vierakker is een dorp in brand aan onvoorzichtigheid met hete as. tal 1920, dat boven de winkeldeur werd de gemeente Vorden onder de rook van Men had de gewoonte om de asla achter aangebracht. Voortaan werd er uitsluitend Zutphen. De molen lag aan de IJsselweg, de molen te legen. Mogelijk dat er nog op de motor gemalen. Een jongere broer een kleine kilometer ten oosten van de IJs - gloeiende kooltjes in de as zaten, waarvan van de vader van de huidige eigenaar, seldijk. Hendrik Jansen, de huidige eige - vonken door de wind verspreid, de brand oom Herman, kreeg in de molenaarswereld naar van het veevoederbedrijf, is de vierde veroorzaakten. De juiste toedracht zal wel nog eni ge bekendheid. In zijn jeugd had hij generatie Jansen die ter plekke het mole - nooit meer aan het licht komen. Tegen - kinderverlamming gehad en was daardoor naarsbedrijf uitoefent. Hij kon mij het no - woordig wordt een ijzeren as, die in het vuur gehandicapt, maar op technisch gebied dige vertellen over de molen van zijn groot- en overgrootvader. De molen werd in 1878 gebouwd in opdracht van de uit Brummen afkomstige bakker Hendricus Jansen. De molen zelf was afkomstig uit de Zaan en werd per schip via de IJssel aangevoerd. De laatste kilometer werd met paard en wagen afgelegd. De molen was een zes - kante stellingmolen, waarschijnlijk met doorgaande stijlen, en stond op een muur - werk van een meter of twee hoog. Een zes - kant uit de Zaan zou kunnen wijzen op een houtzaagverleden. In die jaren zijn er in de Zaanstreek wel een aantal bovenkruier- zaagmolens afgebroken, maar of één van deze molens naar Vierakker ging is mij on - bekend. Navraag hierover leverde geen duidelijkheid. Overigens moet men geen al te harde conclusies verbinden aan het ge - geven ‘uit de Zaan’, zo heeft de ervaring geleerd. De lange spruit achter het boven - wiel, zoals te zien op de foto, kan gezien worden als een Zaans kenmerk, maar was ook in de IJsselstreek bepaald geen uitzon - dering. Zoals bij zoveel molenaarsbedrijven op het platteland werd er ook een bakkerij en een kruidenierszaak gedreven. Deze bevonden zich in het molenaarshuis links. Daarnaast hield men ook vee. Eind augus - tus 1920 slaat het noodlot voor molenaar Jansen toe. In de Provinciale Geldersche en Nijmeegsche Courant van dinsdag 31 augustus 1920 staat het volgende bericht: ‘Brand Nabij Vorden is de molen toebehoorende aan H. Jansen afgebrand. Door het neer - vallen van de brandende wieken zijn ook de naastliggende winkel, bakkerij en woon - huis door het vuur aangetast. Het geheel complex en de in de schuur geborgen win - tervoorraad en het meubilair zijn verbrand. De bewoners die door omwonenden wer - den gewekt, konden zich niet dan met de grootste moeite in veiligheid brengen.’ De brand werd ontdekt door een boeren - knecht van een paar boerderijen verder, die door kiespijn de slaap niet kon vatten en vanuit zijn raam zag dat de molen in

5de jaargang 2002 nr. 4 119 was hij nogal vernuftig. Hij bedacht een bil - machine, die hij door de plaatselijke smid Besseling liet vervaardigen. Onder de naam Beja-bilmachines (afgeleid van Bes - seling-Jansen) werden deze verkocht. Tot omstreeks 1970 werd er nog met stenen ge - malen, aangedreven door een dieselmo - tor. Daarna kwam er pas een hamermolen. Het bedrijf van Jansen behoort tot de cate - gorie kleine molenaarsbedrijven, waarvan er de laatste jaren al zeer vele gesloten zijn. Waarschijnlijk is dat in Vierakker ook onver - mijdelijk. Jansen is inmiddels de zestig ge - passeerd en een opvolger heeft hij niet: De bakkerij en de winkel werden in december 2001 gesloten. Hoewel hij zelf nooit met een windmolen gewerkt heeft koestert hij wel sympathie voor de molens. Zo voorziet hij de Hackforter watermolen, de molen van Warnsveld en de Bronkhorster molen van maalgoed. Hij speelt met de gedachte om na zijn pensionering eens mee te gaan lo - pen op een molen. Zijn kennis van het steenscherpen kan hem daarbij nog van pas komen. Op de foto in Molenwereld staat de molen nog te malen met een hou - ten as, op het zuidwesten. Het gebouw rechts van de molen is de maalderij, waar - voor de eerste steen gelegd werd op 1 au - gustus 1910 door H. Jansen Jr. Waarschijnlijk was dat de vader van huidige eigenaar, die in 1906 geboren werd. Omdat de maal - derij er nog nieuw uitziet denk ik dat de foto kort na 1910 gemaakt moet zijn. De heer Esselink uit Delft reageert ook op de ‘Zoeker’ uit het februarinummer en schrijft: ‘Ik denk ook dat de Zoeker een mo - len van de Broekermeer is bij Broek in Wa - terland en wel de oostelijke van de twee. Ik heb zelf maar één afbeelding, waarop deze molen enigszins op de achtergrond staat, maar de gelijkenis is zeer groot. Zo had de molen windborden, die in een lichte kleur geschilderd waren. Verder ko - men ook de gewitte penanten overeen. Op de foto van de zoeker is een lichte streep te onderscheiden onderlangs het rietdek van het achtkant. Deze is op mijn foto ook te zien en het is denk ik een goot voor de opvang van regenwater. Derge - lijke goten kwamen wel meer voor bij Noord-Hollandse poldermolens. Bij deze molen bevond de goot zich alleen aan de weerzijde van de molen. Oorspronkelijk werd de Broekermeerpolder door drie schepradmolens bemalen maar al voor 1765 werden de middel- en bovenmolen verbouwd tot direct uitmalende vijzelmo - lens, waardoor de ondermolen kon ver - dwijnen. In 1910 werden de molens vervan - gen door een gemaal, gebouwd op de plek van de westelijke molen.’ De heer G. Kroon uit Zaandijk meent dat het geen molen van de Broekermeer is, maar de molen van de polder Kamerhop bij Spijkerboor aan de weg naar De Rijp; een deel van de romp bestaat nog. Nu Reconstructietekening uit 1985 door M. Wortman van het stoomgemaal in de Vliet - heeft de molen van Kamerhop een staart molen in het genoemde boek. gehad, terwijl de ‘Zoeker’ een binnen - kruier is. Op de veronderstelling in het februarinum - mer van de Molenwereld dat de ‘Zoeker’ in ageert de heer W.E.N. Rotteveel uit ‘s-Gra - dit, voor mij intrigerende plaatje, bezig ben nr. 2001-1 wel eens de Vlietmolen bij Maas - venzande: geweest. In het verleden had ik al eens ge - land van de Broekpolder zou kunnen zijn re - ‘Ik moet bekennen dat ik ook al dikwijls met dacht dat dit misschien de molen van de

120 5de jaargang 2002 nr. 4 Voordijkhoornsepolder bij Den Hoorn was voorzichtige conclusie dat het wel eens om geweest. Maar van dat idee heb ik later de Vlietmolen kon gaan, te meer daar dit moeten afzien, want die was het toch niet. een vrij vreemde plaats is voor een stich - Wat de veronderstelling betreft dat het de tingssteen. Bovendien komt het formaat Vlietmolen zou zijn: daar heb ik ook al eens van de steen in de Vlietmolen en de molen aan gedacht, maar ben daar toch ook op de foto goed overeen. Toch hield ik mijn nog weer niet zo zeker van. Er zijn wat te - twijfels. Als de deur op de foto in het boek genstrijdigheden: niet de deur op de plaats van het krimpluik Als ik de topografische kaart erbij pak van is, maar de oude molendeur dan valt het 1911 dan lijkt de waterstaatkundige situatie hele verhaal omver. Die kans is zelfs heel wel te kloppen, voorzover je dat op de foto groot als het metselwerk voor de molen de tenminste kan vergelijken. De standplaats oude voorwaterloop is. van het zomerhuis ten opzichte van de mo - Daar tegenover staat weer dat er gewerkt len klopt ook en dan zou uiterst rechts op is aan het metselwerk rond de deur met de de foto de bebouwing of begroeiing langs gevelsteen (kleur voegwerk). De deur op de Vlaardingse Vaart zichtbaar moeten de plaats van het krimpluik was gemakke - zijn. Wat trouwens ook weer klopt. lijk/noodzakelijk om bij de vuurmond van Maar op deze foto lijkt de gevelsteen in het de ketel te komen. Daarvoor moest het midden boven het pothuisluik, of schep - krimpluik vergroot worden en moest de ge - raddeur te zitten, terwijl de foto in het boek velsteen wellicht verdwijnen. Die kreeg nu ‘Molens, gemalen en waterstaatkundige een plaatsje boven de bestaande deur, elementen in Midden- Delfland’ van Ger - waarvan de sporen in de voegen nog ard Ottevanger e.a. op blz. 130 duidelijk zichtbaar bleven. laat zien dat de gevelsteen boven de in - Het is dus al met al een verhaal met mitsen gangsdeur zit. en maren. Daarom besloot ik (jsb) het in de Nu is het wel zo dat in 1904 een stoomge - Molenwereld bij een voorzichtige veron - maal onder in de molen is geplaatst en de derstelling te laten. Foto van de stomp van de Vlietmolen machinistenwoning er boven in de romp De heer C.A. van Hees (Stichting Molendo - van de Broekpolder in ‘Molens, gema - werd gebouwd, waarbij er zeker raamin - cumentatie)bevestigt dat de ‘Zoeker’ van len en waterstaatkundige elementen in delingen zullen zijn gewijzigd. Zou dan soms het januarinummer de Zuidmolen bij Mole - Midden- Delfland’ ook die gevelsteen bij die gelegenheid bo - naarsgraaf is. ven de deur terecht zijn gekomen? Een ander feit is dat een soortgelijke of mis - Hierbij plaatsen we een nieuwe ‘Zoeker’, Reacties a.u.b. te richten aan de redactie schien wel dezelfde foto ooit eens in een een actiefoto met een heel hoog (Oost-)- van de Molenwereld , Moerdijkstraat 39, molenboekje uit rond 1920(?) is versche - Vlaanderen gehalte. Wie helpt? 2751 BE Moerkapelle, fax 079-5931303, nen, In dat boekje stonden meerdere mo - e-mail [email protected]. lenfotos. En zover ik mij kan herinneren (ik heb zelf dat boekje niet), waren dat voor die tijd allemaal nog bestaande molens. Dan zou dus toch een foto in dat boekje verschenen zijn van een molen die op dat moment er niet meer was. Verder valt nog op dat de molen ten tijde van het maken van de foto, blijkbaar met kale roeden of zonder hekwerk stond. Dit hekwerk lijkt er later aan getekend te zijn. Nu is de Vlietmolen in 1882 buiten bedrijf gesteld, na de bouw van een stoomge - maal op een andere plaats en is later, toen dit stoomgemaal niet bleek te voldoen, toch weer in bedrijf gesteld. Dateert de bewuste foto dan soms uit om - streeks die tijd, dus voor die weer opnieuw in bedrijf werd gesteld? Verder zou de vlucht 28 meter hebben be - dragen, de molen op de foto is best wel flink, maar 28 meter? Of is dit weer verteke - ning door dat aangetekende hekwerk op de roeden? Vragen te over, maar misschien worden hierdoor anderen weer eens op gedach - ten gebracht waardoor er toch een oplos - sing uit de bus rolt.’ De twijfels van Rotteveel zijn ook de mijne geweest. De plaats van de gevelsteen is niet alleen mijn indicatie geweest dat het om de Vlietmolen ging, maar ook de brein - breker. Wanneer de steen inderdaad bo - ven de deur zou hebben gezeten dan klopt mijn veronderstelling niet. Tot die con - clusie kwam ik ook. Maar op de recon - structietekening op pag. 134 in het ge - noemde boek staat het krimpluik als deur ingetekend. Juist daarom kwam ik tot de

5de jaargang 2002 nr. 4 121 Forum

De opmerkingen van JSB in Molenwereld 2002-2 over de halve zolders in Noord-Hol - landse korenmolens raken mijns inziens een boeiend en opvallend verschijnsel.

1e. De oudste nog bestaande achtkante grondzeiler-korenmolens hebben een half - zolder waarop de stenen liggen, en inder - daad twee bintlagen (b.v. Den Oever en Oude Niedorp). Uit foto’s van verdwenen korenmolens van hetzelfde type in Noord- Holland-boven-de-Zaan, valt op te maken, o.a. aan de plaatsing van de kistramen, dat zeer veel, zo niet alle molens, diezelfde inrichting hadden. 2e. Veel Noord-Hollandse achtkante stel - lingmolens op het platteland, waren over - geplaatste Zaankanters en gebouwd ter vervanging van een grondzeiler, meestal een achtkantje. Vaak hadden deze mo - lens (pelmolens, oliemolens), twee bintla - gen in het bovenachtkant en konden dus op dezelfde wijze als men gewoon was, met maalstenen worden ingericht. Door de plaatsing van het watermolenachtkant op de stenen onderbouw, bij de meelmolen De Hoop in Wervershoof creÎerde men drie verdiepingen boven de stelling en in Wer - vershoof zie je dan weer wel een ‘normale’ steenzolder. 3e. Daarnaast zien we het opvallende ver - schijnsel dat in steden als Amsterdam, Haar - lem (Heemstede), Alkmaar en de Zaans - treek, de grote stellingmolens allemaal een normale steenzolder hadden (hebben). 4e. Wat is de verklaring voor het verschijnsel van de halfzolder in de grondzeiler-koren - molens? De verwijzing naar twee bintlagen in het achtkant, gaat zeker niet op voor en - kele stenen grondzeiler- korenmolens die ook zo’n inrichting hadden (heeft), bijvoor - beeld molen De Bocht aan de Grote Sloot en de molen van Ton Bos in Schoorl. Daar had men tijdens de bouw toch alle vrijheid om drie balklagen te plaatsen! Elders in den lande deed men dat immers wel, al - Molenmaker/molenaar Rob Batenburg aan de maalbak van De Palmboom in thans bij molens met een vlucht groter dan Schiedam. Deze molen heeft de traditionele moutmoleninrichting met stenen op zo’n 22 meter. Maar een steenzolder lag er een halve zolder. altijd in. Ook zijn er in ons land nog een aan - tal achtkante grondzeiler korenmolens te vinden, allen met een normale steenzolder, althans buiten Noord-Holland, voor zover ding voor waren dat men de korenmolens in - waarom van de halve zolders in deze ko - mij bekend. Sommigen zijn echt klein, zoals richtte met een halfzolder en niet met de el - lossale molens. De verklaring van de het molentje van Sint Philipsland. ders zo gebruikelijke steenzolder. Uit het gege - Noord-Hollandse-boven-het-IJ-korenmole - Ik concludeer dat een steenzolder in een ven dat men met name in de 19 e eeuw bij ninrichting zal waarschijnlijk gezocht moe - Nederlandse korenmolen de normale, al - sommige (overgeplaatste) stellingmolens en ten worden in de bedrijfsvoering. Het gemene inrichting was. in de grote stadskorenmolens een steenzolder naadje van de kous blijft, zoals Peere - 5e. Voor de volledigheid noem ik nog even aantreft, zou men kunnen opmaken dat de boom ook constateert, raadselachtig. Er de grote brandersmolens in het Rijnmond - oorzaak voor de halfzolder-inrichting eerder in zijn wel veronderstellingen mogelijk, maar gebied, daar leidde capaciteits- en logis - de tijd (vóór 1800) en buiten de grote steden die gelden buiten het gebied ook. Zo is de tieke eisen tot de inrichting met stenen op heeft gelegen. molen-met-de-halve-zolder qua wer - halfzolders, wanneer een molen werd inge - kruimte wat compacter en dat kan het richt tot korenmolen (De Drie Koornbloe - A.N. Peereboom werkgemak bevorderen. Daar tegenover men) dan legde men de stenen op een staan ook weer nadelen. Kortom, wie het ‘echte’ steenzolder! In de beschrijving van de geschiedenis weet mag het zeggen. 6e. Voor mij is de vraag of er in het Noord- van de Rotterdamse moutmolen De (jsb) Holland-van-boven-de Zaan, specifieke Arend verschijnt een aflevering waarin uit - om standigheden waren die er de aanlei - voerig wordt ingegaan op het hoe en

122 5de jaargang 2002 nr. 4 De iedere maand per post thuis kan op drie manieren:

1. Door het nemen van een abonnement.

Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan en worden automatisch ver - lengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaar schriftelijk wordt opgezegd. De in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m december) reeds verschenen nummers worden na ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden, indien nog voorradig. Abonnementsprijs: Nederland ƒ 47,50 per jaar (incl. 6% BTW). Overig Europa ƒ 65,- per jaar (incl. 6% BTW). Overige landen op aanvraag. De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan.

2. Door u aan te melden als donateur.

Donateurs in Nederland van de Stichting Molenwereld ontvangen het blad gratis bij een minimum-donatie van ƒ 62,50

3. Door een cadeau-abonnement.

U kunt ook een abonnement cadeau doen. U geeft dan via onderstaande bon aan wie u de 'MOLENWERELD' wilt toesturen en met ingang van wanneer. Na ontvangst van het abonnementsbedrag sturen wij u een cadeaubon voor de ontvanger. Een cadeau-abonnement kan voor een heel of voor een half jaar aangegaan worden. De prijs voor een heel jaar is ƒ 49,-, voor een half jaar ƒ 24,50. Na afloop van de periode wordt het cadeau-abonnement automatisch door ons beëindigd.

¢ BON

J JA 1, ik meld mij aan als abonnee op de ‘Molenwereld’ m.i.v.1 Januari 2002.

J JA 1, ik meld mij aan als donateur van de Stichting Molenwereld tegen een donatie van ƒ ...... Ik maak mijn donatie over op Postbank rek. 4506935 of Rabobank rekeningnr. no. 3750.30.867 t.n.v. de Stichting Molenwereld.

Als molenliefhebber/beroepsmolenaar/molenmaker/vrijwillig molenaar 2 ben ik speciaal geïnteresseerd in:......

J JA 1, ik wil graag een cadeau-abonnement aanvragen voor: Naam:...... Adres:...... Postcode:...... Plaats:...... Datum van ingang:......

Handtekening:

Afzender (s.v.p. in drukletters) Naam:...... Adres:...... Postcode:...... Plaats:...... Tel.:...... Fax:...... E-mail:......

Deze coupon kan, desgewenst, portvrij ingestuurd worden aan: Stichting MOLENWERELD Antwoordnummer 12104 NL-2740 WD MOERKAPELLE

1S.v.p. aankruisen hetgeen door u gewenst wordt. / 2Doorhalen wat niet van toepassing is. Indien u de bon niet uit de Molenwereld wil knippen, maak dan een kopie en stuur deze in een envelop aan ons op.