Nr. 137, mei 2010 Opkomst en ondergang van De Vriendschap in Hoogland Met Mars op molenpad Maandblad over molens en hun opvolgers 13e jaargang, nr. 5 Redactioneel Het is deze maand zeventig jaar geleden dat Nederland in de Tweede Wereldoorlog betrokken raakte en 65 jaar geleden dat deze oorlog werd beëindigd. Daarom is dit nummer min of meer een themanummer dat aan de lotgevallen van molens in deze oorlog is gewijd. Op microschaal beschrijft Erwin Esselink de lotgevallen van één molen; die te Hoogland, COLOFON terwijl op macroschaal de relatie tussen het oorlogsverloop en de lotge- vallen van molens wordt beschreven; afgesloten met een zo compleet Redactie & administratie: mogelijke lijst van alle molens die door de oorlog zijn getroffen. Moerdijkstraat 39 2751 BE Moerkapelle, Tel./fax: +31 (0)79-5931303 En Balie Kluiver bepleit een eerbewijs. JSB E-mail adres: [email protected] Verschijning: Elf maal per jaar, als regel op de eerste woensdag van de maand. Gedurende de maanden juli en augustus verschijnt één gecombineerd nummer. Uitgave: De ‘Molenwereld’ is een uitgave van de Stichting Molenwereld Benedenrijweg 521 2987 VA Ridderkerk Tel.: 0180-411018 Uitgever: dhr. Sj. J. Veerman Zwanebloem 51, 2954 NH Alblasserdam Tel.: 06-23974997 E-mail adres: [email protected] Redactie: dhr. J.S. Bakker Moerdijkstraat 37 2751 BE Moerkapelle, Tel/fax 079-5931303 E-mail adres: [email protected] dhr. B.H.J. Mols Provincialeweg Zuid 42, 4286 LM Almkerk, Tel.: 06-50283248 E-mail adres: [email protected] Bij de omslag voorzijde: De molen Sint Anthonius in Eerde is een van de oorlogs- slachtoffers die momenteel hersteld wordt. De molen had een plaats aan de ‘Hell’s Advertenties: Highway, de corridor die in september 1944 van levensbelang was voor de geal- J. Ottevanger lieerden. Na de landing van 17 september 1944 gebruiken de Amerikanen en de Molenviergang 2 2761 BK Zevenhuizen Duitsers (die de molen nadien nog zes keer (!) in bezit nemen) als observatiepost. Tel.: 0180-638180 / Fax: 0180-638179 Op 24 september loopt de molen bij beschietingen flinke, maar niet onherstelbare, E-mail adres: [email protected] schade op, zoals blijkt uit bovenrstaande tekening van Bernard van Dam. De tank is een Amerikaanse tank die een voltreffer krijgt waarbij de drie bemanningsle- Abonnementen: den omkomen. Eerder, op 18 september was een Amerikaanse waarnemer in de Tel.: +31 (079)-5931303 (na 18.00 uur) / Fax: +31 (079)-5931303 molen om het leven gekomen. De molen wordt in 1946 dan gedeeltelijk gesloopt, Nederland (€ 47,50) per jaar (incl. 6% BTW). maar de restauratie is nu dan toch in volle gang. De romp is al klaar (foto H. van Steenbergen, 6 maart 2010). Overige landen Europa (€ 65,-) Andere landen prijs op aanvraag. Bij de omslag achterzijde: De Houthuizer molen was een der vele molens in de streek ten westen van de Maas tegenover Venlo-Roermond die slachtoffer werd De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden van het oorlogsgeweld dat deze streek zozeer teisterde. In 2008 werd op de plaats voldaan. van de oude molen een replica gebouwd, die vanwege zijn geschiedenis gezien Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan mag worden als een symbool van de herrijzenis van dit zo zwaar getroffen gebied. en worden automatisch verlengd tenzij een abonnement (foto H. Noot, 4 oktober 2009). uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaar schriftelijk wordt opgezegd. De in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m december) reeds verschenen nummers worden na INHOUD pagina ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden, indien nog voorradig. MOLENSACTUEEL 175 Prijs losse nummers: in Nederland € 6,-; overig Europa € 7,- (exclusief porto). MOLENSACTUEEL: De Mallemolen in Gouda 182 Dick Kenbeek Donateurs van de Stichting Molenwereld ontvangen het blad gratis bij een minimum-donatie van € 62,50. MOLENSACTUEEL: Kolham heeft molen terug 186 De Stichting Molenwereld staat geregistreerd als een Algemeen Nut Beogende Instelling (zie http://www.anbi.nl). UIT 'T KIJKGAT: Eerbetoon 189 Bankrelatie: MNVVM-molenmakers actief 191 Voor Nederland: Postbank 4506935 / Rabobank 3750.30.867 Voor België: Postcheque 000-1746998-28 PORTRET: Opkomst en ondergang van De Vriendschap in Hoogland 192 Erwin Esselink Kopij: Zenden aan de redactie van de Molenwereld, GESCHIEDENIS: Met mars op molenpad 202 Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle. BIJLAGE: Molens als oorlogslachtoffer 210 Lay-out en Druk: J.S. Bakker Vis Offset, Alphen aan den Rijn. E-mail: [email protected] ISSN 1387-2974 © COPYRIGHT 2010 Stichting Molenwereld Moerkapelle. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of Afsluitdatum van de kopij voor openbaar worden gemaakt op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. het juninummer van Molenwereld: 7 mei 2010 Informatie voor deze rubriek: Redactie Molenwereld, p/a B.H.J. Mols, Provincialeweg Zuid 42, 4286 LM Almkerk. Tel.: 06-50283248 / E-mail: [email protected] De Hoop te Haren genomineerd nen terugzetten. Dat is goed voor de gelijke, verantwoorde buitenverlichting. voor Raboprijs identiteit van Haren, maar vooral voor de dorpseconomie. Een goed zichtbare De jury van Rabobank stimuleringsfonds molen is de eerste belangrijke stap op Herstel Joeswert te Feerwerd heeft korenmolen De Hoop genomi- weg naar een molenbiotoop. De mo- ‘doorgestart’ in april neerd voor een bijdrage van 5.000 euro. lenbiotoop biedt kansen op verdere ver- De nominatie in de categorie Cultuur is sterking en uitstraling van het dorpshart Half maart 2010 werd begonnen met bedoeld voor buitenverlichting, die aan en werkt als magneet op toeristen en het herstel van korenmolen Joerswert hoge eisen moet voldoen. Zo moet de consumenten. Het molenbestuur komt te Feerwerd. Door een tegenvaller, een verlichting duurzaam zijn en aangepast binnenkort met initiatieven om zich met kapotte hoogwerker, liep de klus enkele aan de woonomgeving. De bevolking het gemeentebestuur van Haren op weken vertraging op. Op 7 april is uitein- kon op internet voor de nominatie stem- de vorming van een molenbiotoop te delijk de restauratie voortgezet en heeft men. De aanvraag van stichting molen gaan beraden. De tweede reden voor een hoogwerker de roeden uitgeno- De Hoop was ingediend om de geres- de aanvraag om steun bij het stimule- men, staartbalk verwijderd en tenslotte taureerde korenmolen ook in de avond ringsfonds was, dat restauratiebestek en ook de kap afgenomen. Eerder waren oogstrelend in het dorpssilhouet te kun- restauratiebegroting niet voorzien in de- al de kleppen van het zelfzwichtingsy- De kap van molen Joeswert op de grond; het is zichtbaar dat onderhoud zeer noodzakelijk is (foto: D.J. Tinga, 7 april 2010). Het afnemen van de kap van molen Joeswert te Feerwerd luidt de restauratie in (foto: D.J. Tinga, 7 april 2010). 13e jaargang 2010 nr. 5 | 175 Molenwereld -MOLENSACTUEEL- over de Groene Molen stond eens de Jousterwind-oliemolen De Waterlander, beter bekend als de Molen van Brouwer aan de Slachtedijk, die al verdwenen is in 1911. Deze molen werd verplaatst naar Dinther (Noord-Brabant) en herbouwd als korenmolen en kreeg een nieuwe naam, namelijk Nooit Gedacht. De oor- spronkelijk oliemolen was een hele oude Wormerveerse (Noord-Hollandse) olie- molen, genaamd De Nachtegaal (1628) en werd in 1852 verplaatst naar Joure. Bauke Bos en Popke Timmermans. Restauratie molen Windlust Wolvega vordert gestaag Eind 2009 is Bouwbedrijf Hiemstra uit Makkinga gestart met de restaura- De Groene Molen te Joure is weer gereed om te malen (foto: P. Timmermans, tie van molen Windlust in Wolvega 2 april 2010). (Molenwereld 2009-12-465). Inmiddels zijn de zolderbalken van de vloeren waar nodig opgevuld met kunsthars. De aanwezige wenteltrap van de begane steem door molenmaker Vaags uitge- (bakstenen). Het vermoeden is in de grond naar de eerste zolder, is vervan- nomen. De kap zal op de grond worden jaren tien van de twintigste eeuw. Zijn gen door een recht model met onder- gerestaureerd. Delen van het gevlucht naam is vrijwel zeker afgeleid van het aan een kleine hoek. Alle trappen zijn en de staart zullen naar de molenma- feit dat de molen groen geschilderd was in het kader van de veiligheid voorzien kerswerkplaats worden getransporteerd en niet van de groene polderdijk. In de van hekjes en een dubbele reling. In alle om aldaar te worden hersteld. nabijheid van Joure had men vroeger vloeren zijn de luiluiken weer in ere her- ook een zogenaamde Zwarte molen steld. Als laatste is de stelling vernieuwd en een Gele molen. Ondertussen is de en wordt het voegwerk van de romp on- Geen 1 april grap Groene molen al vele jaren eigendom, van de der handen genomen. Molen in Joure Gemeente Skarsterlân, voor 1984 van de Gemeente Haskerland. Nu is de mo- Witte donderdag, de donderdag voor len ook al vele jaren een soort herken- Avondexcursies Gild Fryske Goede Vrijdag en Pasen, 1 april 2010 is ningsteken voor Joure. Als men via het Mounders 2010 een historische dag geweest voor de water de Zijlroede, Joure binnen komt, plaats Joure. Toen is het motorgemaal zie je hem staan. De molen heeft ook De GFM avondexcursies van 2010 doen de Groene Molen (in het Fries: de Griene (alleen) gedraaid op Friese molenaars- een groep respectievelijk duo molens Moune) weer een echte windwater- of dag op 13 maart en trok grote publieke aan die vanwege hun standplaats en poldermolen geworden. Deze bekende belangstelling van molenaars en an- historie bij elkaar horen. Een molengroep Friese spinnenkopmolen met stelling, dere molenliefhebbers. Schuin tegen- of -duo kan landschappelijk en/of ste- heeft sinds circa 1937 weer voor eerst met behulp van wind water uitgesla- gen op het Fries boezemwater. Op dit moment wordt aan deze molen weer gesleuteld, nadat de molenmaker(s) in de winter andere projecten kon realise- ren. De molen wordt gerestaureerd en hij wordt zo gemaakt dat de molen weer zowel op windkracht of op motorkracht kan gaan malen. En op 1 april was het zover dat de molen weer kon malen op windkracht.