II Rajd „Szlakami Powstania Styczniowego 1863” W Puszczy Białej Dla Uczczenia 150
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Oddział PTTK „Mazowsze” - Komisja Turystyki Pieszej i Krajoznawstwa II Rajd „Szlakami Powstania Styczniowego 1863” w Puszczy Białej dla uczczenia 150. rocznicy powstania Termin: 2.06.2012 (niedziela). Charakter imprezy: otwarty, zasi ęg regionalny. Program rajdu: 8.00 Wyjazd z Warszawy – ul. Długa przy Arsenale. 10.00 Udział w uroczysto ściach przy obelisku na mogile powsta ńców poległych w bitwie pod Nagoszewem (msza polowa, wyst ąpienia przedstawicieli władz samorz ądowych, apel poległych, uroczyste zło żenie kwiatów i zapalenie zniczy, harcerska warta honorowa, na zako ńczenie piknik z grochówk ą oraz konkurs historyczno-krajoznawczy nt. Powstania Styczniowego i historii Puszczy Białej organizowany przez nasz Oddział z nagrodami ksi ąż kowymi). 13.00 Start tras rajdowych: Trasa Nr 1 (szlak pieszy żółty): Nagoszewo (od pomnika na mogile powsta ńców przejazd do Le śn. Wi śniewo) – Wi śniewo-Zastrudze – Ruda – Jarz ąbka – d. le śn. Pecynka (pomnik na m-cu bitwy partyzanckiej w dniu 31.08.1944) – Nowe Bosewo – Kornaciska – Długosiodło. Długo ść trasy: ok. 15,7 km. Kierownik trasy: Mieczysław Żochowski, PTP PTTK nr 4181 Trasa Nr 2 (szlak pieszy żółty i niebieski): Nagoszewo (od pomnika na mogile powsta ńców przejazd do Le śn. Wi śniewo) – Lipniak-Majorat – pomnik-cmentarz ofiar terroru hitlerowskiego rozstrzelanych dn. 2.09.1944 – Leśn. Cisze – Cisie – Długosiodło. Długo ść trasy: ok. 8,5 km. Kierownik trasy:. Trasa Nr 3 (szlak czarny rowerowy): Nagoszewo (od pomnika na mogile powsta ńców przejazd do pn. skraju wsi Dybki) – Grabniak – Dębienica – gajówka Jeziorka – Łączka – Długosiodło. Długo ść trasy: ok. 9,2 km. Kierownik trasy: Agnieszka Furmankiewicz, PTP PTTK nr 9959. Planowany odjazd z Długosiodła o godz. 17,30; planowany powrót do Warszawy ok. godz.19.00 Organizator zapewnia transport uczestników z Warszawy do Nagoszewa oraz na start tras pieszych i z punktu ko ńcowego tras pieszych w Długosiodle do Wyszkowa i Warszawy (Pl. Bankowy). ODPŁATNO ŚĆ : CZŁONKOWIE PTTK O/MAZOWSZE 40 PLN INNI CZŁONKOWIE PTTK 45 PLN POZOSTALI UCZESTNICY 50 PLN Odpłatno ść zawiera : przejazd autokarem, opiek ę i oprowadzanie przez pilota-przodownika TP, ubezpieczenie dla osób niezrzeszonych (członkowie PTTK s ą ubezpieczeni na podstawie legitymacji PTTK z opłacon ą składk ą za rok 2013). Impreza ma charakter niedochodowy. Odpłatno ść uczestników jest w cało ści przeznaczona na koszty realizacji imprezy. Prowadz ący trasy nie pobierają wynagrodzenia z tego tytułu. Zgłoszenia indywidualne i grupowe (z kół i klubów) przyjmowane s ą przez biuro Oddziału PTTK „Mazowsze” do dnia 30.05.2013 r. Kontakt do biura Oddziału: 22 629 39 47, 22 629 44 31, e-mail: [email protected] . Zgłoszenia powinny zawiera ć: nazwisko i imi ę, PESEL, adres zamieszkania, nr legitymacji PTTK UWAGA: uczestnicy wycieczki powinni zało żyć strój i obuwie turystyczne odpowiednie do w ędrówki pieszej terenowej. ZAPRASZAMY I ZYCZMY MIŁYCH WRA ŻEŃ. INFORMATOR KRAJOZNAWCZY o wybranych miejscowo ściach i miejscach Puszczy Białej Puszcza Biała – kompleks le śny poło żony w widłach Bugu i Narwi w pd. cz ęś ci tego obszaru. Pierwotnie od zach. i pn. zach. ograniczona dolnym biegiem Narwi od uj ścia Bugu, dalej obszarem bagien Pulwy, na pn. i pn. wsch. si ęgała zapewne a ż do szerokiej i bagnistej doliny rzeki Orz – lewobrze żnego dopływu Narwi, dalej na pd. do doliny rzeki Brok i ni ą do Bugu, który stanowił jej pd. granic ę. Zasi ęg terytorialny puszczy był okre ślany ró żnie przez autorów zachowanych opisów, poczynaj ąc od poł. XVII a ż do pocz. XX w. (A. Świ ęcicki, T. Świ ęcki, W. H. Gawarecki, B. Chlebowski, W. Pol, A. Zakrzewski i inni). Pierwszym, który zaznaczył te granice na mapie, był Zygmunt Gloger (1869). Żaden z autorów nie wskazał jednak, wg. jakich kryteriów okre ślał zasi ęg puszczy – przyrodniczych czy etnograficzno- kulturowych. Tak że nazwa u żywana na okre ślenie tego terenu była zró żnicowana: jedn ą z najwcze śniejszych (w tym w lustracji dóbr z 1650 r.) była Puszcza Wyszkowska, u żywano tak że nazw Biskupszczyzna (dla odró żnienia od Królewszczyzny – Puszczy Zielonej), Puszcza Południowa, Nadbu żna, Bra ńszczykowska. Nazwa obecna została po raz pierwszy użyta przez S. Poniatowskiego w jego pracy Etnografia Polski (1929) i od tamtego czasu jest powszechnie stosowana. Odr ębno ść Puszczy Białej kształtowała si ę ju ż od XII/XIII wieku, kiedy to biskupi płoccy dzi ęki hojnym nadaniom ksi ążę cym weszli w posiadanie ogromnych dóbr m.in. w widłach Bugu i Narwi, chocia ż granice dóbr nie pokrywały si ę z zasi ęgiem Puszczy jako obszaru przyrodniczego. Na pn. wzdłu ż lewego brzegu Narwi ci ągn ęły si ę dobra szlacheckie (Ostryk ąt, Lubiel, Bieliny, Trzcianka), podobnie na pd. zach. wzdłu ż prawego brzegu Bugu (Rybno, Kr ęgi, Gulczewo, Somianka, Barcice i nieco dalej na pn. Zatory, Łosinno, Olszanka). Natomiast na wschodzie dobra biskupie wykraczały daleko poza granice Puszczy, obejmuj ąc du że klucze dóbr: złotoryjski nad rz. Brok (z miastami Brok i Andrzejewo) oraz grodecki nad rz. Nurzec. Cały kompleks dóbr biskupich na terenie Puszczy Białej został podzielony na dwie cz ęś ci: cz ęść zachodni ą i cz ęść wschodni ą. Granica mi ędzy nimi biegła od Bagien Pulwy w kier. pd. na wsch. od Porz ądzia i Ochudna do Wyszkowa. W cz ęś ci zachodniej, gdzie wcze śniej rozpocz ęto osadnictwo i karczunek Puszczy, przewa żało rolnictwo. Natomiast cz ęść wschodnia zgodnie z polityk ą biskupi ą stanowiła swego rodzaju rezerwat, w którym dominowała gospodarka le śna: bartnictwo, osadnictwo le śne zwi ązane by ć mo że z pozyskiwaniem w ęgla drzewnego, smoły i pota żu (na co wydaj ą si ę wskazywa ć niektóre nazwy miejscowe) oraz łowy stanowi ące źródło dziczyzny na biskupie stoły. Granica pn. tej cz ęś ci przebiegała od Bagna Pulwy w kier. wsch., obejmuj ąc Sieciechy (Sieczychy), Jaszczułty, Przetycz, Długosiodło, Star ą Pecyn ę, Gr ądy, Sielc Komorowo (z wył ączeniem królewskiego miasta Ostrowia, dzi ś Ostrów Mazowiecka) do Bieli i schodziła do Bugu koło Małkini. Najstarszymi wsiami na tym terenie były Wyszków (prawa miejskie od 1502), Turzyn, Bieliny, Bra ńszczyk, Tuchlin, Udrzyn, Brok (prawa miejskie przed 1499 potwierdzone w 1501), Nagoszewo, Osuchowa, Wi śniewo, Długosiodło, o których pierwsze wzmianki źródłowe pochodz ą z okresu od pocz. XIII do pocz. XVI w. oraz młodsze: Trzcianka, Białebłoto, Grabownica, Por ęba, Dybki, Pecyna, Bosewo, Jaszczułty, Knurówiec (dzi ś Knurowiec), Niemiry, Laskowizna, Puzdrowizna, Sumi ęż ne, Przyjmy Bra ńszczykowskie i Por ębskie, Czuraj, Budy. Na tym terenie umiejscawia si ę kolebk ę Kurpiowszczyzny Puszczy Białej (Krzywicki, Żywirska). W wyniku wojen, którym towarzyszyły kl ęski zarazy, od poł. XVII w. liczba ludno ści wsi puszcza ńskich znacznie spadła. Próbowali temu zaradzi ć biskupi płoccy, podejmuj ąc intensywn ą akcj ę osiedle ńcz ą od lat 30-tych XVIII wieku głównie przy pomocy Kurpiów sprowadzanych z Puszczy Zielonej. Nie wyrównało to jednak poprzednich strat w śród miejscowej ludno ści. Wśród zaj ęć i źródeł dochodu miejscowej ludno ści zwi ązanych z gospodark ą le śną najwa żniejsze było bartnictwo. Od XVI w. to zaj ęcie regulowało prawo bartne wytworzone przez samych bartników, nadane przywilejem królewskim, uznawane tak że w dobrach biskupich. Oprócz tego ludno ść miejscowa trudniła si ę my ślistwem, rybołówstwem, smolarstwem, w ęglarstwem, orylk ą (spławem drewna) i w niewielkim stopniu rolnictwem. Te zaj ęcia stanowiły podstaw ę utrzymania ludno ści praktycznie do ko ńca XVIII w. Miejscowa ludno ść kurpiowska aktywnie wyst ępowała w obronie wolno ści i przeciw naje źdźcom wszelkiej ma ści. Pierwsze zorganizowane wyst ąpienia partyzanckie Kurpiów miały miejsce ju ż w 1655 podczas „Potopu” przeciw Szwedom, a pó źniej przeciw temu samemu naje źdźcy podczas III wojny północnej (1708) oraz w okresie walk o tron polski w 1733. Podczas Powstania Ko ściuszkowskiego partyzanckie oddziały Kurpiów wspierały regularne oddziały wojska polskiego, wspomina o nich w swych rozkazach Tadeusz Ko ściuszko. Po upadku powstania teren ten został zaj ęty przez Prusaków, którzy upa ństwowili dobra biskupie i rozpocz ęli rabunkow ą gospodark ę na obszarze Puszczy, w tym trzebienie lasów na wielk ą skal ę, wprowadzili te ż dodatkowe obci ąż enia miejscowej ludno ści, pogarszaj ąc tym samym jej byt i zmuszaj ąc wielu do emigracji w poszukiwaniu źródeł utrzymania. Krótki okres napoleo ński praktycznie nie wpłyn ął na popraw ę warunków bytu ludno ści. Kolejne nadzieje wi ązano z powstaniami narodowymi w XIX w., które ludność kurpiowska zdecydowanie wsparła, uczestnicz ąc w oddziałach powsta ńczych operuj ących na tym terenie, udzielaj ąc schronienia rannym i pomocy w aprowizacji. W okresie Powstania Listopadowego na terenie Puszczy miały miejsce dwa wi ększe starcia (pod Długosiodłem i Przetycz ą) oraz kilkana ście potyczek. Ze znacznie szerszym odzewem spotkało si ę na tym terenie Powstanie Styczniowe. Walczyły tu liczne oddziały powsta ńcze pod dowództwem Zygmunta Padlewskiego, Ignacego Mystkowskiego, Karola Frycze, Kazimierza Ramotowskiego „Wawra”, Jakuba Jasi ńskiego, Władysława Cichorskiego (ps. „Zameczek”), Maksymiliana Broniewskiego, Ludwika Luty ńskiego i innych. Waleczno ści ą wyró żnił si ę zwłaszcza I Pułk Pułtuski, zło żony wył ącznie z Kurpiów, walcz ący m.in. pod Nagoszewem. Najwi ększa bitwa powsta ńcza na terenie Puszczy miała miejsce wła śnie pod Nagoszewem, a jedyna w pełni zwyci ęska pod Stokiem. Znaczniejsze potyczki miały miejsce pod Przetycz ą (28 lutego), pod Kietlank ą (17 maja), pod Łączk ą (23 maja, du że straty powsta ńców), koło Feliksowa (14 marca), Por ęby (16 maja i 12 listopada), Ostrowi (30 kwietnia), Laskowizny (9 maja), Rz ąś nika i Porz ądzia (14 i 15 lipca 1863). I wojna światowa przyniosła du że zniszczenia materialne i straty w śród ludno ści z r ąk obu walcz ących stron. Najci ęż sze walki miały miejsce w 1915 i koncentrowały si ę głownie na linii Narwi, zwłaszcza w rejonie Ró żana i Pułtuska. Z tego okresu zachowały si ę dwa du że cmentarze poległych żołnierzy niemieckich i rosyjskich: przy drodze lokalnej ok.