T.C. ŞANLIURFA VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ

ŞANLIURFA İLİ 2016 YILI ÇEVRE DURUM RAPORU

HAZIRLAYAN: ÇED VE ÇEVRE İZİNLERİ ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ

ŞANLIURFA - 2017

i

Çevre; Türk toplumu için artık yeni bir kavram olmaktan çıkmış, çevre ili ilgili yasal düzenlemeler yapılmış, kurumlar oluşturulmuştur. En önemlisi de çevre ile ilgili toplumsal bilincin eriştiği düzeydir. Toplumda çevre bilincinin yerleşme düzeyi o toplumun çağdaşlık göstergesidir. Son yıllarda gelişen çevre bilinci ilimizde de önem kazanmış ve birçok kurum ve kuruluş faaliyetlerinde çevreyi de göz önünde bulundurmaya başlamıştır.

Bugün çevre ile ilgili meseleler yalnız resmi kurumlarda değil sivil toplum örgütleri için de kaçınılmaz bir ilgi alanı oluşturmaktadır. Gelecek nesillere bozulmamış bir biyolojik varlık mirası ve yaşanabilir, sağlıklı, temiz bir çevre bırakmak ve bununla birlikte sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak çalışmalarımızın odak noktasını teşkil etmektedir.

Kültürünü köklü uygarlıklardan alan, dört mevsimin bütün güzellikleriyle yaşandığı ilimiz, tarih ve tabiatının ayrıcalıklı özellikleriyle de ülkemizin ve bölgemizin ticaret ve turizminde gelişmekte olan illerin başında gelmektedir. Bu nedenle doğal kaynakların dikkatli bir şekilde kullanılması ve çevrenin özenle korunması gerekmektedir. Gerek Valiliğimiz tarafından, gerekse Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğümüz tarafından yürütülen faaliyetler sonucunda çevre duyarlılığının giderek arttığını ve bu duyarlılık sonucuna kişilerin, kurumların ve sanayi tesislerinin çevresel önlemler alınması konusunda daha hassas davrandıklarını gözlemlemekteyiz. Çalışmalarını bu yönde aralıksız sürdüren tüm personelimizi kutlar çalışmalarının devamını temenni ederim.

İsmail IŞIKDAĞ Çevre ve Şehircilik İl Müdür V

ii

İçindekiler GİRİŞ ...... 1 A. HAVA ...... 4 A.1. Hava Kalitesi ...... 4 A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar ...... 7 A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar ...... 10 A.4. Ölçüm İstasyonları...... 11 A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü ...... 12 A.6. Gürültü ...... 13 A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar ...... 13 A.8. Sonuç ve Değerlendirme ...... 13 B. SU VE SU KAYNAKLARI...... 15 B.1. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli ...... 15 B.1.1. Yüzeysel Sular ...... 15 B.1.2. Yeraltı Suları ...... 20 B.1.3. Denizler ...... 22 B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi ...... 22 B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu ...... 23 B.3.1. Noktasal kaynaklar ...... 23 B.3.2. Yayılı Kaynaklar ...... 24 B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri ...... 25 B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu ...... 25 B.4.2. Sulama ...... 25 B.4.3. Endüstriyel Su Temini ...... 28 B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı...... 28 B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı ...... 28 B.5. Çevresel Altyapı ...... 29 B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve Hizmeti Alan Nüfus ...... 29 B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri ...... 31 B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri ...... 31 B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması ...... 31 B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü ...... 32 B.6.1. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar...... 32

iii

B.6.2. Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanımı ...... 32 B.6.3. Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına ilişkin yapılan çalışmalar ...... 33 B.6.4. Tarımsal Faaliyetler İle Oluşan Toprak Kirliliği ...... 33 B.7. Sonuç ve Değerlendirme ...... 34 C. ATIK ...... 35 C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri) ...... 35 C.2. Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları ...... 37 C.3. Ambalaj Atıkları ...... 37 C.4. Tehlikeli Atıklar ...... 39 C.6. Atık Pil ve Akümülatörler ...... 41 C.7. Bitkisel Atık Yağlar ...... 42 C.8. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL) ...... 42 C.9. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar (AEEE) ...... 43 C.10. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar ...... 44 C.11. Tehlikesiz Atıklar ...... 44 C.11.1 Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları ...... 45 C.11.2 Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül ...... 45 C.11.3 Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları ...... 45 C.12. Tıbbi Atıklar ...... 46 C.14. Sonuç ve Değerlendirme ...... 47 Ç. BÜYÜK ENDÜSTRİYEL KAZALARIN ÖNLENMESİ ÇALIŞMALARI ...... 48 Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar ...... 48 Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme ...... 48 D. DOĞA KORUMA VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK ...... 49 D.1. Flora ...... 49 D.2. Fauna ...... 49 D.3. Ormanlar ve Milli Parklar ...... 52 D.4. Çayır ve Mera ...... 54 D.5. Sulak Alanlar ...... 56 D.6. Tabiat Varlıklarını Koruma Çalışmaları ...... 56 D.7. Sonuç ve Değerlendirme ...... 57 E. ARAZİ KULLANIMI ...... 59 E.1. Arazi Kullanım Verileri ...... 59 iv

E.2. Mekânsal Planlama ...... 61 E.2.1. Çevre Düzeni Planı ...... 61 E.3. Sonuç ve Değerlendirme ...... 62 F. ÇED, ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ ...... 63 F.1. ÇED İşlemleri ...... 63 F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri ...... 64 F.3. Sonuç ve Değerlendirme ...... 65 G. ÇEVRE DENETİMLERİ VE İDARİ YAPTIRIM UYGULAMALARI ...... 66 G.1. Çevre Denetimleri ...... 66 G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi ...... 67 G.3. İdari Yaptırımlar ...... 67 G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları ...... 68 G.5. Sonuç ve Değerlendirme ...... 68 H. ÇEVRE EĞİTİMLERİ ...... 69 EK-1: 2016 YILINA AİT İL ÇEVRE SORUNLARI VE ÖNCELİKLERİ ARAŞTIRMA FORMU ...... 70 BÖLÜM I. HAVA KİRLİLİĞİ ...... 70 BÖLÜM II. SU KİRLİLİĞİ ...... 74 BÖLÜM III. TOPRAK KİRLİLİĞİ ...... 80 BÖLÜM IV. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNLARI ...... 81

v

ÇİZELGELER DİZİNİ

Sayfa Çizelge A.1 - Ulusal Hava Kalite İndeksi Kesme Noktaları ...... 5 Çizelge A.2 EPA Hava Kalitesi İndeksi ...... 5 Çizelge A.3 - Geçiş Dönemi Uzun Vadeli Ve Kısa Vadeli Sınır Değerleri Ve Uyarı Eşikleri ...... 6 Çizelge 4– Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2017) ...... 9 Çizelge A.5-Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında Sanayide Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler ...... 9 Çizelge A.6–Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında Kullanılan Doğalgaz Miktarı (Aksa Doğalgaz, 2017) ...... 10 Çizelge A.7– Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında Kullanılan Fuel-Oil Miktarı ...... 10 Çizelge A.8- Şanlıurfa ilinde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017) ...... 11 Çizelge A.9- Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri ve Sınır Değerin Aşıldığı Gün Sayıları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017) (µg/m3; CO: mg/m3) ...... 12 Çizelge A.10 - 2016 Yılında Şanlıurfa İlindeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı . 12 Çizelge B.11 Şanlıurfa İlinin Akarsuları (DSİ 15. Bölge Md., 2017 yılı) ...... 15 Çizelge B.12 -Şanlıurfa ilinde Mevcut Sulama Göletleri (DSİ 15. Bölge Md., 2017 yılı) ...... 19 Çizelge B.13– Şanlıurfa ilinin Yeraltı Suyu Potansiyeli (DSİ 15. Bölge Md., 2017 yılı)...... 21 Çizelge B.14– Şanlıurfa ilinin Yeraltı Suyu Potansiyeli (DSİ 15. Bölge Md., 2017 yılı)...... 21 Çizelge B.15- Yeraltı Su Kalitesi (DSİ, 2017) ...... 22 Çizelge B.16--2015 Yılı İlimizde Belediyelerin Katı Atık Bertaraf Yöntemine İlişkin Bilgiler ...... 24 Çizelge B.17-Şanlıurfa İlinde Salma sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı ...... 26 Çizelge 18– Şanlıurfa İlinde 2016 Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu(Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Belediyeler, 2017) ...... 30 Çizelge B.19– Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı OSB’lerde Atık su Arıtma Tesislerinin Durumu (ŞUOSB, 2017 ...... 31 Çizelge B.20.- Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı İçin Tespit Edilen Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliğine İlişkin Veriler (Çevre ve Şehircilik İl müdürlüğü, 2017) ...... 32 Çizelge B. 21– Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları (Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2017)..... 33 Çizelge 22-–Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında Tarımda Kullanılan Girdilerden Gübreler Haricindeki Diğer Kimyasal Maddeleri (Tarımsal İlaçlar vb) (Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2017) ...... 33 Çizelge C.23- Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Yerel Yönetimlerce (Büyükşehir Belediyesi/ Belediye/ Birliklerce Yönetilen Belediye Atığı Miktarı ve Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri ...... 36 Çizelge 24- Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı Ambalaj ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları (Ambalaj Bilgi Sistemi, 2017) ...... 38 Çizelge C. 25 ...... 39 Çizelge .C 26– Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı için Atık Madeni Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf Miktarları (Atık Yönetimi Uygulaması, 2017) ...... 40 Çizelge C.27– Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında Toplanan Akümülatörlerle İlgili Veriler (Atık Yönetimi Uygulaması, 2017) ...... 41

vi

Çizelge C.28– Şanlıurfa ilinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Akü Miktarı (Kg) (Atık Yönetimi Uygulaması, 2017) ...... 41 Çizelge C.29- Şanlıurfa ilinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı (Kg) (Atık Yönetimi Uygulaması, 2017) ...... 42 Çizelge 30– Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler (Atık Yönetim Uygulaması, 2017) ...... 42 Çizelge C.31– Şanlıurfa ilinde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (ton/yıl) (Atık Yönetimi Uygulaması, 2017) ...... 43 Çizelge 32- Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı (Şanlıurfa Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017) ...... 44 Çizelge 33– Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı İçin Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikesiz Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Edilmesi İle İlgili Verileri (Atık Yönetimi Uygulaması, 2017) ...... 44 Çizelge 34– 2016 Yılında Şanlıurfa İli Sınırları İçinde Oluşan Yıllık Tıbbi Atık Miktarı (Atık Yönetimi Uygulaması, 2017) ...... 46 Çizelge C. 35- Şanlıurfa ilinde Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı (Atık Yönetimi Uygulaması, 2017) . 46 Çizelge Ç.36– Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı SEVESO Kuruluşlarının Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017) ...... 48 Çizelge D.37–Şanlıurfa İlinde Çayır ve Meraların İlçelere Göre Dağılımı ...... 56 Çizelge E.38- Şanlıurfa İlinin Arazi Kullanım Durumu (Orman ve Su İşleri Bakanlığı Bilgi işlem Dairesi Başkanlığı Corine Veritabanı) ...... 59 Çizelge E.39– Şanlıurfa İlinde 2016 Yılı Arazilerin Kullanımına Göre Arazi Sınıflandırılması (Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2017) ...... 60 Çizelge F.40– Şanlıurfa İlinde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından 2016 Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017) ...... 63 Çizelge F.41– Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında ÇŞİM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre İzni/Çevre İzni ve Lisansı Belgesi Sayıları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017) ...... 64 Çizelge G.42- Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017) ...... 66 Çizelge G.43– Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında ÇŞİM’e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların Değerlendirilme Durumları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017) ...... 67 Çizelge G.44– Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan Ceza Miktarları ve Sayısı (Çevre Bilgi Sistemi Portalı, 2017) ...... 67

vii

ŞEKİLLER DİZİNİ

Sayfa Şekil B.1 - Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı Belediyeler Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarının Kaynaklara Göre Dağılımı ...... 25 Şekil C.2 - Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı Kayıtlı Ekonomik İşletmeler (Atık Yönetim Uygulaması, 2017) ...... 38 Şekil C.3 – Atık Yönetim Uygulaması Verilerine Göre İlimizdeki Tehlikeli Atık Yönetimi (Atık Yönetim Uygulaması, 2017) ...... 39 Şekil C.4 – Şanlıurfa ilinde Atık Madeni Yağ Toplama Miktarları* ...... 40 Şekil C.5 – Şanlıurfa ilinde Yıllar İtibariyle Atık Akü Toplama ve Geri Kazanım Miktarı (kg) (Atık Yönetimi Uygulaması, 2017) ...... 41 Şekil C.6 – Şanlıurfa ilinde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (Ton/Yıl) (Atık Yönetimi Uygulaması, 2017)...... 43 Şekil C.7 - Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya Toplama Miktarları (ton) (Atık Yönetimi Uygulaması, 2017) ...... 44 Şekil F.8 – Şanlıurfa İlinde 2016 Yılında ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017) ...... 63 Şekil F.9 – Şanlıurfa İlinde 2016 Yılında ÇED Olumlu Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017) ...... 64 Şekil F.10 – Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında Verilen Çevre İzni veya Çevre İzni ve Lisans Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017) ...... 65 Şekil G.11– Şanlıurfa ilinde ÇŞİM Tarafından 2016 Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017) ...... 66 Şekil G.12 – Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında ÇŞİM Gelen Şikâyetlerin Konulara Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017) ...... 67 Şekil G.13 – Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan İdari Para Cezalarının Konulara Göre Dağılımı (Çevre Bilgi Sistemi Portalı, 2017) ...... 68

viii

GİRİŞ Şanlıurfa İline Ait Genel Bilgiler

Tarihi

Şanlıurfa ve civarındaki yerleşik hayat, Neolitik Dönem’e (Cilalı Taş Çağı) kadar uzanmaktadır. Göbeklitepe Höyüğü, M.Ö. 11. yüzyılda kullanılan Dünya'nın bilinen en eski mabedinin bulundu yerdir. Şanlıurfa; Kur'an, İncil ve Tonah (Eski ahit/Tevrat)'ta geçen Hz. İbrahim peygamberin doğum yeri olarak kabul edilmekte olup, anısına yaptırıla bir adet cami de bu şehirde bulunmaktadır. Ayrıca Hz. Eyüp peygamberin de (İncil ve Eski ahitte “Job”) doğum yeri olarak kabul edilir. Kent tarihi süreç içerisinde Ebla, Akkad, Sümer, Babil, Hitit, Hurri-Mitanni, Arami, Asur, Pers, Makedonya, Roma, Bizans gibi uygarlıkların egemenliklerine sahne olmuştur.

1094 yılında Selçuklu hâkimiyetine girmiştir. 1098'de Haçlı Edessa Kontluğu, daha sonra Eyyubi, Memluk, Türkmen aşiretleri, Timur Devleti, Akkoyunlular, Dulkadir Beyliği, Safeviler ve en son da 1516'da Osmanlı sınırları içine katılmıştır. Önceleri Rakka Eyaleti sınırları içerisinde yer almakta iken, 1876'da Halep’e bağlanmıştır, 1916'da ise bağımsız bir sancak olmuştur. I. Dünya Savaşına kadar Osmanlıların elinde olan Urfa, 1919 yılında önce İngilizler, daha sonra da Fransızlarca işgal edilmiş ve 11 Nisan 1920'de düşman işgalinden kurtarılmıştır. Cumhuriyet sonrasında, 1924'te il olmuştur. Daha sonraki dönemlerde ismine “Şanlı” unvanı eklenmiş ve Şanlıurfa olarak değiştirilmiştir.

Coğrafi Durum

Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yer alan Şanlıurfa, doğuda Mardin, batıda Gaziantep, kuzeybatıda Adıyaman, kuzeydoğuda Diyarbakır illeriyle çevrilidir. 789 km'lik Türkiye-Suriye sınırının bir bölümünü ilin güney sınırı oluşturur. Genelde bir ova görünümündeki il merkezinin rakımı 518 m’dir. Şanlıurfa kontinental (karasal) iklim özelliği gösterir. Yazları çok kurak ve sıcak, kışları bol yazları nispeten ılıman geçmektedir. Matematik konum itibariyle ekvatora yakın olup, deniz etkisinden uzak bir bölgede bulunmaktadır. Bu nedenle karasal iklim özelliği ağır basmaktadır. Bu özellik sıcaklık ve yağış bakımından kendisini göstermektedir. Kar ve don olayının görüldüğü gün sayısı oldukça azdır.

Konum itibarıyla Arap Platformu'nun kuzey bölümleri ile Güneydoğu Toroslar’ın orta kısmını güney etekleri üzerinde yer almaktadır. İlin kuzeyinde bulunan dağların yükseklikleri düşüktür. Dağlar arasında geniş ovalar yer alır. İldeki başlıca dağlar; Karacada (1 938 m), Tektek (449 m), Susuz (801 m), Takur Tukur, Germuş (771 m), Şebeke (750 m) ve Arat (840 m) dağlarıdır. İl genel olarak plato görünümünde olup, başlıca ovaları şunlardır: Harran, Suruç, Viranşehir, Hilvan, Ceylanpınar, Bozova ve Siverek. En önemli akarsuyu Fırat Nehri'dir. Şanlıurfa kenti içinde göl olarak nitelendirilen Halil’ür Rahman ve Ayn-zeliha olmak üzere iki küçük göl mevcuttur. Hz. İbrahim'in ateşe düştüğü yerde oluşan bu iki göl nehir merkezinin güney batısında yer almaktadır. Hz. İbrahim'in düştüğü yer, Halil'ür Rahman Gölü'dür.

Nemrut'un kızı Zeliha da İbrahim'e inandığından kendisini onun peşinden ateşe atmış ve

1

düştüğü yerde Ayn-zeliha Gölü oluşmuştur. İçerisindeki balıkların kutsal sayılarak yenilmediği bu göller, dünyanın her tarafından gelen ziyaretçilerini ağırlamaktadır. Ayrıca GAP oluşturulan Atatürk Baraj Gölü, Türkiye’nin en büyük baraj gölü olup, il sınırları içinde bulunmaktadır.

İdari ve Sosyo-Ekonomik Durumu

Şanlıurfa ilinin nüfusu, 2016 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına göre 1.940,627 kişidir. İlçeleri Siverek, Viranşehir, Suruç, Akçakale, Birecik, Ceylanpınar, Harran, Bozova, Hilvan, Halfeti, Karaköprü, Haliliye, Eyyübiye’ dir. Şanlıurfa nüfus açısından, Türkiye’nin en büyük dokuzuncu kentidir. Şanlıurfa‘da ki ilçe sayısı 13’tür.

Şanlıurfa ili, GAP’ın merkezi olarak bilinmekte ve GAP idaresi’nin idari yerleşkesini içermektedir. GAP, çok sektörlü, entegre ve sürdürülebilir bir kalkınma anlayışı ile ele alınan bir bölgesel kalkınma projesidir. Proje alanı Fırat ve Dicle havzaları ile yukarı Mezopotamya ovalarında yer alan 9 ili kapsamaktadır (Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak). 1970'lerde Fırat ve Dicle nehirleri üzerindeki sulama ve hidroelektrik amaçlı projeler olarak planlanan GAP, 1980'lerde çok sektörlü, sosyo-ekonomik bir bölgesel kalkınma programına dönüştürülmüştür. Kalkınma programı, sulama, hidroelektrik, enerji, tarım, kırsal ve kentsel altyapı, ormancılık, eğitim ve sağlık gibi sektörleri kapsamaktadır. GAP; 22 baraj, 19 hidroelektrik santrali ve 1,82 milyon hektar alanda sulama sistemlerinin yapımını öngörmektedir. Geniş ve verimli tarım arazilerine sahip Şanlıurfa da, GAP Projesi ile birlikte tarımın etkinliği ve önemi daha da artmıştır.

Arkeolojik bulgulara göre Şanlıurfa; dünyanın en eski kenti, insanlık tarihinin başlangıcı, tüm insanlığın ortak ata yurdudur. İl genelinde ortaya çıkan her arkeolojik bulgu, tarihin yeniden yazılmasına vesile olup, Urfa’nın tarihe kaynaklık ettiğini göstermektedir. Bu nedenle büyük bir tarihsel ve kültürel zenginliğe sahiptir. Harran ilçesinde dünyanın ilk üniversitesi olarak kabul edilen yapının kalıntıları bulunmaktadır. Bunun yanında kentte; Balıklıgöl, Göbeklitepe, Savaşçı Amazon Kraliçelerinin mozaikleri, Halil-ür Rahman Camii, Ulu Camii, Hasan Paşa Camii, Fırfırlı Camii, Rızvaniye Camii, Nimetullah Camii, Selahaddin Eyyubi Camii, Germuş Kilisesi, Deyr Yakub, Gümrük Hanı, Tarihi çarşılar, tarihi sokaklar, nehir surları, Kurtuluş Müzesi, saklı cennet Halfeti, Birecik “Kalecik”, kaya mezarları, Hz.Eyyub’ ün (a.s.) çile çektiği makamı, Çemdin Kale, İmam Bakır Camii ve Türbesi gibi tarihi mekanlar bulunmaktadır. Ayrıca endemik hayvan türlerinden; Kelaynak Kuğu, Çöl Varanı, Ceylan ve Çizgili Sırtlan gibi hayvanlara da ev sahipliği yapmaktadır.

Şanlıurfa ilinde genç nüfusun artışı dikkat çekici derecede fazladır. 2016 yılı nüfus artış hızı ‰ 25,2 dir. Toplam Doğurganlık hızı ile ilk sırada yer almaktadır. Doğan toplam çocuk sayısında ise İstanbul ve Ankara’dan sonra üçüncü sırada gelmektedir. Kent genç nüfusunun da fazla olması sebebiyle önemli bir husus olarak, mevsimlik tarım işçilerinin en yoğun olarak bulunduğu ve bu sektörü ayakta tutan en önemli ildir. Mevsimlik tarım işçiliği açısından Türkiye’nin diğer bölgelerindeki ihtiyacı da karşılayan bir özelliğe sahiptir.

Ağırlıklı olarak tarıma dayalı olan Şanlıurfa ekonomisinde enerji, turizm ve hayvancılıkta önemli sektörlerdendir. Tekstil ve Gıda sektörünün toplam imalat sanayi içerisindeki payı yüksektir. Şanlıurfa, Türkiye deki toplam sulanabilen verimli alanların önemli bir kısmına tek başına sahiptir. 2

Türkiye’nin en büyük, dünyanın ise sayılı büyük çiftliklerinden olan Ceylanpınar Tarım işletmeleri de bu ilin sınırları içerisindedir. Ülkemizdeki küçükbaş hayvanların çok önemli kısmı Şanlıurfa’da yetiştirilmektedir. İl ekonomisi açısından önemli olan bir diğer husus da, Akçakale Sınır Kapısı’dır. Atatürk Barajı hidroelektrik santrallerinde üretilen elektrik ile ülkenin elektrik ihtiyacının önemli bir kısmı karşılanmaktadır. Şanlıurfa’da sanayi, ağırlıklı olarak tarıma dayalı sanayidir. Yine Atatürk Barajında yürütülen balıkçılık faaliyetlerinin Şanlıurfa ekonomisine katkısı da azımsanmayacak boyuttadır. İlin en önemli özelliklerinden biri dünyanın en büyük bütünleşmiş bölgesel kalkınma projelerinden biri olan GAP’ın merkezinde yer almasıdır. Şanlıurfa, bu projenin hayata geçmesiyle birlikte önemli gelişmelere sahne olmaktadır. Tarımın yanında sanayi sektörü de, GAP projesinin kısmen devreye girmesi ile birlikte özellikle 1995 yılından sonra tarım ürünlerine dayalı olarak hızla gelişmeye başlamıştır.

İlde toplam 2 Organize Sanayi Bölgesi (OSB) ( Şanlıurfa Organize sanayi Bölgesi, Viranşehir OSB) ve 4 Küçük Sanayi Sitesi (KSS) ( Evren KSS, Birecik KSS, Siverek KSS, Suruç KSS) bulunmaktadır.

Şanlıurfa Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünde ÇED ve Çevre İzinleri Şube Müdürlüğü ile Çevre Yönetimi ve Denetim Şube Müdürlüğü olmak üzere 2 adet şube bulunmaktadır. Bu şubelerde 2 idari, 13 teknik personel olmak üzere toplam 15 kişi çalışmaktadır.

3

A. HAVA

A.1. Hava Kalitesi

Modern yaşamın getirdiği şehirleşmenin bir sonucu olan hava kirliliği, yerel ve bölgesel olduğu kadar küresel ölçekte de etki alanına sahiptir. Hava kirliliğinin insan sağlığına önemli etkileri olması sebebiyle, hava kalitesi konusuna tüm dünyada büyük önem verilmektedir. Hava kirliliği problemlerini çözmek ve strateji belirlemek için, bilimsel topluluk ve ilgili otoritenin her ikisi de atmosferik kirletici konsantrasyonlarını izlemek ve analiz etmek konusuna odaklanmışlardır (Kyrkilis vd, 2007). Otoritelerin hava kalitesinin korunması ve iyileştirilmesi konusunda sorumluluklarının yanı sıra, halk sağlığını doğrudan etki eden bir konu olması sebebiyle, kamuoyuna iletişim araçları vasıtasıyla hava kirliliği güncel bilgilerini sunması da sorumlulukları arasındadır. Ancak farklı kirleticilere ait ölçümleri anlamak bu konuda çalışan bir bilim insanı için mümkün olsa bile genel halk ve yerel otoriteler için oldukça zor olmaktadır. Bu sebeple, hava kirliliğinin/hava kalitesinin durumunu kamuoyuna açıklarken halkın kolayca anlayabileceği bir sınıflama sistemi kullanılmaktadır. Tüm dünyada yaygın olarak kullanılan, Hava Kalitesi İndeksi (HKİ) denilen bu sınıflama sistemi ile havadaki kirleticilerin konsantrasyonlarına göre hava kalitesini iyi, orta, kötü, tehlikeli vb. şeklinde derecelendirme yapılmaktadır. Dünyanın pek çok ülkesinde indeks hesaplanmasında kullanılan yöntem ve kriterler, kendi ülkelerinde uygulanan hava kalitesi standartlarına uygun şekilde oluşturulmuştur.

Bir ulusun hava kalitesinin iyileştirilmesi konusundaki başarısı, yerel ve ulusal hava kirliliği problemleri ve kirlilik azaltmadaki gelişmeler konusunda doğru ve iyi bilgilendirilmiş vatandaşların desteğine bağlıdır (Sharma vd. 2003a). Bir bölgedeki kirletici seviyelerini anlamak için uygun bir aracın geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu araç, vatandaşın hava kirliliği seviyesi hakkında doğru ve anlaşılabilir şekilde bilgi sağlarken, aynı zamanda ilgili otoritelerin toplum sağlığını korumak için önlem almaları konusunda kullanılabilir olmalıdır (Kyrkilis vd. 2007).

Bu amaçla, geliştirilen standart değerler, gerek uyarıcı ve anlaşılabilir olması gerekse de kullanımı açısından yaygın olarak bir indekse çevrilerek sunulabilmektedir. Belli bir bölgedeki hava kalitesinin karakterize edilmesi için ülkelerin kendi sınır değerlerine göre dönüştürdükleri ve kirlilik sınıflandırılmasının yapıldığı bu indekse Hava Kalitesi İndeksi (HKİ) (Air Quality Index/AQI) adı verilmektedir. İndeks belirli kategorilerde farklı tanım ve renkler kullanılarak ifade edilmekte ve ölçümü yapılan her kirletici için ayrı ayrı düzenlenmektedir (Yavuz, 2010).

Ulusal Hava Kalitesi İndeksi, EPA Hava Kalitesi İndeksini ulusal mevzuatımız ve sınır değerlerimize uyarlayarak oluşturulmuştur. 5 temel kirletici için hava kalitesi indeksi hesaplanmaktadır. Bunlar; partikül maddeler (PM10), karbon monoksit (CO), kükürt dioksit (SO2), azot dioksit (NO2) ve ozon (O3) dur.

4

Çizelge A.1 - Ulusal Hava Kalite İndeksi Kesme Noktaları

SO2 [µg/m³] NO2 [µg/m³] CO [µg/m³] O3 [µg/m³] PM10 [µg/m³] İndeks HKİ 1 Sa. Ort. 1 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 24 Sa. Ort. İyi 0 – 50 0-100 0-100 0-5.500 0-120L 0-50 Orta 51 – 100 101-250 101-200 5.501-10.000 121-160 51-100 Hassas 101 – 150 251-500 201-500 10.001-16.000L 161-180B 101-260

Sağlıksız 151 – 200 501-850 501-1.000 16.001-24.000 181-240U 261-400 Kötü 201 – 300 851-1.100 1.001-2.000 24.001-32.000 241-700 401-520 Tehlikeli 301 – 500 >1.101 >2.001 >32.001 >701 >521 L: Limit Değer B: Bilgi Eşiği U: Uyarı Eşiği

Çizelge A.2 EPA Hava Kalitesi İndeksi

Hava Kalitesi Sağlık İndeksi Endişe Renkler Anlamı (AQI) Değerler Seviyeleri

Hava Kalitesi ..hava ..bu renkler ile İndeksi bu kalitesi sembolize ..ve renkler bu anlama gelir. aralıkta koşulları.. edilir.. olduğunda..

Hava kalitesi memnun edici ve hava kirliliği az riskli veya hiç risk 0 - 50 İyi Yeşil teşkil etmiyor.

Hava kalitesi uygun fakat alışılmadık şekilde hava kirliliğine hassas 51 - 100 Orta Sarı olan çok az sayıdaki insanlar için bazı kirleticiler açısından orta düzeyde sağlık endişesi oluşabilir.

Hassas gruplar için sağlık etkileri oluşabilir. Genel olarak kamunun 101- 150 Hassas Turuncu etkilenmesi olası değildir.

Herkes sağlık etkileri yaşamaya başlayabilir, hassas gruplar için 151 - 200 Sağlıksız Kırmızı ciddi sağlık etkileri söz konusu olabilir.

Sağlık açısından acil durum oluşturabilir. Nüfusun tamamının 201 - 300 Kötü Mor etkilenme olasılığı yüksektir.

301 - 500 Tehlikeli Kahverengi Sağlık alarmı: Herkes daha ciddi sağlık etkileri ile karşılaşabilir.

5

Çizelge A.3 - Geçiş Dönemi Uzun Vadeli Ve Kısa Vadeli Sınır Değerleri Ve Uyarı Eşikleri (Hava Kalitesi Değerlendirme Ve Yönetimi Yönetmeliği)

Kirletici Ortalama süre Sınır değer Sınır değerin yıllık azalması Uyarı eşiği 3 SO2 Saatlik 900 µg/m İlk seviye: 500 -KVS- 400 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak µg/m3 1.1.2014 tarihine kadar 250 µg/m3 (sınır 24 saatlik değerin % 62,5’u) olana kadar her 12 İkinci seviye: 850 % 95 /yıl ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır µg/m3

-insan sağlığının korunması Üçüncü seviye: için- 1.100 µg/m3

Kış Sezonu Ortalaması 250 µg/m³ Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak Dördüncü seviye: 3 (1 Ekim – 31 Mart) 1.1.2014 tarihine kadar 125 µg/m3 (sınır 1.500 µg/m değerin %50’si) olana kadar her 12 ayda -insan sağlığının korunması bir eşit miktarda yıllık olarak azalır (Verilen değerler 24 için- saatlik Hedef Sınır Değer ortalamalardır.) (Yıllık aritmetik ortalama) 60 µg/m³

Hedef Sınır Değer 120 µg/m³ Kış Sezonu Ortalaması (1 Ekim – 31 Mart)

-UVS- yıllık 150 µg/m3 -insan sağlığının korunması için- -UVS- Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak yıllık 60 µg/m3 1.1.2014 tarihine kadar 20 µg/m3 (sınır değerin %33’ü) olana kadar her 12 ayda -hassas hayvanların, bitkilerin bir eşit miktarda yıllık olarak azalır ve nesnelerin korunması için- 3 NO2 -KVS- 300 µg/m

24 saatlik % 95 /yıl

-insan sağlığının korunması için- -UVS- 100 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak yıllık 1.1.2014 tarihine kadar 60 µg/m3 (sınır değerin %60’ı) olana kadar her 12 ayda -insan sağlığının korunması bir eşit miktarda yıllık olarak azalır için-

6

Çizelge A.3 - Geçiş Dönemi Uzun Vadeli Ve Kısa Vadeli Sınır Değerleri Ve Uyarı Eşikleri (Hava Kalitesi Değerlendirme Ve Yönetimi Yönetmeliği) (devam) Kirletici Ortalama süre Sınır Değer Sınır değerin yıllık azalması Uyarı eşiği

PM101 -KVS- 300 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar İlk seviye: 260 µg/m3 100 µg/m3(sınır değerin %33’ü) olana 24 saatlik kadar her 12 ayda bir eşit miktarda % 95/yıl yıllık olarak azalır İkinci seviye: 400 3 µg/m -insan sağlığının korunması için- Üçüncü seviye: 520 3 Kış Sezonu Ortalaması 200 µg/m Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde µg/m3 başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 90 (1 Ekim – 31 Mart) 3 µg/m (sınır değerin %45’i) olana kadar her 12 ayda eşit bir miktarda Dördüncü seviye: 650 -insan sağlığının korunması için- yıllık olarak azalır µg/m3

-UVS- 150 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde

yıllık başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 60 µg/m3 (sınır değerin %40’ı) olana (Verilen değerler 24

kadar her 12 ayda eşit bir miktarda saatlik ortalamalardır.) -insan sağlığının korunması için- yıllık olarak azalır

Kurşun -UVS- 2 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde yıllık başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 1 µg/m3 (sınır değerin %50’si) olana kadar her 12 ayda eşit bir miktarda yıllık olarak azalır -insan sağlığının korunması için-

24 saatlik 30 mg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde CO başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 10 mg/m3 (sınır değerin %33’ü) olana % 95/yıl kadar her 12 ayda eşit bir miktarda yıllık olarak azalır -insan sağlığının korunması için-

yıllık 10 mg/m3

-insan sağlığının korunması için-

A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar

Hava kirliliği, doğrudan veya dolaylı olarak insan sağlığını etkileyerek yaşam kalitesini düşürmektedir. Günümüzde hava kirliliği nedeniyle yerel, bölgesel ve küresel sorunlar yaygın olarak yaşanmaktadır.

Yoğun şehirleşme, şehirlerin yanlış yerleşmesi, motorlu taşıt sayısının artması, düzensiz sanayileşme, kalitesiz yakıt kullanımı, topoğrafik ve meteorolojik şartlar gibi nedenlerden dolayı büyük şehirlerimizde özellikle kış mevsiminde hava kirliliği yaşanabilmektedir.

Bir bölgede hava kalitesini ölçmek, o bölgede yaşayan insanların nasıl bir hava teneffüs ettiğinin bilinmesi açısından çok büyük önem taşımaktadır. Ayrıca, önemli bir nokta da, bir bölgede meydana gelen hava kirliliğinin sadece o bölgede görülmeyip meteorolojik olaylara bağlı olarak yayılım göstermesi ve küresel problemlere de (küresel ısınma, asit yağmurları, vb) sebep olmasıdır.

7

Renksiz bir gaz olan kükürtdioksit (SO2), atmosfere ulaştıktan sonra sülfat ve sülfürik asit olarak oksitlenir. Diğer kirleticiler ile birlikte büyük mesafeler üzerinden taşınabilecek damlalar veya katı partiküller oluşturur. SO2 ve oksidasyon ürünleri kuru ve nemli depozisyonlar (asitli yağmur) sayesinde atmosferden uzaklaştırılır.

Azot Oksitler (NOX), Azot monoksit (NO) ve azot dioksit (NO2), toplamı azot oksitleri (NOX) oluşturur. Azot oksitler genellikle (%90 durumda) NO olarak dışarı verilir. NO ve NO2’din ozon veya radikallerle (OH veya HO2 gibi) reaksiyonu sonucunda oluşur. İnsan sağlığını en çok etkileyen azot oksit türü olması itibari ile NO2 kentsel bölgelerdeki en önemli hava kirleticilerinden biridir. Azot oksit (NOX) emisyonları insanların yarattığı kaynaklardan oluşmaktadır. Ana kaynakların başında kara, hava ve deniz trafiğindeki araçlar ve endüstriyel tesislerdeki yakma kazanları gelmektedir.

İnsan sağlığına etkileri açısından, sağlıklı insanların çok yüksek NO2 derişimlerine kısa süre dahi maruz kalmaları, şiddetli akciğer tahribatlarına yol açabilir. Kronik akciğer rahatsızlığı olan kişilerin ise bu derişimlere maruz kalmaları, akciğerde kısa vadede fonksiyon bozukluklarına yol açabilir. NO2 derişimlere uzun süre maruz kalınması durumunda ise buna bağlı olarak solunum yolu rahatsızlıklarının ciddi oranda arttığı gözlenmektedir.

Toz Partikül Madde (PM10), partikül madde terimi, havada bulunan katı partikülleri ifade eder. Bu partiküllerin tek tip bir kimyasal bileşimi yoktur. Katı partiküller insan faaliyetleri sonucu ve doğal kaynaklardan, doğrudan atmosfere karışırlar. Atmosferde diğer kirleticiler ile reaksiyona girerek PM’yi oluştururlar ve atmosfere verilirler. (PM10- 10 μm’nin altında bir aerodinamik çapa sahiptir) 2,5 μm’ye kadar olan partikülleri kapsayacak yasal düzenlemeler konusunda çalışmalar devam etmektedir. PM10 için gösterilebilecek en büyük doğal kaynak yollardan kalkan tozlardır. Diğer önemli kaynaklar ise trafik, kömür ve maden ocakları, inşaat alanları ve taş ocaklarıdır. Sağlık etkileri açısından, PM10 solunum sisteminde birikebilir ve çeşitli sağlık etkilerine sebep olabilir. Astım gibi solunum rahatsızlıklarını kötüleştirebilir, erken ölümü de içeren çeşitli ciddi sağlık etkilerine sebep olur. Astım, kronik tıkayıcı akciğer ve kalp hastalığı gibi kalp veya akciğer hastalığı olan kişiler PM10’a maruz kaldığında sağlık durumları kötüleşebilir. Yaşlılar ve çocuklar, PM10 maruziyetine karşı hassastır. PM10 yardımıyla toz içerisindeki mevcut diğer kirleticiler akciğerlerin derinlerine kadar inebilir. İnce partiküllerin büyük bir kısmı akciğerlerdeki alveollere kadar ulaşabilir. Buradan da kurşun gibi zehirli maddeler % 100 olarak kana geçebilir.

Karbonmonoksit (CO), kokusuz ve renksiz bir gazdır. Yakıtların yapısındaki karbonun tam yanmaması sonucu oluşur. CO derişimleri, tipik olarak soğuk mevsimlerde en yüksek değere ulaşır. Soğuk mevsimlerde çok yüksek değerler ulaşılmasının bir sebebi de inversiyon durumudur. CO’in global arka plan konsantrasyonu 0.06 ve 0.17 mg/m3 arasında bulunur. 2000/69/EC sayılı AB direktifinde CO ile ilgili sınır değerler tespit edilmiştir.

İnversiyon, sıcak havanın soğuk havanın üzerinde bulunarak, havanın dikey olarak birbiriyle karışmasının engellenmesi durumudur. Kirlilik böylece yer seviyesine yakın soğuk hava tabakasının içerisinde toplanır.

CO’in ana kaynağı trafik ve trafikteki sıkışıklıktır. Sağlık etkileri, akciğer yolu ile kan dolaşımına girerek, kimyasal olarak hemoglobinle bağlanır. Kandaki bu madde, oksijeni hücrelere taşır. Bu yolla, CO organ ve dokulara ulaşan oksijen miktarını azaltır. Sağlıklı kişilerde, daha yüksek seviyelerdeki CO’e maruz kalmak, algılama ve gözün görme gücünü etkileyebilir. Hafif ve

8

daha ağır kalp ve solunum sistemi hastalığı olan kişiler ve henüz doğmamış ve yeni doğmuş bebekler, CO kirliliğine karşı en riskli grubu oluşturur.

Kurşun (Pb), doğada metal olarak bulunmaz. Kurşun gürültü, ışın ve vibrasyonlara karşı iyi bir koruyucudur ve hava yoluyla taşınır. Kurşun, maden ocakları ve bakır ve tunç (Cu+Sn) alaşımı işlenmesi, kurşun içeren ürünlerin geriye dönüştürülmesi ve kurşunlu petrolün yakılmasıyla çevreye yayılır. Kurşun içeren benzin ilavesi ürünlerinin de kullanılması, atmosferdeki kurşun oranını yükseltir.

Ozon (O3), kokusuz renksiz ve 3 oksijen atomundan oluşan bir gazdır. Ozon kirliliği, özellikle yaz mevsiminde güneşli havalarda ve yüksek sıcaklıkta oluşur (NO2+ güneş ışınları = NO+ O => O+ O2 = O3). Ozon üretimi uçucu organik bileşikler (VOC) ve karbon monoksit sayesinde hızlandırılır veya güçlendirilir. Ozonun oluşması için en önemli öncü bileşimler NOX (Azot oksitler) ve VOC’dır. Yüksek güneş ışınlarının etkisiyle ozon derişimi Akdeniz ülkelerinde Kuzey-Avrupa ülkelerinden daha yüksektir. Sebebi ise güneş ışınlarının ozon’un fotokimyasal oluşumundaki fonksiyonundan kaynaklanmasıdır.

Diğer kirleticilere kıyasla ozon doğrudan ortam havasına karışmaz. Yeryüzüne yakın seviyede ozon karmaşık kimyasal reaksiyonlar yoluyla oluşur. Bu reaksiyonlara NOX, metan, CO ve VOC’ler (etan (C2H6), etilen (C2H4), propan (C3H8), benzen (C6H6), toluen (C6H5), xylen (C6H4) gibi kimyasal maddelerde eklenir. Ozon çok güçlü bir oksidasyon maddesidir. Birçok biyolojik madde ile etkileşimde bulunur. Tüm solunum sistemine zarar verebilir. Ozonun zararlı etkisi derişim oranına ve ozona maruziyet süresine bağlıdır. Çocuklar büyük bir risk grubunu oluşturur. Diğer gruplar arasında öğlen saatlerinde dışarıda fiziksel aktivitede bulunanlar, astım hastaları, akciğer hastaları ve yaşlılar bulunur.

Çizelge 4– Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2017)

Yakıtın Özellikleri Tüketi Temin Alt Isıl Yakıtın m Uçucu Toplam Toplam Edildiği Değeri Kül Cinsi (*) Miktarı Madde Kükürt Nem Yer (kcal/k (%) (ton) (%) (%) (%) g) En az : En : En : En 6400 Kc : % 12- 25.386,2 çok. % çok % çok %16 İthal Kömür al/kg (- 31 (+2 1 0,9 (+0,1 10 (+1 (+2 200 tolerans) tolerans) tolerans) tolerans) tolerans) (*) Yerli kömür, ithal kömür, briket, biyokütle, Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü, odun gibi.

Çizelge A.5-Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında Sanayide Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler

İlgili kurumlardan söz konusu bilgiye ulaşılamamıştır. 9

Çizelge A.6–Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında Kullanılan Doğalgaz Miktarı (Aksa Doğalgaz, 2017)

Tüketim Yakıtın Kullanıldığı Yer Isıl Değeri (kcal/kg) Miktarı (m3)

52.686.198 Konut 8.598

269.307.293 Sanayi 8.598

Konut Harici (Ticari, Resmi Kurum vb.) 12.800.285 8.598 Toplam 334.793.776 8.598

Çizelge A.7– Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında Kullanılan Fuel-Oil Miktarı

İlgili kurumlardan söz konusu bilgiye ulaşılamamıştır.

Egzoz gazı emisyonlarının kontrolüne yönelik ilimizdeki faaliyetler A.5. Bölümünde verilmektedir.

A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar

İlde hava kalitesinin kontrolü konusunda Şanlıurfa Meteoroloji İl Müdürlüğünün bahçesinde mevcut 1 adet Hava Kalitesi İzleme istasyonu yer almakta olup, İl Müdürlüğümüz personellerince mevcut bulunan bu istasyonun rutin denetimi yapılmaktadır. Bunun ile birlikte Temiz Hava Eylem Planı kapsamında İlimize 2 adet daha Hava İzleme İstasyonunun yapılması planlanmaktadır

Şekil A.1 –Şanlıurfa ilinde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazlarının Yeri (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017)

10

Çizelge A.8- Şanlıurfa ilinde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017)

İSTASYON KOORDİNATLA HAVA KİRLETİCİLERİ YERLERİ RI

(Enlem, SO2 NOX CO O2 HC PM Boylam)

Haliliye 37.160443, 38.786976 X X

A.4. Ölçüm İstasyonları

İlin rapor yılındaki kirletici parametreler için günlük ortalama değerlerini içeren grafik ve çizelge, KVS aşım sayıları, uyarı eşiği aşım sayıları aşağıda verilmiştir.

Şekil A.2 - Şanlıurfa ilinde Haliliye İstasyonu PM10 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği

11

Şekil A.3. - Şanlıurfa ilinde Haliliye İstasyonu SO2 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği

Çizelge A.9- Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri ve Sınır Değerin Aşıldığı Gün Sayıları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017) (µg/m3; CO: mg/m3) *AGS: Sınır değerin aşıldığı gün sayısı

Haliliye SO2 AGS* PM10 AGS* CO AGS* NO AGS* NO2 AGS* NOX AGS* OZON AGS* Ocak 2 - 62 9 Şubat 4 - 58 3 Mart 4 - 37 1 Nisan 3 - 30 - Mayıs 3 - 24 - Haziran 3 - 16 - Temmuz 3 - 8 - Ağustos 3 - 11 - Eylül 6 - 7 - Ekim 14 - 31 - Kasım 52 - 66 3 Aralık 61 - 76 8

A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü

İlimizde toplam 16 adet yetki belgeli ölçüm istasyonu bulunmaktadır. 2016 yılı içerisinde toplam 107.343 adet pul satışı yapılmıştır.

Çizelge A.10 - 2016 Yılında Şanlıurfa İlindeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı İlgili Çizelgede istenilen bilgilere ulaşılamadığı için çizelge oluşturulamamıştır. 12

A.6. Gürültü

İlimizde faaliyet gösteren bar, işletme müzikhol, cafe düğün salonu vb. yerlerde canlı müzik yapılmaktadır. 2016 yılı içerisinde İl Müdürlüğümüze yapılan bu şikayetler için teknik personellerimiz tarafından yerinde inceleme yapılarak tutanak altına alınmış ve ilgili yönetmelik çerçevesinde idari işlemler yapılmıştır.

GÜRÜLTÜ ŞİKAYETLERİ

16

14

12

10

8 Seri 1

6

4

2

0 Eğlence İşyeri Şantiye Diğer

Şekil A.4 – Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında Gürültü Konusunda Yapılan Şikayetlerin Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017)

A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar

2016 yılı içerisinde Şanlıurfa İlinde İklim Değişikliği Eylem Planı ile ilgili olarak herhangi bir çalışma yapılmamıştır.

A.8. Sonuç ve Değerlendirme

Sonuç olarak İlimiz genelinde 2016 yılı içerisinde ağırlıklı olarak konutlarda ısınma amaçlı 25.386,21ton kömür satışı yapılmıştır. Konutlarda kullanılan doğalgaz miktarı 52.686.198 m³ ve sanayi (üretim) amaçlı doğalgaz kullanım miktarı ise 269.307.293 m³ dür. Doğalgaz kullanımının yaygınlaşması devam etmektedir.

Ayrıca 2016 yılı verilerine göre İlimizde 107.343 adet aracın egzoz emisyon ölçümleri yapılmıştır. Egzoz gazı Emisyon Ölçümü yapan 16 adet yetki belgeli ölçüm istasyonu bulunmaktadır.

13

İlimizde 1 adet Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonu bulunmaktadır. İstasyonda SO2 ve PM10 ölçümleri düzenli olarak kontrol edilmektedir.

2016 yılı içerisinde İl Müdürlüğümüze 34 adet Gürültü ile ilgili olarak Şikayette bulunulmuştur. Şikâyetlerin 15 adeti Eğlence Merkezlerinde (Sıra Geceleri- Şark Odaları) yapılan canlı müzikten kaynaklı olmakta, 11 adeti işyeri, 5 adeti şantiye ve 3’ü ise diğer tesislerden kaynaklanmıştır. İl müdürlüğümüze yapılan bu şikayetler teknik personellerimiz tarafından yerinde inceleme yapılmış ve tutanak tutularak ilgili yönetmelik çerçevesinde idari olarak işlem tesis edilmiştir.

İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde ilimizde herhangi bir çalışma yapılmamıştır.

Kaynaklar

- Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü - Aksa Doğalgaz -Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonu

14

B. SU VE SU KAYNAKLARI

B.1. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli

B.1.1. Yüzeysel Sular

B.1.1.1. Akarsular

Çizelge B.11 Şanlıurfa İlinin Akarsuları (DSİ 15. Bölge Md., 2017 yılı)

İl Sınırları AKARSU Toplam Uzunluğu Debisi Kolu Olduğu Kullanım İçindeki İSMİ (km) 3 Akarsu Amacı Uzunluğu (km) (m /sn)

Tarla ve 1 Diphisar/Şanlıurfa 0.100 Fırat bahçe sulaması

Tarla ve 2 Karatepe/Şanlıurfa 0.150 Fırat bahçe sulaması

Tarla ve Sırrın Deresi / 3 0.020 Fırat bahçe Şanlıurfa sulaması

Tarla ve 4 Hamdun Çayı / Hilvan 0.454 Fırat bahçe sulaması

Tarla ve Bulaklı Kaynağı / 5 0.205 Fırat bahçe Birecik sulaması

Tarla ve Balıklıgöl 6 0.100 Fırat bahçe Kaynağı/Şanlıurfa sulaması

7 Çiçekalan/Birecik 0.024 Fırat Kuru

Tarla ve Ayran Kaynağı / 8 0.019 Fırat bahçe Birecik sulaması

9 Fıstıközü/Birecik 0.019 Fırat Kuru

Gözeli Kaynağı / 10 0.169 Fırat Tarla ve Halfeti bahçe

15

sulaması

Tarla ve Büyükgöl Kaynağı / 11 0.028 Fırat bahçe Bozova sulaması

Enerji, 12 Fırat Nehri 950 Fırat Sulama

Atatürk ve Karkamış Baraj Gölünde balık üretimi yapılmaktadır.

B.1.1.2. Doğal Göller, Göletler ve Rezervuarlar

İlimiz merkezinin güney batısında Tılfındır Tepesi ile Kale Tepe'nin arkasındaki çanaklar içerisinde oluşmuş ve yöre halkınca kutsal sayılan Balıklıgöl olarak bilinen Halill'ür-Rahman ve Anzılha Gölleri ile Edene (kaynak kurumuştur) ile Büyük ve Küçük (Bozova) göller doğal olarak oluşmuştur. Atatürk, Birecik, Karkamış ve Hacıhıdır Baraj Gölleri ise suni olarak oluşturulmuş göllerimizdir. Barajlara ek olarak DSİ GAP 15. Bölge Müdürlüğünce işletmede, inşa halinde, planlama aşamasında da göletler de bulunmaktadır. Göletler genel olarak sulama, yeraltı suyu besleme, taşkın riskini azaltma, çevre düzenlemesi ve hayvan sulama amaçlarıyla zirai faaliyetleri geliştirmek için yapılmıştır. Bu baraj göllerinden elektrik üretimi, içme ve kullanma suyu ile tarımda sulama suyu olarak faydalanılmaktadır. Aynı zamanda Birecik ve Halfeti ilçe merkezlerinden geçen Fırat Nehri kıyısında kurulu bulunan 4 adet Alabalık çiftliği bulunmakta olup bu çiftliklerden yılda ortalama 43 ton/yıl çiftlik alabalığı üretilmektedir. Bu göllere ilişkin kalite parametrelerine ulaşılamamıştır.

Halil-Ür Rahman Gölü: Uzunluğu 150 m ve eni 30 m ebadında olup ve derinliği 1-3 m arasında değişmektedir. İçerisinde Şanlıurfa'yı temsil eden balıklar yaşamakta olup göldeki balıklar halk tarafından kutsal kabul edilerek yenilmemekte ve korunmaktadır. Bu balıklar sazan cinsinden olup, efsanelere konu olmuşlardır.

Ayn-zeliha Gölü: Şanlıurfa il merkezinde Gölbaşında bulunan bu göl Halil-ür Rahman gölü ile aynı efsaneyi paylaşmaktadır. Gölün uzunluğu 50 m. eni ise 30 m. derinliği de 1-4 m.’dir. Yer altı suları ile beslenen gölün suyu path olup, içerisinde tıpkı Halil-ür Rahman Gölü'nde balıklar gibi efsanelere konu olmuş 15-40 cm boyunda balıklar yaşamaktadır. Atatürk Baraj Gölü: Türkiye'de sulama hidroelektrik üretimi için şimdiye kadar yapılmış en büyük barajdır. Atatürk Baraj Gölü yapılırken 1 ilçe 34 köy 85 mezra su altında kalmıştır.

16

Şanlıurfa ili Bozova Barajın Yeri ilçesinin takriben 24 km kuzeybatısında Akarsuyu Fırat Amacı Sulama, Enerji ve İçmesuyu

ATATÜRK BARAJI İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1981 - 1992

Gövde dolgu tipi Kil çekirdekli kaya dolgu

Gövde hacmi 84,5 hm3

Yükseklik (talvegden) 169 m

Normal su kotunda göl hacmi 48 700 hm3

Normal su kotunda göl alanı 817 km2

Sulama alanı --

Güç 2 400 MW

Yıllık Üretim 8 900 GWh

Barajın Yeri Şanlıurfa ili Birecik ilçesi

Akarsuyu Fırat Amacı Sulama, Enerji, İçmesuyu BİRECİK BARAJI İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1993 - 2000

Gövde dolgu tipi Beton + kaya

Gövde hacmi 9,2 hm3

Yükseklik (talvegden) 53,5 m Normal su kotunda göl 3 hacmi 1 220, 2 hm

Normal su kotunda göl alanı 56, 25 km2

Sulama alanı 92 700 ha

17

Güç 672 MW

Yıllık Üretim 2 518 GWh

Şanlıurfa-Mardin karayolunun yaklaşık 10. Barajın Yeri km'sinde Mardin köprüsünün mansabında ŞANLIURFA HES bulunmaktadır. Akarsuyu Fırat Amacı Sulama - Enerji

İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 2001-2005

Santral Tipi Francis

Ünite Sayısı 2

Güç 52 MW

Yıllık Üretim 124 GWh

Barajın Yeri Şanlıurfa ili Birecik ilçesi Adı KARKAMIŞ

Yeri Şanlıurfa Gaziantep KARKAMIŞ BARAJI Akarsu Fırat

Amaç Enerji

İnşaatın Başlama-Bitiş - 2000 Yılı Gövde Dolgu Tipi Beton Ağırlık/Toprak

Gövde Hacmi 2100 dam3

Yükseklik (Talvegden) 29 m

Normal Su Kotunda Göl 157 hm3 Hacmi

Normal Su Kotunda Göl 28 km2 Alanı

Sulama Alanı - ha

18

Şanlıurfa İli Siverek ilçesinin güneyinde bulunan Barajın Yeri ve Fırat nehrine bağlanan şehir çayı üzerinde ilçeye 13 km uzaklıkta bulunmaktadır. Akarsuyu Hacıhıdır Amacı Sulama HACIHIDIR BARAJI İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1985 - 1989

Gövde dolgu tipi Kaya Dolgu

Gövde hacmi 1,52 hm3

Yükseklik (talvegden) 36,4 m Normal su kotunda göl 3

hacmi 62,60 hm

Normal su kotunda göl 2 alanı 4,40 km

Sulama alanı 2 080 ha

Güç --

Yıllık Üretim --

Çizelge B.12 -Şanlıurfa ilinde Mevcut Sulama Göletleri (DSİ 15. Bölge Md., 2017 yılı)

Göl Sulama Çekilen Su No Göletin Adı Tipi hacmi, Alanı (net), Miktarı, Kullanım Amacı hm3 ha (hm3)

Sulama, Enerji ve 1 Atatürk Barajı Baraj 48 700,0 872 385 İçmesuyu

2 Birecik Barajı Baraj 1 220,2 92 700 Sulama ve Enerji

3 Şanlıurfa HES HES - - Sulama - Enerji

Hacıhıdır 4 Baraj 62,6 2 080 Sulama Barajı

19

Siverek 5 Gölet 9,92 569 Sulama Çamurlu Göleti

6 Hacıkamil Regülatör 68,0 450 Sulama

Viranşehir 7 Gölet 6,15 372 Sulama Nohutlu Göleti

Siverek Külhan 8 Gölet 3,1 244 Sulama Göleti

Büyükcırcıp1 Yeraltı suyu YAS 9 YAS Besleme 4,203 - kaynaklarını Gölet Benti besleme, sulama

Yeraltı suyu Cudi YAS YAS 10 2,065 - kaynaklarını Besleme Benti Gölet besleme, sulama

Taşbasan Sulama, günlük 11 Depolama 5,352 - Depolaması depolama

Yenice (Yayık) 12 Gölet 22,41 1 995 Sulama Göleti

Derbi (Soydan) 13 Gölet 8 640 Sulama Göleti

Payamlı 2 14 Gölet 1,2 105,2 Sulama Göleti

15 Pesor Göleti Gölet 3,61 314,6 Sulama

Yeleken 16 (Gülpınar) Gölet 14 1 080 Sulama Göleti

Katırkuyu 17 Gölet 0,16 16,6 Sulama Göleti

18 Bulanık Göleti Gölet 0,23 23,8 Sulama

B.1.2. Yeraltı Suları

Karaali Kaplıcaları: Şanlıurfa merkez ilçeye bağlı Karaali köyünün doğusunda inşa edilen su sondaj kuyularından 45-50 ˚C de sıcak su pompajla çekilmektedir. Sıcak suyun, yağış sularının süzülerek derinlerde jeotermik gradiyan etkisi ile ısınması sonucu oluştuğu düşünülmektedir. Su sondaj kuyularından pompajla çekilen sıcak sular yöredeki kaplıca ve seralarda kullanılmaktadır. 20

Yapılan etütler sonucunda bölgede 90.000 dekarlık bir alanın sıcak su rezervini kapsadığı tespit edilmiştir. Su sondaj kuyularının debileri 50-60 l/s' dir. İstanbul Üniversitesi Tıbbi Ekoloji ve Hidro-Klimatoloji Araştırma ve Uygulama Merkezi Hidroloji ve Biyoloji Laboratuvarlarında yapılan kimyasal ve biyolojik incelemelere göre; su hipertermal (49.1°C), akratotermal (total mineralizasyon 1gr/lt nin altında), kükürtlü (eşik değer üstünde 1.58 ppm hidrojen sülfür) bir su özelliğini taşımakta olduğu tespit edilmiştir. Termomineral kaynak, kükürtlü kaynak olarak Almanya'daki Oberdof Kaplıcası (H2S 1,1ppm) ve Akratotermal su olarak, Bursa Askeri Hastane Kaplıcası suyuna benzemektedir. Yeraltı suyu ile ilimizde içme kullanma ve sanayi olarak kullanılmakla birlikte sulama suyu olarak da kullanılmaktadır. Ceylanpınar İlçemizde TİGEM arazilerinde yeraltı sulaması yapılmakta olup ilimizde yeraltı sularını beslemek maksadıyla Yeraltısuyu Besleme Bentleri inşa edilmeye başlanmıştır. İşletmeye açılmış YAS Besleme Bentleri Büyükcırcıp 1 ve Cudi Bentleridir.

Çizelge B.13– Şanlıurfa ilinin Yeraltı Suyu Potansiyeli (DSİ 15. Bölge Md., 2017 yılı)

Kaynağın İsmi hm3/yıl

Viranşehir-Ceylanpınar havzası 1287,25 hm³/yıl

Harran –Akçakale havzası 507,14 hm³/yıl

Suruç havzası 50 hm³/yıl

Birecik havzası 3,5 hm³/yıl

Halfeti havzası 7 hm³/yıl

Yaylak (Baziki) havzası 13,4 hm³/yıl

Bozova havzası 5,2 hm³/yıl

Hilvan havzası 66,9 hm³/yıl

Siverek havzası 22 hm³/yıl

B.1.2.1. Yeraltı Su Seviyeleri

Çizelge B.14– Şanlıurfa ilinin Yeraltı Suyu Potansiyeli (DSİ 15. Bölge Md., 2017 yılı) Kullanma Belge Tahsis Miktarı YAS Seviyesi İLÇE Pompaj (m³/s) Adedi (hm3/yıl) Yaklaşık (m)

Viranşehir- 5484 127,066 821,307 70-250 Ceylanpınar

Harran-Akçakale 3413 40,821 227,133 40-150

21

Suruç 504 5,658 37,727 20-150

Birecik 279 1,731 12,355 20-150

Halfeti 144 0,646 3,870 80-200

Yaylak 213 1,859 8,861 50-140

Bozova 159 1,355 6,582 30-150

Hilvan 427 4,784 31,015 40-100

Siverek 1736 20664 124,337 50-250

B.1.3. Denizler

Şanlıurfa İlinde deniz bulunmamaktadır.

B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi

Çizelge B.15- Yeraltı Su Kalitesi (DSİ, 2017) Yer Altı Suyu Kalitesi

Rezervi Drenaj Organik Havza Adı (hm3/yıl) Alanı Madde (km2) (mg/l) Sertlik Fso Tuzluluk (*) pH

Viranşehir- 622.3 3782 0.88-7.12 6.25-8.5 13-44.5 C2S1-C3S1 Ceylanpınar

Tektek Dağı 52.5 957 0.88-7.12 6.25-8.5 13-44.5 C2S1-C3S1

Harran 360 5022 0.4-7.6 7.1-8.3 15-30 C2S1-C3S1

Suruç 50 1378 0.56-3.3 7.3-8.4 11.5-27.5 C2S1

Birecik 3.5 584 ~0.96 ~8.2 ~17.5 C2S1

Halfeti 7 1041 ~0.8 ~6.5 ~16.7

Yaylak (Baziki) 13.4 584 ~1.2 ~7.4 ~17.7 C2S1

Bozova 5.2 500 ~2.2 ~7.3 18

Hilvan 66.9 2444 ~0.8 ~7.8 ~14.5 C2S1

Siverek 22 1455 ~0.6 ~7.6 ~18 C2S1

22

ABD Tuzluluk Laboratuvarı Diyagramına göre sınıfı-:-C2S1

Şanlıurfa il genelinin içme ve kullanma su ihtiyacı; mevcut barajlar, yeraltı suları ve göletlerden karşılanmaktadır. Uzun yıllar kuraklık, yağışların yetersiz olması ve derin su kuyuları vasıtasıyla sulu tarım yapılması nedeniyle yeraltı su seviyesinde düşmeler olmuş, bazı derin su kuyuları çalışmaz hale gelmiştir. 1995 yılında Şanlıurfa Tünellerinin faaliyete geçmesiyle Atatürk Barajı'ndan ovaya su verilmiş böylelikle ilk etapta yüzlerce köyde sulu tarıma geçilmiş ve ovadaki taban su seviyesi ve yeraltı su seviyesi yükselmeye başlamıştır. Şanlıurfa il merkezinin içme suyu ihtiyacı Atatürk Barajı Şanlıurfa tünelleri çıkış ağzından alınan su ile Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılmış olan içme suyu pompajı ve arıtma tesisinden sağlanmaktadır. Şehir merkezinin uzun yıllar içme ve kullanma suyu problemi giderilmiştir. Bölgemizin su potansiyeli 33 582 hm3/yıl olup, bunun 31 742 hm3/yıl kısmı yerüstü ve 1 845 hm3/yıl kısmı ise emniyetli yeraltı suyu potansiyeli olarak belirlenmiştir.

Çizelge B.15 - Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı Yüzey ve Yeraltı Sularında Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliği İle İlgili Analiz Sonuçları

İlgili kurumlardan söz konusu bilgiye ulaşılamamıştır.

B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu

B.3.1. Noktasal kaynaklar

B.3.1.1. Endüstriyel Kaynaklar Şanlıurfa İl genelinde Endüstrinin yayıldığı alanlar Organize Sanayi Bölgeleridir. Endüstride kullanılan su kaynağı; Belediyeden alınmaktadır. Şanlıurfa İlinde Organize Sanayi Bölgesine ait Atıksu Arıtma Tesisimiz faal olmakla birlikte 4000 ton/gün kapasite ile Fiziksel, Kimyasal, Biyolojik arıtımlar sağlayarak yakında bulunan Dana Deresine(Deşarj noktası koordinatları: Y:469885.491 - X:4105175.591 -Z:630.380) deşarj yapmakta olup ayrıca günlük 3 ton çamur oluşumu gerçekleşmektedir.

B.3.1.2. Evsel Kaynaklar

Şanlıurfa ili içerisinde en önemli su kirliliği kaynağı, yerleşim birimlerinin atıksularının arıtıma tabi tutulmadan alıcı ortama verilmesidir. İlimiz içerisinde yalnız Akçakale ve Ceylanpınar ve Suruç ilçelerinde atık su arıtma tesisi bulunmaktadır. Siverek İlçesinde atıksu arıtma tesisi işletmeye alınma aşamasındadır. Diğer ilçelerimizde atıksu arıtma tesisi bulunmamaktadır. Ancak bakanlığımız tarafından yayımlanan 2006/15 nolu Atık su Arıtma Tesisleri İş Termin planları genelgesi doğrultusunda ilçelerimiz tarafından iş termin planları Bakanlığımıza sunulmuştur.

Yine ilimiz sınırları içerisinde bulunan ve içme suyu kaynağı olarak kullanılmakta olan Atatürk ve Birecik Baraj Göllerinin çevresinde mevcut yerleşim yerlerinden kaynaklanan atık suların arıtılmaksızın alıcı ortama deşarjı bu su kaynaklarımız için kirlilik nedenlerini oluşturmaktadır. "Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği" doğrultusunda içme ve kullanma suyu temin

23

edilen kıta içi yüzeysel sularla ilgili kirletme yasaklarının uygulanması sureti ile söz konusu su kaynaklarının korunması amaçlanmaktadır.

4400 ton/yıl 2016 yılında şebeke suyundan arıtma tesisinde rekreasyonel alanda su kullanılmıştır.

B.3.2. Yayılı Kaynaklar

B.3.2.1. Tarımsal Kaynaklar

Şanlıurfa ilinin toplam tarım alanı 12.205.434 dekar’dır. İlimiz arazi dağılımı bakımından Türkiye’deki toplam tarım alanının %4,9’ una sahip olup, Konya ve Ankara’dan sonra Üçüncü sıradadır. Şu anda ilimizde sulanan alan 4.504,524 dekar’ dır. Sulamanın 2,86 milyon dekarı halk sulaması olup kalan 2,05 milyon dekarlık bölümü devlet tarafından sulanmaktadır.

GAP projesi tamamlandığında ise sulanacak alan 8,3 milyon dekar olarak planlanmıştır.

İlimiz tarım alanlarında NPK(Azot, fosfor, potasyum) gübre ve türevleri kullanılmaktadır. Ayrıca çeşitli zirai zararlı ve hastalıklara karşı pestitistler de kullanılmaktadır.

B.3.2.2. Diğer

Çizelge B.16--2015 Yılı İlimizde Belediyelerin Katı Atık Bertaraf Yöntemine İlişkin Bilgiler (Belediyeler, 2016)

Büyükşehir/İl/İlç Büyükşehir Nüfus Toplanan Kişi Başına Transfe Atık Mevcut Belediye Atığı Yönetim Tesisi e Belediyesi/ Ortalama Üretilen r Yönetimi Belediye veya Birlik ise Katı Atık Ortalama İstasyo Hizmetler Birliğin Adı birliğe üye 2 Katı Miktarı nu ini

olan (ton/gün) Atık belediyeler Miktarı1 Varsa Kim Düzenli Ön İşlem Yakma Düzensiz (kg/gün) Sayısı Yürütüyo r? Depola (Mekanik Depolama ma Ayırma/ Biyokurutma/ Kompost/ Eyyübiye 363943 285 0,78 --- ÖS X BiyometanizasX Haliliye 357504 267 0,75 --- ÖS X yon)X Karaköprü 115733 72 0,62 --- ÖS X X Suruç 102164 80 0,78 1 adet ÖS X X Birecik 92355 60 0,65 --- ÖS X Şanlıurfa Halfeti 38345 40 1,04 --- ÖS X Büyükşehir Akçakale 98897 50 0,50 1 adet ÖS X X Belediyesi Harran 78681 7 0,89 --- ÖS X X Viranşehir 181072 100 0,55 1 adet ÖS+B X Ceylanpınar 80706 50 0,62 --- ÖS X Siverek 238979 200 0,84 --- ÖS X Hilvan 41657 40 0,96 --- B X Bozova 55631 40 0,72 --- ÖS X 1.845.667 kişi 1291 kg 0,70 3 adet İl Geneli

24

B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri

B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu

B.4.1.1 Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti

İlgili kurumlardan söz konusu bilgiye ulaşılamamıştır.

Şekil B.1 - Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı Belediyeler Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarının Kaynaklara Göre Dağılımı

İlgili kurumlardan söz konusu bilgiye ulaşılamamıştır.

B.4.1.2. Yeraltı su kaynaklarından temin edilen su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti Şanlıurfa il merkezinin içme suyu ihtiyacı Atatürk Barajı Şanlıurfa tünelleri çıkış ağzından alınan su ile Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılmış olan içme suyu pompajı ve arıtma tesisinden sağlanmaktadır.

İlgili kurumlardan söz konusu bilgiye ulaşılamamıştır.

B.4.1.3. İçme Suyu temin edilen kaynağın adı, mevcut durumu, potansiyeli vb. Atatürk Barajı Barajın Yeri Şanlıurfa İli Bozova İlçesinin Takriben 24 km. Kuzeybatısında Akarsuyu Fırat Amacı Sulama,Enerji veİçme Suyu İnşaatın (Başlama-Bitiş) Yılı 1981-1992 Gövde Dolgu Tipi Kil Çekirdeği Kaya Dolgu Gövde Hacmi 84,5 hm3 Yükseklik(Talvegden) 169m Normal Su Kotunda Göl Hacmi 48,700 hm3 Normal Su Kotunda Göl Alanı 817 hm3 Sulama Alanı --- Güç 2 400 MW Yıllık Üretim 8 900 GWh

B.4.2. Sulama

Şu anda ilimizde sulanan alan yaklaşık 3,954 Milyon dekar’ dır. GAP projesi tamamlandığında Şanlıurfa İlinde sulanacak alan miktarı 9,3 Milyon dekar (9.320.000) olarak planlanmıştır. Sulanabilir tarım alanının yaklaşık %42’sinde sulu tarım yapılmaktadır. Sulanan alanlardan Harran ovasındaki sulama açık-cazibeli sulama yapılmakta olup, Yaylak Ovası, Bozova Pompaj Sulaması, Buğdayhöyük Sulaması ve Suruç Ovası Pompaj Sulaması ise kapalı-basınçlı sulama sistemleri ile sulama yapılmaktadır. Bunların dışında kuyulardan elde edilen su ile salma ve yağmurlama şeklinde sulama yapılmaktadır.

İlimizde salma sulama yapılan alan 161 342 ha ’dır. Salma sulama yapılan alanlar genel olarak Harran Ovasındadır. Bölge Müdürlüğümüz tarafından yürütülen tahliye kanalı derinleştirme 25

projeleri ile diğer kurumlar tarafından yürütülen drenaj projeleri (tarla içi drenaj) devam etmekte olup, Harran Ovasında taban suyu, tuzluluk ve çoraklaşma problemlerinin giderilmesi amaçlanmaktadır. Bu projeler kapsamında şu zamana kadar 150.000 dekar alanda drenaj yapılmış olup, 600.000 dekar alanın drenaj çalışmaları devam etmektedir. Drene edilen su DSİ’ nin ana drenaj kanallarına bağlanmaktadır. Sulama yapılan alanlarda sulama birlikleri vardır. Şanlıurfa’da 24 adet sulama birliği faaliyet göstermektedir.

B.4.2.1. Salma sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı

Çizelge B.17-Şanlıurfa İlinde Salma sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı İşletmeye Cazibe Sulama Toplam Pompajlı Sulama Alanı ( İŞLETMEDEKİ Sulama ( ha ) İli Girdiği Yıl ( ha ) ha ) Tesisin Adı Brüt Net Brüt Net Brüt Net

TAMAMEN İŞLETMEYE AÇILANLAR - - - 164,960 93,758 272,718

HACIKAMİL ŞANLIURFA 1966 - - - 450 - 450

AKÇAKALE YAS ŞANLIURFA 1977 - - - - 5,659 5,659

CEYLANPINAR ŞANLIURFA 1978 - - - YAS - 9,000 9,000

EVRENPAŞA ŞANLIURFA 1992 - - - YAS - 450 450

HACIHIDIR ŞANLIURFA 1995 - - - SULAMASI 2,080 - 2,080

YAYLAK OVASI ŞANLIURFA 2006 - - - SULAMASI - 18,322 18,322

YUKARI HARRAN ŞANLIURFA 2008 - - - OVASI SULAMASI 13,455 - 13,455

BOZOVA POMPAJ

SULAMASI I. ŞANLIURFA 2005 - - - - 8,669 8,669 KISIM

26

MERKEZ

BOZOVA POMPAJ ŞANLIURFA 2005 - - - - 1,098 1,098 SULAMASI

PAŞABAĞI ŞANLIURFA 2006 - - - SULAMASI 520 - 520

ŞANLIURFA- HARRAN ŞANLIURFA 1995 - - - OVALARI 147,887 - 147,887 SULAMALARI

BUĞDAYHÖYÜK

POMPAJ ŞANLIURFA 2012 - - - - 2,770 2,770 SULAMASI

TEPEDİBİ

POMPAJ ŞANLIURFA 2012 - - - - 330 330 SULAMASI

SURUÇ OVASI

POMPAJ ŞANLIURFA 2015 - - - - 31,160 31,160 SULAMASI

GÜNIŞIK POMPAJ ŞANLIURFA 2017 - - 16,300 16,300 SULAMASI

MC1 POMPAJ MARDİN 2017 - 14,000 - - 14,000 SULAMASI

ÇAMURLU ŞANLIURFA 2017 - 568 - - - 568 GÖLETİ

BÜYÜK SU İŞLERİ SULAMA PROJELERİ - - - TOPLAMI 164,960 93,758 272,718

YAS SULAMALARI (TİGEM+ Özel Mülkiyet) - - - - 111,939 111,939

27

MC1 POMPAJ SULAMASI MARDİN

B.4.2.2. Damlama, yağmurlama veya basınçlı sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı İlimizde Damlama, yağmurlama veya basınçlı sulama yapılan alan 1 893 970 da’ dır. Basınçlı sulama yapılan alanlar genel olarak Yaylak, Bozova ve Suruç Ovasıdır.

B.4.3. Endüstriyel Su Temini

Şanlıurfa Organize Sanayisinde 2016 yılında 2.400.000 ton/yıl su kullanılmış olup Geri dönüşüm suyu herhangi bir amaçla kullanılmamaktadır. Kullanılan su merkezi atıksu arıtma tesisimizde %98 oranda arıtıldıktan sonra bölgemiz içerisinden geçen doğal olan dana deresine deşarj edilmektedir.

Şanlıurfa İli merkez ilçelerde Şanlıurfa Tünelleri su kaynağı olarak kullanılmaktadır. Siverek İlçesi mevcutta kaynaklar ve kuyulardan su temini yapmakta olup Hilvan ve Siverek İlçeleri de ileride Atatürk Barajından, Suruç İlçesi de Taşbasan Göletinden su almak için projeleri devam etmektedir. Diğer ilçeler kuyulardan içme kullanma ve sanayi sularını temin etmektedir. İlimizde geri dönüşüm suyu halen kullanılmamakta olup ileride arıtma tesisleri tamamlandığında değerlendirilmelidir.

B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı

Baraj ve Hes Yıllık Üretim

Atatürk Barajı 8 900 GWh

Birecik Barajı 2 518 GWh

Karkamış Barajı 652 GWh

Şanlıurfa HES 124 GWh

B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı

4400 ton / yıl, 2016 yılında şebeke suyundan arıtma tesisinde rekreasyonel alanda su kullanılmıştır.(ŞUOSB,2016)

28

B.5. Çevresel Altyapı

B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve Hizmeti Alan Nüfus

İlimizin Atık su kanalizasyon şebekesi 2030 yılı ve 1.200.000 nüfusa göre hesaplanarak planlanmıştır. Bir kısmının inşaatı tamamen bitmiş olup, toplam uzunluğu 360 Km.dir. Kullanılan boruların çapları 0 200-1600 arasında değişmektedir. Bu proje ayrık sistem olup, ağ şeklindedir. Şehir merkezinin %80 'ini kapsamaktadır. %20'si baks tipi kanaldan oluşmaktadır. Bu sistem eski Urfa'da dar yerlerde mevcuttur.

29

Çizelge 18– Şanlıurfa İlinde 2016 Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu(Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Belediyeler, 2017)

Belediye Atıksu Arıtma Mevcut Arıtılan /Deşarj Oluşan AAT Deşarj Noktası Tesisi/ Deniz Deşarjı Olup Belediye Atıksu Arıtma Kapasitesi Edilen Atıksu Çamur koordinatları Olmadığı? Tesisi Türü (ton/gün) Miktarı (m3/sn) Miktarı(ton/gün)

Yerleşim Yerinin İnşa/plan Adı Var aşamasında Yok Fiziksel Biyolojik İleri

Haliliye X

Eyyübiye X

Karaköprü X

İl Merkezi İl Y:469885.491 OSB x X X X 4000 * X:4105175.591 3 Z: 630.380

Harran X

Halfeti X

Bozova X

Siverek X X X 9.860 * * * Ceylanpınar X X X 8.232 * * * İlçeler Akçakale X X X 1265 * * * Suruç X

Birecik X

Hilvan X

Viranşehir X

30

B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri

Çizelge B.19– Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı OSB’lerde Atık su Arıtma Tesislerinin Durumu (ŞUOSB, 2017 OSB Adı Mevcut Kapasite AAT Türü AAT Deşarj Deşarj Çamuru Ortamı Durumu (ton/gün) Miktarı Koordinatları (ton/gün)

ŞANLIURFA FAAL 4000 Fiziksel 3,5 Dana Y:469885.491 Deresi OSB Kimyasal X:4105175.591 Biyolojik Z:630.380 ED-50-6 Derece

Viranşehir Faaliyette 250 Fizikel/Biyolojik 0 Sesik Y=552330,26 OSB Deresi X=4119720,30 (ED-50-6d)

B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri

Şanlıurfa iline hizmet veren 1 adet Katı Atık Düzenli Depolama Sahası mevcut olup, Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair yönetmelikte belirtilen kriterlerine göre geçirimsizlik tabakası oluşturulmuştur. Katı atık depolama alanından çevreye olumsuz etkileri olan sızıntı suyu için; katı atık sahasının tabanından gerekli izolasyon çalışmaları yapılmıştır. Taban izolasyonu alttan üste doğru geçirimsizlik tabakası, plastik örtü, koruyucu örtü, drenaj tabakası şeklinde yapılmıştır. Hafriyatı yapılan alan zemin üstüne; -Geçirimsizlik tabakası (Kil tabakası) -Yüksek yoğunluklu polietilen (HDPE) örtü - Koruma amaçlı örtü ( Jeotekstil) - Jeogrid (Sedde içi şevlerde) -Drenaj tabakası (ve zeminde perfore drenaj borusu)

B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması

Bölgemizde atık su geri kazanım yöntemi bulunmamaktadır.(ŞUOSB,2016)

31

B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü

B.6.1. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar

İlimizde Faaliyet Ön Bilgi Formu onaylanan 252 işletme bulunmakta olup, 36 işletmeye ait Faaliyet Ön Bilgi Formu reddedilmiştir. Söz konusu sahalarda 5 adet denetim gerçekleştirilmiş olup, 3 adet takip gerektirmeyen saha 1 adet takip gerektiren saha ve 1 adet kirlenmiş saha kararı verilmiştir.

Çizelge B.20.- Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı İçin Tespit Edilen Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliğine İlişkin Veriler (Çevre ve Şehircilik İl müdürlüğü, 2017)

Var Yok Varsa Ne/Neler Olduğunu Belirtiniz Potansiyel kirletici faaliyetler var mı? Evet Kimyasal kullanılan tüm işletmeler.

Kirlenmiş sahaların Kirlenmiş sahaların temizlenmesi ile Tespit Tespit Edilmiş temizlenmesi ile ilgili ilgili çalışmalarda ne tür temizleme Edilmiş Kirlenmiş Sahanın çalışma var mı? faaliyetleri* yapılıyor? (Aşağıdaki Kirlenmenin Yeri temizleme yöntemleri dikkate Nedeni Var Yok alınmalıdır) 1. Siverek İlçesi Hırsızlık Evet Parsel arıtımı Yücelen Mahallesi teşebbüsü Yoğurtçuk Sokak Mevkiinde 2. 3.

*Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliği Temizleme Yöntemleri Biyoremediasyon Fitoremediasyon Parsel arıtımı Buharlaştırma Biyo havalandırma Elektrokinetik arıtma Yerinde oksidasyon Solvent ekstraksiyonu Hava ile dağıtma (Air sparging) Buharlaştırma Termal arıtma Reaktif Barrier teknolojisi Yerinde yıkama (In-situ Flushing)

B.6.2. Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanımı İlgili kurumdan söz konusu bilgilere ulaşılamamıştır

32

B.6.3. Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına ilişkin yapılan çalışmalar

İlimizde herhangi bir çalışma yapılmamıştır.

B.6.4. Tarımsal Faaliyetler İle Oluşan Toprak Kirliliği

Çizelge B. 21– Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları (Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2017)

Bitki Besin Maddesi Bazında İlde Ticari Gübre Kullanılarak Bitki Besin Maddesi Kullanılan Miktar Tarım Yapılan Toplam Alan (N, P, K olarak) (ton) (ha) Azot 633,484 942,649 Fosfor 503,697 Potas - TOPLAM 1137,181

Çizelge 22-–Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında Tarımda Kullanılan Girdilerden Gübreler Haricindeki Diğer Kimyasal Maddeleri (Tarımsal İlaçlar vb) (Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2017)

İlde Tarımsal İlaç Kimyasal Maddenin Miktarı Kullanım Amacı Kullanılarak Tarım Adı (ton) Yapılan Toplam Alan (ha) İnsekdisitler Böcek Öldürücü İlaçlar 270,28 İlimizde organik tarım Herbisitler Yabancı Ot Öldürücü İlaçlar 425,98 yapılan alanlar dışındaki Fungisitler Mantar Öldürücü İlaçlar 132,72 tüm alanlarda kimyasal Rodentisitler Fare vb. Hayvan Öldürücü İlaç 0,016 ilaçlama yapılmaktadır. Nematositler Nematod Öldürücü İlaçlar - Bir alana aynı ilaç birkaç Akarisitler Akar Öldürücü İlaçlar Kışlık ve Yazlık Yağlar Koruyucuve zararlı Öldürücüler 61,87 tekerrürle Diğer Zirai Mücadele - uygulanabildiği gibi .. 4,18 bazen de farklı ilaçlar aynı alana birkaç defa uygulanmaktadır.

TOPLAM 890,866

İlimizde 2016 Yılında Topraktaki Pestisit vb Tarım İlacı Birikimini Tespit Etmek Amacıyla Yapılmış Analizin Sonuçları bulunmamaktadır.

33

B.7. Sonuç ve Değerlendirme

DSİ 15. Bölge Müdürlüğü 2016 yılı verilerine göre İlimizde 12 adet Akarsu bulunmaktadır. Ayrıca 3 adet doğal göl ve 18 adet gölet, 4 adet HES bulunmaktadır. Yine İlimizde 9 adet yeraltı suyu kaynağı mevcuttur. Su kaynağına potansiyel kirlilik oluşturabilecek toplam 2 OSB ve 4 adet küçük sanayi sitesi mevcuttur. Sanayi Sitelerinden sadece 1. ve 2. OSB nin bağlı bulunduğu günlük 4000 ton kapasiteli atık su arıtma tesisi mevcuttur. İlimizde proje yılı 2030 seçilerek 1.200.000 nüfusa göre kanalizasyon sistemi projelendirilmiştir. İlimizde OSB nin yanında Ceylanpınar, Akçakale ve Suruç’ta da kentsel atık su arıtma tesisleri mevcuttur.

İlimizde 1 adet Düzenli Depolama Tesisi mevcuttur. 2. Lot çalışmaları devam etmektedir. Toprak Kirliliği ile ilgili BOTAŞ hattındaki sızmalardan kaynaklı kirlilik oluşmakta olup, ilgili kurum tarafından temizleme çalışmaları yapılmaktadır. Toplamda Tarımsal faaliyetlerle ilgili olarak 942,649 Ha lık alanda 1137,181 ton Bitki Besin Maddesi kullanılmıştır. Bitki zararlıları ile mücadelede 890,866 ton kimyasal madde kullanılmıştır.

Kaynaklar

- Şanlıurfa İli Çevre Durum Raporu - 2015 - Şanlıurfa Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü - Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi - Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü - ŞUOSB

34

C. ATIK C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri)

Mevcut durumda Şanlıurfa iline hizmet veren 1 adet düzenli depolama tesisi hizmet etmekte olup, Şanlıurfa ili - Merkez ilçesi - Akçamescit- İkizce Köyü sınırları içerisinde kurulmuştur. Şanlıurfa ilinde günlük ortalama 1280 ton evsel atık oluşmaktadır. Oluşan evsel atığın günlük 850 tonluk kısmı Merkez Katı Atık Düzenli Depolama sahasında bertarafı yapılmaktadır. Katı atık depolama alanından çevreye olumsuz etkileri olan sızıntı suyu için; katı atık sahasının tabanından gerekli izolasyon çalışmaları yapılmıştır. Taban izolasyonu alttan üste doğru geçirimsizlik tabakası, plastik örtü, koruyucu örtü, drenaj tabakası şeklinde yapılmıştır. Hafriyatı yapılan alan zemin üstüne; -Geçirimsizlik tabakası (Kil tabakası) -Yüksek yoğunluklu polietilen (HDPE) örtü - Koruma amaçlı örtü (Jeotekstil) - Jeogrid (Sedde içi şevlerde)

-Drenaj tabakası (ve zeminde perfore drenaj borusu) Şanlıurfa Merkez Katı Atık Düzenli Depolama Sahasında Eyyübiye, Haliliye, Karaköprü, Suruç, Akçakale ve Harran ilçelerinde oluşan evsel atıkların bertarafı yapıldığından bu ilçelerde vahşi depolama alanları bulunmamaktadır.

Düzenli Depolama sahasında bertarafı yapılmayan Halfeti, Birecik, Viranşehir, Ceylanpınar, Siverek, ve Hilvan ilçelerinde oluşan evsel atıklar Vahşi Depolama yöntemi ile bertarafı yapılmaktadır.

Şanlıurfa Akçakale arasında bulunan 1. Lot kapasitesini tamamlamış olup 2. Lot inşaat aşamasındadır. Bunun ile birlikte Harran, Suruç ve Akçakale ilçelerinde Atık Transfer Alanları bulunmakta olup Birecik İlçesinde ise inşaat aşamasında bulunan bir adet Transfer Merkezi bulunmaktadır. Şanlıurfa katı atık düzenli depolama tesisi içerisinde katı atıklardan kaynaklanan metan gazından elektrik üretimine başlanmıştır. Ayrıca katı atıklar düzenli depolama tesisine gönderilmeden içeriğinde bulunan ambalaj atıkları, ambalaj ambalaj atığı ayırma tesisinde ayrılmakta geriye kalan çoğunluğu organik kökenli atıklar düzenli depolama tesisinde bertaraf edilmektedir.

İl genelinde toplanan atık miktarı kompozisyonu hakkında bir çalışma yapılmamış olup; atık türü ve miktarı değişkenlik göstermektedir.

35

Çizelge C.23- Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Yerel Yönetimlerce (Büyükşehir Belediyesi/ Belediye/ Birliklerce Yönetilen Belediye Atığı Miktarı ve Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri (Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi, 2017)

Büyükşehir/İl/İlçe Büyükşehir Nüfus Toplanan Kişi Başına Transfer Atık Yönetimi Mevcut Belediye Atığı Yönetim Tesisi Belediye veya Belediyesi/ Birlik Ortalama Katı Üretilen İstasyonu Hizmetlerini 2 Birliğin Adı ise birliğe üye olan Atık Miktarı Ortalama Katı Varsa Kim belediyeler Atık Miktarı1 (ton/gün) Sayısı Yürütüyor? (kg/gün) Yaz Kış Yaz Kış Yaz Kış Düzenli Ön İşlem (Mekanik Yakma Düzensiz Depolama Ayırma/ Biyokurutma/ Depolama Kompost/ Biyometanizasyon) Şanlıurfa Eyyübiye 372.134 250 0,67 --- ÖS X X Haliliye 369.082 290 0,80 --- ÖS X X Büyükşehir Karaköprü 153685 86 0,56 --- ÖS X X Suruç 102356 91 0,90 1 adet ÖS X X Belediyesi Birecik 93668 80 0,85 --- ÖS X Halfeti 38294 35 0,90 --- ÖS X Akçakale 105132 52 0,50 1 adet ÖS X X Harran 83072 65 0,78 --- ÖS X X Viranşehir 189.174 100 0,53 1 adet ÖS+B X Ceylanpınar 84727 50 0,60 --- ÖS X Siverek 250.100 250 1 --- ÖS X Hilvan 44562 40 0,90 --- B X Bozova 54641 50 0,92 --- ÖS X İl Geneli 1.934.627 kişi 1439 kg 9.9 kg 3 adet

*Belediye(B), Özel Sektör(OS), Belediye Şirketi(BŞ) seçeneklerinden uygun olanın sembolünü yazınız.

36

C.2. Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları

Hafriyat Toprağı İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği kapsamında 2015 yılında faaliyete giren 1 adet eski taş ocağı Hafriyat atığı depolama alanı olarak kullanılmaya başlanılmıştır. Bununla beraber hafriyat atığı taşıma firmaları ve araçlarının lisanslandırılma işlemleri Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılmaktadır. Bu hizmet Şanlıurfa Merkez Eyyübiye, Haliliye ve Karaköprü ilçelerinde başlatılmış olup, bu ilçelerde oluşan hafriyat atıklarının kaynağından bertaraf alanına kadar denetimi ve kontrolünün sağlanması adına 3 adet hafriyat denetim denetim ekibi kurulmuştur. Ayrıca, önceden boşaltılmış ve hafriyat üreticisi belli olmayan hafriyat atıkları şehrin gelişi güzel muhtelif bölgelerine dökülen atılar belediyemiz tarafından temizlenerek, hafriyat depolama alanlarımızda bertarafı sağlanmaktadır. Şehrimizde inşaat sektörünün hızla gelişmesi ve bundan dolayı aşırı derecede hafriyat atığı oluşması ve bölgede uygun hafriyat atığı depolama alanı yapılabilecek alanların mevcut olmaması durumunda Büyükşehir Belediyesine ait topoğrafik yapısı uygun alanlarda ayrıca hafriyat atığı bertarafı yapılmaktadır. Bu nedenle oluşan hafriyat atığı miktarı Büyükşehir Belediyemiz tarafından net atık miktarı bilgisi bulunmamaktadır. Oluşan bu hafriyat atığı bertaraf bedelleri ve lisanslandırma işlemleri için alınan bedel Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi Meclisi tarafından belirlenmiş birim fiyatı üzerinden bedel alınmaktadır. Hafriyat Toprağı İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği kapsamında 2015 yılında faaliyete giren 1 adet eski taş ocağı Hafriyat atığı depolama alanı olarak kullanılmaya başlanılmıştır.

Bununla beraber hafriyat atığı taşıma firmaları ve araçlarının lisanslandırılma işlemleri Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılmaktadır. Bu hizmet Şanlıurfa Merkez Eyyübiye, Haliliye ve Karaköprü ilçelerinde başlatılmış olup, bu ilçelerde oluşan hafriyat atıklarının kaynağından bertaraf alanına kadar denetimi ve kontrolünün sağlanması adına 3 adet hafriyat denetim denetim ekibi kurulmuştur.

Ayrıca, önceden boşaltılmış ve hafriyat üreticisi belli olmayan hafriyat atıkları şehrin gelişi güzel muhtelif bölgelerine dökülen atılar belediyemiz tarafından temizlenerek, hafriyat depolama alanlarımızda bertarafı sağlanmaktadır.

Şehrimizde inşaat sektörünün hızla gelişmesi ve bundan dolayı aşırı derecede hafriyat atığı oluşması ve bölgede uygun hafriyat atığı depolama alanı yapılabilecek alanların mevcut olmaması durumunda Büyükşehir Belediyesine ait topoğrafik yapısı uygun alanlarda ayrıca hafriyat atığı bertarafı yapılmaktadır.

C.3. Ambalaj Atıkları

İlimiz genelinde ambalaj üretimi yapan 5 adet kayıtlı firma bulunmaktadır. Polipropilen(PP) ham maddeden çuval üretimi yapan işletme sayısı 3, Polietilen(PE) ham maddeden bobin poşeti üretimi yapan işletme sayısı 1, Polietilen(PE) ve Polistren (PS) ham maddeden kadayıf tepsisi, yoğurt ve ayran kapları üretimini yapan işletme sayısı 1 olup, bu ambalaj üreticileri yurdun dört bir tarafına ürün satışı yapmaktadır.

37

31.12.2010 tarihi itibariyle il genelinde ambalajlı üretim yapan 157 kayıtlı firma bulunmaktadır. Bu firmalar yıllık üç bin kilogramın üzerinde ambalaj tükettikleri için Bakanlığımızca oluşturulan atık ambalaj kayıt sistemine üye olmaları sağlanmıştır. Üç bin kilogramın altında ambalaj tüketimi olan firmalar muaf tutulmuştur. İlimiz sınırları dahilinde lisans alarak faaliyet gösteren 1 adet geri kazanım(GKT) tesisi ve 2 adet toplama ayırma tesisimiz (TAT) bulunmaktadır.

Çizelge 24- Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı Ambalaj ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları (Ambalaj Bilgi Sistemi, 2017) Ambalaj Üretilen Piyasaya Sürülen Geri Geri Kazanılması Geri Gerçekleşen Cinsi Ambalaj Ambalaj Miktarı Kazanım Gereken Miktar Kazanılan Geri Kazanım Miktarı (kg) Oranları (kg) Miktar (kg) Oranı (%) (kg) (%) Plastik 3.700.495 1.774.970 52 922.984 1.000.200 56,35 Metal - 42.846 52 22.280 - - Kompozit 3.235.058 310.838 52 161.636 28.540 9.1 Kağıt Karton - 1.331.712 52 692.490 - - Cam - 29.554 52 15.368 - - Ahşap - 8.157 7 571 - - Toplam 6.935.553 3.498.077 - 1.815.329 1.028.740 29

İl genelinde ambalaj atıklarının kompozisyonunun tespitine yönelik herhangi bir çalışma bulunmamaktadır.

İlimizde Siverek, Eyyübiye ve Karaköprü ilçelerinin Ambalaj Atık Yönetim Planı mevcuttur.

EKONOMİK İŞLETMELER

160

140

120

100

80 EKONOMİK İŞLETMELER 60

40

20

0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Şekil C.2 - Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı Kayıtlı Ekonomik İşletmeler (Atık Yönetim Uygulaması, 2017) 38

C.4. Tehlikeli Atıklar

TEHLİKELİ ATIK MİKTARI (kg)

4.500.000 4.000.000 3.500.000 3.000.000 2.500.000 2.000.000 1.500.000 1.000.000 500.000 0 Geri Bertaraf Tesis İçi Stok İhracat Toplam Kazanım 2015 3.285.637 996.591 0 4.815 0 4.287.043 2016 225.013 193.764 0 4.726 11.105 434.608

Şekil C.3 – Atık Yönetim Uygulaması Verilerine Göre İlimizdeki Tehlikeli Atık Yönetimi (Atık Yönetim Uygulaması, 2017)

Çizelge C. 25 ATIK İŞLEME ATIK İŞLEME YÖNTEMİ ADI MİKTAR YÖNTEMİ KODU (R/D) (kg)

R1 Enerji üretimi amacıyla başlıca yakıt olarak veya 27.434 başka şekillerde kullanma

R2 Solvent (çözücü) ıslahı/yeniden üretimi 10.460

R4 Metallerin ve metal bileşiklerinin ıslahı/geri 560.085 dönüşümü

R9 Kullanılmış yağların yeniden rafine edilmesi veya 50.490 diğer tekrar kullanımları

R12 Atıkların R1 ile R11 arasındaki işlemlerden 425.788 herhangi birine tabi tutulmak üzere değişimi

R13 R1 ile R12 arasında belirtilen işlemlerden 58.249 herhangi birine tabi tutuluncaya kadar atıkların stoklanması (atığın üretildiği alan içinde geçici depolama, toplama hariç)

39

D9 D1 ile D12 arasında verilen işlemlerden herhangi 244.688 biri ile bertaraf edilen nihai bileşiklere veya karışımlara uygulanan ve bu ekin başka bir yerinde ifade edilmeyen fiziksel-kimyasal işlemler (ör: buharlaştırma, kurutma, kalsinasyon ve benzeri)

D10 Yakma (karada) 120

C.5. Atık Madeni Yağlar

İlimizde 1 adet Atık Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf Tesisi bulunmaktadır.2016 yılı içerisinde bu tesis bünyesinde toplam 110750 litre atık yağ geri dönüşüm ve bertarafı yapılmıştır.

140.000 ATIK MOTOR YAĞI(kg)

120.000 ATIK ENDÜSTRİYEL YAĞ(kg) 100.000

80.000

60.000

40.000

20.000

0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Şekil C.4 – Şanlıurfa ilinde Atık Madeni Yağ Toplama Miktarları* (Atık Yönetimi Uygulaması, 2017)

Çizelge .C 26– Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı için Atık Madeni Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf Miktarları (Atık Yönetimi Uygulaması, 2017) Geri Nihai İhracat Stok Atık kazanım* bertaraf (ton) (ton) Minimizasyonu (ton) (ton) (Tesis İçi) (ton) 58,17 0 11,1 0 0

40

C.6. Atık Pil ve Akümülatörler

Çizelge C.27– Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında Toplanan Akümülatörlerle İlgili Veriler (Atık Yönetimi Uygulaması, 2017)

ATIK AKÜMÜLATÖRLER Geri kazanım Tesislerinde Atık Akümülatör Geçici İldeki Atık Akümülatör Toplanan Atık İşlenen Atık Akümülatör Depolama İzni Verilen Geri Kazanım Tesisleri Akümülatör Miktarı Depo Kapasitesi Miktarı (ton) Kapasite Miktarı Sayı % Sayısı (ton) (ton/yıl) (ton) 2 - 5,65 - - - -

16 06 01*: Kurşunlu Akümülatörler için kullanılan atık kodu

25.000

22.422 22.422

22.482 22.482

20.000

15.000

9.537 9.537

10.000

7.770 7.770

6.942 6.942

5.648 5.648 5.000

0 2011 2012 2013 2014 2015 2016

TOPLANAN AKÜ(kg) GERİ KAZANIM(kg)

Şekil C.5 – Şanlıurfa ilinde Yıllar İtibariyle Atık Akü Toplama ve Geri Kazanım Miktarı (kg) (Atık Yönetimi Uygulaması, 2017)

Şanlıurfa İlinde Atık Akü Geri Dönüşüm Tesisi olmadığından bilgi verilememiştir.

Çizelge C.28– Şanlıurfa ilinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Akü Miktarı (Kg) (Atık Yönetimi Uygulaması, 2017)

2013 2014 2015 2016 22.422 6.942 7.770 5.648 Kurşunlu Akümülatörler için kullanılan atık kodu 16 06 01*

41

Çizelge C.29- Şanlıurfa ilinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı (Kg) (Atık Yönetimi Uygulaması, 2017)

2012 2013 2014 2015 2016 13 37 27 0 0 Atık piller için kullanılan atık kodları: 16 06 02*, 16 06 03*, 16 06 04, 16 06 05

C.7. Bitkisel Atık Yağlar

Çizelge 30– Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler (Atık Yönetim Uygulaması, 2017) Bitkisel Atık Yağ Ara Toplanan Bitkisel Atık Yağ Lisans Alan Geri Kazanım Miktarı (ton)2 Tesisi Depolama Lisansı Verilen Tesis1 Kullanılmış Kullanım Ömrü Kızartmalık Dolmuş Yağlar Kapasitesi Kapasitesi Yağ Sayısı Sayısı (20 01 25) (ton/yıl) (ton) (20 01 26*)

- - 1,84 - - - 1 Bitkisel atık yağlar için 6.6.2015 tarihinden önce verilen Bitkisel Atık Yağ Geçici Depolama İzinleri dahil 2 Atık Yönetim Uygulamasında beyan edilen atık miktarı stok ve tesis içi hariç olarak değerlendirilecektir.

Şanlıurfa İlinde Bitkisel Atık Yağ Taşıma Lisanslı Araç, Geçici Depolama Alanı ve Geri Kazanım Tesisi bulunmamaktadır.

C.8. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL)

İlimizde ÖTL geri kazanım, bertaraf ve geçici depolama alanı bulunmamaktadır.

42

70 65,49 GERİ KAZANIM TESİSİ(ton) ÇİMENTO FABRİKALARI(ton) 60

50

40 28,11 30 20,22 20

10 0 0 0 0 0 0 0 0 0,07 0 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Şekil C.6 – Şanlıurfa ilinde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (Ton/Yıl) (Atık Yönetimi Uygulaması, 2017)

Çizelge C.31– Şanlıurfa ilinde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (ton/yıl) (Atık Yönetimi Uygulaması, 2017)

2012 2013 2014 2015 2016 Geri Kazanım Tesisi 0 0 20,22 28,11 65,49 Çimento Fabrikası 0 0 0 0 0,07

C.9. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar (AEEE) Avrupa Birliği’nin 2002/96/EC sayılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya Direktifi ile elektrikli ve elektronik eşyaların üretiminde kullanılan tehlikeli maddelerin kullanılmasını yasaklayan 2002/95/EC sayılı elektrikli ve elektronik eşyalarda bazı zararlı maddelerin kullanımının sınırlanmasına ilişkin direktiflerin ulusal mevzuatımıza uyumlaştırılması çalışmaları kapsamında “Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği” hazırlanarak 22.05.2012 tarih ve 28300 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik büyük ev eşyaları, küçük ev aletleri, bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları, tüketici ekipmanları, aydınlatma ekipmanları, elektrikli ve elektronik aletler (büyük ve sabit sanayi aletleri hariç olmak üzere),oyuncaklar, eğlence ve spor aletleri, tıbbi cihazlar (emplantasyon ürünleri ve hastalık bulaşıcı temaslarda bulunan ürünler hariç), izleme ve kontrol aletleri ve otomat sınıflarına dâhil olan elektrikli ve elektronik eşyalar ile elektrik ampulleri ve evsel amaçlı kullanılan aydınlatma gereçlerini kapsamaktadır. Yönetmelik büyük ev eşyaları, küçük ev aletleri, bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları, tüketici ekipmanları, aydınlatma ekipmanları, elektrikli ve elektronik aletler

43

(büyük ve sabit sanayi aletleri hariç olmak üzere),oyuncaklar, eğlence ve spor aletleri, tıbbi cihazlar (emplantasyon ürünleri ve hastalık bulaşıcı temaslarda bulunan ürünler hariç), izleme ve kontrol aletleri ve otomat sınıflarına dâhil olan elektrikli ve elektronik eşyalar ile elektrik ampulleri ve evsel amaçlı kullanılan aydınlatma gereçlerini kapsamaktadır.

5,7 6

5

4

3

2 1 1 0,43 0 0 0,005 0 2011 2012 2013 2014 2015 2016

TOPLANAN AEEE (ton)

Şekil C.7 - Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya Toplama Miktarları (ton) (Atık Yönetimi Uygulaması, 2017)

C.10. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar

Çizelge 32- Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı (Şanlıurfa Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017) Oluşturulan ÖTA ÖTA Geçici Depolama ÖTA İşleme Tesisi İşlenen ÖTA Miktarı Teslim Yerleri Sayısı Alanı Sayısı Sayısı (ton) 4 2 - -

C.11. Tehlikesiz Atıklar Çizelge 33– Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı İçin Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikesiz Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Edilmesi İle İlgili Verileri (Atık Yönetimi Uygulaması, 2017) YIL Geri ** Atık Geri Geri Bertaraf Atık Kodu Kazanım Bertaraf Bertaraf Miktarı Kazanım Kazanım Miktarı Miktarı %’ si Yöntemi (ton/yıl) %’ si Yöntemi (ton/yıl) (ton/yıl) 01 03 99 0,01 0,01 100 R12 - - -

44

YIL Geri ** Atık Geri Geri Bertaraf Atık Kodu Kazanım Bertaraf Bertaraf Miktarı Kazanım Kazanım Miktarı Miktarı %’ si Yöntemi (ton/yıl) %’ si Yöntemi (ton/yıl) (ton/yıl) 08 03 18 0,002 0,002 100 R12 - - - 15 01 01 82,285 82,285 100 R12 - - - 15 01 02 124,408 124,408 100 R12 - - - 15 01 03 68,710 68,710 100 R12 - - - 15 02 03 0,06 0,06 100 R1 - - - 16 01 03 69,450 69,450 100 R12 - - - 16 01 16 0,325 0,325 100 R12 - - - 16 01 17 173,976 173976 100 R4 - - - 16 01 18 2,393 2,393 100 R4 - - - 16 01 19 1,192 1,192 100 R12 - - - 16 01 20 1,197 1,197 100 R12 - - - 16 01 99 2,220 2,220 100 R12 - - - 17 04 01 3,100 3,100 100 R4 - - - 17 04 02 26,423 26,423 100 R4 - - - 17 04 05 419,320 419,320 100 R4 - - - 17 04 11 0,200 0,200 100 R4 - - - 20 01 36 1,128 1,128 100 R4 - - - 20 01 39 0,169 0,169 100 R12 - - - 20 01 40 107,820 107,820 100 R4 - - - * İlde bulunan GFB/Lisanslı Atık İşleme Tesisleri’nin Atık Yönetim Uygulaması/Kütle Denge Raporları kullanılarak doldurulacaktır.

C.11.1 Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları

İlimizde Demir Çelik Sektörü mevcut değildir.

C.11.2 Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül

İlimizde Kömürle çalışan termik santral bulunmamaktadır.

C.11.3 Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları

Viranşehir OSB Atıksu Arıtma Tesisi yeni devreye alındığı için, henüz bertaraf edilecek çamur üretimi söz konusu olmamıştır. Mevcut durumda çamurların, tesiste bulunan çamur kurutma yataklarına alınarak kurutulduktan ve mevzuat hükümleri doğrultusunda bertaraf yöntemi tespitinden sonra, nihai bertarafı söz konusu olacaktır.

45

Şanlıurfa İlinde Atıksu Arıtma Tesisi Çamurlarının gerekli analizleri yapılarak, tehlikeli olması durumunda lisanslı tesislerce, tehlikeli olmaması durumunda katı atık düzenli depolama sahalarında bertarafı yapılmaktadır.

C.12. Tıbbi Atıklar

İl genelinde tıbbi atıklar hastane ve tıp merkezlerinden tıbbi atık yönetmenliği çerçevesinde belediye tarafından evsel atıklardan ayrı olarak toplanmaktadır. Tıbbi atıklar Özel Şirket bünyesinde faaliyet gösteren 2 adet araç ile ilçelerden toplanarak Şanlıurfa Katı Atık Düzenli Depolama alanı içerisinde yer alan 1 adet Sterilizasyon Tesisinde bertaraf edilmektedir.2016 yılı içerisinde İl genelinde yaklaşık olarak 1.189,119 ton tıbbi atık bertaraf edilmiştir.

Çizelge 34– 2016 Yılında Şanlıurfa İli Sınırları İçinde Oluşan Yıllık Tıbbi Atık Miktarı (Atık Yönetimi Uygulaması, 2017)

Tesisi

Yakma

Bertaraf Yöntemi Bertaraf

Taşınması

Tıbbi Atık

atık miktarı

Sterilizasyon/

Yönetim Planı

İl/ilçe Toplanan tıbbi

Tıbbi Atıkların Belediyesinin

Adı

Var

Yok

Özel

Kamu

ton/yıl

Yetkili

Tesisin

Yakma

Firmanın

Belediyenin

Sterilizasyon

Bulunduğu İl

Şanlıurfa X 1.189,119 x x Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi

*Tıbbi atık taşıma aracı sayısı “adet” olarak belirtilecektir.

Çizelge C. 35- Şanlıurfa ilinde Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı (Atık Yönetimi Uygulaması, 2017) 2012 2013 2014 2015 2016 Tıbbi Atık Miktarı 43,869 916,199 1.318,088 1.316,154 1.189,119 (ton)

C.13. Maden Atıkları

Şanlıurfa genelinde 41 adet Kalker ve Bazalt Ocağı, 2 adet Kum-Çakıl Ocağı bulunmaktadır. Söz konusu bu maden ocaklarından ortaya çıkan maden atıkları sadece hafriyat atığıdır. Bu hafriyat atıkları Belediyemize ait hafriyat döküm sahasına dökülmekte

46

veya maden ocağı sahasında dolgu amaçlı kullanılmaktadır. 2016 yılına ait bilgilere ulaşılamadığından çizelge hazırlanamamıştır.

C.14. Sonuç ve Değerlendirme

İl genelinde tıbbi atıklar hastane ve tıp merkezlerinden tıbbi atık yönetmenliği çerçevesinde belediye tarafından evsel atıklardan ayrı olarak toplanmaktadır. Tıbbi atıklar Özel Şirket bünyesinde faaliyet gösteren 2 adet araç ile ilçelerden toplanarak Şanlıurfa Katı Atık Düzenli Depolama alanı içerisinde yer alan 1 adet Sterilasyon Merkezinde bertaraf edilmektedir. 2016 yılı içerisinde İl genelinde yaklaşık olarak 1.189,119 ton tıbbi atık bertaraf edilmiştir.

İlimiz sınırları dahilinde lisans alarak faaliyet gösteren 1 adet geri kazanım(GKT) tesisi ve 2 adet toplama ayırma tesisimiz (TAT) bulunmaktadır. İlimizde 2016 yılında 5.648 ton atık akü toplanmıştır. İlimizde toplan 1,84 ton bitkisel atık yağ toplanmıştır. İlimizde 2 adet Ömrünü Tamamlamış Araç Geçici Depolama Yeri bulunmaktadır.

Kaynaklar -Şanlıurfa İli Çevre Durum Raporu - 2013 -Şanlıurfa Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü -Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi -Şanlıurfa Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü

47

Ç. BÜYÜK ENDÜSTRİYEL KAZALARIN ÖNLENMESİ ÇALIŞMALARI

Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar

Meydana gelen felaketler ve ülkemizde de yaşanan benzer kazalar sonucunda, ülkemizde de ”Tehlikeli Maddeleri İçeren Büyük Kaza Risklerinin Kontrolüne İlişkin AB Konsey Direktifi/Seveso II Direktifi”ni Türkiye mevzuatına uyumlaştıran “Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik” 30 Aralık 2013 tarihli ve 28867 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Yönetmelik, tehlikeli maddeler bulunduran kuruluşlarda büyük endüstriyel kazaların önlenmesi ve muhtemel kazaların insanlara ve çevreye olan zararlarının en aza indirilmesi amacıyla, yüksek seviyede, etkili ve sürekli korumayı sağlamak için alınması gereken önlemler ile ilgili usul ve esasları belirlemeyi amaçlamaktadır. “Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik” hükümleri, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile müştereken yürütülmektedir. Bildirim maddesi, Yönetmeliğin yayımı tarihinde yürürlüğe girmiş olup, diğer hükümleri 1/1/2016 tarihinde yürürlüğe girecektir. Tehlikeli madde içeren kuruluşlar, öncelikle Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevre Bilgi Sistemi altında kurulmuş olan Seveso (BEKRA) Bildirim Sistemi’ne bildirim yapmakla yükümlüdür. Bu bildirimler neticesinde kapsamdaki kuruluşlar ve bunların, alt seviyeli ve üst seviyeli olmak üzere kategorileri belirlenmektedir.

Şanlıurfa İl sınırları dâhilinde kurulu bulunan tesislerden 2 tanesinin Büyük Endüstriyel Kazalara Sebebiyet Verebilecek Tesis olduğu tespit edilmiştir

Çizelge Ç.36– Şanlıurfa ilinde 2016 Yılı SEVESO Kuruluşlarının Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017)

KURULUŞ SAYISI Alt Seviye 0 Üst Seviye 2 TOPLAM 2

Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme

İlimizde Büyük Endüstriyel Kazalara Sebebiyet verebilecek 2 işletme mevcut olup Acil durum Planları hazırlanmıştır.

Kaynaklar

-Şanlıurfa Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 48

D. DOĞA KORUMA VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK

D.1. Flora Bölgede Fırat kavağı, Söğüt, Çınar, Elder çamı, Kızılçam, K.servi, Okaliptüs, Y.Akasya, Aylantus, Melia, Sofora, Kavak, Glediçya, İğde, Antep fıstığı, Erik, Kayısı bulunmaktadır. Tarım alanlarında başta Domates, Biber, Patlıcan ve Salatalık olmak üzere sebzecilik yapılmaktadır. Ayrıca Buğday, Arpa ve Mercimek yetiştirilmektedir. Birecik ilçesi meydan mahallesinde Fırat Kavağı (Populus euphratica-Oliver) populasyonu bulunmakta ve saha 1. derece SİT alanı ilan edilmiştir. Mahalli olarak burası “söğütlük” olarak bilinmektedir. Şanlıurfa İli‘Nin Karasal ve İç Su Ekosistemleri Biyolojik Çeşitlilik Envanter Ve İzleme işine 2016 yılı içerisinde başlanmış olup, envanter çalışmaları 2 yıl sürecektir. 2018 yılı itibariyle Şanlıurfa genelinde varlığını sürdüren tüm sucul ve karasal ekosistemlerin envanteri yapılmış olacaktır.

D.2. Fauna

Kelaynak (Geronticus eremita), Çizgili İshak kuşu (Otus brucei), Yeşil Arıkuşu (Merops superciliosus), Serçe (Passer domesticus), Kaya Güvercini (Columba livia), Peçeli Baykuş (Tyto alba), Sığırcık (Sturnus vulgaris), Sakarmeke (Fulica atra), Yeşilbaş (Anas platyrhynchos), Balıkçıl (Ardea cinerea), Karabatak (Palacrocrax carba) Ebabil (Apus apus), Alaca yalıçapkını (Coryle rudis), Kırlangıç (Hirondo rustica), Kılkuyruk, Yaz ördeği, Macar ördeği, Pakta, Bozördek, Angut, Çeltikçi, Balaban, Bahri. Dünyada nesli yok olma tehlikesi altında olan ve Birecik ilçesinde doğal olarak bulunan Göçmen Kelaynak kuşları, halen ilçe merkezindeki Üretme İstasyonunda 209 bireylik koloni halinde yarı vahşi olarak varlıklarını sürdürmektedirler. Envanteri yapılabilen hayvanlar Kızılkuyu Yaban Hayatı Geliştirme Sahası içerisinde yaşayan Ceylanlar ve Birecik Kelaynak Üretme İstasyonu’nda bulunan Kelaynak kuşlarıdır. 2015 yılı envanter sonuçlarına göre Kızılkuyu YHGS içerisinde 332

49

adet Ceylan bireyi tespit edilmiştir. Birecik Üretme İstasyonu’ndaki Kelaynak sayısı ise 209’dur.

İl genelinde nesli tehlike altında olan türlerin korunmasına yönelik yapılan çalışmalar; Kızılkuyu YHGS, Birecik Fırat YHGS olarak ilan edilmiştir. Birecik İlçesinde Birecik Bozkırları YHGS ilan için Doğa Koruma Ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’ne teklifte bulunulmuştur. Tek Tek Dağları Milli Parkı ve Gölpınar Tabiat Parkı ilan edilmiştir. Yukarıda bahsi geçen türler bu alanlarda koruma altına alınmıştır.

2015 yılında Çizgili Sırtlan ve 2016 yılında Hoş Sümbül için Tür Koruma Eylem Planları hazırlanmış olup, türlerin korunmasına yönelik eylem planları hazırlanarak, planlı bir şekilde koruma stratejileri oluşturulmuştur.

Şanlıurfa İlinde tespit edilen ve nesli tehlike altında bulunan önemli türler aşağıda sıralanmıştır;

Endemiz Familya Tür Türkçe adı m IUCN BERN CITES Durumu Gazella BOVIDEA Ceylan - VU - - subgutturosa Walterinnesia ELAPIDAE Mısır Kobrası - LC - - aegyptia EK-I- VARANIDAE Varanus griseus Çöl varanı - - EK-III B

VIPERIDAE Macrovipera Koca Engerek - - - lebetina - Osthelder'in HESPERIIDAE Spialia osthelderi - EN - - Zıpzıpı Akdeniz SATYRIDAE Melanargia titea - VU - - melikesi

Allactaga DIPODIDAE Büyük Arap euphratica - NT - - Tavşanı

Hemiechinus Uzun Kulaklı ERINACEIDAE - LC EK-III - auritus Çöl Kirpisi Eliomys Asya bahçe GLIRIDAE - LC EK-III - melanurus yediuyuru HYSTRICIDAE Hystrix indica Oklu Kirpi - LC - -

Meriones Anadolu Çöl MURIDAE tristrami - LC - - Faresi

MURIDAE Urfa Çöl Meriones crassus - LC - - Faresi ACCIPITRIDAE Circaetus Yılan Kartalı - LC EK-II - gallicus 50

OTIDIDAE Otis tarda Toy EN EK-II -

ACCIPITRIDAE Circus pygargus Çayır delicesi LC - -

ALAUDIDAE Galerida cristata Tepeli Toygar - LC EK-III -

ALAUDIDAE Melanocarpha Boğmaklı - - - calandra toygar ALAUDIDAE Alauda arvensis Tarlakuşu - LC EK-III -

ALAUDIDAE Calandrella Çorak - LC EK-II - rufescens Toygarı ALAUDIDAE Calandrella Bozkır - LC EK-II - brachydactyla Toygarı APODIDAE Apus apus Ebabil - LC EK-III -

BURHINIDAE Burhinus Kocagöz - LC EK-II - oedicnemus CHARADRIIDAE Vanellus Sürmeli CR - - gregarius kızkuşu COLUMBIDAE Streptopelia EK- Üveyik - LC EK-III turtur III-B Columba COLUMBIDAE Tahtalı LC - - palumbus Streptopelia COLUMBIDAE Kumru - LC EK-III - decaocto Kaya EK- COLUMBIDAE Columba livia - LC - Güvercini III-B Emberiza Kara Başlı EMBERIZIDAE - LC EK-II - melanocephala Çinte EMBERIZIDAE Mililaria Tarla - - - calandra kirazkuşu FRINGILLIDAE Rhodopechys Boz alamecek - - - obsoleta FALCONIDAE Falco Kerkenez - LC EK-II - tinnunculus FALCONIDAE Küçük Falco naumanni - LC - - kerkenez GLAREOLIDAE Cursorius cursor Çöl koşarı LC - -

HIRUNDINIDAE Hirundo rustica Kır Kırlangıcı - LC EK-II -

LANIIDAE Kızılsırtlı LC Lanius collurio EK-II - örümcekkuşu LANIIDAE Karaalınlı Lanius minor - LC EK-II - örümcekkuşu THRESKIORNITHI Geronticus Kelaynak - CR EK-IB DAE eremita

51

Coracias CORACIIDAE Gökkuzgun - NT EK-II - garrulus Turdoides Irak TIMALIIDAE - LC EK-II - altirostris Yedikardeşi Trapelus AGAMIDAE Bozkır Keleri LC lessonae EUBLEPHARIDAE Eublepharis Leopar Keleri DD angramainyu TESTUDINIDAE Yaygın Testudo graeca VU Tosbağa Fırat Rafetus TRIONYCHIDAE Kaplumbağas EN euphraticus ı VARANIDAE Varanus griseus Çöl Varanı - - EK-III EK-IB

Hyaena Çizgili NT hyaena sırtlan

D.3. Ormanlar ve Milli Parklar

Şanlıurfa'da rakım 518 m dir. Anakaya kalker ve bazaltan oluşmaktadır. Bölge içindeki topraklar çoğunlukla "kırmızı kahverengi" büyük toprak gurubu içinde yer almaktadır. Organik madde ve fosfor oranları düşük, kil oranı yüksektir. (%43-60) Güney Doğu Anadolu Bölgesinin İklimi Doğu Anadolu ve Akdeniz Bölgeleriyle güneydeki kurak tropikal bölgenin etkisi altında oluşan bir özelliğe sahiptir. Kış mevsimi nemli, soğuk ve yağışlı geçer. Haziran ayından itibaren ise güneydeki çöl koşulları bölgeye egemen olmaya başlar ve kuraklık en üst seviyeye çıkar. Ortalama yağış genelde 450-500 mm dir. Kuraklık Haziran-Eylül arasında hüküm sürer. Bu aylarda buharlaşma çok fazladır. Bu bölgede genelde step iklim egemendir. Bu step iklimi İç Anadolu Bölgesi step ikliminden yazları sıcak ve kurak oluşu ile ayrılmaktadır. Bu sebepten dolayı orman yetiştirme bakımından çok güç koşullar mevcuttur. Bu koşullar nedeniyle bölgenin güney kısmındaki plato düzlükleri üzerinde orman ve ağaç topluluğuna rastlanmaz. Ormanlar insan baskısı ve düzensiz aşırı otlatmadan dolayı bu alanlardaki varlığı çok azalmış durumdadır. Bu

52

nedenlerden dolayı Güney Doğu Anadolu Bölgesi orman varlığı bakımından Türkiye’nin en fakir bölgesidir.

Tek Tek Dağları Milli Parkı 21.06.2007 tarihinde ilan edilmiş olup, toplam alan büyüklüğü 19.335 Ha’dır. Tek Tek Dağları Milli Parkı Şanlıurfa kent merkezinin 40 kilometre doğusunda, Harran Ovası ile Viranşehir Ovalarının arasında Şanlıurfa-Mardin Karayolunun güneyinde, kuzey-güney yönünde uzanmaktadır. Tek Tek Dağları Milli Parkı’nın kuzey bölümünde, odunsu bitki türleri olarak doğal olarak menengiçler (Pistasia terebinthus) yaygın olarak bulunmaktadır. Bu tür ile birlikte bodur çalı formunda Cerasus mikrocarpa subsp. tortusa, nadir türler olarak da Crataegus aronia ve Ficus sp. bulunmaktadır.

Milli Park alanında EUNIS 2004 revizyonu habitat sınıflamasına göre, Çok Yıllık Kireçli Çayırlık Ve Basit Stepler (E1.2), Küçük Koru ve Genç Yetiştirme Alanları (G5.7), Seyrek Vejetasyonlu yada Vejetasyonsuz Habitatlar (H5.3), Geçici Akarsular (C2.5) ve Modern Metotların Kullanılmadığı, Tek Tür Ekinin Yetiştirildiği Tarım Alanları (I1.3) olmak üzere 5 habitat türü bulunmaktadır.

Alanda yapılan floristik çalışmalarda, 53 familyaya ait 183 cins, 272 tür, 29 alttür ve 7 varyete tespit edilmiştir. Proje sınırlarında literatür çalışmasına göre 7 endemik bitki türü tespit edilmiştir. Bu türler; Adonis dentata Del., Centaurea obtusifolia (Boiss. &Hausskn.) Wagenitz, Leucocyclus formosus Boiss. subsp. amanicus (Rech.fil.) Hub.-Mor. & Grierson, Ballota saxatilis Sieber ex J. & C.Presl subsp. brachyodonia (Boiss.) Davis & Doroszenko, Scutellaria orientalis L. subsp. haussknechtii (Boiss.) Edmonson, Malabalia lasiocarpa Boiss. türleri ve Asphodeline damascena (Boiss.) Baker subsp. gigantea E.Tuzlacı Karahan Tepe, Soğmatar Antik Kenti’nin 13 km kuzeyinde, Keçili Mezrası’nın hemen batısında yer alan bu tarihi yerleşme, Şanlıurfa Koruma Kurulu’nun 22.02.2007 tarih ve 296 sayılı kararı ile I. Derece Arkeolojik Sit Alanı olarak ilan edilmiştir. Büyüksenemmağara Şanlıurfa Koruma Kurulu’nun 22.02.2007 tarih ve 295 sayılı kararı ile I. Derece Arkeolojik Sit Alanı ilan edilmiştir. Büyüksenemmağara Köyü'ndeki mevcut mimari kalıntılar ve kayadan oyma yapılar, burasının Hıristiyanlığın ilk yüzyıllarında önemli bir merkez olduğunu göstermektedir.

Şuayipşehri Harabeleri, Diyarbakır Koruma Kurulu’nun 12.11.1994 tarih ve 1558 sayılı kararı ile I. Derece Arkeolojik Sit Alanı ilan edilmiştir. Bu kentteki mevcut mimari kalıntıların Roma Devrine ait olduğu tahmin edilmektedir.

Resmi kayıtlarda Siverek İlçesi Bucak serisinde Devlet ormanı konumunda 9.747 ha'lık orman görünmektedir. Durumu itibariyle çok bozuk, baltalık vasfında ve ağır tahrip görmüş vaziyettedir. Mülkiyet problemleri nedeniyle müdahale edilmeyecek durumdadır. Ancak son yıllarda Özel Ağaçlandırma İle Tesis Edilen Orman alanı 2005 yılında 109 hektar iken 2006 yılında bu oran 253,51 Hektara ve İl Çevre ve Orman Müdürlüğünce Tesis Edilen Orman alanı 2005 yılında 6.955 hektar iken 2006 yılında bu oran 7.560,00 hektara çıkmıştır. İlimiz sınırları dâhilinde bulunan ağaçlandırma sahalarının tamamı erozyon kontrolü ve yeşil kuşak amaçlı tesis edilmiş olup endüstriyel amaçlı değildir. Bölgede en yaygın tür meşedir. Ak meşeler gurubunda; saplı meşe, ispir meşesi, sapsız 53

meşe, mazı meşesi, kırmızı meşe gurubunda; doğu palamut meşesi ve Lübnan meşesi başlıca meşe türleridir.

Mahlep, iğde, titrek kavak, Fırat kavağı, ak kavağı, söğüt türleri, badem, ahlat, doğu çınar, adi ceviz, siğilli huş, beyaz yapraklı kuş üvezi, Suriye akşaağacı, doğu çitlembiği, Akçaağaç, kara ağaç, alıç türleri, kızılcık yabani elma, tut türleri karaçalı, yabani gül, zeytin, ayrıca doğal ve kültürel karakavak taksonlarıda yer almaktadır. İğne yapraklı türler olarak ardıç türleri, halep çamı ve kızılçam yayılış gösterir.

Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları

1- 2010 yılı içerisinde yapılacak orman kadastro çalışmalarında Şanlıurfa il merkezi kadastro programına alınmıştır.

2- Şanlıurfa İli dâhilinde orman kadastrosu yapılmış orman alanı 10.223,6 Ha’dır.

3- Şimdiye kadar 2/B orman sınırları dışına çıkarılan ormanlık alan bulunmamaktadır

4- 2010 yılı içerisinde tapulu kesim işlemi yapılmamıştır.

5- Şanlıurfa İli dâhilinde 1 adet tescilli özel orman bulunmaktadır.

6- Ormanlık alanlardan şimdiye kadar Orman Kanun’unun 16, 17 ve 18. maddesine göre15 adet izin irtifa hakkı verilmiş olup, izin verilen toplam alan 22.501.325,59 m2’dir.

Kızılkuyu Yaban Hayatı Geliştirme Sahası: Şanlıurfa il merkezinin güneybatısında 20420 Ha’lık bir alanı kapsamaktadır. Kaynak değer olarak nesli tehlikede olan Ceylan (Gazella subgutturoza)nın doğal yaşam alanı olup ayrıca Şanlıurfa ceylan üretme istasyonunda üretilen ceylanlar burada doğal ortamlarına bırakılmaktadır. Ayrıca bu alan nesli tehlikede bulunan Toy'un (Otis terda) konaklama yeridir ve birçok yaban hayvanına ev sahipliği yapmaktadır. Tektek Dağları Milli Parkı: Şanlıurfa ili, Merkez ilçesi, Harran ilçesi ve Akçakale ilçesi sınırlarında bulunan park 19335 ha lık alanı kapsamaktadır ve 2007 yılında Milli Park ilan edilmiştir. İl sınırları içerisinde Tabiat Parkı, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları bulunmamaktadır.

D.4. Çayır ve Mera

İlimiz toplam mera alanı 234.357 hektardır. Meralarımız yağışların yetersiz olması nedeniyle zayıf mera özelliği göstermektedir. Mevcut meralarımızın yeşil ot verimi 680 kg/hektar olup kuru ot verimi ise 200 kg/hektar dır.

İlimiz genelinde kayıtlı Merası bulunan 766 yerleşim biriminin 641’inde da tespit çalışmaları tamamlanmış olup, 130.000 ha mera alanı tespit edilmiştir.

54

Tespiti tamamlanamayan 135 yerleşim biriminde ise; Kadastro Müdürlüklerince çalışmalar başlatılmış olup, 2010 yılı içerisinde kadastro çalışmalarıyla eş zamanlı veya kadastro çalışmaları sonucuna göre mera tespit çalışmalarının bitirilmesi hedeflenmiştir.

İlimiz genelinde meralarımız ot verimleri bakımından zayıf yapıda olup, toplam 180.000 olan büyükbaş hayvan biriminin (BBHB) kaba yem ihtiyacını karşılamamaktadır. Kaba yem açığı yem bitkileri ekilişi ile karşılanmaya çalışılmaktadır.

4342 Sayılı Mera Kanunu gereğince, İlimizde Mera Islah ve Amenajman Projesi çalışmaları 2001 yılı içerisinde başlatılmıştır. Söz konusu projeye şu ana kadar;

. Şanlıurfa- Bozova ilçesi Dutluca köyü, . Şanlıurfa- Bozova ilçesi Yaylak köyü, . Şanlıurfa- Bozova ilçesi Kepirce köyü, . Şanlıurfa- Siverek ilçesi Karabahçe köyü, . Şanlıurfa- Bozova İlçesi Karapınar köyü Bu yerleşim birimlerine ait Mera Islah ve Amenajman Projeleri, İl Müdürlüğümüz, Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesindeki görevli teknik elemanlar tarafından ortaklaşa hazırlanarak köylünün ayni ve işgücü katkılarıyla uygulamaya başlanmıştır.

Söz konusu projeler kapsamına alınan meralarda, gübreleme, sulama, suni mera tesisi, yabancı ot mücadelesi, temizlik biçimi, mera çevresine hendek veya tel çit yapımı, otlatmanın kontrol altına alınması ve münavebeli otlatma sistemi uygulaması gibi çalışmalar yapılmaktadır.

Bu kapsamda 2008 bahar dönemi dahil toplam 95.000 kg kimyevi gübre kullanılmıştır. Ayrıca hayvanların meraya çıkarılmadığı dönemlerde kaba yem ihtiyacını karşılamak üzere yem bitkisi ekebilecek arazisi olan çiftçilerimiz için 7633 yonca, Macar fiği, adi fiğ, korunga, silajlık mısır tohumu alınmış olup katkı payını veren çiftçilerimize ektirilecektir.

İlimiz genelinde 209 ha. suni mera tesisi olmak üzere toplam 6791 ha. alanda mera alanının ıslah edilmesi hedeflenmiştir.

Kullanma Amaçları ve Yararları: Şanlıurfa'da toplam 234.537 hektarlık alana sahip olan çayır-mera arazilerinin hemen hepsi az veya çok bir problem arz etmektedir. Meraların durumu çoğunlukla kötüdür. Bu arazilerin idaresi düzensiz bilgiden yoksun kişiler tarafında kaynakların sömürülmesi şeklinde kullanılmaktadır. Bazı meralar aşırı otlatılmaktadır. Her mevsim otlatılmaya açık olan bu meralarda doğal bitki örtüsü önemli ölçüde tahrip olmuştur. Doğal örtünün bu tahribatı erozyonu şekillendirmekte ve meraların durumunu daha da kötüleştirmektedir. Meralarda erozyonu hafifletmek için kontur karık kuru eşik, seki taşkın kontrol bentleri gibi toprak ve su muhafaza tedbirleri alınmalı, otlatma değeri olan bitki türleri geliştirilmeli ve besin değeri olmayan otlar yok edilmelidir. Tesis edilen örtü sık bir şekilde toprağı tam olarak örtebilmelidir. Islahtan sonra meralarda kapasitelerine göre kontrollü olarak otlatma yapılmalıdır. Eğimli yerlerde taşlılık arz eden meralarda taş toplamak genellikle ekonomik olmayacaktır. Aslında erozyonu azaltmaya katkıda bulunduğu için buralarda taşlılığa göz yummak yerinde olacaktır.

55

Mera amenajman çalışması 4342 Sayılı Mera Kanununa göre tahsis işlemi biten alanlarda yapılma aşamasındadır.

Çizelge D.37–Şanlıurfa İlinde Çayır ve Meraların İlçelere Göre Dağılımı ÇAYIR VE MERA İLÇENİN ADI YÜZÖLÇÜMÜ (Ha) MİKTAR ORAN (Ha) (%) MERKEZ 17.000 336.214 7,3 AKÇAKALE 19.982 135.030 8,5 BİRECİK 8.200 86.447 3,5 BOZAVA 16.780 158.486 7,2 CEYLANPINAR 5.935 181.993 2,5 HALFETİ 18.000 61.193 7,7 HARRAN 10.828 113.393 4,6 HİLVAN 19.477 129.007 8,3 SİVEREK 86.965 406.539 37,1 SURUÇ 1.990 66.043 0,8 VİRANŞEHİR 29.200 184.032 12,5 İL TOPLAMI 1.858.400 234.357 100

D.5. Sulak Alanlar

İlimizde 81700 ha Atatürk Baraj Gölü ve 10470 ha Karkamış Baraj Gölü sulak alanları bulunmaktadır.

D.6. Tabiat Varlıklarını Koruma Çalışmaları

1. Şanlıurfa İli, Merkez İlçesi, Balıklıgöl Kent Platosu, 509 ada, 64 ve 65 parsel, Şanlıurfa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun Şanlıurfa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 30.09.2009 tarih ve 962 sayılı kararı ile taşınmazlar Tarihi Sit Alanı ve I. Derece Doğal Sit Alanı olarak tesciline karar verilmiştir. 24 hektar 2. Mülga Şanlıurfa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 03.07.1995 tarih ve 1644 sayılı kararı ile Birecik Söğütlük parkı I. Derece Doğal Sit Alanı olarak tesciline karar verilmiştir. 23.5 hektar 3. Mülga Şanlıurfa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun 03.07.1995 tarih ve 1644 sayılı kararı ile Şanlıurfa Birecik Kelaynak barınağı tescil edilmiştir 4. Mülga Şanlıurfa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 22.02.2010 tarih ve 1045 sayılı kararıyla 6 adet Çınar Ağacı tescillenmiştir. 5. Mülga Şanlıurfa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun 21.12.2010 tarih ve 1322 sayılı kararı ile iki adet çınar ağacı tescil edilmiştir. 56

6. Şanlıurfa Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonun 22.07.2015 tarih ve 171 sayılı kararı ile Şanlıurfa Birecik Dağdığan ağacı tescillenmiştir. 7. Şanlıurfa Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonunun 28.04.2015 tarih ve 160 saylı kararı ile Şanlıurfa Bozova kaplandağı mevkii 10 adet Saplı Meşe Anıt Ağaç olarak tescil edilmiştir. 8. Şanlıurfa Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonunun 22.07.2015 tarih ve 173 sayılı kararı ile Şanlıurfa Birecik Fıstık Ağacı tescillenmiştir. 9. Şanlıurfa Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonunun 22.07.2015 tarih ve 172 sayılı kararı ile Şanlıurfa Halfeti Karaotlak köyü 4 adet Lübnan Meşesi Ağacı tescillenmiştir. 10. Şanlıurfa Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonunun 31.03.2016 tarih ve 217 sayılı kararı ile Şanlıurfa Halfeti Palamut Meşe Ağacı tescillenmiştir. 11. Şanlıurfa Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonunun 31.03.2016 tarih ve 218 sayılı kararı ile Şanlıurfa Halfeti çekem mah. Palamut Meşe Ağacı tescillenmiştir. 12. Şanlıurfa Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonunun 26.02.2016 tarih ve 208 sayılı kararı ile Şanlıurfa Siverek Ergen köyü Palamut Meşe Ağacı tescillenmiştir. 13. Şanlıurfa Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonunun 26.02.2016 tarih ve 207 sayılı kararı ile Şanlıurfa Siverek Divan köyü 2 adet Palamut Meşe Ağacı tescillenmiştir. 14. Mülga Şanlıurfa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun 17.09.2010 tarih ve 1261 sayılı kararı ile Şanlıurfa Siverek merkez Dut ağacı tescil edilmiştir. 15. Mülga Şanlıurfa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun 28.12.2007 tarih ve 563 sayılı kararı ile Şanlıurfa Altınbaşak Kötü zeytin 1 adet ağacı tescil edilmiştir.

D.7. Sonuç ve Değerlendirme

Şanlıurfa'da rakım 518 m dir. Anakaya kalker ve bazaltan oluşmaktadır. Bölge içindeki topraklar çoğunlukla "kırmızı kahverengi" büyük toprak gurubu içinde yer almaktadır. Organik madde ve fosfor oranları düşük, kil oranı yüksektir. (%43-60) Güney Doğu Anadolu Bölgesinin İklimi Doğu Anadolu ve Akdeniz Bölgeleriyle güneydeki kurak tropikal bölgenin etkisi altında oluşan bir özelliğe sahiptir.

İlimizde Özel Ağaçlandırma ile tesis edilen orman alanı 2011 yılında 573.5 Ha dır.

İlimiz toplam mera alanı 234.357 hektardır. Meralarımız yağışların yetersiz olması nedeniyle zayıf mera özelliği göstermektedir. Mevcut meralarımızın yeşil ot verimi 680 kg/hektar olup kuru ot verimi ise 200 kg/hektar dır.

İlimiz genelinde kayıtlı Merası bulunan 766 yerleşim biriminin 641’inde da tespit çalışmaları tamamlanmış olup, 130.000 ha mera alanı tespit edilmiştir.

57

Tespiti tamamlanamayan 135 yerleşim biriminde ise; Kadastro Müdürlüklerince çalışmalar başlatılmış olup, 2009 yılı içerisinde kadastro çalışmalarıyla eş zamanlı veya kadastro çalışmaları sonucuna göre mera tespit çalışmalarının bitirilmesi hedeflenmiştir.

İlimiz genelinde meralarımız ot verimleri bakımından zayıf yapıda olup, toplam 180.000 olan büyükbaş hayvan biriminin (BBHB) kaba yem ihtiyacını karşılamamaktadır. Kaba yem açığı yem bitkileri ekilişi ile karşılanmaya çalışılmaktadır. İlimizde 81700 ha Atatürk Baraj Gölü ve 10470 ha Karkamış Baraj Gölü sulak alanları bulunmaktadır. Bölgede Fırat kavağı, Söğüt, Çınar, Elder çamı, Kızılçam, K.servi, Okaliptüs, Y.Akasya, Aylantus, Melia, Sofora, Kavak, Glediçya, İğde, Antep fıstığı, Erik, Kayısı bulunmaktadır. Tarım alanlarında başta Domates, Biber, Patlıcan ve Salatalık olmak üzere sebzecilik yapılmaktadır. Ayrıca Buğday, Arpa ve Mercimek yetiştirilmektedir. İlimiz bütününde 3 adet Doğal Sit bulunmaktadır. Birecik ilçesi meydan mahallesinde Fırat Kavağı (Populus euphratica-Oliver) populasyonu bulunmakta ve saha 1. derece SİT alanı ilan edilmiştir. Mahalli olarak burası “söğütlük” olarak bilinmektedir. Kelaynak (Geronticus eremita), Çizgili İshak kuşu (Otus brucei), Yeşil Arıkuşu (Merops superciliosus), Serçe (Passer domesticus), Kaya Güvercini (Columba livia), Peçeli Baykuş (Tyto alba), Sığırcık (Sturnus vulgaris), Sakarmeke (Fulica atra), Yeşilbaş (Anas platyrhynchos), Balıkçıl (Ardea cinerea), Karabatak (Palacrocrax carba) Ebabil (Apus apus), Alaca yalıçapkını (Coryle rudis), Kırlangıç (Hirondo rustica), Kılkuyruk, Yaz ördeği, Macar ördeği, Pakta, Bozördek, Angut, Çeltikçi, Balaban, Bahri. Dünyada nesli yok olma tehlikesi altında olan ve Birecik ilçesinde doğal olarak bulunan Göçmen Kelaynak kuşları, halen ilçe merkezindeki Üretme İstasyonunda 117 bireylik koloni halinde yarı vahşi olarak varlıklarını sürdürmektedirler.

Kaynaklar - Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü - Orman Bölge Müdürlüğü - Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

58

E. ARAZİ KULLANIMI

E.1. Arazi Kullanım Verileri

İlimiz arazi dağılımı bakımından Türkiye’deki toplam tarım alanının %4,9’ una sahip olup, Konya ve Ankara’dan sonra Üçüncü sıradadır.

 Tarım Alanı: 12.205.434 Dekar  Çayır Mera Alanı: 2.343.570 Dekar  Ormanlık alan : 155.000 Dekar  Diğer Araziler: 3.879.996 Dekar  Toplam Yüzölçümü: 18.584.000 Dekar

Şekil E- 8-Şanlıurfa İlinin 2016 Yılı Arazi Kullanım Durumu(Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, yıl: 2017)

Çizelge E.38- Şanlıurfa İlinin Arazi Kullanım Durumu (Orman ve Su İşleri Bakanlığı Bilgi işlem Dairesi Başkanlığı Corine Veritabanı) ALAN BÜYÜKLÜĞÜ Ş.URFA 1990 2000 2006 2012 Arazi Sınıfı ha % ha % ha % ha % 1) Yapay Alanlar 19340,51 1,00 23985,4 1,24 26326,74 1,37 31050,49 1,62 2) Tarımsal 1401600, 1386735, 1359369, 1356764, Alanlar 97 72,68 11 71,91 51 70,77 33 70,64 3) Orman ve Yarı Doğal 497166,0 487174,2 502150,4 499516,2 Alanlar 4 25,78 8 25,26 6 26,14 2 26,01 4) Sulak Alanlar 0,00 0,00 0 0,00 162,46 0,01 161,91 0,01 5) Su Yapıları 10239,08 0,53 30451,85 1,58 32693,72 1,70 33209,94 1,73 1928346, 100,0 1928346, 100,0 1920702, 100,0 1920702, 100,0 TOPLAM 60 0 64 0 89 0 89 0

59

Çizelge E.39– Şanlıurfa İlinde 2016 Yılı Arazilerin Kullanımına Göre Arazi Sınıflandırılması (Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2017)

TRC21 TRC21 Arazi Yetenek Ordoları Toprak sınıfı Şanlıurfa İli /TR (%) Türkiye

I 500.660 10 4.987.705

II 225.905 3,4 6.663.877

III 245.759 3,4 7.193.839

İşlemeli tarıma elverişli IV 194.879 2,6 7.364.506

Toplam 1.167.203 4,5 26.209.927

V 265 0,2 125.967

VI 134.811 1,3 10.752.602 İşlemeli tarıma elverişli olmayan VII 572.604 1,6 35.698.154

Tarım dışı arazi VIII 28182 2,7 5.113.050

Toplam 847.378 1,6 51.689.773

Tasnif dışı arazi+su kaynakları 0 3.516 0,1 4.228.621

Genel Toplam 2.014.581 2,60 77.899.700

Şanlıurfa ilinde 1 858 400 ha alanın 1 206 000 ha’ ı tarım arazisi niteliğindedir. Bu alanın % 80.37’ si tarla arazisi, % 8.84’ ü meyve alanı, % 1.72’ si ise sebze alanı olarak değerlendirilmektedir. Tarla arazilerinin % 30’ u, meyve bahçelerinin % 1.21’ i, sebze alanlarının % 79’ u sulanmaktadır.

60

E.2. Mekânsal Planlama

E.2.1. Çevre Düzeni Planı

Şekil E.9 – Şanlıurfa İline ait Çevre Düzeni Planı

61

2040 yılı hedef alınarak, Adıyaman-Şanlıurfa- Diyarbakır Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı’nın, öncelikle Planlama Bölgesi’ndeki illeri kapsayan Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) olmak üzere, bölge ya da illeri kapsayan diğer üst ölçekli strateji planlarındaki kararlar çerçevesinde ve coğrafi bilgi sistemleri (CBS) veri tabanı ile ilişkilendirilmesi ve alt ölçek planları yönlendirecek Çevre Düzeni Planı bulunmakta olup, mezkûr plan son olarak 644 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin 7. maddesi uyarınca Bakanlık Makamı’nın 04.08.2016 tarihli Oluru ile revize edilmiştir.

E.3. Sonuç ve Değerlendirme

İlimiz arazi dağılımı bakımından Türkiye’deki toplam tarım alanının %4,9’ una sahip olup, Konya ve Ankara’dan sonra Üçüncü sıradadır.

Kaynaklar

- Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü - Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü - Orman Bölge Müdürlüğü

62

F. ÇED, ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ

F.1. ÇED İşlemleri

Çizelge F.40– Şanlıurfa İlinde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından 2016 Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017)

Karar Maden Enerji Sanayi Tarım-Gıda Atık- Ulaşım- Turizm- TOPLAM Kimya Kıyı Konut Hayvancılık

ÇED Gerekli 5 11 1 9 1 2 1 30 Değildir

ÇED Gereklidir

ÇED Olumlu 2 1 3 Kararı

Ulaşım-Kıyı Turizm-Konut 7% 3% Atık-Kimya 3% Maden 17%

Tarım-Gıda 30% Enerji 37%

Sanayi 3%

Şekil F.10 – Şanlıurfa İlinde 2016 Yılında ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017)

63

tarım-gıda- hayvancılık 33%

maden 67%

Şekil F.11 – Şanlıurfa İlinde 2016 Yılında ÇED Olumlu Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017)

F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri

Çizelge F.41– Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında ÇŞİM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre İzni/Çevre İzni ve Lisansı Belgesi Sayıları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017)

EK-1 EK-2 TOPLAM Geçici Faaliyet Belgesi 27 27 Çevre İzni Belgesi 26 26 Çevre İzni ve Lisans Belgesi - TOPLAM 53 53

64

5% 8% 5%

45% Madencilik Enerji 22% Madde depolama doldurma Kimya 15% Gıda, Tarım, Hayvancılık Diğer

Şekil F.12 – Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında Verilen Çevre İzni veya Çevre İzni ve Lisans Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017)

F.3. Sonuç ve Değerlendirme

İlimizde 2016 yılında toplam 33 adet işletmeye Çevresel Etki Değerlendirme Yönetmenliği kapsamında ÇED Muafiyet görüşü verilmiştir. Aynı zamanda 30 adet işletmeye ÇED Gerekli Değildir Kararı ve 3 işletmeye ÇED Olumlu Kararı verilmiştir. ÇED başvuruları yapan işletmeler ağırlıklı olarak Tarım-Gıda ve Maden sektörlerinde çalışan işletmelerden oluşmaktadır. ÇED Gerekli Değildir Kararı verilen Projelerin %37’i Enerji işletmelerine ait olup % 3’ü Sanayi, %17’i Maden Projeleridir.

Yine İlimizde 2016 yılında toplam 27 adet Geçici Faaliyet Belgesi, 26 adet Çevre İzni verilmiştir. Bu işletmelerden 53 adet işletmeye EK-2 kapsamında Çevre İzni verilmiştir. Verilen izinlerin %45’i Madencilik projeleridir.

Kaynaklar

-Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

65

G. ÇEVRE DENETİMLERİ VE İDARİ YAPTIRIM UYGULAMALARI

G.1. Çevre Denetimleri

Çizelge G.42- Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017)

Denetimler Toplam Planlı denetimler 10

Ani (plansız) denetimler 404 Genel toplam 414

Planlı Denetimler 2%

Plansız Denetimler 98%

Şekil G.13– Şanlıurfa ilinde ÇŞİM Tarafından 2016 Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017)

66

G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi

Çizelge G.43– Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında ÇŞİM’e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların Değerlendirilme Durumları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017)

Şikâyetler Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED TOPLAM Şikâyet sayısı 20 13 2 11 0 30 6 82

Denetimle sonuçlanan 20 13 2 11 0 30 6 82 şikâyet sayısı

Şikâyetleri denetimle 100 100 100 100 100 100 100 100 sonuçlanma (%)

ÇED Hava 7% 24%

Gürültü 37% Su 16%

Toprak Kimyasallar Atık 3% 0% 13%

Şekil G.14 – Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında ÇŞİM Gelen Şikâyetlerin Konulara Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2017)

G.3. İdari Yaptırımlar

Çizelge G.44– Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan Ceza Miktarları ve Sayısı (Çevre Bilgi Sistemi Portalı, 2017)

Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED Diğer TOPLAM

Ceza Miktarı - 93.007,00 204,35 147.873,00 - 32.743,00 79.432,00 144.289,00 497.548,35 (TL)

Uygulanan - 1 1 4 - 2 5 8 21 Ceza Sayısı

67

Diğer Hava Su 29% 0% 19%

Toprak 0%

ÇED 16% Atık Gürültü 30% 6% Kimyasallar 0%

Şekil G.15 – Şanlıurfa ilinde 2016 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan İdari Para Cezalarının Konulara Göre Dağılımı (Çevre Bilgi Sistemi Portalı, 2017)

G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları 2016 yılında 2 adet tesisin faaliyeti durdurulmuştur.

G.5. Sonuç ve Değerlendirme İlimizde 2016 yılında Planlı, Plansız (Ani) ve Şikâyetler olmak üzere toplam 414 işletmeye denetim gerçekleştirilmiştir. Bu denetimlerin 10 tanesi Planlı, 404 tanesi Plansız ve bunların içinden 82 tanesi Şikâyetler üzerine yapılmıştır. İl müdürlüğümüze yapılan 82 adet Şikâyetin tamamı denetim ile sonuçlandırılmış olup Şanlıurfa Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü personelince 2016 yılı içerisinde 21 adet idari yaptırım cezası uygulanmış olup, toplamda 497.548,35 TL para cezası kesilmiştir.

Kaynaklar

-Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

68

H. ÇEVRE EĞİTİMLERİ

İl Müdürlüğü olarak 2016 yılı içerisinde 5 Haziran Dünya Çevre Gününde İlimizde bulunan 6 adet İlköğretim Okulu öğrencilerine Çevre ile ilgili konularda 2 adet personel görevlendirilerek eğitim verilmiştir. Yine 1 personel görevlendirilerek Tıbbi Atıklar konusunda ilgili firmalara eğitim verilmiştir.5 Haziran Dünya Çevre Günü etkinliği olarak Şanlıurfa Valiliğine çiçek sunulmuştur.

69

EK-1: 2016 YILINA AİT İL ÇEVRE SORUNLARI VE ÖNCELİKLERİ ARAŞTIRMA FORMU BÖLÜM I. HAVA KİRLİLİĞİ

I.1. Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırma

Hava Kalitesi İndeksi Kesme Noktaları SO [µg/m³] NO [µg/m³] CO [µg/m³] O [µg/m³] PM [µg/m³] İndeks HKİ 2 2 3 10 1 Sa. Ort. 1 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 24 Sa. Ort. 1 (İyi) 0 – 50 0-100 0-100 0-5500 0-120L 0-50 2 (Orta) 51 – 100 101-250 101-200 5501-10000 121-160 51-100L 3 (Hassas) 101 – 150 251-500L 201-500 10001-16000L 161-180B 101-260U 4 (Sağlıksız) 151 – 200 501-850U 501-1000 16001-24000 181-240U 261-400U 5 (Kötü) 201 – 300 851-1100U 1001-2000 24001-32000 241-700 401-520U 6 (Tehlikeli) 301 – 500 >1101 >2001 >32001 >701 >521 L: Limit Değer B: Bilgi Eşiği U: Uyarı Eşiği

I.1.1. İlinize ait 2016 yılı içindeki aylık ortalama ölçüm değerlerini yukarıdaki Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırarak, aşağıdaki çizelgede uygun sınıfı “X” ile işaretleyiniz. Aylık Ortama (μg/m3) Olarak Hava Kalitesi İndeksine (*) Göre Sınıflandırma

AYLAR SO2 NO2 CO O3 PM10 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 OCAK x X ŞUBAT x X MART x X NİSAN x X MAYIS x X HAZİRAN x X TEMMUZ x X AĞUSTOS x X EYLÜL x X EKİM x X KASIM x X ARALIK x X * Hava Kalitesi İndeksi: 1 (iyi) , 2 (orta) , 3 (hassas), 4 (sağlıksız), 5 (kötü), 6 (tehlikeli) Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

I.1.2. İlinize ait Kış sezonu ortalama ölçüm değerlerini (2015 yılı Ekim- 2016 Mart arası 6 aylık ortalama) Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırarak uygun sınıfı “X” ile işaretleyiniz.

Kış Sezonu (Ekim-Mart) 6 Aylık Ortama (μg/m3) Olarak Hava Kalitesi İndeksine (*) Göre Sınıflandırma

SO2 NO2 CO O3 PM10 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 Kış Sezonu x x (Ekim- Mart) * Hava Kalitesi İndeksi: 1 (iyi) , 2 (orta) , 3 (hassas), 4 (sağlıksız), 5 (kötü), 6 (tehlikeli) Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

70

I.1.3. İlinize ait Yaz sezonu ortalama ölçüm değerlerini (2016 yılı Nisan-Eylül arası 6 aylık ortalama) Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırarak uygun sınıfı “X” ile işaretleyiniz.

Yaz Sezonu (Nisan-Eylül) 6 Aylık Ortama (μg/m3) Olarak Hava Kalitesi İndeksine (*) Göre Sınıflandırma

SO2 NO2 CO O3 PM10 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 Yaz Sezonu x x (Nisan- Eylül) * Hava Kalitesi İndeksi: 1 (iyi) , 2 (orta) , 3 (hassas), 4 (sağlıksız), 5 (kötü), 6 (tehlikeli)

Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

I.2. İlinizde hava kirliliğine neden olan kaynakları önem sırasına göre rakam* ile belirtiniz.

ÖNEM SIRASINDA GEÇEN BU YILKİ DEĞİŞİKLİK KAYNAK YILKİ ÖNEM ÖNEM YAPTIYSANIZ SIRANIZ SIRANIZ2 SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ a. Evsel ısınma 1 2 b. İmalat Sanayi İşletmeleri 3 4 c. Maden İşletmeleri 4 3 d. Termik Santraller 6 e. Diğer Sanayi Faaliyetleri (Belirtiniz)…………………………. 5 f. Karayolu Trafik 2 1 g. Diğer Kaynaklar (Belirtiniz)…………………......

2 En önemliden az önemliye doğru 1, 2, 3, … şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize uygun seçenekleri numaralandırınız.

71

I.3. Hava kirliliğinin önlenmesi amacıyla yıl içinde il/ilçelerde alınan tedbirleri “X” ile işaretleyiniz.

ALINAN TEDBİR/TEDBİRLER YERLEŞİM YERİNİN ADI a b c d e f g h i

1. X X X X X X X 2. X X X X X X 3. X X X X X . İL MERKEZİİL . 1. X X X X X X 2. X X X X X X 3. X X X X X X 4. X X X X X X

5. X X X X X X 6. X X X X X X 7. X X X X X X İLÇELER 8. X X X X X X 9. X X X X X X 10. X X X X X X . . Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

Tedbirler: a. Kaliteli katı/sıvı yakıt kullanımı b. Doğalgaz kullanımı c. Bilgilendirme ve bilinçlendirme çalışmaları d. Ağaçlandırma çalışmaları/orman alanlarının, yeşil alanların artırılması e. Motorlu taşıtların egzoz gazı ölçümleri f. Sanayi kuruluşlarının emisyon izni almaları g. Sanayi tesislerinin yerleşim yeri dışına çıkarılmaları h. Denetim i. Diğer ( Varsa yukarıya ayrılan bölümde belirtiniz).

72

I.4. Hava kirliliğinin giderilmesinde, yıl içerisinde, il/ilçelerde karşılaşılan güçlükleri önem sırasına göre rakam ile belirtiniz.

ÖNEM GEÇEN SIRASINDA BU YILKİ YILKİ DEĞİŞİKLİK Karşılaşılan Güçlükler ÖNEM ÖNEM YAPTIYSANIZ SIRANIZ* SIRANIZ SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ a. Yeterli denetim yapılamaması b. Ateşçilerin eğitimsiz veya bilinçsiz olması 4 4 c. Halkın alım gücünün düşük olmasından dolayı kalitesiz yakıt kullanılması 1 1 d. Kaliteli yakıt temininde zorluklar 2 2 e. Kurumsal ve yasal eksiklikler f. Toplumda bilinç eksikliği 3 3 g. Meteorolojik faktörler h. Topografik faktörler i. Diğer (Belirtiniz)...... En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,4,… şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize uygun seçenekleri numaralandırınız.

73

BÖLÜM II. SU KİRLİLİĞİ

II.1. İl sınırları içerisinde bulunan su kaynaklarının kalite değerlendirmesi

II.1.1. İl sınırlarında bulunan yerüstü sularının kalite sınıflarını Yerüstü Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde belirtiniz ve muhtemel kirlenme nedenlerini işaretleyiniz. Kalite sınıfı Kirlenme Nedenleri a b c d e f g h i Yüzey Suyu Adı Evsel Sanayi Zirai İlaç Evsel Sanayi Hayvan Madencilik Denizcilik Diğer 1 2 3 4 Katı Kaynaklı ve Gübre Atıksular Atıkları Yetiştiriciliği Faaliyetleri Faaliyetleri (Belirtiniz) Atıklar Atıksular Kullanımı Diphisar x x x x x x x Kaynağı/Şanlıurfa Karatepe x x x x x x x Kaynağı/Şanlıurfa Sırrın Deresi / x x x x x x x Şanlıurfa Bahçecik x x x x x x x Kaynağı/ Hilvan (Atatürk Barajı x x x x x x x Kuyruk Suları Altında Kalmıştır) Gürgür Kaynağı / x x x x x x x Hilvan (Atatürk Barajı Kuyruk Suları Altında Kalmıştır)

Hamdun Çayı / x x x x x x x Hilvan Gölebakan x x x x x x x Kaynağı / Hilvan Oymaağaç x x x x x x x Kaynağı / Hilvan Bulaklı Kaynağı / c x x x x x x Birecik Çiçekalan x x x x x x x Kaynağı / Birecik Ayran Kaynağı / x x x x x x x Birecik Fıstıközü x x x x x x x Kaynağı / Birecik Gözeli Kaynağı / x x x x x x x Halfeti Kelefiz Kaynağı / x x x x x x x Bozova İnbaşı Kaynağı / x x x x x x x Bozova Büyükgöl x x x x x x x Kaynağı / Bozova Küçükgöl x x x x x x x Kaynağı / Bozova

74

Kalite sınıfı Kirlenme Nedenleri a b c d e f g h i Yüzey Suyu Adı Evsel Sanayi Zirai İlaç Evsel Sanayi Hayvan Madencilik Denizcilik Diğer 1 2 3 4 Katı Kaynaklı ve Gübre Atıksular Atıkları Yetiştiriciliği Faaliyetleri Faaliyetleri (Belirtiniz) Atıklar Atıksular Kullanımı Kahnik Deresi / x x x x x x x Bozova Hacıhıdır Deresi / x x x x x x x Siverek Hacıkamil Deresi x x x x x x x / Siverek Çamurlu Kaynağı x x x x x x x / Siverek Bekirağa Kaynağı x x x x x x x / Siverek Çaylarbaşı x x x x x x x Kaynağı / Siverek (Atatürk Barajı x x x x x x x Kuyruk Suları Altında Kalmıştır) x x x x x x x Özenpınar Kaynağı /Siverek (Yağış anında akışa geçer) Karahisar Deresi / x x x x x x x Viranşehir (Yağış anında akışa geçer)

Kartal Deresi / x x x x x x x Viranşehir (Yağış anında akışa geçer)

Duali Köprüsü / x x x x x x x Viranşehir Abanköy Deresi / x x x x x x x Viranşehir (Yağış anında akışa geçer)

Arıcan AGİ x x x x x x x /Akçakale (Ana Tahliye x x x x x x x Kanalı Suları Dahil) Aslanbaba Deresi x x x x x x x / Ceylanpınar (Yağış anında akışa geçer)

Aliyetelli Deresi / x x x x x x x Ceylanpınar (Yağış anında akışa geçer)

75

Kalite sınıfı Kirlenme Nedenleri a b c d e f g h i Yüzey Suyu Adı Evsel Sanayi Zirai İlaç Evsel Sanayi Hayvan Madencilik Denizcilik Diğer 1 2 3 4 Katı Kaynaklı ve Gübre Atıksular Atıkları Yetiştiriciliği Faaliyetleri Faaliyetleri (Belirtiniz) Atıklar Atıksular Kullanımı Büyük Dere / x x x x x x x Ceylanpınar Gölyatağı Deresi / x x x x x x x Ceylanpınar (Yağış anında akışa geçer)

Habur Deresi / x x x x x x x Ceylanpınar Akbulut Deresi / x x x x x x x Ceylanpınar (Yağış anında akışa geçer)

Kaynaklar: DSİ

II.1.2. İl sınırlarında bulunan yeraltı sularının kalite sınıflarını Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik çerçevesinde belirtiniz ve muhtemel kirlenme nedenlerini işaretleyiniz. Yeraltı Su Kalite Kirlenme Nedenleri xYeraltı Sınıfı suyunun a b c d e f g h i Yeterli bulunduğu Evsel Sanayi Zirai İlaç Deniz İyi Zayıf veri Evsel Sanayi Hayvan Madencilik Diğer Katı Kaynaklı ve Gübre Suyu bölge yok Atıksular Atıkları Yetiştiriciliği Faaliyetleri (Belirtiniz) Atıklar Atıksular Kullanımı Girişimi Viranşehir- x x x x x x x x Ceylanpınar havzası Tektek dağı x x x x x x x x havzası Harran x x x x x x x x havzası Suruç x x x x x x x x havzası Birecik x x x x x x x x havzası Halfeti x x x x x x x x havzası Yaylak x x x x x x x x (Baziki) havzası Bozova x x x x x x x x havzası Hilvan x x x x x x x x havzası Siverek x x x x x x x x havzası Kaynaklar: DSİ 15. Bölge Md.

76

II.2. Yıl İçinde, İl sınırları içindeki il/ilçelerde atıksuların yol açtığı kirlenmenin nedenlerini uygun seçenekleri “X” ile işaretleyerek belirtiniz.

Atık Sulardan Kaynaklanan Kirliliğin Nedenleri Yerleşim Yerinin Adı a b c d e f g h i j k l m

Haliliye x x x x x x

Eyyübiye x x x x x x

İl Merkezleriİl Karaköprü x x x x x x

1.Bozova x x x x x

2.Birecik x x x x x x 3.Akçakale x x x x x

4. Ceylanpınar x x x x x

5. Viranşehir x x x x x x 6.Siverek x x x x x x

İlçeler 7.Halfeti x x x x x x 8.Harran x x x x x x 9.Hilvan x x x x x x 10.Suruç x x x x x x

Kaynaklar: Belediyeler, Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Md.ve Çevre ve Şehircilik İl Md.

Kirlilik Nedenleri: a. Kanalizasyon şebekesinin olmaması veya yetersiz olması b. Yerleşim yerlerinde evsel nitelikli atıksuların arıtılmaması c. Büyük sanayi kuruluşlarının atıksularını arıtmaması d. Küçük sanayilerde toplu arıtmanın olmaması e. Foseptik çukurların sağlıklı şekilde inşa edilmemesi f. Foseptik atıkların vidanjörlerle çekildikten sonra gelişigüzel yerlere boşaltılması g. Zirai mücadele ilaçlarının kullanımı h. Kimyasal gübre kullanımı i. Arıtma tesisi kapasite ve verimlerinin yetersiz olması j. Arıtma tesisinde görevli olan personelin yetersiz olması k. Hayvancılık atıkları l. Maden atıkları m. Diğer (Yukarıda ayrılan bölümde belirtiniz).

77

II.3. Su kirliliğinin önlenmesi amacıyla alıcı ortamlarda aşağıdaki tedbirlerden hangilerinin alındığını çizelgede (x) işareti koyarak belirtiniz.

Su Kirliliğinin Önlenmesi Amacıyla Alınan Tedbirler Alıcı Ortamın Adı a b c d e f g h i Göller 1.Halilür-Rahman Gölü X X X X 2.Ayn-ı Zeliha Gölü X X X X 3.Atatürk Baraj Gölü X X X X Akarsular Diphisar Kaynağı/Şanlıurfa X X X X Karatepe Kaynağı/Şanlıurfa X X X X Sırrın Deresi / Şanlıurfa X X X X Bahçecik Kaynağı/ Hilvan X X X X (Atatürk Barajı Kuyruk Suları Altında X X X X Kalmıştır) Gürgür Kaynağı / Hilvan X X X X (Atatürk Barajı Kuyruk Suları Altında Kalmıştır) X X X X Hamdun Çayı / Hilvan X X X X Gölebakan Kaynağı / Hilvan X X X X Oymaağaç Kaynağı / Hilvan X X X X Bulaklı Kaynağı / Birecik X X X X Çiçekalan Kaynağı / Birecik X X X X Ayran Kaynağı / Birecik X X X X Fıstıközü Kaynağı / Birecik X X X X Gözeli Kaynağı / Halfeti X X X X Kelefiz Kaynağı / Bozova X X X X İnbaşı Kaynağı / Bozova X X X X Büyükgöl Kaynağı / Bozova X X X X Küçükgöl Kaynağı / Bozova X X X X Kahnik Deresi / Bozova X X X X Hacıhıdır Deresi / Siverek X X X X Hacıkamil Deresi / Siverek X X X X Çamurlu Kaynağı / Siverek X X X X Bekirağa Kaynağı / Siverek X X X X Çaylarbaşı Kaynağı / Siverek X X X X Özenpınar Kaynağı /Siverek X X X X (Yağış anında akışa geçer) Karahisar Deresi / Viranşehir X X X X (Yağış anında akışa geçer) Kartal Deresi / Viranşehir X X X X (Yağış anında akışa geçer) Duali Köprüsü / Viranşehir X X X X Abanköy Deresi / Viranşehir X X X X (Yağış anında akışa geçer) Arıcan AGİ /Akçakale X X X X Aslanbaba Deresi / Ceylanpınar X X X X (Yağış anında akışa geçer) Aliyetelli Deresi / Ceylanpınar X X X X 78

Su Kirliliğinin Önlenmesi Amacıyla Alınan Tedbirler Alıcı Ortamın Adı a b c d e f g h i (Yağış anında akışa geçer) Büyük Dere / Ceylanpınar X X X X Gölyatağı Deresi / Ceylanpınar X X X X (Yağış anında akışa geçer) Habur Deresi / Ceylanpınar X X X X Akbulut Deresi / Ceylanpınar X X X X (Yağış anında akışa geçer)

Kaynaklar: Belediyeler ve DSİ Alınan Tedbirler: a. Kanalizasyon şebekesinin yapılması ya da yenilenmesi b. Arıtma tesisi /deniz deşarjı /depolama alanları yapılması c. Yerleşim merkezinde foseptik kullanılması d. Tarımsal faaliyetlerde kullanılan zirai mücadele ilacı ve gübrenin aşırı ve yanlış kullanımının önlenmesi e. Yönetmelikler çerçevesinde denetim yapılması f. Deniz araçlarının atıklarını boşaltabilmeleri için uygun yerlerin hazırlanması g. Sanayi kuruluşlarının atıksuları için deşarj izni alması h. Toplumsal bilgilendirilme ve bilinçlendirme faaliyetleri i. Diğer (Yukarıda ayrılan bölümde belirtiniz).

II.4. Su kirliliğinin giderilmesinde/önlenmesinde il sınırları içerisinde karşılaşılan güçlükleri en önemliden az önemliye doğru numara vererek (1,2,3,…) işaretleyiniz. ÖNEM GEÇEN SIRASINDA BU YILKİ YILKİ DEĞİŞİKLİK KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER ÖNEM ÖNEM YAPTIYSANIZ SIRANIZ* SIRANIZ SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ a. Yeterli denetim yapılamaması b. Mali imkansızlıklar nedeniyle arıtma tesislerinin kurulamaması 1 1 c. Kurumsal ve yasal eksiklikler 3 3 d. Toplumda bilinç eksikliği 2 2 e. Diğer (Belirtiniz)...... En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,…şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize uygun seçenekleri numaralandırınız.

79

BÖLÜM III. TOPRAK KİRLİLİĞİ III.1. İlinizde toprak kirliliğine neden olan kaynakları önem sırasına göre rakam ile işaretleyerek* belirtiniz. ÖNEM SIRASINDA GEÇEN BU YILKİ DEĞİŞİKLİK Kirlenme Kaynağı YILKİ ÖNEM ÖNEM YAPTIYSANIZ SIRANIZ SIRANIZ* SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ a. Sanayi kaynaklı atık boşaltımı 3 3 b. Madencilik atıkları c. Vahşi depolanan evsel katı atıklar 2 2 d. Vahşi depolanan tehlikeli atıklar e. Plansız kentleşme f. Aşırı gübre kullanımı 5 5 g. Aşırı tarım ilacı kullanımı 6 6 h. Hayvancılık atıkları 4 4 i. Diğer (Belirtiniz)Petrol Kirliliği 1 1 En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,4,… şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize uygun seçenekleri numaralandırınız. Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Md.

III.2. Toprak kirliliğinin önlenmesi amacıyla il sınırları içerisinde, aşağıdaki tedbirlerden hangilerinin alındığını önem sırasına göre rakam* ile belirtiniz. ÖNEM GEÇEN SIRASINDA BU YILKİ YILKİ DEĞİŞİKLİK ALINAN TEDBİRLER ÖNEM ÖNEM YAPTIYSANIZ SIRANIZ * SIRANIZ SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ a. Sanayi/Madencilik tesislerinin sıvı, katı ve gaz atıklarının

mevzuata uygun olarak bertarafının sağlanması b. Kentleşmenin Çevre Düzeni Planlarına uygun olarak

gerçekleştirilmesi c. Mevzuata uygun olarak gübreleme, ilaçlama ve sulamanın

yapılması d. Erozyon mücadele çalışmaları e. Geri dönüşüm/yeniden kullanım uygulamaları 2 2 f. Diğer (Belirtiniz)Petrol Kirliliği 1 1 En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,4,… şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize uygun seçenekleri numaralandırınız. Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Md.

80

BÖLÜM IV. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNLARI

IV.1. Aşağıdaki Konu Başlıklarını Dikkate Alarak, yıl sonu itibariyle, İl Sınırları İçinde Görülen Çevre Sorunlarını Önem ve Önceliklerine Göre Rakam (Önem sırasına göre en önemliden az önemliye doğru 1, 2, 3, 4, 5, ... şeklinde numaralandırınız) Vererek Sıralayınız. Tüm sorunları numaralandırmak zorunlu olmayıp, iliniz için geçerli olan sorunları öncelik sırasına göre numaralandırmanız yeterlidir.

ÖNEM GEÇEN SIRASINDA BU YILKİ YILKİ DEĞİŞİKLİK ÇEVRE SORUNLARI ÖNEM ÖNEM YAPTIYSANIZ SIRANIZ * SIRANIZ SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ a. Hava kirliliği 3 3 b. Su kirliliği 1 1 c. Toprak kirliliği 2 2 d. Atıklar 4 4 e. Gürültü kirliliği f. Erozyon g. Doğal çevrenin tahribatı (Orman, Mera, Sulak 5 5 alan, Kıyı, Biyolojik çeşitlilik ve habitat kaybı) En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,4,… şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize uygun seçenekleri numaralandırınız.

81

IV.2. İl Sınırları İçerisinde IV.1’de Tespit Edilen Her Bir Öncelikli Çevre Sorunu ile İlgili Olarak; Yukarıda IV.1’de Belirlemiş Olduğunuz Öncelik Sırasına Göre;

I. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU

Şanlıurfa ili Güneydoğu Anadolu’da Suriye ile sınır komşusu konumunda yer alması ve son yıllarda Suriye de yaşanan iç karışıklar nedeniyle Şanlıurfa yoğun dış göç almış bulunmaktadır. Kentimizde misafir konumda yer alan Suriyeler kentin az gelişmiş bölgelerinde iskân edilmiş ve il ve ilçe merkezlerinde beklenmedik aşırı nüfus artışına neden olmuştur. Yine üçüncü dünya ülkeleri ve gelişmekte olan ülkelerde sanayileşme ile birlikte hızlı ve kontrolsüz artan kentlerin nüfusları beraberinde olası çevre sorunlarına getirmekte olduğu tezi Şanlıurfa’da da tezahür etmiştir. Tarımda makine kullanımının yaygınlaşması istihdamın azalmasına neden olmuş bu sebeple de köylerden kent merkezlerine başlayan göçler ile beklenmedik Suriye’den il ve ilçelerimize gelen misafir konuklar gecekondu ve kaçak yapılaşmanın artmasına, yetersiz altyapı, sosyal tabaka da ayrışmalara, ulaşım, çöp, teknik altyapı eksikliği gibi sorunların oluşmasına zemin hazırlamıştır. Şanlıurfa kent merkezinde bu nedenler ile artan nüfus ile birlikte hızlı ve kontrolsüz olarak verimli tarım toprakları yapılaşmaya açılmakla birlikte gerek il merkezinde gerekse ilçelerde görüntü kirliliğinin oluşturan yapılaşmalara yol açmıştır. 2016 yılı Adrese dayalı nüfus sayımına göre 2 milyona yakın olan Şanlıurfa’nın il nüfusu Suriye’den gelen misafir yerleşimciler ile birlikte 2.5 milyon olduğu tahmin edilmektedir. Bu kadar yüksek nüfuslu bir kentte Atık Su Arıtma Tesislerinin az sayıda nüfusa hizmet verecek şekilde bulunması ve Katı Atık Depolama ve Bertaraf Tesislerinin bulunmaması Şanlıurfa İli için önem arz eden sorunların başında gelmektir.

82

II. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU

Şanlıurfa İli bilindiği üzere Harran Ovası üzerinde kurulu bulunması il merkezinde hava sirkülâsyonun tam olarak gerçekleşmesine olanak sağlayacak hava koridorlarının bulunmamasına, yağış rejiminin düzensizliğine ve rüzgârlı gün sayısının az olmasına neden olmaktadır. Şanlıurfa il merkezinde yeni yerleşim alanlarında her ne kadar doğal gaz kullanımına yönelik yapılaşmalar ile doğal gaz kullanımı yaygınlaşması amaçlansa da özellikle kış aylarında kent genelinde kalitesiz ve düşük kalorili kömür kullanımından kaynaklı hava kirliliği oluşmaktadır.

İl ve ilçelerimizde her ne kadar Organize Sanayi Bölgeleri kurulmuş ve faaliyete başlamışsa da kent merkezinde ve konut alanların içerisinde 3-5 kişi istihdam eden kümelenmiş atölye tarzı imalathanelerin üretimden doğan ambalaj atıkları, atık su vb. atıklarını dışarıya bırakmaları çevre kirliğine neden olmaktadır.

Varsa, IV.1’de, “3” ve Sonrası Numara Verdiğiniz Öncelikli Çevre Sorunlarını, IV.1’de Belirlemiş Olduğunuz Sırayla Açıklayınız

III. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU

Şanlıurfa’nın tarihi ve kültürel mirası olarak günümüze kadar gelen, gelenek ve göreneklerini şehre gelen turistlere tanıtmak amacıyla tarihi ve turistik mekânlara yakın olarak konumlandırılmış birçoğu tescil eski Urfa evlerinin dönüştürülmesi ile oluşturulmuş Konuk Evi mahiyetindeki eğlence birimlerinde özellikle yaz aylarında yapılan Sıra Geceleri ve benzeri eğlenceler Gürültü kirliğinin oluşmasına neden olmaktadır.

Harran Ovasında tarımsal sulama amacına yönelik hizmet vermek üzere 20 yılı aşkın süredir devam eden GAP projesi ile ilin büyük oranda tarımsal sulanması sağlansa da bilinçsiz, aşırı ve kontrolsüz sulama nedeniyle su kaynakları boşuna harcanmasına, verimli tarım topraklarının aşınmasına, çoraklığa ve taban suyunun yükselmesine gibi sorunları beraberinde getirmektedir.

Birecik ilçesinde içme ve kullanma suyu amaçlı kullanılan Fırat Nehri kıyısında kontrolsüz ve izinsiz olarak gastronomi birimlerinin kurulması Nehrin kirlenmesine neden olmaktadır.

TEŞEKKÜR EDERİZ…

83