1/2016

HERITAGE POPULAR-SCIENTIFIC JOURNAL НАСЛЕДИЕ НАУЧНО-ПОПУЛЯРНЫЙ ЖУРНАЛ 1/2016 Y L M Y - K Ö P Ç Ü L I K L E Ý I N Ž U R N A L Terjime edenler: O. Çaryýew, B. Saryhanow, G. Saryýewa, Ž. Garryýewa, E. Rasulowa, N. Döwletowa. Türkmen tekstiniň redaktory A. Durdyýewa. Rus tekstiniň redaktory B. Lapaýew. Çeperçilik redaktory Ýa.Hojamyradow Terjimeçi M. Gajarowa.

Žurnalyň şu sanynda I. Lomowyň we Ýa. Hojamyradowyň düşüren suratlary peydalanyldy

© «Miras» žurnalynyň redaksiýasy © «Miras» Journal © Редакция журнала «Мирас»

Salgysy: Türkmenistan, Aşgabat ş., Address: 13 «A», Pushkin str., Адрес: Туркменистан, г. Ашхабад, 744000, Puşkin köç. , 744000, 744000, улица Пушкина, 13«А», 13-nji «A» jaýy, tel./faks: 94-01-77, 93-01-79 tel./fax: 94-01-77, 93-01-79 тел./факс: 94-01-77, 93-01-79 Žurnaldan göçürilende we ondaky All rigths reserved. The Journal is not При перепечатке и использовании materiallardan peýdalanylan ýagdaýynda responsible for unsolicited materials. материалов ссылки на журнал žurnala salgylanmak hökmanydyr. Reproducing in any manner without prior обязательны. Golýazmalar we suratlar written permission prohibited. Рукописи и фотографии yzyna gaýtarylmaýar. Manuscripts and photographs are not returned. не возвращаются.

Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- Türkmenistanyň Metbugat merkezinde çap edildi.

www.medeniyet.gov.tm TÜRKMENISTANYŇ YLYMLAR AKADEMIÝASYNYŇ MILLI GOLÝAZMALAR INSTITUTY

NATIONAL INSTITUTE OF MANUSCRIPTS НАЦИОНАЛЬНЫЙ ИНСТИТУТ РУКОПИСЕЙ OF THE ACADEMY OF SCIENCES OF АКАДЕМИИ НАУК ТУРКМЕНИСТАНА TURKMENISTAN

№1 (61), 2016

YLMY-KÖPÇÜLIKLEÝIN POPULAR SCIENTIFIC НАУЧНО-ПОПУЛЯРНЫЙ ŽURNAL JOURNAL ЖУРНАЛ

ESASLANDYRYJY — THE FOUNDER – УЧРЕДИТЕЛЬ – TÜRKMENISTANYŇ YLYMLAR NATIONAL INSTITUTE OF НАЦИОНАЛЬНЫЙ ИНСТИТУТ AKADEMIÝASYNYŇ MILLI MANUSCRIPTS OF THE ACADEMY РУКОПИСЕЙ АКАДЕМИИ НАУК GOLÝAZMALAR INSTITUTY OF SCIENCES OF TURKMENISTAN ТУРКМЕНИСТАНА

Baş redaktor Editor-in-Chief Главный редактор A. Aşyrow A. Ashyrov А. Аширов

Redkollegiýa: Editorial Board: Редколлегия: P.N. Agamyradow, P. N. Agamyradov, П.Н. Агамырадов, A. Garajaýew, A. Garajayev, А. Гараджаев, G.N. Hanmyradow, G.N. Hanmyradov, Г.Н. Ханмурадов, S. Çaryýew, S. Charyyev, С. Чарыев, G.T. Orazmuhammedowa G.T. Orazmuhammedova Г.Т. Оразмухаммедова

Baş redaktoryň orunbasary Deputy Editor-in-Chief Заместитель главного редактора A. Hojagulyýewa A. Hojagulyyeva А. Ходжагулыева

Jogapkär kätip Executive Secretary Ответственный секретарь Ý. Weliýewa Ya. Veliyeva Я. Велиева MAZMUNY CONTENTS СОДЕРЖАНИЕ

TÜRKMENISTANYŇ PREZIDENTI GURBANGULY BERDIMUHAMEDOWYŇ TÜRKMEN HALKYNA TÄZE ÝYL GUTLAGY

NEW YEAR’S ADDRESS OF PRESIDENT OF TURKMENISTAN GURBANGULY BERDIMUHAMEDOV TO THE PEOPLE OF TURKMENISTAN 4

НОВОГОДНЕЕ ОБРАЩЕНИЕ ПРЕЗИДЕНТА ТУРКМЕНИСТАНА ГУРБАНГУЛЫ БЕРДЫМУХАМЕДОВА К ТУРКМЕНСКОМУ НАРОДУ

GA RAŞ SYZ, HE MI ŞE LIK BI TA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ HAL KY NA TO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN 10 НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА

GA RAŞ SYZ, HE MI ŞE LIK BI TA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ HAL KY NA TO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN 14 НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА

S. SAGLAM (Türkiýe Respublikasy) «GORKUT ATA» ŞADESSANYNDA «DOST» WE «DUŞMAN» DÜŞÜNJELERI

S. SAGLAM (Republic of Turkey) THE NOTIONS OF “FRIEND” AND “ENEMY” IN THE “GORKUT ATA” EPOS 19 С. САГЛАМ (Турецкая Республика) ПОНЯТИЯ «ДРУГ» И «ВРАГ» В ЭПОСЕ «ГОРКУТ АТА»

A. BAÝSAL (Türkiýe Respublikasy) ALTYN ÇAÝYLAN GOLÝAZMA KITAPLARY WE OLARY KESGITLEMEKDE GÖZLEGLER

A. BAYSAL (Republic of Turkey) THE GILDED MANUSCRIPT BOOKS AND SEARCHES 36 ON THEIR DEFINITION

А. БАЙСАЛ (Турецкая Республика) ЗОЛОЧЕНЫЕ РУКОПИСНЫЕ КНИГИ И ПОИСКИ ПО ИХ ОПРЕДЕЛЕНИЮ

2 MIRAS MAZMUNY CONTENTS СОДЕРЖАНИЕ

Ç. JUMAÝEW (Türkmenistan) «GÖROGLY» ŞADESSANYNYŇ «BEZIRGEN» ŞAHASY DAŞOGUZLY BAGŞYLARYŇ DÖREDIJILIGINDE

Ch. JUMAYEV (Turkmenistan) THE PART “BEZIRGEN” OF “GYOROGLY” EPOS IN CREATIVITY OF 45 DASHOGUZ BAHSHY

Ч. ДЖУМАЕВ (Туркменистан) ГЛАВА «БЕЗИРГЕН» ЭПОСА «ГЁРОГЛЫ» В ТВОРЧЕСТВЕ ДАШОГУЗСКИХ БАХШИ

A.ASKAR (Gazagystan Respublikasy) WE GAZAK EDEBIÝATY

A. ASKAR (Republic of Kazakhstan) 57 MAGTYMGULY AND THE KAZAKH LITERATURE А. АСКАР (Республика Казахстан) МАХТУМКУЛИ И КАЗАХСКАЯ ЛИТЕРАТУРА

H. NIZIMINDINOW (Russiýa Federasiýasy) TÜRKI DIL – RÖANDZI BAGYNDAKY ON BÄŞINJI DAŞ ÝALYDYR

Kh.NIZIMINDINOV (Russian Federation) 67 TURKI LANGUAGE AS THE FIFTH STONE OF RYOANDZI GARDEN Х.НИЗИМИНДИНОВ (Российская Федерация) ЯЗЫК ТЮРКИ – КАК ПЯТНАДЦАТЫЙ КАМЕНЬ САДА РЁАНДЗИ

S. SÜLEÝMANOW (Türkmenistan) «TURKMENOWEDENIÝE» ŽURNALY XIX ASYRYŇ AHYRYNDA – XX ASYRYŇ BAŞYNDA TÜRKMENLERIŇ UN ÜWEÝÄN HOJALYGY, MEDENIÝETI WE GÜNDELIK DURMUŞY HAKDA

S. SULEYMANOV (Turkmenistan) 78 “TURKMENOVEDENIYE” JOURNAL IS VALUABLE SOURCE OF STUDYING OF FLOUR-GRINDING ECONOMY, CULTURE AND LIFE OF THE TURKMENS OF THE END OF XIX-BEGINNING OF XX CENTURY

С. СУЛЕЙМАНОВ (Туркменистан) ЖУРНАЛ «ТУРКМЕНОВЕДЕНИЕ» – ЦЕННЫЙ ИСТОЧНИК ИЗУЧЕНИЯ МУКОМОЛЬНОГО ХОЗЯЙСТВА, КУЛЬТУРЫ И БЫТА ТУРКМЕН КОНЦА XIX-НАЧАЛА XX ВЕКА

GA RAŞ SYZ, BI TA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ JEMGY ÝET ÇI LIK, YL MY WE ME DE NI DUR MU ŞY NYŇ WA KA LA RY NA SYN (ýanwar-mart)

THE REVIEW OF THE EVENTS OF SOCIAL, SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN 89 (January-March)

ОБЗОР СОБЫТИЙ ОБЩЕСТВЕННОЙ, НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА (январь-март)

MIRAS 3 TÜRKMENISTANYŇ PREZIDENTI GURBANGULY BERDIMUHAMEDOWYŇ TÜRKMEN HALKYNA TÄZE ÝYL GUTLAGY NEW YEAR’S ADDRESS OF PRESIDENT OF TURKMENISTAN GURBANGULY BERDIMUHAMEDOV TO THE PEOPLE OF TURKMENISTAN НОВОГОДНЕЕ ОБРАЩЕНИЕ ПРЕЗИДЕНТА ТУРКМЕНИСТАНА ГУРБАНГУЛЫ БЕРДЫМУХАМЕДОВА К ТУРКМЕНСКОМУ НАРОДУ

Eziz wa tan daş lar! Dear compatriots! Дорогие соотечественники! Mäh ri ban halkym! My dear people! Мой родной народ!

Ber ka rar döw le ti mi ziň bag ty ýar lyk Another year of the prosperous Завершается овеянный славными со- döw rü niň şan-şöh ra ta bes le nen ýe ne- epoch of the powerful state covered бытиями очередной год эпохи могуще- de bir ýy ly – 2015-nji ýyl hem ta mam- with the glorious events – the year ства и счастья – 2015 год. la nyp bar ýar. 2015 is coming to an end. Уходящий год стал одним из знамена- тельных в истории нашей независимой Ge çip bar ýan ýyl Garaş syz, Bita rap This year has become a significant нейтральной Отчизны, жизни родного Wa ta ny my zyň ta ry hyn da, mäh ri ban one in the history of our independent hal ky my zyň dur mu şyn da şöh rat ly ýyl- народа. Значимые события этого года neutral Motherland, the life of the peo- стали наглядным свидетельством ак- la ryň bi ri bol dy. Şu ýylyň mö hüm wa- ple. This year has seen the significant ka la ry Berka rar döw le ti mi ziň hal kara тивного роста международного автори- events that vividly evidenced an up- тета нашего суверенного государства, ab ra ýy nyň bar ha art ýan dygy nyň, alyp surge in the international prestige of широкой поддержки со стороны мирово- bar ýan da şa ry syýa sa ty nyň dün ýä bi le- our sovereign state, the broad support го сообщества проводимой нами внеш- le şi gi ta ra pyn dan uly gol daw tap ýandy- of the international community for our ней политики. gy nyň aý dyň su but na ma sy na öw rül di. foreign policy. Осуществляя широкое сотрудниче- Bi ta rap döw le ti miz Bir le şen Mil letler By promoting cross sector coopera- ство с Организацией Объединенных Gu ra ma sy bi len giň hyz matdaş lyk edip, tion with the United Nations, our neu- Наций, наше нейтральное государство dün ýä de pa ra hat çy ly gy, howp suz ly gy tral state is developing constructive развивает конструктивные отношения, we dur nuk ly ösü şi ga zan maga ýar dam relationships contributing to peace, способствующие достижению мира, ber ýän ne ti je li gat na şyk lary ös dürýär. security and sustainable development безопасности и устойчивого развития в Ta mam la nyp bar ýan ýyl da mäh ri- in the world. мире. ban hal ky myzyň dur mu şyn da, se bi tiň This year, many events of great sig- В завершающемся году в жизни на- we dün ýä niň sy ýa sy gi ňiş li gin de örän шего родного народа, региональном и nificance have taken place in the life of mö hüm äh miýet li wa ka lar köp bol dy. мировом политическом пространстве our people, in the regional and global Iýun aýynda Bir le şen Mil let ler Gu ra- произошло множество событий огром- ma sy nyň Baş As samb le ýa sy nyň 69-njy political space. The new Resolution ной значимости. В июне на 69-й сессии mej li sin de «Türk me nis ta nyň he mişe lik “Permanent Neutrality of Turkmeni- Генеральной Ассамблеи Организации Bi ta rap ly gy» ha kyn da ky tä ze Re zol ýu- stan” was adopted unanimously at the Объединенных Наций была единоглас- si ýa bi ra gyz dan kabul edil di. Bu ta ry hy 69th session of the United Nations но принята новая резолюция «Постоян- wa ka Ga raş syz döw le ti miziň ge çen 20 General Assembly in June. This his- ный нейтралитет Туркменистана». Это ýy lyň do wa myn da Bi ta raplyk sy ýasa ty- toric event is a high evaluation of the историческое событие является высо- na esas la nyp, hal ka ra gi ňiş ligin de alyp fruitful work our independent state has кой оценкой плодотворной деятельно- ba ran ne ti je li işle ri ne ber len ýo kary ba- been carrying out for twenty years in сти, которую проводило на протяжении ha dyr. compliance with the policy of neutrality. 20 лет наше независимое государство, Bi ta rap lyk syýa sa ty asuda lyk, ag zy- The policy of neutrality is a policy основываясь на политике нейтралитета. Политика нейтралитета – это поли- bir lik, pa ra hat çy lyk, dost-do gan lyk we of stability, unity, peace, friendship, тика стабильности, единства, мира, hoş ni ýet li goň şu çy lyk sy ýa saty dyr. Ga- brotherhood and good neighbourli- дружбы, братства и добрососедства. raş syz Wata ny my zyň Bi ta raplyk sy ýa- ness. The policy of neutrality of our Политика нейтралитета нашей незави- sa ty dünýä niň äh li döw let leri bi len dost- independent Motherland aims to pro- mote relations of friendship and broth- симой Отчизны направлена на развитие do gan lyk gat na şyk la ry ny ös dürmä ge, отношений дружбы и братства со всеми erhood with all countries of the world, mäh ri ban hal ky my zyň aba dan we bag- государствами мира, обеспечение бла- to guarantee a prosperous and happy ty ýar dur muş da ýa şa ma gyny üp jün et- гополучной и счастливой жизни нашего mä ge gönük di ri len dir. life to our people! родного народа! Biz Garaş syz Wa ta ny my zyň Bita rap- We declared the year 2015 the Year В качестве символа нашей гордости lyk hu kuk ýag da ýy na, mäh ri ban hal- of Neutrality and Peace as a symbol за правовой статус нейтралитета неза- ky my zyň pa ra hat dur mu şyna buý san- of our pride in the legal status of neu- висимой Отчизны, мирную жизнь родно- jy my zyň ny şa ny hök mün de 2015-nji trality of the independent Fatherland, го народа мы объявили 2015 год Годом ýy ly Bi ta rap lyk we pa ra hat çy lyk ýy ly the peaceful life of the people. We нейтралитета и мира. Широко отметили di ýip yg lan et dik. Ber ka rar döw le ti mi- widely celebrated the glorious 20th славный 20-летний юбилей нейтрали- ziň Bi ta rap ly gy nyň 20 ýyl lyk şan ly baý- anniversary of neutrality of our sover- тета нашего суверенного государства.

4 MIRAS ra my ny giň den bel läp geç dik. Aş ga bat eign state. We conducted the solemn Провели в городе Ашхабаде на высо- şä he rin de Türkme nis ta nyň Ýa şulu la ry- meeting of the Elders Council, the In- ком организационном уровне торже- nyň da bara ly mas la ha ty ny, «Bi ta raplyk ternational Conference on the Policy of ственное заседание Совета старейшин sy ýa sa ty: Pa ra hat çy ly gyň, howp suz- Neutrality: International Cooperation Туркменистана, Международную кон- ly gyň we ösü şiň ha ty ra sy na hal ka ra for Peace, Security and Development ференцию «Политика нейтралитета: международное сотрудничество во имя hyz mat daş ly gy» at ly Hal ka ra mas la- in Ashgabat at the high level of orga- мира, безопасности и развития». В этом ha ty ny ýo ka ry de re je de we gura ma çy- nization. This forum brought together lyk ly ge çir dik. Bu mas la ha ta dün ýä niň форуме приняли участие многочислен- many heads of state and government, ные главы государств и правительств, dür li ýurtla ryn dan köp san ly döwlet we representatives of international orga- hö kü met baş tu tan la ry, halka ra gu ra ma- представители международных органи- nizations, prominent politicians from la ry nyň we kil le ri, gör nük li sy ýasat çy lar заций, видные политики из различных all over the world. gat naş dy. стран мира. Our Fatherland is also making a ma- Ata Wa ta ny myz türki dil li döw letle- Наше Отечество также вносит боль- riň hyz mat daş ly gy ny ös dür mäge hem jor contribution to cooperation between шой вклад в развитие сотрудничества тюркоязычных государств. Объявление uly go şant goş ýar. TÜRK SOÝ hal ka ra the Turkic speaking states. The choice международной организацией ТЮРК- gu ra ma sy nyň ga dy my Ma ry şä he ri ni of the ancient town of Mary by the in- СОЙ древнего города Мары культурной 2015-nji ýyl da tür ki dün ýä si niň me deni ternational organization TURKSOY as столицей тюркского мира в 2015 году paýtag ty di ýip yg lan et me gi mäh ri ban the cultural capital of the Turkic world стало вызывающим гордость событи- hal ky myz üçin buý sanç ly wa ka öw rül di. in 2015 was an event that aroused ем для нашего родного народа. А город pride in our people. Dashoguz was de- Da şo guz şä he ri bol sa tä ze ýyl da Ga- Дашогуз был объявлен в новом году clared the cultural capital of the Com- raş syz Döw let le riň Ar ka la şy gy na ag za культурной столицей стран-участниц ýurt la ryň me de ni paý tag ty diýlip yg lan monwealth of Independent States in Содружества Независимых Государств. edil di. Bu çä re ler Bi ta rap Wa ta nymy zyň 2016. These events vividly testify to Эти события наглядно демонстрируют hal ka ra ab ra ýy nyň örän ýo ka ry dygy ny the very high international prestige of весьма высокий международный авто- aý dyň gör kez ýär. our neutral Motherland. ритет нашей нейтральной Отчизны. Bi ta rap lyk we pa ra hat çy lyk ýy lyn da Thousands of new industrial, social В Год нейтралитета и мира в нашей ýur du myz da müň ler çe täze önüm çilik and cultural facilities and apartment стране были построены и сданы в экс- we me de ni-dur muş mak sat ly des ga lar, houses with modern conveniences плуатацию тысячи новых объектов про- äh li amat lykla ry bo lan ýa şa ýyş jaý la ry have been built and put into operation изводственного и социально-культур- gur lup, ulan ma ga be ril di. Ýüzler çe iri in the Year of Neutrality and Peace. ного назначения, жилые дома со всеми des ga la ryň düý bi tu tuldy. The foundation stone of hundreds of удобствами. Был заложен фундамент Hä zir ki dö wür de hem Türk mena bat – large facilities has been laid. сотен крупных объектов. Fa rap de mir ýol we aw tou lag köp rü-le ri, В настоящее время усиленными The construction work on the major Türk menis tan – Owga nys tan –Täji gis- темпами ведется строительство таких tan hal ka ra de mir ýo ly, Türk menba şy- facilities, such as Turkmenabat-Far- крупных объектов, как железнодорож- nyň hal kara de ňiz por ty, paý tag tymyz- ab railway and highway bridges, the ный и автомобильный мосты Туркмена- da ky hal ka ra ho wa men zi li ýaly örän iri transnational railway Turkmenistan- бат-Фараб, международная железная desga la ryň gur lu şy gy güýç li dep ginler Afghanistan--Tajikistan, the Turkmen- дорога Туркменистан-Афганистан-Тад- bi len al nyp ba ryl ýar. bashi international sea port and the жикистан, Туркменбашинский междуна- Biz de kabr aýyn da asy ryň ägirt uly international airport in the capital city родный морской порт, международный tas la ma sy na – uzyn ly gy 1800 ki lo metr- is underway. аэропорт в столице. den geç ýän Türk me nis tan – Owga nys- In December, we launched the am- В декабре мы дали старт грандиоз- tan – Pa kis tan – Hin dis tan hal ka ra gaz bitious project – Turkmenistan – Af- ному проекту – начали строительство ge çi ri ji si niň gur lu şy gy na ba dal ga ber- ghanistan – Pakistan – India gas pipe- международного газопровода Туркмени- стан-Афганистан-Пакистан-Индия про- dik, şeýle hem «Gal ky nyş» gaz kä ni ni line that has the length of over 1,800 тяженностью свыше 1800 километров, а öz leş dir me giň üçün ji tapgy ryna gi riş dik. kilometres and the third development Ýa ňy-ýa kyn da bol sa ýur du myzyň çäk- также приступили к третьему этапу ос- phase on the Galkynysh gas field. The воения газового месторождения «Гал- le rin den geç ýän, uzynly gy 800 ki lo metr 800-kilometres East-West gas pipeline bo lan «Gün do gar – Gün ba tar» gaz ge- кыныш». А недавно торжественно ввели that lies on the territory of our country в эксплуатацию пролегающий по терри- çi ri ji si ni da ba ra ly açyp, ulan maga ber- has been put into operation recently. тории нашей страны газопровод Восток- dik. This year the economic strength of Запад протяженностью 800 километров. 2015-nji ýyl da Ber ka rar döw le timi ziň our state has been enhanced. Consis- В 2015 году приумножился экономи- yk dy sa dy kuw wa ty has-da art dy. Mäh- ческий потенциал нашего государства. ri ban hal ky my zyň hal-ýag daýy ny go wu- tent measures to improve the welfare and social and housing conditions of Планомерно велась работа по улучше- lan dyr mak, ýa şa ýyş-dur muş de reje sini нию благосостояния, повышению соци- our people have been taken. yzy gi der li ýo kar lan dyr mak bo ýun ça tu- ально-бытового уровня нашего родного tum ly işler ama la aşy ryl dy. Yk dy sady- We are implementing fundamental народа. ýe ti mi ziň beý le ki pu dak la ry bi len bir- reforms in the agricultural sector along Наряду с другими отраслями эконо- lik de, oba ho ja lyk pu da gynda hem biz with other sectors of the economy. мики мы проводим коренные реформы düýp li öz gert me le ri ama la aşyr ýarys. Şo- Our hardworking grain growers have и в сельскохозяйственной отрасли. И в ňa gö rä-de, şu ýyl zäh met sö ýer gal la- brought over 1.4 million tons of wheat этом году наши трудолюбивые хлебо- MIRAS 5 çy la ry myz Watan har ma ny na 1 mil lion grain to the Harman of the Motherland робы сдали на харман Родины свыше 1 400 müň ton na dan gow rak guş gur sak this year. миллиона 400 тысяч тонн полновесной bug daý tab şyr dy. Our cotton growers have harvested пшеницы. Pag ta çy daý han la ry myz hem «ak al- 1.1 million tons of ‘white gold’. This Наши земледельцы-хлопкоробы так- ty nyň» 1 mil lion 100 müň ton na syny year’s harvest of fruits, vegetables же сумели собрать 1 миллион 100 тысяч тонн «белого золота». Был выращен бо- ýyg nap al magy ba şar dy. Dür li mi we le- and melons is abundant. гатый урожай различных фруктов, ягод, riň, ir-iý miş le riň we gök-bak ja ekin leri- Our policy of large-scale reforms овощных и бахчевых культур. niň bol ha sy ly ös dü ri lip ýe tiş di rildi. based on the slogan “A state for the «Döw let adam üçin dir!» di ýen şy gar Наша политика широкомасштабных people!” is focused on constructive la- преобразований, осуществляемых под bi len ama la aşyr ýan giň ge rimli öz gert- bour of our people, their prosperous, лозунгом «Государство – для челове- me ler sy ýa sa ty myz mäh ri ban hal ky my- peaceful and happy life. ка!», ориентирована на созидательный zyň ne ti je li zäh met çekme gi ne, aba dan, труд нашего родного народа, обеспече- asu da we bag ty ýar dur muş da ýa şa ma- Dear compatriots! ние его благополучной, мирной и счаст- gy na gö nük di ril di. My dear people! ливой жизни. Eziz wa tan daş lar! The large-scale work on the de- Дорогие соотечественники! Mäh ri ban halkym! velopment and beautification of our Мой родной народ! capital Ashgabat has been done this Paý tag ty myz Aş ga ba dy ös dürmek we В 2015 году была проделана большая year; comfortable apartment houses, gö zel leş dir mek bo ýun ça 2015-nji ýyl da работа по развитию и благоустройству örän köp iş ler bi ti ril di. Aş gabat şä herin- schools, kindergartens and health нашей столицы – Ашхабада, повсемест- de äh li amatlyk la ry bo lan ýa şaýyş jaý- centers have been built everywhere. но строились комфортабельные жилые la ry, mekdep ler, çaga lar bag lary, şypa- Sports facilities, cultural and health дома, школы, детские сады, здравницы. ha na lar giň ge rim bi len gu ruldy. Sport centers meeting international stan- В соответствии с мировыми стандар- top lum la ry, mede ni ýet köşk leri, luk man- dards have been built. We will con- тами были возведены спортивные ком- çy lyk mer kez le ri dün ýä öl çegle ri ne la- tinue our work on the development of плексы, дворцы культуры, медицинские ýyk lyk da bina edildi. Biz paý tag ty my zy the capital. центры. Мы и далее продолжим нашу ös dür mek bo ýun ça al nyp ba ryl ýan iş leri Fundamental reforms are taking работу по развитию столицы. mun dan beý läk-de do wam ede ris. place in the spheres of health care, Коренные реформы осуществляются Ýur du my zyň sag lyk, ylym-bi lim ul- science and education. In 2016, we и в сферах отечественного здравоох- gam la ryn da hem düýpli öz gert me ler are going to take effective measures ранения, науки и образования. В новом году мы также будем проводить эффек- ama la aşy ryl ýar. Biz tä ze ýyl da hem in compliance with international stan- тивную работу по совершенствованию ýaş la ra be ril ýän bi li miň hi lini dün ýä öl- dards to improve the quality of educa- качества образования для молодежи в çeg le ri esa syn da kä mil leşdir mek bo- tion for young people. соответствии с мировыми стандартами. ýun ça neti je li iş le ri alyp ba rarys. Nowadays, dynamic economic В настоящее время динамичное раз- Hä zir ki dö wür de yk dy sa dy ýeti ýo ka ry growth is strongly linked to scientific витие экономики прочно связано с до- dep gin ler bi len ös dür mek yl myň ga za- achievements. On this basis, in our стижениями науки. Исходя из этого, в nan la ry bi len berk bag ly dyr. Şo ňa gö rä- country we pay great attention to the нашей стране мы уделяем большое de, ýur du myz da halk ho ja ly gy nyň pu- introduction of innovative technologies внимание внедрению инновационных dak la ry na in no wa sion teh no lo gi ýa la ry in the sectors of the national economy. технологий в отрасли народного хозяй- or naş dyr ma ga uly üns ber ýä ris. The large-scale work to promote ства. Ge çip bar ýan ýyl da be den ter biýä ni physical culture and sports has been В уходящем году была осуществлена we spor ty ösdür mek bo ýun ça hem giň масштабная работа по развитию физ- done this year. Our athletes have suc- ge rim li iş ler ama la aşy ryl dy. Türgen le- культуры и спорта. Наши спортсмены cessfully performed in the interna- ri miz hal ka ra sport bäs leşik le rin de üs- успешно выступали на международных tional competitions and won gold and tün lik li çykyş edip, al tyn we kü müş me- соревнованиях и были удостоены золо- silver medals. dal la ra my na syp bol dy. тых и серебряных медалей. We will be hosting the V Asian Biz 2017-nji ýyl da V Azi ýa oýun lary Принимая в 2017 году V Азиатские ge çi ri len den soň, ýur du myzy dün ýäniň Games in 2017, and we have to bring игры, мы должны вывести нашу страну sport mer ke zi hök mün de has belent de- our country to a higher level as the на более высокие рубежи в качестве мирового спортивного центра. Соот- re je le re çykar ma ly dy rys. Şoňa gö rä-de, world sports center. Therefore, 2016, ветственно, в новом году мы должны Azi ýa oýun la ry ny ýo ka ry de reje de we we have to speed up our work in prep- aration for the Asian Games. усиленными темпами продолжить нашу gu ra ma çy lyk ly ge çir mek ug run da alyp работу по организованной подготовке Our first national artificial satellite – bar ýan iş le ri mi zi täze ýyl da has güýç li Азиатских игр на высоком уровне. dep gin ler bi len do wam et me li di ris. the Turkmen Alem 52º E communica- В апреле этого года был выведен в Şu ýy lyň ap rel aýyn da il kin ji mil li eme- tions satellite was launched in outer космическое пространство наш первый li hem ra myz – «Türk me nÄ lem 52°E» space in April this year. This fact vividly национальный искусственный спутник – ara gat na şyk hem ra sy älem gi ňiş ligi ne illustrates that Turkmenistan is consis- спутник связи «TürkmenÄlem 52ºE». Это çy ka ryldy. Bu bol sa, Bita rap Türkme- tently enhancing fruitful cooperation наглядно демонстрирует, что нейтраль- nis ta nyň bü tin adam za dyň bagt ly gel je- for the happy future of all mankind. ный Туркменистан систематически рас-

6 MIRAS gi niň ha ty ra sy na ne ti je li hyz matdaş ly gy This year, the significant progress ширяет плодотворное сотрудничество bar ha gi ňeld ýän di gi ni aý dyň gör kezýär. has been made in promoting entrepre- во имя счастливого будущего всего че- Ge çip barýan ýyl ýur du myz da te le ke- neurship. ловечества. çi li gi ös dür mek de hem uly üstün lik ler We take pride in high-quality prod- В уходящем году большие успехи ga za nyl dy. ucts our entrepreneurs manufacture, были достигнуты и в развитии отече- Te le ke çi le ri mi ziň ön dür ýän ýo ka ry hil- industrial and social facilities they ственного предпринимательства. У нас вызывает гордость производи- li önüm le ri, gur ýan aja ýyp bi nala ry, ba- build, the on-going work they under- мая нашими предпринимателями высо- zarlar da ha ryt la ryň bol çu ly gy ny dö ret- take to create an abundance of food mek de bi tir ýän iş le ri bi zi gu wan dyr ýar. кокачественная продукция, возводимые products on the markets. Biz ata-ba ba la ry myz dan gel ýän mil li ими производственные и социальные Following the national traditions däp le ri mi ze eýe rip, mö hüm me se lele- объекты, осуществляемая работа по inherited from our ancestors, we dis- ri pä him-pa ra sat ly ýa şulu la ry myz bi len созданию товарного изобилия на рын- mas la hat laş ýa rys, öň de du ran we zi pe- cuss important issues with our wise ках. le ri çözme giň ýol la ry ny ge ňeşýä ris. Şu elders and ask them for advice on the Следуя национальным обычаям, ýy lyň sent ýabr aýyn da Bal kan we la ýa- approaches to fulfilling the designated унаследованным от предков, мы обсуж- ty nyň Awa za et ra byn da Ýaşu lu la ryň tasks. We held a regular meeting of the даем важные вопросы с нашими мудры- no bat da ky mas la ha ty ny ge çir dik. Mas- Elders Council in Avaza Etrap, Balkan ми старейшинами, советуемся о путях la hat ýur du myz da mil li demok rati ýa nyň Velayat in September this year. The решения стоящих задач. В сентябре ös ýän di gi ni, ra ýat jem gy ýe ti niň bar ha meeting vividly illustrated that national этого года мы провели в этрапе Аваза kä mil leş ýän di gi ni aý dyň görkez di. democracy was developing and civil Балканского велаята очередное засе- society was improving in our country. дание Совета старейшин. Заседание Hor mat ly adam lar! наглядно показало, что в нашей стране развивается национальная демократия, Eziz wa tan daş lar! Dear people! совершенствуется гражданское обще- Dear compatriots! 2015-nji ýylda biz mil li me de ni ýe ti mi zi ство. ös dür mek bo ýun ça hem giň ge rimli iş- We have done the large-scale work le ri ama la aşyr dyk. Уважаемые люди! on the promotion of our national cul- Дорогие соотечественники! Le bap we la ýa tyn da Me de ni ýet hep- ture this year. de li gi ni üs tün lik li ge çir dik. Bu çä re ler The Week of Culture in Lebap Ve- В 2015 году мы осуществили мас- ru hy mi ra sy my zyň hem-de mil li me- layat was a success. These events, штабную работу и по развитию нашей de ni ýeti mi ziň baý ra my hök mün de celebrating our spiritual heritage and национальной культуры. hal ky my zyň buý san jy ny artdyr dy. Biz Успешно провели в Лебапском вела- me de niýe ti mi zi, sunga ty my zy, ede bi- national culture, have enhanced the яте Неделю культуры. Знаменуя собой ýa ty my zy ös dür mä ge gel jekde hem uly pride of our people. We will continue праздник нашего духовного наследия üns be reris. Ne sip bol sa, Tä ze ýyl da to pay great attention to the promotion и национальной культуры, эти меро- Me de ni ýet hep de li gi ni Mary we la ýa tyn- of culture, art, literature. In 2016, we will hold the Week of Culture in Mary приятия приумножили гордость наше- da ge çi re ris. го народа. Мы и впредь будем уделять Velayat. Ge çi len bir ýyllyk men zi le ser sal mak большое внимание развитию культуры, Looking at the stage we have bi len, biz şu ýyl ata Wa ta ny myzda giň искусства, литературы. В новом году мы ge rim li işle riň ama la aşy ry landy gy ny, passed, we can say with pride that проведем Неделю культуры в Марый- be lent sep git le re ýe ti len di gi ni buý sanç the grandiose accomplishments have ском велаяте. bi len bel läp bi le ris. been achieved and high frontiers have Окидывая взором пройденный этап, been reached in our Fatherland this мы можем с гордостью сказать, что в Eziz wa tan daş lar! year. этом году в нашем родном Отечестве Mäh ri ban halkym! были осуществлены масштабные свер- Dear compatriots! шения, достигнуты высокие рубежи. 2016-njy ýyl hem Ga raş syz döw le ti- My dear people! mi ziň ta ry hy na al tyn harp lar bi len ýa- Дорогие соотечественники! zyl jak şan ly wa ka la ra baý ýyl la ryň bi ri The year 2016 will also be rich in the Мой родной народ! bo lar. glorious events that will be written in Tä ze ýyl da bi ziň öňü miz de ata Wa ta- golden letters in the history of our in- 2016 год также станет одним из бога- ny my zy mun dan beý läk-de ös dür mek, dependent state. тых на славные события, которые золо- onuň hal ka ra ab ra ýy ny has-da ýo kar- тыми буквами будут вписаны в историю In 2016, we are to achieve the im- lan dyr mak bo ýun ça belent we zi pe ler нашего независимого государства. portant objectives with regard to the dur ýar. Ne sip bol sa, biz 2016-njy ýyl- В новом году перед нами стоят высо- da Aşga bat şä he rin de Türk me nista nyň development of the Motherland, the кие задачи по дальнейшему развитию Ýa şu lu la ry nyň no bat da ky masla ha ty ny enhancement of its international pres- Отчизны, приумножению ее междуна- ge çi re ris. Mas la hat da il-ýurt bäh bitli tige. In 2016, we will hold a regular родного авторитета. В 2016 году мы örän mö hüm mak sat na mala ry üs tün lik- meeting of the Elders Council of Turk- проведем в Ашхабаде очередное засе- li amala aşyr mak bi len bag ly we zipe le ri menistan in Ashgabat. At the meeting дание Совета старейшин Туркмениста- kes git lä ris. we will identify the tasks in implement- на. На заседании мы определим задачи

MIRAS 7 Her ýyl da bol şy ýaly, Tä ze ýylda hem ing the important programmes in the по успешной реализации важнейших mäh ri ban hal ky my zyň ýa şa ýyş-durmuş interests of the country and people. программ в интересах страны и народа. de re je si ni has-da ýo kar lan dyr mak me- As in all the previous years, in 2016 Как и во всех предыдущих, в новом se le si ne aý ra tyn üns be reris. Zäh met we will pay special attention to the fur- году мы будем уделять особое внима- hak la ry nyň, pen si ýa la ryň, döw let kö- ther improvement of the welfare of ние дальнейшему повышению соци- mek pul la ry nyň we ta lyp hak lary nyň the people. We will raise once again ально-бытового уровня родного народа. Вновь увеличим размеры заработных möç ber le ri ni ýe ne-de kö pel de ris. salaries, pensions, state benefits and плат, пенсий, государственных пособий scholarships. и студенческих стипендий. Eziz wa tan daş lar! Mäh ri ban halkym! Dear compatriots! Дорогие соотечественники! My dear people! Мой родной народ! Tä ze ýyl Türk me nis ta nyň Ga raş-syz- ly gy ny yglan ede ni ne 25 ýyl dol ýar. The following year marks the 25th В новом году исполняется 25 лет не- Ata Wa ta ny myz şu dö wür de ta nalmaz anniversary of independence of Turk- зависимости Туркменистана. За этот de re je de ösdi we öz ger di. Ähli ugur- menistan. Our Fatherland has devel- период наше родное Отечество неуз- lar bo ýunça çalt dep gin ler bi len ös ýän, oped and changed beyond recognition наваемо развилось и преобразилось. yk dy sa dy taýdan kuw wat ly we abraý ly in this period. Our country is recog- Наша страна признана во всем мире döw let le riň bi ri hök mün de bü tin dün- nized worldwide as one of dynamically как одно из ускоренно развивающихся ýä de yk rar edil di. Şo ňa gö rä-de, biz developing, economically strong and по всем направлениям, экономически Bi ta rap döw le ti mi ziň mu kad des Ga raş- influential states. We will celebrate мощных и авторитетных государств. syz ly gynyň 25 ýyl lyk şan ly baý ra my ny widely and solemnly the glorious 25th И мы широко и торжественно отметим giň den we da ba ra ly bel läp ge çe ris! anniversary of sacred independence славный 25-летний юбилей священной Ber ka rar döw le ti mi ziň bag tyýar lyk of our neutral state. независимости нашего нейтрального го- döw rü niň tä ze ýylyn da bi ziň her bi ri miz сударства! In the following year the prosper- ja ny myz dan eý gör ýän Türk menis tan В новый год эпохи могущества и сча- ous epoch of the powerful state each Wa ta ny my zy se na gat taý dan dün ýäniň стья каждый из нас должен с еще боль- of us should work even harder and ösen, öň de ba ry jy döw let leri niň ha ta ry- шим усердием, старательно трудиться diligently to strengthen the position of na goş ma gyň ha ty ra sy na öň k ü den-de во имя укрепления позиций нашей лю- our beloved Fatherland Turkmenistan yh las bi len, tu tan ýer li zäh met çek me li- бимой Отчизны – Туркменистана в ряду among industrialized and developed di ris. промышленно развитых, передовых го- countries of the world. Tä ze – 2016-njy ýy lyň ata Wa tany- сударств мира. myz üçin ösüş le riň, mäh ri ban hal kymyz I firmly believe that the new 2016 Твердо уверен, что Новый – 2016 год üçin tä ze ýe ňiş le riň we üs tün lik leriň year will become a year of progress of станет для нашего Отечества годом ýyly bol jak dy gy na berk ynan ýa ryn! our Fatherland, a year of new victories прогресса, для нашего родного народа and achievements of our people! – годом новых побед и достижений! Eziz wa tan daş lar! Дорогие соотечественники! Mäh ri ban halkym! Dear compatriots! My dear people! Мой родной народ! Ýe ne-de az sa lym dan biz Tä ze – Через несколько мгновений мы всту- 2016-njy ýy la ga dam bas ýa rys. Goý, We will enter the new 2016year in пим в Новый – 2016 год. Пусть Новый a few moments. Let the following year Täze ýyl eziz Wa ta ny myz üçin üs tün lik- год будет для нашей дорогой Отчизны be successful for our beloved Father- li, mäh ri ban hal ky myz üçin rys gal-döw- успешным, для нашего родного народа land and happy, abundant and propi- let li, be re ket li hem-de dü şüm li ýyl bol- – удачным, изобильным и благодатным sun! Si ziň maş ga la ojak la ry ňyzda Tä ze tious for our people! Let unity, happi- годом! Пусть в ваших семейных очагах ýyl da hem ag zy bir lik, bag ty ýar lyk, aba- ness, prosperity and success reign in и в Новом году царят единство, счастье, dan çy lyk we ro waç lyk hö küm sür sün! your families next year! благополучие и успех! Tä ze – 2016-njy ýy ly ňyz gut ly bol sun, Happy New 2016 year to you, dear С Новым, 2016 годом, дорогие со- eziz wa tan daş lar! compatriots! отечественники! Öňe, öňe, di ňe öňe, Forward, forward, only forward, Вперед, вперед, только вперед, jan Wa ta nym Türk me nis tan! Beloved Fatherland – Turkmenistan! Отчизна родная – Туркменистан!

8 MIRAS MIRAS 9 GARAŞSYZ, HEMIŞELIK BITARAP TÜRKMENISTANYŇ HALKYNA TO PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА

Mähriban halkym! My dear people! Мой родной народ! Eziz watandaşlar! Dear compatriots! Дорогие соотечественники!

Сердечно поздравляю вас с Днем Sizi ýüreklerimize buýsanç we yl- I heartily congratulate you on the Государственного флага Туркме- ham berýän Türkmenistanyň Döwlet State Flag Day of Turkmenistan, aug- baýdagynyň güni bilen tüýs ýürekden нистана, приумножающим в наших menting pride and inspiration in our gutlaýaryn! Asuda we parahat asman- сердцах гордость и воодушевле- hearts! Green banner, highly flying in ние! Высоко реющий в мирном небе da belentden parlaýan ýaşyl tugumyz зеленый Стяг – это национальная beýik işlere galkyndyrýan, köňüllere the peaceful sky is the national relic, святыня, переполняющая души эн- ylham-joşgun berýän milli gymmat- overflowing souls with enthusiasm, inspiring for great deeds. I am deeply тузиазмом, вдохновляя на великие lygymyzdyr. Mirasa sarpa goýmak, дела. Глубоко убежден, что торже- convinced that the celebrations, held Watany özgertmek ýylynda Döwlet ства, проводимые в честь Государ- baýdagymyzyň şanyna geçirilýän da- in honor of the State Flag in the Year ственного флага в Год почитания baralaryň asuda, abadan Watanymyza of honoring heritage, transforming Fa- наследия, преобразования Отчиз- beýik söýgini, milli mukaddeslikleri- therland, will serve for augmentation ны, будут служить приумножению mize bolan ebedi hormaty, baky sar- of high love of Turkmen people to the высокой любви туркменистанцев pany has-da pugtalandyrjakdygyna peaceful and prospering country, deep к своей мирной и процветающей berk ynanýaryn. стране, глубокого уважения нацио- respect of national values. Baýdak her bir döwletiň garaşsyzly- нальных ценностей. The flag is the sacred symbol of gyny we berkararlygyny görkezýän Флаг – это священный символ каж- each state, embodying its indepen- mukaddes nyşandyr. Ýigrimi dört ýyl дого государства, олицетворяющий mundan ozal – 1992-nji ýylyň 19- dence and sovereignty. 24 years ago его независимость и суверенитет. njy fewralynda Türkmenistan Wa- February, 19th, 1992 our State Flag 24 года тому назад – 19 февраля tanymyzyň garaşsyzlygynyň we was created as acknowledgement 1992 года – был создан наш Госу- дарственный флаг как подтвержде- özygtyýarlygynyň, milli bitewüligimiziň of independence and sovereignty of ние независимости и суверенитета ykrarnamasy hökmünde Döwlet baý- Turkmenistan, unity of the nation. We Туркменистана, сплоченности на- dagymyz döredildi. Biz erkana pasyr- with special respect concern freely fly- ции. Мы с особым почтением отно- daýan ýaşyl tugumyza milli däpleri- ing green banner, as the immeasur- симся к своему свободно реющему mizi, Watan hakyndaky mukaddes able value, incorporated our national зеленому Стягу, как неизмеримой düşünjelerimizi özünde jemleýän traditions and sacred concepts about ценности, вобравшей в себя наши gymmatlyk hökmünde aýratyn sarpa Fatherland. национальные традиции и священ- goýýarys. ные понятия о Родине. In the State Flag, strongly affirmed Eziz Watanymyzyň beýik mukad- В Государственном флаге, прочно deslikleriniň hatarynda hemişelik among the greatest relics of Father- утвердившемся среди величайших orun alan Döwlet baýdagymyzda yn- land, mentality, historical memory and святынь родной Отчизны, ярко от- sanperwer ýörelgelere, dostlukly gat- primordial qualities dignity, pride of ражена ментальность, историче- naşyklara ähli döwürlerde uly ähmiýet our courageous people, at all times in- ская память и исконные качества beren merdana halkymyzyň milli ru- variably following principles of human- – достоинство, гордость нашего му- жественного народа, во все време- hunyň synmaz alamatlary – taryhy ism and friendship is brightly reflected. на неизменно следовавшего прин- hakydasy, mertebesi, buýsanjy aýdyň In the State Flag, high dreams and ципам гуманизма и дружбы. şöhlelenýär. expectations of Turkmen people about В Государственном флаге отраже- Döwlet baýdagymyzyň baky free, independent Fatherland, inde- ны высокие мечты и чаяния туркмен ýaşaýşy we döredijiligi aňladýan pendent state are reflected. Emerald о свободной, независимой Отчиз- ýaşyl reňkinde, milli agzybirligimizi color of the Flag personifies eternal life не, самостоятельном государстве. alamatlandyrýan bäş ýyldyz we ýary- and creation, embodied on its panel Изумрудный цвет Флага олицетво- maý şekillerinde, şanly taryhymyzdan ряет вечную жизнь и созидание, за- five stars and a half moon, the national söhbet açýan täsin haly göllerinde, печатленные на его полотнище пять parahatçylygy we bitaraplygy alamat- unity, unique carpet gels narrate about звезд и полумесяц – национальное landyrýan zeýtun şahajyklarynda mer- our nice history, and olive branches единство, неповторимые ковровые dana pederlerimiziň erkin we garaşsyz symbolize peace and neutrality. гёли повествуют о нашей славной

10 MIRAS Watan, berkarar döwlet hakyndaky The green banner, created on the истории, а ветви оливы символизи- beýik arzuwlary jemlenendir. basis of noble traditions of native peo- руют мир и нейтралитет. Türkmen halkynyň asylly däple- ple and reflecting high goals, multiplies Зеленый Стяг, созданный на ос- нове благородных традиций род- rinden we maksatlaryndan dörän pride of Turkmen people for glorious ýaşyl tugumyz halkymyzyň şöhratly ного народа и отражающий его вы- history and present day, confidence сокие цели, приумножает гордость taryhyna we şu gününe uly buýsanç, in great future. Opening in Ashgabat, туркменистанцев за свою славную geljegimize bolsa beýik ynam duýgu- velayat centers, Avaza national tourist историю и сегодняшний день, уве- laryny döredýär. Paýtagtymyz Aşga- zone of Flag Squares with magnificent ренность в великом будущем. А bat şäherinde, welaýat merkezlerinde, открытие в городе Ашхабаде, ве- «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda flagstaffs is bright evidence of endless лаятских центрах, Национальной Baýdak meýdançalarynyň döredil- honoring by our people of one of the туристической зоне «Аваза» Пло- megi bolsa halkymyzyň Döwlet baý- main state symbols of the country. щадей Флага с величественными dagymyza uly sarpa goýýandygyny флагштоками является наглядным свидетельством безграничного по- aýdyň görkezýär. Dear compatriots! читания нашим народом одного их главных государственных символов Eziz watandaşlar! In the prosperous epoch of the pow- страны. erful state, we realized scaled goals Biz Garaşsyz Watanymyzyň for the sake of great future of sover- Дорогие соотечественники! beýik geljeginiň şanyna Berkarar eign Fatherland. We show constant döwletimiziň bagtyýarlyk döwrün- В эпоху могущества и счастья мы de tutumly işleri durmuşa geçirýäris. concern about education of healthy, реализуем масштабные меры во Ýaşlarymyzyň sagdyn, bilimli we kämil harmoniously developed younger имя великого будущего суверенной bolup ýetişmegi üçin yzygiderli alada generation. The country raises and Отчизны. Проявляем постоянную edýäris. Köp sanly sport desgalaryny, put into operation numerous sport заботу о воспитании здорового, об- kämil tehnologiýalar bilen üpjün edilen erections, installed with the latest разованного, гармонично развитого молодого поколения. В стране воз- ýokary okuw mekdepleriniň, hassa- technology as well as new higher hanalaryň, çagalar baglarynyň, orta водятся и сдаются в эксплуатацию educational establishments, various многочисленные спортивные соору- mekdepleriň hem-de dürli edara-kär- enterprises, hospitals, kindergartens, жения, оснащенные новейшими тех- hanalaryň täze binalaryny gurup, secondary schools. Villages, town- нологиями новые здания вузов, раз- ulanmaga berýäris. Eziz Diýarymyzyň ships, city etraps, etrap centers are личных учреждений и предприятий, obalaryny, şäherçelerini, etraplardaky больницы, детские сады, средние şäherlerini we etrap merkezlerini aba- being accomplished, highly comfort- школы. Благоустраиваются села, danlaşdyrmak, ähli amatlyklary bolan able dwellings are under construction поселки, города этрапов и этрап- ýokary hilli ýaşaýyş jaý toplumlaryny with all conveniences, modern roads, ские центры, с высоким качеством bina etmek, döwrebap ýollary gurmak, transport-communication infrastruc- строятся жилые массивы с полным ulag-aragatnaşyk ulgamlaryny ösdür- ture is developed, industrial giants are набором удобств, современные до- роги, развивается транспортно-ком- mek, öňdebaryjy tehnologiýalar bilen created with enabling of the leading üpjün edilen iri senagat toplumlaryny муникационная инфраструктура, technologies. создаются промышленные гиганты, döretmek boýunça uly işleri durmuşa There is no more happiness than в которых задействованы передо- geçirýäris. to serve Fatherland selflessly soul вые технологии. Başymyzyň täji bolan eziz Wa- crown of people, to be proud with its Нет выше счастья, чем беззавет- tanymyza ak ýürekden hyzmat et- но служить родной Отчизне – венцу mekden, berkarar döwletimiziň üs- successes and achievements. Our души народа, гордиться ее успеха- tünliklerine hem-de rowaçlyklaryna national pride State Flag of Turkmeni- ми и достижениями. Наша нацио- buýsanmakdan belent bagt ýokdur. stan is known today all over the world нальная гордость – Государствен- Milli guwanjymyza öwrülen Döwlet as a symbol of peace loving, friendship ный флаг Туркменистана сегодня baýdagymyz parahatçylygyň, dostlu- and good will. Green banner proudly известен во всем мире как символ миролюбия, дружбы и доброй воли. gyň, hoşniýetliligiň nyşany hökmünde flies among the flags of planet states, bütin dünýäde bellidir. Зеленый Стяг гордо реет среди being vivid evidence of tremendous флагов государств планеты, что Ýaşyl tugumyz dünýä döwletleriniň authority of our country and people. является зримым свидетельством baýdaklarynyň arasynda belentden We established friendly relations огромного авторитета нашей стра- pasyrdaýar. Bu bolsa mähriban hal- with many world states. We fulfill ны и родного народа. kymyzyň hem-de eziz Watanymyzyň Мы установили дружественные uly abraýydyr. Biz dünýäniň köp mutually beneficial cooperation with отношения со многими государства- ýurtlary bilen dostlukly gatnaşyklary the largest international organizations, ми мира. Осуществляем широкое ýola goýduk. Iri halkara guramalary, for the first turn with UN. взаимовыгодное сотрудничество с MIRAS 11 aýratyn-da, Birleşen Milletler Gura- Today Turkmenistan is positioned крупными международными органи- masy bilen özara bähbitli, giň möçberli among the authoritative states of the зациями, в первую очередь, с Орга- hyzmatdaşlygy alyp barýarys. Türk- низацией Объединенных Наций. planet as the country, which completely menistan bu gün Ýer ýüzüniň abraýly Сегодня Туркменистан позициони- döwletleriniň hatarynda öz üstüne fulfills taken international obligations, руется в числе авторитетных госу- alan halkara borçnamalaryny doly ber- consolidating efforts for the sake дарств планеты как страна, полно- стью выполняющая взятые на себя jaý edýän, sebitde we tutuş dünýäde of peace, mutual understanding in международные обязательства, parahatçylygyň, özara düşünişmegiň region and all planet, as perspective консолидирующая усилия во имя berkarar bolmagy ugrunda tagallalary утверждения мира и взаимопони- birleşdirýän, geljegi uly hyzmatdaş partner. Steps, undertaken by neutral мания в регионе и на всей планете, Turkmenistan in political, economic döwlet hökmünde tanalýar. Bitarap перспективный партнер. Предпри- döwletimiziň syýasy, ykdysady we and humanitarian spheres find нимаемые нейтральным Туркмени- ynsanperwer ulgamlarda durmuşa broad support and recognition of the станом шаги в политической, эко- geçirýän işleri halkara bileleşigi ta- номической и гуманитарной сферах international community. rapyndan giňden goldanylýar we ykrar находят широкую поддержку и при- edilýär. знание международного сообще- My dear people! ства. Mähriban halkym! Dear compatriots! Eziz watandaşlar! Мой родной народ! Дорогие соотечественники! Once again I sincerely congratulate Sizi Garaşsyz, hemişelik Bitarap you on the State Flag Day, the holi- Türkmenistan Watanymyza bolan päk Еще раз искренне поздравляю вас с Днем Государственного флага – söýgimizi hem-de buýsanjymyzy ala- day, personifying our boundless love праздником, олицетворяющим нашу matlandyrýan Döwlet baýdagymyzyň and pride for Fatherland, indepen- безмерную любовь и гордость за Ро- güni bilen ýene-de bir gezek tüýs ýü- dent neutral Turkmenistan! I wish you дину – независимый нейтральный rekden gutlaýaryn! Siziň ähliňize berk sound health, longevity, happiness Туркменистан! Желаю вам крепкого jan saglyk, uzak ömür, abadan we здоровья, долгих лет жизни, счастья and wellbeing. bagtyýar durmuş arzuw edýärin! и благополучия. Goý, mähriban halkymyzyň bagty- Let our State Flag always fly proudly Пусть наш Государственный флаг ýarlygynyň nyşany hökmünde Döwlet in the peaceful sky of Fatherland as a всегда гордо реет в мирном небе baýdagymyz hemişe asuda asmanda Отчизны как символ счастливой symbol of happy life of native people! buýsançly parlap dursun! жизни родного народа!

Türkmenistanyň Prezidenti President of Turkmenistan Президент Туркменистана Gurbanguly BERDIMUHAMEDOW. Gurbanguly BERDIMUHAMEDOV. Гурбангулы БЕРДЫМУХАМЕДОВ.

12 MIRAS MIRAS 13 GARAŞSYZ, HEMIŞELIK BITARAP TÜRKMENISTANYŇ HALKYNA TO THE PEOPLE OF THE INDEPENDENT AND NEUTRAL TUKMENISTAN НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА

Mäh ri ban halkym! My Dear People! Мой родной народ! Eziz wa tan daş lar! Dear Compatriots! Дорогие соотечественники!

Si zi Mira sa sarpa goý mak, Wa ta ny I cordially congratulate you on the Сердечно поздравляю вас с На- циональным праздником весны öz gert mek ýy ly nyň aja ýyp gün le rin de National Spring Holiday - the Interna- – Международным днем Новруз, giň den bel len ýän Mil li ba har baý ra my tional Novruz Holiday, which is widely широко отмечаемым в эти прекрас- – Hal ka ra Now ruz güni bi len tüýs ýü- celebrated these fine days of the Year ные дни Года почитания наследия, rek den gut la ýa ryn! Bu aja ýyp hal ka ra of Honoring Heritage and Transform- преобразования Отчизны! Глубоко baý ra my nyň şany na ge çi ril jek da ba- ing Homeland! I am deeply convinced убежден, что торжества, которые ra la ryň ber ka rar Wata ny my zyň gül läp that celebrations to be organized on будут организованы в честь этого ös me gi üçin yh las ly zähmet çek ýän, the occasion of this remarkable holi- замечательного праздника, украсят dö red ýän, gur ýan eziz hal ky my zyň незабываемыми минутами счастли- day will decorate happy life of the bag ty ýar dur mu şy na gaýta lan ma jak вую жизнь родного народа, самоот- hardworking Turkmen people, who are öwüş gin çaýjak dy gy na berk ynan ýa- верженно работающего, строящего building and creating for prosperity of ryn. и созидающего во имя процветания суверенной Отчизны. Bir le şen Mil let ler Gu ra ma sy nyň Bi- the sovereign Homeland, with unfor- Международный день Новруз, lim, ylym we me de ni ýet mese le leri gettable moments. внесенный в Список всемирного не- bo ýun ça gu ra ma sy nyň (ÝU NES KO) The International Novruz Holiday, entered in List of Non-Material Cul- материального культурного насле- Adam za dyň maddy däl mede ni mi- дия Организации Объединенных tural Heritage of the United Nations ra sy nyň sana wy na gi ri zi len Hal ka ra Наций по вопросам образования, Now ruz gü ni dün ýä halk lary nyň, şol Educational, Scientific and Cultural науки и культуры (ЮНЕСКО), во- san da türkmen hal ky nyň özbo luş- Organization (UNESCO), includes брал в себя высокие духовно-нрав- ly hem-de kö pu gur ly belent ruhy we high spiritual and moral values, unique ственные ценности и самобытные ah lak gymmat lyk la ry ny, ta ry hy-me- historical and cultural traditions of the историко-культурные традиции на- de ni däp le ri ni be ýan ed ýär. Asyr la ryň peoples of the world, including the родов мира, в том числе и туркмен- jüm mü şin den gözbaş alyp gaýd ýan Turkmen people. The Novruz Holiday, ского. Берущий истоки в глубокой древности Новруз байрамы вдох- Now ruz baý ra my tä ze le ni şe we dö re- taking its origin from deep antiquity, новляет на обновление и созида- di ji li ge, para hat çy lyk ly durmu şa ruh- inspires to renovation and creation, ние, счастливую жизнь. Утверждая lan dyr ýar, hoş ni ýet li goň şu çy lyk we happy life. Stating ideas of good- идеи добрососедства и взаимоува- bi rek-bi re ge hor mat goý mak däp leri- neighbourliness and mutual respect, it жения, он открывает широкие пер- ni pug ta lan dyr ýar. Şo ňa görä-de, bu opens wide perspectives for strength- спективы для укрепления между- baý ram hal ka ra me de ni-yn san per wer ening of the international cultural and народных культурно-гуманитарных gat na şyk la ry ny pug ta lan dyr mak üçin humanitarian links. связей. ägirt uly müm kin çi lik le ri dö red ýär. Basing on the principles of peace, Основываясь на принципах мира, Bu ga dy my baý ram bi rek-bi re ge взаимного уважения и доброй воли, mutual respect and good will, embody- hor mat goý mak, pa ra hat çy lyk sö ýü ji- воплощая единство культурного на- ing unity of the cultural heritage and lik, hoş ni ýet li lik ýö rel ge le ri ne esas lan- следия и многовековых традиций, centuries-old traditions, the ancient ýar. Me de ni mi ra sy my zyň we kö pa syr- древний Новруз байрамы играет Novruz Holiday plays important role in lyk däp le ri mi ziň bi te wü li gi ni özün de важную роль в жизни нашего наро- да, придающего особое значение jem le ýän Now ruz baý ra my nyň ha lal ly- life of our people, who give a particular чистосердечию, искренности, нрав- ga, päkli ge, dog ru çyl ly ga aýra tyn orun significance to the open-heartedness, sincerity and morality. ственности. ber ýän hal ky myz üçin ähmi ýe ti örän Высокие ценности Международ- High values of the International ulu dyr. ного дня Новруз не потеряли своей Novruz Holiday do not lose their im- Mil li ba har baý ra my nyň – Hal ka ra значимости и в современных усло- Now ruz gü nü niň ägirt uly äh mi ýe ti bi- portance and in modern conditions, виях, обогащаясь новым содержа- ziň gün le ri miz de hem aý dyň du ýul ýar, enriching by new content. It inspires нием. Он вдохновляет наш народ onuň ma ny-maz mu ny baý laş dy ryl- our people to new great accomplish- на новые великие свершения и до- ýar. Bu baýram hal ky my zy dö re di ji lik li ments and achievement of the cre- стижение созидательных целей, mak sat la ra we tä ze be ýik iş le re ruh- ative goals, forms feeling of the raised формирует у молодого поколения

14 MIRAS lan dyr ýar, ne sil ler de be ýik buý san jy, humanism and pride in young genera- туркменистанцев чувства возвы- yn san per wer hä si ýet le ri ter bi ýe le ýär. tion of the Turkmen people. шенного гуманизма и гордости. Şo ňa görä-de, mähri ban hal ky myzyň The ceremonies of opening of new В качестве прекрасного подарка ru hy durmu şyn da aýra tyn mö hüm or- facilities of the social and cultural pur- к Национальному празднику весны, занимающему значимое место в ny eýe le ýän Mil li ba har baý ra my nyň poses, meeting high modern require- системе духовных ценностей турк- şa ny na gö zel paý tag ty myz Aş ga bat ments are held in our beautiful capital менского народа, в нашей красави- şä he rin de, ýur du my zyň äh li kün jek le- and all parts of the country as a won- це-столице, во всех уголках страны rin de hä zir ki döw rüň ösen ta lap la ry na derful gift to the National Spring Holi- проводятся церемонии открытия la ýyk gel ýän mede ni-dur muş mak sat- day, which takes significant place in новых объектов социально-культур- ly täze des ga lar aja ýyp toý sow ga dy system of spiritual values of the Turk- ного назначения, соответствующих hök mün de da ba ra ly açylýar. Be re ket- men nation. высоким современным требовани- li sa çak la ry myz giň den ýa zy lyp, dür li The abundant desterhans, decorat- ям. nyg mat lar taýýar la nyl ýar. Hal ky my zy ed with various viands, are widely laid. Широко расстилаются изобиль- ные сачаки, украшенные всевоз- je bis leş dir ýän, ne sil ler de yn san per- The bright, rich in content holiday ac- можными яствами. Организуются wer lik we wa tan sö ýü ji lik duý gu la ry ny tions, which serve to the strengthening яркие, содержательные празднич- ös dür ýän, baý maz mun ly, köp öwüş- of solidarity of the people and increase ные мероприятия, которые служат gin li da ba ra lar ge çi ril ýär. Bu baý ram- of feeling of patriotism and humanism укреплению сплоченности народа и çy lyk çä re le ri jem gy ýe ti mi ziň ag zy- in youth, are organized. These solemn приумножению у молодежи чувства bir li gi ni we bi te wü li gi ni üp jün edýän actions are a vivid proof of our adher- патриотизма и гуманизма. Эти тор- ga dy my däp le re yg rar ly dy gy myza ence to the ancient national traditions, жества являются наглядным свиде- hem-de mil li ýö rel ge le ri mi zi täze maz- providing unity and solidarity of the so- тельством нашей приверженности mun bi len baý laş dyr ýan dy gy my za aý- ciety, filling them with new content. древним национальным традициям, обеспечивающим единство и спло- dyň şa ýatlyk ed ýär. With purpose of holding at high lev- ченность общества, наполнения их Mil li ba har baý ra my my na sy bet li çä- el actions, dedicated to the National новым содержанием. re le ri ýo ka ry de re je de ge çir mek mak- Spring Holiday, we call «Novruz Yayi- В целях проведения на высоком sa dy bilen, Ahal we la ýa ty nyň Ak bug- lasy» the place in Ak Bugday etrap of уровне мероприятий, посвященных daý etra byn da da ba ra la ryň ge çi ril ýän Akhal velayat, where main solemn ac- Национальному празднику весны, ýe ri ni «Now ruz ýaý la sy» diýip at lan- tions are organized. Brightly reflecting мы назвали «Новруз яйласы» место dyr dyk. Bu ýer de ge çi ril ýän da ba ra- the dynamic development of our coun- в этрапе Ак бугдай Ахалского ве- lar Berkarar döw le ti mi ziň bag ty ýarlyk try in the Prosperous Epoch of the лаята, где организуются основные döw rün de ýur du my zyň bat ly dep gin ler Powerful State, they inspire the Turk- торжества. Ярко отражая динамич- ное развитие нашей страны в эпо- bi len ösýän di gi ni görkez ýär hem-de men people to new labour victories. ху могущества и счастья, они вдох- hal ky my zy täze zäh met üstün lik le ri ne новляют туркменистанцев на новые ruh lan dyr ýar. Dear Compatriots! трудовые победы.

Eziz wa tan daş lar! The National Spring Holiday is the Дорогие соотечественники! embodiment of age-old noble tradi- Mil li ba har baý ra my hoş ni ýet li goň- tions of good-neighbourliness, passed Национальный праздник весны şu çy lyk gat na şyk la ry ýa ly asyr la ryň from generation to generation and является олицетворением исконных jüm mü şin den bi ziň gün le ri mi ze gelip come till our days, the symbol of be- благородных традиций добрососед- ýe ten asyl ly däp le ri mi ziň aý dyň ny- ginning of new life, and awakening of ства, передаваемых из поколения в поколение и дошедших до сегод- şa ny dyr. Bu baý ram tä ze dur mu şyň nature. няшнего дня, символом начала но- baş lan ýan dy gy ny, te bi ga tyň jan lan- The Turkmen people created nu- вой жизни, пробуждения природы. ýan dy gy ny ala mat lan dyr ýar. Mäh ri ban merous proverbs and sayings, leg- Туркменский народ создал множе- hal ky myz Now ruz bilen bag la ny şyk ly ends and stories, connected with ство пословиц и поговорок, легенд en çe me pä him le ri we na kyl la ry, ro wa- Novruz. The fact of their preservation и преданий, связанных с Новрузом. ýat la ry dö re dip dir. Bu bolsa mer da- till the modern epoch testifies that our Сам факт их сохранения до совре- na hal ky my zyň ne sil den-nes le ge çip courageous people, deservingly con- менной эпохи свидетельствует о gel ýän be ýik ýö rel ge le ri mi zi myna syp tinuing high tradition, left by ancestors, том, что наш мужественный народ, dowam etdir ýän di gi ni, mede ni-ru hy particularly honour their spiritual and достойно продолжая завещанные предками высокие традиции, с осо- gym mat lyk la ry my za belent hormat cultural values. бым почитанием относится к своим On days of the National Spring goý ýan dygy ny aý dyň gör kez ýär. духовно-культурным ценностям. Te bi ga tyň ynsan kal by na uly ru hu- Holiday, when nature gifts awakening В дни Национального праздни- be lent lik, jüm le-ja ha na di re liş hem-de and renovation to every living thing ка весны, когда природа дарует tä ze le niş ba gyş ed ýän ça gyn da – Milli of the Earth, affecting soul of human пробуждение и обновление всему ba har baý ra my gün le rin de oba hoja- being with particularly elevating, ex- сущему на земле, отозвавшись в MIRAS 15 ly gyn da daý han çy lyk we mal dar çy lyk citing mood, is begun rather respon- душе человека особо приподнятым, bi len meşgul lan ýan watan daş la ry myz sible, rush season for our compatri- волнующим настроением, начина- üçin örän jogap kär li we gyz ga laň ly ots, who engage in agriculture and ется весьма ответственная, горячая пора для наших соотечественников, dö wür baş lan ýar. Be re ketli sa çak la- cattle-breeding. This time, they lay the занимающихся земледелием и жи- ry my zyň me le-mys syk nan dan, dat ly- bases of new harvest, praying for in- вотноводством. В это время они за- ly gy hem-de hüm met li li gi bi len ta pa- crease of fertility of the blessed Turk- кладывают основы нового урожая, wut lan ýan ir-iý miş ler den, gök-bak ja men land, in order our desterhans will воздав молитвы о том, чтобы при- we mal dar çy lyk önüm le rin den – dat ly be full of its generous gifts – aromatic умножалось плодородие благодат- naz-nyg mat lar dan do lup dur magy, sa- bread «chorek», fruits, vegetables ной туркменской земли, чтобы наши ha wat ly topra gy myz dan ön ýän ha sy- and cucurbitaceous crops, famous by скатерти были полны ее щедры- ми дарами – ароматным чуреком, lyň be re ke di niň eg sil mez li gi di leg edi- their exceptional taste and nutritional фруктами, овощами и бахчевыми, lip, tä ze ha sy lyň düý bi tu tul ýar. properties, livestock production and славящимися своими исключитель- Mil li ba har baý ra my di ňe bir daý- the most tasty meals of the national ными вкусовыми качествами и пита- han la ry my zy we mal dar la ry my zy däl, cuisine. тельными свойствами, животновод- eý sem, ykdy sa dy ýe ti mi ziň äh li ugur- The Novruz Holiday inspires to ческой продукцией и вкуснейшими la ryn da tu tan ýer li, dö re di ji lik li we joş- achievement of new heights not only блюдами национальной кухни. Новруз байрамы вдохновляет на gun ly zäh met çek ýän hal ky my zy tä ze, farmers and cattle-breeders but all достижение новых высоких рубе- be lent sep git le re ýetmä ge ruh lan dyr- compatriots, who selflessly work in жей не только дайхан и животново- ýar. Şo nuň üçin hem, nesil le ri mi zi wa- different sectors of national economy. дов, но и всех соотечественников, tan sö ýü ji lik, yn san per wer lik ruhun da Particularly, for this reason, we espe- которые самоотверженно трудятся ter bi ýe le mäge, şöh rat ly geç mi şi mi ze, cially honour our holidays, promoting в различных отраслях народно- şu gü nü mi ze buý san jy artdyr ma ga, perfection of society, upbringing of го хозяйства. Именно поэтому мы gel je gi mi ze be ýik ynam dö ret mä ge, young generation in spirit of patriotism особо почитаем наши праздники, способствующие совершенствова- mil leş me gi ne ýar- jem gy ýe ti mi ziň kä and humanity, augmentation of pride нию общества, воспитанию моло- dam ed ýän baý ram la ry my za horma ty- for glorious past and present, confi- дого поколения в духе патриотизма myz örän ulu dyr. dence in great future. и человеколюбия, приумножению гордости за славное прошлое и на- Mäh ri ban halkym! My Dear People! стоящее, уверенности в великом бу- Eziz wa tan daş lar! Dear Compatriots! дущем. Мой родной народ! Si zi ýur du myz da uly da bara la ra bes- Once again, I sincerely congratu- Дорогие соотечественники! le nip giň den bel le nip ge çil ýän Mil li ba- late you on the National Spring Holi- har baý ra my – Hal ka ra Now ruz gü ni day - the International Novruz Holiday, Еще раз искренне поздравляю вас bi len ýe ne-de bir gezek tüýs ýü rek den which is widely and solemnly celebrat- с широко и торжественно отмечае- gut la ýa ryn! ed in our country! мым в нашей стране Националь- Si ze berk jan sag lyk, uzak ömür, I wish you sound health, long years ным праздником весны – Междуна- родным днем Новруз! maş ga la aba dan çy ly gy ny, asu da we of peaceful and happy life, and well- Желаю вам доброго здоровья, bag ty ýar dur muş ar zuw ed ýä rin! Goý, being of the family hearths. May high долгих лет мирной и счастливой Now ru zyň be lent joş gu ny, gaý ta lan- spiritual mood and amazing beauty, жизни, благополучия семейных ma jak gözel li gi kö ňül le re he mi şe lik or- peculiar to Novruz, will live forever in очагов. Пусть высокий духовный na syn! your hearts! настрой и изумительная красота, присущие Новрузу, навсегда живут в ваших сердцах!

Türk me nis ta nyň Pre zi den ti The President of Turkmenistan Президент Туркменистана Gurbanguly BERDIMUHAMEDOW. Gurbanguly BERDIMUHAMEDOV. Гурбангулы БЕРДЫМУХАМЕДОВ.

16 MIRAS MIRAS 17 AÇYŞLAR WE TÄZE IŞLÄP DÜZMELER

DISCOVERIES AND NEW DESIGNS

ОТКРЫТИЯ И НОВЫЕ РАЗРАБОТКИ

18 MIRAS S. SAGLAM (Türkiýe Respublikasy) «GORKUT ATA» ŞADESSANYNDA «DOST» WE «DUŞMAN» DÜŞÜNJELERI

S. SAGLAM (Republic of Turkey) THE NOTIONS OF “FRIEND” AND “ENEMY” IN THE “GORKUT ATA” EPOS

С. САГЛАМ (Турецкая Республика) ПОНЯТИЯ «ДРУГ» И «ВРАГ» В ЭПОСЕ «ГОРКУТ АТА»

«Gor kut ata» şa des sa ny oguz la ryň The “Gorkut Ata” epos consists of Эпос «Горкут ата» состоит из по- dün ýä ga raý şy ny, dur muş pel se pe si- narrations, reflecting the outlook, life вествований, отражающих миро- ni we ýa şa ýyş aýra tyn lyk la ry ny şöh- philosophy and peculiarities of the воззрение, жизненную филосо- le len dir ýän he ka ýat lar dan yba rat dyr. Oghuzs’ lifestyle. The way of life and фию и особенности бытия огузов. Wa ka la ryň üs ti bi len aň la dyl ýan dur- outlook, expressed through the prism Уклад жизни и мировоззрение, вы- muş we dün ýä ga ra ýyş lar hem oguz la- of events, act as values that are inher- раженные через призму событий, ryň äh li si ne mah sus gym mat lyk lar dan ent to all Oghuz people. One of such выступают в качестве присущих ha bar ber ýär. Bu gym mat lyk la ryň bi ri- values is friendship. As people say, “A всем огузам ценностей. Одна из de dost luk dyr. «Dost kyn gü nüň de bel- friend in need is a friend indeed”; so них – дружба. Как говорится, «Друг li bo lar» diý li şi ýa ly, oguz beg le ri hem the Oghuz beys hurried to help their познается в беде», и огузские беги dost la ry nyň kyn günün de ola ra ýar- friends, when hard days came. Those dam ber mä ge how lug ýarlar. Oguz lar who declined to assist in such circum- спешили на помощь своим друзьям, şunuň ýaly gün ler de ýardam bermek- stances, were considered among the когда для них наступали трудные den ýüz öwür ýän le ri duş man or nun da Oghuz people as enemies. дни. Те, кто в таких обстоятельствах go ýup dyr lar. When in the narrations the theme уклонялся от оказания поддержки, у He ka ýat lar da dost we ba ra- of the discussions concerns either a огузов считались врагами. da gürrüň edi len de wepa ly lyk dü şün- friend or friendship, then such quali- Когда в повествованиях заходит je si hem göz den sa lyn ma ýar. Güýç li ties as faithfulness is under constant речь о друге и самом представле- dost lu gy, ýü rek deş li gi aň lad ýan we pa- attention. The notion “faithfulness”, нии о дружбе, то в поле зрения ока- ly lyk dü şün je si he ka ýat lar da är-aýa lyň which means firm friendship, cordial- зывается и такое качество, как пре- we maş ga la ag za la ry nyň bi ri-bi ri ne ity, is disclosed in the stories through данность. Понятие «преданность», bo lan gat na şyk la ry nyň, je ma gat ag za- the relations between the wife and означающее крепкую дружбу, сер- la ry nyň döw let ýol baş çy la ry na, ab raý- husband, family members, society дечность, в рассказах раскрывается ly ki şi le re, däp-des sura gy şar nyk syz members to state leaders, respected через отношения между мужем и eýe riş le ri niň üs ti bi len açylyp gör ke zil- people, through the strict observance женой, членами семьи друг с дру- ýär. Bula ryň äh l i si oguz dün ýä si niň ru- of traditions. This all formulates the to- гом, членов общества к государ- hy we ah lak ka da la ry nyň je mi ni eme le tality of spiritual and moral norms, ac- ge tir ýär. cepted in the Oghuzs’ world. ственным руководителям, уважае- «Gor kut ata» eserin de beýan edi- We learn from the epic “Gorkut Ata” мым людям, через неукоснительное li şi ne görä, oguz lar dan kimdir biri niň that among the Oghuz people friends следование традициям. Всё это ba şyn dan bir be la inse, dost la ry oňa had to were obliged to come to help формирует совокупность духовных kö me ge gel mä ge borç lu dyr. Mu ny each other, if anyone of them had и моральных норм, принятых в огуз- dost luk gat na şyk la ry talap ed ýär. faced misfortune. Its bright illustration ском мире.

Soner Saglam, Pamukkale uniwersitetiniň edebiýat fakultetiniň mugallymy, dosent.

Soner Saglam, teacher of the literature faculty of Pamukkale university, associate professor.

Сонер Саглам, преподаватель факультета литературы университета Памуккале, доцент.

MIRAS 19 Oguz beg le riniň äh li si niň Şök li Me li- is coming of all Oghuz beys to help Из эпоса «Горкут ата» нам стано- giň go şu ny na gar şy çykan Gaza na Gazan to show their faithfulness when вится известно, что у огузов друзья ýar dam ber mek le ri we oňa we paly lyk he opposed the troops of Shorkli Me- были обязаны прийти на подмогу gör kez mek le ri, şo nuň ýaly-da, Eý lik go- lik, as well as their friendship with Ga- другу, столкнувшемуся с какой-либо ja og lu nyň Ga za na bo lan dost lu gy we zan’s son Eylik Goja – he sacrificed бедой. Яркой иллюстрацией этого oňa ýardam berip şehit bol magy mu- his life, assisting his friend. служит прибытие всех огузских бе- nuň aý dyň my sa ly dyr. Оne of the indispensible conditions гов, продемонстрировавших пре- Dost lu gyň şertle rin den bi ri-de we- of friendship is the display of the feel- данность Газану, выступившему pa ly bol mak dyr. Mysal üçin, Beý rek ing of faithfulness. For example, hav- против войск Шёкли Мелика, а так- ýe sir lik den gu tu lyp, toý ýe ri ne ta- ing been emancipated from captiv- же дружба с Газаном сына Эйлика rap gel ýär kä, özü ni ta na maz lyk la ry ity, Beyrek, heading for wedding, had годжы – он пожертвовал собствен- üçin egin-eşi gi ni çal şyr ýar. Ol soňra: changed his closes for not to be rec- ной жизнью, придя на помощь другу. «Oguz da me niň dos tu myň, duş ma ny- ognized. Then he continued his way, Одно из непременных условий myň kim di gi ni bir gö re li» di ýip, ýo lu ny having decided:”Let’s see who among подлинной дружбы – проявление do wam ed ýär. Beýrek ki miň özü ne the Oghuz people is my friend, and чувства преданности. Например, ос- we pa ly dy gy ny bil mek is le ýär. Ol ýol bi- who is my enemy”. Beyrek decided вободившись из плена, Бейрек, на- len bar ýar ka, Baýbü rä niň ýo luň gy ra- to make it clear who pretended, dis- правляясь на свадьбу, переоделся, syn dan daş toplap, bir ýere üý şür ýän playing hypocritical faithfulness. On чтобы не быть узнанным. Затем он ço pan la ry bi len du şuş ýar. Beýrek eli- the way he met a crowd of shepherds, продолжил путь, решив: «Посмот- ne go pu zy ny alyp, kaka sy nyň ýurdu- who were collecting stones from the рим, кто среди огузов мне друг, а кто na ýakyn gel di. Gör se, bir nä çe ço pan road border and laid them in one place. – враг». Бейрек задумал выяснить, ýo luň gy ra sy ny alyp, dyn man ag laýar “Beyrek took the kopuz, and proceed- кто притворялся, показывая лице- we dur man daş top la ýar. Beýrek: «Eý, ed toward his father’s house. Along мерную преданность. По пути он ço pan lar, bir ki şi ýo luň üs tün de da- the way he saw several shepherds встретил толпу пастухов, собираю- şyň ýa ta ny ny gör se, ony alyp, ýo luň who were crying as they heaped up щих камни с обочины дороги и укла- da şy na at ýar. Siz nä me üçin bu daş- rocks by the side of the road. He said дывающих их в одном месте. «Бей- la ry ýo luň üs tü ne top la ýar sy ňyz?» di- to them:”Shepherd, if one finds a rock рек, взяв в руки гопуз (музыкальный on the road, one throws инструмент) приближался к родным it aside. Why are you pil- местам своего отца. Смотрит, не- ing up these rocks along the road? “You know сколько пастухов, беспрерывно only your affairs. What плача, собирают камни с края до- would you know about роги и складывают их на дороге. ours? The shepherds Бейрек спрашивает: «Эй, пастухи, reply:” Well, what is the каждый человек, увидев на дороге matter with you?” asked камень, взяв его, выбрасывает за Beyrek. “One bey had a пределы дороги. А вы почему скла- son, and whether he is дываете камни на дороге?» Пасту- dead or alive no one has хи отвечают: «Эй, ты знаешь только been able to discover for себя, тебе неведомо наше положе- sixteen years. Yaltajuk, ние». «Что случилось с вами?» «У the son of a man called одного из наших бегов был сын. Вот Yalanji, brought news уже шестнадцать лет никто не зна- of his death the other ет, жив ли, мёртв ли он. Ялтаджык, day. Now they are giv- сын Яланчы, принёс весть о его ing our prince’s fiancée смерти. И теперь помолвленную с to him. We have decided сыном нашего бега девушку хотят to stone this man as he выдать замуж за него. Он проедет passes by, so that he по этой дороге, и мы собираемся may not marry this girl, побить его камнями. Пусть наречён- but rather someone his ная сына нашего бега выйдет замуж own equal,” replied the не за него, а за своего ровню». «Эй, shepherds.” “May your да будут ваши лица светлы, пусть faces always be bright. будет честным для вас хлеб ваше- May the bread of your го хозяина!» «Мы не желаем, чтобы

20 MIRAS «Gorkut ata» kitabynyň 1300 ýyllygyna bagyşlanan ýadygärlik (Gazagystan). Memorable sign dedicated to 1300 th anniversary of the book “ Gorkut ata ” (Kazakhstan). Памятный знак, посвященный 1300-летию книги «Горкут ата» (Казахстан).

MIRAS 21 ýip sora ýar. Ço pan lar: «Eý, sen di ňe master be blessed for you!” “We don’t наречённая сыну нашего бега вы- özü ňi bil ýär siň, bi ziň ha ly myz dan ha- want our prince’s fiancée marry Yalta- ходила замуж за Ялтаджыка, сына ba ryň ýok» diý ýär ler. «Eý, ha ly ňy za juk, the son of Yalanji, and that’s why Яланчы, и поэтому собираем эти nä me bol dy?» «Be gi mi ziň bir og ly bar- we collect rocks”. This plot displays камни». Эта сюжетная линия по- dy. On al ty ýyldan bä ri onuň ölü di gi ni, shepherds’ faithfulness, who tried to казывает преданность пастухов, di ri di gi ni bil ýän ki şi ýok. Ýa lan çy og ly make obstacles on the way and that’s стремившихся воспрепятствовать Ýal ta jyk di ýen bi ri onuň ölen ha ba ry ny hway to ruin the planned injustice to- проезду и тем самым сорвать заду- ge tir di. In di be gi mi ziň og lu nyň adag- wards Beyrek, their Baybure bey and манную несправедливость Бейреку, ly sy ny oňa ber mek çi bol ýar lar. Ol bu their traditions. своему бегу Байбюре и обычаям. ýer den geç ýär, biz hem ony daş bi- Great role is given to the friendship Также в произведении приобре- len ur mak çy bol ýa rys. Goý, be gi mi ziň and faithfulness of Karajuk the Shep- тает большое значение дружба и og lu nyň adag ly sy oňa däl-de, öz de- herd to Salur Kazan. Karajuk the Shep- преданность пастуха Гараджыка ňi ne dur mu şa çyksyn». «Eý, ýü zü ňiz herd heroically fights with six hundred Салур Газану. Пастух Гараджык ak bol sun, aga ňy zyň çö re gi size ha lal enemies, who had attacked him and героически сражается с шестью bol sun!». «Be gi mi ziň og lu nyň adag ly- his fellows, and in this battle two of сотнями врагов, напавших на него sy nyň Ýa lan çy og ly Ýal ta jy ga bar ma- his brothers died. But enemies, who и его товарищей, в этой битве сло- gy ny is le me ýä ris, şol se bäp li hem daş top la ýa rys» (Ergin 2014: 137-138). Bu were afraid of the warrior’s fortitude, жили головы два его брата. Однако ýer de-de ço pan la ryň Beý re ge, öz beg- suggest them a beglik (principality) as враги, испытывающие страх перед le ri Baý bü rä we däp-des su ra we pa ly- a present, but Karajuk the Shepherd стойкостью воина, предлагают ему dyk la ry ny gör ýä ris. did not agree to accept this present. в собственность беглик (княжество), Ga ra jyk çopa nyň Sa lur ga zan bi len Because he was faithful to his people, но пастух Гараджык не соглашается dost lu gy we oňa we pa ly ly gy hem uly Motherland, bey and traditions. Later, принять этот дар. Ведь он был пре- äh mi ýe te eýe dir. Gara jyk ço pan üs- to repay the enemies for the death of дан своему народу, родине, бегу и tü ne çozan alty ýüz duş ma na garşy his brothers, Karajuk the Shepherd to- традициям. Впоследствии, чтобы mert lik bi len sö weş ýär we şol sö weş- gether with Kazan, again sets forth to отплатить неприятелю за смерть de onuň iki do ga ny şe hit bol ýar. Ço- struggle with enemies. своих братьев, пастух Гараджык pan dan gor kan duş man lar oňa beg lik The offence of Emre, who was вместе с Газаном вновь отправля- tek lip ed ýär ler, em ma Ga rajyk ço pan Bekil’s son, and his aspiration to re- ется сражаться с врагами. bu tek libi ka bul et me ýär. Çün ki ol ili ne, sist means the display of disrespect Обида сына Бекила Эмре на Са- ýur du na, be gi ne we däp-des sur la ra to state leaders and people, who took лур Газана и его стремление про- we pa ly dyr. Do gan la ry nyň ary ny al mak advantage of respect in the society. тивостоять ему означают проявле- is le ýän Ga ra jyk ço pan soň ra Ga zan First his wife tries to convince him. ние неуважения к государственным bi len bir lik de duş man bi len sö weş mä- She addresses Bekil: “ My husband, руководителям и людям, пользую- ge gid ýär. padishahs – are shadows of the God. щимся уважением в обществе. Вна- Be kil og ly Emrä niň Sa lur ga zan dan The matters of those, who opposes his чале его пытается вразумить жена. öý ke le me gi we oňa gar şy çykmak is- padishah, won’t give him advantage” Она обращается к Бекилу: «Муж le me gi hö küm dar la ra we jem gy ýet dä- (Ergin 2014: 218). To distract her hus- мой, падишахи – тени Бога небес- ki iň tä sir li ada ma bi we pa lyk etme gi band, she sends him to hunting. While ного. Дела противостоящего свое- aň lad ýar. Ony, il ki bi len, öz aýa ly aky- hunting Bekil brakes his foot. Knowing му падишаху не пойдут на пользу» ly na aý la mak is le ýär. Ol Be ki le ýüz- about it the enemies attack him. As (Ergin 2014: 218). Чтобы отвлечь le nip: «Ýigi dim, pa ty şa lar Taňry nyň Kemal Abdulla considered, this way мужа, она отправляет его на охоту. kö le ge si dir. Pa ty şa sy na duş man çy lyk Bekil paid for his perverse judgments. На охоте Бекил получает перелом ed ýä niň işi ugru na bol maz» diý ýär (Er- It is very important that Bamsy Bey- ноги. Прознав об этом, враги совер- gin 2014: 218) we göw ni açyl syn diýip, ony awa ýol laýar. Aw aw lap ýö ren Be- rek, endangering his life, stayed faith- шают на него нападение. Как считал ki liň aýa gy döwül ýär. Mun dan ha bar- ful to Salur Kazan, not becoming his Кемал Абдулла, таким образом Бе- dar bo lan duşman hem onuň üstü ne enemy. Beyrek, as a positive charac- кил поплатился за свои неправиль- çoz ýar. Ke mal Abdyl la nyň ýazma gy na ter, did not accept Uruz’s offer. Uruz, ные суждения. gö rä, şeýle lik bi len, Be kil, ýal ňyş dü- addressing to Beyrek, asks: “Why did Очень важно, что Бамсы Бейрек, şün je si se bäp li, je za lan dy ryl ýar. you invite me?” “I, and all these beys подвергая свою жизнь опасности, Bam sy Beý re giň öz ja ny ny howp as- sitting here have revolted against Ka- остался преданным Салур Газану, ty na salyp, Sa lur gaza na wepa ly bo- zan and have taken an oath on this”, не превратился в его врага. Бейрек, lup gal ma gy, oňa duş man bol maz ly gy – said Uruz. They brought the Koran как и подобает положительному ге- hem örän mö hümdir. Beý rek Aru zyň and demanded to follow their exam- рою, не принял предложение Аруза. tek li bi ni, bir, go wy gah ry man dan ga ra- ple. Beyrek took an oath, saying, “I Аруз, обращаясь к Бейреку, спраши-

22 MIRAS şy ly şy ýa ly, ka bul etme ýär. Aruz Beý- cannot revolt against Kazan”. Then he вает: «Ты знаешь, зачем я тебя поз- re ge ýüz le nip: «Se ni nä me üçin ça gy- continued: вал?» Бейрек: «Зачем позвали?» ra ny my zy bil ýär miň?» di ýip sora ýar. «Все мы, сидящие здесь беги, под- Beý rek: «Nä me üçin ça gyr dy ňyz?» “From the hand of Kazan I have няли восстание против Газана и для diý ýär. Aruz: «Şu oturan beg ler bo lup, had many gifts, этого дали клятву», – сказал Аруз и, Ga za na gar şy baş gö ter dik, mu nuň If a fail to appreciate these, поднеся Коран, предложил после- üçin ant iç dik» diý ýär we Gur han ge ti- May they block my eyes. довать их примеру. Бейрек поклял- rip, ol ýer dä ki ler Beý re giň hem öz gö- On his Kazilik stallion I rode ся, что не пойдёт против Газана, и rel de le ri ne eýer me gi ni ta lap ed ýärler. many times, потом сказал следующее: Beý rek Ga za na gar şy baş gö ter me- If I fail to appreciate this, je gi ni aýdyp ant içýär we soňra şeý le may it carry my corpse. «У Газана я много хлеба-соли едал, diý ýär: His good coats I have worn Если забуду об этом, пусть many a time, ничего не увидят мои глаза. «Men Ga za nyň nyg ma ty ny If I fail to appreciate them. Словно молодец на köp iýip dim, породистом коне гарцевал, Mu ny bil mez li ge sal sam, May they serve as my Если забуду об этом, пусть gö züm gör me sin. burial shrouds. будет мне гробовая доска. Ga ra goç deý to hum aty na Many times I have sat in köp mü nüp dim, Переодевал я много his colorful tent. красивых халатов, Mu ny bil mez li ge sal sam, If I fail to appreciate this, may ma ňa ta byt bol sun. Если забуду об этом, пусть it serve as a dungeon to me. мне будет саван из гробницы. Owa dan kaf tan la ry ny köp ge ýip dim, I will not turn on Kazan, so let this Бывал я часто в его большой be known to you!” (Ergin 2014: 247). Mu ny bil mez li ge sal sam, многоцветной палате, ke pe nim bol sun. Если забуду об этом, пусть As we see, Beyrek stays faithful to Reň be-reň uly ota gy na она мне превратится в темницу. his bey, a man, to whom he experi- köp gi rip dim, Усвой ты твёрдо, от Газана ences sincere respect, and also to the Mu ny bil mez li ge sal sam, я не отрекусь!» (Ergin 2014: 247). traditions. Beyrek is faithful to his thirty ol ma ňa zyn dan bol sun: nine warriors also, with whom he was Men Ga zan dan dön men, Как видим, Бейрек остается пре- in captivity for sixteen years. Despite mu ny bi lip goý!» (Er gin 2014: 247). данным своему бегу, человеку, к the fact that they at least united with которому он питает искреннее ува- Banu Chichek, he can’t find spiritual Gör nü şi ýa ly, Beý rek öz be gi ne, жение, и, собственно, традициям. calamity, until his fellows are in captiv- ýag ny iň täsir li ada ma, asly ýe tin de Точно так же Бейрек предан и трид- bol sa, däp-des su ra we pa ly bo lup gal- ity. Kazan bey says him: “Come, reach your aim”. Beyrek: “I won’t reach my цати девяти воинам, вместе с кото- ýar. Şonuň ýa ly-da, Beý rek on al ty ýyl- рыми ему довелось провести в за- lap ga la da bi le lik de ýe sir lik de bo lan aim until I capture the fortification and free my friends from the stronghold” точении шестнадцать лет. Несмотря otuz dokuz ýigi di ne hem örän wepa- на то, что после стольких лет нако- ly dyr. Ba ny çi çe ge şon ça ýyldan soň- (Ergin 2014: 151-152). нец соединился с Банычичек, он не ra gow şan dy gyna ga ra maz dan, ol bu Kemal Abdulla in his work “Con- может найти душевное успокоение, dost la ry ny halas et me se yn jal ma ýar: cealed (Hidden?) Korkut ata” finds пока его друзья находятся в плену. «Ga zan beg: «Gel, mak sa dy ňa ýet» links between Beyrek’s death, who Газан бег говорит ему: «Приди, до- diý ýär. Beý rek bol sa: «Dost la ry my ga- act as the embodiment of the highest стигни цели». Бейрек: «Цели не дос- la dan çy kar ýan çam, ber kit mä ni al ýan- faithfulness with that he did not keep тигну, пока не возьму укрепление, çam, mak sa dy ma ýet me rin» di ýip ses- to his word, given by him to a girl who lenýär» (Er gin 2014: 151-152). helped him to accomplish an escape. не освобожу друзей из крепости» Ke mal Ab dyl la «Giz lin Dä de Kor kut» As it is known, the enemy’s daughter (Ergin 2014: 151-152). at ly ese rin de ýo ka ry dere je dä ki we pa- freed Beyrek from captivity with one Кемал Абдулла в своём произве- ly ly gyň hem-de we pa nyň tymsa ly bo- condition. She asks him: “If I help you дении «Скрытый Дяде Горкут» увя- lan Beý re giň ölü mi niň se bä bi ni onuň to get down by a rope, will you, hav- зывает смерть Бейрека, выступав- ga la dan gaç ma gy na ýardam be ren ing met with your father and mother, шего олицетворением высочайшей dini baş ga gy za be ren sö zü niň yzynda marry me?” Beyrek gave an oath and преданности и верности, с тем, что dur man ly gy bi len bag la nyş dyr ýar. Mä- said: “If a return to my people safe and он не сдержал слово, данное им де- lim bol şy ýaly, duş ma nyň gy zy Beýre- sound and then not marry me then let вушке иной веры, помогавшей ему gi bir şert bi len azat ed ýär. Ol: «Eger my sword cut me to pieces, let my ar- осуществить побег. Как известно, se ni urgan bi len ber kit me den aşak row shoot me. Let I be as the earth, be дочь врага освободила Бейрека из

MIRAS 23 sal la sam, eneň-ata ňa sag-aman go- cut and be scattered as dust” (Ergin плена с одним условием. Она спра- wuş saň, yzy ňa do la nyp, me ni ni ka lap 2014: 135). шивает его: «Если я спущу тебя alar myň» diý ýär. Beý rek bol sa ant içip So, not having not kept to his word, вниз по канату, увидевшись с от- şeý le diý ýär: «Oguz ili ne sag-aman which means that displaying option- цом-матерью, ты возьмёшь меня gow şup, soň ra hem ge lip, seni ni ka lap ality, Beyrek had sent a death upon замуж?» Бейрек поклялся и сказал: al ma sam, goý, öz gy ly jym me ni dog- himself. Kemal Abdulla in one of the «Если я живым и здоровым вернусь ram-dog ram etsin, öz peý ka mym be- fragments of his book under the title к своему народу и потом не женюсь de ni me sünjül sin. Goý, ýer ki min kerti- “Beyrek’s Fate ”explains: “A word, giv- на тебе, пусть мой меч меня разру- le ýin, top rak ki min sowru la ýyn» (Er gin en by Beyrek to that innocent girl, was бит на куски, пусть моя стрела прон- 2014: 135). impossible to fulfill. The future of the зит меня. Пусть я как земля буду по- Ine, şu be ren sö zü ni tut ma ýan Beý- girl of another belief, who sacrificed сечён и развеян, как пыль» (Ergin rek sö zün de dur man ly gy, diý mek, bi- her people for the sake of love, was 2014: 135). we pa lyk edeni üçin ölüme hö küm suchlike. With the passing of time the Вот так, не сдержав своего сло- edil ýär. Ke mal Ab dyl la öz ese ri niň given oath became a display of de- ва, а значит, проявив необяза- «Beý re giň ýazgy dy» at ly bö lü min de ceive and would not leave Beyrek in тельность, Бейрек наслал на себя bu ýag da ýy şeýle dü şün dir ýär: «Beý- peace and would take vengeance to смерть. Кемал Абдулла в одном из re giň bu gü nä siz gy za be ren sö zü- him. Beyrek was sentenced to death фрагментов своей книги под назва- ni ýe ri ne ýe tir me gi hiç wagt müm kin already long ago when he took an oath нием «Судьба Бейрека» объясняет däl di. Öz söýgü si niň haty ra sy na bü tin but did not fulfill the promise, deceived это: «Слово, данное Бейреком этой ili ni we oba sy ny pi da eden di ni baş- an innocent and pure girl, that he vio- невинной девушке, никак невозмож- ga gyzyň görje gi şudy. Wag ty ge lip, lated all spiritual and moral laws of the но было выполнить. Будущее де- Oghuz world and their time (and also «ber len söz» bu aldaw üçin Beý re gi вушки иной веры, пожертвовавшей of all the times), dedicated “bullet” of öz gü nü ne goý ma jak dy we on dan ar ради своей любви своим народом и the conviction, already селом, было таковым. Со временем reached his body” (Ab- данное слово, ставшее проявлени- dylla, 2012: 214). ем обмана не оставило бы Бейрека An enormous place в покое и отомстило бы ему. Так как is given in the “The Бейрек уже давно был приговорён Book of Dede Korkut” за то, что дав слово, не выполнил to the problem of wom- обещание, обманул невинную и en faithfulness. In the чистую девушку, что нарушил все story about Dali Dom- духовные и нравственные законы rul we find an example огузского мира и своего времени of faithfulness of a wife to her husband. (вместе с тем и всех времён), це- To Domrul’s entreaty ленаправленная «пуля» приговора, to sacrifice his life in- уже пронзила его тело» (Abdylla, stead of Domrul, it was 2012: 214). only his wife who was В «Горкут ата» значительное ме- ready to do it. She said сто уделено и проблеме женской that she was ready верности. В рассказе о Дяли До- to sacrifice her life, мруле мы видим пример верности though nobody asked жены своему супругу. На мольбу her about it. As it is Домрула, не нашедшего никого, кто known, Domrul’s wife способен отдать свою жизнь взамен was a stranger. From его жизни, откликнулась его супру- this episode appears га. Она заявила, что готова пожерт- a thought that not all вовать за него собственной жизнью, strangers are ene- хотя от неё этого не требовалось. mies, and that among Как известно, жена Домрула была them there may be уроженкой чужой земли. Отсюда friendly people. In the возникает мысль о том, что не все end of this story we чужестранцы – враги, и среди них become witnesses of могут быть дружелюбно настроен- faithfulness, displayed ные люди. В заключение этого рас-

24 MIRAS al jak dy. ... Çün ki «söz» be rip, wada- by Dali Domrul’s wife, as well as Allah сказа мы становимся свидетелями syn da ta pyl man ly gy, gü nä siz we päk the Almighty. проявления верности женой Дяли bir gyzy al dan ly gy, ýag ny oguz dün ýä- In “The Book of Dede Korkut” among Домрула, а также ниспосланной si niň hem-de döw rü niň (şeý le lik bi len, the literary personages, who embod- для этого милости Бога небесного bü tin döwür le riň) ruhy hem ah lak ka- ied one of the most valuable qualities, (Всевышнего). da la ry nyň äh li si ne ters he re ket eden- is the image of Dirse khan’s wife. It is В «Горкут ата» в числе литера- li gi üçin Beý re giň ölüm hö kü mi eýýäm on her advice that Dirse khan made турных персонажей, воплотивших çy ka ry lyp, on dan çe ne lip aty lan «gur- sacrifices and vowed, thereafter they в себе одно из самых ценных жен- şun» eý ýäm nil den çy kyp dy» (Ab dyl la, had a baby. And later it was she who ских качеств, является образ жены 2012: 214). reconciled a husband with the son, Дирсе хана. По её совету, Дирсе хан «Gor kut ata» ese rin de zenan maş- who were in discord because of the совершил жертвоприношения и дал ga la nyň we pa ly ly gy hem uly orun intrigue of the close. The fact that this обед, после которых у них появил- eýe le ýär. Dä li Dom rul hak da ky he ka- woman persuaded his son Bugach to ся долгожданный ребёнок. А позже ýat da aýa lyň öz äri ne bo lan we pa ly ly- forgive sins of his father, discloses her она же помирила мужа с сыном, ко- gy nyň şa ýa dy bol ýa rys. Özüne de rek faithfulness to the family and to the торые были в раздоре из-за интриг jan ber jek ki şi ni tap ma dyk Dom ru lyň family hearth. приближённых. То, что эта женщи- da dy na aýa ly ýetiş ýär. On dan hiç bir And the same way Burla Hatyn is на уговорила своего сына Бугаджы za da ga raş ma sa lar-da, aýa ly öz äri ne pulled forth in the work as the pattern простить грех отца, раскрывает её de rek ja ny ny ber mä ge taýýar dy gy ny of faithfulness. Having found herself in преданность семье и домашнему aýd ýar. Mä lim bol şy ýa ly, Dom ru lyň captivity, the women, who were around aýa ly ke se ki ýe riň gy zy dyr. Bu ke se- her did not extradite their mistress. очагу. ki ýer li gy zyň pi da kär li gi ün sü ňi özü ne The enemies decided that having sug- И точно так же в произведении çek ýär. Mun dan ke se ki ýurt lu la ryň äh- gested them to try the meal, cooked в качестве образца верности вы- li si niň duşman däl di gi, ola ryň ara syn- from the meat of the killed son of Salor двигается на первый план Бурла da dost ki şi le riň hem bolup bil jek di gi Kazan, force Burla Hatyn to open. She хатын. Оказавшись в плену, жен- hak da ky pikir ýü ze çyk ýar. Bu he ka ýa- did not give a chance to Shokli Melik щины, окружавшие её, не выдали tyň ahy ryn da-da dä li Dom ru lyň aýa ly- trample in the mud the honor of his свою госпожу. Враги решают, что, nyň we pa darly gy nyň hem-de mu nuň husband Kazan and had no way but to предложив им отведать блюдо, при- üçin Taňry ta ra pyn dan döre di len yhsa- agree to try her son’s meat. In this part готовленное из мяса убитого сына nyň şa ýa dy bol ýa rys. of the work great place is given to the Салура Газана, вынудят Бурла ха- «Gor kut ata» ese rin dä ki iň gym mat- self-sacrificingness of her son Uruz. тын раскрыться. Она не дала воз- ly zenan hä si ýet le ri niň bi ri-de Dir se He is ready to sacrifice his life for hon- можность Шёкли Мелику втоптать

MIRAS 25 ha nyň aýa ly nyň ede bi keşbi dir. Dirse or and dignity of his father, and in him в грязь честь своего мужа Газана han aýalynyň maslahaty bilen sada- – the Oghuz people. Mother and son и была вынуждена согласиться от- ka berýär, şondan soňra olaryň uzak prove their loyalty to sacred objects, ведать мясо собственного сына. В garaşylan perzendi dünýa inýär. Has to the spiritual values of the Oghuz этой части произведения большое soň ra bolsa, aýaly pit ne sebäp li ara- society, more exact, to their customs значение приобретает и жертвен- la ry bo zu lan ata bi len ogluň arala ry ny and traditions. For this they both are ность её сына Ороза. За честь и до- saz la ýar. Bu ze nan maş ga la nyň öz weird by fate to pass test, and they стоинство своего отца, а в его лице ogly Bu ga jy ka ka sy nyň gü nä si ni geç- get through it with honor and merits. – народа огузов, он готов пожертво- mä ge göw net me gi onuň öz maş ga la- Everybody’s attention is caught by the вать своей жизнью. И мать, и сын sy na hem-de oja gy na bolan we pa dar- daughter of the enemy Seljan Hatyn, доказывают свою верность святын- ly gy ny açyp gör kez ýär. taking the field of his father, defends ям, духовным ценностям огузского Şo nuň ýa ly-da, Bur la ha tyn eser de her husband – Gunturaly and stays общества, точнее его обычаям и we pa ly ly gyň tym sa ly hök mün de öňe faithful to him. Both Domrul’s wife and традициям. Для этого оба они об- çyk ýar. Ol Şök li Me li giň Gaza nyň na- Gunturaly’s wife are strangers by birth. речены судьбой на то, чтобы пройти my sy ny aýak as ty na sal ma gy na ýol But, in spite of this, they both are de- испытание, и выдерживают его с че- ber me ýär we öz oglu nyň eti ni iý mä ge picted as positive literary personages. стью и достоинством. ra zy bol ýar. Ese riň bu bo ýun da Oro- This reminds us that natives of other zyň pi da kär li gi-de örän uly äh miýe te Обращает на себя внимание и то, eýe dir. Ol hem ka ka sy nyň, onuň üs ti countries may be friends, who experi- как дочь врага Сельджан хатын, вы- bi len hem oguz hal ky nyň na my sy we ence upon us the most kind feelings. ступив против войска своего отца, ab ra ýy üçin ja ny ny pi da etmä ge taý- In “The Book of Dede Korkut” faith- защищает своего супруга – Ганту- ýar. Eje si-de, og ly-da oguz jem gy ýe- fulness to the betrothed finds reflection ралы и остается преданной ему. И ti niň mu kad des lik le ri ne, ýagny däp- in the literary image of Banu Chichek. жена Домрула, и жена Гантуралы – des sur la ry na we pa ly dyk la ry ny su but She had been waiting for Beyrek, who уроженки чужих стран. Но, несмотря ed ýär ler. Bu ba bat da ola ryň iki si-de was in captivity. In the conclusion of на это, обе изображены как положи- sy nag dan geç mä ge mej bur bol ýar lar the narration once again we can wit- тельные литературные персонажи. we bu sy na gyň höt de sin den ab raý bi- ness faithfulness, when Beyrek under- Это напоминает нам, что уроженцы len gel me gi ba şar ýar lar. went the test with a ring. других стран могут быть друзьями, Duş ma nyň gyzy bo lan Sel jan ha ty- In the epic the presence of an en- испытывающими по отношению к nyň öz kaka sy nyň goşu ny na gar şy ge- emy conditions the availability of a нам самые добрые чувства. lip, Gan tu ra ly ny gora ma gy we oňa we- positive hero. In other words, if a work В «Горкут ата» верность наречен- pa ly bo lup gal ma gy-da ün sü ňi özü ne does not have an enemy, who strives ному находит отражение в литера- çek ýär. Dom ru lyň hem, Gan tu raly nyň at blemish, to violate the habitual life, турном образе Банычичек. Она мно- hem ýan ýol da şy ke se ki ýurt lu dyr. Mu- the necessity in a hero or in making a го лет ждёт Бейрека, находившегося ňa ga ra maz dan, ola ryň iki si-de go wy man a hero falls off. The typology of an в плену. В заключение повествова- hä si ýet li ede bi gah ry manlar hök mün- enemy lets to disclose the outstanding ния ещё раз засвидетельствована de su rat lan dy ryl ýar. Bu ýag daý bize qualities of the hero. Such narration of верность, которую ею была прояв- ke se ki ýurtly nyň hem dost bo lup bil je- events reminds that the reason of un- лена, когда Бейрек прошел испыта- gi ni, ke se ki ýurt lu la ryň äh li si niň er bet derstanding of the essence of good is ние с помощью кольца. adam lar däl di gi ni ýat lad ýar. the address to his antipode. В эпосах присутствие врага об- «Gor kut ata» ese rin de adag ly ňa In the work “The Book of Dede Kor- условливает в качестве противове- bo lan we pa dar lyk Bany çiçe giň ede bi kut” the life and the outlook makes са наличие положительного героя. keş bi niň üs ti bi len ber lip dir. Ol ýe sir up the nucleus, to be more exact, the Другими словами, в произведении dü şen Beý re ge köp ýyl lap ga raş ýar. core of the way of life of all the Oguz без неприятеля, стремящегося на- He ka ýa tyň ahy ryn da bar ma gyn da ky ýü zü giň köme gi bi len, Beý re giň syna- people. Its every display in the better нести урон, нарушить привычную gyn dan ge çip, oňa bo lan we pa dar ly- way serves the provision of the con- жизнь, необходимость в герое или в gy ny ýe ne bir ge zek su but ed ýär. tinuity of the ennoble, transference героизации человека отпадает. Ти- Des san lar da duş man go wy gah ry- of the mentality and conscious of the пология врага позволяет раскрыть ma nyň ýüze çykma gy ny şertlen dir- Oghuz people to the further genera- выдающиеся качества героя. Такое ýär. Baş ga ça aýdy lan da, eser de bu- tions. In the introduction to the work изложение событий напоминает, что lam-bu jar ly ga se bäp bol ýan duş man the usage of the proverb “the old cloth причиной понимания сути хорошего bol ma sa, gah ry ma na mä täç li giň ýüze won’t become a cloth, the old enemy является обращение к его антиподу. çyk ma gy ýa-da bir ki şi niň gah ry ma na won’t become a friend” in the center В событиях произведения «Гор- öw rül me gi müm kin däl dir. Duş ma na of the narration the notion of “enemy” кут ата» жизнь и мировоззрение со- hä si ýet li görnü şi, gah ry ma nyň hä si- and there is given the first warning, ставляет ядро, точнее, сердцевину

26 MIRAS ýet li gör nü şini kesgit le mek de kö mek çi what is connected and is hidden in this бытия всех огузов. Каждое из его bol ýar. Bu ýag daý go wy za dyň nä me- word. проявлений наилучшим образом di gi ne akyl ýe tir mä ge er bet zadyň se- The enemy, wanted to attack the служит обеспечению преемствен- bäp bol şu ny ýat lad ýar. Oghuz beys, and awaits the mani- ности жизненных ценностей, пере- «Gor kut ata» ese rin dä ki waka lar da festation of any weak points on their даче менталитета и сознания огузов özü ni gör kezýän dur muş we dün ýä ga- part. With the help of scouts he may последующим поколениям. В преди- ra ýyş oguz la ryň äh li si niň ortak za dy, know about the attack at the suitable словии к произведению путем при- ýag ny töre sidir. Aň lat ma la ryň her bi ri moment and commences an attack. ведения пословицы «старый хлопок oguz la ryň dur muş gymmat lyk la ry ny, On this reason the Oghuz people are не станет бязью, старый враг – дру- umu my aňy ýe ti ni gel jek ki ne sil le re dü- forced to be in constant readiness to гом» в центр повествования ставит- şün dir mek de uly hyz ma ty bar. Eseriň repel the enemy’s attack. Kazan’s an- ся понятие «враг» и дается первое söz ba şy syn da «Kö ne pa myk biz bol- swer to the set question by Oroz’s son предупреждение, связанное с тем, maz, gar ry duş man dost bol maz» (Er- is exactly the definition of the word что таит в себе это слово. gin 2014:74) di ýen nakyl ar ka ly «duş- “enemy”. Oroz asks his father:“Who do Враг, испытывая желание напасть man» dü şün je si açyk or ta atylýar we people call enemies?” Kazan’a reply на огузских бегов, ждёт проявления duş man bi len bag ly il kin ji duý du ryş is very categorical. He replies:“If we каких-либо слабостей с их стороны. edil ýär. catch them then we kill them, if they С помощью лазутчиков он может Duş man oguz beg le ri niň üs tü ne catch us, then they kill us”. Gener- узнать о наступлении подходящего çoz jak bo lan da, ola ryň gow şak lyk et- ally, these answers contain the norms jek wag ty na garaş ýar. Ol iça ly sy nyň момента и совершить нападение. of behavior in the society, and for the По этой причине огузы вынужде- kö me gi bilen bu ýag daý dan ha bar ly members of the society they contain bol ýar we oguz la ryň üstü ne çoz ýar. ны всегда находиться в полной the norms of behavior – they are the Şol se bäp li hem oguz lar he mi şe duş- постоянной готовности отразить lessons of life and struggle. ma na garşy dur ma ga taýýar bol ma ga нападение врага. Ответ Газана на There are many places in the epic’s mej bur bo lup dyr. Oro zyň öz ka ka sy заданный сыном Орозом вопрос и narration, when it is told much about Sa lur ga za na be ren so ra gy nyň jo ga by есть открытое определение слова considering enemies as common dark «duş man» düşün je si niň açyk be ýa ny- «враг». Вообще, эти ответы содер- hostile forces, or when it is narrated dyr. Oroz ka ka syn dan: «Ki me duş man жат в себе нормы поведения в об- about some of them, or their peculiari- di ýil ýär?» di ýip so ra ýar. Ga za nyň jo- ществе, для членов которого – это ties. The enemies are characterized ga by örän kes git li li gi bi len tapa wut lan- уроки жизни и борьбы. in the work as people out of hand, not ýar. Ol: «Yz la ryn dan ýet sek, biz ola ry В повествованиях эпоса, при рас- wise, who do not have mercy to those öl dür ýä ris, olar yzy myz dan ýet se, bi zi смотрении врагов в общем в качес- who ask for mercy, sly, coward and so öl dür ýär ler» di ýip jo gap ber ýär. As lyn- тве тёмной враждебной силы, об on. (Çeribaş, 2011:7). The enemy who da bu jo gap lar jem gy ýet de özü ňi alyp отдельных из них, об их особен- bar ma gyň bir kada sy dyr, jemgy ýe tiň can attract attention to himself with the help of power of darkness has the ностях говорится немало. Врагов ag za la ry üçin ýaşa mak we göreş mek в произведении характеризуют как sa pa gy dyr. «Gor kut ata» ese rin dä ki name Аrshin son of Direk Tekfur. “Ar- shyn son of Tekfur was the Tekfur of людей распущенных, неумных, не he ka ýat lar da duş man la ryň gara güý- имеющих пощады к просящим ми- jü ne ga ran da, ola ryň şah sy ýet le ri bi- this fortres. This enemy has a height лосердия, хитрых, трусливых и т.п. len bag ly aý ra tyn lyk lar ba ra da has of sixty archin. He stroke, untwisted (Çeribaş, 2011:7). Способный прив- köp gür rüň edil ýär. Eser de duş man lar, bludgeon at sixty batmans, stretched лечь к себе внимание с помощью az gyn, akyl syz, aman di le ýä ne neb si his bow with crash” (Ergin 2014:199). тёмных сил враг имеет имя – Аршын agyr ma ýan, hi le gär, gor kak we şu ňa Direk Tekfur – is a very strong enemy. оглы Дирек Текфур. «Текфуром этой meň zeş kişi ler hök mün de hä si ýet len- Yigenek, to rescue him from the tram- крепости был Аршын оглы Текфур. di ril ýär (Çeri baş, 2011:7). Ga ra güýji mels of his grandfather Kazylyk Koja, bi len ün sü ňi özü ne çek me gi ba şar- together with twenty four beys, who У этого врага рост был в шестьдес- ýan duşma na Ar şyn og ly Di rek Tek- were known as heroes, appeared at ят аршин. Он ударял, раскрутив fur diý ýär ler: «Şol ga la nyň bir tekfu ry the fortress. All these beys were in кистень в шестьдесят батманов, с bar dy. Ady na Arşyn og ly Di rek Tekfur the hands of Tekfur, being in the de- треском натягивал свой лук» (Ergin diý ýar di ler. Bu ka fy ryň alt myş ar şyn pressed state. Yigenek also appears 2014:199). Дирек Текфур – очень bo ýy bardy. Alt myş batman gür zü si ni in the difficult situation, but with the сильный враг. Егенек, чтобы вызво- aý lap sa lar dy, ýa ýy ny şa tyr da dyp çe- help of God, he finds the way out of лить из его пут собственного деда ker di» (Er gin 2014:199). Di rek Tekfur this situation. God through the angel Казылык годжу, вместе с двадцатью örän güýç li duş man dyr. Ýege nek öz Jebrail gave him the power of forty четырьмя бегами, имевшими репу- ba ba sy Ka zy lyk go ja ny onuň elin den young men and that helped to gain the тацию героев, появился у крепости. ha las et mek üçin ýig ri mi dört sany victory. Все эти беги были в руках Текфура, MIRAS 27 gah ry man ha sap la jak begi bilen bir lik- Acquainting with the work we ob- находясь в подавленном состоянии. de gala nyň öňün de peýda bol ýar. Bu serve that the enemy, together with Егенек тоже оказывается в трудном beg le riň äh li si Tek fu ryň elin de pe ri şan the peculiarities, has also settled cul- положении, но с помощью Бога на- bol ýar. Ýe genek hem kyn ýag daý da ture of life. Most of people, who are ходит выход из этой ситуации. Бог gal ýar, em ma Al la ta ga la nyň ýar da- dependent on Tekfur, live in the for- через ангела Джебраила наделил my bilen bu kyn ýagdaý dan gu tul ýar. tress. If in the story about Yigenek, его силой сорока молодцев, что по- Al la ta ga la Jebra ýyl pe rişdä niň ara da son of Kazilik Koja, it is narrated about могло одержать победу. dur ma gy bi len oňa kyrk ýi gi diň güý jü ni “In that fortress there was one tekfur”, Знакомясь с произведением, мы ba gyş la ýar we bu sö weş de ony üs tün then in the story about Segrek, the son наблюдаем, что у врага вместе с çy kar ýar. of Ushun Koja, it is stated: “The way особенностями есть и осёдлая (ста- Duş ma nyň ýa şa ýyş aý ra tyn ly gy bi- was through the fortress Altnja. There бильная) культура жизни. Большин- len bag ly lyk da onuň otu rym ly ýaşa- Kara Tekfur built a fortress” (Çeribaş ство людей, подвластных Текфуру, ýyş me de ni ýe ti ne eýe di gi ni gör ýä ris. 2011:203). живут в крепости. Если в главе о Tek fu ryň go las tyn da ky la ryň ag la ba sy A chapter of the epic about Gan- сыне Казылыка годжи Егенек гово- ga la da ýa şa ýar. Kazy lyk go ja og ly Ýe- turaly is called to form the understand- рится о том, что «В той крепости ge nek ba ra da ky boý da: «Şol ga la nyň ing, the impossibility to trust the en- был один текфур», то в главе о сыне bir tekfu ry bar dy» di ýil se, Uşun go ja og- emy’s word. Tekfur, having married his ly Seg rek hak da ky boý da: «Ýo ly Alyn- Ушуна годжа Сегрека отмечается: daughter to Ganturaly, afterwards re- «Дорога проходила через крепость ja ga la sy nyň üstün den dü şüp di. Gara grets about it, sending troops against Te kür şol ýerde bir ga la sal dy ryp dy» Алынджа. Там Кара Текфур постро- him. ил крепость» (Çeribaş 2011:203). di ýil ýär (Çe ri baş 2011:203). The enemy, to whom it is impossible Duş ma nyň sö zü ne yna nyp bol ma- Глава эпоса о Гантуралы призва- to trust, appears to be a coward and ja gy na bol sa Gan tu ra ly hak daky bo- на сформировать понимание не- cunning. In the Story about Emren, ýuň mysa lyn da akyl ýe tir ýä ris. Gyzy- возможности доверять слову врага. son of Begil, it is narrated: “Enemies: ny Gan tu ra la durmu şa çy ka ran Tek fur Текфур, выдав свою дочь замуж за “This is Bekil’s horse. Let’s run away”. soň ra bu eden işi ne ökün ýär we Gan- Гантуралы, впоследствии сожалеет Then Tekfur says: “Look carefully. If it tu ra ly nyň üstü ne es ger gön der ýär. об этом, посылая против него вой- is Bekil, then I’ll run away before you” Sö zü ne yna nyp bol ma ýan duş man, ска. (Ergin 2014: 221). Bekil showed lack onuň hem üste si ne, gor kak we hi le- Враг, которому нельзя доверять, of spirit: “It is shameful to scare Alp аri” gär dir Be kil og ly Emren hak da ky boý- оказывается к тому же трусливым (Ergin 2014: 221). da şeýle diýil ýär: «Duş man lar: «Bu и хитрым. В главе о Бекил оглы In their struggle with enemies the Be ki liň aty dyr. Biz gaçýa rys» diý ýär ler. Эмрен повествуется: «Враги: «Это Oguz’s beys rreplenished the supply On da Tek fur aýd ýar: «Gowu ja se re diň. конь Бекила. Бежим». Тогда Текфур by the revival power of religious treaty. Bu gel ýän Be kil bol sa, siz den öňür ti говорит: «Посмотрите хорошенько. men ga ça ryn» (Er gin 2014: 221). Be- They washed by pure water, prayed. In difficult days, addressing to Allah, Если это Бекил, то я убегу прежде kil özü ni ejiz gö ren, gor kuz mak is län вас» (Ergin 2014: 221). Бекил сма- duş ma ny na garap şeýle diýýär: «Alp asked assistance from Allah. Emren, Bekil son of, took the field against the лодушничал: «Стыдно пугать Алп äri gor kuz jak bol mak aýyp dyr» (Ergin ари» (Ergin 2014: 221). 2014: 221). enemies, but finding themselves in dif- Для борьбы с врагами огузские Duş ma na gar şy gö re şen le rin de ficult situation, prays Allah, asking as- беги подпитывались животворящей oguz beg le ri ys la my ýet den güýç al ýar- sistance, and he is given the power of силой религиозного учения. Они lar. Olar aras sa suw bilen täret alyp, forty warriors: “God said Jebrail: “Oh, омывались чистой водой, читали iki rekat namaz okaýar lar. Kyn gün de Jebrail, go, I gave this slave the pow- намаз в два реката. В нелегкие дни, ga lan ma hal la ry Al la ta ga la ýal ba ryp, er of forty men”. Young man, having обращаясь к Богу, просят у него по- on dan ýardam di le ýär ler. Be kil ogly raised the enemy, stroke him to the Em ren duş man la ra gar şy çy kyp, kyn ground. Blood run from the enemy’s мощь. Бекил оглы Эмрен, выступив gün de ga lan da, Alla ta ga la ýal bar ýar nose. Splashing, it, as a peregrine fal- против врагов, но оказавшись в тя- we oňa kyrk ýi gi diň güý ji bagyş edil- con, caught the enemy’s throat”(Ergin жёлом положении, молится Богу, ýär: «Hak ta ga la Jeb ra ýy la aýt dy: «Ýa, 2014: 224). After this fight, the enemy прося у него поддержку, и ему при- Jeb ra ýyl, bar, şu gu lu ma kyrk äriň güý- warrier (bogatyr), being conquered by даётся сила сорока воинов: «Бог jü ni ber dim». Og lan duş ma ny ýo ka ry Emren, accepts the Muslim religion. сказал Джебраилу: «О, Джебраил, gö te rip, ýere urdy. duş manyň ga ny Among the got information about иди, я дал этому рабу силу соро- bur nun dan tüýdük ýaly bolup çüw dü- enemies are peculiarities of taking sei- ка мужей». Парень, подняв врага, ril di. Ol çyç rap, al gyr ýaly bolup, duş- zure of captives. They taught the cap- ударил его о землю. Кровь потекла ma nyň bo ga zyn dan ýa pyş dy» (Er gin tives’ arms beside the back, tied the ручьём из носа врага. Брызжа, она, 2014: 224). Bu gö reş den soň ra Em- rope around the neck and led them on как сапсан (вид сокола – Ред.), схва-

28 MIRAS ren den ýeň len duş man päl wan mu sul- foot. In the story about the Sack of the тила горло врага» (Ergin 2014: 224). man di ni ni ka bul ed ýär. House of Salur Kazan it is said: “Ka- После этой битвы вражеский паль- Duş man lar bara da alyn ýan maglu- zan bey’s old mother was taken along, ван (богатырь – Ред.), побеждённый mat la ry my zyň bi ri-de ola ryň ýesir al- hanging along on across the neck of Эмреном, принимает мусульман- şy nyň aýra tyn ly gy dyr. Duş man ýesir a black camel. Oroz bey, the son of ство. alan la ry nyň el le ri ni arka la ryn da da ňyp, Khan Kazan, and his three hundred Среди полученных сведений о bo ýun la ryn dan ýüp bag lap, py ýa da young warriors, all captured, were led врагах – особенности их захвата ýö red ýär. Sa lur ga za nyň öýüniň tala- away, hands tied and necks lashed to- пленных. Плененным они завязы- ny şyn dan söz açyl ýan boý da bu ba ra- gether. … Forty warriors together with вали руки за спиной, обвязывали da: «Ga zan be giň gar ry ja ene si ga ra Oroz with uncovered heads, bare- шею веревкой и вели их пешим dü ýä niň boýnun dan asylgy git di. Han footed were led away by enemies”. In ходом. В главе, повествующей об Ga za nyň og ly Oroz beg üç ýüz ýi git the story which tells about Oroz’s be- ограблении дома Салура Газана, bi len birlik de eli daňyl gy, boý ny bag- ing in capture, it is narrated: “Having говорится: «Старая мать Газан бега ly git di. ...Kyrk ýi git bi len og luň Oroz come to the young man, they seized повисла на шее черного верблюда. ba şy açyk, aýak ýa la ňaç duş man la ryň him. They tied his arms by elbows. Сын Газан хана Ороз бег вместе с ýa ny bi len ýe sir bo lup git di...» di ýil se, They threw a rope on his neck. They тремястами молодыми бегами был Oro zyň ýe sir dü şü şin den söz açyl ýan carried him with his face down. They связан по рукам, веревки были на- boý da: «Og la nyň üs tün den baryp, ony stroke him to blood” (Ergin 2014:103- кинуты на их шеи. … Сорок парней tut du lar. Iki elini tir se gin den bag la dy- 162). In the story about Emren, Bekil’s lar. Çal ur ga ny boý nu na dak dy lar. Ýü- с Орозом с непокрытой головой, бо- son there are similar words: “Tekfur: сые были уведены врагами». В гла- zin ýa ty ryp süý re di ler. Te nin den gan “Get up, jumping from their places, çyk ýan ça ur du lar. Ka ka diýip ag lat dy- ве же, описывающей пребывание seize the lying Bekil Bey, tie his arms, lar, ene di ýip ba gyrt dy lar. Eli da ňyl gy, Ороза в плену, говорится: «Придя к not giving him to understand, cut his boý ny bag ly, ýüzin li gi ne ýy kyp ýö rä- парню, схватили его. Связали руки beautiful head, shed his scarlet blood ber di ler» di ýil ýär (Ergin 2014:103- в локтях. Накинули на шею верев- to the ground, capture his daughter 162). Bekil og ly Emren bi len bag la ny- ку. Волокли его вниз лицом. Били до and wife” (Ergin 2014: 219). şyk ly boý da hem şo ňa meň zeş sözler крови» (Ergin 2014:103-162). В главе When the enemy approached, Salur bar: «Tek fur: «Gal kyp, ýeri ňiz den tu- о Эмрен – сыне Бекила есть схожие Kazan ordered his son to stay aside ruň, ýatan ýerin de beg Be ki li tutuň, слова: «Текфур: «Вставайте, вска- and announced him information about ak el le ri ni tirse gin den bag laň, duý man кивая с места, схватите лежащего enemies: “The enemy has a gunner, dur ka owa dan ba şy ny ke siň, al ja ga- бега Бекила, свяжите ему руки, не who reaches the aim at three shots. ny ny ýer ýüzü ne dö küň, gyzy ny, gel ni- дав ему понять (сообразить – Ред.), He also has a hangman, one cannot ni ýe sir alyň» diý di» (Er gin 2014: 219). отрежьте его красивую голову, про- say “Hey” before he cuts a head. He Duş man go la ýa ge len de, Sa lur ga- лейте его алую кровь на землю, его zan og lu na bir gyra da dur ma gy tab- also has a cook, who prepares jellied minced meat from the human’s meat” дочь и жену возьмите в плен» (Ergin şyr ýar we duş man ba ra da şeý le mag- 2014: 219). lu mat ber ýär: «Onuň duş ma nyň üç (Ergin 2014: 159). The enemy is mer- ciless to such an extent that he does Когда враг приблизился, Салур oku nyň üçü si hem ny şa na deg ýän Газан приказал сыну встать в сто- ok çu sy bar dyr. «Haý» diý män käň baş- not spare about the forgiveness. ронке и сообщил ему сведения о la ry kesýän jel la dy bar dyr. Adam eti ni From the Story about the Sack of the врагах: «У него, врага, есть стре- ýah na ed ýän aş çy sy bardyr» (Ergin House of Salur Kazan we know how лок, попадающий тремя стрелами в 2014: 159). duş man şu nuň ýa ly de- cunning may be an enemy, and that цель. Есть у него палач, не успеешь re je de za lym bo lup, ol aman dile ýä ni the enemy’s hostility is indeed bound- сказать «Хай», как он отрежет голо- hem ba gyş la ma ýar. less. ву. Есть и повар, готовящий холодец Duş ma nyň nä de re je de hi le gär bo lup Ganturaly’s assessment which gives bil je gi ni we duş man ly gy nyň çä gi niň Tekfur, attracts readers’ attention. We из человеческого мяса» (Ergin 2014: ýok du gy ny Gaza nyň öýü niň ta la ny- become witnesses of the fact how 159). Враг до такой степени безжа- şyn dan söz açyl ýan boý da gör ýä ris. Tekfur with great respect treats Gan- лостен, что не щадит просящих о Tek fu ryň Gan tu ra la ber ýän ba ha sy- turaly, who is young: “They sew white помиловании. da ün sü ňi özü ne çek ýär. Gan tu ra ly nyň tent, laid brightly colored carpet, cut О том, как может быть хитер враг, ýi git li gi ne Tek fu ryň uly hormat goý ýan- white sheep, drank seven years old и его враждебность является поис- dy gy nyň şa ýa dy bol ýa rys: «Ak ça dyr red wine. Tekfur: “This jigit’s words тине безграничной, мы узнаем из dik di ler, ala ja ha ly düşe di ler, ak goý- seem to be loud, and if he has a craft. главы об ограблении дома Газана. nuň da ma gy ny çal dy lar, ýe di ýyl lyk al Give him a girl, I took fancy of this Привлекает внимание и оценка şe rap içir di ler. Tek fur: «Bu ýigi diň sö- young man, he pleases me. If he Гантуралы, которую даёт Текфур. zi-hä bat ly gö rün ýär, elin de hü nä ri-de wants – let him stay, if not – let him go Мы становимся свидетелями того, MIRAS 29 bo laý sa» diýdi. ...Tekfur: «Gyzy ge ti rip away” (Ergin 2014: 191). He ordered как Текфур с большим уважением be riň, bu ýi gi di gö züm gör di, köň lüm to erect tents in forty place, and also относится к Гантуралы, находяще- söý di. Is le se gal syn, is le se git sin» diý- to raise the “tents for brides” in forty муся в молодом возрасте: «Сшили di (Er gin 2014: 191). ... Tek fur: «Walla, places” (Ergin, 2014: 192). белый шатёр, постелили цветастый bu ýi gi di gö züm gör di, köň lüm söý di» In the Story about Bugach Khan, ковёр, зарезали белого барана, di ýip, kyrk ýer de otag dik dir di, kyrk son of Dirse Khan, the father believed пили семилетнее красное вино. Тек- ýer de gyzyl-ala «gelin ota gy ny» dik- to the dishonest cowardly men that фур: «Слова этого джигита кажутся dir di» (Er gin, 2014: 192). his son is a whoremonger. In retort громкими, если ещё и ремесло в ру- Dir se ha nyň og ly Bu gaç han dan söz he plans to kill him. Dirse khan’s son ках есть. … Дайте ему девушку, этот açyl ýan boý da Dir se han kyrk sany and forty slanderers went hunting. The юноша приглянулся мне, он мне по na mart ýi gi diň sö zü ne al da nyp, oglu- father wound the son, having taken a душе. Пожелает – останется, нет – nyň ahlak syz ki şi di gi ne ynan ýar. Soň- shot from the bow. The reason of such пусть уходит» (Ergin 2014: 191). Он ra bol sa ony öl dür me gi ýü re gi ne düw- a behavior was not the father’s attitude приказал в сорока местах возвести ýär. Dir se han og ly we kyrk na mart towards son was not a competition be- палаты, и также в сорока местах bi le lik de awa çykýar. Ka ka sy og lu ny tween them but slanderous insinua- поднять «палаты невест» (Ergin, peý kam atyp ýa ra la ýar. Ka ka sy nyň tions about his behavior. This struggle 2014: 192). og ly ba bat da özü ni şu nuň ýa ly alyp is not a result of envy between father В главе о Бугач хане Дирсе – сыне bar ma gy na öza ra bas daşlyk dan hem and son, but consequence of jealous Дирсе хана, отец поверил обман- be ter onuň ah la gy ba ra da aý dy lan lar of father to his son (Bayat, 2009: 7). se bäp bol ýar. Bu gö reş ata dyr og luň ным словам малодушных людей It is shown here what a big losses the о том, что его сын – блудник. В от- bi ri-bi ri ne gö rip çi lik et me gi däl-de, kyrk whole society may suffer in the re- hyz mat çy nyň ka ka sy ny og lun dan ga- местку он намеревается его убить. sult of the sense of jealousy. Father’s ban ma gy neti je sin de ýüze çyk ýar. Сын Дирсе хана и сорок клеветни- behavior may be also a mistake; be- (Bayat, 2009: 7). Bu heka ýat da ky duş- ков выезжают на охоту. Отец ранит cause the father immediately believed man çy ly gyň se bä bi ga ban jaň lyk dyr. сына, выстрелив из лука. Причиной rumors about the son, and he even did Bu ýer de ga ban jaň ly gyň tu tuş jem gy- такого поведения отца по отноше- not want to know the truth. In the end, ýe te berip biljek zy ýa ny açylyp görke- нию к сыну явилась не столько воз- these forty warriors attempted to kill zi lip dir. Aý ra tyn hem, Dir se ha nyň öz никшая между ними конкуренция, Dirse Khan. Through the description og ly ba ra da aý dy lan la ra derrew yna- сколько клеветнические измышле- of this event the leaders are called not nyp otu ry ber me gi, eşi den le ri niň dog- ния о его поведении. Эта борьба – to make rapid solutions without inves- ru dy gy ny ýa-da beý le däl di gi ni öw ren- не результат зависти между отцом tigating the situation in details. jek bol maz ly gy ýal ňyş bir he re ket dir. и сыном, а следствие возникшей у Shokli Melik, having known that Şeý le lik bi len, ahyr so ňun da şol kyrk сорока слуг ревности отца к сыну Salur Kazan went hunting with all his ýi git Dir se ha nyň özü ni öl dür mek çi (Bayat, 2009: 7). Здесь показано, Oghuz beys, carried out a raid of his bol ýar. Eserde bu wa ka nyň üs ti bi len lands, sacked his home, and captured какой урон для всего общества мо- ýol baş çy la ryň so rap-ide mez den ka rar жет нанести нездоровое чувство çy kar ma ly däl dik le ri ün del ýär. his wife and three hundred and seven more people. Knowing that Georgia ревности. Ошибочным представ- Sa lur ga za nyň bü tin oguz beg le- ляется поведение отца, мгновенно ri bilen bir lik de awa çykan dy gy ny was not far from there, Uruz Koja asks поверившего сказанному о сыне, не bi len Şökli Melik onuň ýur du nyň üs- Kazan to whom he laid responsibilities пытавшегося докопаться до истины. tü ne çozýar we öýüni talap, aýaly ny, for the country before departure. Ka- В конце концов, эти сорок удальцов og lu ny we üç ýüz ýi gi di ni ýesir al ýar. zan informs that he leaves his son and покушались на убийство самого Gür jüs ta nyň bu ýer den daş däl di gi ni three hundred jigits instead of himself. Дирсе хана. Через описание этого göz öňün de tut mak bi len, Aruz go ja The question, which was asked by события в произведении руководи- Ga zan dan ýur du ny kime tabşy ryp Uruz Koja, if one reflects on, indirectly git je gi ni so ra ýar. Gazan hem öz og ly becomes the forecaster of the events, тели призываются не выносить ско- Oroz bi len üç ýüz ýi gi di ne ýur dy tab- which happened later. Because the ропалительных решений, не разо- şy ryp gitje gi ni aýd ýar. As lyn da Aruz reason of difficulties that happened бравшись в ситуации. go ja nyň so ra gy, şeý le seret seň, soň- later were rashness of actions and Шёкли Мелик, прознав, что Салыр ra bo lup geç jek wa ka la ryň ha bar çy sy- non-acceptance of the necessary Газан со всеми огузскими бегами dyr. Şo nuň üçin hem, bu kynçy ly gyň measures on ensuring safety. So, the выехал на охоту, совершил набег ýü ze çyk ma gy na ge ňeş edil mez li gi we event here acts as one more lesson to на его земли, разграбил его дом, а öňün den çä re gö rül mez li gi se bäp bol- the leaders and to the society in the жену, сына и ещё триста семь чело- ýar. Şeýle lik bi len, bu waka la ryň üs ti whole. век захватил в плен. Имея в виду, bi len ýol baş çy la ra hem-de jem gy ýe te In the epic’s Story about Beyrek, что Грузия находится недалеко, ýe ne bir mö hüm ders be ril ýär. son of Baybure Bamsa, it is narrated Аруз годжа спрашивает Газана, на

30 MIRAS Baý bü re og ly Bam sy Beý rek den that a woman became the reason of которого он возложил ответствен- söz açyl ýan boý da ky duş man çy ly ga appearing the enmity. Baybure Bey, ность за страну перед отъездом. «aýal» me se le si sebäp bol ýar. Baý- having knowing that they were going Газан сообщает, что оставляет bur dyň begi öz öý len me li gyzy nyň to marry Beyrek to his fiancée, fasci- вместо себя сына с его тремяста- Beý re ge dur mu şa çyka rylan ly gy ny bi- nates him. “Beyrek together with forty ми джигитами. Вопрос, заданный lip, Beý re gi ýe sir alyp, ga la syn da tus- warriors was in captivity. The enemy’s Арузом годжой, если вдуматься, sag lyk da sak la ýar: «Beýrek kyrk ýi gi di spy (let him not to reach his aim!) pen- косвенно становится предвестни- bi len bir lik de iýip-içip otyrdy. duş ma- etrates among him and then informs ком событий, наступивших позднее. nyň iça ly sy (goý, ol maksat-my ra dy- the fortress’s Bey Bayburt: “My Soltan, Ведь причиной нагрянувших затем na ýet me sin!) bu la ryň ara sy na gi rip, why are you inactive? Pay Pichen Bey трудностей явились необдуман- soň ra Baý burt ga la sy nyň be gi ne ha- gave Beyrek a girl whom he promised ность действий, и непринятие необ- bar ber di. Ol: «Sol ta nym, nä me üçin to give you”. This devil (let him not to ходимых мер по обеспечению без- otyr syň. Paý Pi çen beg saňa berjek reach his aim!) together with seven опасности. Таким образом, событие gy zy ny Beýre ge ber di. Ol bu gi je ger- hundred infidels performed an impetu- выступает в качестве ещё одного de ge gir ýär» diý di. Ol mel gun (goý, ous attack” (Ergin 2014: 129-130). In урока руководител-ям и обществу в ol mak sat-my ra dy na ýet me sin!) ýedi the story, which narrates about Oroz’s целом. ýüz hu daý syz lar bi len bir lik de ok gun- capture, Gazan, who was distressed ly hüjüm etdi» (Ergin 2014: 129-130). В главе эпоса, рассказывающей that his son Oroz, I spite of his six- о Бейреке – сыне Байбюре Бамсы, Oro zyň ýe sir dü şü şi be ýan edil ýän teen years old age, des not display boý da Ga zan, on al ty ýaşan dy gy na говорится, что причиной возникно- brevity, takes him to hunt with him. вения вражды послужила женщина. ga ra maz dan, ba tyr lyk gör kez me ýän At that time they were subjected to Бег Байбюре, узнав о том, что его og ly Orozyň ýag da ýy na neb si agyr ýar the enemy’s attack. The father orders we onuň bi len bir lik de awa çyk ýar. Şol невесту собираются выдать замуж the son to escape, but the son does wagt ola ryň üs tü ne duş man dö kül ýär. за Бейрека, пленит его и содержит not obey and gets into captivity. The Ka ka sy Oroza bir gy ra da dur ma gy ny в заточении в своей крепости. «Бей- problem of experience and inexperi- tab şyr sa-da, og ly ony diň le me ýär we рек вместе с сорока джигитами си- ence is raised here. Oroz, who did not duş ma na ýe sir düş ýär. Bu he ka ýa tyň дел в плену. Лазутчик врага (пусть obey his father, was captured, though esa syn da «tej ri be, tej ri besiz lik» me se- он не достигнет цели!) проникает к Kazan Bey’s was partially guilty him- le si ýatyr. Ilki baş da kaka sy nyň sözü ni ним, затем сообщает бегу крепос- self, because he could not hand over diň le me ýän Oroz mu nuň neti je sin de ти Байбурт: «Солтан мой, почему his life experience to his sixteen years ýe sir düşýär. As ly ýe tin de, oglu nyň ýe- ты бездействуешь? Пай Пичен бег old son. Oroz Bey’s words testify to it: sir düş me gin de Ga za nyň hem gü nä si отдал обещанную тебе девушку “Hey, bey-father, you had been grown bar. Çün ki ol, on al ty ýa şan og lu na ze- Бейреку». Этот дьявол (пусть он не as a camel, but you have no mind even rur bo lan terbi ýä ni ber män dir. Oro zyň аs a baby-camel. You became as big достигнет цели!) вместе с семью- söz le ri bu ýag daý dan ha bar ber ýär: as a hill, but you have not an intellect стами неверными совершил стре- «Eý, beg ka kam, dü ýe ýa ly ula lyp syň, мительное нападение» (Ergin 2014: em ma kö şek ki min aky lyň ýok. De pe even as large as a millet. A son learns a craft from his father or is it a father 129-130). В главе, рассказывающей ýa ly ula lyp syň, emma da ry ýaly beý niň о пленении Ороза, Газан, сокруша- ýok. Hü nä ri ogul ka ka syn dan öw ren- who learns from son? When you took ющийся о том, что его сын Ороз, ýär mi ýa-da ka ka lar ogul la ryn dan öw- me with you to travel along the coun- несмотря на свои шестнадцать лет, ren ýär mi? Sen ha çan meni alyp, ýur- try’s borders, what had I seen from не выказывает смелость, берет его duň serhe di ne bardyň, gy lyç ça lyp baş you, what had I learnt from you?” (Er- с собой на охоту. В это время они kes diň? Men sen den nä me gör düm, gin 2014, 156). Gazan remembered подвергаются нападению врага. nä me öw re ne ýin» (Ergin 2014, 156). what had happened on the eve of the Отец приказывает сыну скрыться, Og lun dan bu söz le ri eşi den Ga zan: event, when being at a party with his «Eý, beg ler, siz iýiň, içiň, söh be ti ňi zi close people, he uttered: “Hey, beys, но сын ослушивается и попадает в do wam ediň. Men bu og la ny alyp, awa eat, drink, continue to talk. I’ll take плен. В основу этого повествова- gi de ýin, ýa ny ma ýe di gün lük azyk ala- this young man with me to hunt, I take ния положена проблема опыта и ýyn, ok atan ýer le ri mi, gy lyç ça lyp baş subsistence for seven days, I’ll show неопытности. Не подчинившийся ke sen ýer le ri mi gör ke ze ýin, duş man the places, where I had hunted, we’ll отцу Ороз в результате был пленен, ýur du nyň ser he di ne, Jy zyg la ra, Agla- climb up the mountain from the ene- хотя в этом была доля вины и са- ga na, Gökje da ga alyp çy ka ýyn. Bu, my’s country to the mountains Juzug- мого Газана, поскольку он не смог soň ra, og la na ge rek bolar, eý, beg ler» lar, Aglagan, Geokche. This will after- передать житейский опыт шестнад- (Er gin 2014: 156) diý di. Diý mek, Sa- wards be useful for a young man, hey, цатилетнему сыну. Об этом свиде- lur ga za nyň has ozal şu nuň ýa ly here- beys” (Ergin 2014: 156). Naturally, тельствуют и слова Ороза: «Эй, ket etme gi ge rek eken. Şeý le lik bi len, Salur Kazan had to act so even be- отец-бег, ты вырос как верблюд, но MIRAS 31 des sa nyň gah ry man la ry na bi lim we fore, having taken safety precautions. не имеешь ума даже как верблюжо- ter bi ýe özwag tyn da be ril me li dir. Şeý- So, this plot teaches that knowledge нок. Ты стал как холм, но у тебя нет le edil me dik ýag da ýyn da şu nuň ýa ly and experience have to be passed разума даже с просо. Ремеслу сын kyn çy lyk lar bilen ýüz be-ýüz bol nup over in due time, in the necessary mo- обучается у отца или отец учится у bil ner. Şu nuň ýaly ýag da ýy «Gö rog ly» ment. Not doing it, one may face diffi- сына? Когда ты брал меня с собой epo syn da-da gör ýä ris. Görog ly Arap culties face to face. Such episode was в путешествия на границы страны, что я видел от тебя, чему научил- Reý ha nyň eli ne ýe sir düş ýär. Ony witnessed in the epic “Gerogly” when ся?» (Ergin 2014, 156). Газан вспом- diňe ogul ly gy Öwez ha las edip bi jek di. it is narrated about Gerogly being cap- нил, что произошло накануне собы- Gö rog ly oňa öz wag tyn da ata mün me- tured by Arab Reykhan. Only his step- тия, когда, находясь на застолье с gi, gylyç ulan ma gy we duş man bi len son Ovez could save him. Gerogly re- приближенными, бег произнес: «Эй, sö weş me gi öw ret män li gi üçin puş man grets about the fact that in due time he беги, ешьте, пейте, продолжайте бе- ed ýär, çünki Öwez duş man bi len gar- did not teach to ride a horse, to hold седовать. Я возьму этого парня на şy la şan da, elin den hiç zat gel me ýär. a sword in the hands and struggle охоту, с собой беру пропитанье на Şu ýer de Görog ly ogul ly gy na duşman with enemy, because while meeting семь дней, покажу места, где я стре- bi len söweş me gi öwret män li gi ne puş- the enemy Ovez was unable to march лял, поднимемся у границы с вра- man ed ýän di gi ni aýd ýar we şol ýe riň into battle. Gerogly is pity for this and жеской страной на горы Джузуглар, özün de nä hi li sö weş me li di gi ni dü şün- immediately starts to explain how one Аглаган, Гёкче. Это потом пригодит- dir mä ge baş la ýar (Şa hin 2011:181- should struggle with an infidel (Şahin ся для парня, эй, беги» (Ergin 2014: 182). 2011:181-182). 156). Конечно, Салыр Газан должен был поступить так ещё раньше, при- чем приняв меры безопасности. Та- ким образом, этот сюжет учит, что знания и опыт должны передавать- ся своевременно, в нужный момент. Не сделав этого, можно столкнуться с трудностями лицом к лицу. Такой эпизод засвидетельствован в эпосе «Гёроглы», где повествуется о том, как Гёроглы попадает в плен к Ара- бу Рейхану. Его мог спасти только пасынок Овез. Гёроглы сожалеет о том, что в своё время не обучил его скакать на коне, держать меч в руках и сражаться с врагом, так как Овез при встрече с врагом был не- способен вступить с ним в бой. Гё- роглы сожалеет по этому поводу и тут же приступает к разъяснению, как надо сражаться с неприятелем (Şahin 2011:181-182). В основу главы, где рассказы- вается о Гантуралы, сыне Ганглы годжа, положено рассмотрение про- блемы обретения спутника жизни, за которого приходится бороться. В тюркоязычных дестанах одна из причин борьбы, которую ведут ге- рои произведения, связана с «необ- ходимостью жениться». В дестане «Маадай-Гара» персонаж по име- ни Кёгюдей Мерген отправляется в путь, чтобы жениться на Алтын Кюшкин – дочери Ай Кагана. Пре-

32 MIRAS Gaň ly go ja og ly Gantu ra ly dan söz The consideration of a problem of одолев на своём пути все трудно- açyl ýan boý da ky gö re şiň esasyn da gaining a life companion, for whom сти, он обретает шестерых друзей, «ýan ýol daş edin mek» me se le si ýatyr. one has to fight, is laid into the basis с которыми его роднит схожесть Tür ki dil ler dä ki des san lar da gah ry ma- of a Story of Ganturaly, Son of Kanli характеров. Используя обманный nyň alyp bar ýan gö reş le ri niň iň uly se- Koja. In the Turkic-speaking destans повод для приглашения в гости, Ай bäp le ri niň bi ri-de «gah ry ma nyň öý len- one of the reason of fight, which is Каган ведёт их в железную темни- me ýol çu ly gy» bi len bag la ny şyk ly dyr. carried out by the heros of the work, цу, закрывает двери на восемьде- «Maa daý-Ga ra» dessa nyn da Kö gü- is connected with the “necessity to сят восемь засовов, навешивает deý Mergen di ýen gah ry man Aý Ka ga- marry”. In the destan “Maaday-Kara” девяносто девять замков (Naskali, nyň gy zy Altyn Küs ki ni ge lin edin mek a personage by the name Kyogudey 1999:19). üçin ýola çyk ýar. Ol öz ýo lun da du şan Mergen starts out to marry Altyn Ky- В одной из глав эпоса, повествую- her bir kyn çy ly gy ýe ňip ge çen soň, edil ushkin, daughter of Ay Kagan. Having щей о сыне Казылык годжа – Егенек, özü ne meň zäp du ran al ty sany dost passed all difficulties on their way, he Казылык годжа, получив разреше- edin ýär. Aý Ka gan myh man al mak ba- makes friends with six people whose ние Байандыра хана отправиться ha na sy bilen olary demir zyn da na alyp characters are alike. Using the dishon- в поход, совершает нападение на bar ýar, zyn da nyň ga py sy na tog san est occasion to invite the guests, Ay текфура крепости Дюзмюрд. В этом do kuz gulp, seg sen do kuz sok ma ur- Kagan takes them to an iron dungeon, сражении он был пленен. Желая dur ýar (Nas ka li, 1999:19). closes the door on eighty eight bolts, вызволить отца из плена, Егенек Ka zy lyk go ja og ly Ýe ge nek den söz hangs on ninety nine locks (Naskali, направляется к текфуру крепости açyl ýan boý da Ba ýyn dyr han dan ýö- 1999:19). Диреку, сыну Аршына и добивается riş et mek üçin rug sat alan Ka zy lyk go- In one of the stories of an epic, освобождения отца. Долгое время ja şol gaýdy şy na Düzmürd gala sy nyň which narrates about the son of Ka- Егенек не ведал о пленении отца, tek fu ry nyň üstü ne çozýar. Ol bu sö- zylyk Koja – Yegenek, Kazulyk Koja, поскольку ему не было сообще- weş de ýe sir düş ýär. Ýe ge nek ka ka sy- having got Bayundyr Khan’s permis- но об этом. Узнал он эту весть во ny ha las etmek üçin Ar şyn og ly Di rek sion to start off on a trip, performs an время беседы с бегами: «В один Tek fu ryň ga la sy na gid ýär we ka ka sy- attacks on the tekfur of the Duzmord из дней, когда Егенек беседовал с ny azat ed ýär. stronghold. In that battle he was cap- бегами, он схлестнулся с Будаком, Ýe ge nek il ki ba da ka ka sy nyň ýe sir tured. Yegenek, wanting to make his сыном Гарагёна. Между ними нача- dü şe ni ni bil me ýär. Mu ny on dan giz lin father free from the capture, starts off лась словесная перепалка. Будак, sak laýar lar. Ol ka ka sy nyň ýe sir lik de- to tekfur of the stronghold, to Direk, посмотрев на него, сказал: «Чего di gi ni begler bilen söhbet edip otyr ka Arshin’s son, and achieves freedom to ты здесь сидишь и болтаешь? Если eşid ýär: «Gün ler de bir gün Ýe ge nek his father. For long time Yegenek did ты хочешь с кем-нибудь сразить- otu ryp beg ler bi len söh bet ed ýär kä, not know about his father’s being cap- ся, лучше пойди и освободи свое- Ga ra gö ne og ly Budak bi len sö zi azaş- tured, because nobody told him about dy. Olar söz uruş dyr ma ga baş la dy lar. it. He knew about it during his talk with го отца. Он уже шестнадцать лет в Bu dak oňa ga rap: «Bu ýerde boş gep- the beys: “One of the days, when Ye- плену...» (Ergin 2014: 200). До того läp otur maň nä me? Bi ri bi len dik leş- genek talked to the beys, he argued дня от Егенека скрывали факт пле- mek is le ýä niň çy nyň bol sa, gi dip ka- with Budag, son of Kara Gone. They нения отца, чтобы он сгоряча не ka ňy ha las et sen-e. Ol on al ty ýyldan began to argue severely. Budag, look- совершил необдуманные поступки. bä ri ýe sir dir diý di» (Er gin 2014: 200). ing at him, said:”Why are you sitting Тем не менeе, придворные в глуби- Ba şy ny bir be la so kaý ma syn di ýip, ka- here and talking and chattering? If you не души ожидали от него борьбы за ka sy nyň ýe sir lik de di gi ni Ýe ge nek den want to fight with somebody, then go освобождение отца. şol gü ne çen li giz läp ge lip dir ler. Emma and set free your father. Hit is already В главе об убийстве Бесат Депе- oguz ýi gi di hök mün de ondan ýe sir lik- sixteen years that he is in captivity... ” гёза описываемый враг показан как dä ki ka ka sy ny bo şat ma gy na, mu nuň (Ergin 2014: 200).Until that time peo- нечто иррациональное. У одного из üçin gö reş alyp bar ma gy na ga ra şyl- ple concealed the fact of his father be- водных источников пастух Аруза за- ýar dy. ing in captivity, for him not to perform стал пери и между ними произошла Be sat De pe gö zi öl dü ri şi be ýan edil- thoughtless actions. Nevertheless, the близость. На следующий год пери ýän boý da su rat lan dy ryl ýan duş man courtiers awaited from him struggle for родила от него ребёнка. Имеющий adat dan da şa ry bir bar lyk hök mün de his father’s freedom. один глаз на лбу, этот ребёнок, став or ta çyk ýar. Aru zyň ço pa ny bir çeş mä- In the story on Basat Tepegoz the взрослым, обрушивает беды на niň ba şyn da gö ren pe ri si ni tutýar we described enemy is depicted as some- огузский народ. Справиться с этим onuň bi len jü büt leş ýär. In di ki ýyl pe ri thing irrational. At one of the streams необыкновенным врагом сумел şol ço pan dan göw re sin de ga lan ça ga- the shepherd Uruz found peri and an только такой же необычный герой sy ny dün ýä in dir ýär. De pe sin de ýe ke intimacy happened. In the result the по имени Бесат. MIRAS 33 gö zi bolan bu ça ga oguz hal ky nyň ba- next year the peri bore a baby. Hav- В главе, связанной с Эмреном, şyn dan be la bo lup in ýär. Bu adat dan ing one eye on the forehead, this child, сыном Бекила, слова Салура Газа- da şa ry duş ma nyň hötde sin den edil becoming grown up, brings misfor- на, сказанные во время совместной onuň özi ýaly üýt ge şik gah ry man bo- tunes to the Oghuz people. Only such- охоты, вызвали обиду Бекила, ко- lan Be sat gel ýär. like unusual hero by the name Besat торой он поделился с женой. Дабы Be kil ogly Emren bilen bagly boý- managed with this enemy. успокоить мужа, она посоветовала da, aw awlap ýörkä ler, Sa lur gaza nyň In the story on the Emren, son of ему съездить на охоту, где он полу- aý dan bir sözi ja ny na bat ma dyk Be kil Begil, the words of Salur Kazan, ut- чил перелом ноги. Враги, прознав- on dan öý ke le ýär. Ol bu bo lan wa ka ny tered during conjoint hunting, caused шие об этом, напали на страну. öz aýa ly bi len paý laş ýar. Ol hem äri niň Begil’s offense, which he shared with В главе, связанной с Сегреком, ga ha ry ýa ty şar ýa ly, oňa awa çyk ma- his wife. To console her husband, she сыном Ушун годжа, лазутчики сооб- gy masla hat berýär. Aw aw lap ýör kä suggested him to go hunting where he щают Гара Текфуру о приближении aýa gy döw len Beki liň düşen gü nün- broke his leg. The enemies, knowing к крепости Алынджа Эгрека, пред- den ha bar dar bo lan duş man onuň ýur- about that, attacked his country. принявшего поход с разрешения Ба- du nyň üs tü ne çoz ýar. In the Story on Seghrek, Son of Us- яндыр хана. Это позволило Текфуру Uşun go ja og ly Seg rek bi len bag- hun Koja, the spies inform Gara Tekfur захватить Эгрека в плен. Брат Эгре- la ny şyk ly boý da Ba ýyn dyr han dan about the approach of Alynja Egrek ка Сегрек, пребывавший уже в юно- ýö ri şe çyk ma ga rug sat alan Eg re giň to the stronghold, who undertook шеском возрасте, вызволил брата Alyn ja ga la sy nyň go la ýyn da dy gy ny the march having got permission of из плена. В этом повествовании так iça ly la ry Ga ra Tek fu ra ha bar ber ýär- Bayandyr Khan. This made possible же, как и Егенек, Сегрек длительное Tekfur to capture Egrek. Segrek, the ler. Eg rek, şeý le lik bi len, Tekfur ta ra- время не знал, что брат находится в pyn dan ýe sir alyn ýar. Egre giň er kek brother of Egrek, who was already a плену. Однажды он был на свадьбе. do ga ny Seg rek ula lyp, är ýigit çy kan- teen-ager, freed his brother from the «Один из дней привёл его на сва- soň, gidip aga sy ny halas ed ýär. Bu captivity. In this narration, as in the pre- дебное пиршество. Он остановился he ka ýat da, edil Ýe ge nek ýa ly, Seg rek vious one, Segrek, as Yegenek too, for здесь, ел угощенья, пил вино. Се- hem aga sy nyň duş ma nyň elin de ýe- long time did not know that his brother грек опьянел. Он вышел на улицу и sir lik de ge zip ýö re ni ni kän wagt lap bil- was in captivity. “ One of the days he увидел, что двое сирот дерутся. Со män gez ýär. Günle riň bi rin de ol bi ri niň came to a wedding festivity. He stayed словами: «Эй, вы что делаете?» он ni ka to ýu na gat naş ýar: «Bir gün onuň there, ate meals, drank wine. Segrek дал каждому из них подзатыльник. ýo ly bir ni ka toýu nyň üs tün den düş di. became drunken. He went out to the Язык сироты, подобно тому, как го- Ol bu ýer de düş läp, na har iý di, şe rap street and saw that two orphans were рек плод старого тутовника, бывает iç di. Seg rek ser hoş bol dy. Ol daşa ryk quarreling. Saying the words: “Hey, ядовит. Один из мальчишек сказал: çyk dy we gör se, bir ýe tim og lan özi you, what are you doing? ” he clipped «Эй, нам что не хватает того, что мы ýa ly baş ga bir ýe tim og lan bilen ur şup on the back of their heads of each of dur. Ol: «Eý, bol şu ňyz nähi li?» di ýip, them. The orphan’s tongue may be as сироты? Вдобавок к этому зачем ты ola ryň her si ne bir ýum ruk ur dy. Köne poisonous as the fruit of the old mul- нас бьёшь? Твой брат в плену в кре- tu duň miwe si, ýe ti miň di li ajy bol ýar. berry tree. One of the boys said: “Hey, пости Алынджа. Если ты смел, иди, Ýe tim le riň bi ri: «Eý, ýe tim li gi miz ýe- do you think that it is not enough for us освободи его». Сегрек спросил: «Как ter lik däl mi? Üste si ne meni näme üçin to be orphans? And you beat us even зовут моего брата?» Мальчишка от- ur ýar syň? Do ga nyň Alyn ja ga la syn da more, what for? Your brother is in the ветил: «Эгрек». Сегрек с грустью в ýe sir lik de gezip ýör. Hü nä riň bol sa, Allynja fortress in captivity. If you are голосе произнёс: «Эгрека будет до- git, şony ha las et» diý di. Seg rek: «Do- brave, go and set him free” Segrek стоин Сегрек. Брат мой жив-здоров. ga ny ma kim diý ýär ler?» di ýip so ra dy. asked: “What is my brother’s name?” Без брата я не буду беззаботно Ýaň ky og lan aýtdy: «Eg rek dir». Seg- The boy replied: “Egrek”. Segrek ut- жить среди народа огузов, свет rek: «Eg re ge Segrek ýa ra şar. Do ga- tered with grief: “Segrek will be worthy очей моих, мой брат» (Ergin 2014: nym sag eken gaý gy lanman, do gan- Egrek. My brother is alive and healthy. 226). Как и в случае с Егенеком, от syz oguz ilin de dur man, ga ra gö zü miň Without the brother I would not live Сегрека также ожидаются усилия по nu ry, do ga nym» di ýip, gözle rin den ýaş light-heartedly among the Oghuz peo- освобождению брата. dök di. Ol içe ri gi rip, söh bet deş le rin den ple, the apple of my eye, my brother” Отражающая культуру тюркского git mä ge rug sat so ra dy. Soň ra bol- (Ergin 2014: 226). As in the example прошлого и выдвигающая на пер- sa: «Beg ler, hoş ja ga lyň diý di» (Er gin with Yegenek, people wait from Seg- вый план личности людей, приз- 2014: 226). Gör şü miz ýa ly, Ýege nek rek some action on making his brother ванных являть собой пример для ba bat da bol şy ýa ly, Seg rek den hem free. многих поколений, книга «Горкут gi dip do ga ny ny halas et me gi ne ga ra- “The Book of Dede Korkut”, where ата», в которой описываются обря- şyl ýar. rites, traditions and customs are de- ды, традиции и обычаи, служит ком-

34 MIRAS Tür ki me de ni ýe ti niň geç mi şi ni aý- scribed, where the Turkish culture is пасом, иллюстрацией и энциклопе- dyň lad ýan we gel jek üçin gö rel de reflected and where the personalities дией жизненных устоев и ценностей bo lup bil jek ynsan sypatlaryny öňe of people, who embody the example туркмен-огузов. Читая эту книгу, мы çy kar ýan bir däp-des sur (tö re) ki ta by for many generations to come, serves знакомимся с устройством государ- bo lan «Gorkut ata» ki ta by oguz türk- as a compass, as an illustration and ства и структурой племён огузов, men le ri niň ýa şa ýyş gymmat lyk la ry ny encyclopedia of life foundations and составляем представление об их geljek ki nesil le re aňlat mak hem-de values of Oghuz Turkmens. Reading друзьях и врагах, радостях и печа- or ta çy kar mak we zi pe si ni ýe ri ne ýe tir- this book, we get acquainted with the лях, обрядах и обычаях, экономи- mechanism of the government and ýär. Bu ese ri okan ma ha ly myz oguz- ческих и социальных условиях того structure of the Oghuz tribes, make la ryň döw let we ti re-taý pa gur luş la ry, времени. Идеи о значении единства up notions about their friends and en- dost la ry we duş man la ry, begenç le ri семьи и общества красной нитью emies, happiness and grieves, rites we gy nanç lat ry, däp-des sur la ry we проходят, можно сказать, через все and customs, economic and social adat la ry, yk dy sa dy we dur muş şert- повествования. В целом, каждая le ri bi len tanyş bol ýa rys. Maş ga la we conditions of that time. We may say that the ideas about the importance новелла, начиная с размышлений jem gy ýet bü tin li gi niň go ral ma gy we о важности единства огузов, даёт äh mi ýe ti hak da ky pi kir ler he ka ýat la ryň of the unity of a family and a society run through the whole narration. On рецепты предотвращения опасно- äh li si niň di ýen ýaly için den eriş-ar gaç the whole, each novel, beginning with сти, связанной с разрушением этого bo lup geç ýär. Umuman, her bir he ka- the reflection about the importance of единства, и заканчивается опять- ýat oguz la ryň bir li gin den söz aç mak the unity of the Oghuz people, give таки показом жизненной силы идеа- bi len baş la nyp, bu bir li gi boz ma ga gö- receipts for diverting the danger, con- лов единения и единства огузов. nükdi ri len bir how puň öňi alyn ýar we nected with the destroy of this unity В огузском обществе от личности he ka ýat ýene oguz la ryň ag zy bir li gi niň and ends, again, by the showing the требовалась преданность семье, hem-de bir li gi niň be ýa ny bi len tamam- life power of the ideals of unity and друзьям, бегам, обычаям, тради- lan ýar. unanimity of Oghuz people. циям, не приветствовался отказ от Oguz jem gy ýe tin de şah sy ýet den The Oghuz society demanded to be дружбы и братства. Обладающий maş ga la sy na, dostla ry na, beg le ri ne, faithful to family, friends, beys, cus- däp-des su ra we pa ly bol mak ta lap самоуважением человек должен toms, traditions. The rejection of friend- быть рядом со своим другом в не- edil ýär, dost luk dan ýüz öwür mek ha- ship, and fraternity was not welcomed. легкие для него времена. Он дол- lan ma ýar. Özüni sy la ýan ki şi dos tu nyň A man, who possessed self-respect, жен знать врага и быть в постоян- kyn günün de onuň ýa nyn da bol ma ly. has to be near to his friend in difficult ной готовности противостоять ему, Ol duş ma ny ny tana ma ly we oňa gar şy times. He should know his enemy and не забывая о том, что нельзя до- dur ma ga he mi şe taý ýar bol maly. Duş- should be in constant readiness to re- ma nyň sö zü ne yna nyp bol ma ja gy ny, sist, remembering that one should not верять словам врага, ведь он спо- onuň dürli hi le le re baş urup bil je gi ni trust to the enemy’s words, because собен на любое коварство. В книге üns den düşür me li däl. Şonuň ýa ly-da, he is able to any insidiousness. “The «Горкут ата» отсутствуют идеи о «Gor kut ata» ki ta byn da ke se ki ýurt lu- Book of Dede Korkut” there no ideas вражде с другими государствами, и la ra duş man çy lyk edil me ýär we ke se- about hostility with other states, and it она учит, что за пределами страны ki ýurtlu la ryň äh li si niň duş man däl di gi, teaches, that beside the country there могут жить дружелюбные люди, с olaryň ara syn da dost ki şi le riň hem bo- may be friendly people, with whom которыми надо поддерживать нор- lup bi jek di gi öw re dil ýär. one should have normal relations. мальные отношения.

EDEBIÝATLAR LITERATURE ЛИТЕРАТУРА

1.Fuzuli BAYAT (2009). Mitolojik Zıtlık Paradigmasında Baba-Oğul Mücadelesi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Der- gisi, Volume 2/6 Winter. 2.Halil İBRAHİM ŞAHİN (2012). Türk Destanlarındaki Aile Algısı Üzerine Bir Değerlendirme. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, s.33, s.117-138. 3.Mehmet ÇERİBAŞ (2011). Erlikten Şökli Melik’e Türk Destanlarında Düşman Unsurlar ve Dede Korkut Boylarında Kâfirler. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, s.127, s.195 -210. 4.Muharrem Ergin (2014). Dede Korkut Kitabı – 1, TDK Yay., Ankara.

MIRAS 35 A. BAYSAL (Türkiýe Respublikasy) ALTYN ÇAÝYLAN GOLÝAZMA KITAPLARY WE OLARY KESGITLEMEKDE GÖZLEGLER

A. BAYSAL (Republic of Turkey) THE GILDED MANUSCRIPT BOOKS AND SEARCHES ON THEIR DEFINITION

А. БАЙСАЛ (Турецкая Республика) ЗОЛОЧЕНЫЕ РУКОПИСНЫЕ КНИГИ И ПОИСКИ ПО ИХ ОПРЕДЕЛЕНИЮ

Gol ýaz ma kitap lar mil let le riň ru hy The ancient manuscript books are Старинные рукописные книги яв- gym mat ly gy dyr. Olar gady my me de- the spiritual heritage of every nation. ляются духовным достоянием каж- ni ýet ler de ylmyň, sun ga tyň we me de- They serve important source, making дой нации. Они служат важным ni ýe tiň tutan or nu ny kes git le mek de iň it possible to have imagination about источником, позволяющим иметь äh mi ýet li çeş me bo lup hyzmat ed ýär. development of science, art and cul- представление о развитии науки, Ýa zy lan za man la ryn dan baş lap, hä- ture, making the basis of the ancient искусства и культуры, составляв- zir ki döwre çenli öz gym ma ty ny ýi tir- civilizations. These manuscript monu- ших основу древних цивилизаций. män ge len we iň gymmat ly ha zy na ments, which have been written by Рукописные книги, написанные от ha sap la nan bu me de ni ýet ha zy na la ry hands since time of the writing before руки ещё до возникновения книгопе- çap ha na nyň he niz ýok wag ty el bi len origination of the book-printing and чатания, и до наших дней не утра- ýa zy lan dyk la ry üçin gol ýaz ma ki tap lar come till our days, did not lose its val- тившие свою ценность, считаются ýa-da gol ýaz ma lar diýlip at lan dy ry lyp- ue, being considered the rarities and раритетами и библиографической dyr [1]. bibliographical treasury, have got the сокровищницей. Эти рукописные Her bir jem gy ýe tiň öz me de ni ýe ti niň name of the hand-written books or памятники получили название руко- däp le ri ne gö rä şe kil alan bu ki tap lar manuscripts [1]. писных книг или рукописей [1]. These books, embodying the cul- aň lad ýan ma ny la ry bi len bir lik de sun- Эти книги, воплотившие куль- tural traditions of the society of days gat ba bat da-da dürli aý ra tyn lyk la ra турные традиции общества давно long past, have various character by eýe dir. Ki ta byň ýaz gy sy, jil di we al tyn минувших дней, имеют различный content and artistic-cultural value. The ça ýy lan ýer le ri şu nuk daýna zar dan характер по содержанию и художе- title on the book, cover and gilding on ün sü ňi has hem özü ne çek ýär. Ki tap- ственно-культурной ценности. Осо- it particularly attracts attention. The lar di ňe bir oky jy nyň bi li mi niň artma- books promote not only increase of бенно привлекают внимание над- gy na go şant goş man eý sem, be ze li şi scholarship of the reader, but arouse пись на книге, переплет и позолота ar ka ly on da gö zel lik dü şün je si ni hem the feeling of the beauty in him. Major- на нем. Книги не только способству- oýar ýar. Şo ňa gö rä-de, bi ziň me de- ity of the manuscript books are appre- ют повышению образованности ni ýe ti miz de muňa örän uly äh mi ýet hended as works of art. читателя, но и пробуждают в нем ber lip, gol ýaz ma ki tap la ry my zyň ag la- The raised to the rank of art, the чувство прекрасного. Большинство ba sy gö ýä bir sun gat ese ri hök mün de manuscript books were copied out by рукописных книг воспринимаются в or ta çy kyp dyr. the most skilled calligraphers of own качестве произведений искусства. Sun gat de re je sin dä ki bu gol ýaz ma time, their designing with the refined Возведенные в ранг искусства ki tap lar öz döw rü niň iň us sat hat dat la- ornaments became the most compe- рукописные книги переписывались ry ta ra pyn dan göçü ri lip, ne pis na gyş lar tent to the people in affair of gilding. самыми умелыми каллиграфами bi len be ze mek üçin al tyn çaý ma işin- The artists, while decorating books своего времени, оформление их den ba şy çyk ýan iň ba şar jaň adam la- with pictures, requiring the greatest изящными узорами поручалось ra tab şy ry lyp dyr. Çyz gy çy lar ki tap la ry, labour, but the bookbinders, while cre- самым компетентным в деле зо- zäh me ti juda köp ta lap ed ýän çyzgy lar ating and beautiful and hard covers, лочения людям. Художники, укра-

Ali Fuat Baýsal, Nejmetdin Erbakan uniwersitetiniň Çeperçilik sungaty Fakultetiniň dekanynyň orunbasary. Türki halklaryň milli sungatlary bölüminiň müdiri. Ylymlaryň doktory, dosent.

Ali Fuat Baysal, the assistant dean of the fine arts faculty of the university named after Nedjmetdin Erbakan. The head of national arts of Turkic speaking peoples department. Doctor of sciences, associate professor.

Али Фуат Байсал, заместитель декана факультета изобразительных искусств университета им. Неджметдина Эрбакана, заведующий отделом национального искусства тюркоязычных народов. Доктор наук, доцент.

36 MIRAS bi len be ze se ler, jilt leý ji ler owa dan we brought them to the level of art. Along шая книги рисунками, требующими ga ty daş ly jilt taý ýar lap, ola ry haky ky with the Koran, Hadises, prayer books очень большого труда, переплётчи- sun gat de re je si ne ýe ti rip dir ler. Gur ha- and commemoration books, collected ки же, создавая красивые и твёрдые ny ke rim ler, ha dys ki tap la ry, do ga lar- works (divans) and books, copied out переплёты, доводили их до уровня dyr zi kir le ri öz içi ne al ýan ki tap lar, di- for libraries, as well as books, dedicat- искусства. Наряду с Коранами, ха- wan lar we ki tap ha na lar üçin gö çü ri len ed to the Padishahs, Viziers and other дисами, молитвенниками и поми- ki tap lar bi len bir ha tar da pa ty şa la ra, statesmen, as well as books prepared нальниками, сборниками (дивана- we zir le re we beý le ki döwlet adam la ry- for separate people, were decorat- ми) и книгами, переписанными для na ba gyş la ny lan, şo nuň ýa ly-da, aý ry- ed with gilding by the most exacting библиотек, книги, посвящённые aý ry adamlar üçin taý ýar la nan ki tap lar craftsmen of their time. падишахам, визирям и другим го- döw rüň iň ta lap kär se net çi le ri ta ra pyn- The craftsmen who engaged in gild- сударственным людям, книги, под- dan al tyn suw lar bi len be ze lip dir. ing covers of the books, were called готовленные для отдельных людей, Ki tap la ry altyn çaýyp be ze ýän se- myuzehips [2]. We can say that almost украшались позолотой самыми взы- net çi le re mü zeh hip di ýil ýär [2]. Sy- all manuscript books were painted at скательными ремесленниками сво- the same time with the help of gild- ýa dyr al ty ny bir lik de ulan mak ar ka ly его времени. ing and ink. It is a result of the work of edi len bu be zeg ler gol ýaz ma ki tap la ry- Ремесленников, которые занима- the collectives, working in the palace my zyň äh li sin de di ýen ýa ly duş gel ýär. лись золочением переплетов книг, workshops or separate masters [3]. Gür rü ňi ni ed ýän be zeg le ri miz köş güň называли мюзехипами [2]. Можно The last pages, which contain com- na gyş ha na la ryn da iş le ýän nak gaş lar mentaries, list of chapters, and title of сказать, что почти все рукописные ýa-da öz baş dak iş le ýän nak gaş lar ta- the book are usually gilded in manu- книги расписаны одновременно с по- ra pyn dan ýe ri ne ýe ti ri lip dir [3]. script books. At the same time, the dé- мощью позолоты и чернил. Это явля- Adat ça, al tyn çaýy lan sa hy pa lar cor, placed between colour and black- ется результатом труда коллективов, gol ýaz ma ki tap lar da: dü şün di riş le- white texts, on covers and micklebs (in работавших в дворцовых мастер- ri özün de jem leýän yz ky sa hy pa lar da early times – in bound books – on un- ских, или отдельных мастеров [3]. (zah riý ýe ler de), bap la ryň sana wyn da, filled parts of the page, left, as a rule, Позолоченными в рукописных ki ta byň adyn da, soňlaý jy sahy pa lar da from the left side) is also peculiar to книгах обычно бывают последние duş gel ýär. Bular bi len bir lik de reňk li the manuscript books [4]. страницы, содержавшие коммента- we reňk siz şe kil de tekst le riň ara la ryn- The manuscripts, which contain in- рии, перечень глав, название книги. da, ki ta byň gap la ryn da we mik leb ler- formation about contemporary to them Вместе с тем, рукописным книгам de (ir ki dö wür de jilt le nen kitap la ryň times, decorated with gilding, are the присущ также декор, размещенный çep ta ra pyn da ky sa hy pa lar da ky art dy- historical value at present time. The между цветными и черно-белыми ryl ýan bö lek ler de) ga bat gel ýän al tyn manuscripts, which contain the best текстами, на обложках и миклебах ça ýy lan ýerler hem gol ýaz ma ki tap la ra examples of art of décor, originated (в ранние времена – в перепле- mah sus be zeg ler dir [4]. in the past, filigree performed and тенных книгах – на незаполненных Ýa zy lan dö wür le rin dä ki mag lu mat- painted with gilded fragments, minia- частях страницы, оставляемых, как la ry ber ýän al tyn çaýylan gol ýaz ma lar tures, being in wonderful covers are правило, с левой стороны) [4]. hä zir ki gün de tary hy gymma ta eýe dir. true treasure for the contemporary Содержащие в себе информацию Şo nuň ýa ly-da, ýaz gy sy, al tyn ça ýy- craftsmen. For this reason, not only о современных им временах, укра- lan ýer le ri, miniat ýu ra la ry we jil di bi- scientific studying of the manuscripts, шенные позолотой, рукописи в на- len meş hur se net le ri mi ziň geç mi şe to which put a great labour and which стоящее время являются историче- de giş li iň go wy my sal la ry ny öz le rin de were decorated with gold by our an- ской ценностью. Для современных cestors, but their careful preservation jem le ýän gol ýaz ma lar hä zir ki döw rüň ремесленников рукописи, в которых and passing to the next generations in se net çi le ri üçin hem ta pyl gy syz ha zy- содержатся уходящие корнями в their best shape, gains the extremely na dyr. Şol sebäp li hem ata-ba ba la ry- прошлое лучшие примеры искус- important significance. However, we my zyň uly zäh met siňdi ren we al tyn ства декора, филигранно выполнен- must acknowledge with regret that ça ýyp be zän gol ýaz ma lary ny peý da- ные и расписанные позолоченными today, we do not pay a due concern lan mak bi len bir lik de ola ryň go ra lyp about gilded “varaks”, being in struc- фрагментами, миниатюрами, на- sak lan ma gynyň we zaýa lan man gel- ture of the manuscripts (“varak” – two ходящиеся в прекрасных перепле- jek ki ne sil le re gow şu ryl ma gy nyň hem sides of the page). тах, являются подлинным кладом. uly äh mi ýe ti bar. Emma bu gün ki gün The unique wonderful patterns of Поэтому крайне важное значение ki tap ha na la ryň tekje le rin dä ki kitap sa- the gilding, related to our ancient приобретает не только научное изу- hy pa la ry nyň ara la ryn da ky al tyn çayy- culture, are left out by our attention, чение рукописей, в которых вложен lan wa rak lar (warak – sa hy pa nyň iki if only mentioning about them is not большой труд и которые декориро- ta ra py) ba ra da ýe ter lik ala da edil me- found on diploma works of the stu- вали золотом наши предки, но и их ýän di gi ni gy nanç bi len boý nu my za al- dents of higher educational establish- бережное сохранение и передача ma ga mej bur bol ýa rys. ments or scientific works for degrees в наилучшем виде будущим поко- Ýo ka ry okuw mek dep le rin de oka ýan of the candidate and doctor of scienc- лениям. Однако, мы с сожалением ta lyp la ryň dip lom iş le rin de ýa-da ylym es. The demonstration to the readers должны признать, что сегодня у нас MIRAS 37 the found gilded не проявляется должная забота о “varaks” and cov- золоченых «вараках», находящихся ers of the books, в структуре рукописей («варак» – being the display две стороны книжного листа). of the artistic Относящиеся к нашей древней creativity, being культуре уникальные прекрасные on the shelves of образцы позолоты остаются обой- the libraries, their денными нашим вниманием, если restoration – all только упоминания о них не встре- this is extremely чаются в дипломных работах сту- important for the дентов высших учебных заведений academic com- или в научных работах на соиска- munity and bib- ние степеней кандидата, доктора liophiles. наук. Демонстрация читателям It was noted встречающихся позолоченных ва- by us during the раков и переплетов книг, являющих- period of work ся проявлением художественного and carrying our творчества, находящихся на полках researches that there is extreme- библиотек, их реставрация – все это ly insufficient in- крайне важно для научной обще- formation in the ственности и книголюбов. Konýanyň golýazma eserleriniň kitaphanasy, 3774. libraries about В период работы и проведения Library of Konya manuscripts , 3774 исследований в библиотеках нами Библиотека рукописей Коньи, 3774. some manuscript books, placed in было замечено, что имеется крайне the catalogues, недостаточно информации о неко- bi len meş gul lan ýan iş gar le riň kan di- which have a status of the works of art. торых рукописных книгах, помещен- dat lyk, dok tor lyk de re je le ri ni almak There is also little data, revealing the ных в каталогах, которые имеют ста- secrets of the amazing design of the тус произведения искусства. Мало üçin ýazyl ýan yl my iş le rin de bo laý ma- manuscript books, presenting the best также сведений, раскрывающих sa, ga dy my me de ni ýe ti mi ze de giş li al- patterns of mastery. Most of them is un- секреты великолепного оформле- tyn çaý ma la ryň deň siz-taýsyz owa dan known to the general public. The part ния рукописных книг, представля- nus ga la ry gö rer göz den daş da gal ýar. among the existing data is reliable, the ющего собой лучшие образцы ма- стерства. Многие из них неизвестны широкой общественности. Среди существующих сведений часть яв- ляется достоверной, другая часть поверхностна и содержит порой ошибочные суждения. В катало- ге рукописных книг, находящихся в различных библиотеках Анатолии, записи о золоченых «вараках», сде- ланные при определении принад- лежности выявленных книг к той или иной группе, содержат самые разные, в том числе и ошибочные сведения. Золоченые «вараки», не- смотря на серьезные исследования, охарактеризованы такими общими фразами, как «золоченые», «изящ- но золоченые», «очень изящно зо- лоченые», «просто золоченые». Са- мая распространенная среди всех характеристик – «золоченая». В об- щем, польза данной характеристи- ки в том, что она сообщает о том, Konýanyň Ýusufaga kitaphanasy, 6634 что на книгу нанесена позолота. Library of Yusufaga Konya, 6634. Библиотека Юсуфага Коньи, 6634. Однако, представляется, что более приемлемым вариантом было бы

38 MIRAS Ki tap la ry myz da duş gel ýän we sun- other part is superficial and contains at предоставление исчерпывающих gat der je si ne eýe bolan altyn ça ýy lan times the erroneous judgments. The сведений о внутреннем оформле- wa rak la ryň hem-de jilt le riň ki tapha na notes about gilded “varaks”, made at нии книг, выполненном ремесленни- tek je le rin den al nyp, ola ry okyjy la ra definition of belonging of the reveal- ками. gör kez mek, olar bi len gy zyk lan ýan lar ing books to this or that group, in the Мы хотим привести несколько üçin taý ýar gör nü şe ge tir mek hem bi- catalogue of the manuscript books, примеров интересных выражений, ziň we zi pe le ri mi ziň bi ri bol ma ly dyr. kept in different libraries of Anatolia, встречающихся в каталогах неко- Ki tap ha na lar da iş län we bar lag iş le- contain the various, including errone- торых библиотек. В этих каталогах ri ni alyp ba ran wag ty myz da, bar dy gy ous data. The gilded “varaks”, despite можно встретить сколько угодно та- bel li bolan hem-de ka ta log lar da ýer of the serious researches, are charac- ких выражений, как «золоченый», alan, sun gat ese ri niň aý ratyn lyk la ry na terized by such general phrases like «золоченые изящно», «Очень изящ- eýe bo lan bir nä çe gol ýaz ma ki tap la ry “gilded”, “finely gilded”, “very finely но золоченые», «просто золоче- ba ra da ky mag lu mat la ryň ýetmez çi- gilded”, and “simply gilded”. The “gild- ные», «золоченые названия глав и lik ed ýän di gi ün sü mi zi özü ne çe kip di. ed” one is the most spread among all содержание», «золоченая михра- Ki tap bi len bag ly se net le riň iň gowy characteristics. In general, the use of бия», «изящно золоченая михра- this characteristic is in that it informs nus ga la ry ny öz le rin de şöh le len dir ýän бия» (Кония); «нанесено золочение that the gilding was put on the book. we kö pü si halk köp çü li gine nä bel li bo- на страницы с названиями глав и However, it is presented that the most lan ajaýyp sungat eser le ri gol ýaz ma они декоративно раскрашены», «зо- acceptable variant would be giving the ki tap la ry nyň için dä ki aja ýyp be zeg le ri лочение в римском стиле, присущее exhaustive information about inner de- dü şün dir ýän mag lu mat lar ýeter lik däl- XVII веку», «изящное оформление в signing of the books, performed by the dir. Bar bolan mag lu mat la ryň bir bö le- римском стиле», «на заключитель- craftsmen. gi niň dog ry bol ma gy bilen bir lik de, ola- We want to give some examples ных страницах, содержащих ком- ryň kä bir böle gin de bärden gaý dyl ýan, of the interesting expressions, found ментарии, есть медальон», «в пер- ýal ňyş lyk la ra ýol be ril ýän ýerle ri hem in the catalogues of some libraries. вой главе есть золоченый турецкий duş gel ýär. Ana do ly nyň dürli kitap ha- One can find in these catalogues узор» (Анкара); «золочение стра- na la ry na de giş li gol ýaz ma ki tap la ry- many suchlike expressions like “gild- ниц, на которых дано содержание, nyň ka ta log la ryn da, ýü ze çy ka ry lan ed”, “gilded finely”, “very finely gild- и заключительных страниц глав», ki tap la ryň haý sy topa ra de giş li di gi ed”, “simply gilded”, “gilded titles of «цветочное украшение с блестя- kes git le nen de edi len bel lik ler de duş the chapters and contents”, “gilded щим узором», «золочение цветоч- gel ýän al tyn ça ýy lan wa rak lar ba ra da mikhrabia”, “finely gilded mikhrabia” ных узоров». «Присущее османской dür li-dür li hem-de ýal ňyş maglu matlar “(Konya); put gilding on pages with ti- империи михрабие XIX века», «на ber lip dir. Al tyn ça ýy lan wa rak lar çynla- tles of the chapters and they are deco- цветы ашира (на присущие каждой kaý der ňelmez den, ol «al tyn çaýy lan», ratively painted”, “gilding in the Roman странице Корана цветы, на лицевой «ne pis lik bi len al tyn ça ýy lan», «örän style, peculiar to XVII century”, “finely ее стороне)», «на знаки седжавента ne pis lik bi len altyn ça ýy lan», «sada designing in the Roman style”, “on fi- (на знаки, проставленные для пра- şe kil de altyn ça ýy lan» ýa ly umu my aň lat ma lar arka ly hä si ýet len di ri lip- dir. Bu aň lat ma la ryň ara syn da iň köp ula ny la ny-da «altyn çaýy lan» di ýen aň lat ma dyr. Umu man, ki ta ba al tyn ça- ýy lan dy gy nyň ha bar be ril me gi bu aň- lat ma la ryň peý da ly ta ra py dyr. Emma ki ta byň içi niň se net çi ler ta ra pyn dan be ze li şi ba bat da-da ka na gat la nar ly jo- gap lar be ril se, has go wy bo lardy. Şu ýer de kä bir ki tap ha na la ryň ka ta- log la ryn da duş gel ýän bi ri-bi rin den gy- zyk ly aň lat ma la ryň bir nä çe si ni my sal ge tir mek çi bol ýa rys. Bu ka ta log lar da «altyn ça ýy lan», «ne pis lik bi len altyn çaýy lan», «örän ne pis lik bilen altyn ça- ýy lan», «sa da şe kil de al tyn çaýy lan», «bap la ryň atla ry ýerleş ýän sa hy pa la ra we maz mu na al tyn ça ýy lan», «bap la- ryň atla ry ýer leş ýän sa hy pa la ra al tyn çaýy lan», «mih ra bi ýä al tyn ça ýy lan», Konýanyň golýazma eserleriniň kitaphanasy, 4010. «mih ra bi ýä nepis lik bi len al tyn ça ýy- Library of Konya manuscripts, 4010. lan» (Kon ýa); «bap la ryň atla ry ýer leş- Библиотека рукописей Коньи, 4010. MIRAS 39 ýän sa hy pa la ra al tyn ça ýy lan we olar nal pages, containing commentaries, вильного чтения Корана) нанесена be ze lip reňk le nen», «XVII asy ra mah- there is a medallion”, “there is a gilded позолота», «содержание обрамле- sus ru my usu lyn da al tyn ça ýy lan», Turkish ornament in the first chapter” но золотыми, черными и голубыми «ne pis lik bilen rumy usu lyn da be ze- (Ankara); “gilding of the pages, on трехслойными линиями и на по- len», «dü şün di riş le ri özün de jem le ýän which given the contests, and the final следней странице в золотом квад- ta mam laý jy sa hy pa da (zah riý ýe de) pages of the chapters”, “flower design- рате есть сведения об авторе или me dal ýon bar», «bi rin ji bap da al tyn ing with shining ornament”, “gilding of переписчике» (Адана); «на страни- ça ýy lan türk nag şy bar» (An ka ra); flower ornaments”. “Peculiar to the Ot- це, где размещены названия глав, «maz mu na we bap la ry soň la ýan sa- toman Empire mikhrabie of XIX cen- и там, где встречается слово «би- hy pa la ra al tyn ça ýy lan», «gül be zeg ler tury”, “on flowers of ashir (on peculiar симилла», есть позолота» (Чорум), ýal pyl da wuk na gyş ly», «gül be zeg na- to each page of the Koran flowers, on «первые две страницы, михрабия gyş la ry na al tyn ça ýy lan», «XIX asy ra its right side)”, “on signs of sedjavent позолочены», «на содержание и mah sus osman ly sun ga ty na de gişli (on signs, put for correct reading of the завершающие главы страницы на- mih ra bi ýe», «aşyr gül le ri ne (Gurha ny Koran) gilding is put)”, “the contents is несена позолота» (Токат-Анкара); ke ri miň öň ýüzün den her bi ri ne mah- framed by gold, black and blue three- «густо (обильно) позолочена», «на sus gül şekil le ri ne), se ja wend yşa rat- layered lines and on the last page in a странице, где размещены названия golden square there are data about the la ry na (Gur ha ny ke ri mi dogry oka mak глав, содержание, завершение глав author or copyist” (Adana); “on page üçin goý lan yşa rat la ry na) al tyn ça ýy- нанесена золото низкой пробы» where names of chapters are placed, lan», «maz mu ny altyn, ga ra we ma wy (Эрзрум); «окрашено в густо-синий and where a word “bisimilla” is found, sy ýa ly üç gat çyzgy bi len çäk len di ri len цвет и позолочено», «первые две there is a gilding” (Chorum), “first two we ahyrky sa hy pa da altyn çar çu wa- страницы украшены», «на цветы на- pages, mikhrabia is gilded”, “gilding is nyň için de ke te be (ki ta by ýazan (gö- несены золотая и голубая краски» put on the contents and finishing chap- (Амасия); «позолоченные узоры» çü ren) adam bara da mag lu mat) bar» ters of the page” (Tokat-Ankara); “it is (Анкара, ТБММ); «золочение на- (Ada na); bap la ryň at la ry ýer leş ýän densely (plentifully) gilded”, “the low sa hy pa la ra we «bis mil läh» sö zi bar test gold is put on page where titles несено на большую книгу», «изящ- bo lan ýer le re altyn ça ýy lan» (Ço rum); of the chapters are placed, contents, но» (Кастомони); «Хизипы (каждый il kin ji iki sa hypa, mihra bi ýä altyn ça ýy- end of the chapters” (Erzrum); “it is – одна четвертая часть страницы lyp reňk le nen», mazmu na we bap la- painted in dense-dark blue colour and Корана) написаны золотистой пыль- ryň ta mam lan ýan sahy pala ry na altyn it is gilded”, “first two pages are deco- цой» (Бурса); «красками разных ça ýy lan» (To kat-An ka ra); «go ýy edi lip rated”, “golden and blue paints are цветов окрашены страницы с на- al tyn ça ýy lan», «bap la ryň at la ry ýer- put on flowers” (Amasia); “the gilded званиями глав», «позолочена зах- leş ýän sa hy pa lara, mazmu na, bap la- patterns” (Ankara, ТBMM); “gilding is рие», «на геометрические узоры ryň ta mam lan ýan sa hy pala ry na ça ýy- put on the large book”, “refined” (Kas- разных цветов полностью нанесена lan altyn okis le nen» (Er zu rum); «go ýy tomoni); “Hizips (each - the one fourth позолота», «страницы с названиями gök reňk ber lip, al tyn ça ýy lan», «il kin- part of the page of the Koran) are writ- глав украшены золотыми и другими ji iki sa hy pa beze len», «gül le re al tyn ten with the golden pollen” (Bursa); красками», «на первые два варака we ma wy reňk ler ber lip dir» (Amas ýa); “the pages with titles of the chapters нанесена позолота» (Диарбекир); «na gyş la nyp al tyn ça ýy lan» (Anka ra, are coloured with paints of various co- «позолоченные места украшены TBMM); «uly ki ta ba al tyn çaýy lyp dyr», lours”, “zakhrie is gilded”, “gilding is изящным узором, на линии нане- сена позолота», «на названия сур, на цветы сежд, хизипа и вакуф на- несена позолота в стиле рококо», «нанесенная на страницы с назва- нием глав позолота осыпалась и выцвела», «позолота, нанесенная на страницы с названиями глав, выцвела», «на страницы с названия- ми глав и на линии нанесена позоло- та», «золочение методом арабских мастеров», «михрабия в римском стиле изящно покрыта золотом», «первые две страницы украшены цветочным узором»(Национальная библиотека Анкары); «на цветы ашира капельно нанесена позоло- Konýanyň golýazma eserleriniň kitaphanasy, 4028. та», «нанесена позолота в виде гео- Library of Konya manuscripts, 4028. метрических фигур», «позолочены Библиотека рукописей Коньи, 4028. страницы с названиями глав вместе

40 MIRAS «ne pis» (Kas to mo ni); «Hi zip ler (Gur- completely put on geometrical patterns с обратной стороной», «с простой ha ny ke ri miň her jü zü niň dört den bi ri) of different colours”, “pages with titles михрабие», «с изящной михрабие», al tyn tozy bilen ýa zy lyp dyr» (Bur sa); of the chapters are decorated by gold «с прекрасной михрабие» (Родос). «bap la ryň atla ry ýerleş ýän sa hy pa- and other paints”, “gilding is put on the Подобно тому, как не схожи эти lar dür li reňkle re bo ýa lyp dyr», «zah- first two varaks” (Diarbekir); “the gild- выражения и внешне, и по смыслу, riý ýe si ne al tyn çaýy lan», «geo met ri ki ed places are decorated by a refined так и авторы не придавали им четко na gyş ly, dür li reňkle riň ýüzü ne boý- pattern, gilding is put on lines”, “gilding определенное значение. Не стоит dan-ba şa al tyn çaýy lyp dyr», «bap la- is put on titles of suras, on flowers of говорить о неверном использова- ryň at la ry ýer leş ýän sa hy pa lar al tyn Sejd, Hizip and Vakuf in rococo style”, нии терминов «серлевха», «стра- we dür li reňk ler bi len be ze lip dir», «il- “put on pages with titles of chapters, ница унван», «захрийе». Например, kin ji iki wa ra ga al tyn ça ýy lyp dyr» (Di- gilding was fallen down and faded”, взяв в руки книгу, заявленную как ýar be kir); «altyn ça ýy lan ýerler ne pis “gilding is put on pages with titles of изящно золоченую, видишь, что ни- na gyş ly, çy zyk la ra al tyn ça ýy lyp dyr», chapters are faded”, “gilding is put on чего общего с искусством золочения «sü re le riň atla ry, sej de, hi zip we wa- pages with titles of chapters and on она не имеет (F. 1,2,3) [5]. Книга, по- kyf gül le ri ne ro ko ko usu lyn da al tyn lines”, “gilding by method of the Ara- хожая на книги, относящиеся к пе- ça ýy lyp dyr», «bap la ryň ady ýer leş- bian masters”, “mikhrabia in the Ro- риоду газневидов XII века, части ýän sahy pa la ra ça ýy lan al tyn dö kü lip man style is finely covered with gold”, которых были покрыты позолотой, so lup dyr», «bap la ryň ady ýer leş ýän “the first two pages are decorated with характеризуется так: «Первые две sa hy pa la ra ça ýy lan al tyn so lup dyr», flower pattern” (National Library of An- страницы, как обычно, позолочены» «bap la ryň ady ýer leş ýän sahy pa la ra kara); “gilding is put drop-by-drop on (F. 4) [6]. На изящной по композиции we çy zyk la ra al tyn ça ýy lyp dyr», «arap flowers of Ashir”, “gilding in the shape странице говорится, что «название se net çi le ri niň ulan ýan usu lyn da al tyn of geometrical figures is put”, “pages главы на странице 1б и края стра- ça ýy lyp dyr», «mih ra bi ýä ru my usu- with titles of chapters together with re- ницы взяты в золотую рамку…» (F. lyn da ne pis edi lip al tyn ça ýy lyp dyr», verse are gilded”, “with simple mikhra- 5) [7] или можно увидеть описание «il kin ji iki sa hy pa gül nagyş lary bi len bie”, “with refined mikhrabie”, “with – «начальные две страницы укра- be ze lip dir» (An ka ra nyň Mil li ki tap ha- fine mikhrabie” (Rhodes). шены» (F. 6) [8], на не имеющем ни- na sy); «aşyr gül le ri ne pyn tyk-pyn tyk Just as these expressions are not каких отличий и просто выполнен- edi lip al tyn ça ýy lyp dyr», «geo met rik similar outwardly and by meaning, so ном украшении нанесена позолота şe kil de al tyn ça ýy lyp dyr», «bap la- the authors did not attach certain ac- на захрию и серлевха» (F. 7) [9] или ryň ady ýerleş ýän sa hy pa la ra ar ka curate significance to them. It is not «нанесена позолота цвета меди» (F. ýü zi bi len bir lik de altyn ça ýy lyp dyr», necessary to speak about incorrect 8) [10]. «sa da mih ra bi ýe li», «ne pis mih rabi ýe- use of terms “serlevkha”, “page un- Из приведенных примеров, где li», «aja ýyp mih ra bi ýe li» (Ro dos) ýa ly van”, “zakhriye”. For example, taking используют выражения «изящно», aň lat ma la ra näçe diýseň duş gel mek in hands the book, declared as finely «прекрасно», можно заключить, bol ýar. Bu aň lat ma la ryň gör nüş taýdan hem, ma ny taý dan hem bir meň zeş bol maý şy ýa ly, ola ra aw tor lar ta ra pyn- dan kes git li bir ma ny-da be ril män dir. Ser lew ha, unwan sahy pasy, zah riý ýe adal ga la ry nyň ýal ňyş ula ny lan ýer le ri ba ra da-ha aý dyp otu ra sy iş ýok. My sal üçin, ne pis edi lip al tyn ça ýy lan dy gy aý dyl ýan bir ki ta by eli ňe alan wag tyň onuň al tyn çaý ma sunga ty bi len hiç hi li bag la ny şy gy nyň ýok du gy ny gör ýär siň (F. 1,2,3) [5]. XII asyr da ky gaz na ly lar za ma ny na mah sus bo lup, dür li bölek- le ri ne al tyn ça ýy lan ki tapla ra meň zeş bo lan bir kitap: «Il kin ji iki sahy pa ada ty şe kil de al tyn çaýy lyp dyr» diý lip hä si- ýet len di ri lip dir (F. 4) [6]. Me ýil na ma- laş dy ry ly şy we ýe ri ne ýeti ri li şi taýdan örän ne pis bo lan bir sa hy pa nyň «1b sahy pa da ky ba byň ady we sahy pa nyň gyra la ry al tyn çar çu wa nyň içi ne al nyp- Amasiýanyň Beýazyt kitaphanasy, 1889 dyr...» (F. 5) [7] ýa-da «baş da ky iki sa- Library of Beyazit Amasia , 1889. Библиотека Беязит Амасии, 1889. hypa be ze lip dir» (F. 6) [8] diý lip, hiç hi li MIRAS 41 aý ra tyn ly ga eýe bol ma dyk we örän ýö- gilded, you see that nothing common что люди, проводившие регистра- ne keý şe kil de ýe ri ne ýe ti ri len bir be ze- with art of gilding it does not have (F. цию рукописных книг, не обладали giň bol sa «zah riý ýä we ser lew ha al tyn 1,2,3) [5]. The book, similar to the знаниями о мастерстве нанесения ça ýy lyp dyr» (F. 7) [9] ýa-da «mis reňk li books, related to the period of Gazn- позолоты. В частности, когда мы al tyn çaýy lyp dyr» (F. 8) [10] diý lip hä- evids of XII century, parts of which анализируем выражения «римская si ýet len di ri len di gi ni gör mek bol ýar. were covered with gilding, is charac- позолота» или «изящная римская Şu my sal lar dan «ne pis», «aja ýyp» terized like this: “The first two pages, позолота», то убеждаемся, что нет ýa ly aň lat ma la ry ula nyp, gol ýaz ma as usual, are gilded” (F. 4) [6]. On fine выражения «римская позолота», а ki tap la ry bel li ge alan adam la ryň al tyn by composition page it is said that “the может быть только «римская» или çaý mak se ne din den ýe ter lik bi lim le ri- title of chapter on page 1b and page «позолота римского узора». Ибо niň bol man dy gy hak da ky ha ky kat ge- edges are taken in a golden frame- термин «римская» справедливо ис- lip çykýar. Hu su san-da, «ru my al tyn work …” (F. 5) [7] or it is possible to пользовать не в отношении работ çaý ma» ýa-da «nepis rumy al tyn çaý- see the description - “the initial two по золочению, а только к одному ma» aňlat ma la ry der ňän maha ly myz pages are decorated” (F. 6) [8], on not из узоров, на который нанесена по- «ru my al tyn çaý ma» di ýen aň lat ma- having any differences and simply ex- золота. Один из ошибочно исполь- nyň ýok du gyna, di ňe «ru my ly» ýa-da ecuted ornament gilding on “zakhria зованных терминов – это термин «ru my na gyş ly al tyn çaý ma nyň» bo lup and serlevkha” (F. 7) [9] or “gilding of «золотая пыльца». Ведь при на- bil jek di gi ne göz ýe tir mek bolýar. Çünki copper color is put” (F. 8) [10]. несении позолоты используют не «ru my» adal ga sy ny al tyn çaý ma işi niň From the given examples, where it пыльцу, а растворенный в арабском özi ba bat da däl-de, ýüzü ne al tyn ça- is used expressions “gracefully” “per- клее варак [11]. Неверен и термин ýy lan na gyş la ryň bi ri ba bat da ulan mak fectly”, it is possible to conclude that «окисленное золото». В действи- dog ru dyr. Ýal ňyş ula ny lan adal ga la ryň the people who have made registra- тельности, это золото низкой пробы bi ri-de «altyn to zy» adal ga sy dyr. Çün- tion of hand-written books, did not (т.е. с примесями других металлов), ki al tyn ça ýy lan da altyn to zy däl-de, possess knowledge of skill of putting которое окисляется. Наличие в со- gilding. In particular, when we analyze arap ýeli min de ezilen wa rak ula nyl ýar ставе золота излишнего количества expressions “the Roman gilding” or [11]. «Okisle nen al tyn» di ýen adal ga- меди приводит к тому, что оно окис- “fine Roman gilding”we are convinced myz hem dog ry däl dir. Ha ky kat ýü zün- ляется и затвердевает с течением that there is no expression “the Ro- de düzü min de mi si ag dyk lyk ed ýän времени, приводя к повреждению man gilding”, and can be only “Roman” al tyn okislen ýär. Al tyn öz dü zü min dä ki страницы. or “gilding of the Roman pattern”. For mi siň möçbe ri niň artyk bol ma gy hem Хотя приводимые нами факты и the term “Roman” is fair for using not ony okisle ýär hem-de wag tyň geç me gi скудны, но на их примере можно concerning works on gilding, but only bi len ga tap, sahy pa nyň dö wül me gi ne сделать выводы о том, нанесена на to one of patterns on which gilding is se bäp bol ýar. книги позолота или она отсутствует. put. One of wrongly used terms is a Gür rü ňi ni ed ýän mag lu mat la ry myz Исследователям, работающим над term “golden pollen”. After all, at gild- kem ter bol sa-da, olar dan gol ýaz ma ing drawing pollen is not used, but dis- этой проблемой, и многим другим ki tap la ra altyn ça ýy lan dy gy ny ýa-da solved in the Arabian glue “varak” [11]. ученым препятствует только ску- ça ýyl man dy gy ny öw ren mek müm kin. The term “oxidized gold” is incorrect дость информации и поверхност- Di ňe aň lat ma la ryň kem ter we ýüz leý as well. Actually, this gold of low sam- ность не всегда имеющих смысл bol ma gy bilen bir lik de adal ga lar da bir- ple (i.e. with impurity of other metals), выражений вместе с наличием тер- li giň bol maz lygy hem bu me se lä niň is oxidized. Presence in composition минов, точное значение которых üs tün de iş leýän sun ga ty öw re ni ji le riň of gold of excessive quantity of copper установить не представляется воз- ýa-da alymla ryň kö pü si niň işi ni kyn- leads to that it is oxidized and hardens можным. Поэтому искать, затрачи- laş dyr ýar. Şo nuň üçin hem isle ni li şi eventually, leading to page damage. вая немало времени, перебирая taý dan aý ra tyn lyk la ra eýe bolan al tyn Though the facts mentioned by us каждую книгу с позолотой, которая çaý ma la ry ki tap la ryň için den ýeke-ýe- are poor, but on their example it is является особенной по процессу ke den göz läp tap mak köp wag ty al ýar possible to draw conclusions that gild- его изготовления, заниматься поис- hem-de ki tap ba ra da mag lu mat al mak ing is put on books or it is absent. The ком сведений о книге у исследова- is le ýän le riň mu ňa müm kin çi li gi bol ma- researchers working over this problem телей зачастую нет возможности. ýar. and many other scientists are inter- Исходя из вышесказанного, в свя- Sö zü mi zi jem läp aýtsak, ýo kar da ky fered only by scarcity of information зи с приведенными выше терми- aň lat ma lar bilen bag ly lyk da sanap ge- and superficiality not always making нами, перечисленными неточнос- çen säw lik le ri mi ze mun dan soň ra ki- sense expressions together with pres- тями, требует усиления внимания tap lar belli ge alnan da üns be ril me gi ni ence of the terms which exact value it дальнейшая регистрация книг. При ta lap edýär. Gürrü ňi ni ed ýän gol ýaz- is not obviously possible to establish. заполнении карточек, связанных с ma la ry my zyň bel li ge alyş ka gyz ça la ry Therefore to search, spending a lot регистрацией рукописей, о которых dol du ry lan da, jilt le ri niň we al tyn çaýy- of time, touching each book with gild- мы говорим, чтобы прояснить ситу- lan wa rak la ry nyň ta la ba la ýyk ly gy ny ing, which is particular on process of ацию с переплетами и золочеными anyk la mak üçin, bu iş bilen meşgul- its making, to be engaged in search вараками, следует, на наш взгляд

42 MIRAS lan ýan we ola ryň de giş li bo lan döw- of data of the book at researchers fre- обязательно посоветоваться со спе- rün den ha bar ly bi ler men ler to pa ry na quently there is no possibility. циалистами. Без подтверждения sa la sa lyn ma gy hök ma ny dyr. Bu iş- Proceeding from the aforesaid, специалистов о том, что книги были ler bi len meş gul lan ýan bi ler me niň şol and in connection with the terms cit- позолочены, они не должны браться ki tap la ra al tyn ça ýy lan dy gy na gü wä ed above, listed discrepancies, fur- библиотекарями на учет. ther registration of books demands geç mez den, ki tap ha na çy ta ra pyn dan Золоченые «вараки», прошедшие strengthening of attention. At filling of ola ry ha sa ba al mak lyk nä dog ru dyr. внимательный осмотр мастерами, the cards connected with registration Gol ýaz ma ki tap la ry na al tyn çaý mak занимающимися делом золочения of manuscripts, about which we speak işi bi len meş gul lan ýan we alym lyk to clear up a situation with covers рукописных книг и специалистами de re je si bo lan hü när men le riň synçy and gilt varaks, it is necessary, in our с ученой степенью, обеспечивают na za ryn dan geçen al tyn ça ýy lan wa- opinion, to consult with experts. With- максимально точное выяснение rak lar bu sun gat da mek dep le ri bo lan out acknowledgement of experts that [12], какой из школ больших масте- Ba ba Nak gaş, Ka ra me mi we Şah ku ly books have been gilded, they should ров, таких как Баба Накгаш, Кара- ýa ly uly us sa la ryň usul la ry nyň anyk- not be registered by librarians. меми и Шахкули, они принадлежат lan ma gy ny [12] ýa-da asyr la ra gö rä The gilded “varaks”, passed atten- или в какой по времени технике usul la ra baha be ril me gi ni üpjün eder. tive survey by the masters, engaged исполнены. Еще более точные ре- Hat da al tyn çaýy lan bu wa rak la ryň in gilding of hand-written books and зультаты принесет исследование, experts with scientific degree, provide ara syn da haý sy sy nyň hy rat, töw riz, направленное на определение, к as much as possible exact finding-out şi raz, bag dat, kon ýa mek dep le ri ne какому стилю – гератскому, товруз- [12] what of schools of great masters, de giş li di gi niň anyk lan magy has go wy скому, ширазскому, багдадскому, such as Baba Nakgash, Karamemi ne ti je le ri berer. Berlen bu ba ha lar al- and Shahkuli, they belong or in what конийскому – относятся эти золо- tyn çaý mak bi len meş gul lan ýan se net- time technique are executed. Even ченые «вараки». Эта оценка будет çi le riň we alym la ryň iş le rini ýe ňilleş- more exact results will be brought by способствовать лучшему понима- dir mek bilen bir lik de tary ha has çuň the research, directed to definition, нию исторического прошлого. Ибо akyl ýe tir mä ge-de kö mek be rer. Çün ki to what style – Herat, Tovruz, Shi- оценка книг с золочеными «варака- al tyn ça ýy lan wa rak lar kita byň gym- raz, Baghdad, Konya - these gilded ми» с точки зрения выявления уров- ma ty ny kes git le mek bilen bir wagt da “varaks” are related. ня жизни людей того времени, а так- şol döw rüň dur muş de re je si ni hem-de This estimation will promote the best же особенностей ремесленичества se net çi li gi niň aýra tyn lykla ry ny or ta çy- understanding of the historical past. имеет особенно важное значение So estimation of books with gilded kar mak nuk daý na za ryn dan aý ra tyn [13]. С другой стороны, если биб- “varaks” from the point of view of re- äh mi ýe te eýedir [13]. Beý le ki bir ta rap- лиотеки, обладающие рукописями, vealing of people’s life of that time, dan, gol ýaz ma la ra eýe bo lan ki tap ha- составили бы обзор золоченых «ва- and also features of handicraft has es- na lar şol gol ýaz ma lar da ky al tyn çaýy- pecially great value [13]. On the other раков», распространили каталоги lan wa rak la ryň bir tefsi ri ni dö ret se ler, hand, if the libraries possessing man- выявленных золоченых «вараков» с ýü ze çy ka ry lan altyn ça ýy lan wa rak la- uscripts make the review of the gilded их оценкой в той мере, о какой го- ra ýo kar da gürrü ňi edi len de re je de ba- “varaks”, distributed catalogues of re- ворилось выше, это было бы боль- ha bermek bi len birlik de olary ka ta log vealed gilded “varak” with their estima- шой помощью ученым. Доступные gör nü şin de ýaý rat sa lar, alymla ra uly tion in that measure about which it was сведения о золоченых страницах, golt gy bolar dy. Çün ki gürrü ňi ni ed ýän told above, it would be huge aid to sci- встречающихся в библиотеках, о ki tap la ry myz da duş gel ýän we sun gat entists. Accessible data on the gilded которых мы сегодня говорим, и до- ese ri di ýen ada my na syp bo lan al tyn pages meeting in libraries about which стойных претендовать на звание we speak today, and worthy to apply ça ýy lan sa hy pa la ryň el ýe ter li bol ma gy явления искусства, даст возмож- for a rank of the phenomenon of art, ola ry aň sat göz läp tapma ga müm kin- ность легко их обнаружить. В итоге will give chance to find out them eas- çi lik berer. Ne ti je de gol ýaz ma ki tap la- известность рукописных книг в мире ily. As a result popularity of manuscript ry nyň ylym we sun gat dün ýä sin de bel li books in the world of science and art науки и искусства и их использова- edil me gi we olar bilen gy zyk lan ýan lar and their use by those scientists who ние теми учеными, кто занимается üçin ulan ma ga taýýar hala ge ti ril me gi are engaged in their studying, biblio- их изучением, библиофилами – це- bu işiň iler le me gi ne has gowy peý da- philes – connoisseurs of volumes, will нителями фолиантов, принесет наи- sy de ger. bring the most powerful advantage. более весомую пользу.

MIRAS 43 EDEBIÝATLAR LITERATURE ЛИТЕРАТУРА

1. BİLGİN, Orhan, «Yazma», TDVİA., İstanbul 2013, s.43, s. 369; TURANİ, Adnan, Sanat Terimleri Sözlüğü, İstanbul 1993, s.38; ÖZÖNDER, Hasan, Ansiklopedik Hat ve Tezhip Sanatları Deyimleri, Terimleri Sözlüğü, Konya 2003, s.44. 2. ERSOY, Ayla, Türk Tezhip Sanatı, İstanbul 1988, s.12. 3. ULUÇ, Lale, Türkmen Valiler, Şirazlı Ustalar ve Osmanlı Okurlar, İstanbul 2006, s. 470-477; DUMAN, Hasan, El Yazmaları Dünyasında Türkiye’nin Yeri, Ankara 1997, s.6. 4. DURAN, Gülnur, «Tezhip», TDVİA., C.41, İstanbul 2013, s. 65; BİNARK, İsmet, Tezhip Sanatı ve Kitapçılık Tarihi- mizde Fatih Devri Tezhipleri, Türk Kültürü, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, S.75, Ankara 1969, s. 222. 5. Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, 3774, 4010, 4656. 6. Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, 5055. 7. Yusufağa Kütüphanesi, 6634. 8. Amasya Beyazıt Kütüphanesi, 1889. 9. Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, 4028 10. Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, 3785. 11. ÖZKEÇECİ, İlhan, ÖZKEÇECİ, Ş. Bilge, Türk Tezyinatında Tezhip, İstanbul 2007, s.180; BİROL, İnci, A., Türk Tezyini Sanatlarında Desen Tasarımı, İstanbul 2009, s.47. 12. DERMAN, F. Çiçek, «Tezhip», TDVİA., C.41, İstanbul.2013, s. 66. 13. ULUÇ, Lale, Türkmen Valiler, Şirazlı Ustalar ve Osmanlı Okurlar, İstanbul. 2006, s.508.

44 MIRAS Ç. JUMAÝEW (Türkmenistan) «GÖROGLY» ŞADESSANYNYŇ «BEZIRGEN» ŞAHASY DAŞOGUZLY BAGŞYLARYŇ DÖREDIJILIGINDE

Ch. JUMAYEV (Turkmenistan) THE PART «BEZIRGEN» OF «GYOROGLY» EPOS IN CREATIVITY OF DASHOGUZ BAHSHY

Ч. ДЖУМАЕВ (Туркменистан) ГЛАВА «БЕЗИРГЕН» ЭПОСА «ГЁРОГЛЫ» В ТВОРЧЕСТВЕ ДАШОГУЗСКИХ БАХШИ

Des san lar hal kyň ge çen tary hy ýo ly, The part «Bezirgen» of «Gyorogly» Эпос представляет собой духов- me de ni dur mu şy, şahsy ýet ler ba ra da- epos in creativity of Dashoguz bahshy ную ценность, заключающую в себе ky, saz we şy gyr bilen bag la ny şyk ly Epos represents spiritual value, in- сведения об историческом пути на- mag lu mat la ry özünde sak la ýan ru hy cluded data about historical way of рода, его культурной жизни, о вы- baý lyk dyr. people, their cultural life, outstanding дающихся личностях, о музыке и Bag ty ýar lyk za ma na myz da mil le- personalities, music and poetry поэзии. In the prosperous epoch of the pow- В эпоху могущества и счастья ti mi ziň geç mi şi ne de giş li bo lan ru hy erful state, works of the epic genre are произведения эпического жанра we ede bi mag lu mat la ry di kelt mek de attached special role in popularization, принадлежит особая роль в попу- hem-de olar bi len giň köpçü li gi tanyş- bringing up to wide publicity of data ляризации, доведении до широкой dyr mak da des san la ryň aý ra tyn orny about historical past of the nation. общественности сведений об исто- bar dyr. One of works, inseparably linked рическом прошлом нации. Hal ky my zyň ta ry hy we ede bi geç- with historical way, passed by our Одним из произведений, нераз- mi şi bi len aý ryl maz bag la ny şyk ly people, is “Gyorogly” epos. Scientific рывно связанных с историческим eser le riň bi ri-de «Gö rog ly» şa des sa- approach to this and other epic nar- путем, пройденным нашим на- nydyr. Mil li Li de ri mi ziň tagal la sy bi len rations, attentive examining of many родом, является эпос «Гёроглы». türk men yl my na giň şa ýo luň açy lan aspects are rather crucial in the pe- Научный подход к этому и другим döw rün de bu şa des sa na we beý le ki riod when due to efforts of the national эпическим повествованиям, внима- des san la ra ylmy nuk daý na zar dan çe- leader directed to the Turkmen sci- тельное рассмотрение многих их me le şip, köp zatla ry aýyl-sa ýyl et mek ence, broad possibilities are offered. аспектов особенно важны в тот пе- has-da äh mi ýet li dir. In preparation of this article, me- риод, когда благодаря усилиям на- chanical recording of the part “Bezir- ционального лидера туркменской Türk men mil li kon ser wa tori ýa sy nyň gen” of “Gyorogly” epos turned out to науке предоставлены широчайшие «Saz et nog ra fi ki ota gyn da» sak lan- be the inspiration source, in different возможности. ýan, des san çy lyk sun ga tyn da ta nal- years performed by famous bahshy В подготовке данной статьи ис- ýan bag şy lar T.Gur ba no wyň, J. Hamy- T.Gurbanov, D.Hammyev, K.Yovnov точником вдохновения стала меха- ýewiň, K. Ýowba sa ro wyň dür li ýyl lar da in the Turkmen national conservatoire. нические записи главы «Безирген» ýazga ge çi ri len «Gö rog ly» şa des sa ny- Beginning talk about art of bahshy- эпоса «Гёроглы», в разные годы nyň «Be zir gen» şa ha sy nyň me ha ni ki chovdur, inhabited in Dashoguz velay- исполненные известными бах- ýaz gy la ry şu ma ka la ny taýar la mak da at, we would like to tell about their ad- ши Т.Гурбановым, Д.Хаммыевым, yl ham çeş me si bo lup hyz mat et di. ditions in the poetic lines at performing К.Ёвбасаровым, хранящиеся ныне

Çaryýar Jumaýew, Türkmen milli konserwatoriýasynyň mugallymy. sungaty öwreniş ylymlarynyň kandidaty, Türkmenistanyň at gazanan artisti.

Charyyar Djumayev, the teacher of national conservatoire of Turkmenistan, the candidate of art history, the honored artist of Turkmenistan.

Чарыяр Джумаев, преподаватель национальной консерватории Туркменистана, канди- дат искусствоведения, заслуженный артист Туркменистана.

MIRAS 45 Gür rü ňi Da şo guz we la ýa tyn da ýa- of epos. Here are some widely spread в Туркменской национальной кон- şa ýan çow dur la ryň bag şy çy lyk sun- examples: «Oh, come, come! I cry, серватории. ga ty na ta rap gö nük di rip, ola ryň şy gyr hey!» or «Oh, come, come! Oh, love, Начиная разговор об искусстве se tir le ri ne goş ýan go şun dy la ry we hey!» or «Come, mountains, haya-a- бахши-човдуров, проживающих в ola ryň has giň den ýaý ran nus ga la ry a-!» (examples are taken from reper- Дашогузском велаяте, мы хотели bi len ta nyş dyr mak is le ýä ris. Olar dan toire of bahshy Palta Garayev). бы рассказать об их дополнениях в kä bi ri: «Gel, gel, how! Ah, dat eý!» ýa- Fans of bahshy-chovdur art told поэтические строки при исполнении da «Gel, gel, haw! Ah ýar heý!» ýa-da us that after such masters as Seeg, эпоса. Вот некоторые широко рас- пространенные образцы: «Ох, при- «Gel, dag-ha-ha ä-ä-ä, haw!» (my sal- Palta Garayev, Gurd, one of the best ди, приди! Ах, кричу, эй!» или «Ох, lar bag şy Pal ta Ga ra ýe wiň aý dy şyn- performers of the part “Bezirgen” of приди, приди! Ах, любовь хэй!» или dan alyn dy) ýa ly söz ler dir. “Gyorogly” epos was Tajibai Gurbanov еще «Приди, горы ха-ха-я-я-я, хов!» Çow dur bag şy çy lyk sun ga tyn da Sö- (1928-2007). Т. Gurbanov was born in (примеры взяты из репертуара бах- ýeg, Pal ta Ga ra ýew, Kürt ýa ly bag şy- 1928 in peasant association named ши Палта Гараева). lar dan soň ra «Gö rog ly» şa des sa ny nyň after P.Atamedov of etrap Как рассказали нам любители «Be zir gen» şa ha sy ny ýe ri ne ýetir mek- in the musician’s family. Father of Ta- човдурского искусства бахши, по- de us sat la ryň bi ri Täji baý Gur ba nowyň jibai – Gurban was bahshy too. Then, сле таких мастеров, как Сёег, Палта (1928-2007) bo lan dy gy ny şu sun ga- having taught to play gijak, Gurban- Гараев, Курд, одним из лучших ис- tyň jan kö ýer le ri gür rüň ber ýärler. Ol bahshy to accompany Seeg-bahshy, полнителей главы «Безирген» эпо- 1928-nji ýyl da Bol dum saz et ra by nyň left unforgettable trace in the musical са «Гёроглы» являлся Таджибай G. Ata me dow adyn da ky daý han bir- art of Turkmen, Karakalpak and Uz- Гурбанов (1928-2007гг.). Т. Гурба- le şi gin de sa zan da nyň maş ga la syn da bek peoples (was born in nearly 1850, нов родился в 1928 г. в дайханском dün ýä inýär. Tä ji ba ýyň kaka sy Gur ban died in 1912). объединении имени П.Атамедова hem bag şy bo lup dyr. Soň ra ol gy jak- Tajibai bahshy was taught by a man Болдумсазского этрапа в семье му- dan tälim alyp, us sat gy jak çy bo lup ýe- known under name Saryja Gurban- зыканта. Отец Тяджибая – Гурбан ti şe nin den soň ra türkmen, gara gal pak Gurbandurdy bahshy, having acquired тоже был бахши. Впоследствии, на- учившись играть на гиджаке, Гурбан we özbek hal ky nyň saz sunga tyn da mastership of destan narrator. Gur- бахши стал аккомпанировать оста- öç me jek yz goýan Söýeg bag şy nyň bandurdy bahshy is the tutor of such вившему неизгладимый след в му- (tak my nan 1850-nji ýyl da dün ýä inip representatives of the musical art as зыкальном искусстве туркменского, 1912-nji ýyl da ara dan çykan),ýa nyn da chovdur-bahshy Jumadurdy, Abdulla каракалпакского и узбекского наро- gy jak da sa zan dar lyk edip dir. bahshy, Kurd bahshy. дов Сёегу бахши (родился прибли- Gur ban bag şy nyň hü nä ri ne ez ber, Taught by famous tutors, Tajibai зительно в 1850 г., а умер в 1912 г.). us sat bol ma gy Ta ji baý bag şy nyň gel- Gurbanov among narrators-origina- Таджибай бахши учился у челове- jek de hal kyň ha lan bag şy sy bo lup ýe- tors of chovdur tribe was considered ка известного под именем Сарыджа tiş me gin de uly or ny eýe läp dir. Täji baý as the most masterly in the performing Гурбан Гурбандурды бахши, освоив bag şy soň ra halk ara syn da Sary ja art of the part “Bezirgen” and “Kempir” мастерство сказителя дестана. Гур- Gur ban ady bilen ta na lan Gur ban dur- of “Gyorogly” epos. Representatives бандурды бахши являлся настав- dy bag şy nyň ýa nyn da şä girt bo lup, of chovdur art, bahshy Yazbai Galpak- ником таких представителей музы- çow dur bag şy çy lyk sun ga tyn da ky tir- ov, Gutly Begdjanov, Tirkesh Gayipov, кального искусства, как човдурский бахши Джумадурды, Абдулла бах- ши, Курд бахши. Обучившийся у известных настав- ников Таджибай Гурбанов среди сказителей-выходцев из племени човдур считается самым виртуоз- ным в искусстве исполнения глав «Безирген» и «Кемпир» эпоса «Гё- роглы». Представители човдурского искусства бахши Язбай Галпаков, Гутлы Бегджанов, Тиркеш Гайыпов и Бабаджан Чёрлиев были ученика- ми Т. Гурбанова. Бахши Т. Гурбанов скончался в 2007 году в возрасте 79 лет. Механическая запись исполнения Т. Гурбановым главы «Безирген» эпоса «Гёроглы» хранится в Турк- менской национальной консерва-

46 MIRAS me we des san çy lyk dan tälim alyp dyr. and Babajan Cherliyev used to be тории. Она была сделана 15 июля Gur ban dur dy bag şy çow dur bag şy çy- pupils of T.Gurbanov. Bahshy T. Gur- 1983 года группой под руководством lyk sun ga tyn da Ju ma dur dy bag şy, Ab- banov died in 2007 at 79 years old. ученого-музыковеда Н. И. Абубаки- dyl la bag şy, Kürt bag şy ýa ly saz sun- Mechanical recording of performing ровой. Тогда Т. Гурбанову аккомпа- ga ty nyň we kil le ri niň-de ha ly pa sy dyr. by T. Gurbanov of the part “Bezirgen” нировал талантливый гиджакист Şeý le ta nal ýan ha ly pa dan tä lim alan of “Gyorogly” epos is kept in Turkmen Баба Туваков (1911-1984гг.). Судя по механической записи, Täji baý Gur ba now «Görog ly nyň» «Be- national conservatoire. It was made Таджибай бахши открывает своё zir gen», «Kem pir» ýa ly şa ha la ry ny on July, 5, 1983 by the group under выступление песней на последние ýeri ne ýe tir mek de türk me niň çow dur supervision of the scientist-musician стихи главы «Хармандяли» эпоса N.I. Abubakirov. That time, talented gi- ti re sin den bo lan bag şy la ryň ara syn da «Гёроглы», которые называются jak player Baba Tuvakov (1911-1984) iň ussa dy ha sap lan ýar. Çow dur bag- «Душа». А затем переходит к главе şy çy lyk sun ga ty nyň ha ta ryn da ky Ỳaz- accompanied to T.Gurbanov. «Безирген», которая в эпосе сле- baý Gal pa kow, Gutly Beg ja now, Tir keş Judging by mechanical recording, дует после главы «Хармандяли». Ga ýy bow we Ba ba jan Çör li ýew ýa ly Tajibai bahshy opened his performing На это бахши имел свои причины. bag şy lar Täji baý Gurba no wyň şä girt- with the song to the latest verses of Песня «Душа» играет роль стихот- le ri dir. Bag şy Tä ji baý Gurba now 2007- the part «Harmandyali» of “Gyorogly” ворения, являющегося связующим nji ýyl da 79 ýa şyn da ara dan çyk ýar. epos, called «Soul». Then he turned звеном двух глав эпоса. Слушая эту Tä ji baý Gur ba no wyň «Görog ly» şa- into part “Bezirgen”, which in epos fol- главу в исполнении бахши, убежда- des sa ny nyň «Be zir gen» şaha sy nyň lows after part «Harmandyali». Bah- ешься, что стихи произносятся не me ha ni ki ýaz gy sy hä zir Türkmen mil li shy had own reasons for this. The только в човдурской манере, а еще и в манере туркменских племен бо- kon ser wa to ri ýa sy nyň «Saz etnog ra fi ki song «Soul» plays the role of poem, being the linking tie of 2 parts of epos. заджи и игдир. В книге глава «Бе- ota gyn da» sak lan ýar. Ol 1983-nji ýy- Listening to this part in performing of зирген» содержит 23 стихотворе- lyň 15-nji iýu lyn da saz şy nas alym N. bahshy, one can be convinced that ния. Таджибай бахши же исполнял I. Abu ba ki rowa nyň ýolbaş çy ly gyn da- poems are pronounced not only in в качестве песен 18 из них. И если ky topar ta ra pyn dan ýaz ga ge çi ri lip dir. chovdur manner, but in the manner из общего числа 13 стихов имеют- Şol ge zek Täji baý Gurba no wa us sat of Turkmen tribes bozaji and igdir. In ся в старых печатных изданиях, то gyjak çy Ba ba Tu wa kow (1911-1984) оставшиеся 5 отсутствуют. Мы по- the book, the part «Bezirgen» includes sa zan dar lyk edip dir. считали необходимым ознакомить 23 verses. Tajibai bahshy performed Me ha ni ki ýaz gy da Tä ji baý bag şy с названиями этих 5 стихов («Что 18 songs from them. If from the total «Be zir gen» şaha sy na gi riş mez den мне делать?», «Не встречал я тако- number, 13 verses are in old printing öňin çä, bu şaha dan oň dä ki «Har man- го беднягу, как Безирген», «Буду ис- editions, then the left 5 are absent. dä li» şa ha sy nyň iň soň ky «Göw nüm» кать твои следы», «Брат», «Показа- That is why, proceeding from interests di ýen şyg ry na aý dyl ýan aý dym dan лось») и привести некоторые из них of future fans of “Gyorogly” epos we в конце статьи. baş lap, soň ra «Be zir gen» şaha sy na considered necessary to acquaint with Когда Таджибай бахши начи- gi ri şip ug ra ýar. Bag şy nyň şeýle baş- names of 5 verses («What should I нал исполнение эпоса, то дутар la ma gy nyň öz sebä bi bar. «Göw nüm» do?», «I have not met such poor fel- был настроен на низкий регистр (в di ýen aý dym şa des san daky iki şa ha ny low as Bezirgen», «I will search your большинстве случаев на ноты «си- bir leş di ri ji şyg ryň ro lu ny ýe ri ne ýe tir- footsteps», «Brother», «It seemed to бемоль» и «си» большой октавы или ýär. Bag şy nyň ýe ri ne ýe tiren bu şa ha- me») and cited some of them in the на ноту «до» первой октавы), после sy ny diň lä niň de, ol ýer dä ki goş gu la ryň end of article. исполнения двух-трех песен музы- di ňe çow dur bag şy la ry nyň he ňi bi len When Tajibai bahshy started per- кант начинал натягивать струны däl-de, eý sem, ara syn da türk me niň forming of epos, dutar was adjusted дутара и до окончания эпоса натя- bo za jy we ig dir ti re le ri niň heň le ri bi- on the low register (in most cases - on жение продолжалось, как минимум, len hem aý dy lan dy gy na göz ýetir ýär- notes “Ci-flat” and «Ci» of big octave до интервала «секста», «септима». В определенной мере это было свя- siň. Ki tap da «Be zir gen» şa ha syn da ky or on the note “C” the first octave), af- зано и с голосовыми возможностя- şy gyr lar je mi 23 sany. Ta ji baý bag şy ter performing of two-three songs, the ми бахши. В том, что касается тех- bolsa şol goş gu lar dan 18 sa ny sy ny musician started to pull strings of dutar ники исполнения Тяджибая бахши, aýdym edip aý dyp dyr. Goşgu la ryň 13 and up to finishing of the epos, the по нашему мнению, надо отметить sany sy des sa nyň öň ki ne şir le rin de bar tension proceeded, at least, to “sixth”, особо, что прежде всего речь идет bolsa-da, ga lan 5 sa ny sy ýok. Ne şir- “seventh” interval. In a certain level, it о настройке звучания дутара перед ler dä ki bol ma dyk 5 sa ny goş gy nyň was connected with vocal possibilities выступлением бахши. Случайность («Neý lär men», «Be zir gen dek bi çä- of bahshy. As for technics of perform- ли это или традиция, сложившая- rä ni gör me dim», «Gi den ýo luň göz lär ing of Tajibai bahshy, in our opinion, it ся у исполнителей в течение мно- men», «Agam», «Görün di»). at la ry bi- is necessary to notice that first of all гих лет? Постановка этого вопроса len tanyş dyr ma gy we olar dan käbi ri ni it is a question of sounding adjust- обусловлена своими причинами. Ка- MIRAS 47 ment of dutar before performance of жется, такой порядок вещей почти bahshy. Whether it is tradition, devel- для всех дашогузских бахши явля- oped at performers for many years? ется естественным. И если это так, Putting of this question is caused by то тогда почему бахши почти в 99 % случаев настраивают дутар одина- the reasons. It seems, such order of ково? Ведь бахши не носят с собой things almost for all Dashoguz bah- камертон (специальное приспособ- shy is natural. And if it is so then why ление для настройки музыкально- bahshy almost in 99 % of cases adjust го инструмента на определенную dutar equally? After all bahshy do not тональность) и не настраивают carry a tuning fork (special adaptation инструмент на определенный звук for adjustment of musical instrument (например, на ноту «ля»). Однако for a certain tonality) and do not adjust можно смело утверждать, что почти у всех дашогузских бахши дутар на- the instrument on a certain sound (for страивается одинаково на один тот example, on the note «A»). же звук, на ту же тональность. При- However, we could affirm that at нимая во внимание этот вопрос, мы Täjibaý Gurbanow almost all Dashoguz bahshy, dutar is Tajibai Gurbanov прослушали сделанные в разное Таджибай Гурбанов adjusted equally for the same sound время механические записи песен в and tonality. Taking into consideration исполнении некоторых бахши этого ma ka la my zyň ahy ryn da ýer leş dir me gi this matter, we listened mechanical велаята. Оказалось, что у всех бах- ta la ba la ýyk ha sap la dyk. ши дутары были приблизительно Tä ji baý bag şy des sa na gi ri şen de, recording of songs made in different time in performing of some bahshy of одинаково настроены. Если и встре- du tar pes düzgün de (köplenç ýag daý- чаются некоторые несовпадения, то this velayat. It turned out that all dutars lar da ol uly ok ta wa nyň «si-be mol», всего лишь на полтона. Точно так «si» no ta la ry ýa-da bi rin ji okta wa nyň of bahshy were approximately equally же дело обстоит и с музыкальны- «do» no ta syn da ky düzgün bi len) baş- adjusted. If there are some discrep- ми произведениями, исполненными la nyp, du ta ryň ki riş le ri (ýa-da tar la ry) ancies, only on half-tone. The same женщиной-бахши Акджагуль Мыра- 2-3 aýdym dan soň ra çeki lip ug ral ýar happens with musical compositions, довой (1934-2004 гг.).

Saz guralynyň gurnalyşy Musical instrument adjustment Настройка музыкального инструмента Такты – 1,3,5,7,9,11,13 Taktlar – 1,3,5,7,9,11,13. Steps – 1,3,5,7,9,11,13 Vocal pauses in a song of bahshy Голосовые паузы в песне бахши Bagşynyň aýdymyndaky ses aralygy Steps – 2.4.6.8.10.12.14. Такты – 2.4.6.8.10.12.14. Taktlar – 2,4,6,8,10,12,14.

48 MIRAS we des san tamam lan ýan ça, ol azyn- performed by woman-bahshy Akjagul Диапазон звучания в результате dan «seks ta», «sep ti ma» inter wa ly na Myradova (1934-2004). натягивания струн после первой çen li çe kil me gi do wam ed ýär. Bu bel li The sounding range in result of ten- начальной ноты песни на одном из bir de re je de bag şy nyň sesi niň müm- sion of strings after the first initial note её выступлений показан в нотной kin çi li gi ne - öl çe gi ne hem bagly bol ýar. of a song on one of his performances записи, помещенной выше. Эта за- Ol Täji baý bag şy nyň dö re di ji li gin de is shown in a musical notation placed пись сделана на основе исполнен- ной главы «Безирген». hem şeý le. Şu me se le de, biziň pi ki ri- above. This record is made on the ba- В традиции сказителей эпосов miz çe, aý ra tyn bel le me li ýeri, gür rü ňiň sis of performed part of “Bezirgen”. Дашогузского велаята при испол- bag şy nyň öz çy ky şy na baş la ma zyn- In tradition of narrators of eposes нении главы «Безирген» эпоса dan öň du ta ryň dü zül ýän ilkin ji sesle ri of Dashoguz velayat at performing of «Гёроглы»,принято чаще всего раз- ha kyn da bar ýan dy gy dyr. Bu tötän le ýin the part of “Bezirgen” of the “Gorogly” делять её на две части. То, что та- bo lup geç ýän zatmy ýa-da köp ýyl la- epos, it is more accepted to divide it on кой порядок исполнения характерен ryň dowa myn da ýeri ne ýeti riji ler tara- two parts. That such order of perform- для бахши из туркменского племени pyn dan düz gü ne öw rü lip giden ka da- ing is characteristic for bahshy from йомуд, стало очевидным после про- ka nun? Şeý le sora gyň go ýul ma gy nyň yomud Turkmen tribe, became obvi- слушивания вышеназванной главы öz se bä bi bar. Şeý le düz gün daşo guz- ous after listening of above-named в их исполнении. Одно из их выступ- ly bag şy la ryň hemme sin de di ýen ýaly part in their performing. One of their лений в механической записи тоже te bi gy ýag daý da bo lup geç ýän ýa ly performances in a mechanical record- хранится в Туркменской националь- bo lup dur. Eger-de şeý le bol ýan bol- ing is stored in Turkmen national con- ной консерватории. Встречаются случаи исполне- sa, on da nä me se bäp den bag şy la ryň servatoire. ния одним и тем же бахши главы elin dä ki du ta ryň ki riş le ri niň dü zü li şi bi- There are execution cases of the «Безирген» по частям. Это проис- ri-bir le ri niň kä togsan gö te rim diýen ýa- same bahshy of the part “Bezirgen” by ly ga bat gel ýär? Bag şy lar saz gu ra ly- ходит, если почитатели музыки со- parts. It occurs, if admirers of music ny şol bir sese dü zer ýa ly gap da lyn da бираются слушать бахши на торже- are going to listen to bahshy at cel- ka mer ton (saz gu raly ny belli bir se se стве в течение двух ночей. В первый ebration within two nights. In the first dü zer ýaly ýö ri te ýa sal ýan senet) gö- день исполняют одну часть, на вто- day one part is performed, for the рой день – другую. Первая часть te rip, ony şol bir se se (mese lem «Lýa» second day another. The first part in вначале исполняется по книжному se si ne) dü ze nok lar ahyryn. Emma da- the beginning is executed on the book образцу, после эпизода, когда Гёро- şo guz ly bag şy la ryň hem me si niň ki di- example, after the episode when Gy- глы по ошибке убивает Безиргена, ýen ýa ly şol bir se se deň bo lup dur ýar. orogly by mistake kills Bezirgen, ex- исполнение завершается песней на Biz şu me se lä ni göz öňün de tu tup, bu ecution comes to the end with a song стихотворение «Буду братом». Вто- we la ýat dan bo lan bag şy la ryň bir nä- to the poem «I will be your brother». рая же часть на следующий день çe si niň dür li-dür li wagt lar da meha ni ki The second part begins next day with начинается с момента, которым ýaz ga ge çi ri len aý dym la ry ny göz den завершилась его первая часть, и the moment with which its first part ge çi rip gördük. Bel le me li tara py, ola- исполнение главы «Безирген» про- has come to the end, and performing ryň hem me si niň du ta ry nyň düz gün le ri должается до конца. tak my nan bi ri-bir le ri niň ki bi len ga bat- of part of “Bezirgen” proceeds up to В находящейся на хранении в laş ýan ly gy dyr. Kä bir le ri ta pa wut lan sa- the end. Туркменской национальной консер- da, ýa rym ton ýa ly sähel üýtge şik lik ler In a mechanical recording of part ватории механической записи главы duş gel ýär. Bu zenan bag şy Ak ja gül “Bezirgen”, being stored in Turkmen «Безирген» первую часть исполняет My ra do wa nyň (1932-2004) ýe ri ne national conservatoire, the first part Кервен Ёвбасаров. Это исполне- ýe ti ren saz eser le rin de-de şeý le. Şol is performed by Kerven Yovbasarov. ние прозвучало 7 ноября 2009 года dü zül ýän ses le riň (no ta laryň) atla ry ny This performing was sounded on No- в селе Аксарай этрапа Гёроглы. bol sa biz ýo kar da bel läp ge çip dik. vember, 7th, 2009 in Aksarai village, Кервену бахши тогда аккомпани- ровал гиджакист М.Таджов. Перед Tä ji baý bag şy nyň bir gi je de hal kyň Gyorogly etrap. Kerven bahshy was исполнением эпоса К.Ёвбасаров öňün de eden çy ky şyn da ky il kin ji aý- accompanied by gidja player M.Tajov. спел 19 избранных песен. Спев их, dym da başlanỳan no ta dan soň ra saz Before performing of the epos, бахши сказал: «Если бахши будет K.Yovbasarov had sung 19 selected gu ra ly nyň ki riş le ri niň çekil me gi niň ne- петь дальше, исполнять эпос будет songs. Having sung them, bahshy ti je sin de geçỳän ara ly gy (dia po zo ny) поздно», дав понять, что приступа- told: «If bahshy sings further, then to ýo kar da nota ýaz gy lary bilen gör ke- ет к исполнению эпоса. И вот бахши zi len dir. Ol bag şy nyň ỳeri ne ỳetiren execute the epos will be late», having перечисляет названия эпических «Be zir gen» şa ha sy nyň esa syn da dü- let know that he starts to perform epos. повествований, которые он знает, и zül di. And bahshy lists names of epic narra- к радости ожидающих приступает к Da şo guz we la ýa ty nyň bag şy çy lyk tions which he knows, and to pleasure их сказанию. В тот вечер слушатели sun ga ty nyň des san çy lyk däp le rin- of the expecting people starts narra- захотели послушать главу «Безир- de «Gö rog ly nyň» «Be zir gen» şa ha- tion. That evening, listeners wanted to ген» эпоса «Гёроглы». MIRAS 49 sy ýe ri ne ýeti ri len de ony esa san, ikä listen to part of “Bezirgen” of the epos В манере Принятое bö lüp ýe ri ne ýe tir mek düz gü ni bo lup- “Gyorogly”. № Название песни какого бахши название dyr. Şeý le düz gün türk me niň ýo mut исполнена напева ti re sin den bo lan bag şy la ryň ara syn da Езжай-ка, In what bah- Accepted Гёроглы, № Name of a song shy manner name of a Махтумгулы Девушки с has ýör gün li di gi, şol bag şy la ryň ýeri- 1. Гёроглы performed song Гарлы косами ne ýe ti ren «Be zir gen» şa ha sy ny göz- (2 стихотворер- den ge çi re ni miz den soň ra aýan bol dy. ния) Go, Gyorogly, Ola ryň şeýle gör nüş dä ki nus ga sy nyň Magtymguly Girls with Повстречал 1. Gyorogly Безиргена Ходжамурат Garly plaits 2. Сундук me ha ni ki ýaz gy sy hä zir Türkmen mil li (2 verses) (3-ье Оряев kon ser wa to ri ýa syn da sak lan ýar. стихотворение) I met Bezirgen Hojamurat Возвращайся, «Be zir gen» şa ha sy nyň ikä bö lü nip 2. Chest (3rd verse) Oryayev Безирген Ходжамурат 3. Бабаровшен şol bir bag şy ta ra pyn dan ýe ri ne ýeti- Come back, (4-ое стихотвои- Оряев Hojamurat ril ýän pur sat la ry-da ga bat gel ýär. Bu, 3. Bezirgen Babarovshen рение ) Oryayev ha çan-da saz muşdak la ry nyň bag şy ny (4th verse ) Плати дань – Гёроглы- Иламан Слово о Pay tribute 4. iki gün läp diň le mek çi bol ýan pursat la- – Gyorogly – Ilaman Word about Безирген (5-ое Аннаев Галпак 4. ryn da bo lup geç ýär. Şon da bu şa ha- Bezirgen Annayev Galpak стихотворение) nyň bi rin ji bö lü mi bi rin ji gün, ikin ji bö- (5th verse) Разрушит Ruin acres владенья Махтумгулы lü mi-de ikin ji gün bag şy lar tara pyn dan Magtymguly 5. Дикая утка 5. Bezirgen Wild duck Безирген (6-ое Гарлы Garly ýe ri ne ýe ti ril ýär. Bag şy lar bi rin ji bö lü mi (6th verse) стихотворение) Смерть ýe ri ne ýe ti ren le rin de, bu şa ha ki tap There is death Hojamurat My love is Ходжамурат Совершенна 6. 6. есть (7-ое (7th verse) Oryayev perfect Оряев моя любовь nus ga syn daky ýa ly ba şyn dan baş lap, стихотворение) Bezirgen beg Magtymguly des san da ky Gö rog ly nyň ýal ňy şyp Be- 7. Foals Безирген (8th verse) Garly Махтумгулы 7. бег (8-ое Жеребенок zir ge ni öl dü re nin den soň ra, Aýsol ta na I became Гарлы стихотворение) coward, Hojamurat Gentle ga rap «Agaň bo la ýyn» di ýen şygry na 8. Gyorogly Oryayev holiday Стал я aý dyl ýan aý dy my aý dyp bo la nyn dan труслив, Ходжамурат Нежный (9th verse ) 8. Гёроглы (9-ое Оряев праздник soň ra, jem len ýär. Ikinji si bol sa, bi rin ji Where is Magtymguly стихотворение) 9. Bezirgen? Became sad bö lü miň ta mam la nan ýe rin den baş la- Garly (10th verse) Где Безирген? Стал nyp, «Be zir gen» şa ha sy nyň ahyry na Махтумгулы опечален- 9. (10-ое Will you know Гарлы ным çen li do wam et di ril ýär. from Gyoro- стихотворение) 10. ------Your lock Türk men milli kon ser wa to ri ýa syn- gly? От Гёроглы da sak lan ýan me ha ni ki ýaz gy syn da- (11th verse) узнаете Killed my the ------Твой локон Beginning of ли? (11-ое ky «Be zir gen» şa ha sy nyň bi rin ji bö- 11. only brother ------10. melodies стихотворение) lü mi Kerwen Ýow ba sa ro wyň ýeri ne (13th verse) Убил моего Начало ýe ti ren nus ga sy dyr. Ol 2009-njy ýy lyň I will become единственного мелодий 11. ------7-njy no ýab ryn da Görog ly etra by nyň 12 your brother ------I am calm брата (13-ое (14th verse) стихотворение) Ak sa raý oba syn da ýe ri ne ýe ti ri lip dir. Стану твоим Şol ge zek Ker wen bag şa gy jak da M. The second part of “Bezirgen” in the 12 братом (14 -ое ------Спокоен стихотворение) Tä jow sa zan dar lyk edip dir. K. Ýow- above-named mechanical recording ba sa row des sa na gi riş män kä tirme was performed by honored bahshy Вторую часть главы «Безирген» aý dym lar dan on dokuz sa ny sy ny aý- в вышеназванной механической of Turkmenistan Djumamurat Ham- dyp dyr. Tir me ay dym la ry jem lä nin den записи исполнил заслуженный soň ra bol sa, otu ran diň leý ji le re ýüz le- myev. Bahshy D.Hammyev (1933- бахши Туркменистана Джумаму- nip: - Bag şy mun dan köp aýt sa, des- 2006) is the native of etrap. рат Хаммыев. Бахши Д.Хаммыев san wag ty giç bo lar – diý ýär-de, tirme His instructor is Tuyli Otuzov. In the (1933-2006гг.) – уроженец этрапа aý dym la ryň ta mam la nandy gy ny hem- mechanical recording of 1984 bahshy Губадаг. Его наставник – Туйли Оту- de des sa na gi riş mek is le ýän di gi ni diň- зов. В механической записи 1984 D.Hammyev tells that Mahtumguly leý ji le re duý dur ýar. Soň ra bag şy öz года бахши Д.Хаммыев рассказы- bil ýän des san la ry nyň atla ry ny ýe ke- Garlyev trained him to perform the part вает о том, что исполнению главы ýe ke den sa nap geç ýär we diň leý ji le riň of “Bezirgen”. Bahshy O.Gurbanyazov «Безирген» его обучил Махтумгулы is le gi ni göz öňün de tu tup des sa na gi ri- accompanied him. Before performing Гарлыев. Аккомпанировал ему бах- şip baş la ýar. Şol gezek onuň «Gö rog- of this part, D.Hammyev sang three ши О.Гурбанязов. Перед исполне- нием этой главы Д.Хаммыев спел ly nyň» «Bezir gen» şaha sy ny ýe ri ne selected songs. These are songs from ýe tir me gi ne is leg bil di ri lip dir. три избранных песни. Это песни the epos “Zohre and Tahir” “I need you” «Be zir gen «şa ha sy nyň ikä bö lü nip «Нужна» из эпоса «Зохре и Тахир», ýe ri ne ýeti ril ýän gör nü şi niň ikin ji bö lü- and “Shirin” from the epos “Shasenem «Ширин» из эпоса «Шасенем и Га- mi Türkme nis ta nyň at ga za nan bag şy- and Garib”. риб».

50 MIRAS sy Ju ma my rat Ha my ýew ta ra pyn dan With song, С напевом, Название В технике In technique of known № знаменитого известным в № Name of a song песни ýe ri ne ýe ti ri len nus ga sy dyr. famous bahshy among бахши народе people Haýsy Эпос Heňiniň Epos Иламан bagşynyň 1 «Гёроглы» Проснись № Aýdymyň ad ýörgünli Ilaman Аннаев heňinde 1 “Gyorogly” I Wake up Нужен ady Annayev aýdylan needed Эпос Sür-hä Epos “Shase- «Шасенем и Махтумгулы Нежный Magtymguly Gentle 2 Görogly, Magtymguly 2 Гариб» Его Гарлы праздник 1. Saçly gyzlar nem and Garib” Garly holiday людям Görogly Garly His people У него есть (2-goşgy ) Эпос Epos люди Bezirgene He has people Suffering «Безирген» Страдающая Hojamyrat Sandyk-Ajan 3 “Bezirgen” 3 2. uçradym (3-nji (5th verse) soul душа Öräýew galpak ------(15-ое стихот - goşgy) ------To be inspired Magtymguly ворение) Gaýt, Bezirgen Hojamyrat Babaröwşen 4 Wild duck 3. (16th verse) Garly Вдохновится Махтумгулы Дикая утка (4-nji goşgy ) Öräýew Гарлы You, brother Pajymy ber 5 ------Your lock 4 (16-ое стихотт- - Görogly- Ilaman (17th verse) 4. Galpaknama ворение) Bezirgen (5-nji Annaýew His days (18th 6 ------Entertain goşgy) verse) Gelse ýurduň Foals(by Тебя брат harap eýlär Magtymguly Please (19th example Твой локон 5. Ýaşylbaş 7 ------5 ------Bezirgen (6-njy Garly verse) of Yomud (17-ое стихоте- goşgy) bahshy) ворение) Ölüm bardyr Hojamyrat Kemal ýarym Give faith (in 6. Дни его (18-ое (7-nji goşgy) Öräýew issued book, 6 стихотворение) ------Teшнит 8 ------Always Begdir there is no such Жаворонки Magtymguly Bezirgen (8-nji Taý atym verse) Пожалуйста ( по образцу (19-ое 7. Garly Became a 7 ------goşgy) Mountains стихотворение) йомудских 9 shadow (20th ------Namart thundered бахши ) verse) Görogly men Hojamyrat Дай веру 8. Näzli baýram Passed or boldum (9-njy Öräýew I need it (21st 10 ------Kasym- goşgy) verse) 8 (в изданной ------Всегда khan Bezirgen книге этого Magtymguly Boldum 9. hany? (10-njy стиха нет) Garly heserli goşgy) On July, 15, 1983 record of the Стал тенью Горы Göroglydan part “Bezirgen” of the epos “Gyoro- 9 ------прогремели 10. bilermi siz? ------Zülpüň seniň gly” was made, performed by bahshy (20-ое стихот - ворение) (11-nji goşgy) T.Gurbanov. On gijak Baba Tuvakov Перешел Ýalňyz agamy Mukamlar (1911-1984) accompanied. The record 11 öldürdi (13-nji ------başy Нужно (21-ое 10 ------или goşgy) is stored in Turkmen national conser- стихотворение) Agaň bolaỳyn vatoire (cassette III-15, III-16). The fol- 12 ------Hatyrjem Касым хан (14 -nji goşgy) lowing table is made on the basis of the data received from Edibay Chash- 15июля 1983 года была сдела- Bag şy J. Ha my ýew (1933-2006) emov, accompanying T.Gurbanov on на запись главы «Безирген» эпоса Gu ba dag etra byn dan. Haly pa sy Tüý li gijak. «Гёроглы» в исполнении бахши Т. Otu zow. Bag şy J. Ha my ýew «Be zir- Listening to performing of mechani- Гурбанова. На гиджаке аккомпани- gen» şa ha sy ny özü niň Mag tym gu ly cal recordings by Dashoguz bahshy. ровал Баба Туваков (1911-1984гг.). Gar ly ýew den öw re nen di gi ni 1984- For example, the variant of performing Запись хранится в Туркменской на- nji ýylda me ha ni ki ýazga ge çi ren le- of the epos bahshy from a tribe yomud циональной консерватории (кассета III-15, III-16). Следующая таблица re gürrüň be rip dir. Bag şa gyjak da O. is in a greater degree closer to the составлена на основании сведений, Gur ban ýa zow sa zan dar lyk edip dir. printing text, and in a variant of cho- полученных от Едибая Чашемова, Me ha ni ki ýaz gy da Ju ma my rat Ha my- vdur bahsy it looks differently. In our аккомпанировавшего Т.Гурбанову ýew des sa na baş la ma zyn dan öň, il ki opinion, the existing difference per- iki sany tir me aý dym aý dyp dyr. Olar: на гиджаке. formed by this epos means that bah- Слушая механические записи «Zöh re - Ta hyr» des sa nyn dan «Ge- shy without change continue to ad- исполнения дашогузскими бахши rek» hem-de «Şa se nem - Ga ryp» des- here only own performing version, but главы «Безирген», возможно чётко sa nyn dan «Il le ri ne» di ýen aý dym lar. among some bahshy variation perfor- почувствовать разницу, существую- «Gö rog ly» şa des sa ny nyň «Be zir- mance of epos in great extend is close щую между ними. gen» şa ha sy bag şy Täji baý Gurba- to printing text. As an example it is По нашему мнению, существую- no wyň ýeri ne ýetir me gin de 1983-nji possible to compare a mechanical re- щая разница в исполнении этого ýy lyň 15-nji iýu lyn da ýaz ga ge çi ri lip dir. cording of already mentioned perform- эпоса означает, что бахши без изме- Gy jak da Ba ba Tu wa kow (1911-1984) ers D.Hammyev and K.Yovbasarov нения продолжают придерживаться sa zan dar lyk edip dir. with performing of well-known Palvan только своей версии исполнения, MIRAS 51 Halk бахши (son of Ata Hoja) from GyoroG- Tanalýan но у некоторых бахши вариант ис- arasynda № Aỳdymyň ady bagşynyň tanalýan heň gly etrap. полнения эпоса в большей степени ýoly bilen bilen Name of a In what bah- People’s ближе к печатному тексту. «Zöhre-Tahyr» Ilaman № song and a shy manner name of a dessany Oýan poet performed song В манере 1 Annaýew Народное Gerek Название какого № название «Şasenem Soul. The песни и поэта бахши Saryja Gentle напева - Garyp» Magtymguly 1. last verse of исполнен Näzli baýram Gurbandurdy holiday 2 dessany Garly Harmandyali Душа. Illerine Сарыджа Последний Нежный Dessan There is no 1. Гурбан- Ili bardyr (15- Zelil There is no стих главы праздник «Bezirgen» 2. sorrow left 1st ------дурды 3 nji goşgy) göwnüm sorrow left Хармандяли. ------verse Не осталось Joş bolar Magtymguly What should I Не осталось 4 Ýaşylbaş сожаления (16-njygoşgy) Garly 3. do (not in the ------Itoten 2. ------сожаления book) 1-ое стихотвох- Zülpün seniň рение Agam seni(17- Go, Gyorogly, ------(Gaýyp 4. ------Groan 5 nji goşgy) 2nd verse Что мне sakkar ) 3. делать (в ------Итотен Met Peteke Günüdir (18- 5. Shagochdi книге нет) 6 ------Teşnit 3rd verse bahshy njy goşgy) Иди-ка, Come back, Torgaý guşlar Гёроглы Baş üstüne (ýomut 6. Bezirgen, ------Peteke 4. ------Стон 7 ------2-ое bagşylarynyň 4th verse (19-njy goşgy) стихотворение nusgasy ) No time to Gyorogly- Повстречался Iman bergeý catch the Петеке 7. Bezirgen Seeg bahshy 5. 3-ье Шагочди sen (goşgy breath бахши 8 ------5th verse стихотворение neşir edilen Ýylgaýlar kitapda ýok) Вернись, Ruin your Primrose Безирген ------Güman boldy Daglar Saryja 6. Петеке 9 ------8. acres Bezir- (by chovdur 4-ое (20-nji goşgy) gümmürlendi Gurbandurdy gen 6th vese sample) стихотворение Aşyp geldim Gerek (21-nji Гёроглы – ------ýa-da Not Не даст 10 goşgy) There is death Безирген Kasym han 9. Seeg bahshy convenient 7. Сёег бахши вздохнуть 7th verse 5-ое time стихотворение Is the wed- Ýaz gy Türkmen mil li kon ser wa to ri- Разрушит ding neces- Первоцвет твои владенья Сарыджа ýa sy nyň «Saz mi ra sy ny yl my taý dan Bezirgen beg Saryja sary (по 10. 8. Безирген Гурбан- öw re niş» merke zin de saklan ýar (Kas- 8th verse Gurbandurdy female човдурскому 6-ое дурды camel образцу) se ta – I I I-15, I I I-16). (Aşak da ky çyz- (three-part) стихотворение gy bag şy T. Gur ba no wa gyjak da sa- I became Yusup Смерть есть cowardly, Ovgan 9. 7- ое Сёег бахши Не вовремя zan dar lyk eden Ýe di baý Çä şe mo wyň 11. ------Gyorogly (chovdur стихотворение mag lu ma ty esa syn da 2016 njy ýyl da 9th verse sample) Нужна для dü zül di). Tirkeshik- Безирген бег Сарыджа свадьбы Bezirgen khan Bozajy 12. Bozajy 10th verse manner 10. 8-ое Гурбан- верблюди- manner стихотворение дурды ца (трёхчаст- Heňiniň Haýsy ный) halk I will search for Aýdymyň we bagşynyň № arasynda your footsteps Стал я şahyryň ady äheňinde 13. ------Large willow ýörgünli (not in the трусливым, Юсуп овган aýdylan ady book) 11. Гёроглы ------(човдурский Göwnüm. Gaip Sakkal 9-ое образец) Do you know Harman- 14. Your lock (chovdur стихотворение 11th verse däli Saryja sample) Näzli baýram 12. Безирген хан Манера Манера 1. şahasynyň Gurbandurdy Senior brother 10-ое Бозаджы Тиркешик- Doomsday – soňky 15. (not in the Doomsday стихотворение Бозаджы forty goşgusy. book) Буду искать 2. Armanym ------Armanym Killed a man Peteke 13. твои следы ------Большая ива 16. Erel khan galmady 1-nji galmady 13th verse bahshy (в книге нет) goşgy I will be your Old Abdulla Знаешь ли ты Гаип саккалr Neýlär men 3. ------It öten 17. senior brother Abdulla shih shih 14. 11-ое Твой локон (човдурский (kitapda ýok) 14th verse ( robber) стихотворение образец) Bar-ha, Светопре- It seemed. Старший брат Светопре- 4. Görogly ------Nalyş 15. ставление 18. (not in the ------Companion (в книге нет) ставление 2-nji goşgy book) -Сорок Uçradym Убил человека 5. Peteke bagşy Şa göçdi Петеке 3-nji goşgy 16. 13-ое Эрел хан бахши Gaýt In the Turkmen chovdur tribe till now стихотворение 6. ,Bezirgen, ------Peteke adhere to the tradition of performing. 4-nji goşgy And it shows that the epos “Gyorogly”

52 MIRAS comprehensively and deeply is not Буду твоим Görogly- Старый studied and not fulfilled. старшим 7. Bezirgen Söýeg bagşy Dem bermez 17. Абдулла Абдулла ших братом 5-nji goşgy In conclusion we have considered ших (ших 14-ое Разбойник) Gelse, ýurduň necessary to bring to the wide publicity стихотворение Nowgül harap eýlär Saryja 8. (çowdur some verses from the part “Bezirgen” Bezirgen Gurbandurdy Показалось. nusgasy) of the epos “Gyorogly”, performed by 18. ------Спутники 6-njy goşgy (в книге нет) bahshy T.Gurbanov and which is ab- Ölüm bardyr В качестве примера можно срав- 9. Söýeg bagşy Bimahal 7- nji goşgy sent in repertoire of other bahshy. We нить механическую запись уже упо- Begdir Ak maýa publish them without changes, in what Saryja мянутых исполнителей Д.Хаммыева 10. Bezirgen gerek Gurbandurdy kind they were sounded by bahshy. и К.Ёвбасарова с исполнением зна- 8-nji goşgy (üç toply ) менитого Пальвана бахши (сына Namart Ỳusup WHAT HAVE YOU DONE Görogly men owgan Ата ходжи) из этрапа Гёроглы. 11. ------boldum. 9-njy (çowdur Khan Chandybil, В туркменском племени човдур до goşgy nusgasy) I am ready to be lost for you, сих пор придерживаются своей тра- Bezirgen Tirkeşik- What have you done with диции исполнения. А это показыва- 12. hany Bozajy ýoly Bozajy poor fellow Bezirgen?! 10-njy goşgy ýoly ет, что эпос «Гёроглы» всесторонне This time is his fulfilled dream, и глубоко не изучается и не отраба- Giden ýoluň What have you done 13. gözlär men ------Uly leýlim тывается. with poor fellow Bezirgen?! (kitapda ýok) В заключение мы посчитали нуж- Gaýyp ным довести до широкой обще- Bilermi sen sakgar Готов погибнуть за тебя, 14. Zülpüň seniň 11-nji goşgy (çowdur хан Чандыбиля, ственности некоторые стихи из гла- nusgasy) Что ты сделал вы «Безирген» эпоса «Гёроглы», Agam Kyýamat- с беднягой Безиргеном?! 15. Kyýamat исполнявшиеся бахши Т. Гурбано- (kitapda ýok) Kyrklar Это время – его сбывшаяся вым и которые отсутствуют в репер- Agamy мечта, туаре других бахши. Мы публикуем 16. öldürdiň Peteke bagşy Erel han Что ты сделал их без изменений в том виде, в ка- 13-nji goşgy с беднягой Безиргеном?! Köne ком они звучали из уст бахши. 17. Agaň bolaÿyn Abdylla şyh Abdylla şyh He is son of Akgul, 14-nji goşgy (Galtaman ЧТО ТЫ СДЕЛАЛ şyh) named Bezirgen, In his heart so many desires. Готов погибнуть за тебя, Göründi. 18. ------Tirkeşikler хан Чандыбиля, (kitapda ÿok) By elder brother will begin to cry, Что ты сделал с coming Aysoltan, беднягой Безиргеном?!

MIRAS 53 Da şo guz ly bag şy la ryň «Be zir ge ni- What have you done with Это время – его сбывшаяся niň» meha ni ki ýaz gy la ry ny diň lä niň de poor fellow Bezirgen?! мечта, ola ryň ara syn da ky tapa wut la ry ny aý- Сын он Акгуль по имени Что ты сделал с Безирген, беднягой Безиргеном?! dyň düý mak bol ýar. Me se lem, bag şy- В его сердце столько желаний. la ryň aýdýan nus ga sy ne şir dä ki nus- По старшему брату заплачет, Gurbanyñ bolaýyn Çandybil hany, ga bi len köp de re je de meň zeş bol sa, придя Айсолтан, Bezirgen dek biçäräni neýlediñ?! çow dur bag şy la ryň nus ga syn da beý le Что ты сделал с беднягой Ỳetilgen pursatdyr onuñ armany, däl. Безиргеном?! Bezirgen dek biçäräni neýlediñ?! Şeý le tapa wut la ryň bol ma gy bi ziň My name is Agayunus-peri, Сын он Акгуль по имени Безирген, pi ki ri miz çe, bu şa des sa nyň ýe ri ne ýe- The whole world burns on my fire В его сердце столько желаний. ti ri li şin de türk me n bag şy la rynyň öz le- when I groan, По старшему брату заплачет, rin dä ki nus ga sy ny üýtget män do wam Gyorogly bek, listen, I ask you, придя, Айсолтан, edip ge len di gi ni aň lad ýar. Oňa my sal What have you done with Что ты сделал с беднягой hök mün de ma ka la myz da at la ry tu tu- poor fellow Bezirgen?! Безиргеном?! lan J. Ha my ýew bi len K.Ýow ba sa ro- Меня назовут Агаюнус-пери, Akgülüñ ogludyr ady Bezirgen, wyň ag za lyp ge çil ýän me ha ni ki ýaz gy- Весь мир горит в моём огне, Onuñ ýüreginde köpdür armany. la ry bi len Görog ly etra byn dan meş hur когда стенаю, Agam diýip aglap gelse Aýsoltan, Päl wan bag şy dan (Ata ho ja og ly) al- Гёроглы бек, выслушай, Bezirgen dek biçäräni neýlediñ?! nyp, ýaz ga ge çi ri len ne şir nus ga sy ny тебя молю, de ňeş di rip gör mek ýe ter lik dir. Что ты сделал Меня назовут Агаюнус-пери, с беднягой Безиргеном?! Весь мир горит в моём огне, Türk me niň çow dur tire sinde şeýle когда стенаю, düz gün hä zir hem do wam ed ýär. Bu APPEARED Гёроглы бек, выслушай, bol sa, «Gö rog ly» şades sa ny nyň köp- тебя молю, Angels with number nine came ta rap la ýyn, çuň ňur öw re nil män di gini Что ты сделал с беднягой down in sleep, Безиргеном?! we öz leş di ril män di gini gör kez ýär. Came in dream eyes, entering into Sö zü mi ziň ahy ryn da bag şy Täji baý my eyes. Agaýunus peri diýer adyma, Gur ba no wyň «Gö rog ly» şa des sany- Having put my head on forgetful Ah çekemde älem ýanar oduma. nyň «Bezir gen» şa ha sy ny ýe ri ne ýe- pillow, Görogly beg, gulak salgyn dadyma, ti ren de beý le ki bag şy nus ga la ryn da Today three hundred sixtysanctities Bezirgen dek biçäräni neýlediñ?! and Koran came into my dream. ga bat gel me ýän goş gu lar dan kä bi ri ni ПОКАЗАЛСЯ halk köp çü li gi ne ýe tir me gi makul bi dik. Во сне спустились ангелы Olar bag şy nyň aý dy şy ýa ly üýtge dil- числом девять, Во сне спустились ангелы числом девять, män gö çü ril di. Привиделся глазами входящий в Привиделся глазами входящий мои глаза. в мои глаза. Положив мою голову на подушку Положив мою голову на забвенья, подушку забвенья, Сегодня привиделись триста Сегодня привиделись триста шестьдесят святых и коран. шестьдесят святых и коран.

Blossomed in paradise as a flower, Düýşümde inipdir bir dokuz melek, With pink wine in hands, Gözleri gözüme girýan göründi. With a golden crown on the head, Gaflat ýassygyna goýup başymy, It was my brother Bezirgen. Bu gün üç ýüz altmyş, kuran göründi.

Расцветший в раю как цветок, Расцветший в раю как цветок, С розовым вином в руках, С розовым вином в руках, С золотой короной на главе, С золотой короной на главе, Это был мой брат Безирген. Это был мой брат Безирген.

Having disembowelled, Behiştler içinde gül dek açylan, cleared immediately, Gollarynda gülgün şerap içilen, It seemed to me, Başlaryna altyn jyga sanjylan, the cypress floats, Meniň agam şol Bezirgen göründi. I was taught, attention to Koran, Four bright moons Вспоров живот, очистили тотчас, appeared ahead. Мне показалось, плывёт кипарис, Меня научили, вниманье - корану, Вспоров живот, очистили тотчас, Впереди показались Мне показалось, плывёт кипарис, четыре яркие луны.

54 MIRAS NEÝLEDIŇ Меня научили, вниманье - корану, Garnym ýaryp päk etdiler şol zaman, Gurbanyñ bolaýyn Çandybil hany, Впереди показались Gözüme göründi serwi huraman, четыре яркие луны. Bezirgen dek biçäräni neýlediñ?! Maňa öwretdiler suraýy - kuran, Öňümde dört mahy-taban göründi. Ỳetilgen pursatdyr onuñ armany, There was I, Aysoltan, at night Bezirgen dek biçäräni neýlediñ?! the Moslem, Стала я, Айсолтан, The envoy brought belief, having ночью мусульманкой, told that it is true. Akgülüñ ogludyr ady Bezirgen, Посланник принёс веру, Onuñ ýüreginde köpdür armany. And my senior brother Bezirgen cried a lot, сказав, что истинна она. Agam diýip aglap gelse Aýsoltan, It seemed that end of this И много плакал брат мой Bezirgen dek biçäräni neýlediñ?! light - only a deceit. старший Безирген, Показалось, что света этого Agaýunus peri diýer adyma, Стала я, Айсолтан, ночью конец – то лишь обман. Ah çekemde älem ýanar oduma. мусульманкой, Görogly beg, gulak salgyn dadyma, Посланник принёс веру, сказав, Aýsoltan, gije boldum musulman, Bezirgen dek biçäräni neýlediñ?! что истинна она. Resuly hak diýip getirdi iman. И много плакал брат мой Köp aglady dogan agam Bezirgen, старший Безирген, Bu dünýäniň soňy ýalan göründi. GÖRÜNDI Показалось, что света этого Düýşümde inipdir bir dokuz melek, конец– то лишь обман МОЯ ДУША Gözleri gözüme girýan göründi. Gaflat ýassygyna goýup başymy, MY SOUL Эй, друзья-мусульмане, Bu gün üç ýüz altmyş, kuran göründi. Hey, friends-Moslems, Его спаситель есть моя душа. His savior is my soul. В мольбах до самой смерти, In entreaties to death, Его спаситель есть моя душа. Behiştler içinde gül dek açylan, His savior is my soul. Gollarynda gülgün şerap içilen, Eý, ýaranlar, musulmanlar, Başlaryna altyn jyga sanjylan, Эй, друзья-мусульмане, Halasgäri göwnüm meniñ. Meniň agam şol Bezirgen göründi. Его спаситель есть моя душа. Tä ölinçä dilegdedir, В мольбах до самой смерти, Halasgäri göwnüm meniñ. Garnym ýaryp päk etdiler şol zaman, Его спаситель есть моя душа. Gözüme göründi serwi huraman, Чтобы противостоять врагу, To resist to the enemy, Maňa öwretdiler suraýy - kuran, To keep the crown, Чтоб корону удержать, Öňümde dört mahy-taban göründi. What is to me, to ask, Каково мне, распросить, The brother is needful to my soul. Нужен брат моей душе. Aýsoltan, gije boldum musulman, Ganyma pet-pet durmana, Resuly hak diýip getirdi iman. Чтобы противостоять врагу, Jyga çekip oturmana, Köp aglady dogan agam Bezirgen, Чтоб корону удержать, Каково мне, распросить, Meniñ ahwalym sormaga, Bu dünýäniň soňy ýalan göründi. Нужен брат моей душе. Dogan istär göwnüm meniñ.

GÖWNÜM MENIÑ My horse Gyrat will fly into Взлетит в небеса мой конь Гырат, Eý, ýaranlar, musulmanlar, the heavens, Сорок молодцев поскачут в Halasgäri göwnüm meniñ. Forty fellows will jump in four sides, четыре стороны, If I die, and the worlds Если умру, и поменяются миры, Tä ölinçä dilegdedir, will exchange, Halasgäri göwnüm meniñ. My soul will wish the help. Пожелает помощи моя душа. Gyr atym asmana uçar, Ganyma pet-pet durmana, Взлетит в небеса мой конь Гырат, Kyrk ýigidim her ýan çapar, Jyga çekip oturmana, Сорок молодцев поскачут Özüm ölsem ýurdum göçer, Meniñ ahwalym sormaga, в четыре стороны, Если умру, и поменяются миры, Medet istär göwnüm meniñ. Dogan istär göwnüm meniñ. Пожелает помощи моя душа. Здесь будут добры молодцы, Gyr atym asmana uçar, Here will be good fellows, Ежедневно будут мстить Kyrk ýigidim herýan çapar, Will daily revenge for my blood, за кровь мою, Özüm ölsem ýurdum göçer, In day of death of Gyorogly beg В день же смерти бега Гёроглы Medet istär göwnüm meniñ. My soul will wish the belief. Веры пожелает душа моя. Здесь будут добры молодцы, Goç ýigitler bolar munda, Ежедневно будут мстить Goç ýigitler bolar munda, Ganymdan ar alar günde, за кровь мою, Ganymdan ar alar günde, Beg Görogly ölen günde, В день же смерти бега Гёроглы Beg Görogly ölen günde, Iman islär göwnüm meniñ. Веры пожелает душа моя. Iman islär göwnüm meniñ.. MIRAS 55 EDEBIÝATLAR LITERATURE ЛИТЕРАТУРА

1. Gurbanguly Berdimuhamedow. Garaşsyzlyga guwanmak, Watany, halky söýmek bagtdyr, Aşg., Türkmen döwlet neşirỳat gullugy, 2007. 2. Gurbanguly Berdimuhamedow. Ösüşiň täze belentliklerine tarap. Saỳlanan eserler, I j. Aşg., Türkmen döwlet neşirỳat gullugy, 2009. 3. Gurbanguly Berdimuhamedow. Ösüşiň täze belentliklerine tarap. Saỳlanan eserler, I j.-Aşg., Türkmen döwlet neşirỳat gullugy, 2009. 4. Gurbanguly Berdimuhamedow. Älem içre at gezer. Aşg., Türkmen döwlet neşirỳat gullugy, 2011. 5. Gurbanguly Berdimuhamedow. Ile döwlet geler bolsa. Aşg.Türkmen döwlet neşirỳat gullugy, 2015. 6. Gurbanguly Berdimuhamedow. Türkmen medeniýeti. Aşg., Türkmen döwlet neşirỳat gullugy, 2015. 7. A. Ahmedow, A. Saparow «Dutaryň owazy – halkymyň sazy. Mukamçy kompozitorlar» Aşg., Türkmenistan. 1983. 8. Aşyrow A. Kyrklar. Aşg.Türkmenistan 1986 9. A. Saparow «Sungatym – buýsanjym» Aşg. Türkmenistan. 2014. 10. W.A. Uspenskiý, W.M.Belýaýew. «Türkmen sazy». I – II j. Alma- Ata. 2003. 11. Jumaýew Ç. Çowdurlaryň halk aỳdym-sazlary // Türkmen ylmy galkynyş we we halkara gatnaşyklar ýolunda.-Aşg., Ylym, 2011. Sah. 263 – 284. 12. Jumaýew Ç. Aỳdym sazym - baỳlygym (Daşoguz welaỳaty) // Garagum žurnaly 2010 № 7; Sah. 96- 99. 13.Görogly. Aşg. Türkmenistan 1980. Türkmen milli konserwatoriýasynyň «Saz etnogarfiýa kabineti» 14. «Bezirgen» dessany, bagşy Gurbanow Täjibaý; Kasseta № I I I-15 we I I I -16. 15 «Bezirgen» dessany, bagşy Hamyýew Jumamyrat; Kasseta I I I- 26. 16 «Bezirgen» dessany, bagşy Ỳowbasarow Kerwen; Wideo disk №1-2.

56 MIRAS A. Askar (Gazagystan Respublikasy) MAGTYMGULY WE GAZAK EDEBIÝATY

A. Askar (Republic of Kazakhstan) MAGTYMGULY AND THE KAZAKH LITERATURE

А. Аскар (Республика Казахстан) МАХТУМКУЛИ И КАЗАХСКАЯ ЛИТЕРАТУРА

Be ýik türk men şa hy ry Mag tym gu ly- The great Turkmen poet Magtymgu- Великого туркменского поэта Мах- ny Gün do gar da söý ýär ler we oka ýar- ly Fragi is loved and read on the Turan тумкули любят и читают на Востоке lar, onuň şyg ry ýe ti iň bir joş gun ly duý- East and his poetry is worthy of the и его поэзия достойна самых вос- gu la ra, şan-şöh ra ta hem-de hor ma ta most enthusiastic feelings, glory and торженных чувств, славы и почета. my na syp dyr. honour. Кыпчакско-огузские родственные Ga ryn daş gyp jak-oguz taý pa la ry From ancient times, the Kypchak- племена издревле жили бок о бок и ga dy my dö wür ler den bä ri dul deg şir Oguz kindred tribes lived side by side оказывали друг на друга влияние во ýaşap dyr lar we dur mu şyň dür li ugur- and influenced each other in all dis- всех проявлениях земного бытия. la ryn da bi ri-bir le ri ne täsir edip dir ler. plays of the earthly existence. The Казахский и туркменский народы Tür ki halklar hök mün de gazak we Kazakh and Turkmen peoples as a как ветвь тюрков никогда не отчуж- türk men halk la ry hiç haçan bi ri-bir le- branch of the Turks had never alienat- дались и самоотстранялись друг rin den uzak laş man dyr lar we üz ňe leş- ed and self-kept away from each oth- друга. И поэтому, услышав славное män dir ler. Şonuň üçin hem Mag tym- er. For this reason, having heard the имя Махтумкули Фраги, настоящий famous name of Magtymguly Fragi, казах испытывает душевный трепет, gu ly Py ra gy nyň ady ny eşi den ha ky ky the true Kazakh experiences the emo- как при упоминании собственных ga zak özü niň mil li şa hyr la ry Kaztu- tional trepidation as in mentioning of великих поэтов – Казтугана жырау, gan, Dos pan bet, Şal kiiz, Ma ham bet own great poets – Kaztugan Zhyrau, Доспанбета жырау, Шалкииза жы- we Abaý ýa ly şa hyr la ryň ady ny eşi den Dostanbet Zhyrau, Shalkiiz Zhyrau, рау, Махамбета и Абая. Махтумку- ýa ly duý gyny baş dan ge çir ýär. Mil li Makhambet and Abay. Magtymguly in ли в национальном сознании давно aň Mag tym gu ly ny öz şa hy ry hök mün- national consciousness is perceived воспринимается в качестве родного de ka bul edýär. Onuň tir me goş gu la- long ago as a native poet. His artistic поэта. Его терме исполняются в му- ry domb ra nyň sa zy na go şu lyp aý dyl- are performed to music accompani- зыкальном сопровождении домбры, ýar we hal ky myz onuň dö re di ji li gi ne ment of dombra and our people re- и наш народ всем сердцем осознает halk la ry my zyň beýik li giniň we ru hy alize from the heart his creativity as его творчество как художественное ýa kyn ly gy nyň nyşa ny dy gy ny ala mat- an artistic phenomenon, embodying явление, олицетворяющее вели- lan dyr ýan çeper ha dy sa hök mün de grandeur and symbolizing the spiritual чие и символизирующее духовную ýürek den göz ýe tir ýär. Gazak döredi- closeness of our nations. All people, близость наших наций. Все люди, jiliginde hem, Magtymgulynyň döredi- independently from the nationality, независимо от национальной при- jiligine mahsus bolan pany dünýäde represent the whole perishable nature надлежности, представляют всю adamyň gysga ömrüniň tiz geçýändigi of existing and that the human being бренность бытия, и то, что человек baradaky pikirler bar. Be ýik Säh ra ly- is only the guest on this land, and life – всего лишь гость на этой земле, и gyň iki garyn daş hal ky nyň dün ýä ga- flies quickly. The closeness of world жизнь пролетает быстротечно. Бли- raý şy nyň we men ta li te ti niň ýa kyn ly gy outlook and mentality of two kindred зость мировоззрения и менталитета köp ba bat da umu ma dam zat ideal la ry- nations of the Great Steppe is vividly двух родственных народов Великой na we ýö rel ge le ri ne yg rar ly Mag tym- traced in creativity of both Magtymguly Степи явственно прослеживается

Alibek Askar, Gazagystan Respublikasynyň, Milli akademiki kitaphanasynyň baş direktory, Gazagystanyň at gazanan işgäri.

Alibek Askar, Director General of National Academic Library of the Republic of Kazakhstan.

Алибек Аскар, Генеральный директор Национальной академической библиотеки РК, заслуженный деятель культуры Казахстана.

MIRAS 57 gu ly nyň hem, Aba ýyň hem dö re di ji li- and Abay, adherent a large extent to в творчестве как Махтумкули, так gin de aý dyň du ýul ýar. the universal ideals and principles. и Абая, приверженных во многом Mag tym gu ly hä zir ki za man türkmen Magtymguly is a founder of the mod- общечеловеческим идеалам и прин- ede bi ýa ty nyň düýbü ni tutu jy dyr we ern Turkmen literature and creator of ципам. tä ze zama na nyň türkmen ede bi di li ni the Turkmen literary language of new Махтумкули является основопо- dö re di ji dir. Däp bo lan mil li ede bi ýa tyň epoch. The role of the thinker, spiritual ложником современной туркмен- akyl da ry nyň, ruhy ha ly pa sy nyň, aň-bi- guide, enlightener and leader, the light ской литературы и создателем of traditional national literature fell to lim ýaý ra dy jy sy nyň we ker wen ba şy- туркменского литературного языка lot of both Magtymguly and Abay, and sy nyň, şam çy ra gy nyň we zi pe si Mag- новой эпохи. Роль мыслителя, ду- their deific predestination and elec- tym gu ly nyň hem, Aba ýyň hem pa ýy na ховного наставника, просветителя tion by supreme powers is visible in it. dü şüp dir. Bu pa ýyň ola ra Al la ta ra pyn They professed the humanistic ideas и флагмана, светоча традиционной ber len di gi we ola ryň yla hy güýç ler ta- in conditions of ideological narrow- национальной литературы выпала ra pyn dan saý la nyp al nan dy gy gö rün- mindedness, ignorant and severe pe- на долю как Махтумкули, так и Абая, ýär. Olaryň iki si hem aňyýet çäkli li gi riod of the history and like foresaw the и в этом видится их божественное şert le rin de, tary hyň na dan we ga zap ly future through the veil of time, trying предначертание и избранность выс- dö wür le rin de yn san per wer ide ýa la ry to embrace and surround with love шими силами. Оба они исповедова- ün däp dir ler hem-de adam za dy söý gi and sincere warmth the human race. ли гуманистические идеи в услови- we mähir ýyly sy bi len gur şap alma ga The charity, romantic craving for the ях идеалогической зашоренности, ym ty lyp, gel je gi öňün den gö rüp dirler. beauty, kindness and interest in the невежественного и жестокого пери- Sa ha wat ly lyk, gowy zatla ra ymtyl mak, ordinary people, strive to find and ода истории и словно предвидели ýö ne keý hal ka rehim li lik, her bir ada- value kind displays in each person, будущее сквозь пелену времени, myň go wy ta rap la ry ny ýü ze çy kar ma- manifestation of sympathy for unfortu- стремясь объять и окружить любо- ga ym tyl mak, ezil ýän le re duý gu daş lyk nates, authentic religiousness, way to вью и душевным теплом род люд- the comprehension of the theosophi- et mek, haky ky takwa lyk, teoso fi ki ha- ской. Милосердие, романтическая cal truth – all this unites both classics ky ka ta göz ýetir mä ge ta rap ýo ly ag tar- тяга к прекрасному, доброта и уча- of the Turkmen and Kazakh literature. mak– bu la ryň äh li si ga zak we türkmen стие к простому народу, стремление Magtymguly glorified freedom, happi- ede bi ýat la ry nyň iki nus ga wy şa hy ry ny ness of the people, dreamt about unity находить и ценить добрые проявле- hem bir leş dir ýän zat lar dyr. Magtym gu- of the separated Turkmen tribes. He ния в каждом человеке, проявление ly öz hal ky nyň er kin li gi ni, bag ty ýar ly- piously believed in bright future of his сочувствия к обездоленным, под- gy ny wasp edip dir, da gy nyk türkmen nation and his brightest hopes were линная религиозность, путь к пости- taý pa la ry nyň agzy bir li gini arzuw edip- embodied. Today, Turkmenistan is fa- жению теософической истины – все dir. Ol öz hal ky nyň ýag ty gel je gi ne mous all over the world as an indepen- это объединяет обоих классиков berk yna nyp dyr, onuň aý dyň umyt la ry dent state. туркменской и казахской литерату- bol sa dur mu şa geç di. Bu gün ki gün de «Famous Sufi Idris Shah write so ры. Махтумкули воспевал свободу, Türk me nis tan Ga raş syz döw let hök- about great Azerbaijan poet Nizami счастье народа, мечтал о единстве mün de bü tin dün ýä meş hur bol dy. in his book «Sufism»: «Key from trea- разрозненных туркменских племен. Он свято верил в светлое будущее своего народа и его самые светлые надежды воплотились в жизнь. Се- годня Туркменистан как независи- мое государство известен всему миру. «Известный суфий Идрис Шах в своей книге «Суфизм» о великом азердбайджанском поэте Низами пишет так: «В устах поэта спрятан ключ от сокровищницы». Эти сло- ва можно отнести к великим поэтам всех времен и народов. Художественный перевод, по существу, нам видится как прек- раснейший замысел самого Все- вышнего Аллаха, и он несет в себе колоссальный духовный заряд. Благодаря художественному пере-

58 MIRAS Bel li so py Id ris Şa «So pu çy lyk» at- ly ki ta byn da be ýik azer baý jan şa hy ry Ny za my ha kyn da şeý le ýaz ýar: «Şa- hyryň da ha nyn da ha zy na nyň aça ry ýygşy ry lyp goý lan dyr». Bu söz le ri äh li dö wür le riň we halk la ryň be ýik şa hyr la- ry na de giş li et mek bo lar. As lyn da, çeper terji me bi ze Beýik Al- la nyň dö re den aja ýyp za dy ýa ly bo lup gö rün ýär. Ol ägirt uly ru hy güý je eýe- dir. Çe per terji me arka ly dün ýä halk la- ry na beý le ki halk la ryň ede bi ýa ty hem el ýe ter li bolýar. Gazak ede bi ýa tyn da Aba ýa çen li hem terji me ede bi ýa ty nyň nus ga wy däp le ri bolup dyr. Mu sul man Gün do ga ry nyň or ta asyr be ýik şa hyr- la ry nyň eserle ri pars we arap dil le rin- den dür li gör nüş li ter ji me ler hök mün de ga zak şyg ry ýe ti ne hem gir di, se bä bi di dak ti ki, di ni we söý gi hä si ýet li köp- san ly poe malar ga dym dan bä ri hal kyň ru hy ýe ti niň aý ryl maz bö le gi ne öw rü lip, Abaýyň Baýkonurdaky ýadygärligi. Gazagystan. onuň mö hüm ga za nan la ry hök mün de Abay Monument in Baikonur. Kazakhstan. ka bul edi lip di. Leý li we Mej nun, Ýusup Памятник Абаю в Байконуре. Казахстан. we Züleý ha, Şirin we Per hat, beýle ki sury is hidden in mouth of the poet». воду народы мира имеют доступ к aşyk-mag şuk la ryň keşp le ri we nus- These words can be referred to all литературе других народов. В ка- ga wy atla ry ede bi ýa tyň halk dö re di ji- great poets of all times and peoples. захской литературе еще до Абая lik gat la gy na gi rip, ede bi gym mat ly ga The artistic translation is seen to the существовала классическая тради- öw rül di. Abaý «Gün do gar-Gün ba tar» point as the most wonderful idea of Al- ция переводческой литературы. Му- lah the Almighty himself, and he car- gat na şy gy na eýe rip, rus we ne mes сульманский Восток в лице великих ries the colossal spiritual charge. Due ede bi ýat la ry ny esasy ugur lar hök mün- средневековых поэтов вошел в ка- de saýlap alyp, ga zak terji me ede bi ýa- to the artistic translation the peoples have access to the literature of other захскую поэзию в виде различных ty ny has-da baý laş dyr dy. переводов с фарси и арабского язы- Ýet gin jek wag tyn dan, has ta ky- nations. The classic tradition of the ка, поскольку многочисленные поэ- gy, 13 ýa şyn dan be ýik ga zak şa hy ry translation literature existed before Abay in the Kazakh literature. The мы дидактического, религиозного и Abaý ba ryp orta asyr lar da dün ýä şyg- Muslim East in the face of the great любовного характера издавна стали ry ýe ti niň nus ga wy keşple ri ni dö re den, medieval poets entered in the Kazakh özün den öň ýa şap ge çen be ýik gün- неотъемлемой частью духовности poetry in the shape of different trans- do gar şa hyr la ry nyň dö re di ji li gi ne ýö- народа, воспринимались как важное lations from the Persian and Arabic ne li ge gu wan man dyr: его достояние. Лейли и Меджнун, languages because numerous poems Юсуп и Зулейха, Фархад и Ширин, of the didactic, religious and love char- образы и классические имена дру- Fuzuly, Şemsi, Saýhaly, acter became from ancient times an гих влюбленных стали нарицатель- Nowaýy, Sagdy, Firdöwsi, integral part of spirituality of the na- Hoja Hapyz - bu hemmesi, tion, were perceived as its important ными, войдя в фольклорный пласт Medet ber ýa şahyry perýat. heritage. Leyli and Mejnun, Yusup and литературы. Казахскую переводную Zuleyha, Farhad and Shirin, images литературу глубоко обогатил Абай, Фзули, Шәмси, Сәйхали, and classic names of other people in следуя схеме «Восток-Запад», из- Науаи, Сағди, Фирдоуси, love became the nominal entering in брав главными направлениями рус- Хожа Хафиз – бу һәммәси the folklore stratum of the literature. скую и немецкую литературы. Мәдәт бер я шағири фәрияд. Abay, following the scheme «East- В юном возрасте, то есть с 13 лет, West», and choosing the Russian and великий казахский поэт Абай неда- Gazak edebiýatşynasy Kabidolla German literatures as the main direc- Sydykulynyň beletlik bilen ýazmag- tions, deeply enriched the Kazakh ром восхищался творчеством пред- yna görä, geçen ýüzýyllykda Türk- translation literature. шественников, величайших восточ- menistan bilen serhetleşýän Günbatar At his early age, i.e. from 13 years ных поэтов, которые создали еще в Gazagystanyň Mangystau ülkesinde old, the great Kazakh poet Abay not средневековье классические образ- ýaşan meşhur halk şahy ry Abyl Mag- without reason admired the creativ- цы всемирной поэзии: MIRAS 59 ity of the predecessors, the outstand- Физули, Шемси, Шейхи, ing Eastern poets, who created in the Новаи, Саади, Фирдоуси, Middle Ages the classic samples of Ходжа Хафиз – вас всех молю: the world poetry: Мне помогите, я стенаю.

Fizuly, Shemsi, Sheikhi, Fuzuly, Şemsi, Saýhaly, Novai, Saadi, Firdousi, Nowaýy, Sagdy, Firdöwsi, Hoja Phafiz – I beg you all: Hoja Hapyz - bu hemmesi, Help me, I groan (word-for-word) Medet ber ýa şahyry perýat. Физули, Шемси, Шейхи, Еще в прошлом столетии Абыл – Новаи, Саади, Фирдоуси, известный народный поэт, живший в Ходжа Хафиз – вас всех молю: Мангыстауском крае Западного Ка- Мне помогите, я стенаю. захстана, граничащем с территори- In last century, Abyl – the famous ей Туркменистана, считал Махтум- folk poet, who lived in the Mangystau кули своим учителем, как об этом Krai of the Western Kazakhstan, bor- со знанием дела пишет казахский dered upon the territory of Turkmeni- литературовед Кабидолла Сыдиы- stan, considered Magtymguly as his кулы. teacher, as writes knowledgeably on Стихотворения Махтумкули Фра- it the Kazakh literary critic Kabidolla ги профессионально и адекватно Sydiykuly. были переведены с туркменского The poems by Magtymguly Fragi на казахский язык известным казах- were professionally and adequately ским поэтом Дуйсенбеком Канатба- tym gu ly ny özü niň ha ly pa sy ha sap lap- translated from Turkmen into Ka- евым. Сам родом из Туркмениста- dyr. zakh by Duysenbek Kanatbayev. The на, Канатбаев с малых лет питал Mag tym gu ly Pyra gy nyň goş gu la- named famous Kazakh poet was born глубокую любовь и привязанность ry ussat lar ça we ma ny sy sakla nyp, in Turkmenistan, and he from child- к творчеству Махтумкули, знал его Duý sen bek Ka nat ba ýew ta ra pyn dan hood had deep love and affection for стихи наизусть. Поэтический сбор- türk men di lin den gazak di li ne ter ji me creativity of Magtymguly, knew his ник Махтумкули после издания в из- edil di. Agza lan meş hur ga zak şahy- poems by heart. The poetic collec- дательстве «Жазушы» в 1983 году ry nyň as ly Türkme nis tan dan bo lup, ol tion of Magtymguly after publication in тиражом в 6 тысяч экземпляров ki çi li gin den Mag tym gu ly nyň dö re di ji li- publishing house «Zhazushy» in 1983 стал восприниматься казахским на- gi ni çuň ňur sö ýüp dir we oňa im ri nip- with print run of 6 thousand copies be- родом в качестве поистине нацио- dir, onuň goş gu la ry ny ýat dan bi lip dir. came to be perceived by the Kazakh нального достояния. Mag tym gu ly nyň şa hy ra na ýy gyn dy sy people as a truly national heritage. Перевод Д. Канатбаева был при- 1983-nji ýylda «Ja zu şy» ne şir ýa tyn- The translation of Duysenbek урочен к юбилейной дате со дня da 6 müň nus ga da çap dan çy kan dan Kanatbayev was timed to the jubilee рождения Махтумкули Фраги. С тех soň ra, bu ýy gyn dy ga zak hal ky tara- date since the birthday of Magtymguly пор прошло несколько десятилетий. pyn dan ha ky ky milli baýlyk hök mün de Fragi. Several decades have passed О переводе Дуйсенбека Канатбаева ka bul edil di. since that time. One can say confi- можно с уверенность сказать, что он D. Ka nat ba ýe wiň ter ji me si Mag tym- dently about translation of Duysenbek является классическим образцом gu ly Py ra gy nyň ýu bi le ýi ne ba gyş lan- Kanatbayev that he is a classic exam- переводческого жанра. По словам dy. Ondan bä ri on lar ça ýyl geç di. D. ple of the translation genre. According этого переводчика, стихотворения Ka nat ba ýe wiň ter ji me si niň ter ji me çi- this translator, the famous and great Махтумкули до него на казахский lik žan ry nyň nus ga wy gör nü şi di gi ni poets Gali Ormanov and Gafu Kayip- язык переводили видные и крупные ynam ly aýt mak bo lar. Bu ter ji me çi niň bekov, acknowledged masters of the поэты Гали Орманов и Гафу Ка- aýt ma gy na gö rä, oňa çen li Magtym- translation art translated before him йырбеков, признанные мастерами gu ly nyň goş gu la ry ga zak di li ne ter ji- the poems by Magtymguly into the Ka- me sunga ty nyň yk rar edi len us sat la ry, zakh language. переводческого искусства. gör nük li şa hyr lar Ga li Or ma now we The Kazakh poets of various gen- После них к драгоценной поэзии Ga fu Ka ýyr be kow ta ra pyn dan ter ji me erations have referred not once to the Махтумкули не раз обращались edi lip dir. valuable poetry of Magtymgly after казахские поэты различных поко- Olar dan soň ra Mag tym gu ly nyň şy- them. The contemporary poet Svetkali лений. Среди них – современный gyr la ry na gazak şa hyr la ry nyň dür- Nurzhan is among them. His collection поэт Светкали Нуржан. В 2009 году li ne sil le ri niň wekil le ri bir nä çe ge zek of translations of the classic samples вышел из печати его сборник пере- ýüz le nip dir ler. Olaryň ara syn da hä zir- of poetry «Әулиелер әуезі» (Auliyeler водов классических образцов по- kiza man şa hy ry Swetka li Nur jan hem Ayezi) into the Kazakh language was эзии «Әулиелер әуезі» на казахский

60 MIRAS bar. 2009-njy ýyl da onuň şyg ry ýe ti niň published in 2009. He translated 3 po- язык. Он переложил на казахский nus ga wy eser le ri niň ga zak di li ne ter- ems by Magtymguly: «Қайранда ғой, язык наряду с стихами Юсуфа Ба- ji me edi len«Äu lie ler äue zi» («Öw lü ýä- қайранда (Kayranda Goy, Kayran- ласагунли, Хожа Ахмета Ясави, Су- ler öwe zi») at ly ter ji me ler ýy gyn dy sy da)», «Мифтахул Жанан (Miftakhul леймена Бакыргани, Ахмеда Югу- çap dan çyk dy. Ol Ýusup Ba la sa gun- Zhanan)» (the title means «Key from неки, Мухамеда Хорезми, Юнуса ly nyň, Ho ja Ah met Ýa sa wy nyň, Sü leý- Paradise»), «Сайран ішінде» (Sayran Эмре, Софы Аллаяра и 3 стихот- man Ba kyr ga ny nyň, Ah met Ýugu ne- Ishinde) into Kazakh along with poems ворения Махтумкули: «Қайранда ki niň, Muham met Ho rez mi niň, Ýu nus by Yusuf Balasaguni, Khoja Akhmet ғой, қайранда», «Мифтахул Жанан» Em rä niň, So py Alla ýa ryň goş gu la ry Yasavi, Suleymen Bakyrgani, Akhmet (название означает «ключ от рая»), bi len birlik de, Mag tym gu ly nyň 3 sa ny, Yuguneki, Mukhamed Khorezmi, Yu- «Сайран ішінде». şol san da «Haý ran da dyr- haý ran da», nus Emre, and Sophy Allayar. Первое стихотворение Махтум- «Mif ta hul Janan» (Jen ne tiň aça ry diý- The first poem by Magtymguly Fragi кули Фраги состоит из 7 строф. В me gi aň lad ýar), «Seý ran için de» atly consists of 7 stanzas. It became pos- переводе удалось сохранить вну- goş gu la ry ny hem ga zak di li ne ter ji me sible to keep the inner rhythm of the тренний ритм оригинала, кстати, он edip dir. original, to the point, it is subtly felt in тонко ощущается в мелодике каж- Mag tym gu ly Pyra gy nyň bi rin ji goş- melody of each completed verse: gu sy 7 bent den yba rat. Ter ji me de asyl дого законченного куплета: nus ga nyň iç ki saz la şy gy ny sak lap gal- The person, who is fond of Truth,— mak ba şar dyp dyr, özi-de, bu saz la şyk He is going round, Тот, кто в Истину влюблен, — her bir tamam la nan ben diň owaz saz- and in movement, Весь в круженьи, la şy gyn da in çe den du ýul ýar: He is blind with light, весь в движеньи, He is exhausted because of love Он сияньем ослеплен, Aşyklar Hak yşkynda, От любви — в изнеможеньи [4]. Haýrandadyr-haýranda. Тот, кто в Истину влюблен,— Gözler zagyf yzynda, Весь в круженье, Aşyklar Hak yşkynda, Girýandadyr-girýanda [1]. весь в движенье, Haýrandadyr-haýranda. Он сияньем ослеплен, Gözler zagyf yzynda, Шын ғашықтар арнап От любви — в изнеможенье [4]. Girýandadyr-girýanda [1]. Хаққа ышығын Қайранда ғой, қайранда да, The man, Тот, кто божий лик узрел, қайранда. who saw the God’s image, Двух миров познал раздел. Зағип көздер көмейге сап құс үнін He realized the division Чти коран — великих дел Зарлауда ғой. Сайрауда ғой, of two worlds. И законов изложенье! [4]. сайрауда. Honour Koran —description Dolduran bu dünýäni, of good deeds Dolduran bu dünýäni, Sözlän her bu jahany, And laws! Sözlän her bu jahany, Külli işiň beýany, Külli işiň beýany, Gurhandadyr-Gurhanda [1]. Тот, кто божий лик узрел, Gurhandadyr-Gurhanda [1]. Двух миров познал раздел. Толтырған бұл дүниені аяны, Чти коран — великих дел Я, Махтум-Кули, весь пыл И законов изложенье! [4]. Екі жаһан содан тапқан саяны, В службу Истине вложил. Күллі істердің хикметі, баяны Тот, кто Истину забыл, I am Magtymguly, Хақ Кәләмі – Құранда ғой, Да пребудет в униженье! Құранда. I put my whole ardour To service to the Truth. Magtymguly, aç diller, Magtymguly, aç diller, The man who forgot the Truth, Gulluk kyl aýlar, ýyllar, May he be in humiliation! Gulluk kyl aýlar, ýyllar, Erte gulluksyz gullar, Erte gulluksyz gullar, Armandadyr-armanda [1]. Я, Махтум-Кули, весь пыл Armandadyr-armanda [1]. В службу Истине вложил. Мақтымқұлы, Тот, кто Истину забыл, Махтумкули всегда защищал че- тілге ділден ұшқын бер, Да пребудет в униженье! ловека от нездоровых соблазнов и Құлшылық неверности, потому что он считал: қыл – таптаса да үстіңді ел. Magtymguly always protected hu- душа человека бессмертна, а вера Тағаты жоқ, man being from unhealthy temptations спасает душу. ғибадатсыз мүскіндер and incorrectness because he consid- Глубокая и искренняя любовь к Ертең мәңгі арманда ered: the soul of human being is im- Отчизне является отличительной ғой – арманда. mortal, and belief saves the soul. чертой стихов Махтумкули. MIRAS 61 Magtymguly mydama adamlary The deep and sincere love for Моё сердце, послушай наказ – şeýtanyň alyna gitmekden gorapdyr, Homeland is a distinctive feature of Не верь человеку без Родины, sebäbi ol adamyň ruhuny baky, ynam the poems of Magtymguly. Не клянись в любви всякий раз, bolsa kalby halas edýär diýip hasap- Ведь красавиц на свете много [3]. lapdyr. My heart, listen to precept – Gel, köňlüm, nesihat berem, Watanyna bolan çuňňur we hakyky Do not believe the söýgi Magtymgulynyň goşgularynyň man without Fatherland, Lämekana ýar olmagyl. tapawutly taraplarydyr. Do not swear every time in love, Her ýetene ýarym diýip, Because there are many Yzynda bimar olmagyl [1]. Gel, köňlüm, nesihat berem, beauties in the world. Светкали Нуржан перевел три Lämekana ýar olmagyl. стихотворения Махтумкули теологи- Her ýetene ýarym diýip, Моё сердце, послушай наказ – ческого характера, в которых воспе- Yzynda bimar olmagyl [1]. Не верь человеку без Родины, та искренняя любовь к мусульман- Не клянись в любви всякий раз, ским ценностям и священной книге Swet ka li Nur jan Magtym gu ly nyň Ведь красавиц на свете много [3]. ислама Корану. Этот факт отражает mu sul man gym mat lyk la ry na we ys- душевный настрой и истинное веро- lam dini niň mukad des kita by Gur ha- Svetkali Nurzhan translated three исповедание самого поэта-перевод- na bo lan söý gi ni wasp ed ýän üç sa ny poems by Magtymguly of the theologi- чика Светкали Нуржана. goş gu sy ny ter ji me edip dir. Bu ýag daý cal character, in which is glorified the Еще одно немаловажное об- ter ji me çi şa hyr Swet ka li Nur ja nyň ruhy sincere love for the Muslim values and стоятельство объединяет эти три ýag da ýy ny we ha ky ky yg ty ka dy ny the Holy book of Islam Koran. This fact стихотворения, выбранные для gör kez ýär. reflects the spirits and true religion of перевода Светкали Нуржаном: в Swet ka li Nur ja nyň terji me etmek the poet-translator Svetkali Nurzhan них с предельной четкостью вид- üçin saý lap alan üç sany goşgu sy ny himself. на приверженность Махтумкули bir leş dir ýän ýe ne-de bir äh mi ýe ti az One more important circumstance восточной поэтической традиции, bol ma dyk ýagdaý bar: olarda Mag tym- unites these three poems, chosen присущей издавна самым имени- gu ly nyň ga dym dan bäri Gün do ga ryň for translation by Svetkali Nurzhan: meş hur şahyr la ry na mahsus bo lan, the adherence of Magtymguly to the тым поэтам Востока, которая на- sfra gi da diýlip at lan dy ry lan gün do gar eastern poetic tradition, peculiar from зывается сфрагидой. Литературный ede bi däp le ri ne yg rar ly bo lan dy gy aý- old times to the famous poets of the термин «Сфрагида» – ( гр. sphragis dyň gö rün ýär. «Sfragi da» diý len ede bi east, which is called sphragide is viv- «печать») ввел первоначально в adal ga ny (grekçe sphragis- «mö hür») idly visible in them. The literary term античные времена, жаждущий сла- an tik zama na syn da il kin ji bo lup, şöh- «Sphragide» – (the Greek «sphragis» вы греческий поэт, сочинитель эпи- ra ta kowa laş ýan, öz goş gu la ry nyň (seal, stamp) was introduced first in грамм Фокилид, любивший ставить soň ky ben din de öz ady ny goý ma gy the antique times by Phokilid, avid for в конце каждого стихотворения соб- go wy gö ren, grek şa hy ry we epig ram- fame the Greek poet, the author of the ственное имя. Далее этот обычай ma la ry dü zü ji Fo ki lid gi ri zip dir. epigrams, who liked to put his personal переняли прославленные звезды

Abaýyň Semipalatinsk şäherindäki edebi-memorial öý-muzeýi. Gazagystan. Republican literary-memorial house-museum of Abay in Semipalatinsk. Республиканский литературно-мемориальный дом-музей Абая в Семипалатинске.

62 MIRAS Soň ra bu dä bi pars şyg ry ýe ti niň at ly name in the end of each poem. Later, персидской поэзии. Возможно, что şahyr la ry hem ka bul edip dir ler. Şeýt- the famous stars of the Persian poetry таким образом они защищали свои mek bi len ola ryň öz eser le ri ni ede bi- adopted this custom. Perhaps, they творения от плагиаторства. Сфра- ýat og ru la ryn dan goran bol mak la ry protected this way their creations from гида к тому же увековечивает имя ah mal. Mun dan baş ga-da, sfra gi da plagiarism. Besides, the sphragide im- поэта для потомков. Махтумкули şa hy ryň adyny ne sil ler üçin ebe di- mortalizes the name of the poet for использовал сфрагиду блестяще, leş dir ýär. Mag tym gu ly hem sfra gi da- descendants. Magtymguly excellently как подобает подлинному мастеру ny çe per sö züň us sat la ry na mah sus used the sphragide as it befits true художественного слова. Из казах- master of the artistic word. Among the bo lan ez ber lik bi len ula nyp dyr. Has ских поэтов более позднего време- giç ki döw rüň gazak şa hyr la ry nyň biri, Kazakh poets of the later period, the ни сфрагида была излюбленным 100 ýyl mun dan öň dog lan Kasym sphragide was the most favorable way способом самовыражения Касыма Aman žo lo wa sfra gi da öz-özü ňi ýü ze of self-expression of Kasym Aman- Аманжолова, родившегося 100 лет çy kar ma gyň amat ly usu ly hökmünde zholov, who was born 100 years ago. ulanypdyr. Mag tym gu ly onuň söý gü li It turned out that Magtymguly was his назад. Оказывается, что его лю- şa hy ry bol mak bi len, onuň gazak şa- most favourite poet and influence of бимым поэтом был Махтумкули и hy ry nyň şah sy ýe ti ne eden täsi ri diý- his personality to the Kazakh poet was влияние его личности на казахского seň uly bo lup dyr. rather strong. стихотворца было довольно силь- «Mif ta hul Janan» goş gu sy 8 bent- «Miftakhul Zhanan» consists of 8 ным. den yba rat. Goş gu da yslam dini niň sü- stanzas. The virtues of the Islam – pa- «Мифтахул Жанан» состоит из 8 tün le ri bolan sa byr-ka na gat ly lyk wasp tience, restraint are glorified in the po- строф. В стихотворении воспевают- edil ýär. Goş gy nyň ba şyn da şa hyr der- ems. The poet addressed to the der- ся добродетели ислама – терпение, wüş le re ýüz len ýär: vishes in the beginning of the poem: сдержанность. В начале стихотво- рения поэт обращается к дервишам: Eý ähli derwüş, bilgil Be resigned, dervishes, Essabry muftahyl jenan Patience – key from Paradise, Смиритесь, дервиши, Sabyr ile olmal kylgyl Do deeds with patience, Терпенье – ключ от рая, Essabry miftahyl-jenan [2]. Patience – key from Paradise. С терпением дела верши, Ей, дәруіштер, ұғыңдар, (word-for-word) Терпенье – ключ от рая. Жәннаттың кілті сабыр-дүр. Смиритесь, дервиши, Сабырмен ғамал қылыңдар, Eý ähli derwüş, bilgil Терпенье – ключ от рая, Жәннаттың кілті сабыр-дүр. Essabry muftahyl jenan С терпением дела верши, Sabyr ile olmal kylgyl Goşgynyň ortasynda sabyrsyz, Терпенье – ключ от рая. alňasaýan, gowulyga ukyby bolmadyk Essabry miftahyl-jenan [2]. adamyň şeýtanyň alyna gitjekdigi ba- In the middle of the sphragis poem rada aýdylýar. it is stressed that impatient, i.e. the В середине стихотворения под- черкивается, что нетерпеливый, то Bisabyr olan işi ýiter, fussy person, who is not able to do есть суетливый, не способный тво- Sabyr eýlegen işi biter, good, can involuntarily allow himself Nägäh hudaýym el tutar to be led by devil. рить добро человек, может неволь- Essabry muftahyl jenan [2]. но пойти на поводу у дьявола. The impatient devil’s prey is, The patient balm for world, Сабырсыз – шайтан ермегі, Добыча дьявола нетерпеливый, The just help is gift from God to him, Сабырлы – дүние дәрмені, Бальзам для мира терпеливый, Patience – key from Paradise Бар оған Хақтың жәрдемі, Такому в дар от бога – помощь (word-for-word). Жәннаттың кілті сабыр-дүр. прямо, Терпенье – ключ от рая. Добыча дьявола нетерпеливый, Magtymguly doga kylmak arkaly il- Бальзам для мира терпеливый, Bisabyr olan işi ýiter, deşlerini dogry ýola çagyrýar. Такому в дар от Sabyr eýlegen işi biter, бога – помощь прямо, Nägäh hudaýym el tutar Hak zikrini çoh eýlegil, Терпенье – ключ от рая. Jähd eýlegil,jähd eýlegil, Essabry muftahyl jenan [2]. Sabr eýlegil,sabr eýlegil, It is possible to stand to the path of Essabry miftahyl-jenan [2]. the righteous by means of prayer – it is Путем молитвы можно встать на a precept of Magtymguly to the com- путь праведный – это завет Махтум- Көп айтқын Хақтың зікірін, patriots. кули соотечественникам. Алладан келсін пікірің, Қалмасын сабыр, шүкірің, Every time remember God, Поминай все время Бога, Жәннаттың кілті сабыр-дүр. May your thoughts be about God, Пусть мысли будут о Боге, MIRAS 63 Şahyr goşgusyny sfragida bilen jem- Be patient and grateful, Будь терпелив и благодарен, leýär, bu öwüt bolsa diňe bir okyjylara Patience – key from Paradise Терпенье – ключ от рая. (word-for-word). däl-de, onuň özüne hem ýüzlenmesi Hak zikrini çoh eýlegil, ýaly bolup görünýär. Bu bolsa adam- Поминай все время Бога, Jähd eýlegil,jähd eýlegil, Пусть мысли будут о Боге, laryň şahyrana kabul etmegi üçin kal- Sabr eýlegil,sabr eýlegil, Будь терпелив и благодарен, plara altyn açardyr. Essabry miftahyl-jenan [2]. Терпенье – ключ от рая. Magtymguly, bilgil aýan, Поэт завершает стихотворения The poet complete the poem like Pendiň nesihatdyr heman, сфрагидой, будто проповедь обра- sermon is addressed not only to the щена не только к читателям, но и Essabry muftahyl jenan. reader but to himself. And it is like the к самому себе. И это для людских Essabry muftahyl-jenan [2]. gold key to the poetic perception for сердец подобно золотому ключу к human hearts. поэтическому восприятию. Мақтымқұлы, анық біл мұны, Насихат осы үлгілі: Magtymgly, remember clearly Махтумкули, запомни ясно Жәннаттың кілті сабыр-дүр, A wonderful advice, Один совет прекрасный, Жәннаттың кілті сабыр-дүр. Patience – key from Paradise, Терпенье – ключ от рая, Patience – key from Paradise Терпенье – ключ от рая «Seý ran için de» goş gu sy sopu çy lyk (word-for-word). maz mun ly goş gy bo lup, on da ada lat ly Magtymguly, bilgil aýan, Махтумкули, запомни ясно hö küm dar la ryň, da na la ryň, yslam di ni- Pendiň nesihatdyr heman, niň ke ra mat ly şah sy ýet le ri niň şöh rat ly Один совет прекрасный, Терпенье – ключ от рая, Essabry muftahyl jenan. at la ry sa na lyp ge çil ýär. Şa hyr ola ry Al- Терпенье – ключ от рая. Essabry muftahyl-jenan [2]. la ny çyndan söý ýän we oňa ynan ýan adam lar ha sap la ýar we Gur han da ky «Sayran Ishinde» is poem of Sufi «Сайран ішінде», это стихотво- ky ýa mat gü ni ba ra da ky ýaz gy la ry goş- content, the famous names of fair rul- рение суфийского содержания, в gu la ryn da gaý ta la ýar: ers, wise men, priests and holy men нем перечисляются славные име- in Islam are enumerated in it. The на справедливых правителей, му- poet considers them as experiencing Gözel pirler - gözel ýarlar, дрецов, жрецов и святых в исламе. ardent love and belief to the holiness Çekdiler bu ýolda zarlar, Поэт считает их испытывающими of Allah and repeats in poems, taken горячую любовь и веру в святость Ymam Ryza- şahy-pirler, from ayahs of the Koranic text about Niçe gözel jan içinde. the Judgement Day: Аллаха и повторяет в стихах, взя- тых из аятах коранического текста о Magtymguly, syrym çohdur, All holy Pirs are before the eyes, судном дне: Men neýläýin, açan ýokdur, Were tortured by enemies for deeds, Ölmek- hak, direlmek hakdyr, The Pirs’ Pir – Ryza was also with us, Все святые пиры пред глазами, Okadym Gurhan içinde [2]. And I saw him among them. За дела замучены врагами, Пиров пир – Риза был тоже с нами, Oh, Fragi, You keep so many И его я среди них увидел. Ғөзал жарлар, шын ғашықтар, secrets, көп пірлер, Do not disclose them accidentally О, Фраги, в тебе так много тайны, Осы жолда қанша to others. Не раскрой другим её случайно. зарлар шектіңдер. Death, and resurrection, Имам Риза, көзден and cognition – Смерть и воскрешенье,и познанье дария төктіңдер, Truth is for everyone, – Истина для всех, в Коране видел [3]. Патша пірлер көркем I saw in Koran. жандар ішінде. Gözel pirler - gözel ýarlar, Все святые пиры пред глазами, Çekdiler bu ýolda zarlar, За дела замучены врагами, Ymam Ryza- şahy-pirler, Мақтымқұлы, сырым көп Пиров пир – Рыза был тоже с нами, Niçe gözel jan içinde. қой байқаған, Иего я среди них увидел. Мен не істейін, ашпай қалай Magtymguly, syrym çohdur, жай табам! О, Фраги, в тебе так много тайны, Men neýläýin, açan ýokdur, Не раскрой другим её случайно. Өлмегің – хақ, тірілмек – хақ Ölmek- hak, direlmek hakdyr, қайтадан, Смерть, и воскрешенье,и познанье Okadym Gurhan içinde [2]. Ол сырлар бар хақ Истина для всех, в Коране видел[3]. Құранның ішінде. The heritage of Magtymguly influ- Наследие Махтумкули оказыва- ences greatly on the Turkic literature. ет огромное влияние на тюркскую

64 MIRAS Magtymgulynyň mirasy türki ede- Shakarim Kudayberdiyev, nephew литературу. Его славную тради- biýata ullakan täsir edýär. Onuň of Abay, poet, philosopher, religious цию использовать в поэзии суфий- şygryýetde sopuçylygyň nyşany bolan скую символику – возвеличивание thinker, Sufi glorified his famous tradi- Аллаха Всевышнего через образ Allanyň ylahy gözelligine hak aşyk bo- tion to use in poetry the Sufi symbols влюбленного суфия в божествен- lan sopynyň keşbinde beýgeltmek dä- – glorification of Allah the Almighty ную красоту Господа Бога воспевал bini Abaýyň ýegeni, şahyr, pelsepeçi, Шакарим Кудайбердиев, племянник dini akyldar, sopy Şakarim Kudaýber- trough image of the Sufi who loves the Абая, поэт, философ, религиозный diýew hem wasp edipdir. celestial beauty of the God. мыслитель, суфий.

EDEBIÝATLAR LITERATURE ЛИТЕРАТУРА

1. Magtymguly. Eserler ýygyndysy, Aşgabat, «Ylym» neşirýaty, 2013, 1 jilt.Sah. 276, 277, 276, 315. 2. Magtymguly.Eserler ýygyndysy, Aşgabat, «Ylym» neşirýaty, 2013, 2 jilt. Sah. 173, 174, 174, 174, 193-194. 3. Махтумкули. Избранные стихотворения. Ашхабад, «Ылым», 2014. Стр. 498. 4. Махтумкули. Стихи.Туркменская государственная издательская служба. Ашхабад-2010. Стр. 376, 377.

MIRAS 65 MEDENIÝETLERIŇ, HALKLARYŇ WE SIWILIZASIÝALARYŇ ÖZARA GATNAŞYKLARY

INTERACTION OF CULTURES, NATIONS AND CIVILISATIONS

ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ КУЛЬТУР, НАРОДОВ И ЦИВИЛИЗАЦИЙ

66 MIRAS H. NIZIMINDINOW (Russiýa Federasiýasy) TÜRKI DIL – RÖANDZI BAGYNDAKY ON BÄŞINJI DAŞ ÝALYDYR

Kh. NIZIMINDINOV (Russian Federation) TURKI LANGUAGE AS THE FIFTH STONE OF RYOANDZI GARDEN

Х. Низиминдинов (Российская Федерация) ЯЗЫК ТЮРКИ – КАК ПЯТНАДЦАТЫЙ КАМЕНЬ САДА РЁАНДЗИ

«Dil leriň ösü şi niň bar şyn da her bir «In the process of development of «В процессе развития языков, при dil özün den öň ki dil den ýa onuň ozal ky languages, at which every language котором каждый язык генетически şi wesi hök mün de (my sal üçin, çu waş genetically approaches to the lan- восходит к своему языку-предше- di li niň bol gar di li niň ozal ky şiwe si bol- guage-precursor as its former dialect ственнику либо как бывший его диа- şy ýa ly), ýa-da onuň gös-gö ni do wa my (see for example Chuvash language лект (ср., например, чувашский язык hök mün de (my sal üçin, türk men di li niň related to Bulgarian), or as its direct по отношению к болгарскому языку), X-XI asyr lar da ýa şap ge çen oguz la ryň successor (for example Turkmen lan- либо как непосредственный его пре- di li niň gös-gö ni do wa my bol şy ýa ly) guage related to Oguz language of емник (ср., например, туркменский göz baş alyp gaýd ýar hem-de gram- X-XI centuries), along with preserva- язык по отношению к языку огузов ma tik gur lu şyň esa sy ny düz ýän dur- tion of the most sustainable elements X-XI вв.), наряду с сохранением nuk ly ele ment le riň we lek si ki esa syň of the basis of the grammatical system наиболее устойчивых элементов sak la nyp gal ma gy bi len bir ha tar da şol and lexical basis with appearance of основы грамматического строя и dil bi len onuň göz ba şyn da dur ýan di- divergence and difference between лексической базы появляются рас- liň ara syn da ta pa wut lar ýü ze çyk ýar. language and its precursor....As for the хождения и различия между данным Esa sy söz baý ly gy we di liň gram ma ti- main vocabulary fund and grammatical языком и его предшественником. ki gur lu şy (morfo lo gi ýa sy we sin tak si- system of the language (morphology Что касается основного словарно- si) ba bat da aý dy lan da bol sa, olar örän and syntaxes), they change very slow- го фонда и грамматического строя ha ýal üýt ge mek bi len, uzak wag tyň do- ly, for a long time they keep ties with языка (морфологии и синтаксиса), wa myn da örän ir ki umu mylyk lar bi len rather old generalities. So morphology то они, изменяясь очень медлен- gat na şyk la ry ny sak lap gal ýar lar. My- and syntaxes of Turkic languages pre- но, длительное время сохраняют sal üçin, tür ki dil le riň mor fo lo gi ýa sy we serve features, common not only for all свои связи с весьма давними общ- sin tak si si di ňe bir tür ki dil le riň topa ry na languages of Turkic group, but far its ностями. Так морфология и син- gir ýän dil le riň äh li si üçin umu my bol- boundaries: grammar system of Turkic таксис тюркских языков сохраняют man, eý sem onuň çä gin den da şar da- languages is ...common not only with свои черты, общие не только для ky dil le re hem mah sus bo lan umu my Mongol languages, but Tungus-Man- всех языков тюркской группы, но и ala mat la ry sak lap gel ýär ler. Türki dil le- churian, ...Finno-Ugric, some Cauca- далеко за её пределами: грамма- riň gram ma ti ki gur lu şy di ňe bir mon gol sian, Paleoasian, and languages of тический строй тюркских языков dil leri bilen däl, eý sem tun gus-manç- Far East – Korean and Japanese [2]. является общим не только с мон- žur, fin-ugor, kä bir kaw kaz, pa leoa zi ýa We pay attention to preservation of гольскими языками, но и с тунгусо- we Uzak Gün do gar da koreý hem ýa- morphology («morph» was written with маньчжурскими, с финно-угорскими, pon dil le ri niň gram ma ti ki gur lu şy bi len Ө - «fita», it turned out to be «morta» некоторыми кавказскими, палеоази- hem umu my hä si ýe te eýe dir» [2]. Türki - at shift of syllables turned out the fol- атскими и с языками Дальнего Вос- we beý le ki dil le re mahsus bo lan «mor- lowing: the form and tamor; the second тока – корейским и японским» [2]. fo lo gi ýa» («mor fa» bö le gin däki f har- word matters « root (!)», the first - is Обращаем внимание на сохране- py nyň ýe ri ne t se si ni ber ýän Ө-«fi ta» known as syntaxes (it is told in «Tur- ние слов «морфология» («морфа» har py ula ny lyp, «mor ta» sözi al nyp dyr. ki» - «you are like draw», in sense - писалось с Ө-«фита», получалось Bu söz ler dä ki bogun la ryň ýe ri ni çal şy- «write»), inherent in Turkic and other «морта» при перестановке слогов

Haýdar NIZIMINDINOW, fundamental ylymlar akademiýasynyň habarçy-agzasy.

Khaydar Nizimindinov, Corresponding Member of the Academy of Fundamental Sciences.

Хайдар Низиминдинов, член-корреспондент Академии фундаментальных наук.

MIRAS 67 ryp, «for ma» we «ta mor» alyp dyrlar; languages. It is recalled - the name of получалось следующее: «форма» и bu söz le riň ikin ji si «kök» di ýen ma- Turkic rune “tury syz” (from so-called «тамор»; второе слово имеет значе- ny ny be rip dir) we «sintak sis» (bu söz “futark” a) - «directly draw». At com- ние «корень») и «синтаксис» (так и as lyn da tür ki dil dä ki «sen şeý le çyz» parison of separate facts of language сказано на «тюрки» «ты так черти», ma ny sy «ýaz» diý me gi aň ladyp dyr) it is necessary to consider all difficul- в смысле «пиши»), присущих тюрк- söz le ri niň sak la nyp ga lyş aý ra tynly- ties of establishment of genealogical скому и другим языкам. При срав- gy na ün sü ňi zi çek mek is le ýä ris. Di liň communications and complexity of re- нении отдельных фактов языка не- aý ry-aý ry ta rap la ry de ňeşdi ri len de, lationship definition and after all each обходимо учитывать все трудности установления генеалогических свя- ge nea lo gik bag la ny şyk la ry anyk la ma- Turkic language has different degrees зей и сложность определения род- gyň äh li kyn çy ly gy ny we ga ryn daş- of relationship with other Turkic lan- ства, а ведь каждый тюркский язык ly gy kes git le me giň çyl şy rymly lygy ny guages. The Tatar language, being as Kypchak language possesses many имеет разные степени родства с ha sa ba almak gerek. Çünki türki dil le- другими тюркскими языками. Татар- riň her bi ri niň beý le ki türki dil ler bi len features which are pulling together it with Bulgarian and the ancient Tur- ский язык, являясь по существу язы- ga ryn daş lyk de re je si dür li-dür li bol ýar. kic languages , and the latter is the ком кыпчакским, обладает многими Ta tar di li as ly ýe tin de gypjak di li bol mak language-precursor for Kypchak, and чертами, сближающими его с язы- bi len, ol özü ni bul gar we ga dymy türk for Oguz languages and for Karluk ками булгарским и древнетюркским, dil leri ne ýa kyn laş dyr ýan köp ala mat- languages. So in this way it is traced а последний является языком-пред- la ry özünde sak la ýar. Gady my türk di li шественником и для кыпчакских, и phonetic, lexical and grammatical link bol sa gyp jak di li niň hem, oguz di liniň для огузских, и для карлукских язы- of the Tatar language not only with ков. Так прослеживается фонетиче- hem, gar lyk di li niň hem göz başyn da Kypchak but also with Oguz languages ская, лексическая и грамматическая dur. Şeý le lik bi len, ta tar di liniň di ňe bir (and Turkmen!) and Karluk. связь татарского языка не только с gyp jak di li bi len däl, eý sem oguz (türk- Some words about history and his- кыпчакским, но и с огузским (и турк- men) we gar lyk dil le ri bi len hem fo ne- torians. There was famous Roman менским) и карлукским языками. ti ka, lek si ka we gram ma ti ka taý dan historian Ammian Marzellin. He stat- Несколько слов об истории и исто- bag la ny şy gy nyň bar dy gy gö ze il ýär. ed that numerous tribes and peoples, Şu ýerde taryh we ta ryh çy lar ba ra- риках. Был такой известный рим- which enumeration will be long, were ский историк Аммиан Марцеллин. da bi raz gür rüň ede liň. Am mian Mar- governed as their own leaders, as well Он установил, что многочисленные sel lin at ly meşhur rim ta ryh çy sy ýaşap as protégé hunnu, moved to Attila. племена и народы, одно перечис- ge çip dir. Ol öz ser dar la ry ta ra pyn dan Mentioned by author the inhabitation ление которых заняло бы немало hem, gun la ryň (hun la ryň) bel län dik- place of Huns, who further came to места, которыми управляли как их me le ri ta ra pyn dan hem dolan dy ryl ýan locality near boundary of the Roman собственные вожди, так и ставлен- we di ňe sa na wy nyň özi hem ep-es li Empire, was in the European part of ники хунну, перешли под начало ýe ri eýe le jek köp san ly taý pa la ryň we Russian valley. Indeed, there are steps Аттилы. Указанное автором место обитания гуннов, которые впослед- ствии пришли в местности, находив- шиеся в непосредственной близости от границ Римской империи, было явно в европейской части русской равнины. Действительно, тут есть и степи Причерноморья и леса Меще- ры, даже горы Приуралья, но, ско- рее всего, автор имел в виду много- численные народности и племена Восточной Сибири. Это мясо можно возить с собой у седла в любую по- году, она не портится даже в жару. Жилищем их в переходах служила кибитка на колёсах. В местах дли- тельных стоянок они ставят легко собираемые юрты. Слово «юрт» оз- начает «жилище», «дом». А «лесные мыши» – это белки, коих бессчётное количество в лесах Сибири, в тайге. Аммиан описывал гуннов в своих Hun altyn bileziginiň bir bölegi. V asyr. Uoltersiň muzeýi. «Деяниях», в которых сосредото- Item of Hun golden bracelet. V century. Walters Museum. чил все важнейшие исторические Деталь гуннского золотого браслета. V век. Музей Уолтерса. сведения об известных ему нома-

68 MIRAS halk la ryň At ti la nyň go las tyna ge çen- of Black Sea locality and woods of Mis- dik le ri ni su but edip dir. hear, even mountains of Ural, but to be Aw tor ta ra pyn dan gun la ryň ýa şa ýan more exact the author supposed nu- ýe ri hökmün de gör ke zi len ýe riň, ýag- merous nations and tribes of Eastern ny, soň ra ola ryň Rim im pe ri ýa sy nyň Siberia. Nomad tent on wheels served ser het le ri niň edil ýa ky nyn da mes gen as inhabitation place for them. In long tu tu nan ýer le ri niň rus düz lügi niň ýew- stops they set easily arranged yurts. ro pa bö le gin de ýer le şen digi bel li dir. The word «yurt»-means house, inhabi- Ha ky kat dan hem, bu ýer de Ga ra deň- tation place. But «mountainous mice» ziň ke nar la ry na ýa na şyk ýerle şen säh- are squirrels which are a lot in forests ra lar-da, Meş şe ra to kaý lyk lary-da, hat- of Siberia, in taiga. da Ural da gy nyň gün ba tar ger şi bi len Ammian described Huns in his sep le şip du ran dag lar-da bar. Em ma «Deeds», where he concentrated all ta ryh çy bu adam la ry surat lan dyran da, important datas about nomads up to Gün do gar Si bi riň köp san ly hal ky ýet le- Attila. Another historian of V century ri ni we taý pa la ry ny göz öňün de tutan Prisk Paniyskiy lived at the times of bol sa gerek. Ka ka dy lan eti is len dik Attila, saw him and had talks, used to ho wa da atyň eýe rin den asyp, ýan la- be diplomat, historian, writer directed ry bilen alyp git mek müm kin bo lup dyr, to the camp of Hun leader in 448. At- ol hat da ys sy da-da za ýa lan man dyr. tila came to power after death of the Hunlaryň döwrüne degişli bürünç gazan Stambulyň harby muzeýi. Türkiýe. Ola ra on dan-oňa gö çen le rin de, ýa şa- former governor about whom the Byz- antian sources inform, - Rua (or Ruja), Bronze copper of Huns period. Military mak üçin, üs ti örtül gi ti gir li ara balar öý museum of Istanbul. Turkey. first dividing the power with the brother hök mün de hyz mat edip dir. Dü şel ge- Бронзовый котёл времён гуннов. Bleda whom as they say in sources, ler de uzak wagt lap gal mak çy bol salar, Военный музей Стамбула. Турция killed, having concentrated the power sökme si aňsat bo lan öý le ri gurup dyr- дах до Аттилы. Другой историк V in own hands. So for refined Hellenes lar. «Ýurt» sö zi öý ýa-da ýa şaýyş üçin века Приск Панийский, живший во and Romans it was terrible the nomad ni ýetle nen ýer diý me gi aň la dyp dyr. времена Аттилы и видевший его, и in anger that such name was received «To kaý sy çan la ry» di ýip, bel kala ra aý- ведший с ним переговоры, был ди- from them, instead of compatriots – dyp dyr lar. Si bir to kaý la ryn da, taý ga da пломатом, историком и писателем, Turkic speaking Huns. In the descrip- ola ryň sa ny-sa ja gy ýok. направленным в стан гуннского во- tion of Prisky of Huns life whom he Am mian gun la ry «Edi len iş ler» at ly ждя в 448 г. Аттила пришёл к власти named barbarians, there is no big dif- ese rin de be ýan edip dir. Bu ese riň iň после смерти прежнего правителя, ferences from narration of Ammiana. soň ky ki ta byn da, ol, özü ne bel li bo- Руа (или Руя), о котором упоминают lan no mad la ryň Atti la çen li bo lan ta- византийские источники, поначалу ry hy ba ra da ky mö hüm mag lu mat laryň разделяя власть со своим братом äh li si ni jem läp dir. V asy ryň baş ga bir Бледой, которого он, как говорится в ta ryh çy sy, dip lo ma ty, ýa zyjy sy Prisk тех же источниках, убил и установил Pa niýs kiý Atti la nyň za manyn da ýa şap- свою единоличную власть. Настоль- dyr we onuň bi len gör şüp, gep le şikler ко для рафинированных эллинов и alyp ba ryp dyr. Ol 448-nji ýyl da gun римлян был страшен номад в своём ser da ry nyň go şu ny na gep le şik ge çir- гневе, что такое имя получил от них, mek üçin ug ra dy lyp dyr. Atti la wi zan tiýa а не от соотечественников – тюркоя- çeşme le rin de Rua (ýa-da Ru ýa) diý lip зычных гуннов. В описании Приском ady tu tu lan öň ki hö küm dar ara dan çy- быта гуннов больших отличий от ka nyn dan soň, hä ki mi ýet ba şyna geç- повествования Аммиана нет. Гунны ýär. Rua (ýa-da Ru ýa) il ki baş da do ga- живут не в городах, а в деревнях, ny Blen da bi len birlik de hö küm dar lyk по которым был вынужден вслед за edip dir. Ýokar da ag za lan çeş meler de Аттилой передвигаться Приск в со- ha bar ber li şi ne gö rä, ol do ga nyny öl- ставе римского посольства. Много- dü rip, öz baş dak hä ki mi ýeti ber karar численные попытки подкупов со- edip dir. Inçe duý gu ly el lin ler we rim li ler ратников, приближённых к вождю üçin ga zap ly no mad şeý le bir gor kunç гуннов, с целью получить заверения bo lup gör nüp dir we lin, olar oňa bu ady Rim taryhçysy Ammian Marselliniň Akkurziý в благоприятных для Рима мирных be rip dir ler (bu at oňa wa tandaş lary bo- neşiriniň sahaby (Augsberg. 1533 ý.). и необременительных договорах lan tür ki dil li gun la ryň be ren ady däl- Title edition list of Roman historian Akkurzi Приска и компании не увенчались Marcellinus (Augsburg. 1533) dir). Priskiň gunlaryň ýaşaýşyny beýan Титульный лист издания Аккурзий успехом. Ещё в 442 году, когда гун- edişi bilen Ammianyň be ýa ny nyň ara- римского историка Аммиана Марцеллина ны (у Приска написано «скифы») во syn da uly bir ta pa wut ýok. Gun lar şä- (Аугсбург. 1533 г.). время ярмарки напали на римлян и MIRAS 69 her ler de däl-de, oba lar da ýa şap dyrlar. многих из них перебили, римляне от- Şo nuň üçin hem, Prisk rim il çi hana sy- правляли к ним послов, обвиняя их в nyň dü zü min de At ti la nyň yzy na dü şüp, захвате укрепления и нежелании за- bu oba la ryň için den ge çip git mä ge ключать перемирие. Причиной этой mej bur bo lup dyr. Gun la ryň serda ry nyň битвы было разорение римлянами ýa kyn egin deş le ri ni sa tyn al mak ýo ly во главе с епископом города Марга bi len Rim üçin amat ly we agyr bol ma- скифских царских гробниц. «...После dyk şert na ma la ry bag laş ma ga olar dan битвы римлян с гуннами при Херсо- söz al mak üçin Prisk we onuň to pa ry несе (447 г.) был заключён мирный ta ra pyn dan edilen köp san ly sy na ny- договор. Они помирились на том, şyk lar şow ly ta mam lan ma ýar. Ba ryp чтобы гуннам были выданы бегле- 442-nji ýyl da gun lar (Pris kiň ese rinde цы и дано было шесть тысяч литр «skifler» diý lip dir) ýar mar ka do wam золота согласно прежним условиям; edip dur ka, rimli le riň üs tü ne ço zup, ежегодная дань была установлена ola ryň kö pü si ni he läk län le rinde, rim- в две тысячи литр золота. Римляне li ler ola ry ber kit me le ri ele sal mak da притворялись, что добровольно за- we ýa ra şyk bag laş mak dan ýüz öwür- ключают такой договор; но на деле mekde aýyp lap, üst le ri ne il çi leri ni ýol- они, благодаря необходимости и от- lap dy lar. Bu sö we şiň ýü ze çyk magy na чаянному страху, который обуял их Mar ga şä he ri niň ýe pis ko py nyň baş tu- начальников, стремились к заклю- tan ly gyn da rim li le riň skif pa tyşa lary- чению мира и готовы были принять nyň ma zar la ry ny ýy kyp-ýumur makla ry всякое, даже самое тягостное тре- se bäp bo lup dyr. «...Rimli ler bi len gun- бование, поэтому они согласились la ryň ara syn da Her so ne siň ete gin de на условия дани, весьма для них Attilanyň heýkeli. Stambulyň harby muzeýi. тяжкие…» [3]. В состав посольства bo lup ge çen sö weş den (447) soň ra Türkiýe. yla la şyk şert na ma sy bag laşy lyp dyr. Bust of Atilla. Military museum of Istanbul. к Аттиле входил некий Бигила. Ког- Turkey. Şert na ma la ýyk lyk da, gun lara gaç gak- да Аттила пригласил послов в свой Бюст Аттилы. Военный музей Стамбула. шатёр, то говорил на своём языке lar gaý ta ry lyp ber lip dir we öň ki şert le- Турция. с этим Бигилой: «Аттила пригласил re gö rä, al ty müň litr al tyn tö le nipdir. Huns live not in cities, but in villages нас. Получив позволение войти, мы Şo nuň ýa ly-da, ola ra tö lenme li ýyllyk by which this diplomat as a part of the застали Аттилу сидящим на дере- sal gyt iki müň litr al tyn muk daryn da Roman embassy was moved after вянном кресле. Мы стали поодаль kes git le ni lip dir. Rim li ler bu şert nama ny Attilo. Numerous attempts by payoff трона. Максимин, передав ему пись- meý le tin bag laş ýan ýa ly bo lup gö rün- of the colleagues approached to the мо императора, сказал, что импера- mä ge çal şyp dyr lar. As ly ýe tinde bol sa, leader of Huns to receive assurances тор желает доброго здоровья ему olar mej bur bo lup we baş tu tan lary nyň for Rome peaceful and easy contracts и окружающим его. Аттила ответил kal by ny gaplap alan alaç syz gorky of Prisku and the company was not пожеланием римлянам того же, чего se bäp li ýara şyk bag laş ma ga ym ty lyp- crowned with success. In 442, when они ему желают, и тотчас обратился dyr lar hem-de is len dik, hat da iň agyr Huns (Prisk wrote - «Scythian») during к Бигиле, обзывая его бесстыдным ta lap la ry-da ka bul et mä ge ta ýyn bo- fair, attacked Romans and killed many животным и спрашивая, с какой ста- lup dyr lar. Şo nuň üçin hem olar öz le ri of them. Romans sent ambassadors ти он пожелал явиться к нему, зная üçin örän agyr bo lan sal gy dy tö le mäge to them, accusing them in conquer- решение его о мире, причём было ra zy bo lup dyr lar...» [3]. Atti lanyň hu zu- ing of fortification and unwillingness to сказано, чтобы к нему не являлись ry na ug ra dy lan il çi ler to pary nyň dü zü- conclude armistice. Ruin by Romans послы прежде чем все беглецы не mi ne Bi gi la di ýen bi ri-de gi ripdir. At tila of Scythian imperial tombs led by the будут выданы им. Когда же Бигила il çi le ri ça dy ry na ça gy ran da, Bi gi la bi len bishop of Marga city was the reason of ответил, что у римлян нет беглецов öz di lin de gür le şip dir. «At tila bi zi öz hu- this fight. «... After fight of Romans with из скифского народа, так как все zu ry na ça gyr dy. Girmä ge rug sat ala ny- Huns at Herson (447) the peace trea- бывшие уже выданы, Аттила, ещё myz dan soň, içe ri gi rip, At tila nyň agaç ty was concluded... They reconciled больше рассердившись и осыпая kür sü de otu ra ny ny gördük. Biz tagt dan on that Huns fugitives were given out его бранью, крикнул, что он поса- daş rak da aýak çek dik. Maksi min oňa and six thousand litre of gold accord- дил бы его на кол и, отдал на съе- im pe ra to ryň ha ty ny gow şu ryp, hö küm- ing to former terms; the annual tribute дение хищным птицам, если бы не da ry nyň onuň we tö we regin dä kile riň was established in two thousand gold показалось нарушением посольско- sag ly gy ny di le ýän di gi ni aýtdy. At ti la litres... Romans pretended to conclude го устава то, что он подверг бы его özü niň hem rim li le re şo ny dile ýä ni ni such contract voluntary; but in practice такому наказанию за бесстыдство aý dyp, der rew Bi gi la ýüz lendi. Ol Bi gi- they, thanks to necessity and desper- и дерзость его слов; он прибавил, la ny bi ha ýa haý wan at lan dy ryp, özü niň ate fear seized their chiefs, aspired to что у римлян есть много беглецов из yla la şyk bag laş ma ka ra ry na ge len digi- conclusion of peace and were ready его племени и приказал секретарям ni bi lip du ran ha ly na we gaç gakla ryň to accept anything even the most bur- прочитать их имена, записанные в

70 MIRAS äh li si gaýtarylyp berilmezden, ilçileriň den some requirement, therefore they хартии. Когда они прочитали всех, ýol lan ma ly däl di gi niň aý dylan dygy na agreed for tribute conditions, rather он приказал Бигиле удалиться без ga ra maz dan, ne neň bu ýe re ge lendi gi- heavy for them …» [3]. Some Bigila всякого промедления, прибавляя, ni so ra dy. Bigi la nyň öň ki gaç gak la ryň was included to the embassy structure что он пошлёт вместе с ним ска- yzy na gaý ta ry lan dy gy ny, şo nuň üçin of Attil. When Attila invited ambassa- зать римлянам, чтобы они выслали hem rim li ler de skif halkyn dan bo lan dors in the tent and spoke with Bigila к нему всех врагов, перебежавших gaç gak la ryň ýokdu gy ny aýtma gy bi- in his language: «Attila invited us. Hav- к ним; ибо, говорил он, он не допу- len, Atti la has hem ga har lanyp, oňa ing received permission to enter, we стит, чтобы его рабы вступали в бит- ag zy na ge le ni ni diý di we şeý le ha ýa- found Attila, sitting on wooden arm- ву против него…» [3]. Возвестив им- syz we gö dek söz le ri di li ne alan dy gy chair. We stood at some distance from ператору его решение относительно üçin je za lan dyr mak il çi ler ba bat da ky the throne. Maksimin having passed беглецов, послы должны тотчас воз- düz gün na ma nyň bo zul ma gy ýaly bo- him the letter of the emperor told that вратиться с известием, желают ли lup gö rün män li gin de, ony ga zy ga çiş- the emperor wishes sound health to римляне выдать их, или берут на läp agaç çi şe otur dyp, ýyr tyjy guş lara him and surrounding people. Attila an- себя войну из-за них. Аттила, при- şam et jek di gi ni aý dyp, üs tüne gy gyr- swered with a wish to Romans of the казав Максимину (главе посольства) dy. Ol rim li le riň elin de öz taý pa syn dan same that they did, and immediately подождать, чтобы через него пере- bo lan gaç gak la ryň bar dy gy ny aý dyp, addressed to Bigila, calling him shame- дать императору ответ на его пись- sö zü niň üs tü ni ýe tir di we ola ryň res- ful animal and asking, for what reason мо, потребовал дары. mi na ma da ky at la ry ny okamak ba ra da he wished to come, knowing his deci- Приск не владел языком гуннов: kä tip le re buý ruk ber di. Olar gaç gakla- sion on peace, and told that ambas- «Передав их (дары) и возвратив- ryň äh li si niň at la ry ny okap bo lan la ryn- sadors would not come before them. шись в наш шатёр, мы стали обсуж- dan soň, der rew ýo la düş me gi ba ra da When Bigila answered that Romans дать каждое слово Аттилы. Когда Bi gi la buý ruk ber di we rim lile re ola ryň do not have escapers from the Scyth- Бигила выражал удивление тому, ta rapy na ge çen gaç gak laryň äh lisi ni ian people, so as former ones were что Аттила, показавшийся ему во ýol la ma ly dyk la ry ny, çün ki öz gul la ry- already given out, Attila, getting an- время прежнего посольства чело- nyň özü ne gar şy uruş mak la ryna ýol gry more severely and swearing, cried веком кротким и спокойным, теперь ber me je gi ni aýt mak üçin onuň ýa nyna that would set him on stake and gave так грубо бранил его, вдруг явился bir ada my goş jak dy gy ny aýtdy...»[3]. to prey birds for eating if that it would Эдекони, просил принести золота At ti la nyň gaç gak lar ba batda ky kara ry- inflict to such punishment for shame- для раздачи людям, которые придут ny impe ra to ra ha bar be rip, il çiler yzla- lessness and impudence of his words вместе с ним для исполнения дела, ry na do lan ma ly we ge lip, rim li leriň ola- not seemed infringement of the am- а затем ушёл. Когда я полюбопыт- ry bermä ge ra zy dyk la ry ny ýa-da olar bassadorial charter; he has added that ствовал узнать, что говорил Эдекон, üçin uruş ma ga taý ýar dyk la ryny ha bar Romans have many fugitives from his Бигила постарался обмануть меня, ber me li eken ler. At ti la im pera toryň ha- tribe and ordered secretaries to read будто Аттила сердится и на него из- ty na ýaz jak jo ga by ny alyp gi der ýa ly, their names written down in a charter. за беглецов; следовало или полу- Maksi mi ne (il çi le riň baş tu tany na) ga- Hunlaryň ýaýy we peýkamlary. Stambulyň harby muzeýi. Türkiýe. raş ma gy emr edip, sow gat-ser paý ta- Bow and arrows of Huns. Military museum of Istanbul. Turkey. lap edip dir. Лук и стрелы гуннов. Военный музей Стамбула. Турция. Prisk gun la ryň di li ni bil män dir. Bu onuň he ka ýa ty nyň baş ga bir bö le gin- den bel li bol ýar: «Sow gat-serpaý lary gowşu ryp, biz ça dy ry my za do la nyp gel dik-de, At ti la nyň aý dan her bir sö- zü ni ara alyp mas la hat laş maga baş- la dyk. Bi gi la öň ki ge zek il çi bo lup ge- len le rin de ýu waş hem pa ra hat adam bo lup gör nen At ti la nyň özü ne şeý le gö dek da ra ma gy na geň gal ýandy gyny aý da ny hem şol dy we lin, bir den, Ede- ko ni peý da bo lup, özi bi len bir likde işi ýe rine ýe tir mä ge gel jek adam lara paý- la mak üçin al tyn ge tir mek leri ni ha ýyş edip, çy kyp git di. Ede ko ni niň nä me di ýe ni ni bil mek çi bo la nym da, Bi gi la gaç gak lar se bäp li At ti la nyň özü ne ga- har lan ýan dy gy ny, gaç gakla ryň ba ry- nyň oňa be ril se go wy bol ja gyny ýa-da onuň ýa ny na il çi hök mün de uly we zi-

MIRAS 71 pe li emel dar la ryň bi ri niň ibe ril meli di- When they read all of them, he ordered чить их всех, или прийти к нему по- gi ni aýdyp, me ni al da mak çy boldy....» Bigila to leave without any delay, add- слам из самой высшей знати...» [3]. [3]. Soňra Prisk hiç wagt Ski fi ýa nyň ing that he would send together with Далее Приск сообщает, что никогда ýa-da, hat da, beý le ki ýurt laryň öň ki hö- him to tell to Romans that they sent to никому из прежних владык Скифии küm dar la ryn dan hem hiç ki me şeý le him enemies who run across to them; или даже других стран не удава- gys ga wag tyň için de um man da ky ada- for, he told, he will not admit, that his лось столько совершить в короткое la ry basyp al ma gyň, Skifi ýa beý le de slaves acted in fight against him …[3]. время, чтобы владеть и островами dur sun, hat da rim li le ri-de özü ne paç Having announced to the emperor his на океане, и, кроме всей Скифии, tö le mä ge mej bur etme giň höt de sin- decision concerning fugitives, ambas- даже римлян иметь своими данни- den gel me giň ba şart man dy gy ny ha bar sadors should come back immediately ками. Приведём ещё один отрывок ber ýär. Priskiň ýat la ma la ryndan ýe ne with news, whether Romans wish to из воспоминаний Приска: «Посреди- bir bö le gi my sal ge tire liň: «At ti la or ta give out them, or incur war because of не сидел на ложе Аттила..., первым gürp de kür sü de otyr dy. Onuň sag ta ra- them. Attila, having ordered to Maksi- рядом пирующих считались сидев- pyn da otu ran lar toý çu la ryň bi rin ji, çep min (the head of embassy) to wait, to шие направо от Аттилы, а вторым ta ra pyn da otu ran lar bol sa ikin ji hatar convey the emperor the answer to his налево, в котором сидели и мы, ha sap edil ýär di. At-ab raý ly skif Be rih letter, and demanded gifts. причём выше нас сидел знатный bi ziň otu ran ha ta ry myz da, em ma biz- Prisk did not know the Huns’ lan- скиф Берих. Вошёл слуга Аттилы с den be ýik de otyrdy. Etden doly ta ba gy guage: «...Having handed their gifts блюдом, наполненным мясом, а за gö te rip, Atti la nyň hyz mat käri içe ri gir di. and coming back to our tent, we began ним служившие гостям поставили Onuň yzy bi len myh man la ra hyz mat to discuss each word of Attila. When на стол хлеб и закуски». Ещё один ed ýän ki şi ler myh man la ryň öňün dä- Bigila exclaimed surprise of the fact историк – Иордан – даёт свои по- ki sa ça ga çörek we sowuk na har la ry that Attila who seemed to him during яснения о степных народах, ценные ge ti rip goý du lar. Ior dan at ly baş ga bir former embassy as a mild and quiet тем, что в них содержатся указания ta ryh çy säh ra da ýa şa ýan halk lar ba- person, now so roughly scolded him, географии расселения разноимён- Edekon suddenly appeared and asked ra da dü şün di riş ber ýär. Bu dü şün di- ных племён и древних названий рек, to bring gold for distribution to people морей и городов спустя столетие по- riş ler öz le rin de gun la ryň ýi ti rim bo lan who would come together with him сле исчезновения гуннов. Во многом wag tyn dan ýüz ýyl soň ra dür li hi li at- for business execution, and then had пересказывая исторические факты, lan dy ry lan taý pa la ryň ýer leşen ýer le ri left. When I was curious to learn what упомянутые Приском, главное вни- we der ýa la ryň, deňiz le riň hem şä her- Edekon told, Bigila tried to deceive me мание он уделяет сопротивлению, le riň ga dy my at la ry ba ra da ky mag lu- as if Attila becomes angry because of которое было оказано нашествию mat lary öz le rin de jem le ýän dikle ri üçin fugitives; it was necessary either re- гуннов совместными действиями has hem gymmat ly dyr. Bu taryh çy köp ceive all of them, or ambassadors come различных племён готов и римлян, zat ba bat da ýo kar da gür rü ňi edi len to him from the most supreme nobility... чья общая победа в битве при Ка- Pris kiň ha bar be ren ta ry hy mag lu mat- »[3]. Further Prisk informs that nobody талаунских полях, которые нахо- la ry ny gaý ta la mak bi len bir likde, ün- from former lords of Scythians or even дятся ныне на территории совре- sü ni esa san gun la ryň ço zuşy na gar şy other countries it was not possible to менной Шампани, предопределила çy kan dür li got we rim taý pa la rynyň anybody to make so much in a short и скорую (в 454 г.) смерть великого gaý ta wu ly na gö nük dir ýär. Hä zirki dö- period of time in order to own islands полководца, успевшего после ука- wür de Şam pa ni ýa nyň çä gin de ýer leş- on ocean, and, except all Scythians, занной битвы вернуться на север ýän Ka ta laun meý da ny nyň go laýyn da even Romans to be tributary. We will Апеннин, ввергнув в ужас своей bo lup ge çen sö weş de, ýo kar da ady cite one more fragment from memoirs яростью всю Италию. Иордан пишет, ag za lan taý pa la ryň ga za nan umu my of Prisk: Let us cite one more fragment что сам папа Лев I Великий пришёл ýeň şi şol wa ka dan soň ra Apen nin leriň from recalls of Prisk: «In the middle of к нему на Амбулейское поле, чтобы de mir ga zy gy na do lan ma ga ýe tişen we the tent Attila sat on bed...the first row отговорить его от похода на Рим. öz ga za by bi len tu tuş Ita li ýany howp of feasted it was considered siiting to Это событие в своей фреске изо- as ty na sa lan gör nük li serker de At tila- the left from Attila and the second-to бразил великий художник Возрож- nyň ölü mi ni (454 ý.) hem ýa kyn laşdy- the left, where we sat and upper of us дения Рафаэль в 1513 году. Место ryp dy. Beýik Lew I diýlip at lan dy ry lan the noble Scythian Berih was sitting захоронения Аттилы, как, впрочем, pa pa nyň hut özü niň At ti la nyň Ri miň …The servant of Attila entered with и Чингиз-хана, неизвестно. Недав- üs tü ne ýö riş et me gi niň öňü ni al mak plate, full with meat, and then served но в Венгрии обнаружили могилу mak sa dy bi len gep le şik ge çirmek üçin for guests put on the table bread and очень знатного воина, предположи- onuň ýa ny na, ýag ny Am buleý meý da- appetizers. One more historian Jor- тельно самого Аттилы, ибо при нём ny na ge len di gi ni Ior dan ha bar ber ýär. dan gives explanatories about the был клинок, описанный в истории, Gal ky ny şyň gör nük li surat ke şi Ra fael steppe people, valuable with content как «меч-кладенец», который и был 1513-nji ýyl da bu wa ka ny di wa ryň ýü- of instructions of geography moving of символом его многочисленных по- zü ne çe ken su ra tyn da beýan edip dir. heteronymic tribes and ancient names бед и поразительной неуязвимости. At ti la nyň ni re de jaý la nan dy gy bel li däl. of the rivers, seas and cities after cen- Язык «тюрки» не стал китайским, Ge piň ger di şi ne gö rä aýt sak, Çin giz tury Huns’ disappearance. In many хотя долго воевали со Срединной

72 MIRAS ha nyň ma za ry nyň hem ni re dedi gi ni respects retelling historic facts of men- империей (так назывался Китай во hiç kim bi le nok. Ýa ňy-ýa kynda Weng- tioned Prisk, the keen attention he at- времена гуннов). Это побудило их ri ýa da ab raý ly ser ker dä niň ma za ry nyň taches to resistance rendered to Huns’ государя Цинь-Шы-хуан-ди воздвиг- üs tün den ba ryl dy. Onuň Atti la nyň ma- invasion, with joint actions of various нуть Великую китайскую стену, про- za ry bo laý ma gy nyň müm kindi gi çak- tribes, Romans, whose joint victory стиравшуюся на 10 000 ли, (мера la nyl ýar, çün ki onuň ýa nyn da ta ryhy in battle at Katalaunsk fields which длины, равная 576 метрам) для çeş me ler de «şöh rat-gy ly jy» di ýip, ady are nowadays in territory of modern защиты от воинственных тюркских geç ýän gy lyç ty gy bar eken. Şol tyg Champagne, predetermined fast (in племён. В заключение своего по- onuň köp san ly ýe ňiş le ri niň we geň ga- 454) death of the great commander слания Великому Шаньюю хуннов laý ma ly go rag ly ly gy nyň ny şa ny bo lup- who in time after specified fight to re- император китайский писал: «...Как dyr. Wenger alym la ryn dan tä ze açyş la- turn to the north of Apennines, having скоро Шаньюй условился о мире и ra ga ra şaý mak gal ýar. cast into horror all Italy. Jordan writes родстве, то я указал (министру) на- Or ta ky (gun lar döw rün de Hy ta ýyň that the father Lev the First came to писать: Хуннуский Великий Шаньюй at lan dy ry ly şy) im pe ri ýa bi len uzak him for Ambuleisk field to dissuade в доставленном мне письме уже wagt lap sö we şen dik le ri ne ga ra maz- him from a campaign to Rome. This утвердил мир и родство. Пусть хун- dan, «tür ki» dil hy taý di li ne öw rül män- event in the fresco was represented ны не входят в границы, а китайцы dir. Hy taý im pe ra to ry hun laryň Be ýik by the great artist of the Renaissance не выходят за границу. Нарушите- Şan ýu ýy na ýa zan ha ty nyň ahy rynda Raphael in 1513. A burial place of Attila лей сего постановления предавать şeý le diý ýär: «Şan ýuý pa ra hat çy lyk as well as Chingiz-Khan is not known. смертной казни. Сим средством we ga ryn daş lyk gat na şyk la ry ba bat da Recently in Hungary it was found tomb можно упрочить сближение. О чём şert leşen ba dy na, men (we zi rime) gör- of very noble soldier presumably Attila для всеобщего сведения обнародо- kez me be rip, oňa buý ruk ta ýyn la ma gy for his blade, described in the history, вать по Империи» [3]. Как становит- emr et dim. Buý ruk da: «Hun la ryň Be- as «sword-fount» which was a symbol ся ясным из этого, хунны к тому вре- ýik Şan ýu ýy onuň ta ra pyn dan ma ňa of his numerous victories and amazing мени имели и свою письменность, invulnerability. gow şu ry lan ha tyn da pa ra hat çy ly gy we и свою государственность, и свой The language «Turki» has not be- язык. Во времена войны и мира гун- ga ryndaş lyk gat naşyk la ry ny ýo la goý- come Chinese though fought for a long ны необыкновенно возвеличивались ma ga taý ýar dy gy ny tas syk la dy. Goý, time with Middle Empire (China was и китайский император почитал за hun lar ser het den bä ri aş ma syn lar, called so in the time of the Huns). It честь получить в подарок всего двух hy taý ly lar hem ser het den aň ry geç- caused their ruler Zin-Shy-Huan-Di to лошадей от Хуннуского Великого me sin ler. Şu ka ra ry bo zan la ra ölüm erect the Great Chinese Wall l, spread- Шаньюя с «глубочайшим почтени- je za sy ny ber me li. Bu çä re ar ka ly ýa- ing to 10 000 lees (length measure, ем». kyn ly gy my zy ber ki dip bo lar. Mun dan equalled to 576 meters) for protec- Консолидировавшись на севере hem me ler ha bar ly bo lar ýa ly, Impe ri ýa- tion from Turkic tribes. In conclusion Китая, тюркские племенные союзы nyň äh li ýe rin de jar çek dir me li» di ýilýär of his message to the Great Shan-Yu во главе с объявившим себя вер- [3]. Mag lu mat dan mä lim bol şy ýa ly bu of Huns Chinese empire wrote: «...As ховным вождём Бумыном уже к се- dö wür de, hun la ryň öz ýa zuw lary, döw- soon Shanjuj agreed about peace and редине VI в. образовали гигантский let le ri we dil le ri bo lup dyr. Uruş gi dip relationship I specified to (minister) to Тюркский каганат, а Бумын стал dur ka-da, pa ra hat çy lyk ly dö wür de-de write: Hunnusk Great Shanjuj in the первым каганом («бу» указатель- gun la ryň mer te be si akyly ňa syg majak delivered letter to me has confirmed ное местоимение «это», «мен» имя de re je de beý ge lip dir we hytaý im pe ra- the peace and relationship. Let Huns собственное – «я»). Именно Бумын to ry hun la ryň Be ýik Şan ýuýyn dan iki sa- do not enter the borders, and Chine- объявил о себе, как о вожде «Это ny aty «çuň ňur hor mat goý mak bi len» ses do not leave borders. Infringers of Я!». Раздираемые внутренними sow gat al ma gy özi üçin uly merte be this decision were committed to death противоречиями тюрки слабели до ha sap lap dyr. penalty. By this way it is possible to такого состояния, когда китайские Tür ki taýpa la ryň bi le le şik le ri özü ni strengthen rapprochement. This news императоры могли их полностью baş ser dar di ýip yg lan eden Bu my nyň must be published all over Empire [3]. закабалить, наиболее трезво мыс- baş tu tan ly gyn da Hy ta ýyň de mir gazy- As becomes clear from this, Huns by лящие китайские советники реко- gyn da je bis le nip, eý ýäm VI asy ryň or- that time had both writing, and state- мендовали: «лучше делать вид, что ta la ryn da äpet Türk kaganatyny döre- hood, language. At the time of war ничего особенного не произошло, dipdirler. Bumyn (bu goş ma at bo lup, and peace Huns unusually became fa- сохранять степнякам их обычаи и «bu» we «men» di ýen söz ler den eme le mous and Chinese emperor esteemed области пребывания, а самих обла- ge lip dir) il kin ji ka gan bo lupdyr. Hut Bu- for honour to receive as a gift only two скать. История свидетельствует, что myn özüni diýip yglan edip dir. horses from Hunn Great Shanju with этот метод использовался исключи- Iç ki gap ma-gar şy lyk la ryň döre den oň- “the deepest respect”. тельно широко. К примеру, особым şuk syz lyk la ry se bäp li çar wa lar şeý lebir Consolidating in the north of China, вниманием китайцев пользовались gow şap, hy taý im pe ra tor la ry ola ry öz- Turkic tribe unions at the head of Bu- фигуры ряда видных лидеров у тю- le ri ne doly tabyn edip bil jek ha la ge len- myn announced himself as supreme рок, возглавлявших союзы степных le rin de, paý has ly hy taý mas lahat çy la ry commander by the middle of VI cen- племён. Чаще всего в китайских до- MIRAS 73 şeý le tek li bi öňe sü rüp dir ler: «Go wu sy tury created gigantic Turk Khanate and кументах встречаются имена вож- üýt ge şik bir zat bo lup geç me dik ýa ly By Min became the first khagan («bu» дей Восточного Тюркского каганата he re ket etmek ge rek. Çar wa lara däp- -demonstrative pronoun - «this», Бильге-кагана, Кюль-тегин Тонью- des sur la ry ny ýe ri ne ýe tirmä ge päs gel «min» - proper name - «I»). It was Bu- кука.» [3]. ber me li däl, ýa şa ýan ýer le ri ni el lerin- myn who announced himself as leader Надо отметить, что вряд ли имен- den al ma ly däl, öz le ri ne bol sa hö re- «This is I!». но китайские власти воздвигали в kö şe et me li». Bu usu lyň örän giň den At the time, when, Turks were torn их честь столь впечатляющие мону- ula ny lan dy gy na ta ryh şa ýatlyk ed ýär. apart by inner contradictions weak- менты, как памятник в честь Кюль- My sal üçin, çar wa taýpa la ryň bir le şik- ened to such condition when the Chi- тегина. Сам Кюль-тегин умер в 771 le ri ne baş tu tan lyk eden gör nük li türk nese emperors could enslave them году, а подосланным убийцей через ser dar la ry nyň bir nä çe si hytaý ly la ryň completely, the most soberminded три года после его смерти был от- aý ra tyn hor ma tyn dan peý da la nyp- Chinese advisers recommended: «it is равлен Бильге-каган. Новым прави- dyr. Hytaý resmi na mala ryn da köp lenç better to pretend that nothing especial телем стал его племянник Йоллык- Gün do gar Türk ka ga na ty nyň ser dar la- occurred, to keep inhabitants of steppe тегин. Именно последний составил ry Bil ge ka ga nyň, Kul te gin Ton ýu ku kyň regions their customs and settled ar- обессмертившую его имя эпита- eas, and to treat kindly. The history at la ry na duş gel mek bol ýar» [3]. фию в честь Бильге-кагана и он же testifies that this method was used ex- был автором надписей на стелах в Kul te gi niň hor ma ty na gur lan ýa dy- clusively widely. For example, figures честь Бильге-кагана и Кюль-тегина. gär lik ýa ly, akyly ňy haý ran edi ji ýa dy- of some visible leaders among Turks, «Составленные наследным прин- gär lik le ri hytaý häki mi ýet leri niň bi na steppe tribes heading the unions used цем Йоллык-тегином надписи в со- et mekle ri niň şeý le bir ynan dy ryjy däl- special attention of Chinese people. стоянии сказать о нём больше, чем di gi ni bel läp geç mek ge rek. Kul tegi niň More often in the Chinese documents сведения, зафиксированные в хро- özi 771-nji ýyl da ara dan çyk ýar. Onuň there are names of leaders of the East- никах. Его последовательно выдер- we pat bo lan wag tyn dan üç ýyl soň ra ern Turkic Khanate - Bilge-Khagan, жанное с точки зрения орфографии bol sa Bil ge ka gan ýö ri te ýol la nan gan- Kyul-Tegin Tonyu-Kuka. [3]. письмо, безупречный литературный hor ta ra pyn dan zä her len ýär. Onuň ýe- It is necessary to notice that hardly стиль, обширные для своего вре- ge ni Ýol lyk te gin tä ze hö kümdar diý lip the Chinese authorities erected so im- мени географические познания и yg lan edil ýär. Bil ge ha nyň hor ma tyna pressing monuments to their honour as прочее, отражённые в надписях, epi ta fi ýa ny hut Ýol lyk te gi niň özi ýaz- the monument to Kyul-Tegin, who died говорят о соответствующем его об- ýar we şeý le lik bi len öz ady ny ebe di- in 771 year, and in three years after his разовании. Принц Йоллык в своих leş dir ýär. Bil ge ka ga nyň we Kul te gi niň death Bilge-Khagan was poisoned by произведениях аккумулировал до- hor ma ty na daş sü tün le ri niň ýü züne the sent murderer. His nephew Yollyk- стижения письменной литературы ýa zy lan ýaz gy lar hem oňa de gişli. «Mi- Tegin became a new governor. It was своего времени. Язык текстов отли- ras dü şer şa za da Ýol lyk te gin ta ra pyn- the latter who made the epitaph which чает естественный при их способе dan dü zü len daş ýü zün dä ki ýazgy lar immortalised his name in honour of фиксации лаконизм, сочетающийся ol hak da se ne na ma lar da bel li ge al nan Bilge-Khagan and it was the author of с высокой степенью информатив- mag lu mat lar dan has köp zatdan söz inscriptions on walls in honour of Bilge- ности; строгий, выразительный и приподнятый стиль языка надписей Kulteginiň hatyrasyna goýlan ýadygärlik (täzeden dikeldilen). Monument in honor of Kulteg (reconstruction). отвечает масштабам личностей, ко- Памятник в честь Кюль-тегина (реконструкция). торым они посвящены, и тем обстоя- тельствам, которыми было обуслов- лено их появление. Невозможно не согласиться с Э. Добльхофером, который пишет: «Мы и сейчас не можем равнодушно относиться к языку древнетюркских памятников. Выросший в постоянном общении с древними культурными народами, этот народ в VI в. стоит уже на по- разительно высокой ступени разви- тия» [4]. И вполне закономерно, что именно тюрки, в силу их культурного и социального вовлечения в средне- азиатскую культурную среду и их ак- тивной жизнедеятельности, приня- ли одну из наиболее прогрессивных для своего времени форм письмен- ности – алфавитное (руническое) письмо, получившее широкое рас-

74 MIRAS aç ma ga ukyp ly. Onuň or fogra fi ýa nyň Khagan and Kyul-Tegin. The inscrip- пространение в Евразии. По поводу düz gün le ri ne la ýyk gel ýän yzy gider- tions made up by the crown prince Yol- названия этого вида письменности li dog ry ýa zy lan ha ty, kemsiz-kös süz lyk-Tegin in a condition to tell about him – «рун, руница» – позволим себе ede bi stili, öz döw ri üçin örän köp ta- more than the data fixed in chronicles. высказать предположение. Тексты rap ly geog ra fik bi lim le ri daş ýü zün de His letter consistently sustained from письма необходимо было поста- şöh le len mek bi len onuň ýo kary bi lim the point of view of spelling, faultless раться сохранить для потомков. Для de re je si ne şa ýat lyk ed ýär. Şaza da literary style, extensive for that period этого и выбирали соответствующий Ýol lyk te gin eser le rin de öz döw rü niň geographical knowledge and others, носитель – камни. На камне должен ýa zuw ede bi ýa ty nyň ga zanan la ry ny reflected in inscriptions, told about his был остаться неуничтожимый след – bir ýe re jem läp dir. Ýazgy la ryň di li mag- corresponding education. Prince Yol- прорези текста, каждая из которых в lu mat la ryň ýo ka ry de re je de köp lügi bi- lyk in his works accumulated achieve- языке тюрков обозначается словом len ut ga şyp, ýa zy lyş usu ly ta ra pyndan ments of the written literature of that «еру» прорезь, прочерк (от глагола hem ta lap edil ýän az söz lü li gi bi len time. Language of texts distinguishes «ерырга» прорезать, прочертить). ta pa wut lan ýar. Ýaz gy la ryň di line mah- by natural at their way fixing laco- Так в русском языке появилось своё sus bo lan sa da, tä sir li we da ba ra ly stil nicism combined with high degree of название такой письменности чер- olar da gür rü ňi edil ýän şah sy ýetle riň information; the strict, expressive and ты и прорези русских, якобы, рун, ко- köp lü gi we bu ýaz gy la ryň peý da bol- raised style of language of inscriptions торые ещё называют «руница». На ma gy ny şert len di ren ýag daý lar bi len answers for scales of persons to whom самом деле это слово «еру ница» bir hörp den gop ýar. E. Dobl ho feryň: they are devoted, and to those circum- предложение из двух тюркских слов «Ga dy my tür ki ýa dy gär lik le riň di li ne biz stances by which their occurrence was «сколько прорезей». hä zir hem bi per waý ga rap bil meýä ris. caused. It is impossible to disagree Надо было при изображении каж- Me de ni ýet li ga dy my halklar bilen yzy- with E.Doblhofer who writes: «We дой руны не ошибиться в количестве gi der li gat na şyk sak la mak bi len ösüp even now cannot indifferently concern черт. Трудности перевода тюркских ýe tişen bu halk VI asyr da eý ýäm ösü- language of the ancient Turkic monu- рун и текстов, исполненных ими, за- ments … Grown in constant dialogue şiň aky ly ňy haý ran edi ji be lent bas gan- ключаются в огласовках. В тюркском with the ancient cultural people, these языке есть большое число гласных ça gy na gal ma gy başa ryp dyr» [4] di ýen people in VI century stood already at звуков, которых нет во многих дру- söz le ri bi len yla laş maz lyk müm kin däl. amazingly high development step» [4]. гих языках, как нет, например, их Or ta Aziýa nyň me de ni dur muşy na me- It is quite natural, what exactly Turks, даже в современном русском язы- de ni we ýa şa ýyş şert le ri taýdan güýç li owing to their cultural and social in- ке. Да и голосовой аппарат должен tä sir et mek le ri niň we işeň ňir likle riniň volving in the Central Asian cultural быть приспособлен к воспроизве- ar ka syn dan hut tür ki halk la ryň ýa zu- environment and their active ability to дению этих звуков. Автоматизм до- wyň öz döw ri üçin iň öň de ba ry jy gör- live, accepted one of the most progres- стигается годами. Поэтому необхо- nü şini Ýew ra zi ýa da giň den ýaý ran sive forms of writing - alphabetic (ru- димо привлекать к расшифровкам elip biý şe ki lin dä ki (ru nik) ha ty ka bul nic) letter which was widely spread in текстов, написанных тюркскими edip al mak la ry örän ka nu nala ýykdyr. Eurasia. Concerning the name of this рунами, именно тюркоязычных спе- Ýa zu wyň bu gör nü şi niň ady ru na, ru ni- kind of writing –rune dared to come циалистов – историков, тюркологов, sa ba ra da bir çak la ma ny öňe sür mä ge out with the supposition. Letter texts благо, ещё не все памятники изуче- ba tyr gaý lyk et mek is le ýä ris. Ýaz gy la ry were necessary to try for keeping for ны, а некоторые – не найдены. ne siller üçin go rap sak la ma gyň ala jy- descendants. For this purpose cor- По вопросу соотношения понятий ny ag tar mak ge rek bo lup dyr. Mu nuň responding carriers-stones were cho- «язык», «мышление», «культура» üçin ýa ram ly da şy saý lap alyp dyr lar. sen. Indestructible trace should remain сказано и написано очень много. Da şyň ýüzün de ýok edip bol ma jak yz on a stone - the text cuts each of which Взаимосвязь и взаимодействие всех ýaz gy nyň oýuk la ry gal ma ly eken. Şol in language of Turks is designated by трёх понятий уже не вызывает со- di likle riň her bi ri tür ki le riň di lin de «ýe- a word «еru»- a cut, handwriting, (from мнений. Дискуссии ведутся о роли, ryr ga» (oý mak, çyz mak) iş ligin den ýa- a verb «еryrga»- to cut, draw). So in «первичности», функциях каждого sa lan «ýe ru» (oýuk, çy zyk) sö zi arka ly Russian there was a name of such из них. Философы уделили много aň la dyl ýar. Şeý le lik bi len, rus di linde writing - lines and cuts of Russian, os- внимания вопросам первичности şu nuň ýa ly ýa zu wyň hu susy ady «run» tensibly, runes, which are called «ru- в отношении мышления и языка. peý da bol ýar. Bir ne me rus çalaş dyryp, niza». Actually this word «ерu niza» Филологи и в первую очередь ве- oňa «ru ni sa» diý mä ge baş laýar lar. Ha- - the offer from two Turkic words «how ликий Вильгельм фон Гумбольд вы- kykat da bol sa ol «ýe ru ni sa» bo lup, iki many cuts». двинули тезис о тесной взаимосвязи sa ny tür ki sözden ýasalýar we «näçe It was necessary at the image of ev- и взаимовлиянии, и более того – о oýuk» diýmegi aňladýar. ery rune not to be mistaken in quantity лингвистической обусловленности Her bir run şe kil len di ri len de, oýuk la- of features. Difficulty of translation of восприятия мира. Основатель шко- ryň sa ny ba bat da ýal ňyş ly ga ýol be ril- Turkic runes and the texts executed by лы неогумбольдтианцев Лео Вайс- me li däl eken. Tür ki run la ry we ola ryň them are concluded in vowels. In Tur- гербер ввёл понятие «языковой eme le ge ti ren ýaz gy la ry ny ter ji me et- kic language there is a great number картины мира», а Людвиг Витген- me giň kyn düş me gi çe kim li harp la ryň of vowel sounds which are not present штейн в середине XX века в своём MIRAS 75 aň la dyl ma ýan ly gy bi len bag lany şykly- in many other languages dyr. Türki dil de beý le ki köp sanly dil ler- just like for example, even de bol ma dyk çe kim li ses le riň bir nä çe si in modern Russian. And the bar. My sal üçin, olar, hat da, hä zir kiza- vocal apparatus should be man rus di lin de-de ýok. Ses ap para- adapted for reproduction of ty nyň hem bu ses le ri çy kar ma ga uý- these sounds. Automatism gun la şan bol ma gy ge rek. Şol ses le ri is reached by years during kyn çy lyk syz owaz lan dy ryp bilmek üçin which the person talks in ýyl lar ge rek bol ýar. Şonuň üçin hem native language. Therefore tür ki runlar bilen ýa zy lan tekst le ri aý- it is necessary to involve in dyň laş dyr ma ga hut tür ki dil li ta ryhçy decodings of texts written by hü närmen le ri çek mek ge rek. As lynda, Turkic runes, Turkic speak- he niz ýa dy gär lik le riň äh li si öwre ni le- ing experts - historians, nok, ola ryň he niz ele sa lyn ma dykla ry- turkologists, because not da bar. all monuments are studied, «Dil», «pi kir len me», «me deni ýet» and some are not found. dü şünje le ri niň bi ri-bi ri ne bo lan gat na- «Concerning correlation şy gy me se le si bo ýun ça aý dy lan we of these concepts it is told ýa zy lan zat örän kän. Üç dü şün jäniň and written much. The in- üçü si niň hem bi ri-bi ri bilen bag ly dygy terrelation and interaction hem-de bi ri-bi ri ne tä sir ed ýändi gi in di of all three concepts does hiç hi li şüb he dö ret me ýär. Je del ola ryň not cause doubts any more. her bi ri niň tut ýan or ny, «il kin jili gi», ýe- Discussions are conducted ri ne ýe tir ýän we zi pe si ba ra da gid ýär. about a role, «primacy», functions of each of them. Fi lo soflar il kin ji lik me se le si niň pi kir len- Ýüzi ýazgyly Orhon daş sütüniniň Ankaranyň Gazy Philosophers paid much at- mä we di le bo lan gat na şy gyna uly üns uniwersitetindäki nusgasy. Türkiýe. tention to issues of primacy be rip dir ler. Filo log lar il kin ji no bat da-da Cope of Orhon Stella in Ankara, Gazi University. Turkey. concerning thinking and lan- Копия Орхонской стелы в Анкаре, Университет Wil gelm fon Gum bold dün ýä akyl ýe tir- guage. Philologists for the Гази. Турция me giň ýa kyn bag la ny şyk lara we öza ra first time great Wilhelm Fon tä sir le re esas lan ýan dy gy, üs te sine-de, «Логико-философском трактате» Gumbold put forward the thesis about dil bi len şert len di ri len di gi hakda ky te- сформулировал тезис о том, что close interrelation and interference, zi si öňe sür dü ler. Tä ze gum bold çylar «язык конструирует реальность»: and moreover about linguistic condi- mek de bi ni esas lan dy ran Leo Waýs- tionality of perception of the world. The «границы моего языка определяют ger ber «dün ýä niň dil dä ki keşbi» di ýen school founder of Neo Gumbold fol- границы моего мира». Ещё два име- dü şün jä ni gi riz di, Lýud wig Wit genş- lowers Leo Vaisgerber introduced the ни – Эдварда Сепира и Бенджами- teýn bol sa XX asy ryň or ta syn da «Lo gi- concept of «a language picture of the на Уорфа, американских учёных XX ki-fi lo so fi ýa trak ta tyn da» «di liň bar ly gy world”, and Ludwig Vitgenstein in the в., тесно связаны с продвижением и gur ýan dy gy»: «me niň di li miň çäk le ri middle of the XX-th century in the «log- развитием идеи зависимости между me niň dün ýä miň çäk le ri ni kesgit leýän- ic - philosophical treatise» formulated национальным языком и националь- di gi» hak da ky te zi si öňe sür di. Şo nuň the thesis that «language designs a ным сознанием. ýa ly-da, XX asyr da ýa şap ge çen ame- reality»: «borders of my language de- Язык – зеркало культуры, в нём от- ri ka ly alym lar Ed ward Se pi riň we Ben- fine borders of my world». Two more ражаются не только реальный мир, ja min Uor fyň atla ry mil li dil bi len mil li names Edward Sepira and Benjamin окружающий человека, не только dü şün jä niň bi ri-bi ri bi len bag lydy gy Uorfa, the American scientifists of XX реальные условия его жизни, но и hak da ky ide ýa ny öňe sür mek we ös- century, are closely connected with ad- общественное самосознание наро- dür mek bi len ýa kyn dan bag la nyşyk ly- vancement and development of idea of да, его менталитет, национальный dyr. dependence between the national lan- характер, образ жизни, традиции, Dil me de ni ýe tiň aý na sy. Onda di ňe guage and national consciousness. обычаи, мораль, система ценностей, adamyň da şy ny gur şap alan äş gär Language is a mirror of culture, that мироощущение, видение мира. dünýä, onuň dur mu şy nyň äş gär şert- reflects not only the real world sur- Язык – сокровищница, кладо- le ri şöh le le nip oň man, eý sem, hal kyň rounding the person, not only real вая, копилка культуры. Он хранит jem gy ýet çi lik dü şün je li li gi, onuň men- conditions of his life, but also public культурные ценности – в лексике, ta li te ti, mil li hä si ýe ti, ýa şaýyş ter zi, consciousness of people, mentality, грамматике, идиоматике, послови- däp-des sur la ry, gymmat lyklar ul gamy, national character, way of life, tradi- цах, поговорках, фольклоре, худо- dün ýä ni duý şy, dün ýä ga raý şy hem tions, customs, morals, system of val- жественной и научной литературе, şöh le len ýär. ues, mentality, world vision. формах письменной и устной речи. Dil me de ni ýe tiň ha zy na sy, amma- Language is treasury, pantry, and Язык – передатчик, носитель куль- ry, gaz na sy. Ol me de ni gymmat lyk lary receptacle of culture. It stores cul- туры, он передаёт сокровища наци-

76 MIRAS lek sika da, gram ma ti ka da, idio ma lar- tural values - in vocabulary, grammar, ональной культуры, сохраняемые в da, halk dö re di ji li gin de, çe per we yl my idiomatics, proverbs, sayings, folklore, нём, из поколения в поколение. Ов- ede bi ýat da ýa zuw di li niň hem jan ly di- the art and scientific literature, forms of ладевая родным языком, дети усва- liň gör nüş le rin de go rap sak la ýar. written and oral speech. ивают вместе с ним и обобщённый Dil me de ni ýe ti ge çi ri ji, ýö re di ji, ol mil- Language is transmitter, the cul- культурный опыт предшествующих li me de ni ýe tiň özün de sak lanyp du ran ture carrier; it shows treasures of the поколений. ha zy na la ry ny ne sil den-nes le ge çir ýär. national culture, remaining in it, from Язык – орудие, инструмент культу- Ene dil le ri ni öw ren mek bilen ça ga lar generation to generation. Seizing of a ры. Он формирует личность челове- onuň bi len bir lik de ötüp-ge çen ne sille- native language, children acquire to- ка-носителя языка через заложен- ri niň umu my laş dy ry lan me de ni tejri be- gether with it the generalised cultural ные в языке видение картины мира, si ni hem öz leş dir ýär ler. experience of previous generations. менталитет, отношение к людям. Dil me de ni ýe tiň ýa ra gy, gu ra ly. Ol Language is the instrument, tool of Язык – умелый и опытный мастер. özü ni ulan ýan, di liň özi ta ra pyn dan öz culture. It forms the personality of hu- Язык – проявление генетической, boý nu na da ky lan we di liň özün de otu- man being, the native speaker, through культурной и исторической памяти, ran dün ýä ga raý şy nyň, men tali te tiniň, imposed to him language and put которая может проявляться в явной adam la ra bo lan gat na şy gynyň üs ti bi- in language vision of world pictures, и скрытой формах [5]. Последние mentality, relation to people language len şah sy ýe ti kema la ge tirýär. Dil ba- исследования Гаряева подтверж- is a skilful and experienced master. şar jaň hem tej ri be li us sa. дают генетический характер воз- Language is display of genetic, cul- никновения и влияния на человека Dil do ga bit di, me de ni we ta ryhy ha- tural and historical memory which can языка, его запрограммированность ky da nyň ýü ze çyk ma sy. Bu haky da äş- be revealed openly in the obvious and в геноме каждого человека. Всё gär we giz lin şe kil de ýü ze çy kyp bil ýär hidden forms. [5]. Last researches of вышесказанное как нельзя луч- [5]. Gar ýa ýe wiň ge çi ren soň ky bar lag- Garyaev confirm genetic character of ше соответствует и тематическому la ry di liň peý da bol ma gy nyň we ada- occurrence and influence of language разнообразию докладов и сообще- ma ed ýän tä si ri niň ge ne ti ki hä si ýe te on a person, its programming in every ний, сделанных на Международной eýe di gi ni, her bir ada myň ge nomyn da person genome. All aforesaid clearly конференции «Махтумкули Фраги и ba sy ryl gy ýa tan dy gy ny tas syk la ýar. corresponds to thematic variety of общечеловеческие культурные цен- Ýo kar da aý dy lan la ryň äh lisi «Mag tym- reports and messages made at the in- ности». Всё творчество выдающего- gu ly Py ra gy we umu ma dam zat me de- ternational conference «Magtymguly ся поэта тюркского мира и тюркского ni gym mat lyk la ry» atly Hal ka ra ylmy Fragi and universal cultural values». языка проникнуто генетической па- mas laha tyn da edi len çy kyşla ryň te ma All creativity of the outstanding poet of мятью, свидетельствующей о кров- köp dür lü li gi ne hem örän go wy ga bat the Turkic world and Turkic language ной связи поэта со своим народом, gel ýär. Ge ne ti ki haky da tür ki dün ýä- is penetrated with the genetic memory с его историей, имевшей и славные niň we tür ki di liň aja ýyp şa hyry nyň öz testifying about blood relation of the времена и тяжкие периоды «безвре- hal ky, onuň şan-şöh ra ta bes lenen dö- poet with his people, with his history, менья». wür le ri we «agyr gün le ri» özünde jem- having glorious times and heavy peri- le ýän ta ry hy bi len aý ryl maz bag la ny- ods of “hard times”. şyk ly bo lan tu tuş dö re di ji li giniň için den eriş-ar gaç bo lup geç ýär.

EDEBIÝATLAR LITERATURE ЛИТЕРАТУРА

1. Б.А.Ольховников. Общая теория языка.Античность - XX век. Издат.центр «Академия», М.,2007 г. 2. Н.А.Баскаков. Тюркские языки. Изд-во ЛКИ, 3-е изд., 2008 г. Стр. 16. 3. Е. Н. Черных. Степной пояс Евразии: феномен кочевых культур. Рукописные памятники древней Руси. М., 2009 г. Стр. 591, 593, 593-594, 117, 122-123. 4. Л.Ю.Тугушева. Тюркские рунические письменные памятники из Монголии. Изд-во «Инсан», М., 2008 г. Стр. 15. 5. С.Г.Тер-Минасова. Война и мир языков и культур. Изд-во Слово/Slovo, М.,2008 г. Стр. 18-20.

MIRAS 77 S. SÜLEÝMANOW (Türkmenistan) «TURKMENOWEDENIÝE» ŽURNALY XIX ASYRYŇ AHYRYNDA — XX ASYRYŇ BAŞYNDA TÜRKMENLERIŇ UN ÜWEÝÄN HOJALYGY, MEDENIÝETI WE GÜNDELIK DURMUŞY HAKDA

S. SULEYMANOV (Turkmenistan) «TURKMENOVEDENIYE» JOURNAL IS VALUABLE SOURCE OF STUDYING OF FLOUR-GRINDING ECONOMY, CULTURE AND LIFE OF THE TURKMENS OF THE END OF XIX-BEGINNING OF XX CENTURY

С. СУЛЕЙМАНОВ (Туркменистан) ЖУРНАЛ «ТУРКМЕНОВЕДЕНИЕ» – ЦЕННЫЙ ИСТОЧНИК ИЗУЧЕНИЯ МУКОМОЛЬНОГО ХОЗЯЙСТВА, КУЛЬТУРЫ И БЫТА ТУРКМЕН КОНЦА XIX-НАЧАЛА XX ВЕКА

Mä lim bol şy ýa ly, mi ra sa sar pa goý- As known, the honoring of heritage, Как известно, почитание насле- mak, ony go rap sak la mak we mad- preservation and studying of material дия, сохранение и изучение ма- dy-me de ni ýa dygr lik le ri öw ren mek monuments of culture has the para- териальных памятников культуры hal ky my zyň tu tuş ta ry hy ny aý dyň- mount importance in scientific cog- имеют первостепенное значение в laş dyr mak da birin ji dere je li ähmi ýe te nition of the historical path, passed научном познании исторического eýe dir. Ma ka la myz da gür rü ňi edil jek by our people and their contribution пути, пройденного нашим народом, suw hem-de el de gir men le ri hal kyň til- to the world civilization. The water и его вклада в мировую цивилиза- si mat ýa sa mak da ky üýt ge şik ze hi ni niň and hand mills, about which we shall цию. Водяные и ручные мельницы, mad dy şe kil de ýü ze çyk ma sy dyr. Olar speak in our article, are the object of о которых пойдет речь в нашей hal kyň mad dy me de ni ýe ti niň mö hüm embodiment of the folk technical ge- статье, являются предметным во- ýa dy gär lik leri bo lup dur ýar. Taryh çy- nius, the most important monuments площением народного технического lar we ar heo log lar un üwe mek işi niň of the people’s material culture. The гения, важнейшими памятниками народной материальной культуры. ýe ri ne ýe ti ri liş aý ra tyn lyk la ry nyň, ýag- historians and archeologists assert Историки и археологи утверждают, da ýy nyň we ösüşi niň jem gy ýe tiň ön- that technology, state and progress of что техника, состояние и прогресс dü ri ji lik güý jü niň kä mil lik de re je si niň the flour-grinding work are the indices мукомольного дела являются пока- gör ke zi ji si di gi ni aýd ýar lar. of the development of the productive зателями развития производитель- Daş asy ry nyň has soň ky döw rün- forces of the society. ных сил общества. dä ki me de ni ýet le riň zama nyn dan bä ri The hand millstones have been Со времен неолитических ран- Türk me nis tan da ho ja lyk da el de gir me- used in Turkmenistan since the time of неземледельческих цивилизаций ni ula ny lyp dyr. Ga dy my döwür bilen the Neolithic early agricultural civiliza- в Туркменистане использовались ir ki or ta asyr lar döw rü niň sep gi din de tions in Turkmenistan. ручные жернова. На рубеже антич- onuň or nu ny suw de gir me ni eýe le ýär. Being an integral part of culture and ности и раннего средневековья на Hal ky my zyň me de ni ýe ti niň we gün- life, mills served our people up to the смену им приходят водяные мель- de lik dur mu şy nyň aý ryl maz bö le gi second half of XX century. Their role ницы. bo lan de gir men ler XX asyryň ikin ji ýa- was particularly great in the begin- Мельницы, являясь неотъемле- ry my na çenli hyzmat edip dir. Ge çen ning of the last century. Studying the мой частью культуры и быта, служи- asy ryň ba şyn da ola ryň äh mi ýe ti has periodical publications of the 20-30- ли нашему народу вплоть до второй hem uly bo lup dyr. XX asy ryň 20-30- ies years, we have discovered that половины XX в. Особенно велика njy ýyl la ry nyň met bu ga ty ny öw ren- “Turkmenovedeniye” Journal is invalu- была их роль в начале прошлого mek bi len, biz «Turk me no we de ni ýe» able source of studying farms of the столетия. Исследуя периодические («Туркменоведение») žurna ly nyň Turkmens of the end of XIX-beginning издания 20-30-х гг., мы обнаружили,

Süleýman Süleýmanow, taryh ylymlarynyň kandidaty, dosent.

Suleyman Suleymanov, Candidate of the Historical Sciences, the associate professor.

Сулейман Сулейманов, кандидат исторических наук, доцент.

78 MIRAS XIX asy ryň ahyryn da ky — XX asy ryň of XX centuries. As a press organ of что журнал «Туркменоведение» яв- ba şyn da ky türkmen ho ja ly gy ny öw ren- Turkmen Institute of Culture, this jour- ляется ценным источником по изу- mek üçin gym mat ly çeş me di gi ne göz nal was published from September, чению хозяйства туркмен конца XIX ýe tir dik. Türkmen mede ni ýet ins ti tu ty 1927 up to 1931. “Turkmenovedeniye” - начала XX вв. Как печатный орган ta ra pyn dan esas lan dy ry lan bu žur nal was the only journal in the repub- Туркменского института культуры 1927-nji we 1931-nji ýyl la ryň ara ly- lic, which was published in Russian. этот журнал выходил с сентября gyn da ne şir edi lip dir. Ol ýurdu myz da Journal did much for popularization 1927 по 1931 гг. «Туркменоведение» şol dö wür ler de rus di lin de ne şir edi len of materials on history, culture and было единственным журналом в ýeke-täk žur nal dyr. «Turkme no we de- economy of Turkmenistan. The politi- республике, издававшемся на рус- ni ýe» žur na ly Türk me nis ta nyň ta ry hy, cal workers, historians, geographers, ском языке. Журнал немало сделал me de ni ýe ti we ykdy sa dy ýe ti ba ra da- geologists, pedagogues, economists, для популяризации материалов по истории, культуре и экономике Турк- ky mag lu mat la ry köp çü li ge ýe tir mek- doctors-only the enumeration of the менистана. Политработники, исто- de köp hyz mat la ry bi ti rip dir. Žur nal da professions of the authors of the jour- рики, географы, геологи, педагоги, sy ýa sy iş gär le riň, taryh çy la ryň, geog- nal tells about width of themes of this экономисты, врачи – одно только rafla ryň, mu gal lym la ryň, yk dy sa dy ýet- edition and that one can pick up the перечисление профессий авторов çi le riň, luk man la ryň we baş ga-da bir- greatest material for studying of this журнала говорит о широте темати- nä çe hü när eýe le ri niň çy kyş etme gi niň period, and not only it. It should be noted that the leaders ки этого издания и о том, что на его özi hem, onuň köp me se le le ri goz gan- страницах можно почерпнуть огром- dy gy ny we sa hy pa la ryn dan şol döw- of the republic paid the close attention to this journal. The famous politicians нейший материал для исследова- re hem-de beý le ki dö wür le re de giş li ния этого периода, да и не только. mag lu mat la ry su sup al ma ga müm kin- and statesmen of the republic, the well-known scientists, organizers of Следует отметить, что руковод- çi li giň bar dygy ny aň mak bol ýar. ство республики уделяло присталь- science and culture, prominent mas- Bu žur nal bi len gör nük li alym la ryň ное внимание этому журналу. В нём ters of literature and journalism wrote ýa kyn dan gyzyk la nan dyk la ry ny bel läp выступали видные деятели партии и their works for it. They are the acade- geç mek ge rek. Onuň sahy pa la ryn da правительства республики, видные micians V.V.Bartold, S.F.Oldenberg, hö kü me tiň gör nük li we kille ri, aka de- ученые, организаторы науки, куль- A.H.Samoylovich, A.E.Fersman, mik ler W. Bar told, S. F. Ol den burg, туры, видные мастера литературы M.Masson, professors V.Belyayev, A. N. Sa moý lo wiç, A. Ý. Fers man, M. и журналистики. Это – академики I.Kh.Borozdin, A.A.Semyonov, Mas son, pro fes sor lar W. Bel ýa ýew, I. В. В. Бартольд, С. Ф. Ольденбург, A.P.Potseluyevskiy, writers B. Kerba- N. Boroz din, A. A. Semýo now, A. P. А. Н. Самойлович, А. Е. Ферсман, bayev, K.Burunov, O.Tachnazarov and Po se lu ýewskiý, ýa zy jy lar B. Kerba- М. Массон, профессора В. Беляев, so on. ba ýew, G. Buru now, O. Täçna za row И. Н. Бороздин, А. А. Семенов, А. On the pages of this journal, we have hem-de baş ga-da köp san ly ylym we П. Поцелуевский, писатели Б. Кер- discovered a large quantity of the ma- me de ni ýet iş gä ri çy kyş edip dir. бабаев, К. Бурунов, О. Тачназаров terials, documents, photos which can и др. Bu žur na lyň sa hy pa la rynda XIX asy- be widely used in studying of the prob- ryň ahy ryn da ky XX asy ryň ba şyn da ky На страницах этого журнала мы lem «Economy, trade, life, culture and, обнаружили большое количество türk men ho ja ly gy, senet çi li gi, me de- in particular, flour milling work of the ni ýe ti, gün de lik dur mu şy, hu su san-da материалов, документов, фото- Turkmens of the end of XIX-beginning снимков, которые могут быть ши- un üwe mek işi bilen bag ly me se le le ri of XX century». роко использованы в изучении про- öw ren mek de giň den peý da la ny lyp bi- The general state and development блемы «Хозяйство, ремесло, быт, lin jek örän köp mag lu mat la ryň, res mi- of the handicraft-trade of the pre-revo- культура и, в частности, мукомоль- na ma la ryň, foto su rat la ryň bar dygy na lutionary Turkmenistan are considered ное дело туркмен конца XIX-начала göz ýe tir dik. in the article «The feature articles of XX вв.». Re wol ýu si ýa nyň öň ýa nyn da- the economic development of Turk- Общее состояние и развитие ку- ky dö wür de Türk me nis tan da hü- menistan» by D. Batser. Author writes старно-ремесленного хозяйства när ment çi lik-se net çi lik ho ja ly gy nyň that the cotton-cleaning industry, which дореволюционного Туркменистана umu my ýag da ýy na we ösü şi ne D. appeared practically immediately after рассматриваются в статье Д. Баце- Bas se riň «Türk me nis ta nyň ykdy sa- winning of the country, was the main ра «Очерки экономического разви- dy ösü şi ba ra da ky gysga bel lik ler» sector of local industry, the develop- тия Туркменистана» Автор пишет, («Очерки экономического развития ment of which was conditioned by что основной отраслью местной Туркменистана») at ly ma ka la syn da fast development of cotton-growing. промышленности была хлопкоочи- se re dil ýär. Aw to ryň ýaz ma gy na gö rä, The sectors of industry, engaged in стительная промышленность, по- şol dö wür de pag ta aras sa laý jy se- processing of the by-products of the явившаяся практически сразу же na gat ýerli se na ga tyň esa sy puda gy main industry of production from cot- после завоевания края, развитие bo lup dyr. Ol re wol ýu si ýa dan soň ra, ton – butter-making and soap produc- которой было обусловлено бы- MIRAS 79 pag ta çy ly gyň güýç li dep gin de ösme- ing were appeared at the same time. стрым развитием хлопководства. gi bi len, tiz aýaga galyp dyr. Şeý le-de, The tanning industry also took a small Попутно возникли также отрасли onuň ýa ny bi len go wa ça dan goş ma ça place in sphere of economy. At last, промышленности, занятые пере- alyn ýan önüm le ri gaý ta dan iş le me gi the flour milling industry, engaged in работкой побочных продуктов ос- ama la aşarýan ýag we sa byn öndür- processing of both local and imported новного производства продукции из grain obtained the relatively significant хлопчатника – маслобойная и мы- ýän senagatlar hem peýda bolupdyr. development [1]. ловаренная. В экономике области Ýur duň yk dy sa dy ýe tin de tele tin ön- A.Veltner in article «Escaping the небольшое место также занимала dür ýän sena gat hem sä hel çe ýeri eýe- capitalistic stage of development» кожевенная промышленность. На- läp dir. Şo nuň ýa ly-da, ýerli hem baş ga writes the following about the hand- конец, относительно значительно- ýer ler den ge ti ri len dä nä ni üwe mek işi- icraft-trade industry of the country: го развития достигла мукомольная ni amala aşyrýan un üweý ji sena gat, «The path of the capitalistic develop- промышленность, занятая перера- has irki dö wür ler bilen de ňeş di re niň- ment was broken and closed forever боткой, как местного, так и привоз- de, uly ösü şe eýe bo lup dyr [1]. by the October revolution. The small ного зерна [1]. A. Welt ner «Ösü şiň ka pi ta lis tik döw- local proletariat and the aul-kishlak А. Вельтнер в статье «Минуя ка- rü niň de ňin den ötüp geç mek bi len» poor inherited from the tsar colonial питалистическую стадию развития» («Минуя капиталистическую стадию regime the last-stage ruined agricul- о кустарно-ремесленной промыш- развития») atly ma ka la syn da ül kä- ture and several cotton-cleaning, silk- ленности края пишет следующее: niň hü när ment çi lik-se net çi lik sena ga ty spinning, butter-making and flour mill- «Путь капиталистического развития ing and other factories» [2]. в Средней Азии был оборван и на- ba ra da şeý le ýaz ýar: «Orta Aziýa da The academician A.E.Fersman in всегда закрыт Октябрьской рево- ka pi ta lis tik ösü şiň ýo ly Oktýabr re wol- article «The mountainous Turkmenia», люцией. Малочисленный местный ýu si ýa sy ta ra pyn dan kesil di we he mi- depicting his impressions from trip to пролетариат и аульно-кишлачная şe lik ýapyl dy. Az sanly ýer li prole ta riat the Kara-Kala district (presently Mag- беднота получили в наследство от we oba garyp la ry pa ty şa nyň ko lo nial tymguly etrap), gives recommenda- царского колониального режима düz gü nin den halys pe se ga çan oba tions on development of the handicraft разоренные до последней степени ho ja ly gy ny, bir nä çe pag ta aras sa laý- economy with usage of the current of сельское хозяйство, и несколько jy, ýü pek ke lep leý ji, ýag çy kar ýan, un the Sumbar River and its tributaries, хлопкоочистительных, шелкомо-

80 MIRAS üwe ýän we beýle ki fab rik le ri mi ras noting that though any hydraulic facili- тальных, маслобойных, мукомоль- aldy» [2]. ties are impossible here for generating ных и других фабрик» [2]. Aka de mik A. Fers man «Dag lyk Türk- the electric power, but nevertheless, Академик А. Е. Ферсман в ста- me nis tan» («Горная Туркмения») some regulation of flow and installa- тье «Горная Туркмения», описывая at ly ma ka la syn da ozalky Gar ry ga la tion of small flour mills and handicraft свои впечатления от поездки в Ка- (häzirki Magtymguly) et ra by na eden facilities, so required on this land, lack- ра-Калинский район (ныне – этрап sy ýa ha tyn dan özün de ga lan tä sir le ri ing in sources of energy is presented Махтумкули), дает рекомендации be ýan et mek bi len, Sum bar der ýa sy- purposeful [3]. Ya. Galpershteyn по развитию кустарного хозяйства с nyň we onuň go şant la ry nyň suwu ny expresses approximately the same использованием течения реки Сум- idea in his article «The economic de- peý da la nyp, hü när ment çi lik ho ja ly gy- бар и его притоков, отмечая, что velopment of Turkmenia». He writes: ny ös dür me gi mas la hat be rip dir. Ol bu хотя здесь невозможны какие-либо «It is necessary to build a number of ýer de tok ön dür ýän gid ro teh ni ki des- гидротехнические сооружения для enterprises for processing of products ga la ry gur ma gyň müm kin däl digi ne выработки электроэнергии, но все- of the farming sectors of agriculture, ga ra maz dan, suwuň aky my ny bi raz же представляется целесообраз- the network of refrigerators, elevators, saz la mak we ener gi ýa çeş me le rin- ной некоторая регулировка стока flour mills, butter-making plants for den mah rum bo lan bu ül ke de şeýle и устройство небольших мельниц sesame seeds is required» [4]. ze rur bo lan kiçeň räk de gir men le ri we и кустарных установок, столь не- se net çi lik en jam la ry ny gur ma gyň we- A number of interesting information about old water and hand mills we обходимых в этом крае, лишенном lin, ga raz, müm kin di gi ni aýdyp dyr [3]. find in articles by A.Potseluyevskiy. As источников энергии» [3]. Пример- Ý. Galperş teýn hem «Türkme nis ta nyň known, A.Potseluyevskiy was in winter но такую же идею высказывает Я. yk dy sa dy ösü şi» («Экономическое of 1927-1928 years in Kara-Kala and Гальперштейн в своей статье «Эко- развитие Туркмении») at ly ma ka- collected the collection of children’s номическое развитие Туркмении». la syn da şu ňa örän ýakyn bo lan pi ki ri toys. In article, dedicated to the results Он пишет: «Нужно выстроить ряд öňe sürüp dir. Ol: «Oba hoja ly gy nyň of this expedition, the author writes: предприятий для переработки про- kö mek çi pu dak la ry nyň önüm le ri ni «The handicraft processing of the дуктов подсобных отраслей сель- gaý ta dan işle mek üçin kär ha na la ryň products of agriculture (as for exam- ского хозяйства, необходима сеть bir nä çe si ni gur mak ge rek. So wa dy jy- ple, grinding of flour) is usually carried холодильников, элеваторов, мель- la ryň, gal la sak la nyl ýan am mar la ryň, out at flour mills in Ka- de gir men le riň, kün ji niň to hu myn dan ra-Kala district, moved ýag al ýan za wod la ryň ul ga my hem ze- by force of strongly rur bo lup dur ýar»di ýip ýa zyp dyr [4]. plentiful there mountain A. Pose lu ýews ki niň ma ka la la ryn da brooks and small rivers. suw hem-de el de gir men le ri ba ra da- The water wheel of the ky gy zyk ly mag lu mat lar ber lip dir. Mä- mill served for one of lim bol şy ýa ly, ol 1927-1928-nji ýylla- the most favourite toys ryň gyş aý la ryn da Garry ga la da bolup, of the Gokleng children ça ga oýun jak la ry nyň top lu my ny ýyg- - «charkhlyja» (liter- nap dyr. Ol bu ýerde bo lup, eks pe di- ally– «small wheel»), si ýa nyň ne ti je le ri ne ba gyş lap ýa zan installed from two ma ka la syn da şeý le diý ýär: «Oba ho- crosswise formed small ja lyk önüm le ri ni hü när ment çi lik ýo ly branches or straws, fas- bi len gaý ta dan iş le mek lik (my sal üçin, tened with long and thin un üwe mek lik) Gar ry ga la etra byn da, axis and setting to work adat ça, ol ýer dä ki ýe ter lik dere je de bol by stream of the brook. suw ly dag çeş me le ri niň we der ýa jyk- The rotator, windmill la ry nyň güý ji bi len he re ke te ge ti ril ýän – («pyrlavach») can de gir men ler de ama la aşyryl ýar. De gir- be referred, appar- me niň suw bi len iş le ýän çar hy, gökleň ently, to the single- ça ga la ry nyň go wy gör ýän oýun jak la- type «charkhlyja» toys. ry nyň bi ri bo lan «çarh ly ja» üçin nus ga Seen by me copy of the bo lup hyzmat edipdir. Bu oýun jak uzyn windmill presents two we in çe çyby ga ber ki dil ýän ata nak la- fastened crosswise and ýyn goýlan iki sa ny şaha jyk dan ýa-da splinters, got on the end sy pal jyk dan ýa sal ýar hem çeşme ji- of the long handle and giň akymy bi len here ke te ge ti rilýär. with the paper blades or MIRAS 81 «Pyr la wa jy» hem «çarh ly ja» meň zeş «wings», attached to them. The facts ниц маслобойных заводов для кун- oýun jak la ryň ha ta ry na goş ma ly my ka that rod, on which rotated the blades, жутного семени» [4]. diý ýä rin. Me niň gö ren pyrla wa jym ata- was not metal but wooden, deserved Ряд интересных сообщений о ста- nak la ýyn berki di len we uzyn ta ýa gyň the particular attention. Presence of рых водяных и ручных мельницах uju na otur dy lan iki sany in çe jik agaç this toy in the Gokleng children, gives мы встречаем в статьях А. Поце- bö le ji gin den hem-de olara ber ki di len some reason to suppose that in re- луевского. Как известно, А. Поце- ka gyz per ler den yba rat dy. Üs tün de mote past, the windmills were in com- луевский зимой 1927-1928 гг. был в in çe jik agaç bö le jik le ri pyr la nyp du- mon use and consumption among the Кара-Кала и собрал коллекцию дет- ran uzyn taýa gyň de mir den däl-de, Gokleng tribe» [5]. ских игрушек. В статье, посвящен- ной итогам данной экспедиции, ав- agaç dan ýa sal ma gy has hem üns be- The article «The household appli- тор пишет: «Кустарная переработка ril mä ge my na syp dyr. Gökleň çaga- ances of the Turkmen dwelling and продуктов сельского хозяйства (как la ryn da bu oýun ja gyň bol ma gy uzak outbuildings of the Turkmen yard» by например, помол муки) обычно про- geç miş de gökleň taýpa synyň adam- P. Ivanov, which was written according изводится в Каракалинском районе la ry nyň gün de lik dur muş la ryn da ýel to the materials of ethnological and linguistic expedition of «Turkmencult» на мельницах, приводимых в движе- degirmenlerin den hem peý da la nan- to the Turkmens of Merv region (pres- ние силой обильных там горных ру- dyk la ry ny çak la ma ga belli bir de re je de ently, Mary velayat) and Tagta-Bazar чьев и речек. Водяное колесо мель- esas ber ýär» [5]. district (presently, etrap) in ницы послужило прототипом одной P. Iwano wyň «Türk men öýü niň ho- 1930 is very valuable. из любимых геокленскими детьми ja lyk es bap la ry we türkmen how lu sy- The detailed description of the hand игрушек «чархлыджа» (буквально – nyň için dä ki jaý lar» («Хозяйственные mill of the complicated construction is «колесико»), устраиваемой из двух приспособления туркменского given in this information. The article is накрест сложенных веточек или со- жилища и дворовые постройки very valuable in the aspects of detailed ломинок, скрепляемых длинной и туркменского двора») at ly ma ka la sy- description of all details, the structure тонкой осью и приводимых в дей- nyň gym ma ty örän ulu dyr. Bu ma ka la of these mills, their names in Turkmen. ствие струей ручейка. К однотип- ным «чархлыджа» игрушкам долж- Türk men me de ni ýet ins ti tuty nyň Ma ry The process of work of suchlike mills на быть, по-видимому, отнесена и se bi ti niň we Tag ta ba zar et ra by nyň is explained as well. The author tries вертушка, ветрянка – («пырлавач»). türk men le ri niň ara sy na 1930-njy ýyl da to explain also the reason of exclusion Виденный мною экземпляр вертуш- gur nan et no lo gik-ling wis tik eks pe di si- of the hand mills from life of the Turk- ки представляет собой две скре- ýa sy nyň mag lu mat lary esa syn da ýa- mens. As author notes, «The hand пленные накрест и насаженные на zy lyp dyr. Onda çyl şy rym ly gur luş ly el mills are the necessary appliance of конец длинной рукоятки лучинки и de gir me ni niň jik me-jik teswi ri be rilýär. the Turkmen dwelling. The farmers с прикрепленными к ним бумажны- Şu nuň ýa ly de gir men le riň äh li dü züm make them by themselves. They are ми лопастями или «крыльями». Что bö lek le ri niň, gur luş la ry nyň, ola ryň put in different places and are often особенно заслуживает внимание – türk men çe atla ry nyň jik me-jik be ýan carried out from one place to another. стерженек, на котором лучинки вра- edi me gi maka la nyň gymma ty ny has So, we had to see them in all dwellings щались, был не металлический, а деревянный. Наличие этой игрушки у геокленских детей даёт некоторое основание предполагать, что в да- леком прошлом у племени геоклен были в обиходе и потреблении и ве- тряные мельницы» [5]. Весьма ценной является статья П. Иванова «Хозяйственные при- способления туркменского жилища и дворовые постройки туркменского двора», которая была написана по материалам этнолого-лингвистиче- ской экспедиции «Туркменкульта» к туркменам Мервского округа (ныне – Марыйский велаят) и Тахта-Ба- зарского района (ныне – Тахтаба- зарский этрап) в 1930 году. В данном сообщении дается под- робное описание ручной мельницы сложной конструкции. Статья очень

82 MIRAS hem art dyr ýar. Onda şu nuň ýa ly de- of the Turkmens: nomad tent, hut, and ценна в плане подробного описания gir men le riň nä hi li edi lip iş le dil ýän di gi hovel as well as wattle fence rooms. всех деталей, устройства данных hem düşün di ril ýär. Aw tor el de gir men- The shelters from poles, twigs and мельниц, их названий на туркмен- le ri niň türkmen le riň dur mu şyn dan gy- canes were installed in some yards for ском языке. Разъясняется и про- sy lyp çy ka ryl ma gy nyň se bä bi ni hem hand mills. During last time, the hand цесс работы таких мельниц. Автор dü şün dir mä ge ça lyş ýar. Ol bu me se- mills are excluded by water mills and стремится объяснить также причи- le den söz açyp şeý le diý ýär: «El de- mills with oil engines. We have found ну вытеснения ручных мельниц из gir men le ri türk men öýüniň zerur des- no hand mill in the Turkmen Tagta-Ba- быта туркмен. Как отмечает автор, ga sy bo lup durýar. Ola ry daý han la ryň zar district. The hand mills are found «Ручные мельницы являются необ- öz le ri ýa sa ýar. Olar dür li ýerler de go- seldom in Mary Turkmen as well» [6]. ходимым сооружением туркменско- ýul ýar we köp lenç, dur ýan ýer le ri üýt- The article by S.Morozova «To the го жилища. Делают их сами дайха- ge di lip durul ýar. Mysal üçin, biz ola ra ethnographic characteristics of the не. Ставятся они в разных местах и türk men le re mah sus öý le riň äh li sin de: districts of Turkmenia, is dedicated to часто переносятся с одного места ga ra öýde, çatma da, kep be de, örü len the studying of living conditions and в другое. Так, нам приходилось ви- ga myş dan sal nan otag lar da duş gel- use of woman’s labour in the auls of деть их во всех жильях туркмен: ки- the Jebel district. The author writes битке, чатме, кеппе, и в плетневых dik. How lu la ryň kä bir le rin de el de gir- «the home grinding of flour has been комнатах. В некоторых дворах для me ni üçin syryklardan, çybyklardan preserved till present time in remote ручной мельницы устраивали ша- we ga myş dan ýö ri te çatma lar gu rup- nomad auls. The wheat is bought in лаши из жердей, прутьев и камыша. dyr lar. Soň ky dö wür de el degir men leri grain and it is grind in home by the За последнее время ручные мель- suw de gir men le ri we ne bit bi len iş le- women on hand millstones – «degir- ницы вытесняются водяными мель- ýän he re ket len di ri ji li de gir men ler ta ra- men». But work of «degirmen» takes ницами и мельницами с нефтяным pyn dan gy sy lyp çy ka ryl ýar. Tag ta ba- awfully much time. The woman grinds двигателем. В Тахта-Базарском zar et ra byn da ýa şa ýan türkmenleriň 8 pounds of wheat not less than 1,5 районе у туркменов мы не встрети- ara syn da el degir men le ri niň ýeke je si- hours. There is never reserve of flour ли ни одной ручной мельницы. Ред- ne-de gabat gel me dik. El de gir men le ri at home – every time before cooking ко ручные мельницы встречаются и seý rek ýag daý da mary ly türkmenleriň meal, the woman grinds the required у Мервских туркмен» [6]. ara syn da duş gel ýär» [6]. amount of flour on «degirmen» and Статья С. Морозовой «К этногра- S. Mo ro zo wa nyň «Türkme nis ta nyň sifts it. The bread is baked every day, фическим характеристикам рай- et rap la ry nyň et nog ra fik hä si ýet na ma- and if there are guests in home, even онов Туркмении» посвящена ис- la ry na go şant» («К этнографическим twice a day – in the morning and eve- следованию бытовой обстановки и характеристикам районов ning» [9]. применения женского труда в аулах Туркмении») atly ma ka la sy Je bel et- The photos, taken from negatives Джебельского района. Автор пишет ra by nyň oba la ryn da ky dur muş şert- of the films «Turkmenia» (author of «В далеких кочевых аулах до насто-

MIRAS 83 le ri ne we ze nan zäh me ti- ящего времени со- ne ba gyş la nyp dyr. Aw tor хранился домашний şeý le ýaz ýar: «Uzak da ky помол муки. Пшени- çar wa oba la ryn da hä zir- цу покупают в зерне ki döwre çenli un el bi len и мелют её женщи- üwe lip ge lin ýär. Bug daý ны дома на ручных sa tyn alyn ýar we onu ze- мельничных камнях nan lar öý le rin dä ki el de gir- – «дегирмен». Но me nin de üwe ýär ler. Emma работа у «дегирме- bu iş örän köp wag ty ňy на» уносит страш- al ýar. 8 funt (1 funt 409,5 но много времени. gra ma deň) bug da ýy üwe- 8 фунтов пшеницы mek üçin ze nan maş ga la женщина мелет не 1,5 sa gat dan az wagt sarp менее 1,5 часов. Запаса муки в доме ede nok. Öý de hiç ha çan никогда нет – каж- ar tyk süý şük un bol ma ýar. дый раз перед при- Her ge zek nahar bi şir me- готовлением пищи gin den öňür ti ze nan maş- женщина мелет нуж- ga la ze rur muk dar da ky uny ное количество муки de gir men de üwäp, soň ra на «дегирмене» и elek de ele ýär. Çöre gi her просеивает через gün, öüde myhman bar сито. Пекут лепеш- wag ty bol sa, hat da gün de ки каждый день, а iki gezek er tir hem ag şam если в доме есть го- bi şir ýär» [9]. сти, даже два раза в Žur na lyň şu maka la ýer- день – утром и вече- leş di ri len sa nyn da «Türk- ром» [9]. me nis tan» («Туркмения») В этом же номере ki no fil min den su rat lar журнала опуб-лико- ýerleşdirilipdir. Bu fil miň ваны фотографии, ede bi esa sy ny Boris Baş сделанные с нега- ýa zyp dyr we režiss ýor dyr тивов кинофильма ope ra to ryň we zi pe si ni hem «Туркмения» (Автор onuň özi ýe ri ne ýeti rip dir. сценария, режиссер Su rat la ryň bi rin de el de gir- и оператор Борис me nin de un üwäp otu ran Баш). На одной из ze nan maş ga la ny syn la ýa- этих фотографий rys. Su ra tyň ýa nyn da un üwe ýän ze- the screen script, director and cam- героиня работает на ручных жерно- nan maşga la ba ra da dü şü ri len fil miň eraman Boris Bash), were published вах. Здесь же отрывок из киносце- ede bi esa syn dan bir bö lek ýer leş di ri- in this issue of the journal. On one нария, касающийся женщины-муко- lip dir. of these photos, the heroine works мола. Žur nal da Şa po wyň, Fat ta hyň, Ba şyň on hand millstones. The extract from В журнале был опубликован ряд we beý le kile riň aja ýyp surat la ry nyň screen script, relating woman-miller is прекрасных фотоснимков Н. Ща- bir nä çe si ýer leş di ri lip dir. Bu su rat lar- here as well. пова, Фаттаха, Б. Баша и др., за- печатлевших женщин, которые за- da agyr soku ly el de gir men le rin de un A number of wonderful photos by N. няты трудом на ручных мельницах, üwäp otu ran ze nan maş ga la la ry, atyň Shshapov, Fattah, B.Bash and oth- с тяжелыми ступами, мальчика, ра- kö me gi bi len he re ke te ge ti ril ýän de gir- ers, imprinting women, who are busy ботающего на тягловой мельнице, men de un üwe ýän og lan jy gy syn lap with labour on hand mills, setting into bol ýar. Su ratla ryň bi rin de ýum ru lan kö- приводимой в движение лошадью. motion by horse. There is a photo of Имеется фото развалившейся во- ne suw de gir me ni ni synla ýa rys. Su rat- the broken to pieces mill, where a big дяной мельницы, где более-менее dan görnü şi ne gö rä, de gir meniň suw pressure-water pipe– «mokhre» has сохранилась большая водонапор- bat lan dy ry jy tur ba sy «mohre» kem- been partly preserved [13]. ная труба – «мохре» [13]. käs le ýin sak la nyp ga lyp dyr [13]. As it is obvious from abovemen- Как явствует из сказанного выше, Gör şü miz ýa ly, «Turkme no wede ni- tioned, «Turkmenovedeniye» Journal журнал «Туркменоведение» дает ýe» žurna ly XIX asy ryň ahyryn da we gives the richest material for research богатейший материал для иссле-

84 MIRAS XX asy ryň bi rin ji ýa ry myn da ýa şap ge- of the flour milling economy of the дования мукомольного хозяйства çen türkmen le riň un üwe ýän ho ja ly gy- Turkmens of the end of XIX and the туркмен конца XIX и первой полови- ny, hal ky my zyň mad dy me de ni ýe ti niň first half of XX centuries, place, role ны XX вв., места, роли и значения ajaýyp ýa gy gär lik le ri bo lan suw hem and significance of water and hand в быту туркмен водяных и ручных el de gir men le ri niň tutýan or nu ny we mills, being the wonderful monument мельниц, являющихся прекрасными äh mi ýe ti ni öw ren mek üçin baý mag lu- of the material culture of our country, памятниками материальной культу- mat la ry özün de jem le ýär. in everyday life of the Turkmens. ры нашего народа.

EDEBIÝATLAR LITERATURE ЛИТЕРАТУРА

1 «Туркменоведение»1930, №1, стр. 4. 2 «Туркменоведение»1930, №10, стр. 4. 3 «Туркменоведение»1930, №2-3, стр. 43. 4 «Туркменоведение»1929, №10-11, стр.15. 5 «Туркменоведение»1931, №7-9, стр.97. 6 «Туркменоведение»1930, №12, стр.10-12. 7 «Туркменоведение»1927, №4, стр.14. 8. «Туркменоведение»1928, №12, стр. 36. 9. « Tуркменоведение»1929, №1, стр.77. 10. «Туркменоведение»1929, №1, стр.138. 11. «Туркменоведение»1930, №6-7, стр.41. 12. « Tуркменоведение»1930, № 6-7, стр.42. 13. «Туркменоведение» 1928, № 9; 1929,. № 1, стр. 2-3,8-9; 1931, № 5-6.

MIRAS 85 YLMY WE MEDENI DURMUŞ HABARLARY

CHRONICLES OF SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE

ХРОНИКА НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ

86 MIRAS GARAŞSYZ TÜRKMENISTANYŇ JEMGYÝETÇILIK, YLMY WE MEDENI DURMUŞYNYŇ WAKALARYNA SYN (ýanwar-mart)

THE REVIEW OF THE EVENTS OF SOCIAL, SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN (January-March) ОБЗОР СОБЫТИЙ ОБЩЕСТВЕННОЙ, НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА (январь-март)

2016-njy ýyl Türkme nis tan da Mi ra- The year 2016 is declared in the 2016 год объявлен в Туркмени- sa sar pa goý mak, Wata ny öz gert mek country as the year of honoring heri- стане Годом почитания наследия, ýy ly diý lip yg lan edil di, bu bol sa köp tage, transforming Fatherland, which преобразования Отчизны, что во ba bat da syn be ril ýän döw rüň çäre leri- defines the tonality and content of многом определило тональность и niň uly maksat na ma sy nyň ähe ňi ni we large program of events of the ob- содержание большой программы maz mu ny ny kes gitle ýär. served period. мероприятий обозреваемого перио- Üs tü miz dä ki ýy lyň Mi ra sa sar pa A festivity, held in the conference да. goý mak, Wata ny öz gert mek ýy ly diý- hall of the Chamber of Commerce and Торжество, посвященное провоз- lip yg lan edil me gi ne ba gyş la nan da- Industry of Turkmenistan, was devot- глашению нынешнего года Годом ba ra 2-nji ýan war da Türkme nis ta nyň ed to the announcement of the current почитания наследия, преобразова- Söw da-se na gat eda ra sy nyň mej lis ler year as the Year of Honouring Heritage ния Отчизны, состоялось 2 января и zalyn da bo lup geç di we oňa me de ni- and Transforming Fatherland, held on собрало в конференц-зале Торгово- ýet iş gär le ri, sun gat us satla ry, dö re di- January 2 and gathered people of промышленной палаты Туркмени- ji lik ug run dan iş le ýän okuw jaý la ry nyň culture, masters of arts, teachers and стана деятелей культуры, мастеров mu gal lym la ry we ta lyp lary, şeý le hem students of educational institutions of искусств, преподавателей и студен- mi nistr lik le riň hem-de pu dak eda rala- creative profile, as well as heads of тов учебных заведений творческого ry nyň, köp çü lik le ýin ha bar be riş se riş- ministers and departments, mass me- профиля, а также руководителей de le ri niň, ýur du my zyň da şa ry ýurtlar- dia, diplomatic missions of our country министерств и ведомств, средств da ky we kil ha na la ry nyň ýol baş çy la ry abroad. массовой информации, дипломати- ческих миссий нашей страны за ру- gat naş dy lar. Among urgent issues were: preser- бежом. Der wa ýys we zi pe le riň ha ta ryn- vation and study of the national histori- В числе актуальных задач опре- da mil li ta ry hy-me de ni mi ra sy aýaw- cal and cultural heritage, further pro- делены: сохранение и изучение на- ly sak lamak we öw ren mek, türkmen paganda and wide popularization of in ционального историко-культурного halky nyň baý ruhy mi ra sy ny mun dan the world of the rich spiritual heritage наследия, дальнейшая пропаганда beý läk hem dün ýä de giň den wa gyz et- of the Turkmen nation, provision of the и широкая популяризация в мире mek, her bir ra ýa ta mil li we dünýä me- wide access of each citizen to the na- богатого духовного наследия турк- de ni gymmat lyk la ry ny el ýe ter li etmek tional and world cultural values. менского народа, обеспечение ши- ýa ly we zi pe ler kes git le nil di. The priority of the further perfectness of рокого доступа каждого гражданина Yn san per wer ul ga my mundan beý- the humanitarian sphere was underlined к национальным и мировым культур- läk hem kä mil leş dir me giň ile ri tu tul- in the program speeches of the Presi- ным ценностям. ma ly dy gy Türk me nis ta nyň Prezi den ti dent Gurbanguly Berdimuhamedov on Приоритетность дальнейшего со- Gurbanguly Berdimuhamedowyň Hö- the extended meeting of the Govern- вершенствования гуманитарной kü me tiň 2016-njy ýy lyň 8-nji ýan wa- ment on January 8, 2016 and January сферы была подчеркнута в про- ryn da ky gi ňiş le ýin mej li sin de we 12-nji 12 in the course of traditional meeting граммных выступлениях Президен- ýan war da Türkme nis ta nyň Mej li si niň with the deputies of Mejlis of Turkmen- та Гурбангулы Бердымухамедова de pu tat la ry bi len dä be öwrü len du şu- istan. на расширенном заседании Прави- şy gy nyň barşyn da eden mak sat na ma- As the Head of State noted, the year тельства 8 января 2016 года и 12 ян- la ýyn çy kyş la ryn da nyg tal dy. 2016 is a jubilee year, when we are варя в ходе традиционной встречи с Döw let baş tu ta ny nyň bel leý şi ýaly, going to celebrate the 25-year since депутатами Меджлиса Туркмениста- 2016-njy ýyl ýu bi leý ýyly bo lup, şu ýyl- gaining state independence of Turk- на. da Türk me nis ta nyň döw let ga raş syz- menistan. This year, leaning on the Как отметил глава государства, ly gy ny al ma gy nyň 25 ýyl ly gy bel le ni- richest history and cultural heritage of 2016 год – год юбилейный, в кото- ler. Bu ýyl da hal kymy zyň baý tary hy na our people, we are called to attain fur- ром мы будем отмечать 25-летие we me de ni mi ra sy na da ýa nyp, biz ata ther successes in the transformation обретения Туркменистаном государ- Wa ta ny my zy öz gert mek de mun dan of our beloved Fatherland. To reach ственной независимости. В насту- beý läk hem üs tün lik le ri ga zan ma ly dy- this aim we need new projects, new vi- пившем году, опираясь на богатей- MIRAS 87 rys. Bu mak sat la ra ýet mek üçin tä ze sion, innovative managerial solutions, шую историю и культурное наследие tas la ma lar, tä ze çe görüş, do lan dy ry- necessary laws. нашего народа, мы призваны до- şyň täze çe çözgüt le ri, zerur bo lan ka- In achieving these aims a special биться дальнейших успехов в пре- nun lar ge rek. role is given to the scientific and edu- образовании любимой Отчизны. Bu mak sat la ra ýet mek de ylym-bi lim cational sphere, modernization of sci- Для достижения целей нужны новые ul ga my na, pu da gyň yl my-teh no lo gi- entific and technological basis of the проекты, новое видение, новатор- ki bin ýa dy nyň döw re bap laş dy ryl ma- branch, as well as the continuation of ские управленческие решения, не- gy na, şeý le hem ýoka ry hü när li yl my work on the training of highly qualified обходимые законы. iş gär le ri, as pi rant la ry we dok to rant la- scientific cadres, post-graduate stu- В достижении этих целей особая ry taýýar la mak bo ýun ça işle ri do wam dents and doctors of sciences. In the роль отводится научно-образова- et dir mä ge aýra tyn äh mi ýet be ril ýär. condition of transition on the industrial тельной сфере, модернизации науч- Döw let baş tu ta ny ösü şiň se na gat-in- and innovative type of development но-технологической базы отрасли, а no wa sion gör nü şi ne ge çil ýän şertler- the sphere of science is considered также продолжению работы по под- de ylym ul ga my na ýur du myzyň yl my- as one of the most important factor готовке высококвалифицированных tehni ki müm kin çi lik le ri ni art dyr magyň of increase of scientific and techni- научных кадров, аспирантов и док- we döw re bap laş dyr ma gyň iň ňän mö- cal potential and modernization of our торантов. В условиях перехода на hüm şer ti hökmün de ga ralýan dy gy ny country, said the head of state. Having промышленно-инновационный тип aýt dy we bu ul ga my 2021-nji ýyla çen li ordered to prepare a state program of развития сфера науки рассматрива- ös dür me giň döw let mak sat na ma sy ny development of this sphere for the pe- ется как важнейший фактор наращи- вания научно-технического потенци- taý ýar la ma gy tab şyr dy. riod till 2021. ала и модернизации нашей страны, Me de ni ýet ul ga my ny mundan beý- Among the priorities of the further сказал глава государства, поручив läk hem ösdür me giň ile ri tutul ýan development of the sphere of culture подготовить государственную про- ugur la ry nyň ara syn da ýur dumy zyň the necessity of creative and profes- грамму развития данной сферы на me de ni ýet we sun gat us sat la ry nyň sional perfection and growth of the период до 2021 г. dö re di ji lik hem-de us sat lyk taýdan kä- workers of culture and masters of arts Среди приоритетов дальнейшего mil leş me gi niň we ös me giniň ze rurdy- of the country. In this connection the развития сферы культуры отмеча- gy bel le nil ýär. Şu nuň bi len bag ly lyk da, leader of the nation underlined that лась необходимость творческого и mil le tiň Lide ri oba ýer le rin de köp san ly that it is envisaged the construction of профессионального совершенство- me de ni ýet öý le ri niň gur lu şy gy nyň göz numerous Houses of Culture, in rural вания и роста работников культуры öňün de tutul ýan dy gy ny, bu ul ga myň areas, the strengthening of material и мастеров искусств страны. В этой mad dy-en jam la ýyn bin ýa dy nyň ep-es- and technical basis of this sphere is связи лидер нации заметил, что li pug ta lan dy ryl ma gy nyň bel le nil ýän- also planned. These and other ques- предусматривается строительство di gi ni nyg ta dy. Bu so rag lar kanun çy- tions were discussed at the meeting многочисленных домов культуры ka ry jy lar bi len bo lan du şu şyk da hem with parliamentarians, who were also в сельской местности, намечается go ýul dy. Kanun çy ka ry jy la ryň öňün de set a task in the Year of Honouring значительное укрепление матери- Mi ra sa sarpa goý mak, Wa ta ny öz- Heritage and Transforming Fatherland ально-технической базы данной gert mek ýy ly my na sy bet li me de ni ýet – to continue the work on the modern- сферы. Эти вопросы поднимались ul ga my nyň işini düzgün leş dir ýän ka- ization of legislation, which regulate и на встрече с парламентариями, nun çy ly gy döw re bap laş dyr mak, hu- the activity of the sphere of culture, перед которыми в контексте Года по- читания наследия, преобразования Отчизны была поставлена задача продолжить работу по модерниза- ции законодательства, регулирую- щего деятельность сферы культуры и, в частности, целесообразности подготовки и принятия проекта но- вого Закона «Об охране, вывозе и ввозе движимых ценностей культу- ры», регулирующего отношения в области охраны ценностей культуры и нацеленного на развитие между- народного сотрудничества, а также проекта Закона «О кинематографи- ческой деятельности». Примечательно, что в январе тема охраны историко-культурных па- мятников была конкретизирована относительно Парздепе одного из древних городищ, расположенных в

88 MIRAS su san-da, mede ni gymmat lyk la ry go- and, in particular, and on the reason- окрестностях туркменской столицы. rap sakla mak ba bat da gatna şyk la ry ability of preparation and adoption of a Знакомясь с ходом строительства düz gün leş dir ýän we hal ka ra hyz mat- project of a new project of law “On pro- ряда объектов и состоянием истори- daş ly gy ny ös dür mä ge gönük di ri len tection, transportation and import of ческих памятников, находящихся в «Goz gal ýan me de ni gym mat lyk la ry movable valuables of culture”, which пригородной черте, Президент Турк- go ra mak, çy kar mak we gi riz mek ha- regulates the relations in the sphere of менистана осмотрел окрестности kyn da» tä ze Ka nu nyň, şeý le hem «Ki- protection of valuables and aimed on Парздепе, хранящего свидетель- ne ma tog ra fiýa işi ha kyn da» Ka nu nyň the development of the international ства существования древней циви- tas la ma sy ny taý ýar la ma gyň we ka bul cooperation, and also of the project of лизации, где, по историческим све- et me giň mak sa da la ýyk dy gy bo ýun ça Law “On Cinematography Activity”. дениям, были развиты городская и iş le ri do wam et mek we zi pe si go ýul dy. It is noteworthy that in January the земледельческая культура, иррига- Ýan war aýyn da tary hy-me de ni ýa- topic of the protection of historical and ция, в том числе уникальные гидро- технические системы – кяризы. Со- dy gär lik le ri go ra mak tema sy nyň türk- cultural monuments was concretized гласно старинным летописям, в этой men paýtag ty nyň etekle rin de ýer leş- regarding Parzdepe – оne of the most местности жило несколько поколе- ýän iň ga dy my şäher le riň bi ri bo lan ancient towns, situated in the outskirts ний знаменитых мастеров-кяризге- Parz de pe ba bat da anyk laş dy ry lan- of the Turkmen capital. In the course нов, строивших подземные водово- dy gy ny bel le mek bo lar. Şä her ýa ka- of acquaintance with the construc- ды. Городище Парздепе с остатками syn da gurul ýan birnä çe des ga lar da tion of a series of buildings and state древних крепостных сооружений, gur lu şy gyň al nyp bar ly şy we ta ry hy of historical monuments, which are процветавших некогда городских ýa dy gär lik leriň ýag da ýy bi len tan şyp, in the suburban regions, president of кварталов, подземных галерей за- Türk me nis ta nyň Prezi den ti ga dy my Turkmenistan viewed the outskirts of служивает самого пристального на- me de ni ýe tiň bo lan dy gy nyň su but na- Parzdepe, which stores the witnesses учного изучения и археологических ma sy ny özün de sak la ýan Parz de pä- of the existence of ancient civilization, исследований. В этой связи Прези- niň etek le ri ni göz den ge çir di. Ta ry hy where, according to historical data, дент Гурбангулы Бердымухамедов mag lu mat la ra gö rä, bu ýerde şäher urban and agricultural cultures, irriga- распорядился создать специальную we eke ran çy lyk me de ni ýe ti, su wa ryş, tion, including unique hydro-technical группу в составе историков, архео- şol san da deň siz-taý syz gid ro teh ni ki systems – kyarises – were devel- логов и других ученых, для раскры- ul gam lar bo lan kä riz ler ösüp dir. Ga- oped. According to historical annals, тия еще неизведанных тайн холма, dymy ýyl ýazgy la ry na la ýyk lyk da, bu few generations of famous masters- изучения его культурных слоев, по- ýer de ýe ras ty suw ul gam la ry ny gu ran kyarizgens, who built underground иска и систематизации артефактов. meş hur kä riz gen le riň bir nä çe nes li ýa- waterways lived there. The Parzdepe Министерству культуры было пору- şap dyr. Bir ma hal lar gül läp ösen şä her town, with the remnants of ancient чено усилить контроль за бережным mä hel le le ri niň, ýe ras ty ga le re ýa la ry- fortress structures, which flourished сохранением исторических памят- nyň yz la ry bil di rip du ran ga dymy ga la once town quarters underground gal- ников и мест, в том числе при веде- di war la ry bolan Parz de pe ýa dy gär li gi leries, deserves very thorough scien- нии различных строительных работ. dyk gat bi len yl my taýdan öw renil mä- tific research and archeological study. Необходимо актуализировать ge we ar heo lo gi ýa taýdan bar lan ma- In this respect President Gurbanguly наше богатейшее наследие и в ga myna syp dyr. Şu nuň bi len bag- Berdimuhamedov ordered to create a плане духовно-воспитательной, па- ly lyk da, Türk me nis ta nyň Pre zi den ti special group, consisting of historians, триотической работы с молодежью. Gurbanguly Berdimuhamedow ta- archeologists, and other scientists to Изучая опыт предыдущих поколений ryh çy lar dan, ar heo log lar dan we beý- disclose yet unknown secrets of the учителей, следует проводить откры- тые уроки по истории и патриоти- le ki alym lar dan ybarat dü züm de bu hill, studying of its cultural layers, ческому воспитанию на территории de pä niň hä zi re çen li nä bel li syrla ry- search and systematization of arti- историко-культурных памятников, ny açmak, onuň me deni gat lak la ry ny facts. Ministry of Culture was charged подчеркнул лидер нации. öw ren mek, ar te fakt la ry göz le mek we to enforce the control on the careful Первыми результатами деятель- ul gam laş dyr mak üçin ýöri te to par dö- preservation of historical monuments ности, развернувшейся в этих на- ret me gi tab şyr dy. Ta ry hy ýa dy gär lik le- and places, including while holding dif- правлениях, стало подписанное в riň we tary hy ýer le riň, şol san da dür li ferent construction works. феврале специальное постанов- gur lu şyk iş le ri ge çi ri len de aýaw ly sak- It is necessary to actualize our rich ление главы государства, согласно la ny ly şy na gö zeg çi li gi güýç len dir mek heritage also in the aspect of spiritual которому в целях сохранения объ- Me de ni ýet mi nistr li gi ne tab şy ryldy. and educational, patriotic work with ектов культурного наследия, недви- Mil le tiň Li de ri bi ziň iňňän baý mi ra- young people. Studying the experi- жимых памятников отечественной sy my zy ýaşlar bi len ru hy-ter bi ýe çi lik, ence of the previous generations of истории юридические лица незави- wa tan çy lyk işin de der wa ýys laş dyr ma- teachers, it is recommended to con- симо от форм собственности, а так- gyň mö hüm di gi ni, mu gal lym la ryň öň ki duct open classes on history and pa- же физические лица должны пред- ne sil le ri niň tej ri be si ni öw re nip, ta ryhy- triotic bringing up on the territory of ставлять проекты по проведению me de ni ýa dy gär lik le riň çäk le rinde ta- cultural and historical monuments, un- землеустроительных, земляных, до- ryh we watan çy lyk terbi ýe si bo ýun ça derlined the Leader of Nation. рожно-строительных, строительных, MIRAS 89 açyk sapak la ry geçir me li di gi ni bel läp The first results of the activity in this мелиоративных, хозяйственных geç di. directions , became the signing of a и других работ на согласование с Döw let baş tu ta ny nyň few ral aýyn- special resolution of the Head of State Министерством культуры. Нововве- da gol çe ken ýö ri te ka ra ry bu ugur da in February. According to it, with the дение позволит повысить результа- ýaý baň la nan iş le riň il kin ji ne ti je le ri niň view to preserve the objects of cul- тивность контрольной деятельности bi ri bol dy. Ka ra ra la ýyk lyk da, me de ni tural heritage, immovable monuments в области охраны объектов культур- mi ra syň des ga la ry ny, ýur du my zyň ta- of Patriotic history the legal persons, ного наследия, находяшиеся на тер- ry hy nyň goz gal ma ýan ýa dy gär lik le ri ni independently of forms of ownership, ритории Туркменистана. go rap sak la mak mak sa dy bi len, eýe- аnd also physical persons must press- О предварительных результатах çi li gi niň gör nü şi ne ga ra maz dan, eda ra ent projects on conducting planners, работ, проведенных на городище gör nüş li we fi zi ki şahs lar ýer gur lu şyk, road-building, ameliorative, economic Парздепе, ученые отчитались 19 ýer, ýol gur lu şyk, gur lu şyk, suwa ryş, and other works to the agreement with марта, в ходе всенародного ёвара ho ja lyk we beý le ki iş le ri ge çir mek bo- the Ministry of Culture. Innovation will – традиционной акции, знаменую- ýun ça tas la ma la ry ny Me de ni ýet mi- let to raise the effectiveness of the щей старт весенней озеленитель- nistr li gi ne yla laş mak üçin ber me li dir. control activity in the sphere of pres- ной кампании. Местом проведения Bu tä ze lik Türk me nis ta nyň çäk le rin de ervation of the objects of cultural heri- ёвара для жителей столицы стали ýer leş ýän me de ni mi ra syň des ga la- tage, which are located on the territory окрестности этого древнего истори- ry ny go ra mak ba bat da gözeg çi lik iş- of Turkmenistan. ческого памятника. Сегодня здесь le ri niň ne ti je li li gi ni ýokar lan dyr ma ga On the 19 of March the scientists re- ведутся активные археологические müm kin çi lik be rer. ported about the preliminary results of изыскания и уже обнаружены пред- Parz de pe de ge çi ri len iş le riň des- the works, held in the town Parzdepe, меты, интересные с научной точки lap ky ne ti je le ri ba ra da alym lar 19-njy in the course of all-nation “yowar” зрения, датируемые различными mart da ýaz ky na hal oturt mak möw sü- (community work day) – a traditional периодами истории туркменского mi ne ba dal ga be ril ýän di gi niň ny şa ny action, which signify the start of spring народа. bo lan äh li halk ýo wa ry nyň bar şyn da greenery campaign. The venue of the Рядом с раскопом была развер- нута экспозиция археологических ha sa bat ber di ler. Bu ga dy my ta ry hy community work day for the inhabitants находок, недавно обнаруженных ýa dy gär li giň etek leri paý tag tyň ýaşaý- of the capital city became the outskirts на Парздепе, в которой были пред- jy la ry nyň ýo war ge çir ýän ýe ri ne öw rül- of this ancient historical monument. ставлены фрагменты керамических di. Hä zir ki gün ler de bu ýer de iş jeň ar- Today active archeological researches изделий и другие артефакты, име- heo lo gi ýa barlag iş le ri al nyp ba rylýar are conducted and already some ob- ющие большую ценность для исто- we eý ýäm yl my nuk daý na zar dan gy- jects have already been found. These рической науки. Среди них – крем- zyk ly hem-de türk men hal ky nyň tary- objects are interested from scientific ниевые орудия меднокаменного hy nyň dür li dö wür le ri ne de giş li ta pyn- point of view dated by different periods века, керамические чаши, сосуды, dy lar ýü ze çy ka ryl dy. of history of the Turkmen nation. светильники, датируемые XI-XIII в. Not far from the dig place there was Ga zuw-ag ta ryş la ryň ýa nyn da ýa- средневековые дверные опоры из ňy-ýa kyn da Parzde pe den tapy lan ar- opened an exposition of archeological обожженного кирпича, наконечники heo lo gi ki tapyn dy la ryň ekspo zi si ýa sy findings recently unearthed at Par- копья, выточенные из камня пред- hem gu ral dy. Olarda ta ryh yl my üçin zdepe, where fragments of ceramic меты обихода, объемный хум для uly gym ma ty bolan ke ra mi ki önüm le- things and other artifacts were repre- хранения зерна (большой глиняный riň bölek le ri we beý le ki ar tefakt lar gör- sented. These ones have great value кувшин), пест и т.п. ke zil di. Ola ryň ara syn da mis-daş asy- for historical science. Among them are Ныне археологические раскопки ry nyň kremniý gu ral la ry, XI-XIII asy ra silicic armaments of copper and stone ведутся в северо-восточной части de giş li kera mi ki kä se ler, gap lar, şem- age, ceramic bowls, vessels, lamps, этого древнего городища. Иссле- dan lar, bi şen kerpiç den gur lan orta dated in XI-XIII centuries, middle-age дование памятника идет по трем asyr ga py sö ýe le ri, naý za uç luk la ry, door supports made of burnt bricks, направлениям: археологические ho ja lyk da ulan mak üçin daş dan ýonu- spearheads, items of everyday life изыскания и раскопки; изучение lyp ýa sa lan pred met ler, dä ne sak lan- made of stone, voluminous “khoum” рукописных источников; этнографи- ýan ul la kan hum, so ky da şy we ş.m. (large earthenware jug) for grains’ ческие исследования. Подготовлен bar. preservation, and the like. топографический план Парздепе. Hä zir ki wagt da ar heolo gi ki ga zuw- Nowadays the archeological dig- Впереди еще много работы, которая ag ta ryş la ry bu ga dy my ha ra ba çy ly- gings are being held the northern and поможет ученым получить более gyň de mir ga zyk-gün do gar bö le gin de eastern part of this ancient town. Re- обширные представление о его воз- al nyp ba ryl ýar. Ýady gär li gi öw ren mek search of the monument is conducted расте, планировке и материальной iş le ri ar heo lo gi ýa bar lag la ry we ga- in three directions: archeological re- культуре. zuw-ag ta ryş lar, gol ýaz ma çeş mele rini searches and diggings; the study of Новые посадки зеленых насаж- öw ren mek, et nog ra fi ki bar lag lar ýa ly manuscripts; ethnographic studies. дений вокруг Парздепе высветили üç ugur bo ýun ça alnyp ba ryl ýar. Parz- The topographic plan of Parzdepe is красоту этой местности. Пройдет со- de pä niň topog ra fi ki me ýil na ma sy taý- also being prepared. There is much всем немного времени и здесь, как ýar lan dy. En tek et me li işler köp. Olar work to be done, which will help sci- и много веков назад, зацветут сады.

90 MIRAS MIRAS 91 alym la ra ýady gär li giň se ne si, ýerle şi şi entists to get more wide presentation И это лишь один из примеров того, we maddy me de ni ýe ti ba ra da has giň about his age, planning and material как трансформируется в конкретном dü şün je le ri al ma ga ýar dam be rer. culture. преломлении название нынешнего Parz de pä niň töwe re gin de eki len gök New planted trees around Parzdepe года – Год почитания наследия, пре- na hal lar bu ýeriň gö zel li gi ni has-da showed the beauty of this locality. образования Отчизны. art dyr dy. Bi raz wagt ge çen den soň ra, Not much time will pass and here, as В первом квартале года предпри- bu ýer de, bir nä çe asyr lar mun dan öň many ages ago, the gardens will flour- няты очередные шаги по популяри- bol şy ýa ly, ba gy-bos san lyk dö rär. Bu ish. And this is one of the examples of зации нематериального культурно- bol sa Mi ra sa sar pa goýmak, Wa ta ny things how this year – the Year of Hon- го наследия. Свидетельство тому öz gert mek ýy ly nyň anyk iş ler de öz be- ouring Heritage and Transforming Fa- стартовавший в феврале конкурс, ýa ny ny tap ýan dy gy nyň su but na ma la- therland – transforms in the concrete посвященный «куштдепди», органи- ry nyň bi ri dir. interpretation. зованный Министерством культуры Şu ýylyň bi rin ji çärýe gin de mad- In the first quarter of the year regu- Туркменистана. dy däl mira sy wa gyz etmek bo ýun ça lar steps on the popularization of non- Зародившийся в древности на бе- no bat da ky ädim ler ädil di. Mu ňa Türk- material cultural heritage have been регу Каспия, обрядовый танец стал me nis ta nyň Me de ni ýet mi nistr li gi niň undertaken. The competition, devoted неотъемлемой частью культурно- gur na ma gynda few ral aýyn da «küşt- to “kushtdepdi” national dance which го наследия туркменского народа. dep dä» ba gyş la nan bäs le şi ge ba dal- started in February, and organized Его фрагменты инкрустированы ga be ril me gi hem şa ýat lyk ed ýär. by the Ministry of Culture of Turk- на поверхности античных ритонов Ga dy my ýet de Ha za ryň ke na ryn da menistan, testifies to it. A ritual dance, парфянской Нисы. По прошествии dö rän bu dessur tan sy türk men hal- which had been born in the ancient веков «куштдепди» трансформиро- ky nyň me de ni mi ra sy nyň aý ryl maz times on the banks of the Caspian вался в красочный, самобытный та- bö le gi ne öwrül di. Tan syň bö lek le ri Nu- Sea, has become an inseparable part нец, став визитной карточкой турк- sa ýyň an tik dö wür dä ki ri ton la ry na hem of the cultural heritage of the Turkmen менской культуры. Фольклорные ge çi ri lip dir. Asyrla ryň geç me gi bi len, people. The fragments of this dance коллективы, принимающие участие в творческом смотре, представля- «küşt dep di» owa dan, öz bo luş ly tan- were incrusted on the surface of the ют все регионы страны. Завершится sa öw rü lip, türk men me de ni ýe ti niň aý- antique rythons of the Parthian Nisa. конкурс «куштдепди» в Балканском na sy bolup dur ýar. Dö re di ji lik göz den On passing the centuries the “kusht- велаяте, где в начале апреля состо- ge çi ri şi ne gat naş ýan halk dö re diji lik depdi” dance has transformed in a ится финальный концерт, участие в to par la ry ýur du my zyň äh li se bit le ri niň colorful, original dance, becoming a котором примут фольклорные кол- we kil le ri dir. «Küşt dep di» bäs le şi gi Bal- visiting card of the Turkmen culture. лективы, наиболее точно и зрелищ- kan we la ýa tyn da ta mam la nar. Bu ýer- Folklore collectives, which took part in но передавшие характер народного de aprel aýynda jem leý ji konsert bolar the creative activity, represent all re- танца. we oňa halk tansy nyň hä si ýe ti ni has gions of the country. The “kushtdepdi” Под эгидой Министерства куль- competition will finish in the Balkan anyk we özü ne çe ki ji edip be rip bil jek туры в рамках программы Года по- halk dö re di ji lik to par la ry gat na şar lar. velayat of the country, where in the читания наследия, преобразования Mi ra sa sar pa goý mak, Wata ny öz- beginning of April there will be a final Отчизны в марте стартовал фести- gert mek ýyly nyň mak sat na ma sy nyň concert, where folklore ensembles, валь «Песни о девичьем счастье», çäk le rin de Me de ni ýet ministr li gi niň which best of all, exactly and spec- который стал праздником для цени- ho wan dar ly gyn da mart aýyn da «Gyz tacular perform the character of the телей древнего песенного искусства bag ty ha kyn da ky aý dym lar» fes ti wa- national dance, will take part. туркменских женщин – «ляле». Это ly na ba dal ga be ril di. Bu fes ti wal türk- In the framework of the program of 7-8-сложные четверостишья, сло- men aýal-gyz la ry nyň ga dy my aý dym the Year of Honouring Heritage and женные в форме рубаи. В них от- sun ga ty bo lan «lä le le re» hor mat goý- Transforming Fatherland under the ражены душа и судьба туркменской ýan lar üçin baý ram çy lyk bol dy. Lä le ler aegis of the Ministry of Culture, a fes- женщины, история ее жизни и люб- 7-8 bo gun ly, ru ba gy gör nüşin de dü- tival “Songs About the Girls Happi- ви, ее мечты и надежды. zü len dört le me ler den yba ratdyr. Olar- ness” started in March. This festival Культурная акция проходила в жи- da türkmen aýal-gyz la ry nyň kalby we has become a holiday for the connois- вописном ущелье, расположенном в yk ba ly, ola ryň öm rü niň we söý gü si niň seurs of ancient art of singing of the пригороде столицы. На фестиваль ta ry hy, ar zuw-hy ýal la ry be ýan edil ýär. Turkmen women – “lale”. It’s a kind of прибыли как профессиональные Me de ni çä re paý tag tyň ete gin dä- girls’ songs comprising 7-8 quatrains, фольклорные, так и самодеятель- ki ajaýyp jül ge de ge çi ril di. Fes ti wa la composed in the form of rubai. These ные коллективы Туркменистана. Все Türk me nis ta nyň us sat dö re di ji lik to- songs reflect the soul and fate of Turk- выступления отличали искренность par la ry, şeý le hem çeper hö wes jeň men women, the story about their lif и высокий профессионализм, а так- to par la ry gatnaş dy lar. Ähli çy kyş la ra and love, dreams and hopes. же трогательное и бережное отно- te bi gy lyk we ýo ka ry ussat lyk, şeýle The cultural action took place in the шение к традициям. hem däp-des sur la ry my za eser deň we picturesque canyon, located in the В обозреваемый период дальней- aýaw ly ga ra mak hä si ýe ti mah sus bol- suburbs of the capital city. Profession- шее развитие получили междуна- dy. al folklore teams, as well as amateur родные контакты в гуманитарной

92 MIRAS Syn be ril ýän dö wür de yn san per wer groups from Turkmenistan, arrived to сфере. В этой связи показательны ul gam da hal ka ra gatna şyk la ry mun- participate in the festival. Sincerity and состоявшиеся в марте в Ислама- dan beý läk hem ösdü ril di. Şu nuň bi len high professionalism was the distinc- баде туркмено-пакистанские пере- bag ly lyk da, mart aýyn da Ys la ma bat- tive feature of their performances and говоры на высшем уровне, в ходе da ýo ka ry de re je de bolup ge çen türk- also affecting and careful attitude to которых были подписаны докумен- men-pa kis tan gep le şik le ri görkez mek the tradition. ты, призванные содействовать рас- bo lar. Gep le şik le riň bar şyn da söw- International contacts in the humani- ширению туркмено-пакистанского da-yk dy sa dy we me de ni-gu ma ni tar tarian sphere got further development партнерства в торгово-экономиче- ul gam lar da türk men-pa kis tan hyz mat- in the viewing period. Turkmen-Paki- ской и культурно-гуманитарной сфе- daş ly gy ny gi ňelt mä ge ýar dam ber jek stan talks on high level, which took рах. res mi na ma la ra gol çe kil di. place in March are exemplary in this В числе приоритетных сфер вза- Türk me nis tan bi len Pakis ta nyň respect. In the course of these talks имодействия между Туркмениста- ara syn da ky öza ra here ket le riň ile ri the documents that are called to pro- ном и Пакистаном были обозначены mote the widening of Turkmen-Paki- культура, наука и образование. В tu tul ýan ugur la ry nyň ara syn da me- stan partnership in the trade- econom- ходе официального визита Прези- de ni ýet, ylym we bi lim ul gam la ry bel- ic and cultural-humanitarian spheres. дента Гурбангулы Бердымухамедова le nil di. Türkme nis ta nyň Pre zi den ti Among the priority spheres of the в Пакистан состоялась также цере- Gurbanguly Berdimuhamedowyň Pa- interaction between Turkmenistan мония присвоения главе Туркмени- kis ta na res mi sa pa ry nyň bar şyn da and Pakistan, there were underlined стана ученого звания «Почетный Türk me nis ta nyň baştu ta ny na «Ka id-i- the cultural sphere, science доктор политических наук» Универ- Azam» uni wer si te ti niň «Sy ýa sy ylym- and education. In the course of ситета «Kayd-i Azam». Этого высо- la ryň hor mat ly dok to ry» di ýen alym lyk the official visit of the President кого звания туркменский лидер удо- de re je si ni bermek da ba ra sy hem bo- Gurbanguly Berdimuhamedov in Paki- стоен за огромный личный вклад в lup geçdi. Türkmen Li de ri bu belent stan, a ceremony of awarding a scientific упрочение дружественных братских ada türk men we pa kis tan halk la ry nyň degree “Honored Doctor of Political отношений между туркменским и па- ara syn da dost luk we dogan lyk gatna- Sciences” to the Head of Turkmeni- кистанским народами, выдающиеся şyk la ry nyň pug ta lan ma gy na go şan uly stan Gurbanguly Berdimuhamedov of заслуги в развитии двусторонних şah sy go şandy, ylym we bi lim ba bat da “Kayd-i Azam” University. The Turk- связей в области науки и образова- iki ta rap la ýyn gat na şyk la ry ösdür mek- men Leader was honored this degree ния. dä ki gör nük li hyz mat la ry üçin my na- for great personal contribution in the Об интенсификации международ- syp bol dy. strengthening of friendly fraternal rela- ного диалога в сфере культуры сви-

Yslamabadyň «Kaid-i Azam» uniwersitetiniň baş kitaphanasy (Pakistan). The main library of “Kayd-i Azam” University in Islamabad (Pakistan). Главная библиотека университета «Kayd-i Azam» в Исламабаде (Пакистан).

MIRAS 93 Ýy lyň bi rin ji çär ýe gin de bi le lik dä ki tions between the Turkmen and Paki- детельствует проведение в первом dür li çä re le riň ge çi ril me gi me de ni ýet stan nations, for outstanding merits квартале года различных совмест- ul ga myn da hal ka ra gatna şyk la ry nyň in the development of bilateral rela- ных акций. В их числе – организо- iş jeň leş ýän di gi ne şa ýat lyk ed ýär. Ola- tions in the scientific and educational ванные Министерством культуры ryň hata ryn da Türkme nis ta nyň Mede- spheres. Туркменистана совместно с Посоль- ni ýet mi nistr li gi niň ABŞ-nyň Ilçi ha na sy The holding of different conjoint ac- ством США кинопоказы американ- bi len bi le lik de gu ra lan ame ri kan ki no- tions in the first quarter of the year tes- ских фильмов, а также выступления film le ri niň gör ke zi li şi, şeý le hem ame- tify to the intensification of the interna- американских музыкантов и танцо- ri kan sazan da la ry nyň we tansçy la ry- tional dialogue in the cultural sphere. ров. nyň çy kyş la ry bar. Among those are demonstration of Дальнейшему развитию туркмено- Few ral aýyn da Türkme nista nyň Me- American films, and also American иранского взаимодействия на ниве de ni ýet ministr li gi niň Eý ran Yslam dancers and musicians, organized культуры способствовали Дни куль- Res pub li ka sy nyň Türk me nis tan da- conjointly by the Ministry of Culture of туры Исламской Республики Иран ky Il çi ha na sy nyň Me de ni ýet mer ke zi Turkmenistan and the Embassy of the в Туркменистане, организованные в bi len bi le lik de gur na ma gyn da Eý ran USA. феврале Министерством культуры Ys lam Respub li ka sy nyň Türkme nis- The Days of Culture of the Islamic Туркменистана совместно с Куль- tan da ky me de ni ýet gün le ri me de ni ýet Republic of Iran in Turkmenistan, or- турным центром Посольства ИРИ в ba bat da türk men-eý ran özara gat na- ganized in February by the Ministry of нашей стране. şyk la ry nyň mun dan beý läk hem ösdü- Culture of Turkmenistan together with В состав иранской делегации вош- ril me gi ne ýar dam ber di. the Cultural Center of the Embassy of ли руководители культурных учреж- Eý ran we ki li ýe ti niň dü zü mi ne Täh- the IRI in our country, favored to the дений городов Тегерана и Тебриза, ran we Töwriz şä her le ri niň, Demir ga- further development of the Turkmen- провинции Северный Хорасан, из- zyk Ho ra san we la ýa ty nyň me de ni ýet Iran interaction in the cultural sphere. вестные музыканты, художники, eda ra la ry nyň ýol baş çy lary, meş hur The leaders of the enterprises of cul- мастера народных ремесел. В рам- sa zan da lar, su rat keş ler, halk se net çi- ture of Tehran and Tabriz, the heads ках акции в Ашхабаде состоялись of the Northern Khurasan province, li gi niň us sat la ry gir ýär. Aş ga bat da ky выступления популярных испол- famous musicians, painters, masters çä re le riň çäk le rin de halk saz la ry ny нителей народной музыки и песен, of handicrafts were among the partak- we aý dym la ry ny meş hur ýe ri ne ýe ti- представивших великолепные им- ers. In the framework of the action the ri ji le riň çy kyş la ry bol dy. Olar nus ga wy провизации на темы классических performance of popular folk music and des san lar dan te ma la ry we gün do gar дестанов и лирические напевы songs, who presented splendid impro- şa hyr la ry nyň goş gu la ry na dü zü len li ri- на стихи восточных поэтов. В Вы- visations of classical destans and lyri- ki aý dym la ry us sat lyk bilen ýe ri ne ýe- ставочном зале Государственной cal melodies on the classical Oriental tir di ler. Türkme nis tanyň Döw let çe per- академии художеств Туркмениста- poets gained particular attention. An çi lik aka de mi ýa sy nyň Sergi ler za lyn da на была проведена выставка изо- exhibition of visual, decorative and ap- dost luk ly ýur duň şe kil len di riş we ama- plied arts of the friendly country was ly-ha şam sun ga ty nyň ser gi si ge çi ril di. held in the Exhibition Hall of the State Aş ga bat ly lar we paý tag tyň myh man- Academy of Arts of Turkmenistan. The la ry meş hur eý ran ly ži wo pisçi leriň, inhabitants of Ashgabat and guests of su rat çy la ryň, hatdat la ryň, miniat ýu ra- the capital city had acquainted with the çy la ryň, gra wir leý jile riň, ha ly çy la ryň, works of famous Iranian painters, pho- agaç we daş ke si ji le riň iş le ri bi len ta- tographers, calligraphers, miniature nyş dy lar. Şo nuň ýa ly-da, çäre le riň specialists, engravers, carpet-makers, mak sat na ma sy eý ran ly režiss ýor la ryň wood and stone–cutters. The program tä ze film le ri niň gör kezi li şi ni, Türkmen of the measurements included also döw let gur jak teatryn da iki ýur duň ça- the demonstration of new films of the ga lar dö re di ji lik to par la ry nyň bi lelik dä- Iranian stage directors, conjoint con- ki kon ser ti ni öz içi ne al ýar. cert of children creative groups of both Eý ran Ys lam Res pub li ka sy nyň ha- countries in the Turkmen State Puppet ryt la ry nyň few ral aýyn da bo lup ge çen Theatre. XII ýö ri te leş di ri len ser gi si ni gu raý jy lar The organizers of the XII specialized türk men we eý ran halk la rynyň ta ry- exhibition of commodities of the Islam- hy-me de ni gat na şyk la ry nyň asyr laryň ic Republic of Iran, which took place jüm mü şi ne uza lyp gid ýän hyz mat daş- in February, emphasized the humani- ly gy nyň ynsan per wer tarap la ry na üns tarian constituent of the cooperation ber di ler. Ser gi niň pa wil ýon la ry nyň bi ri of the two states, which throws back. Eý ra nyň Türkme nis tan bilen ara çäk- One of the exhibition’s pavilions was leş ýän Gü lüs tan we la ýa ty nyň me- devoted to culture and touristic sights de ni ýe ti ne we sy ýa hat çy lyk ba bat da of the Iranian province Gulistan, which gö zel ýerle rine ba gyş landy. Bu ýer de borders with Turkmenistan, where a

94 MIRAS бразительного и декоративно-при- кладного искусства дружественной страны. Ашхабадцы и гости столицы ознакомились с работами известных иранских живописцев, фотографов, каллиграфов, миниатюристов, гра- вировщиков, ковроделов, резчиков по дереву и камню. Программа ме- роприятий включала также демон- страцию новых фильмов иранских режиссеров, совместный концерт детских творческих коллективов двух стран в Туркменском государ- ственном театре кукол. Акцент на гуманитарной состав- ляющей сотрудничества двух стран, уходящих в глубь веков историко- культурных контактах туркменского и иранского народов, сделали орга- низаторы состоявшейся в феврале XII специализированной выставки товаров Исламской Республики Иран. Один из павильонов выставки был посвящен культуре и туристи- ческим достопримечательностям пограничной с Туркменистаном иранской провинции Гулистан, где проживает большая диаспора наших соотечественников, а в селе Акто- кай находится святыня туркменского народа – место упокоения великого поэта-мыслителя Махтумкули Фраги и его отца Довлетмаммеда Азади. В экспозиции были представлены на- глядные материалы об уникальных историко-культурных и природных памятниках этого региона, образцы ковров и ковровых изделий, гобеле- ны, большинство которых являются произведениями искусства, суве- нирная продукция и многое другое, bi ziň köp san ly il deş le ri miz ýa şa ýar, big diasporas of our countrymen, and отражающее богатейшее наследие Ak to kaý oba syn da bol sa, be ýik akyl- in the village Aktokay there is a sacred и самобытные творческие традиции dar şahyr Magtym gu ly Py ra gy nyň we place for the Turkmen people – the иранского народа. Döw let mäm met Azady nyň gu bur la- everlasting rest of the great poet and Еще одно яркое событие между- ry ýer leş ýär. Eks po zi si ýa lar da köpü si thinker Magtymguly Pyragy and his народного характера – состоявший- sun gat eser le ri bo lup dur ýan, Eýran father Dovletmammet Azady. Demon- ся в Туркменском национальном hal ky nyň baý mira sy ny we özbo luş ly strative materials about the unique his- музыкально-драматическом теа- dö re di ji lik däp le ri ni be ýan ed ýän, bu torical and cultural, nature monuments тре имени Махтумкули совместный of this region, the patterns of carpets se bi tiň deň siz-taý syz ta ry hy-me de ni туркмено-австрийский концерт, по- and carpet articles, goblins, most of священный Международному жен- we te bi gy ýa dy gär lik le ri ba ra da mag- which are works of art, souvenir items скому дню. Для участия в творческом lu mat lar, ha ly la ryň we ha ly önüm le ri- and many other things, which reflect вечере, организованном Министер- niň nus ga la ry, go be len ler, sowgat lyk the richest heritage and original cre- ством культуры Туркменистана и Ав- (su we nir) önüm le ri we beý le ki bir nä çe ative traditions of the Iranian people, стрийско-Туркменским обществом, в zat lar gör ke zil di. were represented in the exposition. Ашхабад прибыли известные опер- Hal ka ra ze nan lar gü nü ne ba gyş la- One more bright example of the in- ные солисты Андреас Янкович и nyp, Mag tym gu ly adyn da ky Türk men ternational character is a joint Turk- Верена те Бест, танцевальная пара milli saz ly-dra ma teatryn da ge çi ri len men-Austrian concert, devoted to the Рамина Юстина Колодций и Дамиан bi le lik dä ki türkmen-awst ri ýa kon ser ti International Women’ Day, which took Симка, а также австрийский дири- MIRAS 95 hal ka ra hä si ýet li ýe ne-de bir aý dyň wa- place in the Turkmen National Musical жер, художественный руководитель ka bol dy. Türkme nis ta nyň Me de ni ýet and Drama Theatre named after Mag- туркмено-австрийского оркестра mi nistr li gi niň Awstri ýa-türk men jem- tymguly. To participate in the creative «Галкыныш» Вольфганг Харрер. gy ýe ti bilen bi le lik de guran dö re di ji lik evening, organized by the Ministry of Национальную школу музыкально- ag şa my na gat naş mak üçin meşhur Culture of Turkmenistan and Austrian го исполнительства нашей страны ope ra aýdym çy la ry And reas Ýan ko wiç –and- Turkmen society, famous opera представили Государственный сим- we We re na te Best, tans çy lar Ra mi na soloists Andreas Yankovich, Verena te фонический оркестр Туркменистана, Ýus ti na Ko lod siý we Da mian Sim ka, Best, the dance pair Ramina Yustina ансамбль скрипачей «Мукам», попу- şeý le hem awstri ýa ly di riž ýor, türk- Kolodtsiy and Damian Simka, and also лярные туркменские артисты. men-awst ri ýa «Gal ky nyş» or kestri niň an Austrian bandsman, the art direc- Развитию туркмено-германского çe per ýol başçy sy Wolf gang Har rer da- tor of the Turkmen-Austrian orchestra диалога в сфере культуры способ- gy lar Aş ga ba da gel di ler. Ýur dumy zyň “Galkynysh” Volfgang Kharer arrived ствовала состоявшаяся в марте в in Ashgabat. Our national school of столичном Музее изобразительных saz ýe ri ne ýe ti ri ji le ri niň mil li mek de bi- musical performance was represented искусств выставка немецких худож- ne Türkme nis ta nyň Döw let sim fo ni ki by State symphonic orchestra of Turk- ников, организованная Посольством or kest ri, «Mu kam» skrip ka çy lar to pa- menistan, the ensemble of violinists Федеративной Республики Герма- ry, meş hur türk men ar tist leri we kil çi lik “Mukam”, popular Turkmen actors. ния при поддержке Министерства et di ler. An exhibition of German painters, культуры Туркменистана. Экспози- Türk me nis ta nyň Me de ni ýet mi nistr- organized by the Embassy of the ция включала более шести десятков li gi niň gol da ma gy bi len Ger ma ni ýa Federal Republic of Germany at the рисунков и гравюр Паулы Модерзон- Fe de ra tiw Respub li ka synyň Ilçi ha na- support of the Ministry of Culture of Беккер – одной из самых ярких пред- sy nyň gu ra ma gyn da paý tag ty my zyň Turkmenistan in March promoted to ставительниц немецкого искусства Şe kil len di riş sun ga ty mu ze ýin de mart the development of Turkmen-German рубежа XIX – ХХ веков, и ее коллег- aýyn da bolup geçen sergi me de ni ýet dialogue in the sphere of culture. The художников из небольшой немецкой ba bat da türkmen-ger man dia lo gy nyň exposition included more than sixty деревеньки Ворпсведе близ Бреме- ös me gi ne ýar dam berdi. Eks po zi si ýa pictures and engravings by Paula на. На выставке были представлены XIX-ХХ asyr la ryň ara ly gyn da ky ne- Moderson-Bekker, one of the brightest также документальные фотографии, mes sun ga ty nyň iň bir gör nük li we- representatives of German art of XIX раскрывающие страницы жизни ху- kil le ri niň bi ri Pau la Moder zon-Bek ke- – ХХ centuries and of her colleagues- дожницы. riň we onuň Bre me niň gola ýyn da ky painters from a small German village Популяризации туркменской куль- Worps we de at ly ki çi räk ne mes oba- Vorpswed near Bremen city. Docu- туры и современных достижений syn dan bolan surat keş kär deşle riniň mental photos disclosing the life of the нашей страны за рубежом призван alt myş dan gow rak su rat lary ny we painter were also represented at the способствовать Центр «Туркмени- graw ýu ra la ry ny öz içi ne al ýar. Şonuň exhibition. стан», открытый в первый месяц ýa ly-da, ser gi de su rat keş ze na nyň “Turkmenistan” Center, opened in весны в Транспортном университете öm rü ni be ýan ed ýän sa hy pa la ry açyp the first spring month in the Institute of города Ланьчжоу провинции Ганьсу, gör kez ýän res mi na ma la ýyn su rat lar Transport of the Lanchzhou city of the который находится в Северо-За- hem gör ke zil di. Gansu province, located in the North- падном Китае. Среди экспонатов De mir ga zyk-Gün ba tar Hy ta ýyň West of China, will also promote to Центра – красочные периодические Gan su we la ýa ty nyň Lanç žou şä he ri- the popularization of the Turkmen cul- издания и художественная литера- niň Ulag lar uni wer si te tin de baharyň ture and modern achievements of our тура, публицистические и научно- il kin ji aýynda açylan «Türk me nis tan» country abroad. Among the exhibits of популярные книги о Туркмениста- the Center are colorful periodicals and не, древней истории и самобытной mer ke zi da şa ry ýurtlar da türk men me- fiction, publicistic and popular editions культуре туркменского народа. de ni ýe ti niň we hä zir ki za man ga za- and scientific and popular books about Эту же цель преследовало уча- nan la ry nyň wa gyz edil me gi ne ýar dam Turkmenistan, ancient history and стие туркменской делегации в мар- ber me li dir. Merke ziň eks po nat lary nyň original culture of the Turkmen nation. те в Международной туристической ara syn da beze len dö wür le ýin neşir- The participation of the Turkmen выставке «ITB Berlin 2016», в кото- ler we çeper ede bi ýat, Türk menis tan, delegation in the March in the touris- рой участвовало 10 тысяч экспо- türk men hal ky nyň ga dy my tary hy we tic exhibition “ITB Berlin 2016” had the нентов из 189 стран. Организатором öz bo luş ly me de ni ýe ti ba ra da pub li sis- same aim. Ten thousand photos and туркменской экспозиции выступил tik we yl my- köp çü lik le ýin ki tap lar bar. other exhibits from 189 countries were Государственный комитет по туриз- Mart aýynda türkmen we ki li ýe ti niň displayed there. The organizers of the му, представивший в Германии ве- 189 ýurt dan 10 müň sa ny eks po nent Turkmen exposition was the State дущие туристические предприятия gat na şan «ITB Ber lin 2016» at ly Hal- Committee on tourism, which repre- нашей страны. ka ra syýa hat çy lyk sergi si ne gat naş- sented leading touristic enterprises of В этом контексте следует отме- ma gy hem şu mak sa da eýer ýärdi. our country. тить, что на состоявшемся 4 марта Ýur du my zyň öňde ba ry jy syýa hat çy lyk It should be also mentioned in this расширенном заседании Кабине- kär ha na la ry ny Germa ni ýa da ta nyş dy- context that at the enlarged meeting of та Министров Туркменистана было ran Sy ýa hat çy lyk ba ra da ky döw let ko- the Cabinet of Ministers of Turkmeni- принято решение о том, что Мини-

96 MIRAS стерство культуры и Государствен- ный комитет Туркменистана по ту- ризму будут работать в одном ключе в целях дальнейшего интенсивного развития туристической отрасли. Как отметил глава государства, со- вместная работа двух ведомств позволит также расширить популя- ризацию культурного наследия турк- менского народа во всем мире. Под знаком Года почитания на- следия, преобразования Отчизны в обозреваемый период в туркмен- ской столице состоялись концерты, посвященные музыкальному насле- дию Нуры Халмамедова и творчест- ву Дангатара Овезова, 105-летие которого отмечается в этом году. Со- временные достижения изобрази- тельного искусства были представ- лены на выставках работ мэтров туркменского изобразительного ис- кусства и молодых туркменских ху- дожников. Тема почитания наследия нашла отражение и в экспозициях отрас- левых смотров, проходивших в но- вом выставочном центре Торгово- промышленной палаты страны. В mi te ti türkmen eks po zi si ýa la ry ny gu- stan, which took place on March 4, частности, в приуроченной к Между- raý jy bo lup çy kyş et di. there was accepted a decision that the народному женскому дню Между- Şu nuk daý nazar dan 4-nji mart da Ministry of Culture of Turkmenistan народной выставке цветоводства bo lup ge çen Türkme nis ta nyň Mi nistr- and the State Committee of Turkmeni- и садоводства, а также в смотре ler Ka bi ne ti niň giňiş le ýin mej li sin de stan on Sport and Tourism will work in отечественного предприниматель- Me de ni ýet ministr li gi niň we Türkme- one direction to the further intensive ства, традиционно проводимом в оз- development of the touristic branch. nis ta nyň Sy ýa hat çy lyk ba ra da ky döw- наменование годовщины создания As the Head of the State had noticed, let ko mi te ti niň sy ýa hat çy lyk pu da gy ny Союза промышленников и предпри- the conjoint work of the two branches нимателей Туркменистана. mun dan beý läk hem iş jeň ösdür mek will promote the widening of the cul- В обозреваемый период получила mak sa dy bi len bir ugur da iş le me li di gi tural heritage of the Turkmen people дальнейшее развитие тема подго- ba ra da çözgüt ka bul edi len di gi ni bel- in the whole world. товки к предстоящим в 2017 году V le mek ge rek. Döw let baş tu ta ny nyň In the viewed period in the capital Азиатским играм в закрытых поме- bel leý şi ýaly, iki pu dak eda ra sy nyň city, in the Year of Honouring Heritage щениях и по боевым искусствам. bi le lik de iş le me gi bü tin dün ýä de türk- and Transforming Fatherland con- В первых числах года был от- men hal ky nyň me de ni mi ra sy nyň wa- certs devoted to the musical heritage крыт веб-сайт, посвященный этому gyz edil me gi ni gi ňelt mä ge müm kin çi lik of Nury Khalmamedov and creativity крупному спортивному форуму. Ре- be rer. of Danatar Ovezov, whose 105th an- сурс на туркменском, английском и Syn be ril ýän dö wür de Mi ra sa sar pa niversary will be celebrated this year. русском языках запущен исполни- goý mak, Wata ny öz gert mek ýy ly nyň Modern achievements of art were rep- тельным комитетом по подготовке ny şa ny as tyn da türk men paý tag tyn da resented at the exhibitions of the mas- к Азиаде 2017 года при поддержке ters of Turkmen art and young paint- Nu ry Hal mäm me do wyň saz mi ra sy na Министерства связи Туркменистана ers. и Государственного информацион- we şu ýyl dog lan gü nü niň 105 ýyl ly gy The theme of Honouring for heritage ного агентства (TDH). Он позволяет bel le nil ýän Da ňa tar Öwezo wyň dö re- found its reflection in the expositions каждому желающему, обратившись di ji li gi ne ba gyş la nan kon sert ler bo lup of branch review that took place in the по адресу ashgabat2017.gov.tm, уз- geç di. Şe kil len di riş sun ga ty nyň hä zir- new Exhibition Center of Trade and нать все о предстоящих в туркмен- ki za man ga za nan la ry türkmen şe kil- Commerce Commodity of the country. ской столице Играх, олимпийских len di riş sun ga ty nyň haly pa la ry nyň we In particular, in the exhibition of flower объектах, а также спортивной жизни ýaş türk men su rat keş le ri niň işle ri niň growing and gardening, timed to the нашей страны. Кроме того, здесь ser gi le rin de gör ke zil di. International Women Day and also at представлена познавательная ин- MIRAS 97 Mi ra sa sarpa goýmak te ma sy ýur- the view of paternal entrepreneurship, формация о Туркменистане, полез- du my zyň Söw da-se na gat eda ra sy nyň which is traditionally held in honor of ные сведения для гостей и материа- tä ze ser gi merke zin de geçen pu dak- the regular anniversary since the foun- лы справочного характера. la ýyn göz den ge çi ri li şiň eks po zi siýa- dation of the Union of Industrialists Первоочередные задачи по раз- la ryn da, hu su san-da, Hal ka ra ze nan- and Entrepreneurs of Turkmenistan. витию беломраморной столицы в lar günü ne bagyş la nan gül çü lik we In the viewed period the further im- контексте подготовки к V Азиатским bag çy lyk bo ýun ça hal ka ra ser gi sin de, petus was given to the topic of prepa- играм в закрытых помещениях и по şeý le hem däp bol şy ýa ly, Türkme nis- ration to the V Asian Indoor and Mar- боевым искусствам 2017 года были ta nyň Se na gat çy lar we te le ke çi ler bir- tial Arts Games to be held in 2017. обсуждены 13 февраля на проведен- leş me si niň döre dil me gi niň nobat da ky In the beginning of the new year ном главой государства рабочем со- ýy ly nyň şa ny na ge çi ril ýän ýur du my- there was opened a web-site, devoted вещании. Старт финальной стадии zyň tele ke çi le ri niň göz den ge çi ri li şin de to this big sport forum. The Resource подготовки Игр был дан Президентом özü niň be ýa ny ny tap dy. in Turkmen, English and Russian lan- Гурбангулы Бердымухамедовым 25 Syn be ril ýän döwür de 2017-nji ýyl- guages was started by the Executive февраля на очередном заседании da bol jak Ýa pyk bi na lar da we söweş Committee for preparation to the Asia- Оргкомитета V Азиатских игр. В sun ga ty bo ýun ça V Azi ýa oýun la ry na da 2017 under the support of the Min- отеле «Спорт» Олимпийского го- taý ýar lyk gör mek tema sy ösüşe eýe istry of Communications of Turkmeni- родка вниманию главы государства bol dy. stan and State Information Agency были представлены планшеты с Ýy lyň ilkin ji gün le rin de bu iri sport (TSIA). It lets each of person, having изображениями атрибутики Азиа- çä re si ne ba gyş lanan web-saýt açyl- addressed to ashgabat2017.gov.tm, ды-2017, выставка образцов раз- dy. Türk men, iň lis we rus dil le rin däki to know everything about the future личной продукции, в том числе часы re surs Türkme nis ta nyň Ara gat na şyk Games to be held in our capital, Olym- с обратным отсчетом времени до mi nistr li gi niň we Döw let ha bar lar gul- pic sites, and also about the sport life начала Игр, форменная одежда для lu gy nyň (TDH) gol da ma gy bi len 2017- of our country. Besides, there is in- спортсменов и волонтеров, а также formation about Turkmenistan, useful словари и разговорники, сувениры и nji ýy lyň Azi ýa oýun la ry na taý ýar lyk advices for the guests and reference т.д. gör mek boýun ça ýe ri ne ýe ti ri ji ko mi- materials. В ходе заседания Президент Турк- tet ta ra pyn dan goý be ril di. Bu re surs The top priority tasks on the devel- менистана подписал Постановле- her bir isleg bil dir ýä ne ash ga bat2017. opment of the white-marbled capital ние, предписав ежегодно в период gov.tm sal gy sy na ýüz le nip, türkmen in the context of Preparation to the V с 5 апреля по 5 мая проводить в paý tag tyn da ge çi ril jek Oýun lar, olim pi- Asian Indoor and Martial Arts Games нашей стране массовые физкуль- ýa des ga la ry, şeýle hem ýur dumy zyň 2017 were discussed on February турно-спортивные и культурно-оз- sport dur mu şy bara da äh li mag lumat- 13 at the working meeting of the доровительные акции «Здоровье и la ry bil mä ge müm kin çi lik ber ýär. Mun- Head of State. The Start of the final счастье». Подводя итоги проделан- dan başga-da, bu ýer de Türk me nis tan stage of preparation to the Games ной работы по подготовке к Играм, ba ra da tanyş lyk hä si ýet li mag lu mat lar, was given on February 25 by Presi- глава государства отметил, что со myh man lar üçin peý da ly mag lu mat lar dent Gurbanguly Berdimuhamedov времени, когда нашей стране было we sorag-jo gap hä si ýet li mate rial lar at the regular meeting of the Organiz- делегировано право их проведения, bar. ing Committee of the V Asian Games. при участии представителей ино- 2017-nji ýyl da Ýa pyk bi na lar da we In the “Sport” hotel of the Olympic странных компаний и Олимпийского sö weş sunga ty bo ýun ça V Azi ýa oýun- township the pads with the images of Совета Азии был разработан Гене- la ry na taý ýar lyk gör mek nuk daý na- paraphernalia of the Asiada-2017, an ральный план V Азиатских игр. Наря- za ryn dan ak mermer li paý tag ty my zy exhibition of patterns of different pro- ду с этим, подготовлены норматив- ös dür mek bo ýun ça il kinji no bat da ky duce, including count-down clocks to ные правовые акты, направленные we zi pe ler döw let baştu tany nyň 13-nji the start of the Games, uniform for на организованное проведение few ral da ge çi ren iş mas la ha tyn da ara sportsmen and volunteers, as well Азиады. Приняты Законы Туркме- al nyp mas la hat la şyl dy. 25-nji fewral da as dictionaries and phrasebooks and нистана «О физкультуре и спорте», V Azi ýa oýun la ry nyň gu ra ma çy lyk ko- souvenirs and others were presented «О профессиональном спорте» и mi te ti niň no bat da ky mej li sin de Türk- to the attention of the Head of State. «О волонтёрстве». В целях рекла- me nis ta nyň Prezi den ti Gurbanguly In the course of the meeting the мирования и популяризации Азиат- Berdimuhamedow ta ra pyn dan oýun- President of Turkmenistan signed a ских игр в нашей стране проведены la ra taýýar ly gyň ahyr ky tapgy ryna Resolution, having recommended to международные спортивные медиа- ba dal ga be ril di. Olim pi ýa şä her ji giniň held mass physical culture and sport, форумы, международные конфе- «Sport» otelin de döw let baş tu ta ny na and also cultural and health-protection ренции, заседания Организацион- Azia da-2017-niň nyşan la ry nyň şekil- actions in our country under the slo- ного комитета Олимпийского Совета le ri bo lan plan şet ler, dürli önüm leriň gan “Health and Happiness” annually Азии. В Туркменистан были пригла- nus ga la ry nyň ser gi si, şol san da Oýun- from April 5 till May 5. Summing up the шены представители международ- la ryň baş la ma gy na çen li ga lan wag ty results of the done work for the prepa- ных и азиатских спортивных феде- yza ta rap ha sap la ýan sa gat, tür gen ler ration to the Games, the Head of State раций. В Ашхабаде Национальными we meý le tin çi ler üçin sport ly bas lar, noted that from the time when it was олимпийским комитетами Океании

98 MIRAS MIRAS 99 şeý le hem söz lük ler we gep le şik ki tap- delegated to our country a right to hold и Олимпийским Советом Азии была la ry, sow gat lyk önüm ler we ş.m. gör- them, at the participation of represen- проведена церемония подписания ke zil di. tatives of foreign companies and the документа, в соответствии с которым Mej li siň bar şyn da Türkme nis ta nyň Olympic Council of Asia, General Plan в V Азиатских играх в закрытых по- Pre zi den ti ka ra ra gol çe kip, her ýy lyň of the V Asian Games was worked out. мещениях и по боевым искусствам 5-nji ap re lin den 5-nji maý ara ly gyn da In line with this, normative legislative впервые в истории примут участие ýur du myz da «Sag dyn lyk we bag ty ýar- acts, directed at the organized holding страны Океании. И в ашхабадской lyk» atly köp çü lik le ýin be den ter bi ýe- of the Asiada. The Laws of Turkmeni- Азиаде, помимо 45 Национальных sport we me de ni-sa gal dyş çä re leri ni stan “On the Physical Culture and олимпийских комитетов Азии, будут ge çir me gi tabşyr dy. Oýun la ra taý ýar- Sport”, ”On Professional Sport”, “On представлены и 17 олимпийских ко- lyk gör mek bo ýun ça ýe ri ne ýe ti ri len iş- Volunteership” were adopted. With the митетов стран Океании. В сентябре le riň jemle ri ni jemle mek bi len, döw let view to make popular and advertise прошлого года в нашей столице в baş tu ta ny bi ziň ýur du myz da oýun la ry the Asian Games in our country, inter- торжественной обстановке прошла ge çir mek hu ku gy berlen wag tyn dan national sport media-forums, interna- 34-я Генеральная Ассамблея Олим- bä ri da şa ry ýurt kompa ni ýa la ry nyň we tional conferences, the meetings of the пийского Совета Азии. Были утверж- Azi ýa nyň Olimpi ýa Ge ňe şi niň gat naş- Organizing Committee of the Olympic дены девиз V Азиатских игр – «Здо- ma gyn da V Aziýa oýun la ry nyň Baş of the Asian Council in our country. ровье. Воодушевление. Дружба», а me ýil na ma sy nyň iş le nip düzü len di gi- Representatives of the international также общая эмблема Азиады-2017 ni bel läp geç di. Şu nuň bi len bir lik de and Asian Sport Federations were и эмблемы по 21 виду спорта. Azia da ny gu ra ma çy lyk ly ge çir mä ge invited to Turkmenistan. In Ashgabat, Президент Туркменистана выска- зал идею: в соответствии с древ- gö nük di ri len kada laş dy ry jy hu kuk na- a ceremony of signing of a document ними национальными традициями ma la ry taý ýar lan dy. «Be den ter bi ýe we by the National Olympic Committees за 500 дней до начала V Азиатских sport ha kyn da», «Pro fes sio nal sport of Oceania and the Olympic Council игр организовать конный пробег, ко- ha kyn da» we «Meýle tin çi lik ha kyn- of Asia, in accordance with which the торый пройдет по территории всех da» Türk me nis ta nyň Ka nun la ry ka bul countries of Oceania will take part in регионов, нашей страны и будет со- edil di. Azi ýa oýun la ry ny maha bat lan- the V Asian Indoor Games of Martial провождаться выступлениями ма- dyr mak we wagyz etmek mak sa dy bi- Arts first time was held in Ashgabat. стеров искусств. Пробег будет про- len, ýur du myz da hal ka ra sport-me dia Besides 45 National Olympic Commit- должаться в каждом велаяте 100 fo rum la ry, hal ka ra mas la hat la ry, Azi- tees of Asia in the Ashgabat Asiada дней. За это время пробега в целях ýa nyň Olim piýa Ge ňe şi niň Gu ra ma- 17 Olympic committees of the Ocea- популяризации и распространения в nia countries will be represented. In çy lyk ko mi te ti niň mejlis le ri ge çi ril di. мире национального наследия турк- Türk me nis ta na hal ka ra we Azi ýa sport September of the previous year the менского народа и в знак уважения fe de ra si ýa la ry nyň we kille ri ça gy ryl dy. 34th General Assembly of the Olympic памяти славных предков, участники Aş ga bat da Okea ni ýa nyň Mil li olim pi- Council of Asia was held in our capi- конного пробега посетят все памят- ýa ko mi tet le ri we Azi ýa nyň Olim pi ýa tal in the solemn situation. The slogan ники и достопримечательности стра- Ge ňe şi tara pyn dan res mi na mala ra “Health. Inspiration. Friendship.” of the ны. Заключительный этап пройдет gol çek mek da ba ra sy ge çi ril di. Oňa la- V Asian Games, and also the general по территории Марыйского велаята. ýyk lyk da, Ýa pyk bi na lar da we söweş emblem of the Asiada-2017 and the Здесь на всемирно известном газо- sun ga ty bo ýun ça V Azi ýa oýun la ry na emblems on 21 kinds of sports were вом месторождении «Галкыныш» ta ryh da il kin ji ge zek Okea ni ýa ýurt la- sanctioned. состоится церемония зажжения фа- ry gat na şar lar. Aş ga bat da ge çi ril jek President of Turkmenistan put forth кела V Азиатских игр. Затем конная Azia da hem Aziýa nyň 45 sa ny Mil- an idea: in accordance with ancient группа направится в сторону столи- li olim pi ýa ko mi tet le rin den baş ga-da, national traditions 500 days till the цы нашей суверенной Отчизны для Okea ni ýa nyň 17 sa ny olim pi ýa ko mi- start of the V Asian Games to organize участия в церемонии открытия Игр tet le ri we kil çi lik eder ler. Geçen ýy lyň a horse race, which will run through и в установленные сроки прибудет sent ýabr aýynda paýtag ty myz da Azi- the territory of all regions of our coun- в Ашхабад, где столичные конники ýa nyň Olim pi ýa Ge ňe şi niň 34-nji Baş try and will be accompanied with the примут факел и проследуют на ста- As samb le ýasy da ba ra ly ýag daý da ge- performances of masters of arts. The дион в Олимпийском городке, где çi ril di. V Aziýa oýun la ry nyň «Sag dyn- horse race will continue for 100 days будет зажжен олимпийский огонь. lyk. Ru hu be lent lik. Dost luk» atly şy ga- in each velayat. During this time the Безусловно, предстоящий празд- ry, şeý le hem Azia da-2017-niň umu my partakers of the horse race will visit all ник спорта не только выдвигает ny şa ny we spor tuň 21 gör nü şi bo ýun- monuments and historical sites of the нашу страну в число спортивных ça ny şan lar tas syk lan dy. country, and it will be a definite work держав мира, но и нацелен на укре- Türk me nis ta nyň Prezi den ti ga dy my in popularization and spreading of the пление здоровья туркменистанцев, mil li däp le ri mi ze la ýyk lyk da, V Azi ýa Turkmen peoples’ heritage and mem- приобщение их к активным заняти- oýun la ry nyň baş la ma gy na 500 gün ory of our glorious ancestors. During ям спортом и физической культурой. ga lan da, ýur du my zyň äh li se bit le ri- this time the partakers of the horse Особая тональность отличала ши- niň çäk le rin den geç jek atly ýöri şi gu- race will visit all monuments and his- роко отмеченные в обозреваемый ra ma gy we ony sun gat us sat la ry nyň torical sites of the country, and it will be период общенародные праздники –

100 MIRAS çy kyş la ry bi len ut gaş dyr ma gy teklip a definite work in popularization and День Государственного флага, Меж- et di. Atly ýöriş her bir we la ýat da 100 spreading of the Turkmen peoples’ дународный женский день 8 Марта, gün läp do wam eder. At ly ýö ri şiň dowa- heritage and memory of our glorious Национальный праздник весны. Тор- myn da türkmen hal ky nyň mil li mi ra sy- ancestors. The closing stage will take жественные праздничные меропри- ny dün ýä wa gyz etmek we ýaý rat mak place on the territory of Mary velayat. ятия прошли во всех городах, посел- mak sa dy bi len hem-de şöh rat ly ata- Here on the world-wide known gas de- ках и селах нашей страны, в домах ba ba la ry myzyň ha ty ra sy na at ly ýö ri şe posit “Galkynysh” a ceremony of set- культуры и на открытых концертных gat na şy jy lar ýur du my zyň äh li ýa dy- ting fire of the V Asian Games. Then площадках, где исполнялись народ- gär lik le ri ne we gö zel ýer le rine ba rar- the horse-drawn group will head to the ные танцы, звучали прекрасные пес- lar. Ýö ri şiň jem leý ji tap gy ry Ma ry we- capital of our sovereign Motherland ни. Праздникам были посвящены la ýa ty nyň çäk le rin den ge çer. Bu ýerde to take part in the opening ceremony конференции, экспозиции выставок, bü tin dün ýä bel li «Gal ky nyş» gaz ýa- of the Games and in the set time will новые театральные и концертные ta gyn da V Azi ýa oýun la rynyň ala wy- arrive to Ashgabat, where the capital постановки. ny ýak mak da ba ra sy bo lar. Soň ra at ly city’s horsemen will accept the flame В преддверии 8 Марта в туркмен- to par Oýun la ryň açy lyş da ba ra sy na and go to the stadium in the Olympic ской столице и велаятах состоялся gat naş mak üçin Garaş syz Wa ta ny- Township, where the Olympic flame цикл общественных и культурно- my zyň paý tag ty na ta rap ugur alar we will be burn. It goes without saying массовых мероприятий, в том числе bel le nen möh let ler de Aşga ba da ge ler. that the forthcoming sport holiday not конференции, творческие конкурсы, Bu ýer de ola ry paý tag ty my zyň at ly la ry only moves force our country among концерты, художественные экспо- ka bul eder ler we olim pi ýa alawy ýa kyl- the world sport powers, but is also зиции и показ новой модной коллек- jak Olim pi ýa şä her ji gin dä ki sta dio na aimed at the strengthening of health ции «Весна - лето 2016». Традици- ýö ne ler ler. of the Turkmen people, communion to онно к Международному женскому Öň de du ran baý ram çy lyk, ýurdu my- the active relish for sports and physi- дню было приурочено подведение zy di ňe bir dün ýä niň sport bi len meş- cal culture. итогов конкурса «Женщина года» и «Талып гозели», присвоение почет- gul lan ýan döw let le ri niň ha ta ry na çy- The national holidays – The Day of ного звания «Эне мяхри» многодет- kar man, eýsem türkme nis tan ly la ryň the State Flag, International Womens’ ным матерям. И, конечно, особенно sag ly gy ny berkit mä ge, ola ry sport we Day, the National Spring Holiday were радостным стал тот момент, когда be den ter bi ýe bi len iş jeň meş gul lan- distinguished by special tonality. Sol- многодетным семьям были вручены ma ga hem çek jek di gi gür rüň siz dir. emn holiday measurements were held ключи от новых квартир в высотном Syn beril ýän dö wür de giň den bel le- in all cities, townships and villages of жилом доме повышенной комфорт- nip ge çi len äh li halk baý ram çy lyk la ry our country, in the Houses of Culture ности. Это событие – еще одно bo lan Döw let baý da gy nyň gü ni, Hal- and at open concert halls, where na- яркое свидетельство огромного ka ra ze nan lar gü ni, Mil li ba har baý ra- tional dances were performed, and внимания, которое уделяется в Турк- splendid songs were sung. Confer- my aý ra tyn öwüş gi ni bi len ta pa wut lan- менистане укреплению традици- ences, expositions of exhibitions, new dy lar. Da ba ra ly baý ram çy lyk çä re le ri онного института семьи, созданию ýur du my zyň ähli şäher le rin de, şä her- theatrical and concert performances. наилучших условий для счастливого çe le rin de we oba la ryn da, mede ni ýet In the eve of the 8 of March a cycle и здорового материнства и детства, öý le rin de we açyk konsert meý dan ça- of social and cultural and mass mea- сохранению исконно высоких духов- la ryn da ge çi ri lip, olar da halk tans la ry surements took place in the Turkmen ных ценностей туркменского народа ýe ri ne ýe ti ril di, aja ýyp aý dym lar ýaň- capital and velayats. They included как надежной основы дальнейшего lan dy. Baý ram çy lyk la ra mas la hat lar, conferences, creative competitions, процветания и гармоничного разви- ser gi ekspo zi si ýa la ry, täze teatr we concerts, art expositions and demon- тия государства и общества. kon sert çy kyş la ry ba gyş lan dy. stration of new fashionable collection Ярким праздником красоты, твор- Mar tyň öňü sy ra syn da türk men paý- “Spring –Summer - 2016”. Tradition- ческого вдохновения и весеннего tag tyn da we we la ýat lar da jem gy ýet çi- ally, by the Women’s Day the sum- настроения стала вышеупомянутая lik we mede ni-köp çü lik çäre le ri niň top- ming up of the results of the competi- Международная выставка по цвето- lu my, şol san da mas la hat lar, dö re di ji lik tion “Ýylyň zenany” (“The Woman of водству и садоводству. Крупнейший bäs le şik le ri, çe per çi lik ekspo zi si ýa la ry the Year”) and “Talyp Gozeli” (a beauty цветочный смотр года, организа- we «Ba har-tomus-2016» atly täze competition among girl-students), the торами которого выступили Торго- mo da lar toplu my nyň görke zi li şi bo lup awarding of the honored name “Ene во-промышленная палата и Мини- geç di. Däp bol şy ýa ly, Hal ka ra ze nan- Mahri” (”Mother’s Love”) to the moth- стерство культуры Туркменистана, lar gü nü ne ba gyş la nyp, «Ýylyň zena- ers of large families. And also, the привлек большое количество участ- ny» we «Talyp gö ze li» bäs le şik le ri niň most happy was the moment, when ников, в том числе представителей jem le ri jem len di, köp ça ga ly ene le re mothers having large families were зарубежных крупных ассоциаций и «Ene mähri» hormat ly ady da kyl dy. awarded keys of new flats in the high- компаний из Франции, Китая, Тур- El bet de, köp ça ga ly maş ga la la ra ýo- storied dwelling house of high comfort. ции, Ирана и других стран. ka ry amat lyk la ry bo lan belent ýa şa ýyş This event is one more evidence of the Самобытной яркой иллюстраци- jaý la ryn dan täze öýle riň açar la ry nyň great attention, which is paid in Turk- ей почитания культурного наследия gow şu ryl magy aý ra tyn şat lyk ly pur- menistan to the strengthening of the туркменского народа стали тор- MIRAS 101 sat boldy. Bu waka Türk me nis tan da traditional institute of family, to the cre- жества по случаю Национального maş ga la nyň däp bo lan ins ti tu ty ny ber- ation of the best conditions for happy праздника весны, отмечаемого в kit mä ge, bag ty ýar we sag dyn ene lik and healthy maternity and childhood, разных странах мира как Междуна- hem-de ça ga lyk üçin iň go wy şertle ri to the preservation of puree high spiri- родный день Новруз. dö ret mä ge, döw le tiň we jem gy ýe tiň tual values of the Turkmen people as a По сложившейся традиции основ- mun dan beý läk hem saz la şyk ly gül läp reliable basis of further flowership and ное праздничное торжество про- ös me gi niň yg ty bar ly esa sy hökmün de harmonic development of the state ходило в этрапе «Ак бугдай» Ахал- türk men hal ky nyň ha ky ky we belent and the society. ского велаята. В нынешнем году за ru hy gym mat lyk la ry ny saklap gal ma- An international exhibition on floris- местом проведения весеннего тоя ga be ril ýän ägirt uly ün süň ýe ne-de bir tic and gardening, mentioned above, было официально закреплено на- aý dyň su but na ma sy dyr. turned into a bright holiday of beauty, звание «Nowruz ýaýlasy». Ýo kar da agza lan gül çü lik we bag- creative inspiration and spring mood. В рамках торжества на его празд- çy lyk bo ýun ça hal ka ra ser gi si gö zel- The big floristic show of the year at- ничной площадке был открыт па- li giň, döre diji lik yl ha my nyň we ba har tracted attention of multitudes of par- мятник «Дружба», воздвигнутый в keý pi çag ly gy nyň ýalkym ly baý ram çy- ticipants, among which are represen- честь Национального праздника ly gy bol dy. Türkme nis ta nyň Söw da- tatives of large foreign associations весны – Международного дня Нов- se na gat eda ra sy nyň we Me de ni ýet and companies from France, China, руз, в течение многих веков объеди- mi nistr li gi niň gu ra mak la ryn da ýyl da Turkey, Iran and other countries. The няющего и сближающего народы, ge çi ril ýän gül le riň uly göz den ge çi ri li- organizers of this exhibition are the олицетворяющего высокие принци- şi, köp san ly ser gä gatna şy jy la ryň, şol Chamber of Commerce and Industry пы гуманизма. Памятник предстает san da iri da şa ry ýurt asso sia si ýa la ry- of Turkmenistan and the Ministry of как главный атрибут праздника: на nyň we Fransi ýa dan, Hytaý dan, Tür- Culture of Turkmenistan. белом постаменте – большая золо- ki ýe den, Eýran dan we beý le ki ýurtlar- Solemnities on the occasion of the тистая чаша с зелеными пшенич- dan bo lan kom pa ni ýa la ryň we kil le ri niň National Spring Holiday, which is cel- ными ростками. Памятная надпись ün sü ni özü ne çek di. ebrated in different world countries as на постаменте свидетельствует о Dün ýäniň dür li ýurt la ryn da Hal ka- Novruz, became an original bright il- том, что 26 февраля 2016 года Пре- ra Nowruz güni hök mün de bel le nil- lustration of the honouring of the cul- зидент Туркменистана Гурбангулы ýän Mil li ba har baý ra my my na sy bet li tural heritage of the Turkmen people. Бердымухамедов подписал Поста-

102 MIRAS ge çi ri len da ba ra lar türk men hal ky nyň According to the tradition, the main новление, согласно которому место me de ni mira sy na sarpa goýma gyň öz- holiday solemnity was held in the проведения торжеств по случаю На- bo luş ly we aý dyň su but na ma sy na öw- “Ak Bugday” etrap of Akhal velayat. ционального праздника весны на rül di. This year the venue of the annually территории этрапа Ак бугдай Ахал- Eme le ge len däp bo ýun ça esa sy held Spring Holiday is being officially ского велаята получило наименова- baý ram çy lyk da ba ra sy Ahal we la ýa ty- named “Novruz Yaylasy”. ние «Nowruz ýaýlasy». nyň Ak bug daý et ra byn da ge çi ril di. Şu In the framework of its celebration, В числе многочисленных ино- ýyl ba har baý ra my nyň ge çi rilýän ýe ri- a monument “Friendship” was erected странных гостей, приглашенных на ne «Now ruz ýaý la sy» diýlen resmi at on its holiday square. It was erected in туркменский той в честь наступле- be ril di. honor of the National Spring Holiday ния весны, были тележурналисты Da ba ra nyň çäk le rin de onuň baýram- – the International Novruz Day, which и репортеры, а также более 160 çy lyk meý dan ça syn da, en çe me asyr- units and bring peoples close, which представителей зарубежных тури- la ryň do wa myn da halk la ry bir leş di ren personify high principles of humanism стических компаний, совершающих we ýakyn laş dy ran, ynsan per wer li giň during many centuries. The monu- большой информационно-ознако- be lent ýörel ge le ri niň nyşa ny na öw- ment appears as the main attribute мительный тур по Туркменистану. rü len Hal ka ra Now ruz gü nü niň – Mil- of the holiday: a big golden plate with Как известно, преемственность li ba har baý ra my nyň şa nyna gur lan the wheat’s sprouts is located on white культуры чужда статичности, вре- «Dost luk» ýa dy gär li gi açyl dy. Ak pos ta- pedestal. A memorable inscription on мя обновляет внешнее обрамление men tiň üs tün de duran içi ýaşyl bug daý the pedestal testifies that on 26 Feb- древних традиций, освещая в новом ösünt gi li al tyn sow kä se gör nü şin dä ki ruary, 2016 President of Turkmenistan свете их суть, что во всем многооб- ýa dy gär lik baý ram çy ly gyň baş ny şany Gurbanguly Berdimuhamedov signs разии продемонстрировал праздник bo lup gö rün ýär. Pos ta ment dä ki ýa dy- a Resolution, according to which the в расцветающей предгорной долине gär lik ýaz gy sy 2016-njy ýy lyň 26-njy place of holding solemnities on the oc- Ахала. Здесь раскинулось импро- few ra lyn da Türk me nis ta nyň Pre zi den- casion of the National Spring Holiday визированное туркменское село с ti Gurbanguly Berdimuhamedowyň on the territory of the Ak Bugday etrap юртами, устланными коврами топ- чанами, подворьями с домашними ka ra ra gol çe ken di gi ne, oňa la ýyk lyk- of the Akhal velayat has got a name животными, дымящимися казанами, da, Mil li ba har baý ra my my na sy bet li “Novruz Yaylasy”. ремесленными мастерскими. Под Ahal wela ýa ty nyň Ak bug daý et ra by- Among many foreign guests, be- открытым небом была развернута nyň çäk le rin de da ba ra la ryň ge çi ril ýän ing invited to the Turkmen Festivity in грандиозная экспозиция, воссозда- ýe ri ne «Now ruz ýaý la sy» diýlip at ber- honor of coming of Spring, there were ющая традиционный сельский быт len di gi ne şaýat lyk ed ýär. TV journalists and reporters and also туркмен. Ba ha ryň gel me gi myna sy bet li türk- more than 160 representatives of for- Колоритные фольклорно-этногра- men toýu na ça gy ry lan köp san ly da şa- eign tourist companies, who were on фические представления, конные ry ýurtly myh man la ryň ara synda tele- big information-and-familiarization trip игры, инсценировки по мотивам ста- along Turkmenistan. žur na list ler we re port ýor lar, şeý le hem ринных обрядов, яркие народные Türk me nis tan bo ýun ça mag lu mat-ta- As it is known, the succession of костюмы, музыка, песни и танцы, nyşlyk ge ze len ji ni ama la aşyr ýan da- cultures is contrary to static nature, пришедшие к нам из глубины веков, şary ýurtla ryň sy ýa hat çy lyk kom pa ni- time renews the outer frame of an- подчеркивали глубокую символич- ýala ry nyň 160-dan gow rak we kil le ri cient traditions, a newly enlighten their ность этого древнего празднества в bar. essence, that the holiday had dem- честь весеннего пробуждения при- Mä lim bol şy ýaly, mede ni ýe tiň ne- onstrated it in the flourishing moun- роды и обновления жизни. В Год по- sil ler den-ne sil le re geçi şine dur gun lyk tainous valley of the Akhal. Here an читания наследия, преобразования hä si ýe ti ýat dyr, wagt gady my däp le ri improvised Turkmen village with yurts Отчизны отмечаемый в нашей стра- tä ze çe gör nüş de be rip, onuň daş ky has been spread out, laid with car- не Новруз еще ярче засверкал все- ör tü gi ni täze le ýär. Mu ny Aha lyň dag pets and households with domestic ми своими гранями, отражая преем- etek le rin dä ki gül le ýän ýaýla la ryň birin- animals, smoking hearths, handicraft ственность традиций национальной de bo lan baýram çy lyk äh li köp dür lü li- workshops. A grandiose exposition in культуры. gi bi len gör kez di. Bu ýer de türk me niň the open air, that recreates traditional Итоговым мероприятием первого ak öýi, üs tü ne ha ly ýa zy lan se ki ler, village life of the Turkmen people was квартала года стало торжество, со- mal agyl la ry, ata ry lan ga zan lar, hünär- displayed there. стоявшееся 30 марта в Дашогузе во ment çi lik us sa ha na la ry ýer leş di ri lip, Colorful folklore and ethnographic Дворце Рухыет по случаю провоз- türkmen oba sy jan lan dy ry lan. Açyk performances, equestrian games, per- глашения города культурной столи- as ma nyň as tyn da türk men le riň ada- formances on the motives of ancient цей СНГ в 2016 году и старта про- ty oba dur mu şy ny gör kez ýän ägirt uly rites, bright national costumes, music, граммы мероприятий, посвященной eks po zi si ýa ýaý baň lan dy ryl dy. songs and dances, which reached us этому событию. Участниками акции Asyr la ryň jüm mü şin den ge lip ýe- from the depth of millennia underlined стали руководители и представи- ten folk lor-et nog ra fi ýa çy kyş la ry, at ly the deep symbolism of this ancient тели Исполнительного комитета oýun la ry, ga dy my däp le ri jan lan dyr- holiday in honor of the spring waken- Содружества Независимых Госу- ýan sahna lar, aja ýyp mil li lybas la ry, ing of nature and renewal of life. In the дарств, Межгосударственного фон- MIRAS 103 aý dym- sazla ry we tansla ry te bi ga tyň Year of Honouring Heritage and Trans- да гуманитарного сотрудничества ba har da oýan ma gy we täze len me gi forming Fatherland, the Novruz holi- государств-участников СНГ, мини- myna sy bet li ge çi ril ýän ga dy my baý- day, that is celebrated in our holiday стерств культуры ряда государств ram çy ly gyň çuň ňur ma ny sy ny nyg tap ever more bright enlightened with all Содружества, творческая интелли- gör kez di. Mi ra sa sar pa goý mak, Wa- its aspects, reflecting the succession генция, журналисты. В рамках фо- ta ny öz gert mek ýylyn da ýur du myz- of traditions of the national culture. рума состоялся концерт мастеров da bel le nil ýän Now ruz baý ra my milli A solemnity, that took place on 30 искусств стран СНГ, выставка про- изведений изобразительного и де- me de ni ýe tiň däp le ri niň ne sil den-nes le March in Dashoguz , in the Rukhyyet Palace became a summarizing mea- коративно-прикладного искусства, а geç ýän di gi ni şöh le len di rip, özü niň äh li surement of the first quarter of the также фотовернисаж. öwüş gi ni ni gör kez di. year. It was held on the occasion of Для гостей нашей страны было 30-njy martda Da şo guz şä he ri niň announcing the city as the cultural организовано посещение истори- Ru hy ýet köşgün de şä he riň 2016-njy capital of the CIS in 2016 and the start ко-культурных памятников Даш- ýyl da GDA-nyň me de ni paý tag ty diý- of the Programme of actions, devoted огузского велаята и других его до- lip yg lan edil me gi my na sy bet li bo lup to this event. The leaders and repre- стопримечательностей, в том числе ge çen da ba ra we şu waka ba gyş la nan sentatives of the Executive Committee Государственного историко-куль- çä re le riň mak sat na ma sy na ba dal ga of the Commonwealth of Independent турного заповедника «Куняургенч», be ril me gi şu ýy lyň bi rin ji çär ýe giniň States, Intergovernmental Fund on уникальные памятники которого jem leý ji çä re si bol dy. Çä rä Ga raş syz Humanitarian Cooperation of mem- внесены в Список всемирного на- Döw let le riň Ar ka la şy gy nyň Ýe ri ne ýe ti- ber-states of the CIS, of Ministries of следия ЮНЕСКО. ri ji ko mi te ti niň, GDA gat na şy jy döw let- Culture of a number of states– partici- Согласно Программе мероприя- le riň yn san per wer hyz mat daş ly gy nyň pants, creative intelligentsia, reporters тий «Дашогуз – культурная столица döw le ta ra gaz na sy nyň, Ar ka la şy gyň became the partakers of the action. In СНГ-2016», в течение года также bir nä çe döw let le ri niň me de ni ýet mi- the framework of the forum a concert пройдут театральные представле- ния, кинопоказы и концерты масте- nistr lik le ri niň ýol baş çy la ry we we kil le ri, of masters of arts of the CIS, exhibition ров искусств Содружества, выстав- dö re di ji lik in tel li gen si ýasy, žurna list ler of works of art and decorative and ap- ки археологических экспонатов и gat naş dy lar. Foru myň çäk le rin de GDA plied arts, and also a photo vernisage. A visit to historical-and-cultural печатной продукции, встречи деяте- ýurt la ry nyň sun gat ussat la ry nyň kon- monuments of Dashoguz velayat and лей культуры, международные науч- ser ti, şe kil len di riş we ama ly-ha şam its other sightseeing, State historical- ные конференции. sun ga ty nyň eser le ri niň ser gi si, şeý le and–cultural preserve “Koneurgench”, В завершение настоящего обзора hem fo to wer ni saž lar bo lup geç di. unique monuments of which were in- – по традиции, о новых изданиях, Ýur du my zyň myh man la ry üçin Da- troduced into the list of the world heri- вышедших в свет в первом квартале şo guz we la ýa ty nyň tary hy-me de- tage by UNESCO, was organized for года. ni ýa dy gär lik le ri ne we beý le ki gö zel the visitors of our country. Замечательным подарком для турк- ýer le ri ne, şol san da deň siz-taý syz In accordance with the Programme менистанцев и всех, кто интересу- ýa dy gär lik leri ÝU NES KO-nyň Bü tin- of events “Dashoguz is Cultural Capi- ется богатейшим культурным насле- dün ýä mi ra sy nyň sa na wy na gi ri zi len tal of CIS-2016”, during this year there дием туркменского народа, стала «Kö neür genç» Döwlet ta ry hy-me de ni will be shown theatrical performances, книга Президента Туркмениста- на Гурбангулы Бердымухамедова «Paýhas çeşmesi» («Источник мудро- сти»), в которую вошли туркменские пословицы. Новое издание состоит из нескольких тематических разде- лов, в которых пословицы и поговор- ки сгруппированы по содержанию, отражая духовный мир народа, его поверья, нравственные устои, миро- воззрение и философию. Презентация книги состоялась 30 января в столичном Дворце мука- мов Государственного культурного центра Туркменистана. В этот же день в конференц-зале Академии наук Туркменистана впервые были представлены «Толковый словарь туркменского языка» и «Орфогра- фический словарь туркменского языка» результат кропотливого тру- да ученых-лингвистов.

104 MIRAS go rag ha na sy na baryp gör mek le ri gur- nal dy. «Da şo guz – 2016-njy ýyl da GDA- nyň me de ni paý tag ty» di ýen çä re le riň Mak sat na ma sy na la ýyk lyk da, ýy lyň do wa myn da Arka la şy gyň sun gat us- sat la ry nyň teatr sah na la ry, ki no gör- ke ziş le ri we kon sert le ri, ar heo lo gi ýa eks po nat la ry nyň we ne şir önüm le ri niň ser gi le ri, me de ni ýet iş gär le ri niň duşu- şyk la ry, hal ka ra yl my mas la hatla ry bo- lup ge çer. Şu sy nyň ahyryn da, däp bo ýun ça, ýy lyň bi rin ji çär ýe gin de çap dan çykan tä ze ne şir ler ba ra da du rup ge çe liň. Türk me nis tan ly lar we türk men halky nyň iň ňän baý me de ni mi ra- sy bilen gy zyk lan ýan lar üçin Türk- me nis ta nyň Prezi den ti Gurbanguly Berdimuhamedowyň türk men na kyl- la ry topla nan «Paý has çeş me si» atly ki ta by aja ýyp sow gat bol dy. Täze ne- şir bir nä çe te ma ti ki bö lekler den yba rat demonstration of films and concerts of «Толковый словарь туркменского bo lup, olar da hal kyň ruhy dün ýä si ni, masters of arts of the CIS, internation- языка» включает в себя около 50 onuň ynanç lary ny, ah lak sütün le ri ni, al scientific conferences, expositions тысяч слов, новых терминов и сло- dün ýä ga raý şy ny we pel se pe si ni şöh- of archeological findings and printed восочетаний. В «Орфографический le len dir ýän na kyl lar we ata lar söz le ri produce, meetings of cultural workers. словарь туркменского языка» вошло to par la ra bö lü nip dir. And in the conclusion of the pres- почти 110 тысяч слов. Помимо этого, Ki ta byň ta nyş dy ry lyş da ba ra sy 30- ent review, according to the tradition содержатся сведения об особенно- njy ýan war da Türkme nis ta nyň Döw let – about new publications, which were стях образования и употребления в me de ni mer ke zi niň paý tag ty myz da- issued in the first quarter of the current речи грамматических форм, нормах ky Mu kam lar köş gün de bo lup geç di. year. орфоэпии и орфографии. Новые Hut şol gü nüň özün de Türkme nis ta- A book by the President of Turkmeni- справочные издания станут востре- nyň Ylym lar aka de mi ýa synyň mej lis- stan Gurbanguly Berdimuhamedov бованными учебными пособиями ler zalyn da il kin ji ge zek dil çi alymla ryň “Paýhas çeşmesi” (“A Source of Wis“- как для специалистов-языковедов, hy syr dy ly zäh me ti niň ne ti je si bo lan dom”), which accumulates Turkmen так и широкой аудитории ценителей «Türk men di li niň dü şün di riş li söz lü gi» proverbs and sayings, in the rich- туркменского языка. we «Türkmen dili niň orfog ra fik söz lü- est cultural heritage of the Turkmen 23 марта во Дворце мукамов было gi» hö dür len di. people. The new edition consists of представлено широкой общественно- «Türk men di li niň düşün di riş li söz lü- several thematic chapters, in which сти, вышедшее в свет накануне Меж- gi» 50 mü ňe go laý sö zi, täze adal ga- proverbs and say- la ry we söz dü züm le ri ni öz içine al ýar. ings are grouped «Türk men di li niň or fog ra fik söz lü gi ne» according to the 110 mü ňe go laý söz gi ri zi len. Mun dan meaning, reflect- baş ga-da, on da söz le ýiş de gram ma tik ing the spiritual for ma la ry ýasa ma gyň we ulan ma gyň world of people, aý ra tyn lyk la ry, or foe pi ýa nyň we or- his beliefs, moral fog ra fi ýa nyň ka da la ry ba ra da mag lu- basis, outlook mat lar hem bar. Tä ze ne şir ler dil çi hü- and philosophy. när men ler, şeý le hem türk men di li niň The Book’s pre- ga dy ry ny bil ýän giň oky jy lar köp çü li gi sentation took üçin ar zy ly okuw gol lan ma la ry nyň bi ri place on 30 Janu- bo lar. ary in the capital 23-nji martda Mu kam lar köş gün- Palace of Mu- de Hal ka ra Now ruz gü nü niň öň ýa- kams of the State nyn da Türk me nis ta nyň Pre zi den ti Cultural Center Gurbanguly Berdimuhamedowyň ga- of Turkmenistan. la my nyň as tyn dan çy kan «Çaý – mel- The same day for hem hem yl ham» at ly ki tap giň köp çü- the first time there

MIRAS 105 was a presentation of the “Explanatory Dictionary of the Turkmen Language” and “Turkmen Spelling Dictionary” in the conference hall of the Academy of Sciences of Turkmenistan. These dic- tionaries are the result of painstaking work of linguists. “Explanatory Dictionary of the Turk- men Language” includes nearly 50 thousand words, new terms and word- combinations. “Turkmen Spelling Dic- tionary” includes nearly 110 thousand words. Besides this, there are data about the peculiarities of formation and usage of the grammatical forms in speech, norms of the orthoepy and orthography. New reference editions will become claimed learning aids as for the specialists-linguists, so for the wide readers – connoisseurs of the Turkmen language. On March 23, in the Palace of Mu- kams, a colorful book “Çay – mel- дународного дня Новруз, красочное hem hem ylham”(Tea is Healing and издание «Çaý – melhem hem ylham», li ge hö dür len di. Ki tap be je riş hä si ýet li Inspiration), was presented to the принадлежащее перу Президента we Gün do gar da diý seň ýör gün li iç gi wide readership. The Book was pub- Гурбангулы Бердымухамедова. Кни- bo lan ça ýa ba gyş lan ýar. Döw let baş- lished on the eve of the International га посвящена целебному и самому tu ta ny nyň tä ze işin de dö wür le riň we Novruz Day. This splendid edition is популярному на Востоке напитку – ne sil le riň, türk men me de ni ýe ti niň the work of the President Gurbanguly чаю. Новый труд главы государства hem-de çaý içmek däp le ri aýra tyn Berdimuhamedov. The Book is de- пронизан ощущением неразрывной voted to the curative and most popu- связи времен и поколений, истории orun eýe le ýän dur mu şy nyň ta ry hy nyň lar drink in the Orient – tea. The new и современности туркменской куль- we şu gü nü niň aý ryl maz bag la nyşygy- work of the Head of State is pieced туры и быта, в котором традиции ча- nyň du ýul ýan dy gy ba ra da ky pi kir eriş- through the feeling of an inextricable епития занимают особое место. ar gaç bo lup geç ýär. link of times and generations, history С присущим ученому системным подходом автор обобщил обширные сведения о происхождении и исто- рии этого чудодейственного напит- ка, его видах, составах, рецептах и способах заваривания, церемониях употребления, воздействии на орга- низм человека и многое другое, что будет интересно всем, кто любит чай. Книга, выпущенная в свет Госу- дарственной издательской службой Туркменистана, отличается богат- ством оформления. В ней использо- ваны репродукции картин известных туркменских художников, фотогра- фии археологических находок, об- разцов различных сосудов антич- ного периода и более поздних эпох, другие красочные иллюстрации. В числе изданий, посвященных Году почитания наследия, преобра- 2016-njy ýylda GDA-nyň medeni paýtagty diýlip yglan edilen Daşoguz şäheriniň Ruhyýet köşgi. зования Отчизны, – «Живописные Ruhyet palace of Dashoguz, announced as the cultural capital of CIS in 2016. легенды Древнего Мерва». Книга Дворец «Рухыет» города Дашогуз, объявленный культурной столицей СНГ в 2016 году. вышла в свет под эгидой Министер-

106 MIRAS Aly ma mah sus bo lan, top lum la ýyn and modernity of the Turkmen culture çeme leş me bi len aw tor bu tä sin iç gi- and way of life, where the traditions of niň ge lip çy ky şy we ta ry hy, onuň gör- tea-drinking take a special place. nüş le ri, dü zü mi, gaý nat ma gyň ýol la ry The author, being a scientist, us- we dem le ýiş usul la ry, çaý içmek da- ing a systematic approach, general- ba ra sy, onuň ada myň be de ni ne ed ýän izes wide data about the origin and tä si ri ba ra da we ça ýy go wy gör ýän ler history of this miraculous drink, its üçin gy zyk ly bol jak beý le ki bir nä çe giň kinds, content, recipes and way of its preparation, ceremonies of its usage, mag lu mat la ry jem läp dir. impact on the human being organism Türk me nis ta nyň Döw let ne şir ýat and many other aspects, which will be gullu gy ta ra pyn dan neşir edi len bu ki- quite interesting for all people, who tap owa dan be ze gi bilen ta pa wut lan- like tea. The Book, published by the ýar. On da meş hur türk men su ratkeş- State Publishing House of Turkmeni- le ri niň çe ken su rat la ry nyň nus ga la ry, stan, is distinguished with the richness ar heo lo gik tapyn dy la ryň su rat la ry, an- of its design. In it the reproductions of tik döw rü niň we has giç ki za man la ryň the pictures of famous Turkmen paint- dür li gap la ry nyň nus ga la ry, beýle ki ers, photos of the archeological find- owa dan şe killer bar. ings, models of vessels of the antique Mi ra sa sar pa goý mak, Wata ny öz- periods and more later epochs, other gert mek ýy ly na ba gyş la nan ne şir le- colorful illustrations. riň ara syn da «Gady my Mer wiň şe kil- Among the editions devoted to ства культуры и Союза художников ler dä ki rowa ýa ty» at ly neşir hem bar. the Year of Honouring Heritage and Туркменистана, проект осуществи- Bu ki tap Me de ni ýet mi nistr li gi niň we Transforming Fatherland is the follow- ла Туркменская государственная Türkme nis ta nyň Su rat keş ler bir leş me- ing one: “Picturesque Legends of the издательская служба при участии si niň ho wan dar ly gy as tyn da çap dan Ancient Merv”. The Book was pub- Международного журнала Туркме- çy ka ry lyp, tas la ma ny «Türk me nis tan» lished under the aegis of the Ministry of Culture and the Union of Painters of нистан». В «Живописных легендах halka ra žurna ly nyň gatnaş ma gyn da Turkmenistan; the project was imple- Древнего Мерва» раскрывается фе- Türk men döw let ne şir ýat gul lu gy ama- mented by the Turkmen State Publica- номен марыйской школы художни- la aşyr dy. «Gady my Mer wiň şe kil ler- tion Service with the participation of ков. Как отмечается в предисловии к dä ki ro wa ýa tyn da» su rat keş le riň Ma ry the international magazine “Turkmeni- новому богато иллюстрированному mek de bi niň fe no me ni açy lyp gör ke zil- stan”. The book “Picturesque Legends изданию, «Историческая аура одно- ýär. Baý be ze len täze neşi riň sözba şy- of the Ancient Merv” discloses the phe- го из древнейших городов Востока, synda bel le ni li şi ýa ly, «Gündo ga ryň iň nomenon of the Mary school of paint- всей территории в старой дельте ga dym şä herle ri niň bi ri niň, birma hal- ers. As it is noted in the Introduction to реки Мургаб, где когда-то существо- lar Margia na ýurdu nyň bo lan ýe ri niň, the new richly illustrated edition, “The Mur gap der ýa sy nyň kö ne hana sy nyň historical aura of one of the most an- вала страна Маргиана, оказала вли- ug run da ky äh li çäk le riň ta ry hy keş bi cient towns of the Orient, of the whole яние на творческую самобытность Ma ry we la ýa ty nyň diý seň dür li, öz- territory in the old delta of the Murgab художников Марыйского велаята, bo luş ly hä si ýet li, ýöne umu my bir syr River, where an old Margiana country таких разных, индивидуально-ха- bi len bir leş di ri len, gö ze gö rün me ýän existed, influenced greatly on the orig- рактерных, но в чем-то неуловимо ýa kyn ly gy bilen ta pa wut lan ýan su rat- inality of the painters of Mary velayat, близких, словно объединенных не- keş le ri niň dö re di ji lik özbo luş ly ly gy na so different, individual-and-character- кой общей тайной, каких еще нема- tä sir edip dir. Bu toprak da şeý le syr la- istic, but elusive close, as if united by ло хранит эта земля». ryň kö pü si sak lan ýar». some general secret, which our land Таким образом, панорама со- keeps a lot”. Şeý le lik de, 2016-njy ýylyň bi rin ji бытий первого квартала 2016 Thus, the panorama of events of the çär ýe gi niň wa ka la ry ýur du my zyň gel- года отразила динамику проис- first quarter of the year 2016 reflected jek dä ki ösüşle ri ne, onuň ra ýat la ry nyň ходящих в современном Туркме- the dynamics of reforms which take hal-ýag daý la ry nyň ýo ka ry de reje si ni place in contemporary Turkmenistan, нистане преобразований, направ- üp jün etmä ge gönük di ri lip, Türk me- aimed at the further progress of the ленных на дальнейший прогресс nis tan da bo lup geç ýän öz gert me le riň country, ensuring of the high levelof страны,обеспечение высокого уров- dep gi ni ni be ýan et di. well-being of its citizens. ня благосостояния ее граждан.

Maral Gajarowa Maral Kajarova Марал Каджарова

MIRAS 107 «MIRAS» YLMY-KÖPÇÜLIKLEÝIN ŽURNALYNYŇ 2015-NJI ÝYLDAKY SANLARYNYŇ MAZMUNY

THE CONTENTS OF THE POPULAR SCIENTIFIC «MIRAS» JOURNAL FOR THE YEAR 2015

СОДЕРЖАНИЕ НАУЧНО-ПОПУЛЯРНОГО ЖУРНАЛА «МИРАС» ЗА 2015 ГОД

108 MIRAS А. КУРБАНОВ (Туркменистан) НОВЫЕ ДАННЫЕ ПО НЕОЛИТУ И ЭНЕОЛИТУ ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ: ДАШЛЫ-ДЕПЕ (ТУРКМЕНИСТАН)

Ş. KRAUS (Ger ma ni ýa Fe de ra tiw Respub li kasy) G. ÝAGŞYMYRADOW (Türkmenistan) DAŞ LY DE PE DEN (TÜRK ME NIS TAN) TAPY LAN WE ENEO LIT DÖW RÜ NE DE GIŞ LI BO LAN GA MA NYŇ XRF DER ŇE WI S. KRAUS (Federal Republic of Germany) G.YAGSHIMURADOV (Turkmenistan) XRF ANALYSIS OF A CHALCOLITHIC DAGGER FROM DASHLY DEPE (TURKMENISTAN) Ш. КРАУС (Федеративная Республика Германия) Г. ЯГШИМУРАДОВ (Туркменистан) XRF АНАЛИЗ ЭНЕОЛИТИЧЕСКОГО КИНЖАЛА ИЗ ДАШЛЫ-ДЕПЕ (ТУРКМЕНИСТАН)

MEDENIÝETLERIŇ, HALKLARYŇ WE SIWILIZASIÝALARYŇ ÖZARA GATNAŞYKLARY INTERACTION OF CULTURES, NATIONS AND CIVILISATIONS ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ КУЛЬТУР, НАРОДОВ И ЦИВИЛИЗАЦИЙ

G. GUZYÇYÝEWA (Türkmenistan) SEL JUK LAR DÖW RÜ NIŇ ZE NAN ŞAHY RY G. GUZYCHIYEVA (Turkmenistan) POETESS OF SELJUK EPOCH Г. ГУЗЫЧИЕВА (Туркменистан) ПОЭТЕССА ЭПОХИ СЕЛЬДЖУКОВ

R. BA HO DI ROW (Öz be gis tan Respublikasy) XI-XIII ASYR LARYŇ ALYM LA RY NYŇ ESER LE RIN DE YLYM LA RYŇ KLAS SI FI KA SI ÝA ME SE LE SI R.BAHODIROV (Republic of ) THE PROBLEM OF CLASSIFICATION OF SCIENCES IN XI – XIII CEN- TURIES SCIENTISTS WORKS Р.БАХОДИРОВ (Республика Узбекистан) ПРОБЛЕМА КЛАССИФИКАЦИИ НАУК В ПРОИЗВЕДЕНИЯХ УЧЕНЫХ XI – XIII ВЕКОВ

TÜRK ME NIS TA NYŇ PRE ZI DEN TI GURBANGULY GA RAŞ SYZ, BITA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ JEM GY ÝET ÇI LIK, YLMY BERDIMUHAMEDOWYŇ TÜRKMEN HALKY NA TÄ ZE ÝYL GUTLA GY WE ME DE NI DUR MU ŞY NYŇ WA KA LA RY NA SYN NEW YEAR ADDRESS OF TURKMENISTAN PRESIDENT (ýan war-mart) GURBANGULY BERDIMUHAMEDOV TO THE TURKMEN PEOPLE THE REVIEW OF EVENTS OF PUBLIC, SCIENTIFIC AND CULTURAL НОВОГОДНЕЕ ОБРАЩЕНИЕ ПРЕЗИДЕНТА ТУРКМЕНИСТАНА LIFE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN ГУРБАНГУЛЫ БЕРДЫМУХАМЕДОВА К ТУРКМЕНСКОМУ НАРОДУ (January-March) ОБЗОР СОБЫТИЙ ОБЩЕСТВЕННОЙ, НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ GA RAŞ SYZ, HE MI ŞE LIK BI TA RAP TÜRK ME NISTA NYŇ HAL KY NA ЖИЗНИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА TO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN (январь-март) НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА

GA RAŞ SYZ, HE MI ŞE LIK BI TA RAP TÜRK ME NISTA NYŇ HAL KY NA TO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА

TÄZE AÇYŞLAR WE IŞLÄP DÜZMELER NEW FINDS AND DISCOVERIES НОВЫЕ ОТКРЫТИЯ И РАЗРАБОТКИ

T. HO JA NY ÝA ZOW (Türkme nis tan) MERW HOREZMŞA LA RY ANUŞ TEGI NI LER DÖWRÜN DE T. KHOJANIYAZOV (Turkmenistan) MERV IN EPOCH OF KHOREZMSHAHS ANUSHTEGINS Т. ХОДЖАНИЯЗОВ (Туркменистан) МЕРВ В ЭПОХУ ХОРЕЗМШАХОВ АНУШТЕГИНИДОВ

N. BO ROFF KA (Germaniýa Federatiw Respublikasy) A. GURBANOW (Türkmenistan) MER KE ZI AZIÝA NYŇ NEO LI TI WE ENEOLI TI BARA DA KY TÄ ZE MAG- LU MAT LAR: DAŞ LY DE PE (TÜRK ME NIS TAN) N. BOROFFKA (Federal Republic of Germany) A. KURBANOV (Turkmenistan) NEW DATA ON THE NEOLITHIC AND ENEOLITHIC OF CENTRAL ASIA: DASHLY DEPE (TURKMENISTAN) Н. БОРОФФКА (Федеративная Республика Германия)

MIRAS 109 ABU NASR UT BI NIŇ «DÖW LE TIŇ SÜ TÜ NI NIŇ TA RY HY» AT LY ÝYL ÝAZ GY LA RY NYŇ STI LIS TIK WE EDEBI AÝRA TYN LYK LA RY F.BOBOYEV (Tajikistan Republic) STYLISTIC AND LITERARY PECULIARITIES OF THE CHRONICLE “HISTORY OF YAMINI” OF ABUNASR UTBI Ф.БОБОЕВ (РеспубликаТаджикистан) СТИЛИСТИЧЕСКИЕ И ЛИТЕРАТУРНЫЕ ОСОБЕННОСТИ ХРОНИКИ «ИСТОРИЯ ЯМИНИ» АБУНАСРА УТБИ

A. JU MA ÝEW, A. NUR LY ÝE WA (Türkmenistan), TA RY HY WE MEDE NI MI RA SY GORA MA GYŇ HUKUK ESAS LA RY A. JUMAYEV, A. NURLYEVA (Turkmenistan) LEGAL BASES OF HISTORICAL AND CULTURAL HERITAGE А.ДЖУМАЕВ, А.НУРЛЫЕВА (Туркменистан) ПРАВОВЫЕ ОСНОВЫ СОХРАНЕНИЯ ИСТОРИЧЕСКОГО И КУЛЬТУРНОГО НАСЛЕДИЯ

H.MIN NE GU LOW (Ta tarys tan Res pub li ka sy, Rus si ýa Fe de ra si ýasy) TÜRK MEN LE RIŇ WE TA TAR LA RYŇ KÖPA SYR LYK ÖZARA GATNA ŞYK LA RY KH. MINNEGULOV (The Republic of Tatarstan, the Russian Federation) CENTURIES-OLD INTERRELATIONS OF THE TURKMEN AND TATAR PEOPLES Х. МИННЕГУЛОВ (Республика Татарстан, Российская Федерация) МНОГОВЕКОВЫЕ ВЗАИМОСВЯЗИ ТУРКМЕН И ТАТАР

MEDENIÝETLERIŇ, HALKLARYŇ WE SIWILIZASIÝALARYŇ ÖZARA GATNAŞYKLARY INTERACTION OF CULTURES, NATIONS AND CIVILISATIONS ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ КУЛЬТУР, НАРОДОВ И ЦИВИЛИЗАЦИЙ

A. KOMI LOW (Tä ji gis tan Res pub lika sy) «AKA DE MI ÝA» WE «AKA DE MI KI YLYM LAR» DÜ ŞÜN JELE RI NIŇ GE- LIP ÇY KY ŞY NYŇ TA RY H Y А.КОMILOV (Tajikistan Republic) THE HISTORY OF THE ORIGIN OF THE NOTION – “ACADEMIA” AND “ACADEMIC SCIENCES” А.КОМИЛОВ (Республика Таджикистан) ИСТОРИЯ ПРОИСХОЖДЕНИЯ ПОНЯТИЙ – «АКАДЕМИЯ» И «АКАДЕМИЧЕСКИЕ НАУКИ» GA RAŞ SYZ, BAKY BI TA RAP TÜRK ME NISTA NYŇ AT ŞY NAS LA RY NA, BE DEW JAN KÖ ÝER LE RI NE WE MÄHRI BAN HAL KYNA Ý. ORAZGY LY JOW (Türk me nis tan) TO HORSEBREEDERS, CONNOISSEURS OF TURKMEN RACERS GA DY MY MERW BE ÝIK SEL JUK LAR ZAMA NYN DA AND TO THE PEOPLE OFINDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN YA. ORAZGYLYJOV (Turkmenistan) КОНЕВОДАМ, ЦЕНИТЕЛЯМ ТУРКМЕНСКОГО СКАКУНА И НАРОДУ ANCIENT MERV IN THE EPOCH OF GREAT SELJUKS НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА Я.ОРАЗГЫЛЫДЖОВ (Туркменистан) ДРЕВНИЙ МЕРВ В ЭПОХУ ВЕЛИКИХ СЕЛЬДЖУКОВ GA RAŞ SYZ, HE MI ŞE LIK BI TA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ HAL KY NA TO THE PEOPLE OF THE INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN S.SA RI ÝEW (Öz be gis tan Respublikasy) НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА MAG TYM GU LY NYŇ ŞYG RY ÝE TI WE ÖZBEK HALK BAG ŞY LA RY NYŇ DÖ RE DI JI LI GI GA RAŞ SYZ, HE MI ŞE LIK BI TA RAP TÜRK ME NISTA NYŇ HAL KY NA S. SARIYEV (Republic Uzbekistan) TO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN LYRIC POETRY OF MAGTYMGULY AND THE CREATIVITY OF НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА UZBEK NATIONAL BAGSHI С. САРИЕВ (Республика Узбекистан) GARAŞ SYZ, HEMI ŞE LIK BITA RAP TÜRK MENIS TA NYŇ YL MY JEMGY - ЛИРИКА МАХТУМКУЛИ И ТВОРЧЕСТВО УЗБЕКСКИХ НАРОДНЫХ ÝETÇI LI GI NE HEM-DE «BER KARAR DÖWLE TI MI ZIŇ BAGTY ÝAR LYK БАХШИ DÖWRÜN DE YLYM, TEHNI KA WE INNO WA SION TEHNO LO GI ÝA LAR» YLMY WE MEDENI DURMUŞ HABARLARY AT LY HAL KARA YL MY MAS LAHA TA GAT NAŞY JY LA RA CHRONICLES OF SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE TO SCIENTIFIC PUBLICITY OF INDEPENDENT NEUTRAL TURK- ХРОНИКА НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ MENISTAN AND PARTICIPANTS OF THE INTERNATIONAL SCIEN- TIFIC CONFERENCE «SCIENCE, ENGINEERING AND INNOVATIVE GA RAŞ SYZ, BITA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ JEM GY ÝET ÇI LIK, YL MY TECHNOLOGIES IN THE PROSPEROUS EPOCH OF THE POWERFUL WE ME DE NI DUR MU ŞY NYŇ WA KA LARY NA SYN STATE» (ap rel-iýun) НАУЧНОЙ ОБЩЕСТВЕННОСТИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО REVIEW OF PUBLIC, SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE EVENTS OF ТУРКМЕНИСТАНА И УЧАСТНИКАМ МЕЖДУНАРОДНОЙ НАУЧНОЙ INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN КОНФЕРЕНЦИИ «НАУКА, ТЕХНИКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ТЕХНО- (April-June) ЛОГИИ В ЭПОХУ МОГУЩЕСТВА И СЧАСТЬЯ» ОБЗОР СОБЫТИЙ ОБЩЕСТВЕННОЙ, НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА TÄZE AÇYŞLAR WE IŞLÄP DÜZMELER (апрель-июнь) NEW FINDS AND DISCOVERIES НОВЫЕ ОТКРЫТИЯ И РАЗРАБОТКИ

F. BOBO ÝEW (Tä ji gis tan Res pub lika sy)

110 MIRAS F. RI ÇARD (Fran si ýa Res pub li ka sy) ALEK SANDR HODZ KO WE MAGTYM GULY NYŇ ŞY GYR LA RY F. RICHARD (Franсe Republic) ALEKSANDER CHODZKO AND WORKS BY MAGTYMGULY Ф. РИЧАРД (Французская Республика) АЛЕКСАНДР ХОДЗЬКО И ПРОИЗВЕДЕНИЯ МАХТУМКУЛИ

N. WAS KIW (Uk rai na) GU SEÝN MUH TA ROW WE ALEKSEÝ KO LO MIÝES: DRA MA TURG LA RYŇ GEPLE ŞI GI N.VASKIV (Ukraine) HUSSEIN MUHTAROV AND ALEKSEY KOLOMIYTZ: DIALOGUE OF PLAYWRIGHTS Н.ВАСЬКИВ (Украина) ГУСЕЙН МУХТАРОВ И АЛЕКСЕЙ КОЛОМИЕЦ: ДИАЛОГ ДРАМАТУРГОВ

D. ÝAZ KU LY ÝEW (Türkmenistan) MAG TYM GU LY NYŇ ŞY G RY ÝE TI NIŇ MIL LI LI GI D. YAZKULIYEV (Turkmenistan) NATIONAL CHARACTER OF POETRY OF MAGTYMGULY Д. Язкулиев (Туркменистан) НАЦИОНАЛЬНЫЙ ХАРАКТЕР ПОЭЗИИ МАХТУМКУЛИ

Z. ALI KURE ŞI (Pakistan Yslam Respublikasy) MAG TYM GU LY PY RA GY NYŇ ŞYG RY ÝE TI Z. ALI QURESHI (Islamic Republic Pakistan) MAGTYMGULY FRAGI – POETIC COLLECTION З. АЛИ КУРЕШИ (Исламская Республика Пакистан) ПОЭЗИЯ МАХТУМКУЛИ ФРАГИ

S. SAGLAM (Tür ki ýe Res pub li ka sy) «WAG ZY-AZAT» ESERIN DE HE KA ÝA HÄ SI ÝET LI BÖ LEKLER S. SAGLAM (Тurkish Republic) RENDERING ELEMENTS IN “VAGZY-AZAT” С. САГЛАМ (Турецкая Республика) ЭЛЕМЕНТЫ ПЕРЕСКАЗА В ПРОИЗВЕДЕНИИ «ВАГЗЫ-АЗАТ»

YLMY WE MEDENI DURMUŞ HABARLARY CHRONICLES OF SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE GA RAŞ SYZ, HE MI ŞE LIK BI TA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ MEK DEP ХРОНИКА НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ OKUW ÇY LA RY NA, TALYP ÝAŞ LA RY NA, MU GAL LYM LA RY NA WE BI- LIM IŞ GÄR LE RI NE GA RAŞ SYZ, BITA RAP TÜRK ME NISTA NYŇ JEM GY ÝET ÇI LIK, YL MY TO THE SCHOOLCHILDREN, STUDENT YOUTH, TEACHERS AND WE ME DE NI DUR MU ŞY NYŇ WA KA LARY NA SYN WORKERS OF THE EDUCATIONAL SPHERE OF THE INDEPENDENT (iýul-sent ýabr) AND NEUTRAL TURKMENISTAN REVIEW OF PUBLIC, SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE EVENTS OF ШКОЛЬНИКАМ, СТУДЕНЧЕСКОЙ МОЛОДЕЖИ, ПРЕПОДАВАТЕЛЯМ INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN И РАБОТНИКАМ СФЕРЫ ОБРАЗОВАНИЯ НЕЗАВИСИМОГО (July-September) НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА ОБЗОР СОБЫТИЙ ОБЩЕСТВЕННОЙ, НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ

ЖИЗНИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА TÄZE AÇYŞLAR WE IŞLÄP DÜZMELER (июль-сентябрь) NEW FINDS AND DISCOVERIES НОВЫЕ ОТКРЫТИЯ И РАЗРАБОТКИ

H.ÝUSUBOW (Türkmenistan) AHE ME NI LER DÖW LE TI NIŇ TA RY HYN DAN PAR ÇA ÝA-DA FRA DYŇ GOZ GA LA ŇY BARA DA KELAM Kh.YUSUPOV (Turkmenistan) FROM THE HISTORY OF THE AHEMENIDS STATE OR NARRATION ABOUT FRAD REVOLT Х.ЮСУПОВ (Туркменистан) ИЗ ИСТОРИИ ГОСУДАРСТВА АХЕМЕНИДОВ ИЛИ ПОВЕСТВОВАНИЕ О ВОССТАНИИ ФРАДА A. BER DI ÝEW (Türkmenistan) HY WAA BA DYŇ YLMY – TARY HY GYMMAT LY G Y A.BERDIYEV (Turkmenistan) SCIENTIFIC – HISTORICAL VALUE OF KHIVAABAD А.БЕРДЫЕВ (Туркменистан) НАУЧНО – ИСТОРИЧЕСКАЯ ЦЕННОСТЬ ХИВААБАДА

MEDENIÝETLERIŇ, HALKLARYŇ WE SIWILIZASIÝALARYŇ ÖZARA GATNAŞYKLARY INTERACTION OF CULTURES, NATIONS AND CIVILISATIONS ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ КУЛЬТУР, НАРОДОВ И ЦИВИЛИЗАЦИЙ

MIRAS 111 С. АТДАЕВ (Туркменистан) ТРАДИЦИЯ ПОЧИТАНИЯ ЗЕМЛИ У ТУРКМЕН

MEDENIÝETLERIŇ, HALKLARYŇ WE SIWILIZASIÝALARYŇ ÖZARA GATNAŞYKLARY INTERACTION OF CULTURES, NATIONS AND CIVILISATIONS ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ КУЛЬТУР, НАРОДОВ И ЦИВИЛИЗАЦИЙ

K. KURAMBAÝEW (Garagalpagystan, Özbegistan Respublikasy) MAGTYMGULYNYŇ ŞYGRYÝETINIŇ AŞYGY K. КURAMBAYEV (Кara-Kalpakstan, Republic Uzbekistan) FOREVER INSPIRED BY PYRAGY’S POETRY K. КУРАМБАЕВ (Каракалпакстан, Республика Узбекистан) ПОЭЗИЕЙ ФРАГИ НАВЕКИ ВДОХНОВЛЕН

H. MÄ TI ÝEW (Türk me nis tan) LING WO ME DE NI ÝE TIŇ TARY HYN DAN KH. MYATIYEV (Turk me nis tan) FROM THE HISTORY OF LINGUISTIC CULTURE Х. МЯТИЕВ (Туркменистан) ИЗ ИСТОРИИ ЛИНГВОКУЛЬТУРЫ

YLMY WE MEDENI DURMUŞ HABARLARY CHRONICLES OF SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE ХРОНИКА НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ

GA RAŞ SYZ, BITA RAP TÜRK ME NISTA NYŇ JEM GY ÝET ÇI LIK, YL MY WE ME DE NI DUR MU ŞY NYŇ WA KA LARY NA SYN (okt ýabr-de kabr) REVIEW OF PUBLIC, SCIENTIFIC AND CULTURAL EVENTS OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN (October-December) ОБЗОР СОБЫТИЙ ОБЩЕСТВЕННОЙ, НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА (октябрь-декабрь)

GA RAŞ SYZ, HE MI ŞE LIK BI TA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ HAL KY NA TO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА

GA RAŞ SYZ, HE MI ŞE LIK BI TA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ HAL KY NA TO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА

TÄZE AÇYŞLAR WE IŞLÄP DÜZMELER NEW FINDS AND DISCOVERIES НОВЫЕ ОТКРЫТИЯ И РАЗРАБОТКИ

B. ÝÜ JEL (Tür ki ýe Respublikasy) BA BY RYŇ «DIWA NY NYŇ» ESA SY AÝ RA TYNLYK LA RY B. YUJEL (Turkish Republic) THE BASIC PECULIARITIES OF BABUR’S «DIVAN» Б. ЮДЖЕЛ (Турецкая Республика) ОСНОВНЫЕ ОСОБЕННОСТИ «ДИВАНА» БАБУРА

R. BA HO DI ROW (Özbe gis tan Res pub li ka sy) AÝ RY-AÝRY WE KÖPSAN LY YLYM LA RYŇ TO PAR LA RA BÖ LÜ NI ŞI NE BA GYŞ LA NY LAN GOL ÝAZ MA TRAK TAT LA RY R.BAKHODIROV (The Republic of Uzbekistan) THE MANUSCRIPT TREATISES, DEDICATED TO THE CLASSIFICATION OF A GREAT QANTITY AND SEPARATE SCIENCES Р.БАХОДИРОВ (Республика Узбекистан) РУКОПИСНЫЕ ТРАКТАТЫ, ПОСВЯЩЕННЫЕ КЛАССИФИКАЦИИ БОЛЬШОГО КОЛИЧЕСТВА И ОТДЕЛЬНЫХ НАУК

S. ATDAYEW (Türk me nis tan) TÜRKMENLERIŇ TOPRAGA TAGZYM ETME DÄPLERI S. ATDAYEV (Turkmenistan) TRADITION OF THE LAND HONORING AMONG TURKMEN PEOPLE

112 MIRAS Terjime edenler: O. Çaryýew, B. Saryhanow, G. Saryýewa, Ž. Garryýewa, E. Rasulowa, N. Döwletowa. Türkmen tekstiniň redaktory A. Durdyýewa. Rus tekstiniň redaktory B. Lapaýew. Çeperçilik redaktory Ýa.Hojamyradow Terjimeçi M. Gajarowa.

Žurnalyň şu sanynda I. Lomowyň we Ýa. Hojamyradowyň düşüren suratlary peydalanyldy

© «Miras» žurnalynyň redaksiýasy © «Miras» Journal © Редакция журнала «Мирас»

Salgysy: Türkmenistan, Aşgabat ş., Address: 13 «A», Pushkin str., Адрес: Туркменистан, г. Ашхабад, 744000, Puşkin köç. Ashgabat, Turkmenistan 744000, 744000, улица Пушкина, 13«А», 13-nji «A» jaýy, tel./faks: 94-01-77, 93-01-79 tel./fax: 94-01-77, 93-01-79 тел./факс: 94-01-77, 93-01-79 Žurnaldan göçürilende we ondaky All rigths reserved. The Journal is not При перепечатке и использовании materiallardan peýdalanylan ýagdaýynda responsible for unsolicited materials. материалов ссылки на журнал žurnala salgylanmak hökmanydyr. Reproducing in any manner without prior обязательны. Golýazmalar we suratlar written permission prohibited. Рукописи и фотографии yzyna gaýtarylmaýar. Manuscripts and photographs are not returned. не возвращаются.

Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № 2500 Türkmenistanyň Metbugat merkezinde çap edildi. 1/2016

HERITAGE POPULAR-SCIENTIFIC JOURNAL НАСЛЕДИЕ НАУЧНО-ПОПУЛЯРНЫЙ ЖУРНАЛ 1/2016 Y L M Y - K Ö P Ç Ü L I K L E Ý I N Ž U R N A L