Arkusz STAROŹREBY (445)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz STARO ŹREBY (445)

Warszawa 2010 Autorzy: Przemysław Dobek*, Paweł Kwecko*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Jerzy Król**, Małgorzata Marczak, Jan Wierchowiec***, Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny Planszy A: Dariusz Grabowski* Redaktor regionalny Planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka*

* – Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA , ul. Wierzbowa 15 , 50-056 Wrocław *** – SEGI AT sp. z o.o., ul. Baletowa 30, 02-867 Warszawa

ISBN…

Spis tre ści I. Wst ęp – P. Dobek ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – P. Dobek ...... 4 III. Budowa geologiczna – P. Dobek ...... 7 IV. Zło Ŝa kopalin – P. Dobek ...... 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – P. Dobek ...... 16 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – P. Dobek, J. Wierchowiec ...... 19 VII. Warunki wodne – P. Dobek ...... 21 1. Wody powierzchniowe...... 21 2. Wody podziemne...... 22 VIII. Geochemia środowiska ...... 25 1. Gleby – P. Kwecko ...... 25 2. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Marawiec ...... 27 IX. Składowanie odpadów – J. Król, M. Marczak ...... 30 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – P. Dobek ...... 37 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – P. Dobek ...... 38 XII. Zabytki kultury – P. Dobek ...... 43 XIII. Podsumowanie – P. Dobek, J. Król, M. Marczak ...... 44 XIV. Literatura ...... 46

I. Wst ęp

Arkusz Staro źreby Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) został opracowany w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym – Pa ństwowym Instytucie Badawczym w Warszawie (plansza A i plansza B – warstwa geochemia środowiska) i Przedsi ębiorstwie Geologicznym „Proxima” SA we Wrocławiu (plansza B – warstwa składowanie odpadów). Arkusz wykonano zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja..., 2005). Przy jego opracowaniu wykorzystano i zaktualizowano mate- riały archiwalne zamieszczone na arkuszu Staro źreby Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym przez SEGI-AT Sp. z o.o. w Warszawie (Krogulec, Wierchowiec, 2004). Mapa geo środowiskowa Polski w skali 1:50 000 jest kartograficznym odwzorowaniem informacji dotycz ących wyst ępowania kopalin i gospodarczego ich wykorzystania na tle wybranych elementów środowiska: hydrogeologii, geologii in Ŝynierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Składa si ę ona z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowane tre ści Mapy geologiczno – gospodarczej Polski uzupełnione o system NATURA 2000, a plansza B nowe tre ści dotycz ące zagro Ŝeń powierzchni ziemi w tym geochemii środowiska i składowania odpadów. Głównym przeznaczeniem mapy jest wspomaganie lokalnego i regionalnego planowa- nia przestrzennego, zwłaszcza w zakresie działalno ści gospodarczej, polegaj ącej na eksploatacji kopalin. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospoda- rowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Przedstawione na mapie informacje mog ą by ć wykorzystane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju gmin le- Ŝą cych w obr ębie arkusza, powiatu płockiego, a w szerszym uj ęciu województwa mazowieckiego. Dane o środowisku przedstawione na niniejszym arkuszu, pomocne s ą dla sporz ądza- nia opracowa ń ekofizjograficznych, a tak Ŝe przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Mogą te Ŝ by ć przydatne w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych społeczno ści oraz w edukacji na wszystkich szczeblach nauczania. W celu opracowania niniejszej mapy przeanalizowano materiały archiwalne oraz przeprowadzono konsultacje i uzgodnienia w: Mazowieckim Urz ędzie Wojewódzkim w Warsza- wie, Starostwie powiatowym w Płocku, urz ędach gmin (oraz w ich jednostkach pomocni- czych): Bielsk, Bodzanów, Bulkowo, Drobin, Płock, Radzanowo, Słupno, Staro źreby, Stara Biała oraz w Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Wydział II w Płocku. Wykorzystano

3 równie Ŝ materiały archiwów Pa ństwowego Instytutu Geologicznego. W czasie zwiadu terenowego (grudzie ń 2009 i luty 2010 roku) zaktualizowano stare i pozyskano nowe informacje.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Staro źreby poło Ŝony jest mi ędzy 52°30’ a 52°40’ szeroko ści geograficznej północnej oraz mi ędzy 19°45’ a 20°00’ długo ści geograficznej wschodniej. Administracyjnie opisywany obszar nale Ŝy do województwa mazowieckiego, powiatu płockiego (gminy: Staroźreby, Bulkowo, Bodzanów, Drobin, Bielsk, Stara Biała, Radzanowo, Słupno i Płock). Według podziału fizyczno-geograficznego Polski (Kondracki, 2000) omawiany obszar poło Ŝony jest w obr ębie trzech makroregionów: Niziny Północnomazowieckiej, Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej i Pojezierza Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiego. Do wymienionych jednostek nale Ŝą mezoregiony, odpowiednio: Wysoczyzna Pło ńska – obejmuj ąca najwi ększ ą cz ęść obszaru arkusza, Kotlina Płocka i Pojezierze Dobrzyńskie, (fig. 1). Obszar arkusza charakteryzuje strefowy układ rze źby, wynikaj ący z przebiegu procesów glacjalnych i interglacjalnych. Najwy Ŝej wyniesiony obszar znajduje si ę w NE cz ęści arkusza, w rejonie wsi Sochocino – Czy Ŝewo. Wysoko ść terenu osi ąga tutaj 163,3 m n.p.m. W kierunku doliny Wisły powierzchnia terenu stopniowo obni Ŝa si ę: w rejonie skłonu wysoczyzny osi ąga wysoko ść ok. 100 m n.p.m., a w dolinie Wisły ok. 57,0 m n.p.m. Deniwelacja powierzchni arkusza wynosi zatem ok. 106 m. Wysoczyzna Pło ńska stanowi rozległ ą równin ę morenow ą. W jej centralnej cz ęś ci prze- biega ostaniec denudacyjny, zbudowany ze spi ętrzonych glacitektonicznie, złuskowanych utworów neogenu, przykrytych osadami zlodowace ń odry i warty. Wysoko ść tej formy waha si ę od 140 do 150 m n.p.m. W kierunku północnym i północno-wschodnim od osta ńca rozci ąga si ę rozległa równina morenowa zdenudowana, której powierzchnia urozmaicona jest poprzez występowanie równin sandrowych, kemów i tarasów kemowych, rozległych rozci ęć erozyjnych, zagł ębie ń wytopiskowych i sto Ŝków napływowych. Południowe stoki osta ńca charakteryzuj ą liczne rozci ęcia erozyjne. Dalej w kierunku południowo-zachodnim rozci ąga si ę wysoczyzna morenowa. Pojezierze Dobrzy ńskie zlokalizowane jest w zachodniej cz ęś ci arkusza. Obszar Poje- zierza stanowi płaska wysoczyzna morenowa, z charakterystycznym elementem powierzchni terenu, jakim s ą wzgórza moren z wyci śni ęcia glacitektonicznego oraz kemy. Rejon południowo-zachodni arkusza zajmuje dolina Wisły, wraz z systemem tarasów pradolinnych i rzecznych. Wydzielono tu taras nadzalewowy i dwa poziomy tarasów zalewo-

4 wych. Znajduj ą si ę tu tak Ŝe równiny akumulacji torfowej, wydmy, a u podnó Ŝa kraw ędzi wysoczyzny sto Ŝki napływowe.

Si erp a ien 318.62 w ic R r a ac k ią Ŝ S nica Raci ąŜ Mochowo Drobin

318.61 315.14

Staro źreby Płonka Mo łta wa Płock Bulkowo

315.36 W i sła

318.71 Gąbin Słubice Wyszogród B 318.73 zu ra

0 5 10 15 20 25 km

1 2 3 4

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Staro źreby na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2000) 1 – granice podprowincji, 2 – granice makroregionów, 3 – granice mezoregionów, 4 – Zbiornik Włocławski podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie podprowincja Niziny Środkowopolskie makroregion Pojezierze Chełmi ńsko-Dobrzy ńskie makroregion Nizina Północnomazowiecka mezoregion Pojezierze Dobrzy ńskie (315.14) mezoregiony Wysoczyzna Pło ńska (318.61) Równina Raci ąska (318.62) makroregion pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka makroregion Nizina Środkowomazowiecka mezoregion Kotlina Płocka (315.36) mezoregiony: Równina Kutnowska (318.71) Kotlina Warszawska (318.73)

Opisywany obszar nale Ŝy do wielkopolsko-mazowieckiego regionu klimatycznego. Średnia temperatura roczna wynosi około 7–7,5°C, najchłodniejszym miesi ącem jest grudzie ń ze średni ą temperatur ą 5,7°C, za ś najcieplejszym lipiec ze średni ą temperatur ą 19,7°C. Dni mro źnych (z temperatur ą dobow ą maksymaln ą poni Ŝej 0°C) jest około 40, a dni z przymroz- kiem (z minimaln ą temperatur ą w ci ągu doby spadaj ącą poni Ŝej 0°C) 60–70. Rejon cechuje si ę średnim opadem rocznym wynosz ącym 550–575 mm i jest on ni Ŝszy od średniej dla Pol-

5 ski (600 mm). Liczba dni z opadem wynosi ok. 166 (w tym 48 ze śniegiem). Parowanie tere- nowe wynosi ponad 500 mm/rok (Wo ś, 1999). Lasy zajmuj ą niewielk ą powierzchni ę. Jedyny, kilkusethektarowy kompleks le śny poło- Ŝony jest w południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza (rejon Słupna). Pozostałe lasy wyst ępuj ą tylko w formie izolowanych enklaw, tj. na ubogich glebach piaszczystych lub na terenach o niekorzystnym ukształtowaniu i s ą one najcz ęś ciej silnie przeobra Ŝone przez człowieka. Gleby chronione wyst ępuj ą w postaci kompleksów ró Ŝnej wielko ści na całym niemal Ŝe obszarze z wyj ątkiem północno-wschodniej i południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza. Zwarte obszary gleb poło Ŝone s ą w rejonie: Kanigowa Nowego (południowo-wschodnia cz ęść ), Stró- Ŝewka (zachodnia cz ęść ), Kuchar (północno-zachodnia cz ęść ) oraz Staro źreb (wschodnia cz ęść ). S ą to głównie kompleksy: pszenny dobry i Ŝytni bardzo dobry. Ł ąki na glebach organicznych wyst ępuj ą głównie w obr ębie dolin rzecznych. Podstawow ą funkcj ą gospodarcz ą gmin wiejskich, obejmuj ących obszar arkusza, jest rolnictwo. Dominuje gospodarka oparta na uprawie zbó Ŝ i ro ślin okopowych, przy czym część areałów rolnych nie jest obecnie u Ŝytkowana. Prowadzi si ę tu hodowl ę bydła i trzody chlewnej, a wyró Ŝniaj ącą si ę dziedzin ą w gospodarce jest hodowla drobiu. Najwi ększym obszarem miejskim s ą Borowiczki, które administracyjnie nale Ŝą do mia- sta Płocka. Wyró Ŝni ć nale Ŝy tak Ŝe administracyjne centra gmin jak Słupno, Radzanowo czy Staro źreby. Na terenie arkusza zlokalizowane s ą dwa du Ŝe zakłady przemysłowe: cukrownia w Borowiczkach oraz Baza Paliw Przedsi ębiorstwa Eksploatacji Ruroci ągów Naftowych w Cekanowie (obsługuj ących ruroci ąg Przyja źń ), z której produkty ropopochodne dystrybu- owane s ą ruroci ągami. W kilku innych miejscowo ściach zlokalizowane s ą: fermy drobiu, sta- cje paliw, sklepy ró Ŝnych bran Ŝ obsługuj ące lokaln ą ludno ść oraz firmy gospodarczo zwi ąza- ne z Płockiem. Okolice Słupna, Gulczewa, Borowiczek, Stró Ŝówka, czy Cekanowa są rejo- nami zwi ązanymi obecnie z ekspansj ą budownictwa jednorodzinnego mieszka ńców Płocka. Najwa Ŝniejszymi szlakami komunikacyjnym na obszarze arkusza s ą: droga krajowa nr 62 Warszawa – Płock i nr 60 Płock – Bielsk oraz droga wojewódzka 567 Płock – Staro źre- by. Pozostałe drogi maj ą znaczenie lokalne. Walory przyrodniczo-krajobrazowo-kulturowe obszaru stwarzaj ą dogodne warunki do rozwoju funkcji turystyczno-rekreacyjnych i wypoczynkowych dla mieszka ńców rozwijaj ą- cego si ę dynamicznie Płocka.

6 III. Budowa geologiczna

Charakterystyk ę geologiczn ą obszaru arkusza przedstawiono na podstawie Szczegóło- wej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Staro źreby wraz z obja śnieniami (Ró- Ŝański, Włodek, 2009). Omawiany obszar le Ŝy w środkowej cz ęś ci synklinorium brze Ŝnego, zwanej nieck ą war- szawsk ą lub płock ą. Na powierzchni arkusza wyst ępuj ą jedynie utwory czwartorz ędowe (fig. 2), a utwory starsze, stwierdzone zostały w profilach otworów wiertniczych. Osady kambru, ordowiku, syluru i karbonu rozpoznano w dwu gł ębokich otworach wiertniczych (Bodzanów IG-1 i Bielsk-2) i reprezentuj ą je: piaskowce kwarcytowe i ilaste, mułowce, iłowce i łupki wapniste o ł ącznej mi ąŜ szo ści 1350 m. Le Ŝą ce wy Ŝej utwory perm- skie (osady czerwonego sp ągowca i cechsztynu) reprezentuj ą łupki miedziono śne ze szcz ąt- kami fauny, dolomity, anhydryty, iłowce wapniste i sól kamienna. Kompleks ten ma mi ąŜ- szo ść od 425 do prawie 1000 m. Skały nale Ŝą ce do triasu nawiercono tylko w otworze Bo- dzanów IG-1. Są to iłowce i wapienie margliste oraz drobnoziarniste piaskowce. Utwory jury dolnej wykształcone s ą w postaci piaskowców oraz czarnych mułowców i iłowców o mi ąŜ- szo ści od 432 do 1057 m. Jur ę środkow ą reprezentuj ą piaskowce, wapienie i dolomity, za ś osady jury górnej wykształcone s ą jako wapienie pelityczne, margle i iłowce. Kompleks skał jurajskich w obr ębie arkusza osi ąga mi ąŜ szo ść 1500 m. Osady kredy oraz osady młodszego podło Ŝa rozpoznano znacznie dokładniej ze wzgl ę- du na wi ększ ą liczb ę otworów wiertniczych, wykonanych głównie jako otwory hydrogeologiczne. Na charakteryzowanym obszarze osady kredy dolnej reprezentowane s ą przez iłowce i mułowce wapniste o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 250 m. Kred ę górn ą reprezentuj ą margle, wapienie i opoki, a w stropowej cz ęś ci tak Ŝe piaski, piaskowce i mułki. Najwi ększa mi ąŜ- szo ść osadów kredy górnej wynosi 1206 m, najmniejsza 791 m. Charakterystyczn ą cech ą osadów kredy jest silne zró Ŝnicowanie hipsometryczne połoŜenia ich stropu, na stosunkowo niedu Ŝym obszarze. Ró Ŝnica w przebiegu wysoko ści stropu dochodzi nawet do ponad 180 m na odcinku niespełna 2 km i waha si ę od 148 m n.p.m. do 38 m p.p.m.. Jest ona wynikiem ruchów tektonicznych trwaj ących do ko ńca okresu kredy, a tak Ŝe od trzeciorz ędu do (naj- prawdopodobniej) dzi ś. WyŜej le Ŝą ce osady trzeciorz ędu i czwartorz ędu wykazuj ą liczne de- formacje tektoniczne jak i glacitektoniczne.

7 Najstarsze utwory trzeciorz ędu nale Ŝą ce do paleogenu, reprezentuj ą paleoce ńskie piaski ró Ŝnoziarniste, miejscami glaukonitowe oraz mułki. MiąŜ szo ść tej serii wynosi 10–24 m. Wy- Ŝej le Ŝą ce morskie osady oligocenu nawiercono w rejonie Borowiczek i Radzanowa. S ą to szarozielone piaski ró Ŝnoziarniste z przewarstwieniami Ŝwirów b ądź mułków. Osady tego wieku charakteryzuje brak materiału wapiennego i duŜa zmienno ść mi ąŜ szo ści i wysoko ści stropu, wskazuj ąca na aktywne w tym okresie procesy tektoniczne. Osady neogenu zwane na arkuszu Staro źreby osadami mio-pliocenu nawiercono w ok. 50 otworach wiertniczych. W dolnej cz ęś ci reprezentuj ą je piaski, iły i mułki z wkładkami węgli brunatnych, o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 80 m. Górn ą cz ęść kompleksu stanowi ą iły pstre z wkładkami mułków, piasków i w ęgli brunatnych, osi ągaj ące mi ąŜ szo ść do 90 m. Strop osadów mio-pliocenu jest silnie zaburzony i le Ŝy na wysoko ści od 39 m p.p.m. do 143 m n.p.m., co oznacza, i Ŝ deniwelacja wynosi a Ŝ 182 m. Deniwelacje utworów trzeciorz ę- du s ą wynikiem silnych deformacji glacitektonicznych, zwi ązanych z wkraczaniem l ądolodu na ju Ŝ zuskokowan ą powierzchni ę osadów mio-pliocenu. Podczas transgresji l ądolodu uak- tywnianie stref uskokowych starszego podło Ŝa, powodowało zdyslokowanie utworów trzeciorz ędowych, co miało tak Ŝe wpływ na powstanie zaburze ń w utworach czwartorz ędu. Osady czwartorz ędowe wyst ępuj ą na całym obszarze arkusza Staro źreby. Mi ąŜ szo ść utworów czwartorz ędu jest zmienna i waha si ę od 3,5 do 171 m. Lądolody zlodowace ń południowopolskich pozostawiły na omawianym terenie osady glin zwałowych, piasków wodnolodowcowych, iłów i mułków zastoiskowych (nierozdzielo- ne), silnie zdeformowane glacitektonicznie, cz ęsto z porwakami osadów mio-pliocenu. Osady tych zlodowace ń (o ł ącznej mi ąŜ szo ści do 120 m) tworz ą ostaniec wyraźnie odznaczaj ący si ę w morfologii terenu. Poza obszarem spi ętrzeń glacitektonicznych, osady zlodowace ń połu- dniowopolskich wyst ępuj ą w podło Ŝu na podobnej wysoko ści ok. 40–50 m n.p.m., jednak tak Ŝe w formie struktur łuskowych. Osady interglacjału mazowieckiego rozpoznano tylko w 1 otworze wiertniczym Gilino. Wypełniaj ą dolin ę erozyjn ą, a wykształcone s ą w postaci mułków, piasków i iłów jeziornych o mi ąŜszo ści niespełna 9 m. Na obszarze arkusza Staro źreby osady zlodowace ń środkowopolskich reprezentowane są przez jeden poziom glin zwałowych zlodowacenia odry i dwa poziomy glin zwałowych zlodowacenia warty. Towarzysz ą im osady wodnolodowcowe, wykształcone w postaci muł- ków, piasków i Ŝwirów oraz osady zastoiskowe wykształcone jako iły warwowe. Utwory zlodowace ń środkowopolskich wykazuj ą zaburzenia glacitektoniczne (jednak o amplitudzie znacznie mniejszej ni Ŝ osady zlodowace ń południowopolskich), osi ągaj ąc mi ąŜ szo ść od kil-

8 kunastu metrów w rejonie osta ńca do ok. 100 w obni Ŝeniu w północnej cz ęś ci arkusza. Wy- st ępuj ą one cz ęsto na powierzchni terenu, głównie w rejonie osta ńca (w pasie od Gilina, poprzez Radzanowo do Miszewka i Barcikowa o raz w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza, w rejonie Stro źreb, S ędka i Zagroby). W dolinie Wisły osady tych zlodowace ń zostały zerodo- wane, za wyj ątkiem dolnych piasków wodnolodowcowych zlodowacenia odry. Interglacjał eemski reprezentuj ą osady środowiska jeziornego – mułki i gytie o mi ąŜ szo- ści do 5 m. Szereg wierce ń pomi ędzy Bielskiem, Glinem i Leszczynem Szlacheckim wykazał du Ŝe rozprzestrzenienie utworów jeziornych tego wieku na omawianym arkuszu. Nad gytiami wyró Ŝniono lokalnie tak Ŝe torfy i namuły torfiaste o mi ąŜ szo ści 1,1 m przykryte mułkami lub torfami holoce ńskimi. Główne zarysy dzisiejszej rze źby terenu na obszarze arkusza Staro źreby (obszar Poje- zierza Dobrzy ńskiego i Wysoczyzny Pło ńskiej) są wynikiem działalno ści l ądolodu zlodowacenia wisły. Lądolód wkroczył dolin ą Wisły, opieraj ąc si ę jednocze śnie lewym obrze Ŝeniem o wspomniany ostaniec. L ądolód miał niewielk ą mi ąŜ szo ść , lecz znaczn ą dynamik ę, pozo- stawiaj ąc cienk ą (kilkumetrow ą) warstw ę gliny zwałowej w formie moren spi ętrzonych, głównie w zachodniej cz ęś ci arkusza. W niektórych miejscach l ądolód zlodowacenia wisły akumulował jedynie piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe, tworz ąc kemy (okolice Juryszewa – Rogozina), równiny sandrowe i tarasy kemowe (rejon Barcikowa i obszar wzdłu Ŝ drogi Słup- no – Płock). W zagł ębieniach wytopiskowych akumulowane były piaski i mułki z domieszk ą substancji organicznej (w okolicy Rudowa i Gilina). Przez cały okres zlodowacenia Wisły, w warunkach peryglacjalnych, a pó źniej tak Ŝe po ust ąpieniu l ądolodu, trwały procesy wie- trzenia i denudacji. Powstały piaszczyste eluwia glin zwałowych, piaski i gliny deluwialne, piaszczyste osady sto Ŝków napływowych, oraz piaski eoliczne w wydmach. W okresie schył- kowym tego zlodowacenia powstał taras nadzalewowy (pradolinny) w dolinie Wisły, a rynny lodowcowe przekształciły si ę w doliny rzek. W holocenie zagł ębienia bezodpływowe i doliny rzek były (i s ą obecnie) miejscem akumulacji namułów i torfów. W dolinie Wisły utworzyły si ę oba tarasy zalewowe wykształ- cone w postaci piasków i Ŝwirów oraz mad, na powierzchni których powstały wydmy i pola piasków przewianych.

9 3

Staro źreby

Z ale w W łoc ław ski

Jez. Białe

23 Jez. Zdworskie

29 0 5 10 15 20 25 km

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Staro źreby na tle mapy geologicznej w skali 1:500 000 (Marks, Ber, Gogołek, Piotrowska, 2006)

1 – zasi ęg zlodowacenia Wisły, 2 – ozy, 3 – moreny czołowe, 4 – kemy, 5 – kry utworów starszych od czwartorz ę- du – neoge ńskich i paleoge ńskich

Czwartorz ęd

Holocen : 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły, 5 – piaski eoliczne, lokalnie w wydmach, Plejstocen : zlodowacenia północnopolskie: 11 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne, 12 – piaski i mułki jeziorne, 13 – iły, mułki i piaski zastoiskowe 14 – piaski i Ŝwiry sandrowe, 15 – piaski i mułki kemów, 16 – piaski, Ŝwiry i mułki ozów, 17 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 18 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe; zlodowacenia środkowopolskie: 21 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne, 23 – iły, mułki i piaski zastoiskowe, 24 – piaski i Ŝwiry sandrowe, 25 – piaski i mułki kemów, 27 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 28 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe; interglacjał mazowiecki: 29 – piaski i mułki rzeczno-jeziorne. Uwaga: przy opisie wydziele ń stratygraficznych zachowano oryginaln ą numeracj ę z Mapy Geologicznej Polski w skali 1:500 000

10 IV. Zło Ŝa kopalin Na obszarze obj ętym arkuszem Staro źreby wyst ępuj ą dwa kompleksy litologiczno- surowcowe: ilasty – reprezentowany przez iły (mułki) warwowe, o cechach jako ściowych odpowiadaj ących surowcom ilastym do produkcji ceramiki budowlanej oraz okruchowy, na który składaj ą si ę piaski oraz piaski ze Ŝwirem, stanowi ące kruszywo naturalne dla budownictwa i drogownictwa. Na opracowywanym arkuszu udokumentowano 24 zło Ŝa: dwa surowców ilastych ceramiki budowlanej, cztery kruszywa naturalnego piaskowo-Ŝwirowego i 18 kruszywa piaskowego (tabela 1). Zło Ŝe „Borowiczki – Parcele II” zostało wyeksploatowane i zrekultywowane (zasypane), Nigdy nie zostało wprowadzone do krajowego „Bilansu…”, st ąd te Ŝ zostało zaznaczone tylko na mapie dokumentacyjnej. Czwartorz ędowe iły warwowe do produkcji ceramiki budowlanej, udokumentowano w zło Ŝach: „Koziołki” (o powierzchni 7,50 ha), (Malinowski, 1954) i „Cekanowo” (o powierzchni 5,60 ha), (Jankowski, 1956). Zło Ŝa maj ą form ę pokładow ą i nie s ą zawodnione. Mi ąŜ szo ść kopaliny wynosi średnio 5,4 m w zło Ŝu „Koziołki” oraz 6,4 m w zło Ŝu „Cekano- wo”. Nadkład stanowi gleba, piaski i glina zwałowa o średniej grubo ści 0,8 m („Koziołki”) i 2,8 m w zło Ŝu („Cekanowo”). W sp ągu serii zło Ŝowej wyst ępuje glina piaszczysta i iły pylaste. W zło Ŝu „Koziołki” pozostałymi zasobami (268 ty ś m3) s ą gliny i iły o zasobach pozabi- lansowych (du Ŝe zawarto ści margla), za ś zasoby zło Ŝa „Cekanowo” zostały wyeksploatowane. Kruszywo naturalne piaskowo-Ŝwirowe (tabela 1) rozpoznano w czterech zło Ŝach: „Bo- rowice II” (Kwiatkowski, 2000a), „Barcikowo II” (Kwiatkowski, 2001), „S ąchocino-Praga” (Koszalski, 2004) oraz „Miszewko” (Koszalski, 2005). Udokumentowane zło Ŝa piasków i Ŝwirów maj ą powierzchni ę od około 1,3 ha („Borowice II” i „Miszewko”) do ponad 3 ha („Barcikowo II”). Wymienione zło Ŝa buduj ą utwory lodowcowe (piaski i Ŝwiry kontaktu lo- dowcowego lub moren martwego lodu), akumulowane w fazie schyłkowej zlodowacenia warty (S ąchocino-Praga i Miszewo) oraz zlodowacenia wisły („Borowice II” i „Barcikowo II”). Są to zło Ŝa pokładowe, z niewielk ą zmienno ści ą mi ąŜ szo ści kopaliny. Seri ę zło Ŝow ą najcz ę- ściej reprezentuj ą piaski ró Ŝnej granulacji, Ŝwiry oraz pospółki. Mi ąŜ szo ść złó Ŝ wynosi śred- nio od 4,5 m do 10,9 m; nadkład stanowi ą: gleba i piaski pylaste, o średniej grubo ści od 0,7 m do 1,3 m. Trzy zło Ŝa s ą suche, a jedno cz ęś ciowo zawodnione. Piaski i Ŝwiry wymienionych złó Ŝ charakteryzują si ę średnim punktem piaskowym wynosz ącym od 62,7% („Miszewko”) do 72,4% („Barcikowo II”) i średni ą zawarto ści ą pyłów mineralnych od 1,4% do 6,5%. Kru- szywo znajduje zastosowanie głównie w budownictwie ogólnym, do zapraw i w drogownictwie (budowa i renowacja dróg).

11 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby geolo- Kategoria Stan zagospoda- Wydobycie Zastosowanie Klasyfikacja Nr Wiek kom- giczne bilansowe rozpoznania rowania zło Ŝa (tys. t, tys. m 3* ) kopaliny złó Ŝ zło Ŝa Nazwa Rodzaj pleksu (tys. t, tys. m 3* ) Przyczyny kon- na zło Ŝa kopaliny litologiczno- fliktowo ści zło Ŝa mapie surowcowego Klasy Klasy wg stanu na 31.12.2008 r. (Wołkowicz, 2009) 1–4 A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Zągoty p Q 126 C1 G 0 Sb 4 A –

2 Koziołki i(ic) Q 268* C1 Z 0 Scb 4 A _ 1 3 Rudowo p Q 20 C1* G 0 Sb 4 A – 1 4 Śniegocin p Q 0 C1 Z 0 Sb 4 A − 12 12

5 Łubki Stare p Q 98 C1* Z 0 Sb 4 A –

7 Lisia II p Q 0 C1 Z 0 Sb 4 A –

8 Cekanowo p Q 49 C1 Z 0 Sb 4 A _

9 Cekanowo i(ic) Q 0 C1* Z 0 Scb 4 B L, W Miszewko- 10 p Q 116 C G 0 Sb 4 B Gl Stefany 1

11 Borowice II pŜ Q 110 C1 Z 0 Sb 4 A _

12 Barcikowo p Q 27 C1* Z 0 Sb 4 B Gl

13 Barcikowo II pŜ Q 190 C1 G 0 Sb 4 A _

14 Borowice III p Q 176 C1 Z 0 Sb 4 A _

15 Dąbrusk I p Q 182 C1 G 12 Sb, Sd 4 A –

16 Dąbrusk II* p Q 233 C1 N 0 Sb, Sd 4 A –

17 Sędek III p Q 95 C1 G 0 Sb, Sd 4 A – 2 18 Sędek p Q 40 C1 Z 28 Sb, Sd 4 A –

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

19 Sędek II p Q 231 C1 G 10 Sb, Sd 4 A – Zagroba 20 p Q 109 C G 0 Sb, Sd 4 A – pole A i B 1 Sąchocino – 21 pŜ Q 114 C G 11 Sb, Sd 4 A – Praga 1

22 Płock – Lisia p Q 50 C1 Z 0 Sb, Sd 4 A –

23 Barcikowo III p Q 130 C1 G 0 Sb, Sd 4 A –

24 Miszewko pŜ Q 110 C1 G 0 Sb, Sd 4 A – Borowiczki – p Q - - Z3 - - - - – Parcele II

Rubryka 2: * – zło Ŝe nie figuruje w Bilansie zasobów (2009), wg stanu na 31.12.2008 r., zasoby wg dokumentacji Rubryka 3: i(ic) − iły ceramiki budowlanej, p Ŝ − piaski i Ŝwiry, p − piaski Rubryka 4: Q − czwartorz ęd 1 13 13 Rubryka 5: – zasoby zaktualizowane wg Dodatku nr 1….2009 r., Serwis „Geosfera”, Kłodawa Rubryka 6: kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych kopalin stałych – C1; zło Ŝe zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) – C1* Rubryka 7: zło Ŝe: G − zagospodarowane, Z – zaniechane, N – niezagospodarowane, 1 – zło Ŝe eksploatowane bez koncesji, 2 – zło Ŝe zaniechane, lecz posiada wa Ŝną koncesj ę, 3- zło Ŝe wyeksploatowane, zrekultywowane (zasypane), nie figurowało w krajowym „Bilansie…” Rubryka 9: Scb − kopaliny skalne ceramiki budowlanej, Sb − kopaliny skalne budowlane, Sd − kopaliny skalne drogowe Rubryka 10: 4 − powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11: zło Ŝe: A − małokonfliktowe, B − konfliktowe Rubryka 12: Gl − ochrona gleb, L − ochrona lasów, W – ochrona wód podziemnych

Kruszywo naturalne piaskowe (tabela 1) udokumentowano w 18 zło Ŝach: „Rudowo” (Sałyga, 1993), „Łubki Stare” (Łuczak, 1994), „Barcikowo” (Łuczak, 1994), „Płock – Lisia” (Latka, 1998) i (Koszalski, 2008b), „Lisia II” (Koszalski, 1999), „Borowice III” (Koszalski, 2000), „Cekanowo” (Kwiatkowski, 2000b), „Miszewko – Stefany” (Koszalski, 2003a), „S ę- dek” (Koszalski, 2003b), „ Śniegocin” (Koszalski, 2003c, Misiek, 2009), „Z ągoty” (Koszalski, 2003d) oraz „Barcikowo III” (Koszalski, 2007a), „D ąbrusk I” (Koszalski, 2007b), „S ędek II” (Koszalski, 2007c), „Zagroba pole A i B” (Koszalski, 2007d), „D ąbrusk II” (Koszalski, 2008a), „S ędek III” (Koszalski, 2008c), Zło Ŝa piasków maj ą powierzchni ę od 0,6 ha („Lisia II”) do ponad 2 ha („Łubki Stare”), a ich granice s ą ści śle powi ązane z własno ści ą gruntów. Zło Ŝa w rejonie S ędka, D ąbruska, Miszewka, Z ągot i Rudowa buduj ą utwory piaszczysto-Ŝwirowe akumulacji wodnolodowco- wej oraz piaski tarasów kemowych zlodowacenia warty. Zło Ŝa wyst ępuj ące w rejonie Barcikowa i Borowic buduj ą piaski i Ŝwiry kontaktu lo- dowcowego, zło Ŝe „Miszewko-Stefany” – piaski wodnolodowcowe, za ś zło Ŝa w rejonie Ce- kanowa i Płocka buduj ą piaski z wkładkami Ŝwirów, rzeczno-wodnolodowcowe tarasu prado- linnego. Seri ę u Ŝytkow ą wymienionych złó Ŝ reprezentuj ą piaski drobno- i średnioziarniste z nielicznymi przewarstwieniami Ŝwirów i pospółek, miejscami piasków pylastych. Forma złó Ŝ jest pokładowa, za ś mi ąŜ szo ść wynosi średnio od 2,6 m do 7,5 m. Nadkład stanowi ą: gleba i piaski pylaste, lokalnie piaski gliniaste lub tylko gleba o średniej mi ąŜ szo ści od 0,06 do 1,3 m. Piaski tych złó Ŝ charakteryzuj ą si ę średnim punktem piaskowym wynosz ącym od 78,4% („Cekanowo”) do 95,7% („Lisia II”) oraz średni ą zawarto ści ą pyłów mineralnych od 1,1% („Płock-Lisia”) do 7,8% („Śniegocin”). Zanieczyszcze ń organicznych i obcych nie odnotowano. W przypadku wi ększo ści złó Ŝ, piaski nadają si ę zarówno do celów budowlanych jak i drogowych (tabela 2).

Opisane zło Ŝa surowców ilastych ceramiki budowlanej, kruszywa naturalnego piaskowo-Ŝwirowego i piaskowego reprezentuj ą kopaliny pospolite, powszechnie wyst ępuj ące i łatwo dost ępne, dlatego zaklasyfikowano je (z punktu widzenia ich ochrony) do złó Ŝ klasy 4, stosując kryteria zawarte w wytycznych dokumentowania złó Ŝ kopalin stałych (Zasady…, 2002). Klasyfikacj ę sozologiczn ą złó Ŝ wyst ępuj ących na obszarze obj ętym arkuszem Staro- źreby przeprowadzono uwzgl ędniaj ąc stopie ń kolizyjno ści eksploatacji górniczej danego zło- Ŝa w odniesieniu do ró Ŝnych komponentów środowiska przyrodniczego i elementów zagospodarowania przestrzennego (Instrukcja..., 2005). Konfliktowo ść złó Ŝ „Miszewo-Stefany” i „Barcikowo”, wynika z poło Ŝenia w obr ębie obszaru gleb chronionych, za ś konfliktowo ść zło Ŝe surowców ilastych „Cekanowo” wynika z jego lokalizacji na obszarze lasów chronio-

14 nych i w granicach obszaru ochronnego GZWP nr 220. S ą to zło Ŝa mo Ŝliwe do eksploatacji po spełnieniu wymogów ochrony środowiska okre ślonych na podstawie kompleksowej oceny oddziaływania na środowisko zakładu wydobywczo-przeróbczego. Pozostałe zło Ŝa zaliczono do klasy A, czyli złó Ŝ małokonfliktowych (tabela 1). Tabela 2 Parametry geologiczno-górnicze złóŜ kruszywa naturalnego Punkt pia- Zawarto ść Mi ąŜ szo ść Grubo ść Nr skowy pyłów mine- Rodzaj Pow. zło Ŝa nadkładu Warunki zło Ŝa Nazwa ralnych kopali- zło Ŝa (m) (m) hydro- na zło Ŝa (od–do ; (od–do ; ny (ha) (od–do ; (od–do; geologiczne mapie śr.) śr.) śr.) śr.) (%) (%) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 4,8–6,5; 0,0–1,2; cz ęś ciowo 65,1-98,2 1,4-9,7 1 Zągoty p 1,41 5,5 0,25 zawodnione 82,3 4,7 0,5–6,3; 0,3–1,5; 75,0–99,6 1,4–5,6 3 Rudowo p 0,95 zawodnione 3,0 0,5 86,7 2,3 3,3–5,2; 0,3–1,7; 82,5–91,6 3,1–16,3 4 Śniegocin p 1,24 suche 4,0 0,9 88,4 7,8 5,2-6,1; 0,2–0,8; 67,5–100 1,4–8,0 5 Łubki Stare p 2,04 suche 5,8 0,5 90,5 4,0 2,5–6,5; 0,2–0,4; 85,0–100 0,4–2,7 7 Lisia II p 0,61 suche 5,0 0,3 95,7 2,2 3,2–6,5; 0,4–0,5; 38,2–98,0 0,6–1,9 8 Cekanowo p 1,78 suche 5,1 0,44 78,4 1,2 Miszewko- 3,3–6,2; 0,2–0,4; 70,3–97,8 1,3–4,1 10 p 1,70 zawodnione Stefany 5,5 0,37 86,8 2,4 3,6–5,2; 0,7–1,0; 32,4–97,0 0,8–2,5 11 Borowice II pŜ 1,35 suche 4,5 0,8 71,5 1,4 2,2–6,3; 0,2–0,3; cz ęś ciowo 84,5–91,9 2,0–3,4 12 Barcikowo p 1,00 4,8 0,25 zawodnione 88,2 2,7 5,4–13,8; 0,5–1,0; 48,8–79,2 4,6–7,2 13 Barcikowo II pŜ 3,07 suche 10,9 0,7 72,4 6,2 6,5–7,0; 1,0–1,5; 76,0–92,1 0,5–5,2 14 Borowice III p 1,45 suche 6,7 1,3 79,4 2,5 2,0–9,2; 0,2–0,3; 88,4–95,0 2,1–2,4 15 Dąbrusk I p 1,85 suche 5,8 0,23 91,7 2,3 3,7–9,2; 0,2–0,4; 82,4–94,8 1,8–3,0 16 Dąbrusk II p 1,98 suche 6,7 0,23 90,2 2,5 2,0–3,6; 0,2–0,8; 90,7–95,1 2,7–4,4 17 Sędek III p 1,99 suche 2,6 0,4 93,1 3,6 1,8–7,2; 0,0–0,5; b.d b.d 18 Sędek p 1,53 zawodnione 4,7 0,06 92,4 1,2 7,0–7,9; 0,5–0,8; 87,8–94,7 2,1–4,2 19 Sędek II p 1,98 zawodnione 7,5 0,58 92,0 3,2 A-0,91 3,7–7,4; 0,3–0,4; Zagroba 5,5 0,3 90,3–92,5 4,7–7,0 20 p suche pole A i B B-0,37 4,3–5,2; 0,3–0,4; 91,5 5,6 4,8 0,3

15 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Sąchocino – 1,5–7,7; 0,0–3,6; b.d b.d. 21 pŜ 1,93 suche Praga 5,1 1,3 72,0 3,5 2,0–4,3; 44,1–100 0,3–2,4 22 Płock – Lisia p 1,12 0,2 suche 3,2 89,1 1,1 2,0–9,6; 0,0–1,9; 76,8–95,7 1,5–2,8 23 Barcikowo III p 1,34 zawodnione 5,8 0,96 88,8 2,3 4,2–6,6; 0,3–2,2; cz ęś ciowo b.d b.d 24 Miszewko pŜ 1,30 5,6 1,1 zawodnione 62,7 6,5 Rubryka 3: p Ŝ − piaski i Ŝwiry, p − piaski Rubryka 8: punkt piaskowy – zawarto ść ziaren o φ do 2mm

Dla złó Ŝ: „Koziołki”, „ Śniegocin”, „Łubki Stare”, „Lisia II”, „Cekanowo” (piasek), „Cekanowo” (ił), „Barcikowo”, „Sędek” oraz „Płock-Lisia”, w których eksploatacja została zako ńczona, wła ściwe organy administracji pa ństwowej powinny skierowa ć wniosek do Kra- jowego bilansu zasobów kopalin w Polsce o skre ślenie złó Ŝ z ewidencji. W przypadku złó Ŝ: – „Rudowo”, w którym eksploatacja prowadzona jest bez koncesji, „Miszewko – Stefany”, w którym (pomimo wa Ŝnej koncesji) prowadzona jest rekultywacja bez zgłoszenia wła ściwym organom administracji pa ństwowej nale Ŝy sporz ądzi ć dodatki do dokumentacji aktualizuj ące granice i zasoby złó Ŝ.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Aktualnie na obszarze arkusza Staro źreby, działalno ść wydobywcza prowadzona jest na obszarze jedenastu złó Ŝ. We wszystkich eksploatowanych zło Ŝach wydobycie prowadzone jest w sposób okresowy. Dla dwunastu złó Ŝ eksploatacj ę wstrzymano b ądź zarzucono. W przypadku zło Ŝa „Dąbrusk II” wydobycia jeszcze nie podj ęto. Na dzie ń 31.07.2010 r. górnictwo i przetwórstwo kopalin koncentrowało si ę na eksploatacji kruszywa naturalnego: − piaskowo-Ŝwirowego ze złó Ŝ:„ Barcikowo II”, „Sąchocino-Praga” i „Miszewko” − piaskowego ze złó Ŝ: „Z ągoty”, „Rudowo”, „Miszewo-Stefany”, „D ąbrusk I”, „S ę- dek III”, „S ędek II”, „Zagroba pole A” oraz „Barcikowo III”. UŜytkownicy wszystkich eksploatowanych złó Ŝ (oprócz zło Ŝa „Rudowo”) posiadaj ą wa Ŝne koncesje, a zło Ŝa maj ą zatwierdzone obszary i tereny górnicze (tab. 3). Zasoby bilansowe kruszywa naturalnego dla wymienionych złó Ŝ obliczono na ponad 1 423 tys. ton. Wy- starcz ą one na wiele lat. Kruszywo piaskowe i piaskowo-Ŝwirowe, bez wzbogacania (brak pierwotnych zakładów przeróbki kopalin) wywo Ŝone jest bezpo średnio do odbiorców i znajduje zastosowanie w budownictwie ogólnym (mieszanki betonowe) i drogownictwie (głównie renowacja dróg lokalnych).

16 Tabela 3 Aspekty prawne złó Ŝ eksploatowanych w 2010 roku

Nr Powierzchnia zatwierdzo- Nazwa Rodzaj Data wa Ŝno ści konce- Data i numer decyzji zło Ŝa na Koncesjobiorca nego obszaru zło Ŝa kopaliny sji Organ wydaj ący koncesj ę mapie i terenu górniczego [ha] 1 2 3 4 5 6 7 30.01.2004; nr dec. 1 Zągoty p 31.12.2020 r. OŚ.II.7510/24/2003/2004 Anna Pełka 1,41* Starosta płocki 3 Rudowo p koncesja wygasła – eksploatacja bez wa Ŝnej koncesji zniesiony

8 Cekanowo p koncesja wygasła w dniu 30.04.2010 r., brak decyzji zniesiony 20.11.2003; nr dec. Miszewko- „Kołopias”-Krystyna Koło- 10 p 30.11.2015 r. OŚ.II.7510/19/2003 1,70*

17 Stefany dziejska Starosta płocki

11 Borowice II pŜ koncesja wygasła w dniu 28.02.2010 r., brak decyzji zniesiony 30.05.2001; nr dec. WO Ś.- 3,07 13 Barcikowo II pŜ 31.12.2020 r. P/7412/13/1/01 El Ŝbieta i Jacek Waskowie 4,01 Wojewoda mazowiecki koncesja wygasła – Dec. Nr 72/10/P Ś.G z dnia 19.03.2010 r. 14 Borowice III p zniesiony Marszałek Województwa Mazowieckiego 7.04.2008; nr dec. R Ś.III.7510/7/2008 15 Dąbrusk I p 31.03.2018 r. Czesław Pawlak 1,85* Starosta płocki 16.12.2008; nr dec. 17 Sędek III p 31.12.2018 r. RŚ.III.7510/23/2008 Henryka Krokwa 1,98* Starosta płocki 8.04.2008; nr dec. R Ś.III.7510/8/2008 19 Sędek II p 31.03.2023 r. Anna Krupi ńska 1,98* Starosta płocki Zagroba 20.03.2009; nr dec. R Ś.III.7510/1/2009 pole A – 0,91* 20 p 28.02.2019 r. Barbara Ziółkowska pole A i B Starosta płocki pole B – 0,37* 30.12.2004; nr dec. Sąchocino – Jacek Grzegorz i Anna Tra- 21 pŜ 17.10.2019 r. OŚ.II/7510/29/2004 1,92* Praga czykowie Starosta płocki

1 2 3 4 5 6 7 12.03.2008; nr dec. R Ś.III.7510/4/2008 23 Barcikowo III p 31.03.2018 r. Urszula Remi ś 1,33* Starosta płocki 20.02.2006; nr dec. 24 Miszewko pŜ 20.02.2026 r. OŚ.IV/7510/32/2005/2006 Zygmunt Dolny 1,30* Starosta płocki Rubryka 3: p Ŝ − piaski i Ŝwiry, p − piaski Rubryka 7: * – obszar i teren górniczy o tej samej powierzchni 18 18

Eksploatacja kruszywa naturalnego piaskowego ze złóŜ: „ Śniegocin”, „Łubki Stare”, „Li- sia II”, „Cekanowo”, „Borowice II”, „Barcikowo”, „Borowice III”, „S ędek” oraz „Płock-Lisia”, a tak Ŝe złó Ŝ ceramiki budowlanej „Koziołki” i „Cekanowo” została zaniechana z przyczyn eko- nomicznych lub z powodu wyczerpania zasobów. Jedynie dla zło Ŝa „D ąbrusk II” nie podj ęto jeszcze eksploatacji, pomimo, Ŝe u Ŝytkownik dysponował wa Ŝną koncesj ą, która w 2010 roku została wygaszona. Nowy wła ściciel zło Ŝa ubiega si ę o now ą koncesj ę na wydobycie. Górnictwo i przetwórstwo kopalin prowadzone jest tak Ŝe na znaczn ą skal ę w formie nielegalnego wydobycia kruszyw naturalnych. Pozyskiwane kruszywo wykorzystywane jest przez miejscow ą ludno ść na potrzeby własne w budownictwie indywidualnym oraz na ró Ŝno- rodne potrzeby gospodarskie. W czasie zwiadu terenowego w grudniu 2009 roku stwierdzono bie Ŝą ce ślady wydobycia piasków i piasków ze Ŝwirem w 30 punktach, dla których sporz ą- dzono karty informacyjne. Pojedyncze przypadki nielegalnej eksploatacji kruszyw odnotowano w okolicach miejscowo ści: Borowiczki, Słupno, Małoszewo, Kanigowo, Chełstowo, Lesz- czyno Szlacheckie i Niszyce. Najwi ększe koncentracje „dzikich” wyrobisk odnotowano w okolicach wsi Sochocino, Ściółkowo, Śniegocin i Zagroba.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Na obszarze arkusza Staro źreby wyznaczono dwa typy obszarów perspektywicznych: dwa obszary dla kruszywa naturalnego piaskowo-Ŝwirowego oraz trzy dla kruszywa naturalnego piaskowego. Zaznaczono równie Ŝ obszary rozpoznane jako negatywne dla perspektyw surowców ilastych ceramiki budowlanej, piasków, piasków i Ŝwirów oraz torfów. Obszarów prognostycznych nie wyznaczono, poniewa Ŝ w obr ębie wyznaczonych obsza- rów perspektywicznych nieznane s ą parametry jako ściowe tych kopalin oraz mi ąŜ szo ści kompleksów litologiczno-surowcowych. Granice obszarów perspektywicznych wyznaczono na podstawie analizy dokumentacji i sprawozda ń z prac poszukiwawczych (Doma ński, 1974; Kwa śniewska, Cie śla, 1982; Liw- ska, 1974; Merle, 1976; Sta śkiewicz, Cie śla, 1977). Materiały z tych źródeł skonfrontowano z kryteriami bilansowo ści złó Ŝ kopalin, ustalonymi przez Ministra Środowiska (Kryteria..., 2001). Obszar arkusza Staro źreby (445) w cało ści obj ęty jest koncesj ą na poszukiwanie złó Ŝ gazu ziemnego, której koncesjobiorc ą jest PGNiG S.A. W roku 2004 (opracowanie MGGP, ark. Staro źreby) wyznaczono dwa obszary perspektywiczne dla wyst ępowania kruszywa naturalnego:

19 − piaskowego w cz ęś ci NW arkusza w rejonie udokumentowanego zło Ŝa tej kopaliny – „Z ągoty” − Ŝwirowo-piaskowego w cz ęś ci południowej arkusza, w rejonie złó Ŝ „Borowice II i III” oraz „Barcikowo II i III”. W okolicach Z ągot w latach 1981–1982 prowadzono prace poszukiwawcze w celu określenia mo Ŝliwo ści wyst ępowania serii piaszczysto – Ŝwirowych dla przemysłowego ich wykorzystania (Kwa śniewska, Cie śla 1982). W ramach prac wykonano 14 otworów wiertniczych o gł ęboko ści do 10 m. Stwierdzono wyst ępowanie piasków moren czołowych o mi ąŜ- szo ści kilku metrów, lokalnie z gniazdami osadów piaszczysto – Ŝwirowych. Obszar obj ęty badaniami rozpoznano jako negatywny dla złó Ŝ piasków ze Ŝwirem, stwierdzaj ąc jednocze- śnie, i Ŝ jest on perspektywiczny dla złó Ŝ piasków. W rejonie Borowic i Barcikowa osady piaszczysto – Ŝwirowe wyst ępuj ą w postaci jednego pokładu o maksymalnej mi ąŜ szo ści kil- kunastu metrów. Na podstawie dokumentacji złó Ŝ, w których eksploatuje si ę piaski i piaski ze Ŝwirem oraz na podstawie profili ścianowych nielegalnych wyrobisk, wyznaczono w tym rejonie obszar perspektywiczny dla piasków ze Ŝwirem. W wyniku analizy dost ępnych materiałów archiwalnych z prac poszukiwawczych za kruszywem naturalnym oraz analizy Szczegółowej mapy geologicznej w skali 1: 50 000 (Ró- Ŝański, Włodek, 2009) i profili ścianowych nielegalnych wyrobisk, wyznaczono 3 kolejne obszary perspektywiczne: piasków i Ŝwirów w rejonie Sochocino-Praga oraz piasków w rejonie Śniegocina i Ciółkowa oraz w rejonie Ośnicy. Seri ę zło Ŝow ą obszaru Sochocino-Praga tworz ą osady morenowe zlodowacenia warty: piaski, Ŝwiry, pospółki oraz głazy o mi ąŜ szo ści maksymalnej do ok. 7 m. W nadkładzie wyst ępuje glina, pospółki i piaski gliniaste. W wyznaczonym obszarze kruszywo piaskowo- Ŝwirowe eksploatowane jest w złoŜu „Sąchocino-Praga” oraz w 5 nielegalnych wyrobiskach. Obszar perspektywiczny dla piasków w okolicy miejscowo ści Śniegocin i Ciółkowo, został wyznaczony w obr ębie obszaru negatywnego dla wyst ępowania kruszywa piaskowo- Ŝwirowego (Liwska, 1974). Seri ę zło Ŝow ą o maksymalnej mi ąŜ szo ści do ok. 10 m tworz ą tu piaski i piaski ze Ŝwirem moren martwego lodu oraz piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe zlodowacenia warty. W wyznaczonym obszarze kruszywo pozyskiwane jest w dwu nielegalnych wyrobiskach, a do roku 2008 eksploatowane było tak Ŝe w zło Ŝu „ Śniegocin”. W rejonie Ośnicy, na podstawie prac poszukiwawczych utworów piaszczysto-Ŝwirowych w dolinie Wisły (Doma ńska, 1974), wyznaczono obszar perspektywiczny dla piasków, konty- nuuj ący si ę na s ąsiedni arkusz Płock. Stwierdzono tu wyst ępowanie piasków średnioziarni- stych do gł ęboko ści ok. 7,5 m, wodnolodowcowych, zawodnionych od gł ębokości 1,2–1,8 m.

20 Na podstawie przeprowadzonych w latach 70. i 80. szeroko zakrojonych prac geologiczno-poszukiwawczych za zło Ŝami kruszywa naturalnego wyznaczono trzy obszary o negatywnych wynikach rozpoznania piasków i Ŝwirów: w okolicach miejscowo ści: Leszczyno – Ściółkowo, Wo źniki i Radzanowo (Doma ński, 1974; Kwa śniewska, Cie śla, 1982; Liwska, 1974). W wymienionych obszarach nawiercono (do gł ęboko ści ponad 10 metrów) głównie piaski drobnoziarniste z soczewkami osadów piaszczysto-Ŝwirowych, o zmiennej mi ąŜ szo ści, wyst ępuj ące pod nadkładem glin lub piasków gliniastych. PowyŜsze wykształcenie tych osa- dów nie kwalifikuje wymienionych rejonów jako perspektywicznych dla wyst ępowania kruszywa naturalnego piaskowo-Ŝwirowego. Zestawienie wyników prac zwiadowczych za zło Ŝami kopalin ilastych ceramiki budowlanej pozwoliło na wyznaczenie trzech obszarów o negatywnych wynikach rozpoznania w okolicach miejscowo ści: M ęczenino, Ślepkowo Królewskie i Kosino (Merle, 1976; Sta ś- kiewicz, Cie śla, 1977). W wymienionych obszarach nawiercono gliny piaszczyste i ró Ŝno- ziarniste piaski gliniaste oraz gliny zwałowe o du Ŝym zamargleniu, nie maj ące znaczenia surowcowego. Torfy wyst ępuj ą w dolinach: Sierpienicy (w rejonie miejscowo ści: Zagroba, Jaroszewo- Biskupie i Chudzyno) i Słupianki (na północny wschód od miejscowo ści Borowiczki). Wy- st ąpienia te s ą zlokalizowane na obszarach ł ąk chronionych oraz lasów i nie spełniaj ą podsta- wowego kryterium bilansowo ści dla złó Ŝ tej kopaliny, tj. mi ąŜ szo ści >1 m i zawarto ści popio- łu w torfie suchym poni Ŝej 30% (Kryteria..., 2001), a ponadto cz ęsto zawieraj ą przewarstwie- nia szarej gytii i mad piaszczystych. Nale Ŝy odnotowa ć, i Ŝ zmieniane s ą tak Ŝe miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego gmin w obszarach perspektywicznych, w kierunku umo Ŝliwiaj ącym poszukiwanie i eksploatacj ę kopalin.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza Staro źreby poło Ŝony jest w zlewni rzek: Słupianka, Rosica, Brze źnica oraz Mołtawa, b ędących prawobrze Ŝnymi dopływami Wisły, która płynie przez południowo- zachodni ą cz ęść opisywanego obszaru. Niewielka, północna cz ęść arkusza nale Ŝy do zlewni Sierpienicy b ędącej dopływem Skrwy Prawej, a wschodnia cz ęść do zlewni Płonki stanowi ą- cej dopływ Wkry. Sie ć hydrograficzn ą uzupełniaj ą liczne, małe bezimienne cieki oraz kanały

21 melioracyjne. Na arkuszu Staro źreby wyst ępuj ą dwa źródła na zboczach gł ęboko wci ętych dolin rzek Słupianki i Mołtawy. Jako ść wód powierzchniowych jest niska. Wody pozaklasowe stwierdzono w Sierpieni- cy (ze wzgl ędu na podwy Ŝszone zawarto ści NO 2, PO 4 i P), Mołtawie (podwy Ŝszone PO 4 i P) oraz Brze źnicy i Rosicy w rejonie uj ść . W punkcie kontrolnym zlokalizowanym na rzece Słu- piance w miejscowo ści Borowiczki, badania przeprowadzone w 2008 roku przez WIO Ś wy- kazały, i Ŝ wody prowadzone przez t ą rzek ę charakteryzuj ą si ę złym stanem ogólnym. Ocena elementów biologicznych pozwoliła zaliczy ć wody rzeki Słupianki do klasy II, a pod wzgl ę- dem parametrów fizykochemicznych do klasy III (Rozporz ądzenie…z dnia 20 sierpnia 2008 r., DzU nr 162, poz. 1008. Na opisywanym obszarze przebiegaj ą liczne działy wodne II i III rz ędu rozdzielające zlewnie opisanych wy Ŝej rzek.

2. Wody podziemne

Na obszarze arkusza Staro źreby wyst ępuj ą trzy u Ŝytkowe pi ętra wodono śne: czwartorz ędowe, trzeciorz ędowe i trzeciorz ędowo-kredowe. W obr ębie arkusza mo Ŝna wydzieli ć dwie struktury – Wysoczyzn ę Pło ńsk ą z fragmen- tem Pojezierza Dobrzy ńskiego oraz Kotlin ę Płock ą – charakteryzuj ące si ę odmienn ą budow ą geologiczna, a zatem i odmiennymi warunkami hydrogeologicznymi. Zró Ŝnicowana budowa geologiczna osadów czwartorz ędowych warunkuje skompliko- wane warunki hydrogeologiczne i bardzo zró Ŝnicowane wydajno ści studzien. Na obszarze Wysoczyzny Pło ńskiej i Pojezierza Dobrzy ńskiego czwartorz ędowe pi ętro wodono śne jest nieci ągłe, wyst ępuje kilka warstw wodono śnych o zmiennej mi ąŜ szo ści i parametrach hydrogeologicznych. Najwi ększ ą mi ąŜ szo ść posiadaj ą warstwy wodono śne wyst ępuj ące w słabo rozpoznanych dolinach kopalnych oraz w postaci poziomów mi ędzymorenowych zlodowace ń środkowopolskich. Przykładem mo Ŝe by ć szeroka dolina kopalna na linii Krajkowo-Staro- źreby o przebiegu NW–SE lub tzw. depresja Mochowa – w ąska struktura równie Ŝ o podobnym przebiegu (Fert i inni, 1995; Włostowski, Borkowski, 2002). Studnie ujmuj ące opisywany poziom pobieraj ą wod ę na potrzeby wodoci ągów m.in. w rejonie Staro źreb, Ciółkowa, Rogozina czy Radzanowa. W obr ębie Kotliny Płockiej czwartorz ędowy poziom wodono śny rozpoznany jest bardzo dobrze w wyniku istnienia tu licznych wierce ń na potrzeby hydrogeologiczne. Poziom ten wykształcony jest w postaci piasków ró Ŝnej granulacji, Ŝwirów i otoczaków. Strop utworów wodonośnych wyst ępuje płytko, cz ęsto na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 5 m. Mi ąŜ szo ść warstwy

22 wodono śnej przekracza cz ęsto 20 m. Zasoby eksploatacyjne czwartorz ędowego pi ętra wodono śnego wynosz ą 1940 m 3/h przy aktualnym poborze nieprzekraczaj ącym 25% zasobów. Najwi ększe uj ęcie w Borowiczkach posiada zatwierdzone zasoby eksploatacyjne wynosz ące 500 m 3/h. Inne wi ększe uj ęcia na omawianym terenie zlokalizowane s ą w rejonie Imielnicy i Słupna. Jako ść wód podziemnych wyst ępuj ących w osadach czwartorz ędowych jest najcz ęś ciej dobra, lokalnie stwierdzono nieznacznie podwy Ŝszone: mineralizacj ę (rejon Gulczewa), twar- do ści (osada Borowiaczki-Pie ńki) i zawartość azotu azotynowego (Radzanów). Zawarto ści Ŝelaza i manganu najcz ęś ciej przekraczaj ą dopuszczalne st ęŜ enia, ale mieszcz ą si ę w zakresie wyznaczonego dla opisywanego obszaru tła hydrochemicznego. W obr ębie omawianego arkusza trzeciorz ędowe pi ętro wodono śne rozpoznane jest sła- bo, przy czym wody tego pi ętra eksploatowane s ą tylko w centralnej i południowej cz ęś ci obszaru. Osadami wodono śnymi s ą piaszczyste utwory mioce ńskie o mi ąŜ szo ści wynosz ącej około 40 m, daj ące jednak niewielkie wydajno ści potencjalne studni. Pi ętro trzeciorz ędowe nie ma kontaktu hydraulicznego z wy Ŝej le Ŝą cym pi ętrem czwartorz ędu, o czym świadcz ą ró Ŝne wysoko ści stabilizacji poziomu wody w studniach oraz du Ŝe ró Ŝnice w składzie chemicznym wód. Poziom ten eksploatuj ą studnie w Borowiczkach, Plebance i Rogozinku. Pi ętro trzeciorz ędowo-kredowe buduj ą piaszczyste osady miocenu, oligocenu i mastrychtu oraz sp ękane utwory wapienno-margliste mastrychtu. Tworz ą one jeden poziom wodono śny w południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza. Mi ąŜ szo ść osadów wodono śnych wynosi tutaj około 40–80 i charakteryzuj ą si ę one bardzo dobrymi parametrami hydrogeologicznymi. Wody z du Ŝą wydajno ści ą eksploatowane s ą w rejonie miejscowo ści Borowiaczki-Pie ńki, na potrzeby sieci wodoci ągowej Płocka. Rz ędne zwierciadła wody wskazuj ą na obecno ść w tym pi ętrze wodonośnym rozległego leja depresyjnego, którego centrum znajduje si ę w rejonie Borowiczek, jednak jego zasi ęg wykracza poza arkusz Staro źreby na s ąsiednie arkusze Płock, Słubice i G ąbin. Granice leja umownie przyj ęto jako hydroizohips ę 75 m n.p.m. (Włostowski, Borkowski, 2002) Wody podziemne trzeciorz ędowego i trzeciorz ędowo-kredowego pi ętra wodono śnego charakteryzuj ą si ę podobnym składem chemicznym, cho ć w poziomie trzeciorz ędowym wyst ępuje podwy Ŝszona barwa, natomiast w trzeciorz ędowo-kredowym wy Ŝsza mineralizacja i lokalnie wysokie zasolenie (rejon Radziwia). Zagospodarowanie wód podziemnych w omawianym rejonie jest nierównomierne. Naj- wi ększe wykorzystanie wód ma miejsce w rejonie Borowiczek (wi ększo ść uj ęć nale Ŝy do wodoci ągów miejskich) oraz Cekanowa. W Borowiczkach zlokalizowany jest punkt Pa ń- stwowego Monitoringu Jako ści Wód Podziemnych.

23 Cały obszar arkusza nale Ŝy do GZWP 215 – Subniecka warszawska, a południowo- wschodnia cz ęść do GZWP 215A – Subniecka warszawska – cz ęść centralna (Kleczkowski, 1990) (fig. 3).

Si erp a ien w ic R r a ac k ią Ŝn S Mochowo ica Raci ąŜ Drobin 215

Staro źreby

Płonka Mo r łta T wa Płock Bulkowo Q

220 215A

W is Gąbin ła Wyszogród Słubice B zu ra

0 5 10 15 20 25 km

1 2 3

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Staro źreby na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1:500 000 wg A. S. Kleczkowskiego, red. (1990) 1 – obszar najwy Ŝszej ochrony, 2 – Granica GZWP w o środku porowym, 3 – Zbiornik Włocławski Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 215 – Subniecka warszawska trzeciorz ęd (Tr), 215A – Sub- niecka warszawska – cz ęść centralna, trzeciorz ęd (Tr), 220 – Pradolina rzeki środkowa Wisła (Włocławek–Płock), czwartorz ęd (Q),

Niewielka, południowo-zachodnia cz ęść obszaru arkusza Staro źreby poło Ŝona jest w obr ębie GZWP nr 220 – Pradolina rzeki środkowa Wisła, który posiada dokumentacj ę hy- drogeologiczn ą (Dominko i inni, 1998). GZWP nr 220 jest zbiornikiem wód porowych wyst ępuj ących w pradolinnych, piaszczystych utworach czwartorz ędowych, o średniej mi ąŜ szo- ści warstwy wodono śnej 30–40 m. Szacunkowe zasoby dyspozycyjne s ą dosy ć znaczne i wynosz ą 300 000 m 3/dob ę. Na analizowanym odcinku przepływ wód podziemnych w kierunku Wisły jest średnio szybki (30-100 m/rok) oraz szybki (100-300 m/rok). W obr ębie zbiornika nr 220 warstwa wodono śna zasilana jest przez bezpo średni ą infiltracj ę wód opado-

24 wych. Brak jest tu na powierzchni osadów izoluj ących i z tego powodu wody podziemne wykazuj ą wysoka podatno ść na zanieczyszczenia.

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździerni- ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝyt- kowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 445 – Staro źreby, umieszczono w tabeli 4. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o przeci ętnej zawar- to ści (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperaturze pokojo- wej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o wymiarach oczka 2 mm. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowalne z gleb. Gleby minerali- zowano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temperaturze 90oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spec- trometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kon- trol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

25 Tabela 4 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Warto ść prze- Warto ść przeci ętnych to ści w glebach ci ętnych (me- (median) w glebach na arkuszu 445 – dian) w gle- obszarów niezabu- Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie Staro źreby bach na arku- dowanych Polski 4) lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra szu 445 – Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) Staro źreby

Metale N=8 N=8 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0–0,3 0–2,0 0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5–9 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 19–137 37 27 Cr Chrom 50 150 500 2–6 4 4 Zn Cynk 100 300 1000 18–50 29 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5–0,8 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 2–3 2 2 Cu Mied ź 30 150 600 2–8 4 4 Ni Nikiel 35 100 300 1–7 4 3 Pb Ołów 50 100 600 10–16 11 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05–0,11 <0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 445 – Staro źreby 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obsza- As Arsen 8 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów usta- Ba Bar 8 wy Prawo wodne, Cr Chrom 8 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 8 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 8 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 8 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 8 szarów tych st ęŜ enia zachowu ją standardy wynikaj ące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 8 2) Pb Ołów 8 grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Hg Rt ęć 8 rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewio- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- ne, nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbani- sza 445 – Staro źreby do poszczególnych grup u Ŝytko- zowane z wył ączeniem terenów przemysłowych, wania (ilo ść próbek) uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 8 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilo ść próbek

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna

26 próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasy- fikowanych do grupy A zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopusz- czalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 4). Przeci ętne zawarto ści: arsenu, chromu, cynku, kadmu, kobaltu, miedzi, rt ęci i ołowiu w badanych glebach arkusza s ą na ogół ni Ŝsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ęt- nych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wy Ŝsz ą warto ść mediany wykazuj ą zawarto ści: baru i niklu. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiały i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, przecinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi ar-

27 kusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od 21,8 nGy/h do 47,0 nGy/h. Średnia warto ść wynosi 37,9 nGy/h i jest wy Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma wahają si ę w zakresie od 23,1 do 43,2 nGy/h i średnio wynosz ą 34,5 nGy/h. W profilu zachodnim niskie warto ści promieniowania gamma zarejestrowane w cz ęś ci połu- dniowej profilu (ok. 25 nGy/h) s ą zwi ązane z holoce ńskimi osadami rzecznymi doliny Wisły (piaski, Ŝwiry, mułki). Wzdłu Ŝ pozostałej cz ęś ci profilu przewa Ŝaj ą gliny zwałowe zlodowacenia północnopolskiego charakteryzuj ące si ę wy Ŝszymi warto ściami promieniowania gamma (35–40 nGy/h). W profilu wschodnim zarejestrowane dawki promieniowania gamma s ą bar- dziej wyrównane (przewaŜaj ą warto ści z przedziału: 30–45 nGy/h), gdy Ŝ wzdłu Ŝ całego profilu dominuje podobny typ osadów, zwi ązany ze zlodowaceniem środkowopolskim. W cz ęś ci południowej zalegaj ą gliny zwałowe z okresu stadiału mazowiecko-podlaskiego, a cz ęś ci pół- nocnej gliny zwałowe i osady lodowcowe (piaski, Ŝwiry i głazy) stadiału północno-mazowieckiego. St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę od 0,2 do 2,6 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego – od 0,0 do 3,2 kBq/m 2.

28 445W PROFIL ZACHODNI 445E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5828738 5836613 5833621 5823762 5829736 m m 5822960 5826420

5822692 5822103 5819819 0 10 20 30 40 50 0 10 20 30 40 50 nGy/h nGy/h 29 29

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5828738 5836613 5833621 5823762 5829736 m m 5822960 5826420

5822692 5822103 5819819 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 kBq/m 2 kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenie gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Staro źreby (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy okre ślaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzgl ędnio- no zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” (Ustawa…, 2007) oraz w Rozporz ą- dzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć po- szczególne typy składowisk odpadów (Rozporz ądzenie…, 2003). W nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wy Ŝej wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczno ści z mo Ŝliwo ści ą pó źniejszych weryfikacji i uszczegółowie ń na etapie projektowania składowisk. Na mapie, w nawiązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: 1) tereny wył ączone całkowicie z mo Ŝliwo ści lokalizacji wszystkich typów składowisk ze wzgl ędu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki in- Ŝyniersko-geologiczne; 2) tereny preferowane do lokalizowania w ich obr ębie składowisk odpadów, ze wzgl ędu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, s ą one traktowane jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS); 3) tereny nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej, na których moŜliwa jest jednak lokalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa a tak Ŝe ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 5). Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie w obr ębie POLS: - warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami przyj ętymi w tabeli 5; - zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadów piaszczystych o mi ąŜ szo ści do 2,5 m; mi ąŜ szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Omawiane wy Ŝej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej wskazano lokalizacj ę wybranych wierce ń, których profile geologiczne dokumentuj ą obecno ść warstwy izolacyjnej do gł ęboko ści 10 m.

30 Tabela 5 Kryteria izolacyjnych wła ściwo ści gruntów

Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych odpadów Mi ąŜ szo ść Współczynnik filtracji k Rodzaj gruntów (m) (m/s) -9 N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1 x 10 Iły, iłołupki K – odpady inne ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne 1 – 5 ≤ 1 x 10 -9

O – odpady oboj ętne ≥ 1 ≤ 1 x 10 -7 Gliny

Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego (GPU), przeniesiony z arkusza Staro źreby Mapy hydro- geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Włostowski, Borkowski, 2002). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznacza si ę w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izoluj ącej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów praw- nie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpa- dów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych. Informacje zaprezentowane na tej planszy zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko przy projektowaniu składowisk odpa- dów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska lub mog ących pogorszy ć jego stan.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na terenie arkusza Staro źreby bezwzgl ędnemu wył ączeniu z lokalizowania składowisk wszystkich typów odpadów podlegaj ą: − obszary wyst ępowania osadów holoce ńskich: torfów (zajmuj ących niewielkie po- wierzchnie w północnej cz ęś ci arkusza), namułów, mułków i piasków den dolinnych i zagł ębie ń bezodpływowych, gytii i kredy jeziornej, piasków z humusem, lokalnie mad (w dolinie Wisły), jak równie Ŝ obszary wyst ępowania piasków i mułków sto Ŝków na- pływowych oraz osadów deluwialnych i jeziorno-deluwialnych;

31 − tereny zabagnione i podmokłe oraz obszary ł ąk na glebach pochodzenia organicznego, zajmuj ące niewielkie obszary poło Ŝone w rejonie śukowa, Czerniewa, Kaniowa Stare- go i Pieniek, wraz ze stref ą 250 m; − otoczenie źródła, zlokalizowanego na wschód od Słupna (w promieniu 250 m); − obszary zwartej zabudowy wschodnich osiedli Płocka (Borowiczki, Imielnica), miejscowo ści: Staro źreby, Radzanowo i Słupno stanowi ących siedziby gminy oraz teren Bazy Surowcowej Przedsi ębiorstwa Eksploatacji ruroci ągów naftowych „Przyja źń ” w Miszewku Strzałkowskim; − nieliczne, zwarte kompleksy le śne o powierzchni powy Ŝej 100 ha, wyst ępuj ące w połu- dniowo-zachodniej cz ęś ci arkusza, w rejonie Słupna (dolina Wisły i skłon wysoczyzny); − teren Bazy Paliw Przedsi ębiorstwa Eksploatacji Ruroci ągów Naftowych w Cekanowie (obsługuj ących ruroci ąg Przyja źń ); − tereny spadkach powy Ŝej 10°, cz ęś ciowo predysponowane go wyst ąpienia ruchów masowych wraz ze zlokalizowanym czynnym osuwiskiem (rejon Płocka) (Grabowski i in., 2007); − tereny chronionego środowiska przyrodniczego (południowo-zachodni naro Ŝnik arkusza) w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 – Kampinoska Dolina Wisły (PLH140029) oraz Dolina Środkowej Wisły (PLB140004); − obszar w południowo zachodniej cz ęś ci arkusza, poło Ŝony w obr ębie udokumentowanego GZWP nr 220 – Pradolina środkowej Wisły. Obszary bezwzgl ędnie wył ączone zajmuj ą około 30% waloryzowanego terenu.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów oboj ętnych Rejony, w których lokalizacja składowisk odpadów jest dopuszczalna, zajmuj ą niemal 70% powierzchni arkusza. Potencjalne obszary preferowane do lokalizowania składowisk odpadów (POLS) wydzielono w miejscach wyst ępowania gruntów spoistych, spełniaj ących wymagania izolacyjno ści podło Ŝa okre ślone dla naturalnych barier geologicznych (tabela 5). Przewiduj ą one istnienie bezpo średnio w podło Ŝu składowiska co najmniej jednometrowej warstwy osadów słabo przepuszczalnych o współczynniku filtracji ≤ 1 x 10 -7. Wskazane na mapie rejony POLS wydzielono na podstawie obrazu budowy geologicznej przedstawionego na arkuszu Staro źre- by Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Włodek, 2009). Podkre śli ć nale Ŝy, Ŝe charakterystyka litologiczna utworów stanowi ących naturaln ą barier ę geologiczn ą,

32 przedstawiona w obja śnieniach do SMGP, a tak Ŝe w analizowanych profilach otworów archiwalnych jest bardzo ogólna i nie opisuje w pełni cech izolacyjnych warstwy. W obr ębie omawianego terenu cechy izolacyjne spełniaj ące warunki dla bezpo średniej lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych wykazuj ą gliny zwałowe. W zachodniej i połu- dniowo-zachodniej cz ęś ci analizowanego obszaru s ą to gliny zlodowacenia wisły (zlodowacenia północnopolskie). W pasie biegn ącym z północnego zachodu na południowy wschód odsłaniaj ą si ę starsze gliny zwałowe (dolne) zlodowacenia warty (zlodowacenia środkowo- polskie), natomiast w cz ęś ci północno-wschodniej i wschodniej – gliny stadiału wkry tego zlodowacenia. W rejonach ich przypowierzchniowego wyst ępowania stanowi ą one naturaln ą barier ę geologiczn ą (NBG). Analiza archiwalnych otworów wiertniczych oraz przekroju geologicznego do mapy geologicznej wskazuje, Ŝe mi ąŜ szo ść glin zwałowych zlodowacenia wisły waha si ę od 1 m w rejonie Juryszewa i Cekanowa, 3,5 m w okolicy Białkowa, do 5 m w rejonie Cekanowa. Zwarta pokrywa omawianych glin w rejonie Białkowa zalega bezpo średnio na starszych glinach zlodowace ń warty i odry, tworz ąc kompleks słabo przepuszczalny o mi ąŜ szo ści si ęgaj ą- cej 25 m. Mi ąŜ szo ść odsłaniaj ących si ę glin zwałowych stadiału dolnego zlodowacenia warty jest znacznie wi ększa i waha si ę od około 6 m w okolicy Rogozinka, 10 m (M ęczenino), 15 m (Ślepkowo Szlacheckie) i 18,5 m (Ciółkowo), do 22,5 m w rejonie Leszczyna Szlacheckiego. Lokalnie, w okolicach Białkowa i Rogozinka omówione wy Ŝej gliny pod ścielone s ą wynie- sionymi i zaburzonymi glacitektonicznie osadami złoŜonymi z iłów neoge ńskich i glin zwa- łowych najstarszych zlodowace ń plejstoce ńskich. Wychodnie glin zwałowych stadiału wkry pojawiaj ą si ę w rejonie Smolina, Zagroby, Staro źrebów i dalej na południe (wzdłu Ŝ wschodniej granicy arkusza). Ze wzgl ędu na to, i Ŝ nie zostały uwzgl ędnione na przekroju geologicznym do mapy geologicznej, mi ąŜ szo ść tych utworów okre ślono na podstawie danych z arkuszy s ąsiaduj ących: Drobin (406) oraz Bulko- wo (446). Gliny te tworz ą zwart ą pokryw ę gruntów słabo przepuszczalnych o zmiennych mi ąŜ szo ściach wynosz ących od 1,4 do około 17,0 m. Pod wzgl ędem litologicznym s ą to gliny piaszczyste i mułkowato-piaszczyste ze Ŝwirem i otoczakami (Frankiewicz, 2003; Kacprzak, Lisicki, 2003). Zwarta pokrywa omawianych glin zalega na ogół bezpo średnio na starszych glinach zwałowych stadiału dolnego. Mi ąŜ szo ść utworów słabo przepuszczalnych wyst ępuj ących w granicach wyznaczonych POLS jest wystarczaj ąca i zgodna z wymaganiami dla utworzenia składowisk odpadów obo- jętnych.

33 Na waloryzowanym obszarze wyznaczono równie Ŝ rejony POLS o zmiennych wła ści- wo ściach izolacyjnych naturalnej bariery geologicznej dla składowisk odpadów oboj ętnych. Znajduj ą si ę one głównie we wschodniej cz ęś ci arkusza i wyst ępuj ą w miejscach, gdzie NBG (gliny zwałowe zlodowacenia warty) przykryta jest lodowcowymi i wodnolodowcowymi utworami piaszczystymi i piaszczysto-Ŝwirowymi, a tak Ŝe piaskami i mułkami tarasów kemowych, o mi ąŜ szo ści nie przekraczaj ącej 2,5 m. Zmienne wła ściwo ści izolacyjne wykazuj ą równie Ŝ mułki i iły warwowe zlodowacenia warty, wyst ępuj ące w rejonie Krawieczyna (po- łudniowo-wschodnie naro Ŝe arkusza), a tak Ŝe iły neoge ńskie i gliny zwałowe odsłaniaj ące si ę jako fragment zaburzonej struktury glacitektonicznej w rejonie Ślepkowa Szlacheckiego. Lo- kalizacja składowisk odpadów w tych miejscach będzie wymagała usuni ęcia warstwy prze- puszczalnej oraz wykonania bada ń geologicznych na etapie prac przygotowawczych w celu potwierdzenia wyst ępowania słabo przepuszczalnych osadów spoistych w podło Ŝu i okre śle- nia ich wła ściwo ści jako naturalnej bariery geologicznej. Obszary przypowierzchniowego wyst ępowania piaszczystych i piaszczysto-Ŝwirowych osadów lodowcowych, wodnolodowcowych, moren martwego lodu i moren czołowych, pia- sków pylastych i mułków jeziornych, piasków, mułków i Ŝwirów kemów zlodowacenia warty lub wisły, okre ślono jako pozbawione naturalnej warstwy izolacyjnej. Lokalizacja składowi- ska na tych terenach wi ąŜ e si ę z konieczno ści ą wykonania sztucznej przesłony izolacyjnej jego dna i skarp. W zasi ęgu obszarów preferowanych pod składowiska odpadów oboj ętnych znajduj ą si ę czwartorz ędowe, trzeciorz ędowe oraz górnokredowe u Ŝytkowe pi ętra wodono śne. Pi ętro czwartorz ędowe w granicach arkusza buduj ą piaski, lokalnie piaski pylaste, zlodowace ń środ- kowopolskich, wyst ępuj ące na gł ęboko ści od 5 do około 80 m. Wodono śne utwory trzeciorz ędowe reprezentowane s ą przez dobrze izolowane piaszczyste osady miocenu, lokalnie oligocenu. W obr ębie obszarów POLS bardzo niski stopie ń zagro Ŝenia głównego poziomu u Ŝyt- kowego (GPU) wyznaczono w południowej i północno-zachodniej cz ęś ci arkusza oraz w okolicy Czerniewa. Niski stopie ń zagro Ŝenia GPU wydzielono w pasie od Brochocinka po Wicie- jewo Górne oraz od Pi ączyna po Staro źreby-Hektary, a tak Ŝe w okolicy Machcina. Stopie ń średni wyró Ŝniono przede wszystkim na zachodzie arkusza (od Gilina po Brochocin), jak równie Ŝ w okolicy Gulczewa Nowego, Blichowa oraz Małoszywki. W północno-wschodnim naro Ŝu arkusza oraz w jego centralnej cz ęś ci stopie ń zagro Ŝenia okre ślono jako wysoki. Nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe w przypadku omawianego rejonu ka Ŝdorazowa lokalizacja skła- dowiska odpadów wymaga ć b ędzie przeprowadzenia szczegółowych bada ń geologicznych (maj ących na celu potwierdzenie rozprzestrzenienia poziomego i pionowego naturalnej warstwy izolacyjnej), hydrogeologicznych oraz geologiczno-in Ŝynierskich.

34 W obr ębie wyznaczonych POLS wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) wyró Ŝnione na podstawie ogranicze ń lokalizowania składowisk, wynikaj ących z istnienia obszarów podlegaj ących ochronie przyrody oraz ze wzgl ędu na blisko ść zwartej zabudowy. Warunkowe przyrodnicze ograniczenie (oznaczone indeksem „p”) dotyczy terenów obejmuj ących południow ą cz ęść arkusza, w zasi ęgu Nadwi śla ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Warunkowe ograniczenie zwi ązane z obecno ści ą zabudowy (znaczone indeksem „b”) obejmuje stref ę w odległo ści do 1 km od zwartej zabudowy miejscowo ści Staro źreby, Radza- nowo oraz Bodzanów (ark. Bulkowo 446), b ędących siedzibami urz ędów gminy. Ponadto ograniczenie tego typu wyst ępuje w promieniu 8 km od centrum lotniska sportowego poło Ŝo- nego we wschodniej cz ęś ci Płocka (poza granicami arkusza). Lokalizacja składowisk w obr ębie rejonów posiadaj ących powy Ŝsze ograniczenia po- winna by ć rozpatrywana w sposób zindywidualizowany, w ramach oceny jego oddziaływania na środowisko, a w dalszej procedurze – w ustaleniach z jednostkami administracji lokalnej, odpowiednimi słu Ŝbami ochrony przyrody.

Problem lokalizacji składowisk odpadów komunalnych Na terenie arkusza nie wyznaczono rejonów spełniaj ących wymagania pod lokalizacj ę składowisk odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalne), poniewa Ŝ w przypo- wierzchniowej strefie nie wyst ępuje tutaj wymagana dla tego typu składowisk warstwa grun- tów spoistych o współczynniku filtracji ≤1x10 -9m/s i mi ąŜ szo ści wi ększej od 1 m. Budowa na tym terenie takiego składowiska b ędzie wi ązała si ę z konieczno ści ą wykonania sztucznych przesłon izolacyjnych. W rejonie miejscowo ści Ślepkowo Szlacheckie zlokalizowano otwór dokumentujący płytkie wyst ępowanie iłów neoge ńskich (na gł ęboko ści 0,5 m). Stanowi ą one osad buduj ący (wraz z glinami zwałowymi i piaskami zlodowace ń południowopolskich) wyniesion ą struktu- rę glacitektoniczn ą. Z tego wzgl ędu lokalizowanie składowiska odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i obojętne (komunalnych) w tym miejscu nie jest wskazane. Na obszarze arkusza, w miejscowo ści Chełstowo, zaznaczono jedno zamkni ęte składo- wisko odpadów komunalnych.

Ocena najkorzystniejszych warunków geologicznych i hydrogeologicznych dla lokalizowania składowisk Spo śród wydzielonych na mapie obszarów predysponowanych do składowania odpa- dów oboj ętnych najkorzystniejsze parametry wykazuj ą rejony, w obr ębie których u Ŝytkowe

35 poziomy wodono śne cechuj ą si ę niskim i bardzo niskim stopniem zagro Ŝenia wód podziemnych oraz nie posiadaj ą ogranicze ń warunkowych. Jako najkorzystniejsze wskaza ć mo Ŝna rejony poło Ŝone w okolicach Leszczyna Szlachec- kiego, M ęczenina i Ślepkowa Szlacheckiego, gdzie NBG zbudowana ze skonsolidowanych glin zwałowych stadiału dolnego zlodowacenia warty osi ąga mi ąŜ szo ść 22,5 m. Na obszarze tym brak jest ogranicze ń warunkowych, a stopie ń zagro Ŝenia GPU okre ślono jako niski. Mniej korzystne warunki do lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych (z uwagi na ograniczenie przestrzenne wynikaj ące z ochrony walorów przyrodniczych), wykazuj ą w rejonie Białkowa gliny zwałowe stadiału górnego zlodowacenia warty, pod ścielone przez starsze gliny zlodowacenia warty i odry (le Ŝą ce na powierzchni struktury glacitektonicznej), tworz ąc kompleks osadów słaboprzepuszczalnych o mi ąŜ szo ści si ęgaj ącej 25 m. Na obszarze tym wyznaczono bardzo niski stopie ń zagro Ŝenia GPU.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na terenach nieobj ętych bezwzgl ędnym zakazem lokalizowania składowisk znajduje si ę dziewi ęć wyrobisk w granicach udokumentowanych złó Ŝ piasków: „Śniegocin”, „Cekano- wo”, „Miszewko-Stefany”, „Borowice III”, „Dąbrusk I”, „Sędek II”, „Sędek III”, „Zagroba Pole A i B”, „Barcikowo III”, „Borowice II” i „Barcikowo II”. Wyrobiska te posiadaj ą ograniczenia warunkowe wynikaj ące z ochrony zasobów złó Ŝ kopalin oraz ze wzgl ędu na s ąsiedz- two zabudowy, a tak Ŝe z uwagi na ochron ę walorów przyrodniczych (zło Ŝa: „Miszewko- Stefany”, „Cekanowo”, „Borowice II”, „Borowice III”, „Barcikowo II”, „Barcikowo III”). Ponadto na terenie arkusza zlokalizowano pi ęć wyrobisk po niekoncesjonowanej eksploatacji piasku (okolice Zagroby, Aleksandrowa, Ciółkowa, i Chełstowa) oraz siedemna ście wyrobisk po niekoncesjonowanej eksploatacji kruszywa naturalnego piaszczysto-Ŝwirowego (w rejonie miejscowo ści Niszczyce, S ękowo, Chudzyno, Zagroba, Mrówczewo, Józinek, Tr ę- bin, Majdan, Czerniewo, Sochocino-Praga i Badurki, Wołowa, Kanigowo Stare, Krawieczyn oraz Parcele, które dla czytelno ści mapy oznaczono jednym symbolem). Wyrobiska te posiadaj ą ograniczenia warunkowe wynikaj ące z ochrony przyrody (w rejonie Chełstowa i Parceli) oraz s ąsiedztwa zabudowy. W rejonie miejscowo ści Niszozyce-Pie ńki istniało wyrobisko po eksploatacji iłów ceramiki budowlanej (zło Ŝe „Koziołki), jednak eksploatacja została zako ńczona, a samo wyrobisko zrekultywowano w kierunku rolnym. Wi ększo ść wyrobisk znajduje si ę na obszarze pozbawionym naturalnej warstwy izolacyjnej, st ąd ewentualne wykorzystanie tych miejsc pod składowisko odpadów b ędzie wi ązało

36 si ę z wykonaniem sztucznych zabezpiecze ń dna i skarp wyrobiska przy u Ŝyciu izolacji synte- tycznych lub barier gruntowych. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Dane i oceny zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko dla składowania odpadów lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub mog ących pogorszy ć stan śro- dowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mog ą by ć u Ŝyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania tere- nów zdegradowanych. Plansza B prezentuje wi ęc zarówno wybrane aspekty odporno ści śro- dowiska jak i zapis istotnych wska źników zanieczyszcze ń, do których dostosowane powinny by ć szczegółowe rozwi ązania w zakresie zarz ądzania przestrzeni ą.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Na obszarze arkusza Staro źreby, dokonano zgeneralizowanej oceny warunków podło Ŝa budowlanego. Warunków geologiczno-in Ŝynierskich nie analizowano dla terenów: lasów, ł ąk na glebach pochodzenia organicznego, gruntów rolnych zaliczanych do klas bonitacyjnych od I do IVa, obszarów wyst ępowania złó Ŝ i terenu mi ędzywala w dolinie Wisły. Z analizy wył ą- czono tak Ŝe obszary zawartej zabudowy w miejscowo ści Borowiczki i Imielnica oraz obszar zabudowy przemysłowej w Cekanowie (baza paliw). W tak okre ślonych granicach analiz ą warunków podło Ŝa budowlanego obj ęto około 35% powierzchni arkusza. Wyró Ŝniono dwa rodzaje obszarów: o warunkach korzystnych dla budownictwa i o warunkach niekorzystnych, utrudniających budownictwo. Warunki korzystne dla budownictwa wyznaczono na wysoczy źnie oraz w obr ębie dolin wód roztopowych (obszar Wysoczyzny Pło ńskiej i Pojezierza Dobrzy ńskiego), w miejscach, gdzie zwierciadło wód gruntowych poło Ŝone jest poni Ŝej 2 m p.p.t., a nachylenie stoków nie przekracza 12% (nie wyst ępuj ą zjawiska geodynamiczne). Tereny te zbudowane s ą z glin zwa- łowych zlodowace ń środkowopolskich (małoskonsolidowanych) i północnopolskiego (nieskon- solidowanych), stanowi ących grunty spoiste w stanie zwartym, półzwartym i twardoplastycz-

37 nym oraz z lodowcowych i wodnolodowcowych piasków i piasków ze Ŝwirem (grunty niespo- iste średniozag ęszczone i zag ęszczone nale Ŝą ce do wymienionych zlodowace ń). Obszary zaklasyfikowane do tej kategorii wyst ępuj ą w rejonie S ędka, Zagroby, Ciółko- wa, Radzanowa, Czerniewa i Sochocina oraz po prawej stronie drogi ze Słupna do Płocka – Imielnicy. Obszarami o warunkach niekorzystnych dla budownictwa s ą rejony wyst ępowania grun- tów słabono śnych: piasków i Ŝwirów wodnolodowcowych w stanie lu źnym, glin koluwialnych i deluwialnych, namułów, mułków i torfów. Za obszary niekorzystne dla budownictwa uznano tak Ŝe: miejsca podmokłe i zabagnione, dna dolin rzecznych, gdzie zwierciadło wody podziem- nej na znacznym terenie stabilizuje si ę płycej ni Ŝ 2 m p.p.t., dolinki erozyjne, tarasy rzeczne zalewowe i pola piasków przewianych, a tak Ŝe obszary wyst ępowania gruntów organicznych, którym mog ą towarzyszy ć wody agresywne w stosunku do stali i betonu. Obszary o nachyleniu stoków przekraczaj ącym 12% (stoki wzgórz i zbocza dolin rzecznych), uznawane są za tereny predysponowane do powstawania ruchów masowych (Grabowski red., 2007). Na terenie arkusza w cz ęś ci południowej (zbocze doliny Wisły) wyst ępuj ą obszary osuwiskowe i obszary predysponowane do ruchów masowych jako tereny o niekorzystnych warunkach podło Ŝa budowlanego (Grabowski i in., 2010) Obszary o niekorzystnych warunkach dla budownictwa wyst ępuj ą głównie w pasach o przebiegu NW–SE: Jaroszewo – Wo źniki – Blichowo, Gilino – Ciółkowo – Łoniewo, Go- ślice – Wodzymin – Szczytno, w dolinie Wisły na obszarze tarasów zalewowych oraz w dolinach rzek: Słupianka, Mołtawa i Sierpienica.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar arkusza Staro źreby charakteryzuje si ę du Ŝym udziałem gleb chronionych. Gleby wysokich klas bonitacyjnych (I–IVa), wykształcone głównie na glinach zwałowych pokrywają znaczn ą powierzchni ę Wysoczyzny Pło ńskiej (w rejonie Staro źreb, Kuchar, Ciachcina, Ślep- kowa, Kanigowa i Kłaczkowa) oraz Pojezierza Dobrzy ńskiego (rejon Stró Ŝewka i Golczewa). Łąki pochodzenia organicznego zajmuj ą niewielkie obszary poło Ŝone w rejonie śuko- wa, Czerniewa, Kaniowa Starego i Pieniek. W rejonie Słupna (dolina Wisły i skłon wysoczyzny), zlokalizowany jest du Ŝy kompleks le śny. Na opisywanym obszarze ochron ą prawn ą obj ęto pomniki przyrody Ŝywej, u Ŝytki ekologiczne oraz obszar chronionego krajobrazu.

38 Pomnikami przyrody Ŝywej s ą drzewa z gatunku: d ąb szypułkowy (5 drzew), jesion wy- niosły oraz lipa drobnolistna, klon pospolity i kasztanowiec biały. S ą to drzewa ocalałe w starych zało Ŝeniach parkowych m.in. w Staro źrebach, Pi ączynie i Wo źnikach (tabela 6). Inn ą form ą ochrony przyrody s ą u Ŝytki ekologiczne, czyli pozostało ści ekosystemów maj ące znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów siedlisk. S ą to obszary bagienne – fragmenty lasu olchowego, torfowiska i bagna (tabela 6) o niewielkiej powierzchni, gdzie celem ochrony jest zachowanie cennych walorów przyrodniczych, bioró Ŝ- norodno ści, ostoi dla zwierz ąt leśnych oraz miejsc gniazdowania ptactwa. Tabela 6 Wykaz pomników przyrody i u Ŝytków ekologicznych Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu Lp. Miejscowo ść ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) 1 2 3 4 5 6 Bielsk 1 P Pi ączyno 1989 PŜ – dąb szypułkowy płocki Staro źreby ź 1980 PŜ – kasztanowiec biały, 2 P Staro reby (park) płocki Staro źreby ź 3 P Staro reby 1989 PŜ –2 d ęby szypułkowe (park) płocki Radzanowo 4 P Tr ębin płocki 1989 PŜ – lipa drobnolistna Wo źniki Radzanowo 5 P 1989 PŜ – klon pospolity (cmentarz) płocki Płock PŜ – d ąb szypułkowy 6 P Borowiczki 1973 płocki „Wojciech” Płock 7 P Bielino płocki 1983 PŜ – d ąb szypułkowy Słupno 8 P Cekanowo płocki 1977 PŜ – jesion wyniosły Słupno Bagno 9 U Cekanowo 2003 płocki (0,75) Słupno Bagno 10 U Cekanowo 2003 płocki (0,41) Słupno Bagno 11 U Cekanowo 2003 płocki (1,22) Słupno Bagno 12 U Słupno 2003 płocki (0,21) Rubryka 2: P – pomnik przyrody; U – u Ŝytek ekologiczny Rubryka 6: rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – Ŝywej

Obszary chronionego krajobrazu stanowi ą jeden z elementów krajowego systemu obsza- rów chronionych. „Nadwi śla ński Obszar Chronionego Krajobrazu” zajmuje południow ą i centraln ą cz ęść omawianego arkusza, o granicy biegn ącej wzdłu Ŝ miejscowo ści; Borowiczki – Piotrowo – Rogozino – Radzanowo – Kosino – Ramutówko – Miszewo. NOChK o powierzchni 44 504 ha utworzony został w 2002 roku (Rozp. nr 60 Wojewody Mazowieckiego

39 z dnia 24 lipca 2002 r.). Celem ochrony s ą tu najcenniejsze krajobrazy tarasów rzecznych oraz ł ąkowo-rolnych. Jest to rejon o du Ŝym udziale powierzchniowym lasów, stanowi ący cz ęść krajowego korytarza ekologicznego doliny Wisły, ostoj ę ptaków oraz biotop cennych gatunków ro ślin. Jest to niestety tak Ŝe obszar koncentracji budownictwa jednorodzinnego mieszka ńców Płocka. Obszar ten kontynuuje si ę tak Ŝe na s ąsiednich arkuszach Słubice (483) i Płock (444). Charakterystycznym elementem krajobrazu polodowcowego wysoczyzn są głazy narzutowe, głównie granity i gnejsy. Zgromadzone s ą one najcz ęś ciej na poboczach dróg i przy granicy lasów – na mapie zaznaczono te o średnicy przekraczaj ącej 1,5 m. Głazy narzutowe, szczególnie o du Ŝych średnicach, są przedmiotem „kradzie Ŝy” jako budulec dla małej architek- tury lub do produkcji nagrobków (ryc.1.). Stad te Ŝ stanowi ą coraz rzadszy element krajobrazu.

Ryc. 1. Zimowa „kradzie Ŝ” głazów narzutowych Krajowa Sie ć Ekologiczna (ECONET – Polska), utworzona w 1995 roku, stanowi element europejskiego systemu ochrony dziedzictwa przyrodniczego, którego celem jest opracowanie spójnego systemu obszarów o walorach przyrodniczych, posiadaj ących najwy Ŝsz ą rang ę krajow ą i mi ędzynarodow ą. Sie ć ECONET składa si ę z obszarów w ęzłowych: biocen- trów i stref buforowych, korytarzy ekologicznych oraz obszarów wymagaj ących unaturalnie- nia (Liro, 1998). Niewielki, południowo-zachodni fragment arkusza według krajowej sieci ekologicznej ECONET-PL, poło Ŝony jest w obszarze w ęzłowym o znaczeniu międzynarodo- wym 20M – Puszcza Kampinoska (fig. 5).

40 Sie rpi a eni rw ca Ra k cią Ŝ S19k nica Mochowo Raci ąŜ Drobin

7 Staro źreby K Płonka Mo łta wa Płock Bulkowo

W i sła

20M 7 Wyszogród

K Gąbin B Słubice zu 40k ra

0 5 10 15 20 25 km

20M 1 7K 240k 3 4

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Staro źreby na tle systemów ECONET (Liro, 1998) 1 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 20M – Obszar Puszczy Kampi- noskiej, 2 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 7k – Obszar Pojezierza Gosty- ni ńskiego, 3 – granica krajowego korytarza ekologicznego, jego numer i nazwa: 19k – Korytarz Skrwy, 40K – Kory- tarz Słudwi

Europejska Sie ć Ekologiczna NATURA 2000 jest sieci ą obszarów chronionych na terenie Unii Europejskiej. Celem wyznaczania tych obszarów jest ochrona cennych pod wzgl ę- dem przyrodniczym i zagro Ŝonych składników ró Ŝnorodno ści biologicznej. W skład sieci NATURA 2000 wchodz ą: obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 79/409/EWG i Rozporz ądzenia … z 2004 r. w sprawie ochrony dzikich ptaków oraz specjalne obszary siedlisk (SOO) wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrody oraz dzikiej fauny i flory. W obr ębie arkusza, w południowo – zachodniej cz ęś ci – znajduj ą si ę dwa obszary NA- TURA 2000: Kampinoska Dolina Wisły (obszar SOO, kod PLH140029) oraz Dolina Środ- kowej Wisły (obszar OSO, kod PLB140004), (tabela 7).

41 Tabela 7 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 Poło Ŝenie Nazwa obszaru centralnego punktu Powierzch- Poło Ŝenie administracyjne obszaru w granicach arkusza Typ Lp. Kod obszaru i symbol oznaczenia obszaru nia obszaru obszaru na mapie (ha) Kod Dł. geogr. Szer. geogr. województwo powiat gmina NUTS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Kampinoska Dolina 1 K PLH140029 E 19 45 22 N 52 30 27 20 659.1 PL071 mazowieckie płocki Płock, Słupno Wisły (S) Dolina Środkowej 2 D PLB140004 E 19 45 15 N 52 30 41 30 777.9 PL071 mazowieckie płocki Płock, Słupno Wisły (P)

Rubryka 2: D – OSO, który graniczy z innym obszarem Natura 2000 – OSO lub SOO, ale si ę z nim nie przecina, K – SOO, cz ęś ciowo przecinaj ący si ę z OSO Rubryka 4: w nawiasie symbol obszaru na mapie: P – obszar specjalnej ochrony ptaków, S – specjalny obszar ochrony siedlisk 42 42

Oba wymienione obszary le Ŝą w Kotlinie Płockiej. Wisła na tym odcinku płynie swoim naturalnym korytem o charakterze roztokowym z licznymi łachami i namuliskami. Koryto kształtowane jest dynamicznymi procesami erozyjno-akumulacyjnymi, warunkuj ącymi po- wstawanie naturalnych fitocenoz le śnych i niele śnych w swoistym układzie przestrzennym. W dolinie zachowały si ę liczne starorzecza tworz ące charakterystyczna ci ągi otoczone mo- zaik ą zaro śli wierzbowych, lasów ł ęgowych oraz ekstensywnie u Ŝytkowanych ł ąk i pastwisk. Zbocze doliny Wisły w obr ębie arkusza jest wyra źnie zarysowane i osi ąga wysoko ść wzgl ęd- ną dochodz ącą do ok. 35 m. Od strony południowej rozci ąga si ę szeroki taras zalewowy. Teren arkusza atrakcyjny jest tak Ŝe pod wzgl ędem turystyczno-krajoznawczym, szcze- gólnie w okolicy doliny Wisły, gdzie mieszka ńcy rozwijaj ącego si ę gospodarczo Płocka znaj- dą miejsce odpoczynku i relaksu.

XII. Zabytki kultury

Obszar arkusza Staro źreby został obj ęty badaniami archeologicznymi w ramach Arche- ologicznego Zdj ęcia Polski (AZP). Urodzajne gleby oraz dost ępno ść wody stwarzała dosko- nałe warunki do rozwoju i stabilizacji osadnictwa na przestrzeni dziejów. Liczny materiał dokumentuj ący wskazuje na intensyfikacj ę zasiedlenia tych rejonów w epoce wczesno śre- dniowiecznej. Stwierdzono wyst ępowanie wielu stanowisk archeologicznych: śladów osadnictwa, punktów osadniczych, osad, cmentarzysk. Do rejestru zabytków wpisane zostały: neo- lityczne cmentarzysko ciałopalne w miejscowo ści Małoszywka oraz grodziska wczesno śre- dniowieczne w D źwierznie i w Szeligach. Na arkuszu mapy naniesiono tak Ŝe 56 stanowisk archeologicznych okre ślonych w Archeologicznym Zdj ęciu Polski jako obiekty o du Ŝej wartości poznawczej. S ą to ślady dawnych osad, grodziska, punkty osadnicze i cmentarzyska. Na obszarze arkusza Staro źreby znajduje si ę wiele obiektów zabytkowych, po wojnie cz ęsto b ędących w r ękach administracji pa ństwowej, obecnie znajduj ą nowych wła ścicieli i przywracane s ą do swej dawnej świetno ści. We wsi Staro źreby do obiektów zabytkowych nale Ŝą : ko ściół pw. św. Onufrego z ko ńca XIX wieku oraz XVIII–XIX-wieczny zespół pałacowy wraz z lamusem oraz bram ą wjazdo- wą, otoczony parkiem. Ochron ą konserwatorsk ą obj ęty jest tak Ŝe zajazd, obecnie dom miesz- kalny poło Ŝony przy ul. Płockiej 5, pochodz ący z pierwszej połowy XIX wieku. Zabytkowymi obiektami sakralnymi s ą: • kościół w Płocku-Imielnicy z pocz ątku XX w., pw. Naj świ ętszego Serca Jezusowego wraz z otaczaj ącym go cmentarzem,

43 • ko ściół pw. św. Stanisława Biskupa z 1884 roku, poło Ŝony w miejscowo ści Ciachcin, ko ściół z 1916-22 roku wraz z cmentarzem przyko ścielnym w Zagłobie, pw. św. Woj- ciecha, • ko ściół pw. św. Michała z 1819 roku, wraz z otaczaj ącym go drzewostanem w Wo ź- nikach, • ko ściół pw. św. Floriana z 1858 roku (pó źniej przebudowany) w Radzanowie, • neogotycki ko ściół pw. Wniebowzi ęcia NMP, wybudowany w miejscu poprzedniej budowli drewnianej w latach 1909–21 w Miszewu Strzałkowskim, • pi ękny, drewniany ko ściółek w Słupnie pw. św. Marcina, konstrukcji zr ębowej, wybudowany w 1753 roku. Ochron ą konserwatorsk ą obj ęto pochodz ące z przełomu XVIII i XIX wieku parki dwor- skie w: Kleniewie, Gulczewie, Ciółkowie, Leszczynie Szlacheckim, Wo źnikach, Radzanowie i Stanowie. We wsi Leszczyno-Szlacheckie, pomimo wpisania do rejestru zabytków, nie za- chował si ę zabytkowy zespół dworski z ko ńca XIX wieku – na jego fundamentach wybudo- wano nowy dom – pozostał jedynie park. W Go ślicach ochronie konserwatorskiej podlega zespół pałacowy z przełomu XVIII i XIX wieku składaj ący si ę z pałacu, parku oraz spichlerza – obecnie odrestaurowany dom pomocy społecznej, a w Ciółkowie – zabytkowy zespół dworski (dwór z parkiem) pochodz ący z połowy XIX wieku – niszczej ący.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Staro źreby le Ŝy w północno-zachodniej cz ęś ci województwa mazowieckiego, w powiecie płockim, obejmuj ąc swym zasi ęgiem tereny gmin: Staro źreby, Bulkowo, Bodzanów, Drobin, Bielsk, Stara Biała, Radzanowo, Słupno i Płock. Obszar obj ęty arkuszem Staro źreby charakteryzuje si ę niewielkim zró Ŝnicowaniem pod wzgl ędem zagospodarowania przestrzennego. Jest to typowy obszar rolniczy z niewielkimi kompleksami le śnymi. Ze wzgl ędu na wyst ępowanie gleb wysokich klas bonitacji oraz s ą- siedztwo Płocka podstawowymi kierunkami rozwoju omawianego obszaru, oprócz rolnictwa i przetwórstwa rolno-spo Ŝywczego, jest przemysł, działalno ść usługowa, a obecnie intensyw- ny rozwój budownictwa jednorodzinnego. W granicach opisywanego obszaru do celów komunalnych i przemysłowych wykorzystywane s ą głównie wody pi ętra czwartorz ędowego, jedynie lokalnie w okolicy Borowiczek uŜytkowego pi ętro znajduje si ę tak Ŝe w utworach trzeciorz ędu i kredy. Gminne uj ęcia zbio- rowe, zaopatruj ące w wod ę wi ększo ść obszarów arkusza, zlokalizowane s ą w: Borowiczkach- Pie ńkach, Słupnie, Gulczewie, Rogozinie, Radzanowie, Ciołkowie i Staro źrebach. Eksplo-

44 atowane s ą wody dobrej jako ści, uj ęcia maj ą dostateczn ą wydajno ść – na obszarze arkusza zaznaczono uj ęcia, których wydajno ść eksploatacyjna jest wy Ŝsza ni Ŝ 25 m 3/h. Jako ść wód powierzchniowych jest niska. Wody pozaklasowe stwierdzono w Sierpieni- cy, Mołtawie oraz Brze źnicy i Rosicy. W punkcie kontrolnym zlokalizowanym na rzece Słu- piance w miejscowo ści Borowiczki, badania przeprowadzone w 2008 roku przez WIO Ś War- szawa wykazały, i Ŝ wody prowadzone przez t ą rzek ę nale Ŝy zaliczy ć do wód o złym stanie ogólnym. Gleby wysokich klas bonitacyjnych (I–IVa), wykształcone głównie na glinach zwało- wych zlodowacenia północnopolskiego i zlodowace ń środkowopolskich zajmuj ą ok. 40% powierzchni arkusza w rejonie miejscowo ści: Kanigowa Nowego, Stró Ŝewka, Kuchar oraz Staro źreb. Ł ąki rosn ące na glebach pochodzenia organicznego zajmuj ą bardzo małe obszary, a jedyny wi ększy kompleks le śny znajduje si ę na południowym kra ńcu arkusza, w rejonie Słupna i Borowiczek. Warunki korzystne dla budownictwa wyznaczono na wysoczy źnie (gliny zwałowe) oraz w obr ębie dolin wód roztopowych (piaski wodnolodowcowe), w miejscach, gdzie zwierciadło wód gruntowych poło Ŝone jest poni Ŝej 2 m p.p.t., a nachylenie stoków nie przekracza 12%. Obszarami o warunkach niekorzystnych dla budownictwa s ą rejony wyst ępowania gruntów słabono śnych, wyst ępuj ących głównie w dnach doliny Wisły i jej dopływów. Na omawianym obszarze udokumentowano zasoby bilansowe kruszywa naturalnego w 24 zło Ŝach, w ilo ści ponad 2 mln ton. Bilansowe zasoby surowców ilastych ceramiki budowlanej s ą na wyczerpaniu, a mo Ŝliwo ści ich powi ększenia ograniczone. Obszar arkusza został w zasadzie rozpoznany jako negatywny pod wzgl ędem perspektyw znalezienia nowych, duŜych złó Ŝ (powy Ŝej 1000 tys. ton zasobów) kruszywa piaskowo – Ŝwirowego i piaskowego oraz surowców ilastych ceramiki budowlanej. W wyznaczonych obszarach perspektywicznych s ą szanse na udokumentowanie jedynie kilku złó Ŝ kruszywa naturalnego dla po- trzeb lokalnych. Na wielu terenach w obr ębie arkusza prowadzone jest na znacz ącą skal ę niekoncesjo- nowane wydobycie kruszyw naturalnych. Pozyskiwany surowiec wykorzystywany jest przez miejscow ą ludno ść na potrzeby własne w budownictwie indywidualnym. W południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza wyst ępuj ą cenne przyrodniczo obszary nale- Ŝą ce do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Ponadto najcenniejsze obiekty przyrody i krajobrazu obj ęte s ą w formie: drzew pomnikowych, 4 u Ŝytków ekologicznych i Nadwi- śla ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Zachowało się tu wiele obiektów wpisanych do rejestru zabytków. S ą to głównie kościoły, zabytkowe dwory oraz parki.

45 Wa Ŝnym celem gmin le Ŝą cych w obr ębie arkusza powinno by ć utrzymanie wysokiej jako ści środowiska poprzez popraw ę infrastruktury komunikacyjnej, rozbudow ę sieci kanaliza- cyjnych i gazowniczych, a tak Ŝe edukacj ę ekologiczn ą społeczno ści lokalnych. Wa Ŝnym i wykorzystywanym przez gminy atutem jest bliskie poło Ŝenie rozwijaj ącego si ę gospodarczo Płocka. XIV. Literatura

BIEL O., GRABOWSKI D., KOŁECKI T., KWECKO P., MARKOWKI W., 2010 – Mapa osuwisk i terenów zagro Ŝonych ruchami masowymi powiatu płockiego, Pa ńst. Inst. Geol., Warszawa. DOMA ŃSKI Z., 1974 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych kruszywa naturalnego na tarasie Wisły na odcinku Czerwi ńsk – Płock oraz w rejonie Łubki- Blichowo. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. DOMINKO L., KOBYLI ŃSKI A., KALI ŃSKI I., BROBECKI A., 1998 – Dokumentacja hydrogeologiczna zbiornika wód podziemnych Pradolina Środkowej Wisły (GZWP – 220), Ecokonrem, Warszawa. FERT M., KOBYLI ŃSKI A., DOMINKO L., NIEMYJSKA B., 1995 – Zasoby wód podziemnych z utworów trzeciorz ędowo-kredowych rejonu Płocka, PG POLGEOL, Warszawa. Geol. Del. MUW w Płocku. FRANKIEWICZ A., 2003 (mat. autorskie) – Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, arkusz Drobin (wraz z obja śnieniami). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. GRABOWSKI D. (red.), JURYS L., NEUMANN M., WO ŹNIAK T., 2007 – System Osłony Przeciwosuwiskowej Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie pomorskim. Centr. Arch. Geol. Pa ńst. Inst. Geol., Warszawa. http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000/pl INSTRUKCJA opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Pa ń- stwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. JANKOWSKI M. 1956 – Karta rejestracyjna zło Ŝa iłów warwowych „Cekanowo”. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KACPRZAK L., LISICKI S, 2003 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 wraz z obja śnieniami, arkusz Bulkowo (mat. autorskie). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa;

46 KLECZKOWSKI A. S., 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, skala 1:500 000. Instytut Hydrogeologii i Geologii In Ŝynierskiej AGH, Kraków. KONDRACKI J., 2000 – Geografia regionalna Polski., PWN, Warszawa.

KOSZALSKI J. 1999 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 złoŜa kruszywa naturalnego „Lisia II”. Arch. Geol. Del. MUW w Płocku.

KOSZALSKI J. 2000 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „Borowice III”. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warsza- wa

KOSZALSKI J. 2003a – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa piasku „Mi- szewko-Stefany”. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KOSZALSKI J. 2003b – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „S ĘDEK” w kategorii C1. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

KOSZALSKI J. 2003c – Dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „ Śniegocin” w miejscowo ści Śniegocin. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Ge- ol., Warszawa.

KOSZALSKI J. 2003d – Dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Z ągoty” Arch. Geol. Del. MUW w Płocku. KOSZALSKI J. 2004 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piaszczysto- Ŝwirowego) „S ĄCHOCINO PRAGA” w kategorii C1. Cent. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. KOSZALSKI J. 2005 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piaszczysto- Ŝwirowego) „MISZEWKO” w kategorii C1. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KOSZALSKI J. 2007a – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku)

„Barcikowo III” w kategorii C1. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KOSZALSKI J. 2007b – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „D ĄBRUSK I” w kategorii C1. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KOSZALSKI J. 2007c – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „S ĘDEK II” w kategorii C1. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KOSZALSKI J. 2007d – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „ZAGROBA – pola A i B” w kategorii C1. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

47 KOSZALSKI J. 2008a – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „D ĄBRUSK II” w kategorii C1. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KOSZALSKI J. 2008b – Dodatek nr 1 do (uproszczonej) dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „przy ulicy Lisiej w Płocku” w kategorii C1. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KOSZALSKI J. 2008c – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „S ĘDEK III” w kategorii C1. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KROGULEC E., WIERCHOWIEC J., 2004 – Mapa geologiczno-gospodarcza w skali 1:50 000, arkusz Staro źreby, Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. KRYTERIA bilansowo ści złó Ŝ kopalin. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 18 grud- nia 2001 r., DzU nr 153, poz. 1774, Warszawa. KWA ŚNIEWSKA J., CIE ŚLA E. 1982 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych kruszywa naturalnego na terenie N cz ęś ci województwa płockiego. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

KWIATKOWSKI M. 2000a – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „Borowice II”. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

KWIATKOWSKI M. 2000b – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „Cekanowo”. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

KWIATKOWSKI M. 2001 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Barcikowo II”. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. LATKA A. 1998 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kategorii C1 zło Ŝa piasku zlokalizowanego przy ulicy Lisiej w Płocku (działki gruntowe nr ewid: 2612 i 2613). Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. LIRO A. (red), 1998 – ECONET – Polska – Koncepcja krajowej sieci ekologicznej, Wyd. Fundacja ICUN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. LIWSKA H. 1974 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych kruszywa naturalnego w rejonie Ciółkowo, Wo źniki, Praga-Sochocino, Bodzanów. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. ŁUDCZAK R. 1994 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Barcikowo”. Arch. Geol. Del. MUW w Płocku.

48 ŁUDCZAK R. 1994b – Uproszczona dokumentacja geologiczna (karta rejestracyjna) ukopu piasku w miejscowo ści Łubki Stare. Arch. Geol. Del. MUW w Płocku. MALINOWSKI J.1954 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa gliny i iłów warwowych cegielni Koziołki. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. MERLE B. 1976 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych za zło Ŝem iłów ceramiki budowlanej dla cegielni Cekanowo. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MISIEK G. 2009 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa naturalnego

(piasku) „ Śniegocin” w kat. C 1. Serwis „Geosfera”, Kłodawa ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw nr 165, poz. 1359, z dnia 4 pa ździernika 2002 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegóło- wych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw nr 61, poz. 549 z dnia 10 kwietnia 2003 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i pre- zentacji stanu tych wódz. Dziennik. Ustaw nr 32, poz. 284, z dnia 1 marca 2004 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów spe-

cjalnej ochrony ptaków Natura 2000 Dziennik Ustaw nr 229, poz. 2313, z dnia 21 pa ździernika 2004 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych, Dziennik Ustaw nr 162, poz. 1008, z dnia 10 wrze śnia 2008 r. RÓ śAŃSKI P., WŁODEK M., 2009 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Staro źreby, z objaśnieniami, Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SAŁYGA J. 1993 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Rudowo”. Arch. Geol. Del. MUW w Płocku.

49 STA ŚKIEWICZ E., CIE ŚLA E. 1977 – Zestawienie wyników prac zwiadowczych za zło Ŝami surowców ilastych do produkcji cienkościennych elementów ceramiki budowlanej. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STOLARCZYK J., WYSOCKA H. 1993 – Projekt bada ń geologicznych za gazem ziemnym w rejonie Kamionki-Bielsk. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Polsce; Mapa st ęŜ enia cezu w Polsce. Skala 1:750 000. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. II. Mapa koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. USTAWA o odpadach. z dnia 27 kwietnia 2001 r. Dziennik Ustaw nr 62, poz. 628 z dnia 5 marca 2007 r. WŁOSTOWSKI J., BORKOWSKI P., 2002 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Staro źreby wraz z obja śnieniami, PIG Warszawa. WOŁKOWICZ S., MALON A., TYMI ŃSKI M. (red) 2009 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2008 r. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. Zasady dokumentowania złó Ŝ kopalin stałych, 2002 – Komisja Zasobów Kopalin, Minister- stwo Środowiska, Warszawa.