Plocki-Rocznik-TVII-Pdf
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ARCHIWUM PAŃSTWOWE W PŁOCKU PŁOCKI ROCZNIK HISTORYCZNO-ARCHIWALNY TOM VII PŁOCK 2015 Kolegium redakcyjne Katarzyna Borakiewicz (redaktor językowy – j. polski), Grzegorz Gołębiewski, Jolanta Leśniewska (sekretarz), Marcin Lutomierski, Tomasz Piekarski (redaktor naczelny), Anna Maria Stogowska Recenzje prof. dr hab. Janusz Szczepański (Uniwersytet Marii Curie – Skłodowskiej) prof. dr hab. Romuald Turkowski (Uniwersytet Warszawski) Reprodukcja materiałów archiwalnych Olga Jakimowicz, Monika Żabowska Fotografie Jarosław Jóźwiak Publikację wydano dzięki dofinansowaniu ze środków Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych Cobyright by Archiwum Państwowe w Płocku ul. Kazimierza Wielkiego 9b 09-400 Płock [email protected] www.plock.ap.gov.pl Współpraca: Stowarzyszenie Archiwistów Polskich Oddział w Płocku Wydanie I, Płock 2015 Nakład: 300 egz. ISSN 1426-4684 Wersję pierwotną “Płockiego Rocznika Historyczno–Archiwalnego” stanowi wersja drukowana Skład i druk Mediakolor Spis treści Od redakcji ......................................................................................................................... 5 ArtykUły Anna Maria Stogowska Płock po II wojnie światowej (1945–1946) .................................................................. 9 Ks. Michał Marian Grzybowski Wojenne losy duchowieństwa miasta Płocka 1939–1945 ................................... 44 Wiesław Koński Prasa Płocka w 1945 roku ............................................................................................. 49 Mariusz Żuławnik Rok pierwszy. Powstanie i działalność Milicji Obywatelskiej w Płocku i powiecie płockim w 1945 r. ........................................................................................ 61 Mariusz Celmer Władze komunistyczne wobec Zgromadzenia Zakonnego Salezjanów w Płocku w latach 1945–1956 (zarys problemu) .................................................... 79 Jarosław Domagała Ludowy Instytut Muzyczny – Okręg Mazowiecki w Płocku (1946–1950) .......... 87 Krystyna Grochowska-Iwańska, Agnieszka Wojciechowska Teodor Baburyn – rodem Rosjanin, sercem płocczanin ...................................... 113 Michał Sokolnicki W sprawie sytuacji Żydów w Płocku w 1945 roku (przyczynek historyczny).. 126 ŹRÓdła Tomasz Piekarski Rok 1945 w dokumentach z zasobu centrali Archiwum Państwowego w Płocku ......................................................................................................................... 137 Jolanta Leśniewska Koniec II wojny światowej, początek nowej epoki. Materiały źródłowe kutnowskiego archiwum ....................................................... 147 Anna Maria Stogowska Źródła do badań przemian polskiej wsi po II wojnie światowej – akta Powiatowego Urzędu Ziemskiego w Płocku w Archiwum Państwowym w Płocku ......................................................................................................................... 161 Kronika I RECEnzjE Krystyna Bańka Działalność Archiwum Państwowego w Płocku w 2014 roku............................ 177 Grzegorz Gołębiewski Sławoj Felicjan Składkowski (1885 Gąbin–1962 Londyn). Lekarz, generał, premier - recenzja. ........................................................................................................ 187 Noty o autorach............................................................................................................. 192 3 Contents Preface ................................................................................................................................ 5 ARTICLES Anna Maria Stogowska Płock after the Second War (1945–1946) .................................................................... 9 Ks. Michał Marian Grzybowski War experiences of Płock´s clergy (1939–1945) ....................................................... 44 Wiesław Koński Płock press in 1945 ......................................................................................................... 49 Mariusz Żuławnik First year. Evolution and activity of the Civic Militia in city and district of Płock in 1945. .............................................................................................................. 61 Mariusz Celmer The communist authorities to the Salesians in Płock in the yers 1945 – 1956 (outline of the problem) ................................................................................................ 79 Jarosław Domagała Folk Music Institute – District of Mazovia in Plock (1946 – 1950) ........................ 87 Krystyna Grochowska-Iwańska, Agnieszka Wojciechowska Teodor Baburyn – a Russian by descent who heartily approved of Płock ....... 113 Michał Sokolnicki On the situation of the Jews in Płock in 1945 (historical contribution).............126 SOUrcES Tomasz Piekarski The year 1945 as depicted in the documents from the collection of the State Archive in Płock ....................................................................................... 137 Jolanta Leśniewska The end of the Second World War and the beginning of the new era; source materials from Kutno´s archive ................................................................... 147 Anna Maria Stogowska Source materials for research into the transformations which took place in the Polish rural areas after the Second World War – records of the County Land Office in Płock held in the State Archive in Płock....................................................161 ChroniclE AND REVIEws Krystyna Bańka The activities of the State Archive in Plock in 2014 ............................................... 177 Grzegorz Gołębiewski Sławoj Felicjan Składkowski (1885 Gabin-1962 London). Doctor, General, the Prime Minister - Review. ....................................................................................... 187 Author Profiles.............................................................................................................. 192 4 Szanowni Czytelnicy, oddajemy do Państwa rąk kolejny, VII tom Płockiego Rocznika Historyczno- Archiwalnego. W związku z przypadającą w mijającym roku 70. rocznicą zakończenia II wojny światowej, znaczna liczba artykułów poświęcona jest wydarzeniom roku 1945. Ten trudny czas wciąż stanowi ciekawą przestrzeń do badań nad kwestiami, o których nie zawsze można było pisać w okresie Polski Ludowej. Dlatego prezentujemy zarówno teksty przedstawiające wypadki w Płocku z końca II wojny światowej, jak i tuż po niej. Mowa tu o takich zdarzeniach, jak pojawienie się nowej władzy wraz z jej aparatem represji, ale także okres trudów odbudowy, liczenia strat wojennych oraz związany z tym ogrom problemów dnia codziennego. Prezentujemy również postać Teodora Baburyna – archiwisty, dzięki któremu przetrwały „Akta miasta Płocka”, dokumenty stanowiące dzisiaj cenne źródło do badań nad historią naszego miasta. Problematykę tę próbujemy przybliżyć Państwu w publikacjach o tematyce historycznej oraz w artykułach będących prezentacją źródeł archiwalnych z zasobu Archiwum Państwowego w Płocku. Tradycyjnie podzieliliśmy się z Państwem także informacjami o publikacjach oraz działalności Archiwum w minionym roku. Wyrażam nadzieję, że zaproponowany zestaw tekstów przybliży Państwu ten okres i otworzy nowe pola do dalszych badań i dociekań historycznych. dr Tomasz Piekarski Redaktor Naczelny 5 ARTYKUŁY Anna Maria Stogowska Płock po II wojnie światowej (1945–1946) Wyzwolenie czy okupacja sowiecka?1 Już w pierwszych dniach stycznia 1945 roku Polacy oczekiwali na wkroczenie wojska do miasta. Wyzwolenie spod okupacji hitlerowskiej poprzedziły akty terroru na ludności oraz zaplanowana akcja zniszczenia budynków i mostów. Niemcy w pośpiechu przystąpili do ewakuacji. Na wiadomość o wyzwoleniu Warszawy 17 stycznia zapanowało powszechne przekonanie o zakończeniu okupacji. Jak wspominają płocczanie: „Niemcy wykazują niepokój i podniecenie. Kasy kolejowe są oblężone. Cywilni Niemcy pragną, jak najszybciej opuścić miasto i znaleźć się w innym bezpiecznym miejscu”2. Niemal do ostatniej chwili gestapo i służby niemieckie utrzymywały w mieście porządek. Prowadzono zaplanowaną akcję eksterminacji ludności. Wykonywano egzekucje na więźniach przetrzymywanych w płockim więzieniu3. 18 stycznia wywieziono ostatnią grupę ludzi (dokładnie 208) do lasów brwileńskich, gdzie ich zamordowano i pochowano we wspólnej mogile4. Jednym z ostatnich aktów zbrodni hitlerowskich było przejęcie 79 polskich jeńców na stacji w Radziwiu. Po przeprowadzeniu do Płocka zostali rozstrzelani w domu przy ulicy Sienkiewicza 285. Po dokonaniu zbrodni dom podpalono. Świadek tego wydarzenia – Tadeusz Kuligowski, który ocalał i wydostał się – po wojnie spisał swą wzruszającą relację6. Wynika z niej, że Niemcy chcieli wykonać swoje zadanie jak najszybciej i dlatego strzelali niecelnie: 1 Dotychczas w opracowaniach historycznych posługiwano się terminem „wyzwolenie spod okupacji niemieckiej”. Obecnie pojawiły się wątpliwości czy było to wyzwolenie, czy nowa okupacja radziecka. Autorka pozostała przy starej nomenklaturze, choć przedstawione w opracowaniu fakty wyraźnie świadczą o działalności nowych okupantów na terenie miasta Płocka. 2 S. Chrzanowski, Ostatnie dni okupacji, pierwsze dni wolności, „Życie Płocka” 1995, nr 4. 3 O masowym mordzie w Brwilnie podano, że zamordowano tam ponad 200 osób. „Jedność” 1945, nr 1. Inne opracowania podają, że Niemcy zamordowali około 300 osób. 4 M. Krajewski, Płock w okresie okupacji 1939–1945, Płock–Włocławek 2001, s. 86. 5 F. Dorobek podaje, że ocalała jedna osoba. F. Dorobek, Płock i ziemia płocka w 1945 roku, Płock 1980, s. 12; M. Krajewski pisze