Arkusz BULKOWO (446)

P AŃSTWOWY I NSTYTUT G EOLOGICZNY P AŃSTWOWY I NSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1 : 50 000

Warszawa 2010

Autorzy: Andrzej Stoiński *, Barbara Prażak *, Dariusz Wieczorek * Jerzy Król ***, Paweł Kwecko **, Agata Pacławska***, Hanna Tomassi-Morawiec **

Główny koordynator MGśP: Małgorzata Sikorska-Maykowska, ** Redaktor regionalny planszy A: Olimpia Kozłowska ** Redaktor regionalny planszy B: Olimpia Kozłowska, Dariusz Grabowski** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska **

* GEOCONSULT Sp. z o.o., ul. Mielczarskiego 139/143, 25-611 Kielce ** Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa *** PG PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław

ISBN

Spis treści

I. Wstęp (A. Stoiński, D. Wieczorek) ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (A. Stoiński, D. Wieczorek) ...... 4 III. Budowa geologiczna (A. Stoiński, D. Wieczorek) ...... 6 IV. Złoża kopalin (A. Stoiński, D. Wieczorek) ...... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (A. Stoiński, D. Wieczorek) ...... 13 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (A. Stoiński, D. Wieczorek) ...... 14 VII. Warunki wodne (A. Stoiński, D. Wieczorek) ...... 17 1. Wody powierzchniowe ...... 17 2. Wody podziemne ...... 18 VIII. Geochemia środowiska ...... 19 1. Gleby (P. Kwecko) ...... 19 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...... 23 IX. Składowanie odpadów (A. Pacławska, J. Król) ...... 11 X. Warunki podłoża budowlanego (A. Stoiński, D. Wieczorek) ...... 18 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (B. Prażak) ...... 19 XII. Zabytki kultury (B. Prażak) ...... 21 XIII. Podsumowanie (A. Stoiński, D. Wieczorek) ...... 23 XIV. Literatura ...... 25 I. Wstęp

Arkusz Bulkowo Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGśP) został wy- konany w GEOCONSULT Sp. z o.o. z Kielc w 2009 roku (plansza A) oraz w Państwowym Instytucie Geologicznym – Państwowym Instytucie Badawczym w Warszawie i PG PROXI- MA SA we Wrocławiu (plansza B). Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Bulkowo Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym w 2004 roku w SEGI-AT Sp. z o.o. z War- szawy (Krogulec, Wierchowiec, 2004). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z „Instrukcją opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski” (Instrukcja..., 2005). Mapa geośrodowiskowa składa się z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowaną treść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, plansza B zawiera warstwę informacyjną „Za- grożenia powierzchni ziemi”, opisującą tematykę geochemii środowiska i warunki do skła- dowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w następujących warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geośrodowiskowe zaprezentowane na planszy B zawierają elementy wiedzy o środowisku przyrodniczym, niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji państwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjności podłoża są wskazówką nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz także powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mogących pogorszać stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych są użyteczne do wskazywania optymalnych kie- runków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geośrodowiskowa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej, zajmującej się racjonalnym zarządzaniem zasoba- mi środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe

3 mogą być pomocne przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały do wykonania mapy zebrano w: Urzędzie Marszałkowskim Województwa Mazowieckiego w Warszawie, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Warszawie, starostwach powiatowych w Płońsku i Płocku, urzędach gmin, Centralnym Archiwum Geolo- gicznym w Warszawie, Instytucie Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach oraz u użytkowników złóż. Zebrane informacje uzupełniono zwiadem terenowym przeprowadzo- nym w październiku 2009 roku. Informacje dotyczące złóż kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o złożach i wystąpieniach kopalin.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Bulkowo położony jest między 52º30’ a 52º40’ szerokości geograficznej północnej oraz między 20º00’ a 20º15’ długości geograficznej wschodniej. Administra- cyjnie należy on do województwa mazowieckiego, obejmując częściowo obszar powiatu płockiego (gminy: Staroźreby, Bodzanów, Bulkowo, Mała Wieś i Wyszogród) oraz powiatu płońskiego (gminy: Dzierzążnia, Baboszewo i Naruszewo). Zgodnie z podziałem J. Kondrackiego (2002) obszar arkusza Bulkowo jest położony na Wysoczyźnie Płońskiej wchodzącej w skład Niziny Północnomazowieckiej (fig. 1). Teren jest morfologicznie słabo urozmaicony, głównym elementem rzeźby jest zdenudowana wysoczyzna morenowa, urozmaicona wzgórzami morenowymi, powierzchniami sandrowymi i dolinami rzecznymi. Również deniwelacje terenu nie są znaczne - od 110 m n.p.m. w dolinie rzeki Płonki (północno-wschodnia część) do prawie 160 m n.p.m. w rejonie wsi Łubki Nowe (zachodnia część). Opisywany obszar należy do wielkopolsko-mazowieckiego regionu klimatycznego. Średnia temperatura roczna wynosi około 7–7,5ºC. Dni mroźnych (z temperaturą dobową maks. < 0ºC) jest około 40, a dni z przymrozkiem (z minimalną temperaturą w ciągu doby spadającą poniżej 0ºC) 60–70. Rejon cechuje się średnim opadem rocznym wynoszącym 550–575 mm (Woś, 1999). Arkusz Bulkowo obejmuje teren rolniczy, słabo zurbanizowany, gdzie ponad 90% powierzchni zajmują grunty orne. Uprawiane są rośliny zbożowe i okopowe. Jest to obszar intensywnej gospodarki rolnej, z uprawą m.in. buraków cukrowych, rzepaku, oraz hodowlą bydła mlecznego. Największymi miejscowościami są wsie gminne: Bodzanów, Bulkowo i Dzierzążnia. Do zakładów produkcyjnych związanych z przetwórstwem rolnym należą: 4 ferma drobiu w miejscowości Podleck Nowy, duże gospodarstwa rolne w Pilichowie i Mi- szewie oraz przetwórnia mleka w Rogowie.

Gleby chronione występują na obszarze arkusza w zwartych, równomiernie rozmiesz- czonych kompleksach; położonych m.in. w południowo-wschodniej części w rejonie wsi: Worowice, Nowe Krubice i Nadułki. Łąki na glebach pochodzenia organicznego zajmują niewielkie obszary w dolinach rzek: Dzierzążnicy, Płonki, Żurawianki w północno- wschodniej części obszaru arkusza; a także w obniżeniach terenu w rejonie Sarnowa Nowego, Pomianowa i Bulkowa. Lasy zajmują niewielki obszar w dolinie Płonki, w rejonie miejsco- wości Żukowo-Poświętne oraz na zachód od Słupca. W północnej części obszaru arkusza przebiega droga krajowa nr 10 z Płońska w stronę Bydgoszczy o dużym natężeniu ruchu. W miejscowości Góra z drogą krajową nr 10 łączy się droga wojewódzka nr 567 w stronę Płocka. Pozostałe ciągi komunikacyjne w obrębie arkusza to drogi powiatowe i gminne. Przez teren arkusza nie przebiegają linie kolejowe. W połu- dniowej części obszaru arkusza przebiegają dwie nitki rurociągu naftowego „Przyjaźń”.

III. Budowa geologiczna

Budowę geologiczną obszaru arkusza Bulkowo opisano na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1: 50 000, arkusz Bulkowo (Kacprzak, Lisicki, 2000). Obszar arkusza znajduje się w środkowej części synklinorium brzeżnego, zwanego niecką warszawską. Miąższość występujących tu osadów mezozoicznych przekracza 3000 m. Najstarszymi utworami nawierconymi na tym terenie (w otworze badawczym Bodzanów GN- 3) są skały piaskowcowo-mułowcowe triasu, których stwierdzona (ale nie przewiercona) miąższość wynosi około 500 m. Leżące powyżej węglanowe utwory jurajskie posiadają miąż- szość dochodzącą do 1600 m. Utwory wieku kredowego, wykształcone głównie jako wapie- nie i margle cechuje miąższość około 1000 m. W obrębie arkusza w budowie osadów podczwartorzędowych nie stwierdzono wystę- powania utworów paleogenu. Osady neogenu są natomiast reprezentowane przez ilasto- mułkowe utwory miocenu górnego formacji poznańskiej. Powierzchnia stropowa tych osa- dów jest bardzo urozmaicona, występują rozległe depresje glacitektoniczne o przebiegu zgod- nym z kierunkiem osi wału kujawsko-pomorskiego (północny zachód – południowy wschód). Miąższość maksymalna tych osadów wynosi 183 m, a stwierdzona została w otworze wiertniczym w rejonie Bulkowa. Osady czwartorzędowe pokrywają całą powierzchnię omawianego arkusza (fig. 2). Miąższość osadów czwartorzędowych jest bardzo zmienna, wynosi od 17 m do ponad 177 m w rejonach wspomnianych depresji. Osady czwartorzędowe reprezentowane są przez utwory lodowcowe, wodnolodowcowe i zastoiskowe zlodowaceń najstarszych, południowo- i środ- 6 kowopolskich, (miejscami rozdzielone interglacjalnymi osadami rzecznymi i jeziornymi) oraz utwory rzeczne zlodowacenia wisły. Najmłodszy okres – holocen reprezentowany jest przez osady: rzeczne, rzeczno-jeziorne, deluwialne i organogeniczne. Zlodowacenia najstarsze reprezentowane są przez dwa poziomy glin zwałowych i osa- dów zastoiskowych, odpowiadające wiekowo zlodowaceniu narwi. Miąższość osadów tego zlodowacenia dochodzi do 30 m, zazwyczaj wypełniają one obniżenia powierzchni podczwar- torzędowej. Osady zlodowaceń południowopolskich wykształcone są w postaci dwóch po- ziomów gliny zwałowej (wiekowo odpowiadające zlodowaceniom nidy i sanu) rozdzielonych interglacjalnymi piaskami rzecznymi, piaskami ze żwirami wodnolodowcowymi oraz iłami i mułkami zastoiskowymi. Największą miąższość (ponad 69 m) osady zlodowaceń południo- wopolskich osiągają w rejonie obniżenia podłoża czwartorzędowego (wiercenie w rejonie miejscowości Pluskocin), na pozostałym obszarze ich miąższość nie przekracza 30 m. Zlodowacenia środkowopolskie na obszarze arkusza stratygraficznie rozpoziomowane zostały na zlodowacenie odry i warty oraz interglacjał lubelski. Osady zlodowacenia odry i interglacjału lubelskiego nie odsłaniają się na powierzchni arkusza – większą jego część budują osady zlodowacenia warty. Kompleks osadów zlodowacenia odry osiąga miąższość do 50 m, a reprezentowany jest przez mułkowo-piaszczyste osady zastoiskowe, oraz gliny zwałowe (dominujące w profilu osadów tego zlodowacenia). Miejscami osady te mogą być zaburzone glacitektonicznie. W otworze wiertniczym w rejonie Daniszewa rozpoznano osady interglacjału lubelskiego, wykształcone jako mułki i piaski jeziorne o miąższości do 18 m. Niemal wszystkie osady występujące powierzchniowo zostały zaliczone do zlodowacenia warty. Miąższość ich wynosi od około 5 m w północno-wschodniej części do ponad 74 m w rejonie Daniszewa. Są to mułki i piaski zastoiskowe, piaski i żwiry wodnolodowcowe oraz gliny zwałowe dwóch sta- diałów tegoż zlodowacenia (dolnego i środkowego). Stadiał środkowy zlodowacenia warty był ostatnim epizodem glacjalnym na opisywanym obszarze. Podczas deglacjacji powstało szereg form związanych z zanikiem lądolodu, a istotnych z punktu widzenia surowcowego – w tym moreny czołowe, moreny martwego lodu, kemy i sandry. W obrębie arkusza występują dwa ciągi moren czołowych: północny, odpowiadający tzw. morenom nasielskim, oraz połu- dniowy będący odpowiednikiem tzw. moren płońskich. W powierzchniowej budowie geologicznej obszaru arkusza dominują jednak gliny zwałowe powstałe podczas tego zlodowacenia (niezbyt istotne jednak z punktu widzenia surowcowego).

W obniżeniach kopalnych, pod osadami holoceńskimi można napotkać osady intergla- cjału eemskiego, reprezentowane przez: torfy, gytie i mułki bagienno-jeziorne. Udokumento- wane one zostały w rejonie miejscowości Cumino oraz w dolinie Żurawianki. Miąższość serii interglacjalnej nie przekracza tam 3,5 m. W czasie zlodowacenia wisły powstały nadzalewo- we tarasy rzeczne w dolinach: Płonki, Żurawianki oraz Mołtawy. Osady holoceńskie występują głównie dolinach rzecznych, obniżeniach bezodpływo- wych oraz dolinkach denudacyjnych rozcinających powierzchnię wysoczyzny. Piaski humu- sowe akumulowane w holocenie zajmują przeważnie wąskie dna dolin rzecznych oraz zagłę- bień bezodpływowych. Są to osady organogeniczne (torfy, namuły torfiaste, piaski humuso- we), deluwialne (piaski i mułki) oraz rzeczne (piaski, żwiry i mułki).

IV. Złoża kopalin

Na obszarze arkusza Bulkowo znaczenie surowcowe ma tylko okruchowy kompleks litologiczno-surowcowy zbudowany z piasków, piasków i żwirów stanowiących kruszywo naturalne dla budownictwa i drogownictwa. Obecnie w obrębie obszaru arkusza występuje 9 udokumentowanych złóż kruszywa naturalnego, z których 6 to złoża piaszczysto-żwirowe, a 3 piaszczyste (tabela 1). Są to złoża małe, największe z nich ma powierzchnię 3,7 ha. Wszystkie złoża dokumentowane po 2002 r. mają powierzchnię poniżej 2 ha, dla których organem koncesyjnym jest właściwy Starosta. Złoże piasków i żwirów „Bodzanów” udokumentowane zostało w 2002 r. w obrębie niewielkiego płatu utworów wodnolodowcowych (sandrowych). Posiada powierzchnię 1,29 ha, formę pokładową i nie jest zawodnione. Miąższość serii złożowej wynosi od 2,0 do 3,3 m (śr. 2,5 m). Nadkład stanowi gleba i piaski gliniaste. Kruszywo charakteryzuje się punktem piaskowym od 55,2 do 65,5% (śr. 60,5%) oraz zawartością pyłów mineralnych od 2,8 do 3,6% (śr. 3,2%) (Koszalski, 2002). Eksploatacja tego złoża zaniechana została w 2007 r.

Udokumentowane kartą rejestracyjną (umownie przypisana kategoria C1*) w 1981 r. złoże piasków i żwirów „Gromice” ma powierzchnię 3,7 ha, miąższość od 3,8 do 18,2 m (śr. 9,9 m) i jest częściowo zawodnione. Reprezentuje ono wodnomorenowy typ genetyczny złoża. W nadkładzie występuje gleba oraz piaski pylaste i mułki o grubości śr. 1,8 m (od 0,3 do 5,2 m). Kopaliną są piaski i żwiry o punkcie piaskowym od 54,0 do 86,7% (śr. 74,9%) i zawartości pyłów mineralnych od 1,1 do 7,8% (śr. 3,8%) (Oparowska, Gradys 1981).

Złoża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Tabela 1

Zasoby Stan Numer Wiek kom- geologiczne Kategoria zagospo- Wydobycie Zastosowa- Klasyfikacja złóż Przyczyny złoża Rodzaj pleksu litolo- bilansowe rozpoznania darowania (tys. t.) nie kopaliny Nazwa złoża konfliktowości na kopaliny giczno- (tys. t.) złoża złoża mapie surowcowego wg stanu na 31.12.2008 r. (Wołkowicz (red.), 2009) Klasy 1-4 Klasy A-C

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 BODZANÓW pż Q 1 C1 Z - Sd, Sb 4 A -

2 GROMICE pż Q 713 C1* N - Sd, Sb 4 A -

3 DZIERŻANOWO II * pż Q 125 C1* N - Sd, Sb 4 A -

4 NOWA WIEŚ p Q 46 C1 G 14 Sd, Sb 4 A -

5 NOWA WIEŚ II p Q 268 C1 N - Sd, Sb 4 A -

6 PODLECK NOWY pż Q 27 C1 G 5 Sd, Sb 4 A -

7 GARWACZ I pż Q 332 C1 N - Sd, Sb 4 A -

1 8 GROMICE II pż Q 206 C1 G - Sd, Sb 4 A -

1 9 RĄKCICE I p Q 97 C1 G - Sd, Sb 4 A -

Rubryka 2: * – złoże nie figuruje w „Bilansie...” (zasoby wg dokumentacji geologicznej); Rubryka 3: pż – piaski i żwiry, p – piaski; Rubryka 4: Q – czwartorzęd; Rubryka 6: C1 – kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych kopalin stałych, C1* – złoże zarejestrowane (kategoria przypisana umownie); Rubryka 7: złoża: G – zagospodarowane (1 - eksploatacja rozpoczęta w 2009 r.), N – niezagospodarowane, Z – zaniechane; Rubryka 9: kopaliny skalne: Sd – drogowe; Sb – budowlane; Rubryka 10: złoża: 4 – powszechne, licznie występujące, łatwo dostępne; Rubryka 11: złoża: A – małokonfliktowe;

Podobny typ genetyczny reprezentuje złoże piasków i żwirów „Dzierżanowo II”, które udokumentowano kartą rejestracyjną (kategoria C1*) w 1980 r. Złoże ma powierzchnię 1,7 ha, formę gniazdową, a miąższość serii złożowej wynosi od 2,5 m do 5,7 m (śr. 4,1 m). Nadkład stanowią: gleba i piaski gliniaste o grubości od 0,3 do 2,3 m, śr. 1,7 m (Oparowska, 1980). Kruszywo charakteryzuje się średnim punktem piaskowym wynoszącym 76,2% (44,5-91,4%) oraz średnią zawartością pyłów mineralnych 4,3% (2,8-7,8%). Złoże jest częściowo zawodnione.

Złoże piasków „Nowa Wieś” udokumentowano w 2004 r. w kat. C1 w obrębie pagóra moreny czołowej (Koszalski, 2004). Posiada powierzchnię 0,66 ha i cechuje się pokładową budową, miąższością pokładu od 2,0 do 8,3 m (śr. 5,1) m, oraz miąższością nadkładu w granicach 0,0–3,9 m, śr. 1,2 m. Nadkład stanowią piaski pylaste i gliny piaszczyste. Wartości zerowe nadkładu występują w miejscu gdzie istniało stare wyrobisko jeszcze przed udokumentowaniem złoża. Seria złożowa jest słabo zbadana pod kątem jakości, znana jest tylko wartość średnia punktu piaskowego (95,2 %), oraz zawartość pyłów mineralnych (1,2 %). Złoże jest eksploatowane. W niedalekim sąsiedztwie od złoża „Nowa Wieś” zlokalizowane jest nowo udokumentowane złoże piasków „Nowa Wieś II” (Koszalski, 2009). Złoże to reprezentuje typ wodnolodowcowy, udokumentowane zostało bowiem w obrębie dużego płatu osadów sandrowych. Posiada powierzchnię 1,98 ha, miąższość serii złożowej 6,5–15,0 m (śr. 9,92 m) oraz miąższość nadkładu 0,0–1,9 m (śr. 0,46 m), na który składają się: gleba, piaski gliniaste i gliny piaszczyste. Również tutaj przed udokumentowaniem złoża istniało stare wyrobisko, stąd zerowe wartości miąższości nadkładu, oraz duża rozpiętość miąższości serii złożowej. Piaski z wkładkami żwirów charakteryzują się punktem piaskowym w granicy 67,8–96,1 % (śr. 87,2 %), zawartością pyłów mineralnych 1,7–9,4 % (śr. 4,1 %) oraz ciężarem nasypowym w stanie utrzęsionym 1,53 Mg/m3. Jak już zaznaczono wcześniej, jest to złoże nowo udokumentowane, więc nie jest jeszcze eksploatowane, ale właściciel informacji geologicznej w najbliższej przyszłości wystąpi o udzielenie koncesji na eksploatację tego złoża. Złoże „Podleck Nowy” udokumentowane zostało w 2004 r. (Koszalski, 2004). Podob- nie jako poprzednie, jest to złoże wodnolodowcowe. Kopaliną są piaski i żwiry o średnim punkcie piaskowym 74,7 %, i średniej zawartości pyłów mineralnych 2,6 %. Ciężar nasypowy w stanie utrzęsionym kopaliny wynosi 2,05 Mg/m3. Złoże posiada powierzchnię 0,63 ha, miąższość kopaliny waha się w granicach 2,0–7,5 m (śr. 4,27 m), zaś miąższość nadkładu w granicach 0,0–0,78 m (śr. 0,5 m). Złoże jest niezawodnione. Jest ono eksploatowane,

11 a w jego obrębie istnieje stare wyrobisko powstałe jeszcze przed podjęciem eksploatacji koncesjonowanej.

Kolejnym nowym złożem jest „Garwacz I” udokumentowane w 2009 r. w kat. C1- (Koszalski, 2009). Jest to złoże piaszczysto-żwirowe udokumentowane w obrębie utworów akumulacji szczelinowej (typ pośredni między lodowcowym i wodnolodowcowym). Kopaliną są piaski z wkładkami żwirów, punkt piaskowy waha się tutaj w granicach 63,3–84,7 % (śr. 72,2 %), a zawartość pyłów mineralnych 1,4–17,6 % (śr. 9,1 %). Ciężar nasypowy w stanie utrzęsionym kopaliny wynosi średnio 1,67 Mg/m3. Złoże posiada powierzchnię 1,99 ha, miąższość serii złożowej wynosi 5,5–16,0 m (śr. 9,7 m), a warstwy nadkładowej 1,0–3,7 m (śr. 1,94 m), na którą składają się głównie gleba, piaszczyste gliny zwałowe i piaski gliniaste. Mimo znacznej miąższości, złoże jest suche. Nie jest eksploatowane, obszar złoża to obecnie pole uprawne. W niedalekim sąsiedztwie złoża „Gromice”, udokumentowane zostało w 2008 r. złoże „Gromice II” (Koszalski, 2008). Jest to, podobnie jak wszystkie nowo dokumentowane w obszarze arkusza, złoże o niewielkiej powierzchni (1,18 ha), w obrębie którego występuje wyrobisko starej żwirowni. Serią złożową są piaski i żwiry o średnim punkcie piaskowym 76,6 % (od 63,5 do 89,0 %) i zawartości pyłów mineralnych w granicach 1,1–12,4 % (śr. 5,3 %). Ciężar nasypowy w stanie utrzęsionym kopaliny wynosi 1,67 Mg/m3. Miąższość serii złożowej wynosi 8,0–12,5 m (śr. 10,6 m), zaś miąższość nadkładu 0,0-3,5 m (śr. 1,69 m) Złoże jest częściowo zawodnione. Od niedawna jest również eksploatowane. Ostatnie opisywane złoże nosi nazwę „Rąkcice I”. Zostało ono udokumentowane w 2008 r. na powierzchni 0,88 ha w obrębie piaszczystych utworów czołowomorenowych (Koszalski, 2008). Złoże cechuje się miąższością w granicach 3,1–14,8 m (śr. 6,21 m), oraz miąższością nadkładu 0,0–0,5 m (śr. 0,20 m) na który składa się niemal wyłącznie warstwa humusowa. Kopaliną są piaski o punkcie piaskowym w granicach 86,7–94,2 % (śr. 91,0 %), oraz zawartości pyłów mineralnych 3,2–6,5 % (śr. 4,1 %). Ciężar nasypowy kopaliny wynosi średnio 1,65 Mg/m3. Jest to złoże częściowo zawodnione. Od niedawna jest eksploatowane. Kopalina z wszystkich opisanych wyżej złóż może być wykorzystywana do celów ogólnobudowlanych (do betonu i zapraw betonowych), z zastrzeżeniem piasków o wysokiej zawartości pyłów mineralnych, które nie nadają się do produkcji betonu, oraz w drogownic- twie do budowy i naprawy dróg lokalnych, oraz nasypów i podbudów nawierzchni drogo- wych. Złoża poddano klasyfikacji ze względu na skalę konfliktowości zagospodarowania górniczego z elementami chronionymi środowiska przyrodniczego występującymi w ich

12 otoczeniu, oraz z punktu widzenia ochrony samych złóż. Klasyfikacji dokonano zgodnie z obowiązującymi wytycznymi zamieszczonymi w „Instrukcji...” (2005). Z punktu widzenia ochrony zasobów wszystkie złoża kruszywa naturalnego sklasyfikowano jako powszechne, licznie występujące i łatwo dostępne (klasa 4). Z uwagi na możliwość zagospodarowania górniczego wszystkie złoża uznano za mało konfliktowe (klasa A), mimo iż niektóre z nich zajmują obszary gleb chronionych (ale nie najwyższych klas). Są to jednak złoża małe, o powierzchni poniżej 2 ha, które po zakończeniu ewentualnej eksploatacji będą zrekultywowane w kierunku rolnym bądź wodnym.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

W obszarze arkusza Bulkowo eksploatowane są cztery z dziewięciu udokumentowanych złóż kruszywa naturalnego. Eksploatacja jednego złoża została zaniechana, natomiast pozostałe cztery są niezagospodarowane. Złoże „Nowa Wieś” eksploatowane jest od 2005 r. przez podmiot gospodarczy (spółkę jawną) na podstawie koncesji udzielonej przez Starostę Płockiego (z datą ważności do 31.08.2012 r.). Dla niniejszej eksploatacji utworzone zostały obszar i teren górniczy o powierzchni 0,66 ha (granice pokrywające się z granicami złoża). Złoże eksploatowane jest okresowo w wyrobisku stokowo-wgłębnym za pomocą maszyn do robót ziemnych typu ko- parka, ładowarka. Wyrobisko na złożu jest suche. Kolejne eksploatowane złoże to „Podleck Nowy”. Koncesja na jego eksploatację zo- stała udzielona w 2004 r. przez Starostę Płockiego osobie fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą (z datą ważności do 31.08.2014 r.). W koncesji utworzono obszar i teren górni- czy o powierzchni 0,63 ha (o granicach pokrywających się z granicą złoża). Również to złoże eksploatowane jest okresowo w wyrobisku wgłębnym za pomocą koparek podsiębiernych. Wyrobisko jest suche. Złoże „Gromice II” jest w początkowej fazie eksploatacji, która rozpoczęta została w 2009 r. Organem udzielającym koncesji jest również Starosta Płocki, termin jej ważności upływa 31.08.2029 r. W koncesji utworzono obszar i teren górniczy o powierzchni 1,18 ha i granicach pokrywających się z granicą złoża. W obrębie obszaru na którym udokumentowano złoże „Gromice II” istniało stare wyrobisko wgłębne, jest ono teraz powiększane w kierunku zachodnim. Złoże eksploatowane jest za pomocą koparki podsiębiernej. Złoże „Rąkcice I” eksploatowane jest w suchym, stokowo-wgłębnym wyrobisku za pomocą ładowarki kołowej. Koncesję na jego eksploatację posiada osoba fizyczna prowadzą- ca działalność gospodarczą. Udzielona ona została przez Starostę Płockiego w 2009 r. z datą 13 ważności do 31.05.2019 r. W koncesji utworzony został obszar i teren górniczy o powierzchni 0,88 ha (granice tożsame z granicą złoża). Na eksploatację złoża „Garwacz I” została już także udzielona koncesja. Otrzymały ją w tym roku dwie osoby fizyczne działające w spółce cywilnej. Koncesja jest ważna do 31.08.2024 r. Utworzono w niej obszar i teren górniczy o powierzchni 1,99 ha (granice po- krywające się z granicą złoża). Eksploatacja niniejszego złoża nie została jeszcze rozpoczęta. Złoże „Bodzanów” eksploatowane było na podstawie koncesji Starosty Płockiego w latach 2002-2007 przez osobę fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą. Koncesja straciła ważność 31.12.2007 r., ale nie zostało jeszcze stwierdzone z urzędu jej wygaśnięcie. Po zaniechaniu eksploatacji nie zostały rozliczone zasoby złoża. Wgłębne wyrobisko powsta- łe w wyniku eksploatacji jest suche, niestety mocno zaśmiecone. Udokumentowane w latach 80-tych złoża „Gromice” i „Dzierżanowo II” są niezagospodarowane, ich obszary to pola uprawne. W obszarze złoża „Gromice” istnieją dwa stare, niewielkie wyrobiska po „dzikiej” eksploatacji. Niezagospodarowane jest także złoże „Nowa Wieś II”, ale jest to złoże udokumentowane w 2009 r., a właściciel terenu złoża i informacji geologicznej o złożu będzie się ubiegał w najbliższym czasie o koncesję eksploatacyjną. W obrębie arkusza Bulkowo w kilku miejscach prowadzona jest niekoncesjonowana eksploatacja poza udokumentowanymi złożami. Eksploatowane są dorywczo kruszywa naturalne na potrzeby lokalne. Obecnie zjawisko to nie występuje w dużej skali, ale w obrębie obszaru arkusza występują duże wyrobiska po eksploatacji kruszyw w okresie „przedkonce- syjnym” (od lat powojennych do lat 90-tych). Dla większych wyrobisk sporządzono karty informacyjne. Występują one głównie w zachodniej części obszaru arkusza w rejonie miej- scowości Łubki Stare i Nowe, Blichowo, Piączyn, Rogowo Szlacheckie. Kilka z nich jest okresowo, dorywczo eksploatowanych. Wyrobiska nieeksploatowane szybko ulegają samore- kultywacji biologicznej.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Analizę możliwości udokumentowania nowych złóż w obrębie arkusza Bulkowo przeprowadzono na podstawie znajomości budowy geologicznej obszaru (według mapy geologicznej – Kacprzak, Lisicki, 2000), połączonej z objazdem terenowym i rejestracją lokalnie eksploatowanych wystąpień kopaliny. Uwzględniono także materiały archiwalne, sprawozda- nia i orzeczenia z poszukiwań surowców mineralnych. Ze względu jednak na fakt iż w obrę- bie arkusza nie wykonywano dużej ilości prac geologiczno-poszukiwawczych, analizę moż-

14 liwości udokumentowania nowych kopalin przeprowadzono głównie na podstawie mapy geologicznej i rejestracji wystąpień kopalin podczas objazdu terenowego. W obrębie obszaru arkusza poszukiwano wyłącznie kruszywa naturalnego. Efektem przeprowadzonych prac poszukiwawczych (Domańska, 1974; Liwska, 1974; Ratyńska, 1966) były stwierdzenia iż w analizowanych obszarach nie można udokumentować dużego złoża o zasobach przemysłowych. Całe analizowane obszary uznawano za negatywne pod wzglę- dem surowcowym, mimo iż w poszczególnych otworach badawczych, bądź odkrywkach i odsłonięciach rejestrowano wystąpienia kopaliny odpowiedniej jakości i miąższości bilan- sowej. Dlatego zdecydowano się nie znaczyć na mapie całych obszarów jako negatywnych, a wręcz przeciwnie – po przeanalizowaniu poszczególnych sprawozdań i orzeczeń w niektó- rych z nich wyznaczyć obszary perspektywiczne dla udokumentowania nowych złóż. Na obszarze arkusza Bulkowo wyznaczono więc obszary perspektywiczne występo- wania kruszywa naturalnego, piaszczystego i piaszczysto-żwirowego. Należy je rozumieć jako obszary, w obrębie których możliwe jest udokumentowanie kilku małej bądź średniej wielkości (o powierzchni rzędu 2-5 ha) złóż kruszywa naturalnego, o średniej jakości surowca i miejscami niezadawalających warunkach geologiczno-górniczych (np. mała miąższość serii złożowej rzędu 2-4 m, lub znaczna miąższość nadkładu – do kilku metrów). W obszarach wykonanych zwiadów geologicznych, popartych istnieniem punktów eksploatacji, wyznaczono obszary prognostyczne występowania kruszyw naturalnych. Obszary perspektywiczne dla udokumentowania złóż piasków skupiają się w północ- nej i centralnej części obszaru arkusza. Największe z nich znajdują się w rejonie Goszczyna Górnego – Góry oraz Kadłubowa. Są to obszary występowania dużych powierzchni piasków wodnolodowcowych, które były eksploatowane w przeszłości w lokalnych, małych odkrywkach. Obecnie ze względu na ich zaniechanie, oraz szybko postępującą samorekultywację biologiczną pozostają one w większości nieczytelne, bez możliwości określenia charakteru kopaliny (bez prac ziemnych) podczas wizji terenowej. Trzy mniejsze obszary perspektywiczne wyznaczono w rejonie Żochowa, Rogowa Szlacheckiego, Piączyna i Nowej Wsi. Jest to obszar występowania piasków i żwirów wodnolodowcowych, oraz czołowomorenowych. W tym rejonie istnieją także udokumentowane złoża piasków „Nowa Wieś” i „Nowa Wieś II” oraz duże wyrobiska po eksploatacji kruszyw (punkty 7/p, 8/p). Obszary perspektywiczne dla udokumentowania złóż piaszczysto-żwirowych wyznaczono w zachodniej i południowo-zachodniej części obszaru arkusza. Największy z nich występuje w rejonie Łubków Nowych i Starych. Jest to obszar powierzchniowego występo- wania piasków i żwirów wodnomorenowych i moren martwego lodu. W rejonie Łubków

Nowych istnieje duża ilość odkrywek (m.in. 2/pż, 3/pż, 4/pż, 5/pż, 6/pż,) gdzie można obser- wować piaski i żwiry, a miejscami nawet żwiry, które były eksploatowane na potrzeby lokalne. Sondy odwiercone w tym obszarze wykazywały około 6-7 m warstwę kruszywa piaszczysto-żwirowego pod nadkładem tylko warstwy humusowej o miąższości do 0,3 m (Liwska, 1974). Kruszywo piaszczysto-żwirowe z odkrywki nr 9/pż było poddane wskaźnikowemu badaniu jakości – cechuje się ono następującymi parametrami: zawartość ziaren poniżej 2,5 mm – 42,4% oraz zawartość pyłów mineralnych 1,2% (Domańska, 1974). Kolejny obszar położny jest pomiędzy Bulkowem a Dobrą – istniejące tutaj duże od- słonięcie kopaliny (piasków i żwirów wodnomorenowych) zostało zrekultywowane, ale są także mniejsze gdzie kopalina była pozyskiwana w przeszłości na potrzeby lokalne. Na podstawie podobnych przesłanek wyznaczono obszar perspektywiczny dla udokumentowania kruszywa piaszczysto-żwirowego w rejonie Bodzanowa. Istnieje tutaj duże wyrobisko po- eksploatacyjne (nie zaznaczone na mapie ponieważ było wykorzystywane jako gminne skła- dowisko odpadów komunalnych, obecnie zamknięte), a także zostały tutaj udokumentowane złoża „Bodzanów” i „Garwacz I”. Miąższość serii złożowej może wynosić tutaj do 16 m (jak w złożu „Garwacz I”), średnio zaś około 7–8 m, przy miąższości nadkładu 1–3 m. Obszar prognostyczny występowania kruszywa naturalnego wyznaczono w rejonie Łubków Starych, na podstawie badań geologicznych przeprowadzonych w tym rejonie (Liw- ska, 1974). Na powierzchni około 75 ha możliwym jest udokumentowanie ponad 8 mln ton kruszywa piaszczysto-żwirowego. Krótką charakterystykę obszaru prognostycznego podano w tabeli 2. Tabela 2 Wykaz obszarów prognostycznych

Grubość Numer Wiek kom- Średnia kompleksu Zasoby Zastosowa- obszaru Powierzchnia Rodzaj pleksu Parametry grubość litologiczno- w kate- nie na (ha) kopaliny litologiczno- jakościowe nadkładu surowcowego gorii D 1 kopaliny mapie surowcowego (m) od – do (tys. ton) średnia (m) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 punkt 6,0–7,4 I 75 pż Q piaskowy – 0,2–0,3 8 200 Sd, Sb śr. 6,5 60–100 % Rubryka 3: pż – piaski i żwiry; Rubryka 4: Q – czwartorzęd; Rubryka 9: kopaliny skalne: Sd – drogowe; Sb – budowlane.

W obrębie arkusza nie ma możliwości udokumentowania złóż torfów (Ostrzyżek, Dę- bek, 1996), chociaż takowe występują w dolinach Płonki i Mołtawy. Zajmują one jednak niewielkie powierzchnie i cechują się niewielką miąższością, zazwyczaj mniejszą od 1 m.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe Obszar arkusza Bulkowo położony jest w zlewniach: Wkry i Mołtawy (równorzęd- nych dopływów Wisły), rozdzielonych działami wodnymi II rzędu. Najdłuższą rzeką w granicach opisywanego arkusza jest Płonka, prawobrzeżny dopływ Wkry. Dolina rzeki rozciągają- ca się w północnej części omawianego obszaru ma przebieg zbliżony do równoleżnikowego. Jakość wód tej rzeki nie jest badana na odcinku znajdującym się w granicach arkusza. Jest ona natomiast badana w dolnym biegu, poniżej Płońska w Drożdżynie (sąsiedni arkusz Płońsk). W tym punkcie pomiarowym w 2006 r. wody Płonki posiadały V klasę jakości (wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych (Dz.U. z 2004 r. nr 32 poz. 284), a decydują o tym: zawartość azotanów, azotu ogólnego i fosforanów, oraz liczba bakterii coli (Stan..., 2007). Są to typowe zanieczyszczenia rzek przepływających przez obszary o rozwiniętej, intensywnej gospodarce rolnej. Należy więc przypuszczać iż wody na odcinku znajdującym się w granicach arkusza mogą charakteryzować się V bądź VI klasą jakości. Stan ogólny jednolitych części wód powierzchniowych rzeki Płonki (wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. z 2008 r. nr 162 poz. 1008) w tym punkcie jest także zły (Monitoring..., 2008). Południowo-zachodnią część odwadnia Mołtawa, prawobrzeżny dopływ Wisły. Jakość wód Mołtawy również nie jest monitorowana w obrębie arkusza. Przy ujściu do Wisły w Kępie Polskiej jej wody cechują się IV klasą jakości (Stan..., 2007) oraz do- brym ogólnym stanem jednolitych części wód powierzchniowych (Monitoring..., 2008). Sieć hydrograficzną uzupełniają liczne cieki, między innymi Dzierzążnia i Żura- wianka oraz kanały melioracyjne. Brak jest tu większych zbiorników wód powierzchniowych. Niewielkie stawy rybne zlokalizowane są w dolinie Żurawianki w rejonie wsi Sosenkowo.

2. Wody podziemne Na obszarze arkusza Bulkowo użytkowe wody podziemne udokumentowane zostały w trzeciorzędowym i czwartorzędowym piętrze wodonośnym. Wody podziemne z trzeciorzę- dowego poziomu wodonośnego są eksploatowane w południowo-zachodniej części opisywanego obszaru, w rejonie miejscowości: Wiciejewa, Bodzanowa i Bulkowa. Związane jest to z płytkim zaleganiem wodonośnych osadów trzeciorzędowych na tym obszarze. Warstwa wodonośna występuje w tym rejonie na głębokości poniżej 15 m, jej miąższość wynosi od 10 do 40 m, najczęściej jednak 10-20 m. Przewodność warstwy jest niewielka, wynosi około 100 m2/d, a wydajność potencjalna studni nie przekracza 30 m3/h i wynosi zazwyczaj około 10-15 m3/h (Pęczkowska, Figiel, 2000). Zasoby eksploatacyjne trzeciorzędowego piętra wodonośnego wynoszą wg stanu na 1999 rok 240 m3/d, a łączny pobór tylko 6 m3/d, stąd rezerwa w stosunku do zatwierdzonych zasobów wynosi 234 m3/d (Pęczkowska, Figiel, 2000). Ze względu na niewielką wydajność studni ujmujących wody z utworów trzeciorzę- dowych nie znaczono ich na mapie. Warunki hydrogeologiczne czwartorzędowego piętra wodonośnego są bardzo zróżni- cowane. Najczęściej ujmowana warstwa wodonośna występuje na głębokości od 15 do 50 m, jednakże w dolinach Płonki i Mołtawy warstwa wodonośna występuje znacznie płycej. W okolicach miejscowości Dzierzążnia i Bodzanów osady czwartorzędowe pozbawione są użytkowych poziomów wodonośnych. Miąższość czwartorzędowej użytkowej warstwy wo- donośnej jest zmienna, co związane jest z deniwelacjami stropu utworów trzeciorzędowych pochodzenia erozyjnego lub glacitektonicznego. Największą miąższość (ponad 80 m) stwierdzono w rozciągającej się równoleżnikowo strefie depresji Staroźreby-Sarnowo. W kierun- kach północnym i południowym od opisanej strefy, miąższość osadów wodonośnych maleje. Wynikiem przestrzennej zmienności warunków hydrogeologicznych jest także zróżnico- wanie wydajności potencjalnej otworów studziennych. W strefie depresji Staroźreby- Sarnowo wydajność potencjalna przekracza 70 m3/h, w kierunku południowym zmniejsza się do 10–30 m3/h. Największa przewodność wodonośnych osadów czwartorzędowych występuje w strefie depresji osiągając wartość od 500 do ponad 1000 m2/d. Zwierciadło wody ma charakter napięty, tylko lokalnie w rejonach pozbawionych naturalnej warstwy izolacyjnej w postaci glin, jest swobodne (Pęczkowska, Figiel, 2000). Głównymi użytkownikami wód czwartorzędowego piętra wodonośnego są zakłady komunalne i duże gospodarstwa rolne. Studnie o największych wydajnościach eksploatacyjnych (powyżej 50 m3/h) znajdują się w ujęciach komunalnych w Rogowie Szlacheckim (3 studnie), Słupcy i Włókach oraz w gospodarstwach rolnych w Sarzynie (2 studnie) i Pilichowie. Mniej-

18 szymi wydajnościami (25-50 m3/h) charakteryzują się ujęcia w: Krzywanicach, Nowej Wsi, Nadułkach, Szastach, Kucicach (2 studnie), Leksynie (2 studnie), Bulkowie i Osieku (2 studnie). Zasoby eksploatacyjne wód podziemnych czwartorzędowego poziomu wodonośnego będące sumą zatwierdzonych zasobów ujęć wynoszą wg stanu na 1999 rok - 25 596 m3/d, a zagospodarowane pozwoleniami wodno-prawnymi - 2 741 m3/d. Łączny pobór wody podziemnej z ujęć zlokalizowanych na obszarze arkusza wynosi 1 478 m3/d, istnieje więc rezerwa w stosunku do wydanych pozwoleń wodno-prawnych w wysokości 1 263 m3/d (Pęczkowska, Figiel, 2000). Eksploatowane wody charakteryzują się dobrą jakością, wymagają prostego uzdatniania w zakresie usunięcia nadmiaru żelaza i manganu. W północnej części opisywanego obszaru wody podziemne zostały zaklasyfikowane do grupy Ia – dobrej jakości. Na pozo- stałym obszarze występują wody w II klasie czyli średniej jakości, wymagające uzdatniania ze względu na przekroczenia dopuszczalnych wskaźników: jonu żelaza, manganu, mętności i barwy. Cały obszar arkusza należy do GZWP 215 – subniecka warszawska, a centralna i po- łudniowa część położona jest w obrębie trzeciorzędowego zbiornika wód podziemnych nr 215 A – Subniecka warszawska (część centralna) (fig. 3) (Kleczkowski, 1990). Oba zbiorniki nie mają wykonanych dokumentacji hydrogeologicznych dotyczących szczegółowego wyznaczenia przebiegu ich granic.

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń metali określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 październi- ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne wartości pierwiastków dla poszczególnych grup użyt- kowania, ich zakresy oraz przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 446 – Bulkowo, umieszczono w tabeli 3. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi o przeciętnej zawar- tości (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody badań laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicz- nych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperaturze pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o wymiarach oczka 2 mm. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc pierwiastki słabo związane i łatwo ługowalne z gleb. Gleby minerali- zowano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temperaturze 90oC, w ciągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spec- trometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z użyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana gęstość pobierania próbek (1 próbka na około 25 km2) nie jest dostatecz- na do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm2 mapy dla całego arkusza). Wyniki badań geochemicznych zostały więc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizację miejsc pobierania próbek (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyjętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stężeń dopuszczalnych metali określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r., jak i do wartości przeciętnych określonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 3). Tabela 3 Zawartość metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Wartość Wartość przeciętnych tości w glebach przeciętnych (median) w glebach na arkuszu 446 – (median) w obszarów niezabu- Wartości dopuszczalne stężeń w glebie Bulkowo glebach na dowanych Polski 4) lub ziemi (Rozporządzenie Ministra arkuszu 446 – Środowiska z dnia 9 września 2002 r.) Bulkowo

Metale N=7 N=7 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Głębokość (m p.p.t.) Głębokość (m p.p.t.) 0–0,3 0–2,0 0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 20–43 31 27 Cr Chrom 50 150 500 3–7 5 4 Zn Cynk 100 300 1000 23–86 29 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 2–2 2 2 Cu Miedź 30 150 600 2–5 4 4 Ni Nikiel 35 100 300 2–6 4 3 Pb Ołów 50 100 600 7–3 11 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05 <0,05 <0,05 Ilość badanych próbek gleb z arkusza 446 – Bulkowo 1) grupa A w poszczególnych grupach użytkowania a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład As Arsen 7 obszaru poddanego ochronie na podstawie przepisów Ba Bar 7 ustawy Prawo wodne, Cr Chrom 7 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 7 o ochronie przyrody; jeżeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 7 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza Co Kobalt 7 zagrożenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla Cu Miedź 7 obszarów tych stężenia zachowują standardy wynika- jące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 7 2) Pb Ołów 7 grupa B – grunty zaliczone do użytków rolnych Hg Rtęć 7 z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewio- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru ne, nieużytki, a także grunty zabudowane i zurbani- arkusza 446 – Bulkowo do poszczególnych grup użyt- zowane z wyłączeniem terenów przemysłowych, kowania (ilość próbek) użytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne, 7 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilość próbek

Przeciętne zawartości: arsenu, cynku, kadmu, kobaltu, miedzi, rtęci i ołowiu w badanych glebach arkusza są na ogół niższe lub równe w stosunku do wartości przecięt- nych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wyższą wartość mediany wy- kazują zawartości: baru, chromu i niklu. Z uwagi na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umożli- wiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze Materiał i metody badań Do określenia dawki promieniowania gamma i stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuż profili o przebiegu N-S, prze- cinających Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwyższonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizykę” Brno (Czechy). Prezentacja wyników Z uwagi na to, że gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4.) dla dwóch krawędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest możliwy, gdyż te dwie krawędzie są zbieżne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmują sumę promieniowania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez). Wyniki Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuż profilu zachodniego wynoszą od 23,1 nGy/h do 43,2 nGy/h. Średnia wartość wynosi 34,5 nGy/h i jest zbliżona do średniej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. Wzdłuż profilu wschodniego wartości promieniowania gamma wahają się w zakresie od 25,2 do 40,9 nGy/h i średnio wynoszą 33,1 nGy/h.

446W PROFIL ZACHODNI 446E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5832747

5832603 5831823

5823827 m m 5822811

5824631 5820826

5819817

0 10 20 30 40 50 0 10 20 30 40 50 nGy/h nGy/h

Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5832747

5832603 5831823

5823827 m m 5822811

5824631 5820826

5819817

0 0,5 1 1,5 2 0 0,5 1 1,5 2 kBq/m2 kBq/m2

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi (na osi rzędnych - opis siatki kilometrowej arkusza)

W obydwu profilach pomiarowych zarejestrowane dawki promieniowania gamma są dość wyrównane (przeważają wartości z przedziału: 30-45 nGy/h) gdyż wzdłuż profili domi- nuje podobny typ osadów – gliny zwałowe zlodowacenia środkowopolskiego. Niższe warto- ści promieniowania gamma są związane zazwyczaj z utworami wodnolodowcowymi lub rzecznymi. Stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuż obu profili są bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłuż profilu zachodniego wahają się od 0,0 do 3,2 kBq/m2, a wzdłuż profilu wschodniego – od 0,4 do 2,2 kBq/m2.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy określaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzględ- niono zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach (Ustawa..., 2001) oraz w Rozporzą- dzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Rozporządzenie..., 2003). W nielicznych przypad- kach przyjęto zmodyfikowane rozwiązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczności z możliwością późniejszych weryfikacji i uszczegółowień na etapie projektowania składo- wisk. Na mapie, w nawiązaniu do powyższych kryteriów, wyznaczono: 1) tereny wyłączone całkowicie z możliwości lokalizacji wszystkich typów składowisk ze względu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki inży- niersko-geologiczne; 2) tereny preferowane do lokalizowania w ich obrębie składowisk odpadów, ze względu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, są one traktowane jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS); 3) tereny nieposiadające naturalnej warstwy izolacyjnej, na których możliwa jest jednak lokalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu. Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża, a także ścian bocznych potencjalnych składowisk są uzależnione od typu składowanych odpadów (tabela 4).

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyróżnienie w obrębie POLS:  warunków izolacyjności podłoża zgodnych z wymaganiami przyjętymi w tabeli 4;  zmiennych właściwości izolacyjnych podłoża (warstwa izolacyjna znajduje się pod przy- kryciem osadami piaszczystymi o miąższości do 2,5 m; miąższość lub jednorodność warstwy izolacyjnej jest zmienna). Tabela 4 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej Typ miąższość współczynnik składowiska rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s]

N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10-9 iły, iłołupki K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne ≥ 1 ≤ 1×10-9

O – odpadów obojętnych ≥ 1 ≤ 1×10-7 gliny

Omawiane wyżej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy geośrodowiskowej Polski. Jednocześnie na dołączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej, wskazano lokalizację wybranych wierceń, których profile geologiczne dokumentują obecność warstwy izolacyjnej do głębokości 10 m. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopień zagrożenia głównego użytkowego poziomu wodonośnego, przeniesiony z arkusza Bulkowo Mapy hydrogeologicz- nej Polski w skali 1:50 000 (Pęczkowska, Figiel, 2000). Stopień zagrożenia wód podziemnych wyznaczono w pięciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcją nie tylko wartości parametrów filtracyjnych warstwy izolującej (od- porności poziomu wodonośnego na zanieczyszczenia), ale także czynników zewnętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń czy obszarów prawnie chronionych. Stopień ten jest parametrem zmiennym i syntetyzującym różne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dlatego też obszarów o różnym stopniu zagrożenia nie należy wprost porównywać z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpa- dów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjności (POLS) mogą współwystępować z obszarami o różnym zagrożeniu jakości wód podziemnych. Obszary o bezwzględnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów W granicach arkusza Bulkowo ponad 20% powierzchni objęte jest bezwzględnym zakazem lokalizowania składowisk wszystkich typów odpadów. Wyłączeniom podlegają:

 obszary zwartej zabudowy i infrastruktury miejscowości gminnych: Bulkowo, Bodzanów, Staroźreby, Dzierzążnia oraz miejscowości Góra;  osady holoceńskie, wykształcone w postaci torfów, namułów, gytii, piasków rzecznych akumulowane w dnach dolin (Dzierzążni, Płonki, Mołtawy i mniejszych cieków) oraz w obniżeniach terenu o różnej genezie, a także utwory deluwialne (piaski, mułki, gliny) występujące w rozcięciach erozyjnych wysoczyzny polodowcowej;  tereny bagienne i podmokłe w dolinach i zagłębieniach bezodpływowych w tym łąki na glebach pochodzenia organicznego, występujące głównie we wschodniej części arkusza, w rejonie Starczewa Wielkiego, Wierzbicy Pańskiej, Sarnowa Nowego oraz Kuzic, oraz Wiciejewa Dolnego i Rogowa (wraz ze strefą 250 m);  tereny w otoczeniu źródeł występujących w okolicy Płonny i Wierzbicy-Pańskiej, w promieniu 250 m;  kompleksy leśne o powierzchni powyżej 100 ha - w okolicy Łubków Nowych oraz Skar- szyna; Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniających wymagania dla składo- wania odpadów obojętnych Rejony, w których lokalizacja składowisk odpadów jest dopuszczalna, zajmują ponad 80% obszaru arkusza. Preferowane do tego celu są obszary posiadające naturalną warstwę izolacyjną, zgodną z wymaganiami dotyczącymi naturalnej bariery geologicznej (tabela 4). W obrębie omawianego obszaru rolę naturalnej bariery izolacyjnej spełniają plejstoceń- skie gliny zwałowe. Na powierzchni terenu odsłaniają się gliny zwałowe zlodowacenia warty (zlodowacenia środkowopolskie). Są to gliny dwudzielne. Wyższy poziom reprezentują gliny stadiału środkowego, natomiast niższy – stadiału dolnego. W obrębie wyznaczonych na mapie obszarów umożliwiających bezpośrednie składowanie odpadów, tworzą one z reguły jednolity kompleks. Są one silnie piaszczyste i zawierają przewarstwienia mułków zastoiskowych (Kacprzak, Lisicki, 2000).Miąższość górnych glin zlodowacenia warty waha się od 1,0 do 33 m (w rejonie Bulkowa). Gliny dolne podścielają gliny stadiału środkowego na obszarze między Mąkolinem a Dzierzążnią Nową. Łączna miąższość glin zwałowych zlodowacenia warty w rejonie Bodzanowa dochodzi do 28 m, natomiast w rejonie Pilichówka - do 35 m. Na części obszaru arkusza gliny zwałowe zlodowacenia warty są podścielone mocniej skonsolidowanymi glinami zlodowacenia odry (koło Mąkolina - również glinami zlodowacenia sanu), tworząc kompleks o znacznej miąższości. Maksymalna miąższość naturalnej barie-

13 ry geologicznej wzrasta do 45–60 m w rejonie Dobrej, Bulkowa i Krubic oraz do 68,5 m lokalnie w okolicy Mąkolina. Na obszarze położonym między Zbysznem Wielkim i Dzierzążnią, pod glinami zwało- wymi stadiału środkowego (górnymi), na głębokości od 3 do 20 m występują iły i mułki zastoiskowe, które wraz z leżącymi głębiej glinami zwałowymi dolnymi i glinami zlodowacenia odry, stanowią dodatkowe wzmocnienie naturalnej bariery geologicznej. Miąższość tej warstwy określona na podstawie przekroju geologicznego wynosi w tym miejscu maksymal- nie 55 m. Omawiane gliny zwałowe mogą stanowić warstwę izolacyjną wyłącznie pod składowi- ska odpadów obojętnych. Warunki zmiennego wykształcenia naturalnej bariery izolacyjnej dla składowisk odpa- dów obojętnych wyznaczono w rejonach występowania: piaszczystych osadów eluwialnych powstałych na glinach zwałowych (okolice Skarszyna), piasków wodnolodowcowych (o miąższości nie przekraczającej 2,5 m) akumulowanych na glinach zwałowych (okolice Pilichówka, Zdziara Małego i Nowych Kucic) oraz piasków, żwirów i glin wytopiskowych na glinach zwałowych (rejon Pilichowa Kolonii). Lokalizacja składowisk w tych rejonach wy- magać będzie usunięcia warstwy piaszczystej zalegającej w stropie utworów słabo przepuszczalnych. Dodatkowo, jako warunki zmiennego wykształcenia naturalnej bariery izolacyjnej został zakwalifikowany obszar perspektywiczny złóż piasków i żwirów występujący pod niewielkiej miąższości (ok. 3m) warstwą glin w rejonie Rogowa Szlacheckiego. Obszary pozbawione naturalnej bariery geologicznej wyznaczono w rejonach występo- wania piasków rzecznych zlodowacenia wisły, utworów wodnolodowcowych, piasków, żwi- rów i glin wodnomorenowych oraz mułków i piasków kemów. Tworzą one powierzchnie w okolicy: Bromierzyka, Łubków Starych i Kadłubowa. Lokalizacja składowisk odpadów w tych miejscach będzie możliwa po zastosowaniu sztucznych przesłon izolacyjnych. W zasięgu obszarów preferowanych pod składowiska odpadów obojętnych znajdują się dwa główne użytkowe piętra wodonośne (GPU): neogeńskie i czwartorzędowe. Na części wyznaczonych rejonów (w północno-wschodnim narożu arkusza) brak jest GPU, (Pękowska, Figiel 2000), co stwarza korzystne warunki dla lokalizacji inwestycji mogącej bezpośrednio wpłynąć na zanieczyszczenie poziomu wodonośnego. Są to okolice Błomina Gumowskiego i Zbyszyna Wielkiego. Stopień zagrożenia głównego użytkowego poziomu wodonośnego na pozostałych terenach predysponowanych do lokalizowania składowisk odpadów obojętnych jest zróżnicowany i został określony jako: bardzo niski, niski, średni oraz wysoki.

Bardzo niski stopień zagrożenia określono dla trzech obszarów o wysokiej odporności na zanieczyszczenia. Rejony położone w okolicy miejscowości Łubki Nowe i Krzykosy (w zachodniej części) oraz miejscowości Worowice i Krubice (w części południowo- wschodniej) znajdują się w zasięgu GPU wieku czwartorzędowego. Rejony położone w połu- dniowo-zachodniej części (okolice: Wiciejewa Dolnego, Podlecka Starego, Łętowa, Mąkolin i Dobrej) charakteryzuje obecność dobrze izolowanego GPU wieku neogeńskiego. Nieco słabszą izolację i odporność na zanieczyszczenia GPU posiada w pasie równo- leżnikowym, od Łubek Starych do Sarnowa Nowego. Stopień zagrożenia głównego poziomu użytkowego został określony jako niski. Średni stopień zagrożenia GPU występuje w połu- dniowej części arkusza oraz w rejonie Rostkowa, natomiast wysoki jak i bardzo wysoki sto- pień występuje w rejonie: Bromierzyka, Przedborza, Zdziar Wielkich i Wierzbicy Pańskiej (na północy). W obrębie wyznaczonych POLS wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań (RWU). Wyróżniono je (na podstawie ograniczeń lokalizowania składowisk, wynikających z ochrony zwartej zabudowy) w promieniu 1 km od zurbanizowanej strefy miejscowości gminnych: Bulkowa, Bodzanowa i Dzierzążni. Ograniczenia te nie mają charakteru bezwzględnych zakazów. Powinny być jednak rozpatrywane indywidualnie w ocenie oddziaływania na środowisko potencjalnego składowiska, a w dalszej procedurze w ustaleniach z odpowiednimi służbami: nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej, ochrony przyrody, konserwatorem zabytków oraz administracji geologicznej. Wyznaczone obszary POLS mają duże powierzchnie, co umożliwia wybór miejsca pod ewentualną budowę składowiska odpadów w dogodnej odległości od zabudowań. Problem składowania odpadów komunalnych Na terenie arkusza Bulkowo nie wyznaczono obszarów spełniających wymagania pod lokalizację składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne (komunalne), dla któ- rych wymagana jest płytko występująca warstwa gruntów spoistych o współczynniku filtracji ≤1x10-9m/s i miąższości większej od 1 m. W przypadku konieczności realizacji tego typu inwestycji należy przeprowadzić szczegółowe badania geologiczne umożliwiające określenie cech izolacyjnych i rozprzestrzenienia istniejącej naturalnej bariery geologicznej. Może się to również wiązać z koniecznością zastosowania dodatkowych sztucznych barier izolacyjnych. W pierwszej kolejności należałoby rozpatrywać rejony, gdzie kompleksy NBG dla składowa- nia odpadów obojętnych mają największe miąższości (np. w rejonie Błomina Gumowskiego

15 i Zbyszewa Wielkiego), a lokalizacja inwestycji wykluczy możliwość skażenia wód powierzchniowych i podziemnych. Na obszarze arkusza zlokalizowano cztery nieczynne składowiska odpadów, położone w rejonie miejscowości: Worowice-Wyroby, Dzierki, Kolonia Bulkowo oraz na zachód od Bodzanowa. Ocena najkorzystniejszych warunków geologiczno-hydrogeologicznych dla lokalizowania składowisk odpadów Spośród wydzielonych na mapie obszarów predysponowanych do składowania odpa- dów jako najkorzystniejsze wskazać należy te, które w warstwie przypowierzchniowej posia- dają naturalną barierę geologiczną spełniającą warunki izolacyjne dla składowania odpadów obojętnych. Jednocześnie należy zwrócić uwagę na stopień zagrożenia głównego użytkowego poziomu wodonośnego (GPU) i wód powierzchniowych przez potencjalne składowisko. Dla składowisk tego typu odpadów najkorzystniejsze warunki występują w północno- wschodnim narożu arkusza, gdzie nie stwierdzono występowania GPU (brak ciągłości zwier- ciadła wód podziemnych), co pokrywa się z występowaniem glin zwałowych i osadów zastoiskowych o znacznej miąższości, dochodzącej do 55 metrów. Warunki takie istnieją w rejonie Błomina Gumowskiego i Zbyszewa Wielkiego. Korzystne warunki lokalizacyjne wskazać można również na obszarze występowania GPU wieku neogeńskiego, w pasie od Wiciejewa Dolnego po Dobrą. Naturalna bariera geologiczna złożona jest tam z kilkudziesięciometrowe- go kompleksu osadów słabo przepuszczalnych, a obszar ten odznacza się bardzo niskim stopniem zagrożenia GPU wód podziemnych. Podkreślić należy, że cała południowa część obszaru arkusza (ze szczególnym uwzględnieniem okolic Łubków Nowych, Krzykosów, Worowic i Krubic wykazuje dobre zabezpieczenie przed przenikaniem zanieczyszczeń powierzchniowych do poziomów wodonośnych. Związane jest to z istnieniem kompleksu róż- nowiekowych glin zwałowych o miąższości znacznie przekraczającej wymagania przewi- dziane dla naturalnej warstwy izolacyjnej dla składowisk odpadów obojętnych. Jedyne ograniczenia warunkowe w rejonach predysponowanych obszarów POLS dotyczą sąsiedztwa zwartej zabudowy miejscowości gminnych. Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na terenach nieobjętych bezwzględnym zakazem lokalizowania składowisk wskazano także odpowiednimi symbolami wyrobiska po eksploatacji kopalin (kruszywa naturalnego), które z racji pozostawienia niezagospodarowanych nisz i zagłębień w morfologii terenu, mogą być rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów pod warunkiem stworzenia sztucznej bariery izolacyjnej. Przestrzenny zasięg tych wyrobisk może ulegać

16 zmianom, stąd zaznaczono je na Planszy B wyłącznie w formie punktowych znaków graficz- nych. Na obszarze arkusza Bulkowo stwierdzono podczas prac terenowych piętnaście wyrobisk kruszywa naturalnego w tym jedenaście po eksploatacji niekoncesjonowanej. Wyrobiska te po odpowiednim przystosowaniu mogą stanowić nisze do składowania odpadów. Są to odkrywki po eksploatacji piasków i żwirów, zlokalizowane w rejonie Bodzanowa, Nowej Wsi oraz Podlecka Nowego, natomiast w rejonie Żochowa, Wiciejewa Dolnego oraz Łubków Starych znajdują się liczne punkty po niekoncesjonowanej eksploatacji. Wskazane wyrobiska położone są na obszarach pozbawionych naturalnej bariery izolacyjnej (za wyjątkiem złoża „Podleck Nowy”). Ewentualne wykorzystanie tych miejsc pod składowisko odpadów będzie wiązało się z wykonaniem sztucznych zabezpieczeń dna i skarp wyrobiska przy użyciu izola- cji syntetycznych lub barier gruntowych. Należy wspomnieć, że przestrzenny zasięg wyrobisk eksploatowanych złóż: Podleck Nowy, Gromice II oraz Nowa Wieś może ulegać zmianom, co w efekcie przyczyni się do powiększenia potencjalnej powierzchni niszy do składowania odpadów. Wskazane na mapie wyrobiska posiadają ograniczenia warunkowe wynikające z bliskiego sąsiedztwa zabudowy wiejskiej „(b)” oraz ochrony zasobów złóż kopalin „(z)”. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyróżnio- nych typów odpadów należy traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawiązaniu do nich projektowania odpowiednich badań geologicznych i hydrogeologicznych. Dane i oceny zaprezentowane na planszy B zawierają elementy wiedzy o środowisku niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjności podłoża są przesłanką nie tylko dla składowania odpadów, lecz także powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub mogących pogorszyć stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mogą być użyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Plansza B prezentuje, więc zarówno wybrane aspekty odporności na środowisko jak i zapis istotnych wskaźników zanieczyszczeń, do których dostosowane powinny być szczegółowe rozwiązania w zakresie zarządzania przestrzenią.

X. Warunki podłoża budowlanego

Warunki podłoża budowlanego na obszarze arkusza Bulkowo opracowano na podstawie mapy geologicznej (Kacprzak, Lisicki, 2000), w nawiązaniu do rzeźby i hydrografii terenu (mapy topograficzne i zwiad terenowy). Z waloryzacji geologiczno-inżynierskiej wyłączono kompleksy leśne, obszary gleb chronionych (grunty rolne klasy I-IVa i gleby pochodzenia organicznego) oraz obszary zwartej zabudowy. Rejony wyłączone z waloryzacji w sumie stanowią około 75 % obszaru arkusza. Do obszarów o korzystnych warunkach budowlanych zaliczono tereny występowania gruntów spoistych: zwartych, półzwartych i twardoplastycznych oraz gruntów niespoistych, najczęściej średniozagęszczonych i zagęszczonych, na których nie występują zjawiska geo- dynamiczne, a głębokość występowania wód gruntowych przekracza 2 m p.p.t. Obszary zaklasyfikowane do tej kategorii obejmują tereny występowania gruntów niespoistych piaszczystych wodnolodowcowych (żwiry, piaski grube, średnie, drobne, miejscami pylaste) z okresu zlodowaceń środkowopolskich (głównie zlodowacenie warty). Tereny należące do korzystnych warunków budowlanych obejmują także obszary zbudowane z gruntów spoistych mało skonsolidowanych. Są to osady występujące najczęściej w stanie twardoplastycznym i półzwartym, zastoiskowe i morenowe (iły zastoiskowe, gliny) akumulowane w czasie zlodowaceń środkowopolskich (głównie zlodowacenia warty). Obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa występują praktycznie na całym obszarze arkusza, zwłaszcza w zachodniej, północnej i centralnej części. Największe rozprze- strzenienie opisane warunki budowlane mają w rejonach miejscowości: Łubki Nowe, Sarzyn, Bromierzyk Nowy, Falęciny i Kucice. Obszarami o warunkach niekorzystnych dla budownictwa są rejony występowania gruntów słabonośnych (głównie namułów organicznych i piasków aluwialnych) oraz miejsca podmokłe i zabagnione, gdzie zwierciadło wody podziemnej na znacznym terenie stabilizuje się płycej niż 2 m p.p.t. Warunki takie panują na obszarach podmokłych w rejonie: Danisze- wa, Sadkowa, Zdziar Wielkich oraz w dolinach rzek: Płonki, Żurawianki i Mołtawy. W rejonach tych występują grunty organiczne i jednocześnie płytko położone zwierciadło wód gruntowych, co powoduje niekorzystne warunki geologiczno-inżynierskie i wymaga specjal- nych zabiegów przy prowadzeniu robót budowlanych (np. wymiana gruntu, odwodnienie). W obszarze arkusza nie występują osuwiska, nie wyznaczono także strefy predysponowanych do rozwoju ruchów masowych (Grabowski (red.), 2007).

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na obszarze arkusza Bulkowo prawną ochroną objęto kilkanaście obiektów przyrody żywej i nieożywionej uznanych za pomniki przyrody (tabela 5). Pomnikami przyrody żywej są pojedyncze drzewa lub grupy drzew: dęby, jesiony, sosny, kasztanowce, buki, klon srebrzysty i lipa. Pomniki przyrody nieożywionej to głazy narzutowe: granit i granitoidy w miejscowości Korytowo i Mąklin. Tabela 5 Wykaz pomników przyrody

Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu Lp. Miejscowość ochrony Powiat zatwierdzenia 1 2 3 4 5 6 Dzierzążnia Pż 1 P Dzierzążnia 1987 płoński dąb szypułkowy Dzierzążnia Pż 2 P Dzierzążnia 1987 płoński dąb szypułkowy Dzierzążnia Pż 3 P Dzierzążnia 1987 płoński dąb szypułkowy Dzierzążnia Pż 4 P Pomianowo 1973 płoński jesion wyniosły Pn – G Korytowo Dzierzążnia 5 P 1974 granit różowy, grubo- Leś. Słupia płoński ziarnisty Słupca Bulkowo Pż 6 P 1974 (w parku) płocki 4 jesiony wyniosłe Pż Kucice Dzierzążnia 7 P 1983 lipa drobnolistna, (w parku) płoński buk pospolity Dzierzążnia Pż 8 P Kucice 1983 płoński klon srebrzysty Bulkowo Pż 9 P Blichowo 1990 płocki 2 buki pospolite Pż Bulkowo 10 P Worowice 1990 kasztanowiec biały, płocki sosna wejmutka Osiek Bulkowo Pż 11 P 1990 (w parku) płocki sosna wejmutka Bodzanów Pż 12 P Bodzanów płocki 1992 dąb pospolity

Bodzanów Pn - G 13 P Mąklin 1955 płocki granitoidy Bodzanów Pż 14 P Gromice 1992 płocki dąb szypułkowy Rubryka 2: P – pomnik przyrody Rubryka 6: rodzaj pomnika przyrody: Pż – żywej, Pn – nieożywionej rodzaj obiektu: G – głaz narzutowy

W części południowo-zachodniej arkusza w gminie Bodzanów położony jest niewielki fragment Nadwiślańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (NOChK). Stanowi on niezbędny, uzupełniający element krajowego systemu obszarów chronionych. Chronione są w nim najcen- niejsze krajobrazy tarasów rzecznych i terenów łąkowo-rolnych. Został on utworzony w 1988 roku jako zespół ochrony krajobrazu centralnej części dawnego województwa płockiego Na omawianym terenie bardzo ważnym składnikiem środowiska naturalnego są chronione dla użytkowania rolniczego gleby klas bonitacyjnych od I do IVa. Występują one na znacznych obszarach arkusza. Zwarte ich kompleksy położone są w jego południowo- wschodniej części w rejonie wsi Worowice, Krubice, Nadułki. Lasy zajmują niewielkie obszary w dolinie rzeki Płonki w rejonie miejscowości Żu- kowo-Poświętne oraz na zachód od Słupcy. W obrębie arkusza proponuje się utworzyć stanowisko dokumentacyjne przyrody nie- ożywionej, obejmujące fragment wyrobiska poeksploatacyjnego zlokalizowanego w miej- scowości Rogowo Szlacheckie (tabela 6). W odsłonięciu tym widoczny jest modelowy przy- kład sedymentologiczny rytmitu piaszczysto-drobnożwirowego, warstwowanego ukośnie w dużej skali (w całym wyrobisku ten sam typ i kierunek warstwowania). Warstwy poprzecinane są mikrouskokami normalnymi i odwróconymi (fot. 1).

Fot. 1. Piaski rytmicznie warstwowane, poprzecinane mikrouskokami.

Tabela 6 Wykaz projektowanych stanowisk dokumentacyjnych przyrody nieożywionej

Numer Gmina Rodzaj obiektu na Miejscowość Rodzaj obiektu obiektu mapie Powiat 1 2 3 4 5 Rogowo Staroźreby ściana wyrobiska z czytelnymi 1 Wr Szlacheckie płocki strukturami sedymentacyjnymi

Rubryka 4: Wr – wyrobisko.

W obrębie granic arkusza nie występują obszary Natura 2000. Należy jednak dla informacji dodać, iż Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 jest to sieć obszarów chronionych na terenie Unii Europejskiej. Celem wyznaczenia tych obszarów jest ochrona cennych, pod względem przyrodniczym i zagrożonych, składników różnorodności biologicznej. (http://www.mos.gov.pl/1strony_tematyczne/natura2000/ index.shtml). W jej skład wchodzą obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) oraz specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO). Wyznaczenie obszaru Natura 2000 następuje w drodze rozporzą- dzenia ministra właściwego do spraw środowiska. Obszar arkusza znajduje się generalnie poza elementami krajowej sieci ekologicznej ECONET - Poland (Liro, 1998). Jest to wielo- przestrzenny system obszarów węzłowych i łączących je korytarzy ekologicznych najlepiej zachowanych pod względem przyrodniczym i reprezentatywnych dla różnych regionów przyrodniczych kraju (fig. 5). Obszary takie znajdują się jednak w bezpośrednim sąsiedztwie rejonu arkusza.

XII. Zabytki kultury

Dziedzictwo kulturowe na obszarze arkusza Bulkowo ma w skali całego kraju znaczenie lokalne. Jest jednak świadectwem działalności człowieka na tym obszarze na przestrzeni wieków. Urodzajne gleby oraz dostępność wody stwarzała doskonałe warunki do rozwoju i stabilizacji osadnictwa na przestrzeni dziejów. Liczny materiał dokumentujący wskazuje na intensyfikację zasiedlania tych rejonów w epoce wczesnośredniowiecznej. Stwierdzono wy- stępowanie stanowisk archeologicznych: śladów osadnictwa, punktów osadniczych, osad, cmentarzysk. Do rejestru zabytków wpisane zostało wczesnośredniowieczne grodzisko „Okop” w Bulkowie oraz cmentarzysko neolityczne z około 2000 lat p.n.e. w Kucicach No- wych w gminie Dzierzążnia.

Obiekty zabytkowe reprezentowane są przez budownictwo sakralne, zespoły dworsko – parkowe oraz wiejskie budownictwo drewniane. Do najcenniejszych zabytków sztuki sa- kralnej należy zaliczyć pochodzący z przełomu XIV i XV wieku i wielokrotnie przebudowy- wany kościół parafialny pw. Św. Anny w Bodzanowie (wraz z otoczeniem o promieniu 100 m), drewniany kościół z 1740 roku w Blichowie, zespół kościoła parafialnego pw. Przemie- nienia Pańskiego z 1717 roku oraz dzwonnica murowana z końca XIX wieku w Daniszewie, kościół p.w. Marii Magdaleny z 1719 roku w Pilichowie oraz drewniany kościół pw. Św. Jana Chrzciciela z 1764 – 1774 r. w Łętowie, kościół w Górze Nowej z 1723 r. wraz z cmentarzem przykościelnym oraz zabytkowe kościoły w Kucicach i Skołatowie (gm. Dzierzążnia). Do innych zabytków objętych ochroną i zachowanych w różnym stanie należą dwory, pojedyncze budynki oraz parki podworskie. W Pilichowie znajduje się dwór z początku XX wieku zbudowany w duchu klasycyzmu. Wokół niego zachowały się pozostałości parku z końca XIX wieku. Dwór w Worowicach z ok.1900 roku jest typu willi szwajcarskiej, otoczony parkiem z okazami starodrzewu. Otoczony parkiem dwór i spichlerz w Bromierzyku pochodzi z po- czątku XX wieku. W Bulkowie znajduje się dwór architektury letniskowej z około 1823 roku. Pałac w Krzykosach powstał w 1926 roku. Został on gruntownie wyremontowany i przerobiony na biura i mieszkania pracownicze. Pałac otacza park dworski z końca XIX wieku. W miejscowości Góra Nowa zachował się dwór z XIX wieku wraz z parkiem, a w Sosenkowie pozostałości zespołu folwarcznego z XIX wieku: budynek zarządcy, czwora- ki, obory, spichlerz, chlewnia, stodoły, kuźnia, wozownia oraz ziemianki. Dwór w Mąkolinie jest obecnie w stanie ruiny. Parki podworskie zachowały się w różnym stanie. W Nadułkach, Osieku, Słupcy i Włókach występują w nich okazałe drzewa uznane za pomniki przyrody. W Nowym Podlecku zachował się park założony w XVIII wieku. Obrazu historii obszaru arkusza Bulkowo dopełniają miejsca pamięci narodowej upa- miętniające doniosłe fakty z historii obszaru. W Żochowie dla uczczenia 550-tej rocznicy bitwy pod Grunwaldem zbudowano kopiec Jagiełły (tu zatrzymał się król Władysław Jagiełło w drodze na Grunwald), a w Dzierzążni pomnik ku czci uczestników walk narodowowyzwo- leńczych w latach 1914 – 1920.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Bulkowo położony jest w obrębie Wysoczyzny Płońskiej, będącej czę- ścią Niziny Północnomazowieckiej. Rzeźba terenu jest stosunkowo słabo urozmaicona. Do- minującym elementem rzeźby jest wysoczyzna morenowa płaska, urozmaicona formami powstałymi podczas zaniku lądolodu środkowopolskiego. Jest to typowy obszar rolniczy 23 z niewielkimi kompleksami leśnymi. Większość obszaru zajmują tereny rolnicze z gruntami klas I-IV, będącymi podstawą rozwoju intensywnej produkcji roślinnej (zboża, buraki cukro- we, rzepak). Obecnie w obrębie obszaru arkusza występuje 9 udokumentowanych złóż kruszywa naturalnego, z których 6 to złoża piaszczysto-żwirowe, a 3 piaszczyste. Są to złoża małe, o powierzchni 1-3 ha. W opinii autorów istnieją tutaj duże perspektywy dla dokumentowania kolejnych małych złóż kruszywa naturalnego. Nie ma natomiast możliwości udokumentowania dużych złóż kruszywa (kilkunasto-, kilkudziesięciohektarowych), jak również złóż innych kopalin. Eksploatowane są obecnie cztery z dziewięciu udokumentowanych złóż kruszywa naturalnego. Eksploatacja jednego złoża została zaniechana, natomiast pozostałe cztery są niezagospodarowane. Główny użytkowy poziom wodonośny związany jest z neogeńskimi i czwartorzędo- wymi osadami piaszczystymi. Eksploatowane są wody dobrej jakości, ujęcia mają dostatecz- ną wydajność w zupełności pokrywające zapotrzebowanie ze strony mieszkańców obszaru arkusza. Ze względu na brak obiektów przemysłowych, ujmowane są wody tylko w celach komunalnych. W granicach arkusza wyznaczono obszary predysponowane do lokalizowania składo- wisk odpadów obojętnych. Wskazano je w obrębie przypowierzchniowego występowania glin zwałowych zlodowacenia warty stadiału środkowego. Naturalna bariera geologiczna, wska- zana jako podłoże gruntowe dla składowisk odpadów osiąga zazwyczaj miąższość od 1 do 33 m, lecz na ogół jest znacznie grubsza, z uwagi na podścielające ją, mocniej skonsolidowa- ne gliny zwałowe starszych zlodowaceń. Najkorzystniejszych warunków dla składowania odpadów spodziewać się należy w miejscach, gdzie stwierdzono brak występowania głównego poziomu użytkowego wód podziemnych, co jednocześnie jest związane z występowaniem pakietu izolacyjnego wy- kształconego jako gliny zwałowe o dużej miąższości (do 55m w rejonie Dzierzążni i Zbyszy- na Wielkiego). Warunki dobrej izolacyjności występują w południowej, wysoczyznowej części arkusza, gdzie na znacznych obszarach określono bardzo niski stopień zagrożenia użytkowego poziomu wodonośnego. Jedyne ograniczenia warunkowe związane są z bliskim sąsiedztwem zwartej zabudowy miejscowości gminnych. Na mapie wskazano także cztery wyrobiska po eksploatacji kruszywa naturalnego oraz jedenaście punktów niekoncesjonowanej eksploatacji, które z racji pozostawienia niezagospodarowanych nisz i zagłębień w morfologii terenu, mogą być rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów.

Lokalizacja składowisk odpadów na preferowanych obszarach powinna być poprze- dzona szczegółowymi badaniami geologiczno-inżynierskimi i hydrogeologicznymi, które pozwolą na dokładne rozpoznanie parametrów określających właściwości izolacyjne naturalnej bariery geologicznej, jej miąższości, rozprzestrzenienia, jak i potencjalnej możliwości skażenia wód poziomu użytkowego przez składowisko. Warunki budowlane w obrębie opisywanego obszaru są generalnie korzystne, dominu- ją tutaj grunty spoiste zwarte, półzwarte i twardoplastyczne (gliny zwałowe); jedynie w dolinach rzecznych warunki są niekorzystne. Obszar arkusza Bulkowo położony jest poza wielkoprzestrzennymi systemami ochrony przyrody, nie jest on objęty obszarami Natura 2000 i ECONET. Występuje tutaj tylko niewielki fragment Nadwiślańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Na obszarze arkusza ochronie podlega kilkadziesiąt drzew pomnikowych, oraz jeden głaz narzutowy chroniony jako pomnik przyrody nieożywionej. Ochroną konserwatorską objęto wiele zabytkowych obiektów, głównie kościołów oraz dworów i parków.

XIV. Literatura

DOMAŃSKA Z., 1974 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych kruszywa naturalnego na tarasie Wisły na odcinku Czerwińsk-Płock oraz w rejonie Łubki- Blichowo. Centr. Arch. Geol., Państ. Inst. Geol. Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), KUCHARSKA M., NOWACKI Ł., 2007 – System Osłony Prze- ciwosuwiskowej – Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do występo- wania ruchów masowych w województwie mazowieckim. Centr. Arch. Geol., Państ. Inst. Geol. Warszawa. Instrukcja..., 2005 – Instrukcja opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1: 50 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa. KACPRZAK L., LISICKI S. 2000 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1: 50 000, ark. Bulkowo (446) + Objaśnienia. Centr. Arch. Geol., Państ. Inst. Geol. Warszawa. KLECZKOWSKI A.S., (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali 1:500 000. AGH, Kraków. KONDRACKI J., 2002 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.

KOSZALSKI J. 2002 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża piasku „Bodzanów”. Cent. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

KOSZALSKI J. 2004 – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego (piasku)

„Nowa Wieś” w kategorii C1. Cent. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. KOSZALSKI J. 2004 – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego (piaszczy-

sto-żwirowego) „Podleck Nowy” w kategorii C1. Cent. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. KOSZALSKI J. 2008 – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego (piasku)

„Gromice II” w kategorii C1. Cent. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. KOSZALSKI J. 2008 – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego (piasku)

„Rąkcice I” w kategorii C1. Cent. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. KOSZALSKI J. 2009 – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego (piaskowo-

żwirowego) „Garwacz I” w kategorii C1. Cent. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., War- szawa. KOSZALSKI J. 2009 – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego (piasku)

„Nowa Wieś II” w kategorii C1. Cent. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. KROGULEC E., WIERCHOWIEC J., 2004 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1: 50 000, ark. Bulkowo + Objaśnienia. Cent. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. LIRO A., 1998 – Strategia wdrażania krajowej sieci ekologicznej ECONET - Polska. Wy- dawnictwo Fundacja IUCN - Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000. Państw. Inst. Geol. Warszawa. LIWSKA H., 1974 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych złóż kruszywa naturalnego w rejonie Ciółkowo, Woźniki, Praga-Sochocin, Bodzanów. Cent. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. MACDONALD D., 1994  Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 - Development and evaluation of sediment quality assessment guidelines. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K., (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1: 500 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa. Monitoring..., 2008 – Monitoring rzek w województwie mazowieckim w 2008 r. (http:// www.wios.warszawa.pl/portal/pl/19/236/Monitoring_rzek_w_2008_roku.html). OPAROWSKA G., 1980 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego (piasku) „Dzier- żanowo II”. Arch. Geol. Urzędu Marszałkowskiego, Warszawa. OPAROWSKA G., GRADYS A., 1981 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego „Gromice”, gm. Bodzanów. Arch. PG Warszawa. 26

OSTRZYŻEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złóż torfowych w Polsce spełniających kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzględ- nieniem wymogów związanych z ochroną i kształtowaniem środowiska. IMUZ Falenty. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. PĘCZKOWSKA B., FIGIEL Z., 2000 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Bulkowo + Objaśnienia. Państw. Inst. Geol. CAG, Warszawa. RATYŃSKA M., 1966 – Sprawozdanie z badań geologiczno-rozpoznawczych przeprowadzonych na złożu pospółki żwirowej występującej w rejonie miejscowości Piączyn. Cent. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jako- ści gleby oraz standardów jakości ziemi. Dziennik Ustaw Nr 165 z dnia 4 października 2002 r., poz. 1359. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw Nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wy- magań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowia- dać poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw 2003 nr 61 poz. 549. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia moni- toringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód. Dziennik Ustaw z 2004 r. Nr 32 poz. 284. Stan..., 2007 – Stan środowiska w województwie mazowieckim w 2007 roku. WIOŚ War- szawa. (http://www.wios.warszawa.pl/portal/pl/). STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Polsce; Mapa stężenia cezu w Polsce. Skala 1:750 000. Wyd. Państw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. II. Mapa koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Wyd. Państw. Inst. Geol., Warszawa. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. (Dz.U. 2001 nr 62 poz. 628) WOŁKOWICZ S., (red.), 2009 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.XII.2008 r., Państw. Inst. Geol., Warszawa. WOŚ A., 1999 – Klimat Polski. PWN Warszawa.