P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz STARO ŹREBY (445) Warszawa 2010 Autorzy: Przemysław Dobek*, Paweł Kwecko*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Jerzy Król**, Małgorzata Marczak, Jan Wierchowiec***, Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny Planszy A: Dariusz Grabowski* Redaktor regionalny Planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka* * – Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA , ul. Wierzbowa 15 , 50-056 Wrocław *** – SEGI AT sp. z o.o., ul. Baletowa 30, 02-867 Warszawa ISBN… Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2010 Spis tre ści I. Wst ęp – P. Dobek .............................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – P. Dobek ................................................. 4 III. Budowa geologiczna – P. Dobek ...................................................................................... 7 IV. Zło Ŝa kopalin – P. Dobek ................................................................................................ 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – P. Dobek ............................................................... 16 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – P. Dobek, J. Wierchowiec ................ 19 VII. Warunki wodne – P. Dobek ............................................................................................ 21 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 21 2. Wody podziemne.................................................................................................... 22 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 25 1. Gleby – P. Kwecko ................................................................................................. 25 2. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Marawiec ........................................ 27 IX. Składowanie odpadów – J. Król, M. Marczak ................................................................ 30 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – P. Dobek .................................................................... 37 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – P. Dobek ..................................................................... 38 XII. Zabytki kultury – P. Dobek ............................................................................................. 43 XIII. Podsumowanie – P. Dobek, J. Król, M. Marczak ........................................................... 44 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 46 I. Wst ęp Arkusz Staro źreby Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) został opracowany w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym – Pa ństwowym Instytucie Badawczym w Warszawie (plansza A i plansza B – warstwa geochemia środowiska) i Przedsi ębiorstwie Geologicznym „Proxima” SA we Wrocławiu (plansza B – warstwa składowanie odpadów). Arkusz wykonano zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja..., 2005). Przy jego opracowaniu wykorzystano i zaktualizowano mate- riały archiwalne zamieszczone na arkuszu Staro źreby Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym przez SEGI-AT Sp. z o.o. w Warszawie (Krogulec, Wierchowiec, 2004). Mapa geo środowiskowa Polski w skali 1:50 000 jest kartograficznym odwzorowaniem informacji dotycz ących wyst ępowania kopalin i gospodarczego ich wykorzystania na tle wy- branych elementów środowiska: hydrogeologii, geologii in Ŝynierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Składa si ę ona z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizo- wane tre ści Mapy geologiczno – gospodarczej Polski uzupełnione o system NATURA 2000, a plansza B nowe tre ści dotycz ące zagro Ŝeń powierzchni ziemi w tym geochemii środowiska i składowania odpadów. Głównym przeznaczeniem mapy jest wspomaganie lokalnego i regionalnego planowa- nia przestrzennego, zwłaszcza w zakresie działalno ści gospodarczej, polegaj ącej na eksplo- atacji kopalin. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospoda- rowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Przedstawione na mapie informacje mog ą by ć wykorzystane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju gmin le- Ŝą cych w obr ębie arkusza, powiatu płockiego, a w szerszym uj ęciu województwa mazowiec- kiego. Dane o środowisku przedstawione na niniejszym arkuszu, pomocne s ą dla sporz ądza- nia opracowa ń ekofizjograficznych, a tak Ŝe przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Mogą te Ŝ by ć przydatne w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych społeczno ści oraz w edukacji na wszystkich szczeblach nauczania. W celu opracowania niniejszej mapy przeanalizowano materiały archiwalne oraz prze- prowadzono konsultacje i uzgodnienia w: Mazowieckim Urz ędzie Wojewódzkim w Warsza- wie, Starostwie powiatowym w Płocku, urz ędach gmin (oraz w ich jednostkach pomocni- czych): Bielsk, Bodzanów, Bulkowo, Drobin, Płock, Radzanowo, Słupno, Staro źreby, Stara Biała oraz w Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Wydział II w Płocku. Wykorzystano 3 równie Ŝ materiały archiwów Pa ństwowego Instytutu Geologicznego. W czasie zwiadu tere- nowego (grudzie ń 2009 i luty 2010 roku) zaktualizowano stare i pozyskano nowe informacje. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Staro źreby poło Ŝony jest mi ędzy 52°30’ a 52°40’ szeroko ści geogra- ficznej północnej oraz mi ędzy 19°45’ a 20°00’ długo ści geograficznej wschodniej. Administracyjnie opisywany obszar nale Ŝy do województwa mazowieckiego, powiatu płockiego (gminy: Staroźreby, Bulkowo, Bodzanów, Drobin, Bielsk, Stara Biała, Radzanowo, Słupno i Płock). Według podziału fizyczno-geograficznego Polski (Kondracki, 2000) omawiany obszar poło Ŝony jest w obr ębie trzech makroregionów: Niziny Północnomazowieckiej, Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej i Pojezierza Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiego. Do wymienionych jedno- stek nale Ŝą mezoregiony, odpowiednio: Wysoczyzna Pło ńska – obejmuj ąca najwi ększ ą cz ęść obszaru arkusza, Kotlina Płocka i Pojezierze Dobrzyńskie, (fig. 1). Obszar arkusza charakteryzuje strefowy układ rze źby, wynikaj ący z przebiegu procesów glacjalnych i interglacjalnych. Najwy Ŝej wyniesiony obszar znajduje si ę w NE cz ęści arkusza, w rejonie wsi Sochocino – Czy Ŝewo. Wysoko ść terenu osi ąga tutaj 163,3 m n.p.m. W kierun- ku doliny Wisły powierzchnia terenu stopniowo obni Ŝa si ę: w rejonie skłonu wysoczyzny osi ąga wysoko ść ok. 100 m n.p.m., a w dolinie Wisły ok. 57,0 m n.p.m. Deniwelacja po- wierzchni arkusza wynosi zatem ok. 106 m. Wysoczyzna Pło ńska stanowi rozległ ą równin ę morenow ą. W jej centralnej cz ęś ci prze- biega ostaniec denudacyjny, zbudowany ze spi ętrzonych glacitektonicznie, złuskowanych utworów neogenu, przykrytych osadami zlodowace ń odry i warty. Wysoko ść tej formy waha si ę od 140 do 150 m n.p.m. W kierunku północnym i północno-wschodnim od osta ńca roz- ci ąga si ę rozległa równina morenowa zdenudowana, której powierzchnia urozmaicona jest poprzez występowanie równin sandrowych, kemów i tarasów kemowych, rozległych rozci ęć erozyjnych, zagł ębie ń wytopiskowych i sto Ŝków napływowych. Południowe stoki osta ńca charakteryzuj ą liczne rozci ęcia erozyjne. Dalej w kierunku południowo-zachodnim rozci ąga si ę wysoczyzna morenowa. Pojezierze Dobrzy ńskie zlokalizowane jest w zachodniej cz ęś ci arkusza. Obszar Poje- zierza stanowi płaska wysoczyzna morenowa, z charakterystycznym elementem powierzchni terenu, jakim s ą wzgórza moren z wyci śni ęcia glacitektonicznego oraz kemy. Rejon południowo-zachodni arkusza zajmuje dolina Wisły, wraz z systemem tarasów pradolinnych i rzecznych. Wydzielono tu taras nadzalewowy i dwa poziomy tarasów zalewo- 4 wych. Znajduj ą si ę tu tak Ŝe równiny akumulacji torfowej, wydmy, a u podnó Ŝa kraw ędzi wy- soczyzny sto Ŝki napływowe. Si erp a ien 318.62 w ic R r a ac k ią Ŝ S nica Raci ąŜ Mochowo Drobin 318.61 315.14 Staro źreby Płonka Mo łta wa Płock Bulkowo 315.36 W i sła 318.71 Gąbin Słubice Wyszogród B 318.73 zu ra 0 5 10 15 20 25 km 1 2 3 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Staro źreby na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2000) 1 – granice podprowincji, 2 – granice makroregionów, 3 – granice mezoregionów, 4 – Zbiornik Włocławski podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie podprowincja Niziny Środkowopolskie makroregion Pojezierze Chełmi ńsko-Dobrzy ńskie makroregion Nizina Północnomazowiecka mezoregion Pojezierze Dobrzy ńskie (315.14) mezoregiony Wysoczyzna Pło ńska (318.61) Równina Raci ąska (318.62) makroregion pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka makroregion Nizina Środkowomazowiecka mezoregion Kotlina Płocka (315.36) mezoregiony: Równina Kutnowska (318.71) Kotlina Warszawska (318.73) Opisywany obszar nale Ŝy do wielkopolsko-mazowieckiego regionu klimatycznego. Średnia temperatura roczna wynosi około 7–7,5°C, najchłodniejszym miesi ącem jest grudzie ń ze średni ą temperatur ą 5,7°C, za ś najcieplejszym lipiec ze średni ą temperatur ą 19,7°C. Dni mro źnych (z temperatur ą dobow ą maksymaln