Xeración Perdida Corun˜ A36ś Xeración
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
´ A36 CORUN ˜ XERACIÓN PERDIDA PERDIDA XERACIÓN CORUN˜ A36´ REPRESENTATIVIDADE INSTITUCIONAL E REPRESIÓN AS CORPORACIÓNS MUNICIPAIS DA PROVINCIA DA CORUÑA NA II REPÚBLICA Emilio Grandío (Coord.), Alfonso Iglesias, Rosalía Regueiro, Manuel Pérez e Eliseo Fernández (Grupo de Investigación HISPONA-USC) ´ A36 CORUN ˜ XERACIÓN PERDIDA PERDIDA XERACIÓN CORUN˜ A36´ REPRESENTATIVIDADE INSTITUCIONAL E REPRESIÓN AS CORPORACIÓNS MUNICIPAIS DA PROVINCIA DA CORUÑA NA II REPÚBLICA Emilio Grandío (Coord.), Alfonso Iglesias, Rosalía Regueiro, Manuel Pérez e Eliseo Fernández (Grupo de Investigación HISPONA-USC) https://www.dacoruna.gal/cultura/xeracion-perdida Foto cuberta: Acto de entrega do Estatuto de Galicia nas Cortes en xullo de 1936, horas antes do golpe militar. López Bouza, Ánxel Casal e María Miramontes entre outros; Arquivo Nomes e Voces. Edita: Deputación Provincial da Coruña ISBN: 978-84-9812-331-9 DL C 1191-2018 Imprenta Provincial - 2018 EXEMPLAR NON SUXEITO Á VENDA ´ A36 CORUN ˜ XERACIÓN PERDIDA PERDIDA XERACIÓN CORUN˜ A36´ REPRESENTATIVIDADE INSTITUCIONAL E REPRESIÓN AS CORPORACIÓNS MUNICIPAIS DA PROVINCIA DA CORUÑA NA II REPÚBLICA https://www.dacoruna.gal/cultura/xeracion-perdida ´ A36 CORUN ˜ XERACION PERDIDA PERDIDA XERACION CORUN˜ A36´ Índice SAÚDA de Valentín González Formoso. Presidente da Deputación da Coruña ............ 7 SAÚDA de María Goretti Sanmartín Rei. Vicepresidenta da Deputación da Coruña 9 Introducción .................................................................................................................................................................. 11 1. PODER LOCAL E II REPUBLICA ATA AS ELECCIÓNS DE 1936 ............................ 13 Emilio Grandío Seoane ‘Revolución’ ................................................................................................................................................... 17 Da teoría á práctica do poder.......................................................................................................... 21 A provincia do ‘casarismo’ ................................................................................................................ 27 Antes e despois de Outubro de 1934 ..................................................................................... 29 1936: Cara un novo ano… e un novo futuro ..................................................................... 33 2. UN NOVO ESCENARIO: OS CONCELLOS DA FRONTE POPULAR ........................ 37 Manuel Pérez Lorenzo Febreiro de 1936: un proceso electoral para escribir o futuro ............................ 38 Tempo de cambio: a formación das novas corporacións .......................................... 41 Unha xeración que irrompe e unha experiencia truncada ....................................... 48 3. AS CORPORACIÓNS REPUBLICANAS NA RESISTENCIA AO GOLPE MILITAR 63 Eliseo Fernández Fernández As corporacións da Fronte Popular nas vésperas do golpe militar ................... 63 Os concellos como aglutinadores da resistencia ao levantamento .................. 67 Mapa de movementos da resistencia á sublevación: do urbano ao rural, pasando polo vilego ................................................................................................................................ 76 O papel dos alcaldes: ausencias, presencias e liderazgo ........................................ 80 A derrota militar das corporacións republicanas e a represión en quente 81 Concelleiros da II República na provincia da Coruña ............................................ 85 7 4. OS NÚMEROS DA REPRESIÓN ............................................................................................................ 105 Alfonso Iglesias Amorín e Rosalía Regueiro Méndez As vidas que se perderon ................................................................................................................... 109 Política entre reixas ................................................................................................................................. 121 Fuxidos na súa terra ............................................................................................................................... 127 O exilio como vía de escape............................................................................................................. 130 Outros tipos de represión ................................................................................................................... 137 Xulgados non condenados ................................................................................................................ 145 A xeografía da represión ..................................................................................................................... 147 NOTAS ................................................................................................................................................................................. 152 ANEXOS. Información por Concellos ................................................................................................... 155 Datos por concellos ................................................................................................................................. 155 Concelleiros represaliados ................................................................................................................. 157 BIBLIOGRAFÍA UTILIZADA ............................................................................................................................... 179 8 Saúda Oitenta anos despois, José López Bouza volvía presidir un acto na Deputación da Co- ruña. A imaxe do que fora presidente da Deputación da Coruña en 1936 xunto coa de Ánxel Casal, daquela vicepresidente, situábanse de novo no lugar que lles correspondía na homenaxe que en 2016 tributamos aos membros das corporacións democráticas represaliados despois do golpe militar. Naquel emocionante acto, a Deputación da Coruña quixo recuperar a súa propia histo- ria, lembrar os nomes de tantos deputados e concelleiros que padeceron en primeira persoa a violencia do golpe e a persecución do franquismo. E tamén, e así o lembra- mos, de boa parte do funcionariado dunha institución que se puxo no punto de mira do levantamento militar. O entón presidente da Deputación da Coruña viaxara aquel verán a Madrid a presentar o Estatuto de Autonomía de Galicia nas Cortes, apenas unhas horas antes da ruptura violenta da legalidade republicana. López Bouza foi fusilado en Canido o 30 de agosto. Similar sorte padeceu o vicepresidente Ánxel Casal, cuxo corpo sen vida aparecía nun- ha gabia da parroquia de Cacheiras (Teo) puucos días antes. De xustiza foi recuperar a súa memoria, mais con aquela homenaxe detectamos tamén que, oito décadas despois, aínda descoñeciamos moitos dos nomes e as historias de tantos alcaldes e concelleiros da provincia que padeceran a represión por defender a democracia e a legalidade. Desde a Deputación da Coruña, quixemos ofrecerlle á sociedade coruñesa a posibili- dade de ter na súa man a relación de cargos institucionais vítimas do franquismo e, a poder ser, as súas fichas biográficas e as súas fotografías. Con este obxectivo, botamos 9 a andar unha investigación que dá agora o seu froito, neste volume e na base de datos que, ao noso ver, é o inicio dunha recuperación necesaria e o cumprimento dunha débeda histórica. Con este amplo traballo de investigación histórica bótase luz sobre un dos episodios máis tristes e escuros do noso pasado recente. Desde que esta iniciativa botou a andar temos constancia de que xa algún municipio homenaxeou aos seus concelleiros repre- saliados, algúns dos cales darán tamén nome a rúas dos seus concellos. Novas coma esta danlle sentido a esta investigación e tamén a todo o noso esforzo por contribuír desde a Deputación da Coruña á pór fin ao silencio que impuxo despois do verán de 1936. É unha débeda que tiñamos con estas persoas, máis tamén un acto de recuperación da memoria histórica desta provincia e de xustiza democrática. Valentín González Formoso Presidente da Deputación da Coruña 10 Recuperar os nomes dunha xeración que quixeron borrar O 28 de xullo de 2016 a Deputación da Coruña rendía unha merecida homenaxe ás cor- poracións democráticas represaliadas despois do golpe militar de 1936. Pasaran oitenta anos do inicio do terror e máis de corenta anos da morte do ditador mais esa homenaxe continuaba a ter un aquel de iniciática. Os retratos dos que foran presidente e vicepresidente da Deputación da Coruña, José López Bouza e Ánxel Casal, paseados no verán de 1936, presidían un acto para o que se lle remitira convite a todas as corporacións municipais. Na idea do goberno da Deputación estaba homenaxear aquelas persoas que eran representantes elixidos de forma demo- crática mais tamén convidar os concellos a lembraren aquelas corporacións esquecidas, brutalmente borradas da historia. Naquela primeira homenaxe elaboramos unha listaxe inicial con alcaldes asasinados can- do estaban en exercicio do seu cargo. Entre os nomes que tomaban parte desa primeira relación atopábanse os do alcalde de Mañón, Jesús Castaño Galdo, o de Fisterra, Cipriano Fernandez, de Cedeira, Manuel Fernández, de Sada, Antonio Fernández, de Santiago, José Germán, de Betanzos, Tomás López, de Serantes, Alejandro Porto, de Mugardos, Juan Prie- to, de Cabanas, Álvaro Puentes, de Monfero, Pablo Rico, de Fene, Ramón Souto, da Coruña, Alfredo Suárez Ferrín ou de Arzúa, Juan Manuel Vidal. Á listaxe sumábanse nomes como os de Ánxel Casal ou Xaime Quintanilla, que foran