Załącznik Nr 3 Do Uchwały Nr XV/152/12 Rady Gminy Pawłowie Z Dnia 9 Marca 2012R

Załącznik Nr 3 do Uchwały Nr XV/152/12 Rady Gminy Pawłowie z dnia 9 marca 2012r.

Wójt Gminy Pawłów

PAWŁÓW ZMIANA NR1 STUDIUMUWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO

UWARUNKOWANIA ROZWOJU

MASTERPLAN RAFAŁ KOZIEŁ 26-065 Piekoszów, Jaworznia-Zagórze 1

SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE II. MATERIAŁY WEJŚCIOWE III. GMINA NA TLE REGIONU IV. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE 1. Zasoby środowiska przyrodniczego 2. Warunki ekofizjograficzne 3. Studium rolno – leśne 4. Zagrożenie środowiska przyrodniczego V. ZAGADNIENIA DEMOGRAFICZNO – LUDNOŚCIOWE 1. Ocena warunków życia mieszkańców gminy na tle uwarunkowań demograficznych VI. Prawa własności gruntów STRUKTURA PRZESTRZENNA 1. Dziedzictwo kulturowe 2. Struktura istniejącej zabudowy obszaru 3. Komunikacja 4. Infrastruktura techniczna 5. Odpady komunalne VII. PODSTAWY I KIERUNKI ROZWOJU GMINY PAWŁÓW – STRATEGIA ROZWOJU (ZAŁOŻENIA)

CZĘŚC GRAFICZNA Ukierunkowania rozwoju 1 : 10000

I. Wprowadzenie Studium jako akt planowania kształtującego politykę przestrzenną gminy wyodrębnia cele, uwarunkowania i kierunki zagospodarowania przestrzennego, które doprowadzą do wykorzystania wszystkiego co cenne i niepowtarzalne dla rozwoju całej Gminy. Należy tu wymienić walory przyrodnicze i krajobrazowe, wartości kulturowe, zasoby materialne i inicjatywy lokalne, jak również warunki wynikające z sąsiedztwa gminy, jej powiązań administracyjnych i gospodarczych, oraz położenia gminy w regionie. Studium stanowi wstęp do konkretnych przeobrażeń, prowadzących do rozwoju gospodarczego i poprawy warunków życia ludności. Wyznaczone w Studium optymalne kierunki działań zostaną sprecyzowane w planach zagospodarowania przestrzennego opartych o aktualne możliwości ekonomiczne i techniczne. Proces sporządzania Studium przebiega w następujących etapach: − rozpoznanie uwarunkowań rozwoju gminy (diagnoza obecnego stanu), − określenie kierunków zagospodarowania przestrzennego (opracowanie programów i kierunków rozwoju), − sformułowanie polityki przestrzennej gminy (uściślenie i skonkretyzowanie koncepcji rozwoju). Pierwszy etap pracy „uwarunkowania”, rozumiane jako rozpoznanie zjawisk przyrodniczych, kulturowych, społecznych, ekonomicznych i przestrzennych, które sprzyjają lub ograniczają rozwiązanie problemów oraz zaspokojenie potrzeb i aspiracji, obejmuje studia i analizy dotyczące: − powiązań funkcjonalnych i przestrzennych wynikających z położenia gminy na tle regionu, − środowiska przyrodniczego, jego zasobów i walorów krajobrazowych, z wyodrębnieniem obszarów aktualnie chronionych prawem oraz zniszczeń i potencjalnych zagrożeń, − zagadnień społeczno – ludnościowych i oceny warunków życia ludności, − struktury przestrzennej z wyodrębnieniem: − zasobów środowiska kulturowego i jego ochrony, − aktualnego zainwestowania obszaru pod kątem zabezpieczenia terenów mieszkaniowych i usługowych, − istniejących funkcji produkcyjnych: przemysłu, hodowli, rolnictwa, − wyposażenia w zakresie komunikacji, infrastruktury technicznej, warunków sanitarnych. Podstawą do przeprowadzonej syntezy uwarunkowań były badania wykonane w terenie (inwentaryzacja użytkowania i zagospodarowania terenu i ekofizjografia) uzupełnione o materiały studialne w zakresie środowiska naturalnego, kulturowego i potencjału gospodarczego gminy. Rozpatrzono postulaty i wnioski do studium i dokonano oceny obowiązującego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Ponadto przeanalizowano materiały dotyczące zewnętrznych powiązań gminy oraz istniejące materiały specjalistyczne. Całość przeprowadzonych studiów i konsultacji przedstawiono w formie graficznej i tekstowej, co pozwoliłoby na wyciągnięcie wniosków stanowiących podstawę koncepcji programowych i przestrzennych Studium.

II. MATERIAŁY WEJŚCIOWE

Materiały wejściowe do Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Pawłów obejmują następujące opracowania: 1. Inwentaryzację urbanistyczną użytkowania i zagospodarowania terenu (rysunek w skali 1:10000), 2. Interwencję stanu istniejącego komunikacji (rysunek w skali 1:10000 i tekst), 3. Inwentaryzację stanu istniejącego infrastruktury technicznej (rysunek w skali 1:10000 i tekst), 4. Inwentaryzację własności terenu (rysunek w skali 1:10000), 5. Studium ekofizjograficzne (rysunek w skali 1:10000 i tekst), 6. Studium rolno – leśne (rysunek w skali 1:10000 i tekst) oraz mapa kompleksów glebowych w skali 1:10000. 7. Wartości przyrodnicze i kulturowe (rysunek w skali 1:10000 i tekst), 8. Powiązanie zewnętrzne gminy (mapa topograficzno – administracyjna w skali 1:100000), 9. Prognoza demograficzna i ocena jakości życia (tekst), 10. Wnioski instytucji do Studium, 11. Ponadto wykorzystano następujące materiały: − Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, Poradnik metodyczny, M.G.P i B, I.G.P i K / O Kraków 1996. − Gospodarka Przestrzenna Gmin, Poradnik I G P i K /O Kraków Llewelyn – Davies, Londyn, Fundusz Współpracy, Brytyjski Fundusz Know – How, Wydanie II, Kraków 1995. − Ochrona i Konserwacja Zabytkowego Krajobrazu Kulturowego, Ogólnopolski Program Ministerstwa Kultury i Sztuki, Zarys Koncepcji Krajowego Systemu Ochrony Zabytkowych Krajobrazów Kulturowych w Polsce, Krajobrazy 16 (28) Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu Narodowa Instytucja Kultury, Warszawa 1996. − Studia zagospodarowania przestrzennego województw, doświadczenia i dylematy, materiały z konferencji IGPiK/TUP, Kraków, październik 1996. − Województwo kieleckie, Strategia rozwoju województwa, Synteza IGPiK Warszawa 1996, − Opracowanie programu oraz przeprowadzenie badań stanowiących podstawę ekorozwoju Doliny Kamiennej, Projekt Badawczy – Zamawiany 76 – 02, Krajowa Fundacja Gospodarki Wodnej, Warszawa, wrzesień 1996, − Materiału Urzędu Wojewódzkiego, a zwłaszcza: − Wydziału Badań Strategicznych Zagospodarowania Przestrzennego i Architektury, − Wydziału Ochrony Środowiska, − Materiały Państwowej Służby Ochrony Zabytków Oddziału Wojewódzkiego w Kielcach. − Wielkoprzestrzenny system obszarów chronionych w województwie kieleckim, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce 1995. − Materiały Zarządu Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych, Plan Ochrony Zespołu Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich, Kielce 1996.

− Materiały Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Kielcach, Raport o stanie środowiska w województwie kieleckim w roku 1996 (Biblioteka Monitoringu Środowiska, Kielce 1997) − Materiały Wojewódzkiej Stacji Sanitarno – Epidemiologicznej w Kielcach. − Materiały udostępnione w Urzędzie Gminy Pawłów, − Materiały udostępnione w Urzędzie Rejonowym w Starachowicach. ad 1. Urbanistyczna inwentaryzacja rysunkowa została wykonana w terenie w problematyce odpowiadającej skali 1:10000 na dostępnym podkładzie sytuacyjno – wysokościowym. W załączeniu zastawiono dodatkowo wykaz oznaczeń szczegółowych użytkowania usługowego. Zebrano informacje z zakresu ochrony wartości kulturowo – krajobrazowych i przyrodniczych (ad. 7). ad 2 i 3. Opracowanie w zakresie komunikacji przedstawiono klasyfikację dróg podstawowych i układu uzupełniającego oraz stan motoryzacji w gminie, zaplecze motoryzacji i zestawienie danych dotyczące obciążenia ruchem głównych ciągów komunikacyjnych w latach 1980 – 2010. Podano również uwarunkowania związane z komunikacją publiczną. Inwentaryzacja sieci infrastruktury technicznej przedstawiona została w skali 1:10000 w zakresie zaopatrzenia w wodę, odprowadzenia ścieków, ciepłownictwa, gazownictwa, elektroenergetyki i telekomunikacji. Badania przeprowadzone w terenie w zakresie w/w problematyki uzupełniono o informacje uzyskana w Gminie, oraz o materiały Biura Projektów BBM Design w Krakowie dotyczące projektowanej oczyszczalni ścieków sanitarnych w Godowie. ad 4. Inwentaryzacja własności terenu w skali 1:10000 przedstawia podział na własność komunalną, Skarbu Państwa, kościelną i prywatną. ad 5. Studium ekofizjograficzne wykonano w problematyce wymaganej dla tego typu opracowań w skali 1:10000. Dostępne materiały źródłowe uzupełniono o oględziny i ustalenia szczegółowe dokonane na obszarze opracowania w trakcie wizji lokalnej. ad 6. Studium rolno – leśne zawiera inwentaryzację użytkowania ziemi w obrębie gminy Pawłów, zestawienia dotyczące hodowli oraz stanu gospodarki leśnej. Ponadto wykonano zbiorczą mapę kompleksów glebowych w skali 1:10000. Jest ona kompilacją szczegółowych arkuszy poszczególnych wsi zmniejszonych za skali 1:1000. ad 9. Ocenę jakości życia mieszkańców gminy wykonano na podstawie dostępnych materiałów statystycznych oraz informacji uzyskanych w Urzędzie Gminy i Urzędzie Wojewódzkim. ad 10. Informacje o przystąpieniu do opracowania Studium zostały wysłane do instytucji i urzędów administracji państwowej i samorządów sąsiednich gmin oraz rad sołeckich. Uzyskano 8 odpowiedzi (do czasu redagowania I części Studium).

Materiały powyższe zawierają wystarczający zestaw informacji umożliwiających przystąpienie do kolejnego etapu opracowania.

III. GMINA NA TLE REGIONU

Gmina Pawłów położona jest w północno – wschodniej części województwa kieleckiego w obrębie Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. Powierzchnia gminy wynosi 137 km², liczba ludności w 1996 r. w 35 sołectwach wynosiła łącznie 15209 osób w tym 7561 kobiet. Aktualnie liczba ludności gminy wynosi 15442 osoby. Średnia gęstość zaludnienia kształtowała się na poziomie 111 osób/km² i była większa niż średnia dla terenów wiejskich województwa. Pawłów sąsiaduje z gminami: Wąchock, Kunów, miastem Starachowice, gminą Brody Iłżyckie, Waśniów, Nowa Słupia, Bodzentyn. Stanowi bezpośrednie zaplecze północnego obszaru uprzemysłowionego wzdłuż rzeki Kamiennej, pomiędzy Starachowicami i Ostrowcem Świętokrzyskim i Kunowem. Korzystne jest również położenie gminy względem korytarza infrastruktury technicznej wzdłuż drogi krajowej Końskie – Skarżysko Kamienna – Ostrowiec Świętokrzyski oraz bliskość projektowanej drogi ekspresowej Radom – Ostrowiec Świętokrzyski – Rzeszów. Od południa przylega do bardzo atrakcyjnych pod względem przyrodniczym i turystycznym terenów Gór Świętokrzyskich. Znaczna część gminy po jej północnej stronie położona jest w Sieradowickim Parku Krajobrazowym i jego otulinie, a cała gmina znajduje się w obszarze chronionego krajobrazu. W południowo – zachodniej części gminy znajdują się obszary wymagające najwyższej i wysokiej ochrony wód podziemnych. Gmina Pawłów wyróżnia się korzystnymi warunkami przyrodniczymi do produkcji rolnej. Wg strategii rozwoju województwa kieleckiego cała gmina jest położona we wschodnim obszarze o najkorzystniejszych warunkach agroekologicznych dla produkcji rolniczej. Ma również korzystne warunki dla rozwoju turystyki i rekreacji, zwłaszcza po wybudowaniu zbiornika Wióry na rzece Świślinie. Reasumując, gmina Pawłów ma charakter rolniczy, ale jej położenie względem ośrodków i obszarów przyśpieszonego rozwoju, w tym nowo utworzonej strefy ekonomicznej w Starachowicach, stwarza szansę dla restrukturyzacji rolnictwa i rozwoju przetwórstwa rolno – spożywczego. Wpływ na rozwój gospodarczy gminy będzie miało również wpływ uruchomienie zbiornika Wióry. Pawłów jest także gminą o dużych możliwościach dla rozwoju turystyki w tym agroturystyki.

IV. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE

1. Zasoby środowiska przyrodniczego

Gmina Pawłów leży w północnej części w obrębie Płaskowyżu Suchedniowskiego i w południowej części, w obrębie Gór Świętokrzyskich. Charakteryzuje się wieloma wartościowymi elementami środowiska przyrodniczego, tworzącymi atrakcyjny krajobraz, w którym szczególną rolę odgrywa urzeźbienie terenu i wody oraz zalesienie. Dominującymi elementami w konfiguracji terenu są szerokie, łagodne garby i wierzchowiny które przeważają w obszarze gminy, oraz płaskodenne doliny rzeczne. Gmina Pawłów położona jest w obrębie zlewni rzeki Pokrzywianki, będącej prawym dopływem Kamiennej. Głównym ciekiem odwadniającym teren gminy jest dopływ Pokrzywianki – Świślina z dopływem Psarka i szeregiem bezimiennych cieków. Siec rzeczna jest dobrze rozwinięta. Rzeki i cieki wodne płyną na ogół wąskimi dolinami, a ze względu na podgórski charakter terenu wahania poziomu wody są okresowo spore i wynoszą do 3 m. rzeki te przyjmują szereg dopływów bez

nazwy, wnikających w pola uprawne. Naturalnych zbiorników jest niewiele i o małej powierzchni, głównie w dolinach rzecznych. Zbocza dolin są pocięte gęsto Siecia wąwozów, parowów i nieckowatych dolin, niekiedy o dużej głębokości. Największe rozszerzenia dolinne występują we wschodniej części obszaru u zbiegu dolin Świśliny i Pokrzywianki i wynosi ok. 600 m. Generalnie teren obniża się w kierunku wschodnim. Najwyżej położony punkt w obrębie gminy Pawłów znajduje się w Paśmie Bostowskim w południowej części gminy (348,3 mnpm) najniższy w dnie doliny Świśliny (190 mnpm). Deniwelacja terenu wynosi 158,3 m. Urzeźbienie terenu, szczególnie o dużych nachyleniach stoków > 30% stwarza zagrożenie erozją gleb lessowych, dominujących na omawianym obszarze. Gmina Pawłów położona jest w Świętokrzyskiej poddzielnicy leśno – klimatycznej. Większy kompleks w obrębie granic gminy występuje tu jedynie w północnej części gminy. Dominują lasy mieszane i bory mieszane świeże. W drzewostanie przeważa sosna i jodła. Na obrzeżach gminy rozrzucone są małe powierzchnie leśne. Lasy porastają również zbocza dolin, wąwozy i parowy, wzdłuż cieków wodnych sporadycznie występują lasy łęgowe. Mniejsze powierzchnie leśne i zagajniki oraz zadrzewienia śródpolne dróg i siedlisk rolniczych podnoszą walory krajobrazu gminy. Gmina posiada charakter rolniczy, a średnia wartość użytków kształtują się na poziomie III klasy bonitacyjnej. Gleby II i III klasy bonitacji stanowią łącznie 62,8% gruntów ornych, a gleby IV klasy bonitacji 29%. Łącznie gleby zaliczane do najkorzystniejszych kompleksów glebowych stanowią w gminie 91,8% gruntów ornych i koncentrują się w środkowej części gminy. Natomiast warunki agroklimatyczne w obszarze gminy są średnio korzystne. Cały obszar gminy Pawłów jest objęty różnorodnymi formami ochrony przyrody. W południowo zachodniej części gminy znajdują się obszary podlegające najwyższej ochronie wód podziemnych (ONO). GZWP „Bodzentyn” nr 419 o charakterze szczelinowo – krasowym o powierzchni 52 km², posiada zasoby dyspozycyjne 500 m³/h. Znaczna część gminy, ok. 78% powierzchni położona jest w Sieradowickim Parku Krajobrazowym i jego otuliną będącą Sieradowickiem Obszarem Chronionego Krajobrazu, oraz graniczy z otuliną Jeleniowskiego Parku Krajobrazowego, będącą Jeleniowskim Obszarem Chronionego Krajobrazu, niewielki fragment znajduje się w otulinie Świętokrzyskiego Parku Narodowego, kilka sołectw w północno - wschodniej części gminy leży w obszarze Chronionego Krajobrazu Doliny Kamiennej. Sołectwo Szerzawy, objęte zmianą Nr 1 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego położone jest w Sieradowickim Obszarze Chronionego Krajobrazu, położonym na terenie otuliny Sieradowickiego Parku Krajobrazowego, w obrębie którego zgodnie z rozporządzeniem Nr 81/2005 Wojewody Świętokrzyskiego z dnia 14 lipca 2005 r. w sprawie Sieradowickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (Dz. Urz. Woj. Św. Nr 156, poz. 1942 ze zm.) zabrania się:

1) zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką; 2) likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia 7

bezpieczeństwa drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych; 3) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody lub zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz racjonalna gospodarka wodna lub rybacka; 4) likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno- błotnych. 2 . W zakresie czynnej ochrony ekosystemów obowiązuje:

1) ochrona dużych kompleksów leśnych dla zachowania różnorodności biologicznej lasu, 2) zapewnienie bioróżnorodności ekosystemów, a w szczególności najcenniejszych zbiorowisk łąk, 3) zachowanie naturalnych stanowisk roślinności kserotermicznej, 4) zachowanie naturalnych fragmentów obszarów wodnych, 5) zachowanie tworów i składników przyrody nieożywionej. Zachodni fragment sołectwa Szerzawy objęty został obszarem Natura 2000 - "Wzgórza Kunowskie" PLH260039, w stosunku do którego zabrania się podejmowania działań mogących, osobno lub w połączeniu z innymi działaniami, znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000, w tym w szczególności: a) pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar NATURA 2000, b) wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar NATURA 2000, lub c) pogorszyć integralność obszaru NATURA 2000 lub jego powiązań z innymi obszarami. Wg koncepcji Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET większa część gminy została uznana za fragment węzła ekologicznego o randze międzynarodowej. W skład węzła wchodzą: Świętokrzyski Park Narodowy z otuliną i Sieradowicki Park Krajobrazowy z otuliną, będącą obszarem chronionego krajobrazu. Większe kompleksy leśne skoncentrowane w północnej części gminy stanowią lasy ochronne. Pełnią funkcję wodochronną terenów źródliskowych oraz lasów ochronnych dla Starachowic ze względu na bliskość 50 tys. miasta. Teren zmiany Nr 1 Studium objęty został ochroną Natura 2000 - "Wzgórza Kunowskie, który obejmuje dolinę rzeki Psarki wraz z otaczającymi zboczami. Na terenie gminy znajduje się 15 pomników przyrody i stanowiska dokumentacyjne. Świadczą one o znaczących walorach przyrodniczych gminy Pawłów. Również miejsca ekspozycji dalekich i bliskich widoków krajobrazowych stanowią cenny element walorów natury tego obszaru. Wykaz pomników przyrody w gminie Pawłów

Lp Nr Ew w Rodzaj Opis pomnika Określenie Rok rej. Woj. pomnika położenia stanowienia Obwód Wysok Wiek Kons. przyrody pomnika [cm] [m] [lata] przyrody 1 046 Lipa – 3 szt 320 300 Taczek–na 1955 Topola – 1 szt 450 200 terenie cmentarz. 8

kościelnego 2 047 Wiąz – 3 szt 390- 25 300 Radkowice na 1956 442 gr. pryw 3 060 Lipa – 5 szt 310- 300 Warszówek 1958 340 pryw. Pos. 4 061 Lipa – 6 szt 250- 21 300 Łomno- w parku 1958 360 5 062 Dąb – 4 szt w 220- 18 200 - Łomno- w parku 1958 grup 375 300 1 szt osobno 6 063 Dąb – 8 szt 250 - 18 300 Tarczek- w 1958 370 parku 7 064 Wiąz – 5 szt 330 - 20 300 Tarczek- w 1958 430 parku 8 065 Lipa 400 20 300 Pokrzywnica w 1958 parku 9 090 Dąb Radkowice 10 102 Dąb Radkowice 11 104 Lipa 450 20 350 Tarczek na gr. 1986 PFZ 12 107 Lipa 600 25 400 Bukówka os 1986 Żagniów 13 108 Sosna 280 15 200 Pawłów przy 1986 Dąb 370 15 300 drodze Pawłów os Żagniów 14 370 Dalezja zielona Głębice 15 380 Modrzewie Pokrzywnica 16 005 Stanowisko Godów dokum. 17 010 Stanowisko dokum. „Wąwóz Sitki”

Uwaga do pkt 9, 10, 14 i 15 – data ustanowienia i inne dane są nieznane. Wg materiałów MOZP gminy Pawłów, który utracił moc prawną i materiałów WFOŚiGW na terenie gminy znajduje się 19 płyt i bloków skalnych zawierających skamieniałości dolno – triasowe (ślady dinozaurów) uznanych za pomnik przyrody Rozporządzeniem nr 1/91 Wojewody Kieleckiego z dnia 4 lutego 1991 r. Znajdują się one w kierunku północno – zachodnim od zabudowań osiedla Wióry na terenie ODGW Warszawa. Lokalizacja płyt i bloków tymczasowa. Docelowo przewiduje się zgromadzenie w/w obiektów w pobliżu osiedla eksploatacyjnego zbiornika wodnego „Wióry” w odległości ok. 700 m na zachód od zapory wodnej.

Ponadto na terenie gminy Pawłów znajdują się następujące obiekty przyrody, które proponuje się objąć ochroną 1. tereny stromych zboczy tzw. Wymysłowskich Dołów położony na zachód od wsi Szerzawy (Wąwóz Chmielowiec – Śniadka), 2. Użytki ekologiczne: − Obszar wilgotny łąk tzw. Długie Łąki i Porębne Łąki (tereny źródliskowe „Wojtasowego Smugu”) w obrębie kompleksu lasów siekierczyńskich w zachodniej części gminy, − Obszar podmokłych gruntów w dolinie cieku wodnego o nazwie „Wojtasowski Smug” – teren bezleśny. 3. Zespoły przyrodniczo – krajobrazowe: − Obszar na zachód od Izwola obejmujący wzgórza w dolinie rz. Psarki w ciągu tzw. Wymysłowskich Dołów na granicy z gminą Bodzentyn, − Obszar zboczy wąwozów i jarów wśród gruntów użytkowanych rolniczo między miejscowościami Bukówka i Kobiałki, − Obszar śródpolnych zboczy jarów między gruntami przysiółków Komorniki i Zapniów w sołectwie Bukówka, − Wschodnie zbocza doliny Pokrzywianki pomiędzy wsią Pokrzywnica i przysiółkiem Wymysłów.

2. Warunki ekofizjograficzne gminy Pawłów.

POŁOŻENIE

Wg podziału fizyczno – geograficznego J. Kondraciego północna część gminy Pawłów leży w obrębie mezoregionu Płaskowyż Suchedniowski (342.31), pozostałą obejmuje północny skraj Gór Świętokrzyskich (mezoregion 342.342). Obydwa mezoregiony wchodzą w skład makroregionu Wyżyna Kielecka – Sandomierska (342.3), podprowincja Wyżyna Środkowo – Małopolska (342). Obszar gminy odwadniają potoki należące do zlewni rzeki Świśliny (w przeważającej części) i Lubianki, dopływów rzeki Kamiennej. Najwyżej położony punkt w obrębie gminy Pawłów znajduje się w Paśmie Bostowskim (348,3 mnpm), najniżej w dnie doliny Świśliny (190 mnpm). Deniwelacje terenu wynoszą 158,3 m.

RZEŹBA

Dominującymi elementami rzeźby są szerokie, łagodne garby i wierzchowiny, które przeważają w obszarze gminy oraz płaskodenne doliny rzeczne. Doliny głównych rzek posiadają płaskie starasowane dna o zmiennej szerokości, oddzielone od stoków przeważnie dość stromymi wyraźnymi załomami. Największe rozszerzenie dolinne występuje we wschodniej części obszaru u zbiegu dolin Świśliny i Pokrzywianki i osiąga szerokość ok. 600m. Doliny bocznych dopływów, modelowane głównie przez procesy denudacyjne mają nieckowate dna, przechodzące łagodnie w stoki garbów i wierzchowin.

W obszarze pokrytym grubą warstwą lessu – zbocza dolin są pocięte gęsto siecią okresowo odwadniających wąwozów, parowów i dolin nieckowatych, niekiedy o dużej głębokości. Dla terenów lessowych typowe są liczne wcięcia drogowe – pochodzenia antropogenicznego. Generalnie teren obniża się w kierunku wschodnim. Najwyższe wzniesienia występują w południowej części – Paśmie Bostowskim i wynoszą 348,3 i 336,0 mnpm oraz na krańcu północno – zachodnim 343,0 i 321,0 mnpm. W części centralnej wzniesienia osiągają wysokość średnio od 250 – 300 mnpm. Najniżej położonymi są doliny rzek Świśliny (Ryczywół 235,4, Podświślina 227,8, Kolonia Rzepin I – 222,9, Rzepin II – 213,9) i Pokrzywianki (Broniewice 119,6, Pokrzywianka 204,2). W dnie rzeki Świśliny, po połączeniu z Pokrzywianką – na pograniczu gmin Pawłów i Kunów – zapora – teren opada do wysokości 190,0 mnpm. Deniwelacje terenu osiągają 158,3 m. lokalne kierunki pochylenia terenu wynikają ze stosunkowo gęstego rozczłonkowania tego obszaru siecią dolin głównych i bocznych. Kierunki pochylenia zboczy i garbów i wzniesień opadających do obniżeń dolinnych nawiązują do ich przebiegu. Spadki terenu są zróżnicowane. Na łagodnie nachylonych zboczach wynoszą około i poniżej 10%, na średnio i stromych zboczach 10 – 15% i 20 – 25%. Stoki bardzo strome pochylone są > 30%, a maksymalnie ok. 40% (np. fragmenty zboczy w dolinie rzeki Pokrzywianki koło Wymysłowa, w Radkowicach, w Wieloborowicach, w Dolinie Psarki – na terenie rezerwatu). Zbocza garbów nachylone są przeważnie do 10%, wyjątkowo do 20% w zejściu do form dolinnych. Urzeźbienie terenu, szczególnie o dużych nachyleniach stwarza zagrożenie erozją gleb. Szczególnie podatne na niszczenie są utwory lessowe, dominujące na omawianym obszarze.

GEOLOGIA

W podłożu obszaru obejmującego gminę Pawłów zalegają utwory tzw. osłony mezozoicznej. W części północnej i środkowej są to serie skał osadowych, głównie triasowe piaskowce, zlepieńce i iły; a w części południowej (okolice Nieczulic, Bostkowa i Krajkowa), starsze skały osadowe: piaskowce, łupki, wapienie i dolomity wieku dewońskiego. Powyższe skały nie są silnie sfałdowane a jedynie lekko zondulowane. Skały triasowe występują na powierzchni, odsłaniają się tylko miejscami na zboczach dużych dolin. Natomiast skały dewońskie występują dużymi płatami na stokach garbów lub kopulastych wierzchowin przykryte cienką pokrywą glebową w strefie Nieczulice – Krajków. Na całym prawie obszarze skały starszego podłoża przykryte są osadami plejstoceńskimi. Są to lessy zglinione miąższości dochodzącej do kilku metrów, miejscami piaski fluwioglacjalne, gliny morenowe i gliny zwałowe. Miąższość utworów plejstoceńskich cechuje duża zmienność. Najmłodsze osady pochodzą z holocenu. Są to pokrywy aluwialne ukształtowane jako mady pylaste lub ilaste, czarne ziemie i zalegają w dnach wszystkich dolin rzecznych. W nielicznych miejscach zawierają wkładki utworów pochodzenia hydrogenicznego: słabo rozwinięte torfy i gleby murszowe. Większe płaty holoceńskich pokryw deluwialnych jako oglinione lessy zalegają na wierzchowinie i w górnych częściach dolin nieckowatych w okolicy Szerzawy, Wawrzęczyc i Trzeszkowa.

Warunki gruntowo - wodne

Przeważają korzystne warunki gruntowo – wodne (geologiczno – inżynierskie, budowlane). Na wychodniach mezozoiku (i sporadycznie paleozoiku) znajdują się grunty skaliste, głównie piaskowce – kategoria gruntów Nr 4, nośność (orientacyjna dla celów urbanistycznych) 2kG/m² i więcej, I poziom wody gruntowej – 2,0 mppt i więcej. Na pokrywie plejstoceńskiej – grunty w przewadze makroskopowe (lessowe) – kategoria gruntów Nr 17. Nośność ca 1,9 kG/m² i nieco mniej, I poziom wody gruntowej 2,0 mppt. Małokorzystne i niekorzystne warunki glebowo – wodne związane SA z najmłodszymi holoceńskimi utworami. W dolinie Świśliny i Pokrzywianki występują w przewadze (obok gruntów piaszczysto – żwirowych) mady i piaski rzeczne – kategoria Nr 22 o nośności 0 – 1,5 kG/m² i I poziomie wód gruntowych 0 – 1,5 mppt. Mało korzystne i niekorzystne warunki gruntowo – wodne dotyczą stosunkowo niedużych obszarów w ogólnej powierzchni gminy Pawłów.

HYDROGRAFIA

Gmina Pawłów położona jest w zlewniach rzek Świśliny (III rzędu) i Lubianki (III rzędu) – w części północnej, dopływów Kamiennej. Teren rozczłonkowany jest gęstą siecią dolin rzek głównych i ich dopływów. Głowna rzeka Świślina, o przebiegu w zasadzie równoleżnikowym, przyjmuje w górnym biegu prawobrzeżny dopływ Psarkę (IV rzędu) oraz w części wschodniej obszaru swój największy dopływ Pokrzywiankę. Inne większe rzeki to Bostówka (V rzędu) – dopływ Psarki, Czarna Woda (V rzędu), a także szereg potoków − bez nazwy. Cieków antropogenicznych (jak rowy itp.) jest mało. Rzeką zmeliorowaną jest Czarna Woda. W obszarze gminy niewiele jest naturalnych zbiorników wód powierzchniowych. Są one niewielkie powierzchniowo i występują przeważnie w dolinach rzek. W dolinie rzeki Świśliny (Kolonia Rzepin I) znajdują się użytkowane stawy rybne. Projektowane jest utworzenie szeregu sztucznych zbiorników wodnych; − Zbiornik wodny „Wióry” – na rzece Świślina – realizowany, który ma Stanowic ujęcie wody pitnej dla miasta Ostrowiec Świętokrzyski i okolicznych wsi, − Zbiornk wodny „Rzepin” na rzece Świślina, przeciwrumoszowy, chroniący zbiornik „Wióry”, − Zbiornik wody na rzece Psarce, przewidziany do współpracy hydrologicznej ze zbiornikiem „Wióry”, − Zbiornik wody „Baszowice”, w zbiegu Pokrzywianki i Czarnej Wody. Wg informacji Okręgowej Dyrekcji Gospodarki Wodnej w Warszawie zostanie zrealizowany tylko zbiornik „Wióry”, zaniechano natomiast realizacji pozostałych zbiorników wodnych.

Wody podziemne

Na obszarze gminy występuje fragment Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) nr 419 (Bodzentyn), o szacowanych zasobach dyspozycyjnych zbiornika 12 tysięcy m³

/dobę i średniej głębokości ujęć 100 m, objęty najwyższą ochroną wód (ONO), z możliwością budowy dużych ujęć > 10000 m³ /dobę, z wysokiej jakości wodą pitną. W pozostałej części znajdują się poziomy wód użytkowych – przedczwartorzędowe (UZWP), w których występują wody o jakości spełniającej wymagania użytkowników (gospodarki komunalnej, rolnictwa i przemysłu) i w ilości zapewniającej w sposób ciągły, uzyskanie z potencjalnego otworu studziennego więcej niż 5 – 10 m³ /h. W dolinach rzecznych występują czwartorzędowe poziomy wód użytkowych, o bardzo dużym zagrożeniu jakości wód ze strony zanieczyszczeń powierzchniowych. Stan czystości wód powierzchniowych (1996 r.) przedstawia się następująco (wg PIOŚ Kielce – 1997 r.): Świślina – nie odpowiada żadnej z klas czystości, z uwagi na ponadnormatywne zawartości azotynów. Pod względem bakteriologicznym odcinek od źródeł do miejscowości Szeligi jest w II klasie czystości, następny do Nietuliska w III klasie czystości. Głównym źródłem zanieczyszczeń są jej największe dopływy Psarka i Pokrzywianka, będące odbiornikami ścieków komunalno – przemysłowych z Bodzentyna, Rudek i Nowej Słupii. Psarka – czystość wód na całej długości nie odpowiada normatywom, ze względu na przekroczenie stężeń dopuszczalnych zawiesiny azotynów i m. Coli. Wpływając na obszar gminy Pawłów, Psarka wprowadza wody już zanieczyszczone ściekami komunalno – przemysłowymi z terenu Bodzentyna. Pokrzywianka – czystość wód nie odpowiada normie, ze względu na stężenie zawiesin i m. Coli. Rzeka wpływając na teren gminy wprowadza wody zanieczyszczone. Jest odbiornikiem ścieków z Zakłady Gospodarki Komunalnej i mieszkaniowej w Rudkach. Sytuacja ta jest wysoce niekorzystna szczególnie ze względu na budowę zbiornika „Wióry”, który ma Stanowic ujęcie wody pitnej, a także na możliwość infiltracji w głąb i zanieczyszczenia wód podziemnych. Egzekwowany powinien być zakaz rolniczego wykorzystania ścieków oraz gnojowicy na terenach rolnych. Konieczne jest uporządkowanie gospodarki wodno – ściekowej w obrębie gminy Pawłów oraz miast i gmin przyległych, objętych strefą pośredniej ścisłej kontroli ujęcia wody pitnej ze zbiornika i najwyższą ochroną (GZWP). Na terenie objętym zmianą Nr 1 Studium znajduje się ujęcie wody o zatwierdzonych zasobach 50 m3/h, przy depresji 6m. Zbiorcze zestawienie studni wierconych na terenie objętym zmianą Nr 1 Studium przedstawia tabela poniżej:

Nr Miejscowość Głębokość Wydajność Zasoby studni (m) maksymalna studni zatwierdzone (m3/h) w kat. B (m3/h) 1 Szerzawy - ujęcie 81,50 - - komunalne (studnia nr 1 otwór obserwacyjny) 2 Szerzawy - ujęcie 100 50,0 60,0 komunalne (studnia nr 2 zasadnicza) 3 Szerzawy - ujęcie 120 70,26 60,0 komunalne (studnia nr 3) 4 Szerzawy 50 5,0 - 13

Źródła zanieczyszczeń wód podziemnych 1) Źródłem zanieczyszczeń wód podziemnych są : infiltrujące wody opadowe i roztopowe z terenów rolniczych, przemysłowych i komunikacyjnych, przecieki z nieszczelnych instalacji kanalizacyjnych, odcieki z nieszczelnych szamb, odcieki z hodowli, wycieki ze zbiorników i instalacji technologicznych (np. paliwowych). 2) Jakość wód podziemnych 3) Na terenie gminy Pawłów znajdują się dwa punkty kontrolno – pomiarowe sieci regionalnego monitoringu jakości wód podziemnych.

Teren objęty zmianą Nr 1 Studium położony jest częściowo w zasięgu strefy ochronnej pośredniej ustanowionej od ujęcia wody w Szerzawach, w obrębie której zabrania się wykonywania następujących robót i czynności powodujących zmniejszenie przydatności ujmowanej wody lub wydajności ujęcia: 1) wprowadzania ścieków do wód lub ziemi, 2) rolniczego wykorzystywania ścieków, 3) przechowywania lub składowania odpadów promieniotwórczych, 4) składowania nawozów oraz środków ochrony roślin, 5) budowy autostrad, dróg i torów kolejowych, 6) wykonywania robót melioracyjnych oraz wykopów ziemnych, 7) lokalizowania zakładów przemysłowych oraz ferm chowu lub hodowli zwierząt, 8) lokalizowania magazynów produktów ropopochodnych i innych substancji niebezpiecznych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tj. z 2008 r. Dz. U. Nr 25, poz. 150 ze zmianami), 9) lokalizowania składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych, 10) mycia pojazdów mechanicznych, 11) urządzania parkingów, obozowisk oraz kąpielisk, 12) lokalizowania nowych ujęć wody z wyłączeniem modernizacji i rozbudowy ujęcia wody w Szerzawach, 13) wydobywania kopalin, 14) wykonywania odwodnień budowlanych lub górniczych, 15) lokalizowania cmentarzy oraz grzebania zwłok zwierzęcych. W obrębie bezpośredniej strefy ochrony ujęcia wód w Szerzawach obowiązują zakazy i ograniczenia: 1) zabrania się użytkowania gruntów do celów niezwiązanych z eksploatacją ujęcia wody, 2) teren należy zagospodarować zielenią, 3) należy odprowadzać wody opadowe w sposób uniemożliwiający przedostanie się ich do urządzeń służących do poboru wody, 4) ścieki z urządzeń sanitarnych, przeznaczonych do użytku osób zatrudnionych przy obsłudze urządzeń do poboru wody należy odprowadzić poza granice terenu ochrony bezpośredniej, 5) przebywanie na terenie ochrony bezpośredniej osób niezatrudnionych przy obsłudze urządzeń do poboru wody należy ograniczyć do niezbędnych potrzeb.

GLEBY

Duży udział powierzchni mają gleby brunatne. Wykształciły się z lessów, piasków lekkich i średnich pod roślinnością lasów liściastych. Charakteryzują się występowaniem poziomu próchniczego o dużej miąższości, odczynem zasadowym lub zbliżonym do obojętnego. Część gleb brunatnych podlega procesowi ługowania czemu towarzyszy wzrost zakwaszenia. Na obszarze gminy Pawłów występują także powszechnie gleby pseudobielicowe o różnym stopniu zbielicowania. Wytworzone zostały pod wpływem roślinności lasów iglastych z utworów lessowych o składzie mechanicznym pyłów zwykłych, piasków gliniastych lekkich i mocnych, oraz glin lekkich i średnich. Posiadają zróżnicowaną zawartość próchnicy, zwykle średnią lub niską oraz kwaśny odczyn w dużej części profilu glebowego. Mały udział powierzchniowy w obrębie gminy mają czarnoziemy zdegradowane lub deluwialne. Wykształcone są z lessów pylastych zwykłych. Czarnoziemy zdegradowane wykazują mniejszą ilość próchnicy i gorszą strukturę gleby, - deluwialne mają wyraźnie wzbogacony poziom próchnicy. Mady wytworzone ze współczesnych osadów rzecznych występują powszechnie w dnach dolin rzecznych wąskimi pasmami, stąd ich udział powierzchniowy nie jest duży. Wykształcenie ich zależy od zaawansowania i charakteru procesu glebotwórczego. Zwykle wyraźnie warstwowane piaskami o różnym składzie mechanicznym zawierają dużą ilość materii organicznej. Okresowo wykazują nadmierne uwilgocenie. Bardzo mały udział powierzchniowy i sporadyczne występowanie cechuje gleby wytworzone przy okresowym lub stałym nadmiernym uwilgoceniu. Są to czarne ziemie, gleby glejowe i gleby torfowe. Czarne ziemie wytworzone zostały z piasków, piasków słabo gliniastych i pyłów lub piasków podścielonych gliną. Powstały przy udziale roślinności trawiastej, głównie łąkowej w warunkach dość znacznej wilgotności, odznaczają się poziomem próchnicy o stosunkowo dużej miąższości i ciemnym zabarwieniem tego poziomu. Gleby glejowe występują w obniżeniach terenu wysłanych pokrywami słabo przepuszczalnymi. W ich składzie mechanicznym mogą dominować pyły zmywane, piaski gliniaste i piaski o różnym składzie mechanicznym. Nadmierne uwilgotnienie wymaga regulacji stosunków wodnych. Zwykle są kwaśne i mało żyzne. Gleby torfowe i mułowo torfowe występują sporadycznie w podmokłych dnach dolin. Gleby te cechuje bardzo duży udział nierozłożonej substancji organicznej i stałe nadmierne uwilgocenie. Gleby mułowo – torfowe cechuje bardzo wyraźne warstwowane namułami.

WARUNKI KLIMATYCZNE

Klimat lokalny obszaru gminy Pawłów cechują w przewadze korzystne warunki klimatyczno – zdrowotne. Średnia temperatura roku wynosi 7°C (dane za lata 1950 – 1963 ze stacji Bodzentyn). Najwyższe temperatury przypadają na miesiące letnie – lipiec i sierpień (17,6°C i 17°C), najniższe na miesiące zimowe styczeń i luty (-3,7°C i -3,7°C). Średnia suma opadów (dane za lata 1951 – 1962 ze ST. Waśniów) wynosi 519,5 mm. Maximum przypada na miesiące VII i VI (śr. Miesięczne 97,9 mm i 80,3 mm). Najniższe średnie miesięczne opady

przypadają na miesiące II, I, III (19,9 mm, 20,3 mm i 20,0 mm). Średnia roczna wilgotność powietrza wynosi ok. 81%. Najkorzystniejsze warunki klimatyczno – zdrowotne występują na terenach wzniesionych o ekspozycjach S, W, E i pośrednich. Do terenów najmniej korzystnych należą doliny rzek Świśliny i Pokrzywianka z możliwością występowania inwersji temperatur i zastoiskach wilgotnych i chłodnych mas powietrza. Tereny te powinny być wyłączone spod zabudowy. Przebieg doliny rzeki Świśliny o generalnym przebiegu zachód – wschód nawiązujący do przebiegu róży wiatrów, wpływa na pewne łagodzenie tych uciążliwości klimatycznych. Warunki klimatyczne wpływają zdecydowanie na przebieg prac polowych, co w gminie Pawłów – wybitnie o charakterze rolniczym ma istotne znaczenie. Okres wegetacji rozpoczyna się ok. 1. IV, a kończy ok. 15. X. Długość tego okresu wynosi 198 dni. Pierwsze prace polowe rozpoczynają się w I dekadzie kwietnia, a koniec prac polowych przypada na III dekadę X. Ilość dni z przymrozkami wynosi ok. 208 dni. Zanieczyszczenia powietrza oddziałują bezpośrednio na zdrowie ludzi oraz na stan środowiska przyrodniczego. Ponadto wpływają na zmiany klimatu oraz wywołują niekorzystne procesy w ochronnej warstwie ozonowej. Ważną cechą zanieczyszczeń powietrza jest możliwość ich przenoszenia na znaczne odległości. O jakości powietrza na terenie gminy Pawłów decydują nie tylko miejscowe emisje, ale i zanieczyszczenia pochodzące z zewnątrz, szczególnie z województwa łódzkiego oraz z powiatów koneckiego i skarżyskiego.

ŹRÓDŁA ZANIECZYSZCZEŃ

Głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza na terenie objętym zmianą Nr 1 Studium są :  energetyczne o kotłownie lokalne i paleniska domowe  komunikacyjne o droga wojewódzka, o drogi powiatowe, o drogi gminne.  emisja niezorganizowana o składowiska materiałów opałowych, budowlanych, o inne.

Kotłownie gazowe posiadają Zespoły Szkół w Szerzawach oraz Szkoła Podstawowa.

Emisja zanieczyszczeń Wpływ na stan jakości powietrza ma również niska emisja pochodząca z gospodarstw indywidualnych, które w przeważającej ilości wykorzystują, jako źródło energii, węgiel kamienny, często gorszego gatunku, szczególnie wpływ tej emisji uwidacznia się w okresie zimowym. Stosowanie gazu ziemnego znacznie wpływa na ograniczenie ilości zanieczyszczeń dostających się do powietrza.

Kolejnym czynnikiem decydującym o stanie jakości powietrza jest emisja komunikacyjna, której największe stężenia lokują się wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych, szczególnie w rejonie dróg wojewódzkich.

HIGIENA ATMOSFERY

Stan higieny atmosfery jest dobry. Badania stężeń opadu pyłów prowadzona w pobliskich Starachowicach nie wykazały przekroczenia normy. Przy braku zakładów przemysłowych, aktualnym problemem są zanieczyszczenia spalinami samochodowymi wzdłuż głównych dróg i niska emisja palenisk domowych.

ROŚLINNOŚC –EKOLOGICZNY SYSTEM OBSZARÓW CHRONIONYCH (ESOCh)

Wszystkie tereny roślinne tworzą Ekologiczny System Obszarów Chronionych (ESOCh). Dotyczy to zarówno roślinności o charakterze naturalnym (np. lasy) jak i wtórnym, kulturowym (np. uprawy rolne, zieleń towarzysząca). Tereny zieleni występują w postaci dużych, zwartych obszarów (np. kompleksy leśne, obszar rolniczej przestrzeni produkcyjnej), jak również tworzą małe enklawy (np. roślinność bagienna w zakolu rzeki). Obszary zielone objęte są ochroną, z tym że zakres, charakter, sposób ochrony jest różny – od najściślejszego reżimu (w przypadku rezerwatów przyrody) do najmniej rygorystycznego np. w przypadku zieleni towarzyszącej czy izolacyjnej, gdzie ingerencja poprzez zmiany i zabiegi jest dopuszczalna, a czasem wręcz polecana. W uzasadnionych wypadkach może dojść do likwidacji terenów zielonych (np. trawników), w związku z rozwojem zainteresowania urbanistycznego. Wymagana jest wtedy rekompensata jakościowa. Wszystkie części ekosystemu winny się łączyć. Naturalnym łącznikiem ESOCh są doliny cieków. W przypadku występowania barier integracji terenów zielonych, jakim są zwarte ciągi zabudowy, szczelnie ogrodzone, a przede wszystkim główne linie komunikacyjne, należy zaprojektować przepusty dla roślinności i drobnych zwierząt. W obszarze gminy znajdują się formy ochrony przyrody jak: południowa część Sieradowickiego Parku Krajobrazowego (ŚPK) wraz z obszarem chronionego krajobrazu, proponowany rezerwat przyrody nieożywionej, Śniadka – Wąwóz Chmielowiec. Występuje tu także północna część otuliny Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Sieradowicki Park Krajobrazowy w obrębie gminy obejmuje zwarty kompleks leśny, będący fragmentem dawnej Puszczy Świętokrzyskiej. Wraz z obszarem chronionego krajobrazu stanowi teren źródliskowy dla rzeki Kamienna, a także teren zasilający i ochraniający Główny Zbiornik Wód Podziemnych o najwyższej ochronie (ONO). Obszar Parku poprzez korytarze i ciągi ekologiczne wiąże się z obszarem chronionym Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Sieradowicki Park Krajobrazowy wraz z obszarem chronionego krajobrazu wchodzi jako jeden z czterech parków w skład Zespołu Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich, utworzonych 10. VI. 1988r.

SUROWCE MINERALNE

W obszarze gminy występują złoża piaskowców kwarcytowych (dewon dolny), dolomitów dewońskich, piaskowców triasowych i piasków. Udokumentowane złoża piaskowców kwarcytowych (z dolnego dewonu) występują na pograniczu z gminą Kunów, o

zasobach 557 tys. Ton. W miejscowości Modrzewie znajduje się złoże piaskowców kwarcytowych „Modrzewie” o zasobach 5.600 tys. Ton, położone w strefie ochronnej Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Złoża piaskowców triasowych rozpoznano wstępnie w rejonie Rzepina. Są one przedmiotem nielegalnego wydobycia. W Sołectwie Szeligi oraz Kałków znajdują się udokumentowane złoża „Szeligi” o zasobach szacunkowych 42,546 m³, i „Wióry” o zasobach szacunkowych 43,914 m³, przewidziane do eksploatacji częściowej na potrzeby budowy obiektów zbiornika wodnego „Wióry”. Złoża położone w strefach ochronnych, z ograniczoną eksploatacją na potrzeby lokalne dopuszczone wyłącznie za zgodą Zarządu Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych, przy spełnieniu wymogów prawa górniczego i geologicznego. Na terenie objętym zmianą Nr 1 Studium położone jest złoże dolomitów "Sitki- Sierżawy" o zasobach szacunkowych wynoszących 5000 tys. ton.

OCENA I USTALENIA DOTYCZĄCE POSZCZEGÓLNYCH FORM ZAGOSPODAROWANIA TERENU (w mat. Graficznych plansza ekofizjografii).

A. TERENY WYSTĘPOWANIA ROŚLINNOŚCI TWORZĄCE EKOLOGICZNY SYSTEM OBSZARÓW CHRONIONYCH (ESOCh).

A.1. TERENY WYSTĘPOWANIA ROŚLINNOŚCI ZWIĄZANEJ Z WODAMI POWIERZCHNIOWYMI.

A.1.1. DOLINY CIEKÓW, TERENY PRZYDOLINOWE. Stanowią główne ciągi integrujące w ramach ekosystemu ESOCh. Tworzą naturalny system wentylacyjny na omawianym terenie. Są też ważnym elementem lokalnego krajobrazu. Należy zachować w miarę naturalny przebieg dolin cieków (nie likwidować meandrów, starorzeczy itp.). Nie przegradzać roślinnością wysoką czy zabudową. Adaptacja. Doliny wszystkich cieków objęte są ochroną w ramach Ustawy „O ochronie i kształtowaniu środowiska” i Ustawy „O ochronie przyrody”. Ich ochrona jest konieczna ze względów ekologicznych, krajobrazowych oraz przeciwpowodziowych. Wezbrania wód w czasie dreszczów nawalnych, czy w okresie roztopów, zarówno w dużych i małych rzekach jak i w „niepozornych” potokach mogą być niezwykle groźne.

A.1.2. DOLINY CIEKÓW EPIZODYCZNYCH I OKRESOWYCH. Nieckowate, pochodzenia denudacyjnego, o wklęsłym dnie i łagodnie zaokrąglonych zboczach, tworzą system dolinek odprowadzających wody w czasie opadów i gwałtownych roztopów. Występują na zboczach i stokach jako lokalne rynny spływu chłodnych mas powietrza. Nie powinny być przegradzane pasami roślinności wysokiej, czy zabudową.

A.1.3. ZBIORNIKI WODNE POWIERZCHNIOWE, NATURALNE OCZKA WODNE. Występują w zasadzie w płaskich dnach dolin, niewielkie powierzchniowo i niezbyt głębokie. Ze względu na rangę w zapewnieniu równowagi ekologicznej nie należy ich likwidować, ani dokonywać żadnych zmian. Zbiorniki wodne pochodzenia antropogenicznego – stawy.

A.2. TERENY ZIELENI WYSOKIEJ. Lasy, szczególnie chronione, w granicach Sieradowickiego Parku Krajobrazowego, państwowe, prywatne, Zabytkowe parki, pomniki przyrody ożywionej – pojedyncze drzewa lub grupy drzew (200v – 300 letnie). Adaptacja.

A.3. TERENY ZIELENI NISKIEJ

Naturalnej genezy – roślinność nieużytków naturalnych, terenów podmokłych itp. Zakaz likwidacji, osuszania formacji roślinnych związanych stale lub okresowo z wodą. Zmiany i zabiegi dopuszczalne tylko w stosunku do roślinności nieużytków.

A.4. TERENY ROLNICZEJ PRZESTRZENI PRODUKCYJNEJ.

Pola uprawne, łąki, sady, ogrody, gospodarstwa rolne. Gospodarstwa produkcyjne (np. ferma kurza), wymogi sanitarne.

A.5. TERENY WYSTĘPOWANIA ZŁÓŻ SUROWCÓW MINERALNYCH.

Złoża udokumentowane, w obszarze objętym ochroną i złoża częściowo eksploatowane dla celów budowy zbiornika wodnego „Wióry”. Tereny antropogeniczne. Roślinność genezy naturalnej – samosiejki.

A.6. TERENY ZIELENI NISKIEJ, CZASAMI WYSOKIEJ ZWIĄZANEJ Z ZAINWESTOWANIEM URBANISTYCZNYM, BUDOWNICTWA, SKŁADOWANIA, USŁUG, MIESZKALNICTWA I KOMUNIKACJI.

W celu poprawy jakości formacji roślinnej możliwość zabiegów. Korzystne wprowadzenie gatunków o dłuższym kresie fotosyntezy (mp. Drzewa szpilkowe). W miejscach intensywnego zainwestowania mieszkaniowego korzystniejsza zieleń niska. Zieleń wysoka może stworzyć niekiedy niekorzystne zjawisko zacienienia.

B. TERENY ZAINWESTOWANIA URBANISTYCZNEGO WRAZ Z TERENAMI ZIELENI TOWARZYSZĄCEJ.

B.1. TERENY KOMUNIKACJI. Ważniejsze drogi kołowe, brak linii kolejowej. Drogi – główne bariery integracji ekosystemu. Przy projektowaniu, czy modernizacji należy zaprojektować przepusty dla roślinności i małych zwierząt. Obowiązuje zieleń izolacyjna.

B.2. TERENY PRZEMYSŁU.

Zakłady rzemieślnicze, punkty przemiały zboża, składy materiałów budowlanych, usługi, zespoły usług, stacje benzynowe, zakłady rolno – spożywcze. Obowiązują wymogi sanitarne, a wszelkie niedogodności z racji lokalizacji w/w obiektów, powinny zamknąć się w granicach własności działki. Nie ma przemysłu uciążliwego.

B.3. TERENY MIESZKANIOWE I USŁUG PODSTAWOWYCH Z ZIELENIA TOWARZYSZĄCĄ.

Dalszy rozwój budownictwa mieszkaniowego w ramach istniejących terenów budownictwa zwartego. Ograniczenie dalszego rozwoju zabudowy rozproszonej w celu ochrony gleb wysokiej jakości i dla stworzenia warunków porządkujących gospodarkę wodno – ściekową.

3. Tereny rolniczo – leśne

Naturalne warunki glebowe w obszarze gminy Pawłów są bardzo korzystne. Dominują wartościowe gleby wytworzone z utworów lessowych (środkowa część gminy), o składzie mechanicznym pyłu zwykłego. Tylko w części północnej i południowej występują gleby wytworzone z piasków całkowitych i naślinionych, o zróżnicowanym składzie mechanicznym, a wśród nich sporadycznie występują gleby powstałe z glin lekkich, średnich, ciężkich i iłów.

Klasyfikacja bonitacyjna gleb – grunty orne w %:

II – 9,8 IIIa – 31,9 IIIb – 21,1 IVa – 17,3 IVb – 11,7 V – 7,0 VI – 1,2

Przeważają gleby wysokich klas bonitacyjnych. Gleby II i III klasy bonitacji stanowią 62,8 % gruntów ornych, a gleby IV klasy bonitacji 29,0 %. Łącznie gleby wysokich klas bonitacji od II do IV klasy stanowią 91,8 % gruntów ornych. Gleby te zaliczane są do najkorzystniejszych kompleksów glebowych.

Kompleksy przydatności rolniczej gleb

Grunty orne

Nazwa kompleksu % ogólnej powierzchni gruntów ornych 1 – pszenny b. dobry 10,6 2 – pszenny dobry 41,5 3 – pszenny wadliwy 25,8 4 – żytni b. dobry 1,3 5 – żytni dobry 3,3 6 – żytni słaby 3,9 7 – żytni najsłabszy 0,8 20

8 – zbożowo – pastewny mocny 10,5 9 – zbożowo – pastewny słaby 1,5 14 – gleby orne przeznaczone pod użytki 0,8 zielone Użytki zielone

Nazwa kompleksu % powierzchni użytków zielonych 1z – użytki zielone b. dobre i dobre 6,8 2z – użytki zielone średnie 65,3 3z – użytki zielone słabe lub bardzo słabe 27,9

Najlepsze gleby i najkorzystniejsze kompleksy przydatności rolniczej koncentrują się w środkowej części gminy, gdzie dominują kompleks pszenny b. dobry, pszenny dobry, pszenny wadliwy. Kompleksy pszenne stanowią łącznie 77,9% powierzchni gruntów ornych. W części północnej i południowej przeważają kompleksy o niższej przydatności rolniczej – kompleksy żytnie i zbożowo – pastewne. Zajmują łącznie 21,3% powierzchni gruntów ornych. Nadają się do uprawy roślin o niższych wymaganiach glebowych. Skupiają się głównie we wsiach : Rzepin I, II, Dąbrowa, Radkowice, Kałków, Godów oraz Łomno, Bostów Stary, Krajków, Nieczulice. Warunki agroklimatyczne w obszarze gminy średnio korzystne (strefa klimatu Gór Świętokrzyskich). Wg I U N G - Puławy wskaźnik bonitacji agroklimatu wynosi na terenie gminy 9 pkt, gdy przeciętnie dla województwa kieleckiego wynosi 10,4 pkt. Oznacza to występowanie średnio – wysokiego ryzyka uprawy roślin gruntowych, o dużych wymaganiach cieplnych jak ogórki, pomidory, fasola i większość gatunków drzew owocowych.

Warunki wodne

Siec rzeczna na obszarze gminy jest dobrze rozwinięta. Główna rzeka Świślina o przebiegu równoleżnikowym obrzeża od północy tereny najwartościowsze rolniczo. Przyjmuje dwa duże dopływy, w części zachodniej Psarkę z Bostówką, w części wschodniej Pokrzywianke. Rzeki przyjmują szereg dopływów bez nazwy, wnikających w tereny uprawne. W części południowej przepływa potok o nazwie Czarna Woda – zmeliorowany. Naturalnych zbiorników jest niewiele, o małej powierzchni, głównie w dolinach rzecznych. W dolinie rzeki Świśliny realizowany jest zbiornik wodny „Wióry”, który Stanowic będzie ujęcie wody pitnej dla m. Ostrowca Św. i okolicznych wsi. główne rzeki w obszarze gminy prowadzą wody silnie zanieczyszczone, pozaklasowe ze względu na ponadnormatywne wartości azotonów i miana bakterii Coli. Główne ujęcia wody pitnej (wodociągowe) ze studni głębinowych (o łącznej wydajności 13.074 m³/dobę): − Bronkowice (3 studnie głębinowe, w tym 1 awaryjna) o łącznej wydajności 6.570 m³/dobę, − Sierzawy (3 studnie głębinowe, w tym 1 awaryjna) o łącznej wydajności 4.028 m³/dobę, 21

− Ambrożów (3 studnie głębinowe z dwoma zbiornikami ciśnieniowymi), łączna wydajność 936 m³/dobę, − Świślina (1 studnia głębinowa) o wydajności 1.550 m³/dobę.

Studni kopanych na terenie gminy jest 787 o wydajności ok. 1 m³/dobę oraz 27 studni wierconych, zaopatrujących w wodę gospodarstwa indywidualne, o wydajności ok. 10 m³/dobę.

Użytkowanie ziemi w obszarze gminy

Powierzchnia ha % powierzchni ogólnej gminy Powierzchnia ogólna w tym: 13.739 100 Użytki rolne 10.586 77 Lasy i grunty leśne 2.330 17 Rozlewiska wodne 3.5 0.04 Grunty pozostałe 819.5 5.96

W strukturze własności z ogólnej powierzchni gminy (13.739 ha) gospodarstwa indywidualne zajmują 11.030 ha, pozostałe 2.709 ha należy do: − AWRSP – wydzierżawione rolnikom indywidualnym, − Spółdzielni G. S. – w likwidacji, − Stacji Nasienno – Szkółkarskiej w Łomnie, grunty wydzierżawiono − Rolnikom indywidualnym (ok. 105 ha), − Rolnikom z innych gmin. Obszar gminy ma zdecydowanie rolniczy charakter z niewielkim udziałem lasów. Użytki rolne zajmują 77% obszaru gminy, lasy 17%, na pozostałe przypada 6% obszaru gminy.

Ogólne użytkowanie rolne w obszarze gminy (wg danych geodezyjnych 1997)

Powierzchnia ha % ogólnej pow. użytków rolnych Użytki rolne w tym należące 10.586 100,00 do gosp. Indywidualnych z 10.530 czego: Grunty orne w tym należące 9.499 89,74 do gosp. Indywidualnych 9.484 Sady w tym należące do 192 1,81 gosp. Indywidualnych 180 Łąki w tym należące do gosp. 682 6,44 Indywidualnych 675 Pastwiska w tym należące do 213 2,01 gosp. Indywidualnych 191

W obrębie użytkowników rolnych największą powierzchnię zajmują grunty orne (89,74%). Użytki zielone stanowią 8,45%, a sady 1,81% ogólnej powierzchni użytków rolnych.

W użytkowaniu rolników indywidualnych znajduje się 9.800 ha użytków rolnych z czego na gospodarstwa indywidualne przypada 9.648 ha, a na działki rolne 152 ha.

Struktura obszarowa indywidualnych gospodarstw rolnych

Przedziały Liczba % z ogólnej Areał użytków % udział w powierzchni ha gospodarstw liczby we wład. ogólnej pow. gospodarstw poszcz. grup użytków rolnych obszarowych [ha] 1 – 2 243 9 377 4 2 – 5 1400 52 5500 57 5 – 10 1020 38 3521 36 >10 20 1 3 3 Razem 1683 100 9648 100

Przeważają gospodarstwa małe (2 – 5 ha) i bardzo małe (1 – 2 ha). Łącznie stanowią 61% ogólnej liczby gospodarstw. Gospodarstwa średnie stanowią 38%, a gospodarstwa o powierzchni >10 ha zaledwie 1% ogólnej liczby gospodarstw.

Średnia powierzchnia gospodarstw zajmuje 3,6 ha użytków rolnych.

Struktura upraw

Pszenica 1964 ha Żyto 920 Jęczmień 724 Owies 908 Pszenżyto 337 Buraki cukrowe 14 Rośliny oleiste 0,5 Strączkowe jadalne 63 Ziemniaki 1546 Mieszanki zbożowe 600 Motylkowe, pastew., trawy 1300 Inne 62,5 Razem 8438

W produkcji roślinnej dominują uprawy zbożowe. Największe powierzchnie zajmuje pszenica 1964 ha), żyto (920 ha), owies (908 ha), a z okopowych ziemniaki (1546 ha). Znaczne powierzchnie zajmują rośliny motylkowe, pastewne, trawy. Marginalną gałąź produkcji stanowi natomiast uprawa buraków cukrowych (14 ha). W centralnej części gminy występują sady, głównie wiśniowe, także plantacje malin, porzeczek czarnych, agrestu, truskawek.

Hodowla

Pogłowie zwierząt w gminie wynosi: Spis rolny 1995 Spis rolny 1996 szt szt Bydło ogółem w tym 6.288 6.228 krowy 3.529 3.491 Trzoda chlewna w tym 5.298 5.281 lochy 769 761 Konie 1.392 Nie ujęto w spisie Owce 41 44 drób 48.160 Nie ujęto w spisie

Dominuje chów bydła i trzody chlewnej. W stosunku do lat ubiegłych zaznacza się wyraźnie tendencja spadkowa w ilości hodowlanych zwierząt, wynikająca ze zmniejszenia się zbytu. W latach 1980 – 1988 pogłowie trzody chlewnej wynosiło ok. 30 tys. sztuk,, obecnie (spis rolny z 1996 roku) 6.228 szt. Zaznacza się dalszy spadek liczby hodowlanych zwierząt. Na terenie gminy znajdują się dwa gospodarstwa specjalistyczne: − W Ambrożowie – hodowla brojlerów − W Brzeziu – hodowla kur niosek

Na terenie sołectwa Kolonia Rzepin znajdują się użytkowane stawy rybne. Lecznica zwierząt znajduje się w sołectwie Pawłów z obsadą 4 lekarzy weterynarii. Lekarz Rejonowy znajduje się w Starachowicach.

Zakłady przetwórstwa rolno – spożywczego

Piekarnie Bostów Nowy Gąsior Bogusław Pawłów Szmalec Czesław Nieczulice Zębała Urszula

Masarnia Jawor Stefański Janusz

Branża zbożowo – młynarska (młyny wodno – elektryczne) Rzepin II Potszczeszcz Jarosław Wieloborowice Motyka Janusz Tarczek Kwieciński Janusz Kolonia Rzepin Pastuszka Kazimierz Nie występują branże: cukiernicza, owocowo – warzywna, rozlewnie napojów chłodzących i wód mineralnych, gorzelnie.

Wyposażenie w maszyny

Rolnicy indywidualni posiadają ogółem ok. 1431 ciągników oraz 800 przyczep. Ze środków transportu znajdowało się 23 samochody ciężarowe o ładowności 6 ton (Jelcz, Kamaz) oraz 123 samochody o ładowności 2 – 6 ton (typu Star).

Baza magazynowa

Na terenie gminy znajdują się dwa magazyny do przechowywania płodów rolnych i pasz; w Warszówku – magazyn zbożowo – paszowy, o poj. 200 ton i w Brzeziu – magazyn zbożowo – paszowy o poj. 300 ton.

LASY Gmina Pawłów położona jest w Świętokrzyskiej podzielnicy leśno – klimatycznej. Ogółem lasy i grunty leśne zajmują 2.330 ha co stanowi 17% ogólnej powierzchni Gminy. Największe zwarte kompleksy leśne występują w północnej części obszaru Gminy, oraz w części południowej w sołectwie Modrzewie (Modrzewski Las). Oprócz dużych, zwartych kompleksów występują małe powierzchnie leśne, rozrzucone głównie po obrzeżach gminy. Porastają najbardziej strome zbocza dolin (np. w dolinie Psarki – rezerwat Śniadka – Wąwóz Chmielowiec), wąwozy, parowy. Fragmentarycznie wzdłuż cieków i zagłębień terenowych występują lasy łęgowe. Szatę roślinną uzupełniają pozostałości starego zabytkowego drzewostanu parków podworskich oraz wyróżniające się w rolniczym krajobrazie gminy zadrzewienia śródpolne, dróg i siedlisk rolniczych. Pod względem siedliskowym występuje niewielkie zróżnicowanie. W dużym kompleksie leśnym położonym w północnej części gminy przeważają zdecydowanie dwa typy siedliskowe: bór mieszany świeży i las mieszany. W drzewostanie przeważa sosna i jodła (w części północno – zachodniej). Sporadycznie występuje dąb i brzoza. W mniejszych kompleksach leśnych w skupiskach drzew nie stanowiących lasu, występuje bardziej zróżnicowany drzewostan, w zależności od klasy bonitacji zalesionych gleb. Lasy w gminie Pawłów w przeważającej większości są własnością Skarbu Państwa i zajmują 2.055 ha (87% ogólnej powierzchni leśnej gminy). Pozostałe są własnością rolników indywidualnych. Największe powierzchnie lasów prywatnych znajdują się w sołectwach: Modrzewie (110 ha), Radkowice (54,27 ha), Szerżawy (16,03 ha). Pod względem organizacyjnym lasy państwowe należą do nadleśnictw : Skarżysko (1099 ha) i Suchedniów (ok. 956 ha). Cały zwarty kompleks leśny położony w północnej części gminy objęty został Sieradowickim Parkiem Krajobrazowym. Są to lasy ochronne I grupy, w sąsiedztwie których zabroniona jest ze szczególnymi rygorami uciążliwa działalność gospodarcza, a także lokalizacja nowych zakładów czy ujęć wodnych. Wszystkie powierzchnie leśne i obszary nie będące lasami (tereny zadrzewione) spełniają bardzo ważne funkcje ochronne; wodochronne (w tym Głównego zbiornika Wód Podziemnych), glebochronne a także krajobrazowe. Dolesienia wskazane na glebach o najniższej bonitacji, w sąsiedztwie dużych kompleksów leśnych (przede wszystkim w północnej części gminy), na terenach o dużych spadkach

zagrożonych silna erozja glebową, wzdłuż cieków wodnych, w pasie ochronnym wokół zbiornika „Wióry”.

PODSUMOWANIE

Rolnictwo

− Gmina Pawłów należy do gmin podmiejskich, stanowiących zaplecze żywicielskie dla sąsiadujących ośrodków miejsko – przemysłowych, a w szczególności dla miasta Starachowice. − Jest to gmina o charakterze wybitnie rolniczym. Naturalne warunki glebowe są bardzo korzystne. W zdecydowanej przewadze występują gleby wytworzone z utworów lessowych (cała środkowa część gminy). − Użytki rolne zajmują 77% obszaru gminy, a w obrębie użytków rolnych grunty orne zajmują 89,74% powierzchni. − Gleby najwyższych klas bonitacji II i III stanowią 62,8%, a łącznie z glebami IV klasy – 91,8% wszystkich gleb w obrębie gruntów ornych. − Zdecydowanie przeważają najwartościowsze kompleksy przydatności rolniczej. Kompleksy pszenne – pszenny b. dobry, pszenny dobry i pszenny wadliwy – zajmują 7,9% pow. gruntów ornych. Nadają się pod uprawy najbardziej wymagających pod względem glebowym roślin (w szczególności pszenicy, buraków cukrowych, warzyw gruntowych). − Słabsze gleby i niższe kompleksy glebowe (żytnie i zbożowo – pastewne) występują w części północnej i południowej gminy. − Warunki agroklimatyczne SA średnio korzystne, z występowaniem średnio – wysokiego ryzyka dla uprawy roślin gruntowych o dużych wymaganiach cieplnych oraz większości gatunków drzew owocowych. − Gleby wytworzone z utworów lessowych, zalegające na stokach i zboczach dolinnych o dużym natchnieniu, narażone są na erozję wodną, wymagane podjęcie zabiegów przeciwerozyjnych. − Lokalne przetwórstwo rolno – spożywcze jest słabo rozwinięte. W gminie znajdują się piekarnie, masarnia oraz zakłady przemiału zbóż. Brak jest zakładów przetwórczych wykorzystujących miejscowe surowce rolnicze, a zwłaszcza mleka, owoców i warzyw. − Produkcja rolna małoopłacalna – brak zbytu na surowce rolnicze, szczególnie wyraźny w ostatnich latach. Pogłowie trzody chlewnej w latach 1980 – 1988 wynosiło 30000 sztuk (dla „Konstaru” – Zakładów Mięsnych w Starachowicach), obecnie – 6.228 sztuk. Podobnie zmniejszyła się, wraz z brakiem zbytu na owoce, powierzchnia plantacji czarnej porzeczki, malin i agrestu z ok. 700 ha do ok. 200 ha.

Lasy

− Zajmują ok. 17% ogólnej powierzchni gminy. W większości są to lasy państwowe (2055 ha), pozostałe należą do rolników indywidualnych. − Wszystkie powierzchnie leśne objęte zostaną ochroną. Duży zwarty kompleks leśny w północnej części gminy znajduje się w obrębie Sieradowickiego Parku

Krajobrazowego i w strefach ochronnych Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Lasy spełniają ważne funkcje ochronne, wodochronne, glebochłonne i krajobrazowe. − Pod zalesienia wskazane są tereny o niskich klasach bonitacyjnych, położone w sąsiedztwie dużych kompleksów leśnych, silnie nachylone, stoki i zbocza dolinne, tereny pasa ochronnego wokół zbiornika „Wióry”.

4. Zagrożenia środowiska przyrodniczego

Środowisko przyrodnicze ulega ciągłym zmianom, a decydujące znaczenie w procesie tych zmian ma człowiek, który często w sposób nieprzemyślany i nierozważny obniża walory środowiska przyrodniczego. Szczególnie podatne na zniszczenia są zbiorniki wód podziemnych, stanowiące podstawowe źródło zaopatrzenia w wodę. Zbiornikom tym zagrażają przede wszystkim nieprawidłowości w gospodarce odpadami komunalnymi i przemysłowymi oraz niedostateczne unieszkodliwienie ścieków na obszarach pozbawionych kanalizacji. Wody podziemne są słabo chronione przed przenikaniem zanieczyszczeń z powierzchni terenu. Pobieranie ich przez ujęcia powoduje wsiąkanie wód powierzchniowych do zbiorników wodonośnych w strefach lejów depresji ujęć. Ponieważ są one z reguły zanieczyszczone (III klasa i pozaklasowe), stwarza to poważne niebezpieczeństwo zanieczyszczenia wód podziemnych. Największe zagrożenie dla wód podziemnych stanowią: − Nieszczelne szamba i brak kanalizacji, − Zanieczyszczenia ściekami komunalnymi i przemysłowymi, − Wysypiska odpadów komunalnych i przemysłowych, − Punkty dystrybucji i przetaczania paliw płynnych, − Ścieki z ferm hodowlanych, − Niewłaściwe stosowanie środków ochrony roślin i nawozów. Ponadto opady pyłów i zanieczyszczenie powietrza gazami powoduje zakwaszenie wód. Wg materiałów Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska (Wojewódzki Inspektorat w Kielcach) emisja zanieczyszczeń powietrza (kg) w 1995 dla gminy Pawłów wynosiła: pyły 2225, SO2 1834, tlenki azotu 568, tlenek węgla 4812. Istnieje niebezpieczeństwo zaśmiecania lejów źródłowych w sąsiedztwie wsi i przysiółków przez dzikie wysypiska śmieci (opakowania po detergentach, herbicydach, pestycydach, nawozach sztucznych itp.). Zbyt mała ilość pojemników na odpady komunalne powoduje, że cześć odpadów składowana jest w lasach i potokach, co stanowi bezpośrednie zagrożenie dla środowiska. W gminie brak kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków, a system szamb nie rozwiązuje problemu ścieków, ponieważ brak ścisłej kontroli nad ich szczelnością i opróżnieniem. Użytkownicy szamb częściowo je opróżniają wylewając zawartość do ziemi. Lokalne urządzenia w postaci suchych ustępów lub indywidualnych kanalizacji sanitarnych z dołami gnilnymi są zagrożeniem dla środowiska na terenie całej gminy. Ścieki te są wykorzystywane rolniczo, stąd odpływają powierzchniowo zanieczyszczając wody otwarte lub infiltrują do gruntu powodując zanieczyszczenie wód wgłębnych. W związku z budową zbiornika „Wióry” na rzece Świślina, który będzie Stanowic ujęcie wody pitnej dla miasta Ostrowiec Świętokrzyski i okolicznych wsi, utrzymanie tego negatywnego stanu jest wykluczone.

Obecnie w porozumieniu z gminami ościennymi przystąpiono do realizacji programu kanalizowania gminy. Obserwuje się zły stan wód powierzchniowych na wszystkich ciekach wodnych w rejonie gminy Pawłów (Świślina nie odpowiada żadnej klasie czystości, Psarka również, wprowadzając w obszar gminy wody już zanieczyszczone ściekami komunalno – przemysłowymi z terenu Bodzentyna, Pokrzywianka jest odbiornikiem ścieków z Rudek). Stan czystości rzek gminy Pawłów w 1996 r. wg monitoringu Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska (Kielce).

Lp Rzeka Odcinek rzeki Długośc Stwierdzon Wskaźniki odcinka a kl. decydujące o klasie czystości czystości 1 Pokrzywianka Od źródeł do 12 km 13,6 III m. Coli, azotyny, Od 12 km do ujścia 12,0 non fosfor org. m. Coli, zawiesina 2 Psarka Na całej długości 20,5 non Zawiesina, azotyny, m. Coli 3 Świślina Od źródeł do ujścia 30,8 non m. Coli, zawiesina, Do Kamiennej azotyny

Istnieje konieczność poprawy stanu czystości wód rzek i strumieni na terenie całej gminy, oraz konieczność sanitacji dolin, na których przewiduje się budowę zbiorników wodnych. Stan obecny jest niekorzystny ze względu na budowę zbiornika „Wióry”. W tej sytuacji jak również mając na względzie niekorzystne warunki hydrogeologiczne całej gminy (z wyjątkiem wsi Szerzawy i Bronkowice) należy wprowadzić system stref ochronnych od wszystkich źródeł i ujęć wody na terenie gminy. Zasady wyznaczenia stref ochronnych ujęć wody na terenie gminy szczegółowo przedstawiono w opisie nieobowiazującego MPOZP (1993 r.). Zaznaczyć należy również, że budowa zbiornika „Wióry” oraz planowanych kolejnych zbiorników retencyjnych, w znaczącym stopniu wpłynie na rozwój gospodarczy gminy i gospodarowanie przestrzenią. Nie mniej jednak realizacja tej inwestycji i jej skala (wielkość zbiornika) może wpłynąć niekorzystnie na walory środowiska naturalnego gminy (wycięcie drzew i krzewów, zmniejszenie humusu, likwidacja istniejących niszy ekologicznych, zniszczenie humusu, likwidacja istniejących niszy ekologicznych, zniszczenie stanowisk lęgowych zwierząt i ptaków itp.). Utrzymująca się groźba powodzi obszarów leżących w dolinach rzek: Psarki, Świśliny i Czarnej Wody na terenie gminy Pawłów, także wiąże się z potrzebą budowy zbiorników retencyjnych oraz regulacją niektórych odcinków brzegowych rzek jak również wprowadzeniem zakazu zabudowy w terenach zalewowych. Równocześnie należy zadbać o nienaruszenie ekosystemów lokalnych przez niewłaściwe regulacje, przekopy, skracanie meandrów dolin rzecznych, jak również prace melioracyjne. Problemem są zanieczyszczenia spowodowane przez rolnictwo i hodowlę oraz stosowanie nawożenia i środków ochrony roślin. Zanieczyszczenia te przedostają się do podłoża lub spływają powierzchniowo do cieków zwłaszcza w okresach roztopowych lub występowania intensywnych opadów atmosferycznych. Niekorzystny wpływ na krajobraz ekologiczny ma niszczenie lasów łęgowych, zadrzewień i zakrzewień śródpolnych oraz 28

przydrożnych. Brak przepustów dla roślinności i małych zwierząt przez główne szlaki komunikacyjne stanowi poważna barierę ekologiczną.

V. ZAGADNIENIA DEMOGRAFICZNO – LUDNOŚCIOWE

1. OCENA WARUNKÓW ŻYCIA MIESZKAŃCÓW GMINY NA TLE UWARUNKOWAŃ DEMOGRAFICZNYCH

UWARUNKOWANIA ROZWOJU

Do ważniejszych uwarunkowań rozwoju obszaru gminy należą zjawiska wynikające z: − Warunków środowiska, − Rozwoju demograficznego, − Ogólnego stanu gospodarki – stopnia towarowości produkcji rolnej i struktury agrarnej, − Systemu instrumentów oddziaływania samorządu na gospodarkę – wielkości majątku będącego własnością samorządu, − Współzależności z sąsiednimi gminami, usytuowaniem w regionie i możliwością komunikowania się (drogi, łączność telefoniczna), − Wielkość problemów rozwojowych w różnych dziedzinach życia społeczno – gospodarczego (ochrona środowiska, zatrudnienie, mieszkalnictwo, problemy rolnictwa) oraz możliwości finansowych gminy w ich rozwiązywaniu.

 Uwarunkowania demograficzne

− Wysoki przyrost naturalny, jednak szybko zmniejszający się w ostatnich latach, − Utrzymujące się ujemne saldo migracji, − Zmiany w strukturze wieku ludności – systematyczne zmniejszanie się liczby dzieci i młodzieży w stosunku do ogółu ludności, wzrost subpopulacji ludności w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym, − Wzrost zasobów siły roboczej, a w związku z tym problem z ich zagospodarowaniem (wysoki – jeden z najwyższych w województwie – poziom bezrobocia).

 Uwarunkowania związane z bazą ekonomiczną

Na rozwój bazy ekonomicznej gminy ma wpływ nie tylko jej obecny potencjał gospodarczy (głównie tradycje, półtowarowe rolnictwo z wyspowym występowaniem rolnictwa specjalistycznego), ale w znacznej mierze rozwój sąsiednich ośrodków przemysłowych, które były tradycyjnym pozarolniczym rynkiem pracy ludności gminy. Uwarunkowaniami korzystnymi dla rozwoju bazy ekonomicznej gminy są: − Wysoka jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej, − Bliskość ośrodków miejskich Aglomeracji Staropolskiej, które są rynkiem zbytu produktów rolnych, dają częściowo zatrudnienie mieszkańcom gminy oraz oferują usługi ponadlokalne, szczególnie istotne w zakresie szkolnictwa średniego, − Dogodne połączenia drogowe, szczególnie ze Starachowicami,

− Walory przyrodniczo – krajobrazowe obszaru gminy, a także jej bezpośredniego otoczenia, − Potencjał ludzki; znaczne zasoby pracy, − Widoczne już obecnie stopniowe wprowadzanie funkcji pozarolniczych na obszarach gminy; dość wysoka dynamika powstawania nowych podmiotów gospodarczych.

Niekorzystne cechy rzutujące na rozwój gospodarczy gminy to: − Regres (w skali kraju) rozwój aglomeracji miejsko – przemysłowych północnych obszarów województwa kieleckiego, co w wyraźny sposób odcina znaczący niegdyś rynek pracy, − Rozdrobniona struktura agrarna, − Słabe wyposażenie w infrastrukturę techniczną, a szczególnie niski stopień telefonizacji (choć w ostatnich latach dynamicznie wzrastający) brak systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków, zły stan techniczny dróg oraz występowanie obszarów zagrożonych trwałym deficytem wody, − Nadmierne zatrudnienie w rolnictwie, − Niski poziom wykształcenia ludności, z dominującym w grupie ludności z wykształceniem ponadpodstawowym – wykształceniem zawodowym, − Utrzymujący się niski współczynnik solaryzacji młodzieży w wieku 18 – 24 lat.

Demografia

Gminę Pawłów na koniec 2010 roku zamieszkiwało 15447 osób, w tym 7561 kobiet. Średnia gęstość zaludnienia kształtowała się na poziomie 111 osób/km², przy średniej dla terenów wiejskich województwa wynoszącej 101 osób/km². W poszczególnych latach ludność gminy wynosiła: 1985 r. – 15038 1992 r. – 15312 1993 r. – 15343 1994 r. – 15386 1995 r. – 15429 2010 r. – 15447

Procesami kształtującymi stan ludności gminy był przyrost naturalny i migracje.

. Przyrost naturalny – w roku 1996 był bardzo niski i wynosił 11 osób – 0,7 osoby na 1000 ludności (średnio dla obszarów wiejskich województwa 0,2/1000 ludności). Był on wynikiem bardzo niskiego poziomu urodzeń – 180 0sób (11,8/1000 ludności) przy dość wysokim poziomie zgonów – 165 (11,0/1000 ludności). W latach wcześniejszych poziom urodzeń był wysoki (znacznie wyższy od średniego dla województwa) lecz od początku lat 90-tychwykazywał tendencje spadkowe. W 1989 roku było to 285 urodzeń, podczas gdy w 2010 już tylko 229, towarzyszył mu prawie stały, niezbyt wysoki jak na tereny wiejskie poziom zgonów wynoszący ok. 160 osób rocznie. Będący różnicą poziomu urodzeń i zgonów – przyrost naturalny, pomimo ciągłego zmniejszania się, był dość wysoki: w 1992 roku – 117 osób, w 1995 r. – 68 osób. Rok 2010 przyniósł znaczne załamanie przyrostu naturalnego – 11 osób;

. Migracje – saldo migracji, będące różnicą napływu i odpływu ludności, było w całym analizowanym okresie ujemne i bardzo wysokie, przy czym w latach 90-tych uległo znacznemu zmniejszeniu (1989 roku – 235 osób, 2010 r. – 62 osoby). W roku 2010 nastąpił gwałtowny wzrost emigracji z obszaru gminy, przez co saldo migracji przyjęło znacznie wyższe wartości ujemne – 204 osoby (-13,5 osób na 1000 ludności). Analogiczny wskaźnik dla wsi województwa wynosił -2,3. Dla ruchów migracyjnych charakterystyczny był bardzo wysoki, utrzymujący się nawet w latach 90-tych odpływ ludności do miast.

Ludność gminy zwiększyła się więc dzięki przyrostowi naturalnemu. Jednak spadek przyrostu przy trwającym nadal dość wysokim odpływie migracyjnym doprowadził do niekorzystnych zmian w strukturze wieku i płci populacji wiejskiej. Zmniejszający się poziom urodzeń oraz odpływ ludności – głównie młodszych roczników – wpływają na pogłębienie się zjawiska starzenia ludności. Systematycznie pogarszają się wzajemne relacje ludności powyżej 65 lat do subpopulacji dzieci i młodzieży.

1989 1992 1995 2010 Liczba małżeństw 142 109 107 b.d. Liczba urodzeń 285 275 229 180 Liczba zgonów 179 158 161 165 Przerost naturalny 106 117 68 11 Saldo migracji -235 -118 -62 -204 ws wskaźniki na 1000 mieszkańców Małżeństwa 9,1 7,0 6,9 b.d. Urodzenia 18,3 17,7 14,7 11,8 Zgony 11,5 10,2 10,3 11,0 Przyrost naturalny 6,8 4,4 4,4 0,7

Odpływ ludności, głównie roczników młodszych, powoduje także zakłócenia równowagi populacji ludności pod względem płci. Syntetycznym odzwierciedleniem zmian zachodzących w strukturze płci jest współczynnik feminizacji, określający liczbę kobiet przypadającą na 100 mężczyzn. Współczynnik ten, choć niski i bardzo niekorzystny, uległ w ostatnich latach nieznacznej poprawie, bowiem w 1989 roku wynosił 97,6 a w 2010 – 98,9 kobiet na 100 mężczyzn. Świadczy to o dwóch równolegle zachodzących procesach, a mianowicie: zmniejszeniu się odpływu kobiet ze wsi oraz zwiększeniu się powrotu kobiet – w większym stopniu niż mężczyzn – z miasta na wieś. Pomimo postępującej poprawy proporcji płci, zjawisko deformacji proporcji nadal występuje. Problem ten dotyczy przede wszystkim młodszej generacji. W wielu wsiach obserwuje się niedobór młodzieży płci żeńskiej, która uprzednio częściej migrowała do miast. Stwarzało to trudności z zakładaniem rodzin i zwiększało tendencję do ucieczki ze wsi również młodych mężczyzn. W roku 1993 na 100 mężczyzn w wieku 20 – 39 lat przypadało 79 kobiet, przy analogicznej średniej dla wsi województwa wynoszącej 84. Wynikiem systematycznego spadku liczby urodzeń przy nieznacznie zmniejszającym się poziomie zgonów oraz stałego odpływu ludności, szczególnie młodszej wiekowo – były przemiany struktury wiekowej ludności idące w kierunku starzenia się ludności gminy, co przedstawia poniższe zestawienie: 31

1993 1995 2010 Dynamika 1993 – 2010 osoby % osoby % osoby % Ludność ogółem w 15343 100,0 15429 100,0 15209 100,0 99,1 tym: w wieku - 4708 30,6 4706 30,5 4597 30,2 97,6 przedprodukcyjnym (0 – 17 lat) - produkcyjnym 8362 54,6 8422 54,6 8287 54,5 99,1 (18-59/64 lat) -poprodukcyjnym 2273 14,8 2301 14,9 2325 15,3 102,3 (powyżej 60/65 lat)

Pomimo, że w ostatnich latach nastąpiło pogorszenie się relacji pomiędzy ludnością w wieku powyżej 65 lat a subpopulacją dzieci i młodzieży, to nadal ludność gminy cechowała się bardzo młodą strukturą wieku. Subpopulacja dzieci i młodzieży, mimo tendencji malejących, stanowi tu nadal powyżej 30 % ludności, przy średniej dla wsi województwa 27,9 %. Wyższy jest także udział ludności w wieku produkcyjnym – 54,5% (wsie województwa – 53,9%). Ludności w wieku poprodukcyjnym, mimo sukcesywnego wzrostu, stanowi 15,3 % (wsie województwa 18,2%). Obciążenie ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku nieprodukcyjnym wynosi 84 osoby na 100. Jest to wskaźnik wysoki (średnia krajowa 70), ale nieznacznie korzystniejszy od średniej dla obszarów wiejskich województwa – 86.

Reasumując: . Korzystnymi cechami populacji ludności gminy Pawłów są: − „młoda” struktura wieku, − Niski udział ludności w wieku poprodukcyjnym, − Wysoki, jak na obszary wiejskie, udział ludności w wieku produkcyjnym. . Niekorzystnymi trendami procesów demograficznych zachodzącymi w ostatnich latach są: − Osłabienie dynamiki rozwoju ludności, głównie poprzez spadek działalności kobiet, − Postępujący spadek urodzeń, szczególnie niski poziom w 1996 roku, czego skutkiem był bardzo niski przyrost naturalny, − Nadal wysoki poziom odpływu ludności do miast, − Zmniejszająca się liczba zawieranych małżeństw.

Te niekorzystne trendy w przebiegu procesów demograficznych są skutkiem trudności ekonomicznych społeczeństwa, szczególnie młodego pokolenia (wysokie bezrobocie młodych, niedostępność – głównie finansowa – mieszkań, niskie dochody, rozwarstwienie materialne), ale również – zmiany zachowań prokreacyjnych idących w kierunku opóźnienia decyzji o zawieraniu związku małżeńskiego, jak i posiadania potomstwa.

Rynek pracy

Podstawowym miejscem pracy ludności gminy jest własne gospodarstwo rolne. Ponad 65% zawodowo czynnych znajduje zatrudnienie w rolnictwie. Udział ten w ostatnich latach wzrasta w związku z powrotem wyłącznie do pracy na roli ludności dotychczas dwuzawodowej, po utracie zatrudnienia w ośrodkach przemysłowych. W okresie przed transformacja ustrojową ponad 50% gospodarstw domowych chłopskich było o charakterze wielozawodowym a ponad 40% zawodowo czynnych pracowało poza swoim gospodarstwem rolnym. Pozarolniczy rynek pracy w gminie jest ubogi. W systemie REGON roku na obszarze gminy zarejestrowanych było 325 podmiotów gospodarczych, z czego 278 (85%) stanowiły zakłady osób fizycznych. Dynamika wzrostu w stosunku do roku 1995 wynosiła 109,4%, w tym dla jednostek będących własnością osób fizycznych110,3%. Podmioty zarejestrowane w gminie stanowiły 0,6% ogółu podmiotów województwa, co przy 1,3% udziale ludności świadczy o znacznie niższym niż średnio w województwie rozwoju aktywności gospodarczych. Dynamika przyrostu podmiotów gospodarczych w gminie w ciągu ostatnich 4 lat była jednak wyższa niż średnio w województwie i wynosiła 139,5% (województwo 123,6%). W strukturze własnościowej dominowały podmioty prywatne, sektor publiczny stanowiła 17 podmiotów własności komunalnej. Najwięcej podmiotów zarejestrowanych było w dziale handel i naprawy – 159, działalność produkcyjna – 36, budownictwo – 29 oraz transport – 25. Wg danych statystycznych, nie obejmujących pracujących w rolnictwie indywidualnym oraz małych podmiotów gospodarczych, liczba pracujących w gminie wynosiła:

1992 1994 1995 2010 Ogółem 502 626 582 605 Przemysł 23 53 66 122 Budownictwo 7 35 27 14 Handel i naprawy 59 38 21 6 Transport, - 14 14 15 łączność

Ilość miejsc pracy oferowanych na terenie gminy była więc niewielka i wskazywała w ostatnich latach znaczne wahania. Jedynie w dziale przemysł ilość zatrudnionych systematycznie rosła. Ludność gminy w znacznej ilości dwuzawodowa znajdowała dotychczas zatrudnienie w pobliskich ośrodkach przemysłowych Aglomeracji Staropolskiej, głównie Starachowicach i Ostrowcu Świętokrzyskim. Dlatego też przemiany strukturalne w gospodarce tych ośrodków oraz spowodowane przez nie załamanie się dotychczasowych rynków pracy, było przyczyną wystąpienia w gminie zjawiska bezrobocia o dużej skali. Poziom bezrobocia w gminie sięga 22,9% ludności w wieku produkcyjnym, co jest jednym z najwyższych wskaźników w województwie kieleckim, gdzie analogiczny średni wskaźnik wynosi 14,0%. Wskaźnik bezrobocia – stopa bezrobocia – mierzona od liczby

zawodowo czynnych jest w gminie znacznie wyższa, a dla całego RUP Starachowice wynosiła na koniec 2010 roku 28,6% (stopa bezrobocia dla województwa kieleckiego – 15,9%). Liczba bezrobotnych w poszczególnych latach wynosiła: 1992 r. – 1519 1993 r. – 2121 1994 r. – 2076 1995 r. – 2147 2010 r. - 1899 Poziom bezrobocia utrzymywał się więc od 2010 roku na podobnym poziomie. Spadek liczby bezrobotnych w 2010 roku spowodowany był głównie działaniami dyscyplinującymi urzędu pracy oraz wejściem w życie przepisów prawnych zmieniających zasady przydzielania zasiłków, głównie dla absolwentów. Liczba miejsc pracy w tym czasie na obszarze gminy nieznacznie wzrosła, a w pobliskich Starachowicach i Ostrowcu Świętokrzyskim – nadal uległa zmniejszeniu. Pozostałe zmiany w strukturze bezrobocia: − Zmniejszenie się ilości bezrobotnych zwalnianych z przyczyn zakładów pracy (tendencja ogólnokrajowa), − Zwiększenie się liczby bezrobotnych nie posiadających prawa do zasiłku, − Utrzymywanie się wysokiego poziomu bezrobotnych pozostających bez pracy ponad 12 miesięcy (36,4% ogółu bezrobotnych). Bezrobocie rejestrowane na wsi nie odzwierciedla w pełni skali tego zjawiska. Problemem jest tu nie tylko wysoka liczba bezrobotnych pozostających bez pracy, ale także nadzatrudnienie (w stosunku do areału gospodarstw i osiąganych w nim wyników finansowych) w gospodarstwach rolnych, obecnie wzrastające w związku z powrotem do pracy na roli osób zwalnianych z zakładów przemysłowych. Jest to przyczyną uzyskiwania zbyt małych dochodów na jednego pracującego w gospodarstwie rolnym. Poza tym posiadanie gospodarstwa rolnego o powierzchni powyżej 2 ha eliminuje nawet uprzednio zatrudnionych pracowników dwuzawodowych z rejestru bezrobotnych, co wpływa na zmniejszenie się liczby korzystających z zasiłków dla bezrobotnych, ale także nie daje możliwości korzystania przez nich ze środków Funduszu Pracy przeznaczonych na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu (szkolenia, zmiana kwalifikacji, pożyczki).

Reasumując:

Podstawowym miejscem pracy ludności gminy są indywidualne gospodarstwa chłopskie. Pozarolniczy rynek pracy na obszarze gminy jest dość ubogi. Funkcjonują tu głównie niewielkie firmy, będące własnością osób fizycznych, zatrudniające niewielką liczbę pracowników. Natomiast znaczna liczba zawodowo czynnych związana jest z rynkiem pracy pobliskich ośrodków przemysłowych, stąd duża skala bezrobocia będąca odpowiedzią na załamanie się gospodarki tych ośrodków. Dlatego też nadzieje na zmniejszenie się liczby bezrobotnych należy wiązać z powołaniem Specjalnej Strefy Ekonomicznej w Starachowicach. Problemem pozostaje natomiast słaby poziom wykształcenia ludności, głównie zawodowego, a więc niezbyt podatnego na zmieniające się potrzeby rynku. Szansą na podniesienie poziomu kwalifikacji będą zapewne szkolenia organizowane przez RUP w ramach aktywnych form walki z bezrobociem.

MIESZKALNICTWO

Zasoby mieszkaniowe gminy Pawłów na koniec 2010 roku wynosiły 3637 mieszkań o 11056 izbach. Były to głównie mieszkania w zabudowie zagrodowej.

Na przestrzeni lat 1989 – 2010 stan zasobów przedstawiał się następująco:

1982 1992 1993 1994 1995 2010 Dynamika 1989 – 2010 Mieszkania 3397 3466 3584 3592 3596 3637 107,1 Izby 9792 10153 10783 10833 10862 11056 112,9 Powierzchnia 198,9 206,2 218,5 219,4 220,4 224,7 112,9 użytkowa w tys. m²

Wzrost zasobów mieszkaniowych gminy nie był wysoki (o 7,1%) nieco wyższy był przyrost liczby izb – o 12,9%, co było wynikiem budowy mieszkań większych i o lepszym standardzie. Efekty mieszkaniowe uzyskane w gminie były zapewne poniżej potrzeb, ale i tak przewyższały średnie dla województwa, a w szczególności dla jego obszarów wiejskich.

W poszczególnych latach oddano do użytku:

1989 1992 1994 1995 2010 Mieszkania 22 18 12 10 41 Izby 105 81 50 41 194 Pow. użytkowa 2117 1572 1092 918 4300 w m² Przeciętna p.u. 96,2 87,3 91,1 91,8 104,8 na 1 mieszkanie

Ilość mieszkań oddawanych w poszczególnych latach była niewielka, oprócz znacznego wzrostu w roku 2010, kiedy to wzrosła także znacznie powierzchnia użytkowa oddawanych mieszkań. Dynamika wzrostu zasobów znacznie podwyższała dynamikę wzrostu ludności co wpłynęło korzystnie na kształtowanie się standardów mieszkaniowych.

Stopień zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych osiągnął następujące wartości:

1989 1992 1995 2010 Średnie dla wsi wojew. Liczba osób na 4,43 4,34 4,21 4,18 3,7 mieszkanie Liczba izb w 2,88 2,93 3,02 3,04 3,29 mieszkaniu Liczba osób na 1,54 1,48 1,39 1,37 1,11 35

izbę Powierzchnia użytkowa w m² na: 1 mieszkanie 58,5 59,5 61,2 61,8 64,1 1 osobę 13,2 13,7 14,5 14,8 17,6

Porównując standardy mieszkaniowe w gminie w latach 1989 – 2010 należy stwierdzić znaczną poprawę idącą w kierunku zmniejszenia zagęszczenia mieszkań oraz powiększenia ich powierzchni użytkowej. Jednak nadal wszystkie standardy są niższe niż średnie dla wsi województwa, które i tak na tle kraju należą do niskich. W ostatnich latach zwiększył się także poziom wyposażenia zasobów mieszkaniowych w podstawowe instalacje sanitarno – techniczne, szczególnie wodociągowe. Biorąc pod uwagę konieczność polepszenia standardów, a także niezbędna wymianę starej, substandardowej substancji mieszkaniowej – potrzeby na tereny mieszkaniowe gminy są znaczne.

WYBRANE SFERY USŁUG PUBLICZNYCH

Oświata i wychowanie

a. Przedszkola Na terenie gminy nie funkcjonuje obecnie żadna placówka przedszkolna. Przy szkołach podstawowych działają klasy 0, do których uczęszczają dzieci 6-letnie – w 2010 roku 261 dzieci. Opieką przedszkolną objętych było więc ok. 25% dzieci w wieku 3 – 6 lat. Od początku lat 90-tych następował spadek liczby dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym. Powodem tego procesu było: postępujące bezrobocie rodziców, rosnące koszty pobytu dzieci w placówkach wychowania przedszkolnego oraz zmniejszenie się liczby dzieci w wieku przedszkolnym. Brak w gminie placówki przedszkolnej oraz objęcie wychowaniem przedszkolnym tylko dzieci 6-letnich w klasach 0 już na wstępie obniża poziom startu dzieci z gminy w stosunku do dzieci miejskich korzystających głównie z lepiej wyposażonych przedszkoli.

b. Szkoły podstawowe W roku szkolnym 2009/2010 na obszarze gminy prowadziło działalność 13 szkół podstawowych, do których uczęszczało 2111 dzieci. Szkoły te dysponowały 100 pomieszczeniami do nauki. Standard obrazujący warunki nauki w szkole liczba dzieci na 1 p. d. n., wynosił więc 21 dzieci i był jak na obszary wiejskie dość wysoki. Zlikwidowano 2 placówki szkolne, znacznemu zmniejszeniu uległa liczba nauczycieli (2010 r. – 184, 2010 r. – 151), natomiast liczba uczęszczających dzieci pozostała na podobnym poziomie ok. 2100 osób, co pogorszyło standard nauczania. Występują także znaczne braki w wyposażeniu szkół w pracownie szkolne i pomoce przedmiotowe. Pomimo przeprowadzanych w ostatnich latach remontów i modernizacji, problemem jest nadal stan techniczny szkół, konieczność ich modernizacji oraz brak pełno wymiarowych sal gimnastycznych i urządzonych boisk szkolnych.

Zdrowie i opieka społeczna

Ambulatoryjną opiekę zdrowotną sprawuje na obszarze gminy Gminny Ośrodek Zdrowia w Pawłowie oraz Wiejskie Ośrodki Zdrowia w Kałkowie, Chybicach, Radkowicach i Szerzawach i Krajkowie. Dysponują one 13 gabinetami lekarskimi, w tym jedynie GOZ pełnym zestawem gabinetów lekarskich. Liczba ludności przypadająca na 1 placówkę wynosiła 2,5 tys. osób, a na 1 gabinet lekarski 1170 osób. Niski był jednak stan zatrudnienia lekarzy – 5 osób i lekarzy dentystów – 2 osoby. Sytuacja pod tym względem od początku lat 90-tych nie uległa poprawie i była znacznie mniej korzystna niż na innych obszarach wiejskich województwa, co obrazują poniższe zestawienia:

Zatrudniony personel służby zdrowia w 2010 r. – wskaźnik na 10 tys. mieszkańców gmina Obszary wiejskie Średnio dla wojew. województwa Lekarze 3,9 6,0 21,0 Lek. dentyści 1,3 1,9 3,9 pielęgniarki 13,8 17,6 58,0

Placówki opieki zdrowotnej pomimo dość dobrej dostępności i podnoszeniu ich standardu wyposażenia (realizacja gabinetu rehabilitacyjnego, co jest rzadkością w obszarach wiejskich), dysponują niewystarczającym potencjałem kadrowym. Chodzi tu głównie o deficyt lekarzy i lekarzy stomatologów. Specjalistyczną opiekę zdrowotną zapewniają ludności gminy placówki zlokalizowane na terenie Starachowic.

Kultura

Na obszarze gminy funkcjonuje Gminny Dom Kultury w Pawłowie. Do końca bieżącego roku ma być oddana jego nowa siedziba o powierzchni użytkowej 459 m². W 1996 roku działały biblioteki: Gminna Biblioteka w Pawłowie z filiami w Kałkowie, Radkowicach, Tarczku i Ambrożowie. Biblioteki te zgromadziły księgozbiór 49,4 tys. woluminów, z którego korzystało 2029 czytelników. Na przestrzeni lat 1989 – 2010 zlikwidowano 2 filie biblioteczne i 13 punktów, znacznemu zmniejszeniu uległ także zgromadzony księgozbiór (o 7 tys. woluminów) oraz ilość czytelników.

Standardy jakie osiągnięto w poszczególnych latach to:

1989 1992 2010 Liczba ludności na 1 placówkę bibliot. - w gminie 2152 3062 3686 - we wsiach woj. 2260 2585 2748 Księgozbiór na 1000 mieszkańców - w gminie 3750 3629 3204 37

- we wsiach woj. 4130 3742 3580 Wypożyczenia na 1 czytelnika - w gminie 13,6 19,0 21,2 - we wsiach woj. 16,8 18,6 19,0

Jak wynika z powyższego kryzys placówek bibliotecznych dotknął także pozostałe obszary wiejskie województwa (charakterystyczne dla całego kraju), jednak wzrosła aktywność czytelników – wzrost wypożyczeń. Możliwość korzystania z placówek bibliotecznych była w gminie znacznie mniej korzystna niż na innych obszarach wiejskich województwa. Pozostałe obiekty kultury to obiekty sakralne, szczególnie Sanktuarium Maryjne Bolesnej Królowej w Kałkowie oraz kościół w: Tarczku, Chybicach, Rzepinie, Pawłowie i Świętomarzy. Urządzenia infrastruktury społecznej są więc na obszarze gminy dotychczas rozwinięte bardzo słabo. Pomimo znaczącego inwestowania przez Gminę w ostatnich latach w modernizację (szkoły, ośrodki zdrowia) a nawet budowę nowych obiektów (gminny dom kultury) – to jednak uzyskane tu standardy są niższe od średnich dla województwa, również dla jego obszarów wiejskich. Te dysproporcje mają swoje zaszłości od wielu lat. Podniesienie jakości usług społecznych ma jednak niebagatelne znaczenie dla uatrakcyjnienia miejsca zamieszkania, które to obok podniesienia poziomu cywilizacyjnego wsi (infrastruktura techniczna, telefonizacja) może przyczynić się do zmniejszenia odpływu zamieszkałej tu obecnie ludności a nawet spowodować napływ inwestorów zewnętrznych.

WYBRANE ELEMENTY USŁUG KOMERCYJNYCH

Handel gastronomia W 2010 roku na obszarze gminy prowadziło działalność 81 sklepów oraz 4 placówki gastronomiczne, głównie bary i tzw. mała gastronomia. Powierzchnia użytkowa obiektów handlowych wynosiła ok. 3,3 tys. m². w większości były to placówki prywatne, prowadzone w obiektach mieszkalnych. Siec sklepów rozwinięta jest dość dobrze, jednak są to placówki niewielkie, o niskim standardzie wyposażenia. Liczba ludności na 1 placówkę handlową wynosi w gminie 188, co jest wskaźnikiem niższym zarówno od średniego dla województwa – 101, jak i dla jego obszarów wiejskich – 135.

Rzemiosło usługowe W gminnym rejestrze działalności gospodarczej w 2010 r. zarejestrowanych było 49 zakładów rzemieślniczych prowadzących działalność usługową. Były to głównie niewielkie zakłady stolarskie, budowlane, krawieckie, betoniarnie, młyny itp. Jednym większym zakładem była przetwórnia mięsa w Jaworze.

Turystyka Ważnym elementem aktywizującym gospodarkę gminy jest turystyka pielgrzymkowa do Sanktuarium Maryjnego w Kałkowie. To budowane od 1982 roku Sanktuarium odwiedziło w 2010 roku ok. 2200 grup pielgrzymich i wiele tysięcy pielgrzymów indywidualnych. Sanktuarium stwarza nie tylko możliwości medytacji religijnej, ale poprzez

rozbudowaną infrastrukturę (obiekty para turystyczne, urządzona zieleń, ścieżki służące medytacji, Golgota) – uatrakcyjnia pobyt. Dysponuje: Domem Pielgrzyma na 180 miejsc noclegowych, Domem Jana Pawła II z obszerną aulą, stołówką i kioskiem z pamiątkami. W 1997 r. powstała tu wioska dla dzieci niepełnosprawnych składająca się z 9 domów dla 70 dzieci. Usługi komercyjne są dotychczas na obszarze gminy rozwinięte bardzo słabo. Jedynie działalność Sanktuarium w Kałkowie ma szerszy zasięg i stwarza szansę na aktywizację sąsiadujących z nim obszarów (rozwój bazy noclegowej, placówek handlowych a nawet gospodarstw rolnych oferujących własne atrakcyjne produkty). Rozwój aktywności pozarolniczych napotyka barierę kapitałową oraz barierę popytu. Warunkowany jest w znacznej mierze wzrostem zamożności mieszkańców, a więc zwiększeniem zapotrzebowania na wszelkiego rodzaju usługi.

STANDARDY JAKOŚCI ŻYCIA Wybranych elementów infrastruktury społecznej

Wyszczególnienie Miernik Wielkość miernika w Uwagi stanie istniejącym W obszarze Średni dla gminy wsi woj. MIESZKALNICTWO -posiadanie Liczba gosp. domowe 1,2 1,14 samodzielnego 1 mieszkanie mieszkania -wygoda zamieszkania m²pu mieszkania 14,8 17,6 M Liczba osób 4,18 3,7 mieszkanie OŚWIATA I Średnia dla woj. WYCHOWANIE ogółem -objęcie opieką % uczestnictwa 25 41,3 przedszkolną dzieci w wieku 3-6 lat -warunki nauki w szkołach Liczba uczniów 21,0 21,5 podstawowych: Pomiesz. do nauki -zagęszczenie pomieszczeń do nauki KULTURA Możliwość korzystania Liczba mieszkańców z: Placówkę 3686 2748 -bibliotek i filii bibliotek Liczba woluminów 1000 M 3204 3580 liczba miejsc -domów i ośrodków 1000 M 8,0 kultury Liczba mieszkańców -obiektów sakralnych 1 obiekt 2,5 tys. 39

OCHRONA ZDROWIA I OPIEKA SPOŁECZNA -Zasięg obsługi ośrodek Liczba mieszkańców 2,5 tys. 3,8 tys. zdrowia Placówkę

-Możliwość nabycia Liczba mieszkańców 15209 9300 leków aptekę HANDEL -możliwość korzystania Liczba mieszkańców 188 135 z placówek sklepowych Placówkę -warunki nabycia m² pow. użytk. 215 artykułów 1000 M USŁUGI BYTOWE, RZEMIOSŁO Możliwość korzystania Liczba mieszkańców 310 z usług zaspokajających zakład potrzeby niematerialne i materialne

2. Prawa własności

Własność gruntów rozpoznano w oparciu o dokumentacji znajdującą się w Urzędzie Gminy Pawłów i w Starostwie Powiatowym w Starachowicach. Zasięg własności gruntów naniesiono na podkładzie mapowym w skali 1:10 000 z wyszczególnieniem następujących własności: 1. Grunty stanowiące własność gminy, 2. Grunty Państwowego Funduszu Ziemi, 3. Grunty społeczności wyznaniowych, 4. Grunty Skarbu Państwa, 5. Własność prywatna.

VI. STRUKTURA PRZESTRZENNA 1. Dziedzictwo kulturowe (wg mat. Wydziału Badań Zagospodarowania Przestrzennego i Architektury Urzędu Wojewódzkiego w Kielcach, Państwowej Służby ochrony Zabytków Oddziału Wojewódzkiego w Kielcach, materiałów uzyskanych w Urzędzie Gminy Pawłów i wizji lokalnej w terenie). Teren gminy Pawłów został zaliczony do obszarów województwa kieleckiego o średnim nasyceniu zabytkami ogółem (przedział 250 – 450 zabytków na obszarze gminy) i średnim nasyceniu zabytkami nieruchomymi (grupa 100 – 200). Na terenie gminy znajdują się relikty paleontologiczne o wybitnej wartości, składowane w tymczasowym pomieszczeniu w Godowie w rejonie zapory wodnej. Skamieniałości zachowane tu w utworach pstrego piaskowca zawiera odciski łap i ślady bytowania zwierząt (gadów i płazów oraz innych organizmów żywych) okresu triasu. Ponadto znajdują się tu ślady osadnictwa neolitycznego płyty lessowej oraz pozostałości starożytnego górnictwa i hutnictwa Świętokrzyskiego jeszcze z czasów 40

rzymskich (stanowiska żużla dymarkowego i pozostałości Piecowski dymarkowych są licznie zachowane). Niektóre wsie i osady na terenie gminy swoją historią sięgają czasów wczesnośredniowiecznych. Najstarsza z nich osada targowa Tarczek istniała już w XI i XII w, a w wieku XIII funkcjonowała jako miasto (przez krótki okres) pełniąc rolę ośrodka posiadłości biskupów krakowskich. We wsiach gminy Pawłów znajdują się liczne obiekty zabytkowe, w tym architektury romańskiej i gotyckiej. Wyróżniają się tu: zespół kościoła parafialnego P. W. Św. Małgorzaty w Chybicach (mur z 1362 r.), zespół kościoła parafialnego P. W. Wniebowzięcia NMP w Świętomarzy (mur 1367 – 1434) oraz zespół kościoła parafialnego P. W. Św. Idziego Opata (mur z pocz. XIII w.). Wymienione zespoły posiadają również fragmenty zabudowy z późniejszych okresów, głównie baroku oraz XIX wieczne uzupełnienia. Najwybitniejszym przykładem zachowanej architektury barokowej jest drewniany, przeniesiony ze wsi Miedzierza, zespół kościoła parafialnego w Radkowicach P. W. Św. Stanisława BPA (z 1621r.). Dworki i komponowane parki podworskie XVIII – XIX w znajdują się w Brzeziu, Chybicach, Łomnie, Pokrzywnicy, Radkowicach Kolonii, Tarczku i Warszówku, ich stan zachowania jest różny, od śladów wykorzystania, wcześniejszych elementów drewnianych (Chybice) do pełnego zachowania z późniejszymi przybudówkami (Kolonia Radkowice), XVIII- wieczne parki, przekształcone w późniejszych okresach, obecnie są w złym stanie, w większości wymagają pełnej rewaloryzacji oraz bieżących prac pielęgnacyjnych ze względu na zachowany drzewostan (np. lipy i dęby na terenie parku w Łomnie i Pokrzywnicy). Również zachowany drzewostan o charakterze pomnikowym ( w Pawłowie na terenie parku i cmentarzu kościelnym w Tarczku), a także zachowane aleje i szpalery drzew przy drogach gminnych wymagają ochrony przed zniszczeniem i bieżącej opieki. W gminie znajdują się również liczne cmentarze o charakterze zabytkowym, które winny być chronione ze względu na zachowany drzewostan oraz jako miejsca pamięci np. dzielnica wojenna cmentarza I wojny światowej w Pawłowie. Miejsca związane z działaniami wojennymi i martyrologią ludności (cmentarze wojenne, powstańcze, tereny działań partyzantki, mogiły pomordowanych, wsi pacyfikowane przez hitlerowców) na terenie gminy wymagają obecnie specjalnego rozpoznania, czytelnego oznakowania i odpowiedniej oprawy przestrzennej. Przekazywane na ten temat informacje i wzmianki w literaturze nie zawsze są możliwe do identyfikacji w terenie. Zachowane drewniane chałupy i zagrody ( np. w Bostowie, Kałkowie, Rzepinie, Szeligach), pojedyncze zabytki techniki jak kuźnie, młyny (Szeligi, Rzepinek, Tarczek) oraz eksponaty etnograficzne zgromadzone w Radkowicach ( w domu nr 53, drewnianym z 1888 r., obecnie Muzeum Wsi Kieleckiej)wskazują wyraźnie na walory kulturowe gmin, możliwe do wykorzystania w jej promowaniu. O „klimacie kulturowym” miejscowości gminy Pawłów świadczy również szereg budynków mieszkalnych o tradycyjnej formie architektonicznej z zadbanym ogrodem kwiatowym lub warzywnikiem oraz sadem (z zielnikiem, pasieką lub zieloną murawą) i uporządkowane zabudowania gospodarcze, tworzące charakterystyczny krajobraz polskiej osady wiejskiej. Zespoły takie nie wpisane na listę Konserwatora Zabytków, winny utrzymywać obecny sposób zagospodarowania, ponieważ ich zabytkowy charakter jest oczywisty. Również wszelkie drobne obiekty kultu jak kapliczki przydrożne, krzyże, figurki, niezależnie od tego czy mają historyczny rodowód czy są współczesnym symbolem wiary,

uzupełniają obraz przestrzenny miejscowości w gminie i powinny zostać wkomponowane w nowe realizacje. Szczególną rolę w życiu gminy (kulturową i gospodarczą) pełni Sanktuarium Maryjne w Kałkowie – Godowie. Jest to obiekt kultowo – pielgrzymkowy, jeden z najliczniej odwiedzanych w Polsce Sanktuariów Maryjnych położony w północno – wschodniej części gminy. Dobrze skomunikowany i funkcjonalnie urządzony zespół urbanistyczno – architektoniczny stanowi obecnie główny ośrodek ruchu turystycznego w gminie i posiada realne perspektywy dalszego rozwoju. W skład zespołu sakralnego w Kałkowie – Godowie wchodzi: Kościół, Dom Pielgrzyma, Herbarium, Panorama Świętokrzyska, Plebania, Golgota oraz wioska dla niepełnosprawnych. Z zespołem sanktuarium związane są kościoły rzymsko – katolickie w Chybicach, Rzepinie, Pawłowie, Tarczku, Świętomarzu i kaplice w Krajkowie i Kałkowie.

WYKAZ OBIEKTÓW I ZESPOŁÓW OBIEKTÓW ZABYTKOWYCH W GMINIE PAWŁÓW (Wg PSOZ KIELCE, 1997).

AMBROŻÓW 1. DOM NR 29 wł. Feliks Kwiecień, drewn. 1939 r.

BOSTÓW 2. DOM NR 13, wł. Wróblewscy, drewn., lata 40 XX w. 3. DOM NR 23, wł. Marianna Wrona, drewn., pocz. XX w. 4. DOM NR 38, wł. Edward Będziński, drewn., l. 30 XX w. 5. DOM NR 47, wł. Jan Kowalski, drewn., l. 20 XX w.

BRZEZIE 6. POZOSTAŁOŚCI PARKU DWORSKIEGO, XVIII w., Nr rej. 512 z 04. 12. 1957 r. 7. DOM NR 3, drewn., ok. 1890 r. 8. DOM NR 7, wł. J. Latało, drewn., ok. 1820 r. 9. DOM, wł. J. Malinowski, drewn., ok. 1890 r.

CHYBICE 10. ZEPÓŁ KOŚCIOŁA PARAF. P.W. ŚW. MAŁGORZATY: a. kościół mur., 1362 restaur., m. in. 1617, XVIII w. I 1841, Nr rej. 158 z 23. 06. 1967 r. b. ogrodzenie z bramą i schodami, mur., 1 poł. XIX w. 11. KAPLICZKA ŚW. JANA NAPOMUCENA, drewn., XIX w remont. 12. ZESPÓŁ DWORSKI, wł. H. Karnicka: a. Dwór mur., 1938 – 39 (nie ukończony, cz. wykorzystane elementy drewn. ze starego dworu), b. pozostałości parku, k. XVIII przekształc. ok. poł. XIX w. i 1 cw. XX, Nr. Rej 515 z 04. 12. 1957 r. oraz 1195 z 29. 12. 1997 r. 13. DOM NR 8, wł. Zofia Głowacka, drewn., ok. 19000 r. 14. DOM NR 15, wł. Krystyna Głowacka, drewn., ok. 1910 r. 15. DOM NR 42, ob. nie użytkowany, mur., ok. 1910 r.

DĄBROWA 16. DOM, wł. Cieślik, drewn., ok. 1920 r.

GRABKÓW 17. KAPLICZKA, mur., pocz. XX w. 18. DOM NR 4, wł. Józef Rutkowski, drewn., 1916 r.

JADOWNIKI 19. DOM NR 125, wł. Karolina Latała, drewn., ok. 1910 r.

KAŁKÓW 20. DOM NR 19, wł. Lucyna Bracik, drewn., ok. 1920 r. 21. DOM NR 45, wł. Jan Mikos, drewn., ok. 1932 r. 22. DOM NR 63, wł. Władysław Kwiecień, drewn., 2 cw. XX w.

ŁOMNO 23. SZKOŁA, drewn., l. 20 lub 30 XX w. 24. ZESPÓŁ DWORSKI, wł. Spółdzielnia Ogrodnicza: a. dwór, mur., ok. 1914 r. b. obora, mur., ok. 1914 r. c. spichlerz, mur., ok. 1914 r. d. park, XVIII w.

PAWŁÓW 25. ZESPÓŁ KOŚCIOŁA PAR. P. W. ŚW. JANA CHRZCICIELA: a. kościół mur., 1867 – 1871 r., bud. Lucjan Mierzejewski, (cmentarz par., „Stary”, nr rej. 1169 z 07. 02. 1993 r.) b. dzwonnica, mur., 1883 r. c. plebania, drewn., pocz. XX w. 26. KAPLICZKA ŚW. JANA NIEPOMUCENA, mur., 1905 r. 27. KAPLICZKA przy drodze do Kałkowa, mur., I cw. XX w. 28. SZKOŁA, drewn., 2 cw. XX w. 29. DOM NR 46, wł. Stanisław Styczyński, drewn., l. 20 XX w.

POKRZYWNICA 30. SZKOŁA, drewn., 2 cw. XX w. 31. POZOSTAŁOŚCI ZESPOŁU DWORSKIEGO a. spichlerz, ob. magazyn OSP, mur., 1866 r. b. park, wł. Niepokulczyccy, XVIII w., przekształcony w 1918 i ok. 1970 r., Nr. Rej. 555 z 09. 12. 1957 r. 32. DOM NR 21, wł. Adam Dębiński, drewn., pocz. XX w. 33. DOM NR 42, wł. Stefan Bidziński, drewn., ok. 1920 r.

RADKOWICE 34. KOŚCIÓŁ PARAF. P. W. MB CZĘSTOCHOWSKIEJ, drewn., 1621 r., przeniesiony ze wsi Miedzierza i gruntownie restaur. 1963 r, Nr. Rej. 161 z 23. 06. 1967 r.

35. KAPLICZKA ŚW. JANA NEPOMUCENA, drewn., 1860 r. 36. ZAGRODA NR 46, wł. Stanisław Gałek: a. dom, drewn., ok. 1922 r. b. obora I, drewn., ok. 1920 r. c. obora II, drewn., ok. 1920 r. d. stodoła, drewn., ok. 1920 r. 37. DOM NR 31, wł. Stanisław Pochec, drewn., l. 30 XX w. 38. DOM NR 53, ob. pkt etnograf. Muzeum Wsi Kieleckiej, drewn. 1888 r. 39. DOM, wł. Matysek, drewn., pocz. XX w.

RADKOWICE – KOLONIA 40. SZKOŁA,, mur. – drewn., 1946 – 1949 r., Nr. Rej. 1101 z 03. 04. 1991 r. 41. ZESPÓŁ DWORSKI, wł. Wanda Pomianowska: a. dwór drewn., 2 poł. XIX w, przybudówka XX w. b. stodoła, drewn., poł. XIX w. c. pozostałości parku, XVIII, przekształcony XIX w, Nr. Rej. 519 z 04. 12. 1957 r.

RZEPIN DRUGI 42. DOM NR 138,wł. Marian Nowak, drewn., pocz. XX w.

RZEPIN KOLONIA 43. KAPLICZKA, mur., XIXw.

RZEPIN PIERWSZY 44. KAPLICZKA, mur., pocz. XX w. 45. DOM NR 96, wł. Henryk Fumas, drewn., l. 20 XX w. 46. DOM NR 138, wł. E. Borowska, drewn., 1880 r. 47. DOM NR 149, wł. W. Orczyk, drewn., ok. 1880 r.

RZEPINEK 48. DOM NR 22, wł. Czesław Garbacz, drewn., pocz. XX w. 49. KUŹNIA, drewn., l. 30 XX w.

SZELIGI 50. DOM NR 15, wł. Edward Żłobicki, drewn., ok. 1930 r. 51. DOM NR 26, wł. Piotr Kosmala, drewn., l. 30 XX w, 52. DOM NR 30, wł. Michał Merona, drewn., l. 20 XX w. 53. KUŹNIA w zagrodzie nr 49, drewn., l. 30 XX w.

ŚWIĘTOMARZ 57. ZESPÓŁ KOŚCIOŁA PAR. P.W. WNIEBOWZIĘCIA NMP: a. kościół, mur., przed 1367 – 1434 r., gruntownie restaur. z podwyższeniem i likwidacją sklepień 1867 – 1869 r., Nr. Rej. 172 z 17. 06. 1931 r. b. dzwonnica, drewn., pocz. XIX w., przebud. c. ogrodzenie z bramką, mur., XIX w. d. plebania, mur., XIX w.

58. DOM, wł. Jan Lynek, drewn., ok. 1910 r.

TARCZEK 59. ZESPÓŁ KOŚCIOŁA PAR. P.W. ŚW. IDZIEGO OPATA: (Nr. Rej. 176 z 17. 06. 1931 r. oraz Nr. Rej. 166 z 11. 02. 1931 r.) a. kościół mur., pocz. XIII w, restaur. i dobud. zakrystii 2 poł. XVII w, restaur. I cz. rekontr. sklepienia prezbiterium 1946 r., cmentarz, Nr. rej. 1170 z 08. 02. 1993 r. b. dzwonnica, drewn., pocz. XIX w, remont. L. 60 XX w. 60. POZOSTAŁOŚCI PARKU DWORSKIEGO, poł. XIX w. Nr rej. 553 z 09. 12. 1957 r. 61. MŁYN WODNY, drewn., 1931 r.

TRZESZKÓW 62. DOM NR 2, wł. Stanisław Skorupka, drewn., ok. 1920 r.

WARSZÓWEK 63. ZESPÓŁ DWORSKI, wł. J. Wolski i B. Latała: a. dwór, mur., ok. poł. XIX w., b. pozostałości parku, XVIII w, przekształcony ok. 1924 r i ok. 1970 r., Nr rej. 552 z 07. 12. 1957 r. 64. DOM NR 64, wł. Michał Japochyl, drewn., ok. 1920 r. Decyzją Wojewody Kieleckiego z dnia 29 XII 1997 r. do rejestru zabytków nieruchomych województwa kieleckiego pod numerem rejestru A 1195 wpisano „Park podworski w Chybicach” w gminie Pawłów. Generalny Konserwator Zabytków skreślił z rejestru zabytków spichlerz w miejscowości Tarczek gm. Pawłów (Decyzja z dnia 07.05. 1998, L. dz. WIK-MJ 15-Ki/54/98) oraz zabytkowy dwór w miejscowości Tarczek gm. Pawłów (Decyzja z dnia 07. 05. 1998, L. dz. WIK-MJ/15-Ki/53/98). Wg informacji ODGW w Warszawie wykaz obiektów zabytkowych gminy Pawłów ulegnie zmianie ze względu na to, że „zawiera budynki wykupione pod zbiornik Wióry i przeznaczone do rozbiórki”.

2. Struktura istniejącej zabudowy obszaru

W obszarze gminy Pawłów dominuje zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna i zagrodowa. Zabudowa wielorodzinna znajduje się na terenie wsi Łomno (bloki wielorodzinne) oraz w Kałkowie (zabudowa wielorodzinna szeregowa). Zabudowa jednorodzinna i zagrodowa zlokalizowana wzdłuż dróg nawiązuje do dawnych układów ulicowych. Charakterystycznym przykładem takiej zabudowy (różnorodnej pod względem architektury i okresu powstawania) jest obudową drogi w północnej części gminy na odcinku 6 km od miejscowości Dąbrowa do miejscowości Rzepin Pierwszy. Pozostała zabudowa o charakterze liniowym lokalizowana wzdłuż dróg po ich obu stronach tworzy mniejsze zespoły umożliwiające eksponowanie walorów widokowych trasy komunikacyjnej. Przykładem takiej krajobrazowej obudowy są zespoły zagrodowe wzdłuż drogi Bostów – Grabków z ekspozycją dalekich widoków skierowanych na Góry Świętokrzyskie. Ulicowe układy zabudowy w Gminie Pawłów uzupełniają przysiółki. Należy tu wymienić Szeligi, Pokrzywnicę, Chybice. Te dwie ostatnie miejscowości ze względu na

malownicze położenie, istniejący układ urbanistyczny i zabudowę mają szczególne preferencje dla rozwoju agroturystyki. Na terenie gminy nie obserwuje się nadmiernego rozpraszania zabudowy, co jest zjawiskiem korzystnym. Około ¾ obiektów stanowią budynki murowane o dobrym i bardzo dobrym stanie technicznym. Spośród budynków drewnianych szacunkowo prawie połowa znajduje się w złym stanie technicznym lub w ruinie. Mieszkalne budynki drewniane charakteryzuje wydłużona bryła (na rzucie prostokąta), dach symetryczny dwuspadowy, wejście zaznaczone otwartym gankiem, często posiada „laubzegową” snycerkę. Funkcje usługowe (zwłaszcza Komercyjne) i użyteczności publicznej (urzędy, bank, dom kultury, remiza, przychodnia) grupują się na terenie miejscowości gminnej. W pozostałych sołectwach ich rozmieszczenie jest nierównomierne (zwłaszcza usług handlowych, gastronomicznych, z branży rzemieślniczej i drobnego przemysłu). Są to głównie usługi wbudowane (w obiekty mieszkalne) o niewielkiej powierzchni użytkowej. Zupełny brak usług komercyjnych stwierdzono w powierzchni użytkowej. Zupełny brak usług komercyjnych stwierdzono w Bronkowicach, Kolonii Rzepin, Krajkowie, Łomnie, Radkowicach, Radkowicach Kolonii, Szeligach, Świślinie, Tarczku, Warszówku i Wieloborowicach. W załączniku nr 1 zestawiono oznaczenia szczegółowe inwentaryzacji użytkowania terenu dotyczącego usług. Na terenie gminy brak jest ogólnodostępnych obiektów sportowych. Gmina nie jest wyposażona w obiekty wypoczynkowe, a w ruchu turystycznym dominuje głównie turystyka piesza tranzytowa, przebiegająca skrajem gminy szlakami turystycznymi: - z wąchocka przez lasy Siekierzyński – Bronkowice do Bodzentyna, - z Kunowa przez Nietulisko, okolice Świśliny i Pokrzywianki do Grzegorzowic. W istniejącej zabudowie wyróżniają się obiekty sakralne omówione w p. 1 cz. VI oraz ośrodek kultu maryjnego w Kałkowie – Godowie. Zespół ten przewidziany do dalszej rozbudowy pełni rolę sanktuarium i miejsca pielgrzymkowego oraz miejsca pobytowego dla ludzi niepełnosprawnych. Rozbudowa tej funkcji w przyszłości wpłynie znacząco na zwiększenie miejsc pracy w gminie. Ponadto powstanie wioski dla niepełnosprawnych w sąsiedztwie sanktuarium w Kałkowie – Godowie przyczyni się do rozwoju nowych funkcji na terenie gminy (turystyka pielgrzymkowa, zdrowotna i rehabilitacja) obok tradycyjnych funkcji gminy z zakresu rolnictwa i ośrodka obsługi administracyjnej gminy.

Wykaz obiektów usługowych:

PAWŁÓW 1. Sklep spożywczy, 2. zakład pogrzebowy, 3. punkt spożywczo – gastronomiczny, 3a. dom weselny, 4. zakład wodno – kanalizacyjny, 5. szkoła podstawowa, 6. sklep spożywczy, 7. kompleks usług: - Urząd Gminy, - Posterunek Policji, - Urząd Stanu Cywilnego,

- Ośrodek Zdrowia. 8. zespół usług: - sklepy spożywcze i wielobranżowe, - Skład Materiałów Budowlanych, - Ochotnicza Straż Pożarna, - Biblioteka Publiczna (nowy obiekt w budowie), - Usługi Pogrzebowe, - Piekarnia, 9. Cmentarz, 10. Kościół z plebanią.

AMBROŻÓW 1. Zakład Rzemieślniczego Przetwórstwa Mięsnego, 2. hodowla drobiu, 3. Remiza OSP, 4. zbiornik wody pitnej, 5. sklep spożywczy, 6. Zakład Opieki Zdrowotnej,

BOSTÓW STARY 1. zakład ślusarsko – elektryczny, 2. sklep spożywczy, 3. szkoła

BRONKOWICE 1. leśniczówka „Bronkowice”, 2. ujęcie wody pitnej, Leśniczówka,

BRZEZIE 1. Gminny Zakład Usług Inwestycyjnych, 2. stacja paliw, 3. sklep spożywczy, 4. wylęgarnia drobiu.

CHYBICE 1. magazyny, 2. szkoła podstawowa, 3. kościół 4. cmentarz, 5. sklep spożywczy, 6. Urząd pocztowy.

DĄBROWA 1. szkoła podstawowa, 2. sklep spożywczy,

3. zabytkowa kaplica (murowana).

GODÓW 1. Sanktuarium Maryjne (z kompleksem usług) 2. cmentarz, 3. szkoła podstawowa

GRABKÓW 1. sklep spożywczy, 2. skład materiałów budowlanych, 3. szkoła podstawowa,

JADOWIKI 1. szkoła podstawowa, 2. sklep wielobranżowy

KAŁKÓW 1. zabudowa wielorodzinna, szeregowa, 2. sklep spożywczy, 3. ośrodek zdrowia, 4. głaz narzutowy z tablicą informacyjną dotyczącą stan. dok. zapory „Wióry”. 5. oczyszczalnia ścieków 6. zabudowa wielorodzinna, niska (nowe osiedle)

KOLONIA RZEPIN 1. Punkt Przemiału Zboża

KRAJKÓW 1. Kościół, nowy obiekt

ŁOMNO 1. Teren PGR, obecnie w części AWRSP, zabytkowy park i zabudowa wielorodzinna (bloki) 2. szkoła podstawowa 3. cmentarz

POKRZYWNICA 1. szkoła podstawowa w zabytkowym parku 2. sklep spożywczy 3. remiza OSP 4. teren zaniedbany, niewykorzystywany, dawny sklep spożywczy

RADKOWICE 1. Leśniczówka „Radkowice”.

RADKOWICE KOLONIA 1. leśniczówka „Radkowice”

2.Zespół Opieki Zdrowotnej 3. szkoła podstawowa 4. Zabytkowy Kościół drewniany p.w. Św. Stanisława 5. cmentarz 6. zabytkowa chałupa drewniana, kryta gontem, obecnie punkt etnograficzny Muzeum Wsi Kieleckiej 7. gajówka

RZEPIN I 1. ośrodek upraw polowych 2. sklep spożywczy

RZEPIN II 1. sklep spożywczy 2. kościół z plebanią (nowy obiekt) 3. szkoła podstawowa 4. Punkt Przemiału Zboża ( młyny elektryczne)

SZELIGI 1. szkoła podstawowa

SZERZAWY 1. szkoła podstawowa 2. Urząd Pocztowy 3. sklep spożywczy

ŚWIĘTOMARZ 1. sklep spożywczy 2. cmentarz 3. Zabytkowy Kościół murowany 4. plebania

ŚWIŚLINA 1. szkoła podstawowa

TARCZEK 1. Punkt Przemiału Zboża 2. cmentarz 3. zabytkowy Kościół (murowany) 4. biblioteka publiczna

TRZESZKÓW 1. sklep spożywczy

WARSZÓWEK 1. Obiekt po PGR-rowski o funkcji i własności nieustalonej podczas inwentaryzacji

Wieloborowice 1. Punkt Przemiału Zboża

3. Komunikacja (charakterystyka i ocena stanu istniejącego)

Układ drogowy

Podstawowymi elementami sieci drogowej gminy w myśl Ustawy o drogach publicznych są drogi krajowe i wojewódzkie. Przez obszar gminy przebiegają trzy drogi zaliczone do kategorii dróg wojewódzkich o znaczeniu regionalnym. Są to: - Droga Krajowa nr 751 Suchedniów – Bodzentyn – Nowa Słupia – Ostrowiec Świętokrzyski. Długość drogi na terenie gminy wynosi 1,2 km, szerokość jezdni 6 m, szerokość korony drogi 9 m. - Droga Krajowa nr 752 Rzepin – Bodzentyn – Górno. Długość drogi na terenie gminy – ok. 9,2 km, szerokość jezdni 6 – 7 m, szerokość korony drogi – 9 m. - Droga Krajowa nr 756 Starachowice – Nowa Słupia – Szydłów – Stopnica. Długość drogi na terenie gminy - ok. 13,6 km, szerokość jezdni 6 m, szerokość korony drogi 9 m. Drogi te posiadają nawierzchnię bitumiczną i są w dobrym lub średnim stanie technicznym. Łączna długość dróg krajowych na terenie gminy wynosi 24 km, co daje wskaźnik gęstości sieci 7,5 km/100 km², dwukrotnie niższy niż średni wojewódzki i średni krajowy (odpowiednio 15,2 i 14,6 km/100 km²). Pozostałe elementy układu podstawowego to 24 odcinki dróg powiatowych o gminnych. Ich łączna długość wynosi 89,7 km z czego 73,2 km (81,6%) stanowią drogi o nawierzchni utwardzonej. Daje to średnią gęstość sieci dróg twardych 53,4 km/100 km² i jest wyższy niż średni dla województwa (49,7 km/ 100 km²) i kraju (35,5 km/100 km²). 65,7 km dróg wojewódzkich (72,6%) posiada nawierzchnię ulepszoną. Charakterystykę sieci dróg wojewódzkich podano w tabeli poniżej.

Charakterystyka sieci dróg wojewódzkich w gminie Pawłów Lp Nr drogi Przebieg Długość Nawierzchnia Rodzaj Długość [km] 1 2 3 4 5 6 1 15898 Dąbrowa Dolna-Grabków- 6,857 bitumiczna 6,857 Bostów 2 0600T Rzepin - Rzepinek - 4,500 Bitumiczna 2,400 Szerzawy - Brzezie - Łomno tłuczniowa 2,100 3 15902 Łomno-Zarzecze 1,965 Bitumiczna 1,350 Grunt. Ulep. 0,615 4 15903 Tarczek-Grabków 2,930 bitumiczna 2,930 5 0603T Szerzawy - Chybice - 5,160 bitumiczna 5,160 Wieloborowice - Szarotka 6 15905 Jadowniki-Ambrożów 4,570 Bitumiczna 4,060 tłuczniowa 0,510 7 15906 Warszówek-Pawłów 1,750 Brukowa 0,300 Tłuczniowa 0,280 50

bitumiczna 1,170 8 0606T Rzepinek - Szerzawy 2,650 tłuczniowa 2,650 9 15908 Rzepinek-Świślina- 2,180 bitumiczna 2,180 Śzerżawy 10 0607T Radkowice - Szerzawy 5,480 Grunt. Ulep. 1,300 Gruntowa 2,380 bitumiczna 1,800 11 15910 Siekierno-Radkowice- 10,300 Brukowa 0,350 Rzepin Grunt.ulep 1,030 bitumiczna 8,920 12 15913 Bodzentyn-Śniadka- 1,210 bitumiczna 1,210 Tarczek 13 15914 Rzepin przez wieś 2,270 bitumiczna 2,270 14 15915 Rzepin-Dąbrowa 3,780 bitumiczna 3,780 15 15916 Styków-Pawłów 4,370 bitumiczna 3,780 16 15931 Styków-Kałków 1,850 bitumiczna 1,850 17 15932 Dąbrowa-Kałków 2,000 bitumiczna 2,000 18 15933 Pawłów-Szeligi 4,020 Brukowa 0,140 bitumiczna 3,880 19 15934 Pawłów-Bukówka- 4,700 Tłuczniowa 0,700 Broniewice bitumiczna 4,000 20 15935 Chybice-Wieloborowice- 4,870 bitumiczna 4,870 Szarotka 21 15936 Trzeszków-Pokrzywnica 2,420 Bitumiczna 1,880 Tłuczniowa 0,050 Brukowa 0,130 Grunt. Ulep. 0,360 22 15937 Chybice przez wieś 1,700 Bitumiczna 0,400 Grunt. Ulep. 0,200 Tłuczniowa 0,830 gruntowa 0,270 23 15960 Nietulisko-Szeligi- 5,760 Gruntowa 4,190 Kotarszyn-Waśniówek Grunt. Ulep. 1,570 24 15961 Kałków-Godów-Doły 2,400 Bitumiczna 1820 Biskupie Grunt. Ulep. 0,580 RAZEM 89,692 Bitumiczna 65,157 Tłuczniowa 7,120 Brukowa 0,920 Grunt. Ulep. 5,655 Gruntowa 10,840

Łączna długość układu podstawowego dróg wynosi 89,2 km.

Układ uzupełniający tworzy siec dróg zaliczonych do kategorii dróg gminnych. Ich łączna długość wynosi 39,2 km z czego na drogi o nawierzchni utwardzonej przypada 15,1 km (38,4%). Dróg gminnych o nawierzchni ulepszonej jest ok. 7,7 km (19,5 %). Wskaźnik gęstości 51

sieci dróg gminnych o nawierzchni twardej wynosi 11 km/100 km². Jest on ponad dwukrotnie niższy od średniego wskaźnika dla województwa kieleckiego (24,1 km/100 km²), jak również średniej krajowej (25,8 km/100 km²). Dane o drogach gminnych pochodzą ze statystyk Urzędu Gminy.

Charakterystyka sieci dróg gminnych w gminie Pawłów Lp Nr drogi nazwa Długość Szerokość [m] Nawierzchnia [m] jezdni korony rodzaj długość 1 2 3 4 5 6 7 8 1 15521 Gębice przez wieś 1.100 5.0 8.0 Grunt.ulep. 1.100 2 15522 Rzuchowiec- 620 5.0 8.0 Tłuczniowa 620 Zamazurze 3 1552 Godów Stary-przez 1.200 3.0 6.0 Bitumiczna 450 wieś Gruntowa 750 4 1552004 Godów-Kałków II 1.350 5.2 7.0 Bitumiczna 800 Gruntowa 550 5 1552005 Kałków II przez wieś 700 5.0 8.0 Bitumiczna 700 6 1552006 Kałków II-Szeligi 1.300 5.0 7.0 Gruntowa 1.300 7 1552007 Kałków I przez wieś 730 5.5 8.0 Grunt.ulep. 730 8 1552009 Dąbrowa przez wieś 1.000 4.0 6.0 Bitumiczna 900 Gruntowa 100 9 1552010 Bronkowice przez 1.900 5.0 7.0 Grunt.ulep. 1.900 wieś 10 1552011 Radkowice- 2.150 4.7 8.0 Bitumiczna 600 Radkowice Podgórze Tłuczniowa 550 Grunt.ulep. 400 Gruntowa 600 11 1552012 Radkowice- 700 6.3 8.0 Bitumiczna 700 Radkowice Podosiny 12 1552014 Świślina przez wieś 1.100 4.7 8.0 Grunt.ulep. 1.100 13 1552015 Jadowniki Dolne- 1.600 5.5 8 Tłuczniowa 1.600 Plewa 14 1552016 Jadowniki-Jadowniki 1.750 5.0 7.0 Grunt.ulep. 1.750 Działki 15 1552018 Bukówka-Zapniów 1.200 5.0 8.0 Grunt.ulep. 1.200 16 1552019 Warszówek-Zbrza 2.600 5.0 8.0 Tłuczniowa 2.600 17 1552020 Bukówka-Nowa 1.350 4.7 8.0 Grunt.ulep. 1.350 Bukówka 18 1552021 Zbrza-Iwniki- 2.500 - 6.0 Grunt.ulep. 1.100 Pokrzywnica Gruntowa 1.400 19 1552022 Trzeszków- 2.800 5.0 8.0 Tłuczniowa 700 Pokrzywnica Grunt.ulep. 2.100 20 1552023 Chybice-Nieczulice 3.300 5.0 8.0 Bitumiczna 1.000 Grunt.ulep. 2.300 21 1552024 Bostów Nowy- 2.250 5.0 7.0 Bitumiczna 1.700

Wawrzęczyce Tłuczniowa 550 22 1552025 Modrzewie- 2.600 4.0 6.0 Grunt.ulep. 2.600 Wawrzęczyce 23 1552026 Świętomarz przez 1.600 5.0 8.0 Bitumiczna 800 wieś Tłuczniowa 800 24 1552027 Świętomarz-Tarczek 800 5.3 8.0 Grunt.ulep. 800 25 1552028 Łomno-Zarzecze 1.000 5.0 7.0 Grunt.ulep. 500 Gruntowa 500 Razem 39.200 Bitumiczna 7.650 Tłuczniowa 7.420 Grunt.ulep. 18.930 gruntowa 5.200

W zestawieniu pominięte zostały drogi o numerach: 1552008 (Kałków I – Krynki), 1552013 (Świślina Dolna – Świślina Górna) oraz 1552017 (Pawłów przez wieś), których przebiegi pokrywają się z przebiegami dróg wojewódzkich. Skorygowano również długość drogi 1552028 Łomno – Zarzecze, której przebieg pokrywa się częściowo z przebiegiem drogi wojewódzkiej nr 15902. Długości pozostałych dróg podano zgodnie z ewidencją, należy jednak zaznaczyć, że w szeregu przypadków stwierdzono rozbieżności pomiędzy tymi wielkościami a długościami wynikającymi z ewidencji graficznej. Ponadto na terenie gminy jest kilka odcinków dróg nie ujętych w wykazach dróg publicznych. Są to m. in. droga od wsi Kałków w kierunku Sanktuarium i dalej w kierunku drogi wojewódzkiej nr 15960 – bitumiczna, droga przez wieś Tarczek – bitumiczna o długości ok. 1,2 km, dojazd do kościoła we wsi Tarczek – bitumiczny o dł. ok. 1,2 km, dojazd do dróg przez Brzezie o nawierzchni Tłuczniowej i długości łącznej ok. 1,4 km oraz droga utwardzona prowadząca od drogi wojewódzkiej nr 15910 w Bronkowicach w kierunku granicy gminy przez tereny leśne.

Transport zbiorowy

Przewozy w transporcie zbiorowym realizowane są przez komunikację autobusową PKS. Obszar gminy obsługiwany jest przede wszystkim przez PPKS W Starachowicach. Większość linii autobusowych prowadzona jest drogą krajową nr 752. Najlepszą obsługę komunikacyjną mają wsie Rzepin (52 pary autobusów na dobę), Pawłów (46 par autobusów), Ambrożów i Chybice (44 pary autobusów). Najsłabiej obsłużona jest wieś Szeligi (jedna para autobusów na dobę). Wsie Gębice, Warszówek, Zarzecze, Jawór, Nieczulice, Zbrza znajdują się poza bezpośrednią obsługą autobusową. Warto zwrócić uwagę, że wsie położone w zachodniej części gminy (Rzepinek, Świślina, Szerżawy, Radkowice, Bronkowice) a także wieś nie mają bezpośrednich połączeń autobusowych z siedzibą władz gminy – Pawłowem. Funkcjonujący obecnie układ połączeń zapewnia powiązania terenu gminy z sąsiednimi ośrodkami gminnymi (Nowa Słupia, Kunów, Waśniów, Bodzentyn, Dębno) oraz ośrodkami o znaczeniu regionalnym ( Starachowice) oraz ośrodkiem wojewódzkim – Kielcami. Drogami krajowymi prowadzone są również nieliczne pospieszne linie autobusowe, jednakże nie obsługują one terenu gminy. 53

Stan motoryzacji

Obecnie na terenie gminy zarejestrowanych jest: Motocykle 453 Samochody osobowe 2062 Samochody ciężarowo – osobowe 93 Samochody ciężarowe 368 Ciągniki rolnicze 1389 Wskaźnik motoryzacji dla samochodów osobowych wynosi 136 so./1000 mk. i jest mniejszy od średniej wojewódzkiej (w 1996 r. – 165 s.o./1000 mk.) i średniej krajowej – 195 s.o./100 mk. Wskaźnik motoryzacji w zakresie samochodów ciężarowych wynosi 24 s.c./1000mk.

Stan ruchu na drogach wojewódzkich

Jedyne dane, jakie można było wykorzystać dla oceny sytuacji ruchowej na terenie gminy pochodzą z Generalnych Pomiarów Ruchu prowadzonych cyklicznie. Z konieczności dane te ograniczają się do dróg krajowych. Wyniki pomiarów wyrażone średniorocznym ruchem dobowym (SDR) podane zostały w tabeli poniżej.

Nr drogi Odcinek SDR [poj./dobę] w latach: 1980 1985 1990 1995 752 Starachowice-Rzepin 1400 1700 1500 2700 752 Rzepin-Nowa Słupia 800 1000 1100 1500 756 Rzepin-Bodzentyn - 650 850 1200 75 Bodzentyn-Nowa Słupia - 500 650 750

Generalnie natężenia ruchu na drogach krajowych przebiegających przez gminę należy ocenić jako małe, mimo wyraźnego wzrostu jaki nastąpił w latach 1990 – 2010 Wzrost ten na odcinkach tej kategorii dróg w województwie kieleckim (1.39) i w kraju (1.41). W 2010 roku średni dobowy ruch, poza odcinkiem Starachowice – Rzepin, był mniejszy niż średnie obciążenie dróg regionalnych w województwie (1936 poj./dobę) i kraju (2012 poj./dobę).

Zaplecze motoryzacji indywidualnej

Zaplecze motoryzacji w gminie jest słabo rozwinięte. Jedyna stacja paliw znajduje się we wsi Brzezie przy drodze wojewódzkiej nr 15901. Ponadto we wsi Rzepin działa zakład mechaniki pojazdowej. Większe zgrupowania miejsc postojowych związane SA z funkcjonowaniem: Sanktuarium w Kałkowie (plac postojowy o powierzchni ok. 0,5 h), Urzędu Gminy w Pawłowie (parkingi wydzielone o pojemności ok. 20 m.p.) oraz obiektów usługowo – handlowych w Pawłowie przy drodze krajowej nr 756 (zatoka postojowa o długości ok. 100m).

Ogólna charakterystyka układy komunikacyjnego gminy

Podstawowy szkielet układu drogowego stanowi trójkątny układ dróg krajowych regionalnych. Głównymi kolizyjnymi punktami w układnie dróg krajowych są ostre załomy tras w obrębie skrzyżowania z drogami wojewódzkimi w Pawłowie (droga nr 756) oraz w miejscowościach Tarczek i Szerzawy (droga nr 752). Występująca na wielu odcinkach tych dróg zabudowa mieszkaniowa ma z reguły charakter rozproszony. Większe kolizje z zabudową występują odcinkowo w Pawłowie, Ambrożowie i Chybicach (droga nr 756) a także w miejscowości Szerzawy (droga Nr 752). Układ dróg wojewódzkich i gminnych nie ma cech regularności; generalnie dostosowany jest istniejącego zagospodarowania terenu. Wiele odcinków dróg sklasyfikowanych jako wojewódzkie ma w układzie komunikacyjnym gminy znaczenie drugorzędne. Część z nich ma obecnie charakter dojazdów do poszczególnych miejscowości. Parametry techniczno – eksploatacyjne dróg wojewódzkich nr 15909, 15934 i 15960 ( w szczególności nieutwardzone nawierzchnie) także nie pozwalają zaliczyć ich podstawowego układu funkcjonalnego gminy. Czynniki te skłaniają do obniżenia ich kategorii do kategorii dróg gminnych. Mając na uwadze parametry techniczne, zakres realizowanych powiązań, znaczenia dla komunikacji zbiorowej, do podstawowego układu drogowego w ujęciu funkcjonalnym należałoby zaliczyć 0 obok dróg krajowych – także drogi wojewódzkie o numerach: 15898 (Dąbrowa Dolna – Grabków – Bostów), 15904 (Szerzawy – Chybice), 15921 (Chybice – Wieloborowice – Szarotka) oraz 15916 (Styków – Pawłów). Układ dróg gminnych nie zapewnia odpowiednich standardów obsługi komunikacyjnej mieszkańców, przede wszystkim ze względu na stan nawierzchni. Jedynie ok. 34% dróg gminnych posiada nawierzchnię twardą, dominują natomiast drogi gruntowe ulepszone żużlem o szerokości nawierzchni 3.0 – 4.0 m. Z informacji uzyskanych w Urzędzie Gminy wynika, że problem do rozwiązania jest również zabezpieczenia odpowiedniej szerokości pasów drogowych dla potrzeb modernizacji tych dróg. Podstawowym mankamentem funkcjonującej obecnie komunikacji zbiorowej są niskie częstotliwości kursowania bądź brak połączeń autobusowych w miejscowościach położonych z dala od układu dróg krajowych, po których realizowana jest większość kursów autobusów. Do mankamentów istniejącego systemu obsługi autobusowej należy zaliczyć także brak bezpośrednich powiązań miejscowości w północnej części gminy z jej centrum administracyjnym – Pawłowem. Zaplecze motoryzacji jest słabo rozwinięte, co może po części wynikać z bliskiego sąsiedztwa dużego ośrodka miejskiego – Starachowic. Należy oczekiwać, że w miarę wzrostu poziomu motoryzacji – zwiększony popyt na usługi motoryzacyjne spowoduje również wzrost ich podaży na terenie gminy.

4. Infrastruktura Techniczna (Analiza stanu istniejącego)

Zaopatrzenie w wodę

Analiza wielkości zapotrzebowania

Nowy system gospodarczy w kraju spowodował również zmiany ilości zużywanych mediów tzn. wyraźnie spadło zużycie wody, energii elektrycznej i innych nośników energetycznych. Obecnie zapotrzebowanie wody z wodociągów komunalnych kształtuje się następująco: Na cele bytowo – gospodarcze - 10I/M,d W obiektach użyteczności publicznej - 4 I/M,d W usługach i drobnym przemyśle - 6 I/M,d Utrzymanie zieleni i ogródki domowe - 3 I/M,d Zwierzęta w gospodarstwach rolnych - 9 I/M,d p.poż, polewanie ulic, straty - 15 I/M,d ------RAZEM - 150 I/M,d

Nierównomierność rozbioru: Nd = 1,4 Ng = 1,8

Źródła dostawy wody

Gmina Pawłów zaopatrywana jest w wodę do picia i potrzeb gospodarczych z zasobów podziemnych ujmowanych ze studni wgłębnych – wierconych oraz indywidualnych studni wierconych lub kopanych. Zasoby tych wód są bardzo skąpe, stąd dla objęcia dostawą wykorzystania również zasobów wód powierzchniowych. Obecnie czynne są wodociągi komunalne: a. Ujęcie wody ze studni wgłębnych w Bronkowicach o wydajności 65,0 = 68,0 m³/h. Stacja wodociągowa w Bronkowicach obejmuje dostawę wody: Bronkowice, Radkowice, Kolonię Radkowice, Rzepinek, Kolonię Rzepin, Rzepin I i II oraz Dąbrowę, a nadmiar wody należy skierować do Pawłowa. b. Wodociąg komunalny w Świślinie posiada studnię o wydajności 20 m³/h i zaopatruje w wodę Świślinę w ilości 6,0 m³/h, pozostała ilość 14 m³/h należy przetoczyć do Rzepinka i Kolonii Rzepin. c. Pawłów i Bukówka posiadają studnie o wydajności 4,0 + 2,7 m³/h, rezerwę wody z Bronkowic należy dostarczyć do Pawłowa. d. Wodociąg w Szerzawy dysponuje studnia o wydajności 108 m³/h, ponadto przewidziana jest budowa drugiej – rezerwowej studni. Wodociąg ten może dostarczać wodę do Szerzawy, Tarczka, Świętomarza, Grabkowa, Krajkowa, Łomna, Bostowa, Modrzewia, Brzezia, Wawrzęczyc, Jeziora, Jadownik i do Warszówka. e. Pozostałe miejscowości tj. Godów, Kałków, Szeligi, Pokrzywnica, Trzeszków, Ambrożów, Nieczulice, Chybice i Wieloborowice muszą otrzymać wodę z wodociągu komunalnego, bazującego na wodzie powierzchniowej, ujmowaną ze zbiornika zaporowego „Wióry” na Świślinie i Pokrzywiance. Sumaryczna wydajność istniejących studni w/w wodociągów komunalnych wynosi 266,7 m³/h, natomiast zapotrzebowanie dla miejscowości wymienionych w pkt. a, b, c i d wynosi 207,3 m³/h, zatem rezerwa ujęć wynosi 59,4 m³/h i stanowi 28,65%. Z powyższej diagnozy wynika, że istniejące ujęcia zapewniają w pełni pokrycie zapotrzebowania wody dla miejscowości gminy Pawłów.

Rozprowadzenie wody

Aby wykorzystać istniejące zasoby wody 4 ujęć komunalnych należy prawidłowo rozbudować siec wodociągową do w/w miejscowości gminy Pawłów. Obecnie siec wodociągową należy wykonać z rur PE. Problemy do rozwiązana

Najistotniejszym lecz zarazem bardzo trudnym problemem jest budowa wodociągu komunalnego „Wióry” dla 6-ciu gmin, tj. dla Kunowa, Pawłowa, Waśniowa, Nowej Słupi, Bodzentyna i Ostrowca Świętokrzyskiego. Została opracowana „Koncepcja wodociągu „Wióry” dla 6-ciu gmin” (Hydro – Lemna SA) oraz „Uporządkowanie gospodarki wodno – ściekowej zlewni rzek Świśliny i Pokrzywianki” zasilających w wodę zbiornik zaporowy „Wióry” (Przedsiębiorstwo Projektowania i Realizacji Inwestycji Ochrony Środowiska). W remach umowy 6-ciu gmin. Gmina Pawłów winna zagwarantować dla siebie dostawę wody w ilości 80 – 100 m³/h.

Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków sanitarnych

Stan Istniejący

Gmina Pawłów nie posiada systemowych układów kanalizacji i oczyszczalni ścieków sanitarnych. Dostawa wody z wodociągów komunalnych dla gospodarstw domowych, usług, przemysłu i obiektów prawidłowych systemów sieci kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków sanitarnych, zgodnie z obowiązującą ustawą o ochronie środowiska naturalnego, tym bardziej z uwagi na budowę zaporowego zbiornika „Wióry”. Gmina podjęła prawidłowy proces inwestycyjny budowy systemu kanalizacji sanitarnej i oczyszczalnia ścieków w Godowie.

Projekt tego systemu obejmuje: I etap – budowa sieci kanalizacyjne i OMB w Godowie dla Godowa i Kałkowa, II etap – budowa sieci kanalizacyjnej dla Dąbrowy Chybickiej i Rzepina II wraz z II etapem OMB, III etap – budowa sieci kanalizacyjnej dla Pawłowa wraz z III etapem OMB.

Problemy do rozwiązania

W pierwszej kolejności należy rozpocząć od budowy zbiorczej mechaniczno – biologicznej oczyszczalni ścieków w Pawłowie wraz z siecią kanalizacji sanitarnej obejmującej miejscowości: Bronkowice, Radkowice, Radkowice Kolonia, Rzepin I i II, Dąbrowę, Świślinę, Rzepinek, Kolonię Rzepin, Jadowniki, Jawor, Warszówek, Bukówkę i Pawłów. a. projektowana OMB Godów zapewnia prawidłowy proces oczyszczania ścieków sanitarnych zgodnie z ustawą, gdyż obejmuje mechaniczny i pełny biologiczny stopień oczyszczania z denitryfikacją, nitryfikacją oraz stabilizacją osadów. Pod rozwagę proponuje się jedynie problem ewentualnej korekty pH przy stosowaniu siarczanu żelazowego gdyż koagulacja w/w koagulatorem daje bardzo dobre wyniki przy pH poniżej 7.

Byłoby również pożądane aby siec kanalizacyjna Pawłowa obejmowała również Kolonię Rzepin I, Warszówek, Bukówkę, Jawor i Ambrożów (mała ilość ścieków z tych miejscowości). b. System sieci i OMB w Świętomarzu obejmujący miejscowości Bronkowice, Radkowice, Rzepin I, Rzepinek, Świślinę, Szerzawy, Jadowniki, Tarczek, Świętomarz, Brzezie i Modrzewie. c. System sieci i OMB w Pokrzywnicy dla miejscowości Wawrzęczyce, Ambrożów, Trzeszków, Wieloborowice i Pokrzywnica. d. Siec kanalizacyjna z OMB dla Grabkowa i Krajkowa. e. Kanalizacja i OMB dla Łomna. f. Kanalizacja i OMB dla Bostowa i Chybic. g. Kanalizacja i OMB dla Nieczulic.

Dla ujęcia wody w Szerzawach rozporządzeniem Nr 3/2005 Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie z dnia 18 lipca 2005 r. w sprawie ustanowienia strefy ochronnej dla ujęcia wody podziemnej w miejscowości Szerzawy (Dz. Urz. Woj. Świętokrzyskiego Nr 172, poz. 2054) ustanowione zostały strefy ochrony bezpośredniej i pośredniej, w obrębie których obowiązują następujące zasady ochrony:

1. Na terenie strefy ochrony bezpośredniej obowiązują następujące zakazy, nakazy i ograniczenia: 1) zabrania się użytkowania gruntów do celów niezwiązanych z eksploatacją ujęcia wody, 2) teren należy zagospodarować zielenią, 3) należy odprowadzić wody opadowe w sposób uniemożliwiający przedostawanie się ich do urządzeń służących do poboru wody, 4) ścieki z urządzeń sanitarnych, przeznaczonych do użytku osób zatrudnionych przy obsłudze urządzeń do poboru wody należy odprowadzić poza granice terenu ochrony bezpośredniej, 5) przebywanie na terenie ochrony bezpośredniej osób niezatrudnionych przy obsłudze urządzeń do poboru wody należy ograniczyć do niezbędnych potrzeb. 2. Na teren objętym strefą ochrony pośredniej ustanowionej zabrania się wykonywania następujących robót i czynności powodujących zmniejszenie przydatności ujmowanej wody lub wydajności ujęcia: 16) wprowadzania ścieków do wód lub ziemi, 1) rolniczego wykorzystywania ścieków, 2) przechowywania lub składowania odpadów promieniotwórczych, 3) składowania nawozów oraz środków ochrony roślin, 4) budowy autostrad, dróg i torów kolejowych, 5) wykonywania robót melioracyjnych oraz wykopów ziemnych, 6) lokalizowania zakładów przemysłowych oraz ferm chowu lub hodowli zwierząt, 7) lokalizowania magazynów produktów ropopochodnych i innych substancji niebezpiecznych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tj. z 2008 r. Dz. U. Nr 25, poz. 150 ze zmianami), 8) lokalizowania składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych, 9) mycia pojazdów mechanicznych, 10) urządzania parkingów, obozowisk oraz kąpielisk,

11) lokalizowania nowych ujęć wody z wyłączeniem modernizacji i rozbudowy ujęcia wody w Szerzawach, 12) wydobywania kopalin, 13) wykonywania odwodnień budowlanych lub górniczych, 14) lokalizowania cmentarzy oraz grzebania zwłok zwierzęcych.

Zaopatrzenie w gaz

Źródła dostawy gazu

Źródłem zaopatrzenia gminy Pawłów w gaz są tranzytowe gazociągi wysokoprężne relacji: - Ostrowiec Świętokrzyski – Lubienia – Skarżysko Kamienna - Sandomierz – Kielce. Aktualnie ze Stacji Reprodukcyjno – Pomiarowej w Rudniku (Gmina Brody) doprowadzony jest średnioprężny przewód gazowy (100 mm do Dąbrowy i Rzepina I i II, Radkowic, Bronkowic, Pawłowa, Kolonii Rzepin, Rzepinka, Świśliny i Kolonii Radkowice. Z drugiego źródła dostawy gazu ze Stacji Reprodukcyjno – Pomiarowej w Bodzentynie doprowadzony jest gaz do miejscowości Tarczek, Świętomarz, Grabków, Krajków i Łomno.

Analiza wielkości zapotrzebowania gazu

Przeobrażenia systemowe w gospodarce naszego kraju wykazują, że podstawowym nośnikiem energetycznym będą gaz i prąd elektryczny. Zatem obecnie należy zakładać użytkowanie gazu do celów bytowo – gospodarczych i grzewczych. Średnioroczne zapotrzebowanie gazu w gospodarstwie domowym Qr = 800 m³/m.rok (byt-gosp) + 3000 m³/m.rok (co w MW) 800 m³/m.rok -„- + 4200 m³/m.rok (co w MN) 800 m³/m.rok -„- + 5200 m³/m.rok (co w MR) Razem Qr = 380 m³/m.rok w MW = 1,23 m³/m.h 5000 m³/m.rok w MN = 1,70 –„- 6000 -„- w MR = 2,05 -„- Szczytowe zapotrzebowanie godzinowe

Qsz = 2,0 m³/m.h - MW 2,4 - MN 3,0 - MR

Problem do rozwiązania a. analiza dostawy I rozprowadzenia gazu dla całej gminy. b. uzgodnienia z dostawcą gazu warunki zapewnienia dostawy. c. uzgodnienia lokalizacyjne i techniczne z gminą Brody i Bodzentyn.

Elektroenergetyka

Źródła dostawy energii elektrycznej

Źródłem dostawy energii elektrycznej w rejonie są linie elektromagnetyczne: - EN 220 Różki – Niziny (11 km w gminie Pawłów) - odgałęzienie z w/w EN 220 Rzepin I – Ostrowiec Świętokrzyski (SW 400/220/110) - EN 110 Starachowice – Stara Słupia zawieszona na EN 220 (10 km w gminie) - EN 2 x 110 Starachowice – Ostrowiec Świętokrzyski (5,6 km). Bezpośrednim źródłem dostawy energii elektrycznej dla gminy Pawłów są - GPZ 1 Starachowice – 15 kV - GPZ Stara Słupia – 15 kV RS Brody – 15 kV

System SN

Cały płn. – zach. obszar gminy Pawłów jest zasilany z RS Brody, a mianowicie: Godów, Kałków, Dąbrowa, płn. Pawłowa, Warszówek, Rzepin I i II, Radkowice, Bronkowice, Świślina, Rzepinek, Kolonia Rzepin, Sierzawy, Brzezie, Świętomarz, Tarczek. GPZ Stara Słupia zasila Szeligi, Pokrzywnicę, Bukówkę, płd. Cz. Pawłowa, Jadowniki, Jawor, Wawrzęczyce, Ambrożów, Trzeszków, Wieloborowice, Nieczulice, Chybice, Bostów i Modrzewie. GPZ Starachowice zasila od strony Bodzentyna : Grabków, Krajków i Łomno.

Analiza wielkości zapotrzebowania

Podobnie jak z użytkowaniem gazu ziemnego, tak i zapotrzebowanie na energię elektryczną obecnie wzrasta, tak z uwagi na wzrost urządzeń domowych AGD jak i wskutek eliminowania paliw stałych dla celów grzewczych. Wzrost ten jest jednak częściowo niwelowany przez produkowanie obecnie odbiorników mocy o zmniejszonym poborze energii. Wartości zapotrzebowania energii wynoszą: - zapotrzebowanie mocy PO = 4,41 kW/m x 3500 m = 15435 kW na usługi, obiekty użyteczności publicznej i oświetlenie ulic przyjmuje się 30% w/w mocy.

PO = 15435 x 1,3 = 20000 kW Średnia moc stacji transformatorowych = 250 kW stąd ilość stacji transformatorowych wynosi: 20000 x 0,9 ST = 250 x 0,9 x 0,8 = 100 ST o mocy od 100 do 400 kV Obecnie czynnych jest 94 stacje transformatorowe o mocy 100 - 250 kVA.

Problemy do rozwiązania

- przebudowa linii EN 30 kV,

- przebudowa linii SN i stacji transformatorowych na terenach przewidzianych do zalania przez zbiornik "Wióry". - rozbudowa systemu SN, wraz z wymianą transformatorów w istniejących ST.

Telekomunikacja

źródła obsługi telekomunikacyjnej

Obecnie obsługę telekomunikacyjną gminy Pawłów prowadzi Telekomunikacja Polska SA poprzez ACT Starachowice ul. Słoneczna. Centrala ta posiada światłowodowe połączenia, stąd korzystne byłoby zamontowanie koncentratorów wyniesionych w gminie Pawłów na światłowodowych łączach. Ponadto powadzone są negocjacje w sprawie instalowania systemu "Netia".

Analiza potrzeb

Przy ilości gospodarstw domowych 3600 konieczna jest ilość stacji telefonicznych dla całej gminy w ilości 2600.

Problemy do rozwiązania

wyniki w/w negocjacji stanowić będą podstawę do podjęcia decyzji wyboru rozwiązania obsługi telefonicznej gminy.

5. Odpady komunalne

W gminie Pawłów nie ma składowiska odpadów. Nieczystości stałe z terenu całej gminy zbierane są do kontenerów, skąd wywożone są do gminy Wąchock na składowisko śmieci w Marcinkowie.

VII. PODSTAWY I KIERUNKI RTOZWOJU GMINY PAWŁÓW - STRATEGIA ROZWOJU (założenia)

Badania i analizy przeprowadzone w obszarze gminy Pawłów i omawiane w kolejnych rozdziałach wskazują na jej walory przyrodnicze i kulturowe, zasoby materialne i potencjał ludzki jako wartości podstawowe do skonstruowania wielokierunkowego programu aktywizacji gospodarczej 35 sołectw gminy. Efektywne wykorzystanie istniejących możliwości wiąże się również z rozwiązaniem problemów i napięć społecznych powstałych w okresie transformacji systemowej. Mało odporna na zmiany koniunkturalne struktura produkcji przemysłowej obszarów sąsiadujących z gminą Pawłów, a zwłaszcza załamanie rynku pracy w Starachowicach i Ostrowcu Świętokrzyskim, spowodowała trudności w zatrudnieniu. Poziom bezrobocia w gminie Pawłów sięgał w 1996 r. 22,9% ludności w wieku produkcyjnym i był jednym z najwyższych wskaźników w województwie kieleckim, gdzie analogiczny wskaźnik wynosił 14,0%. Jest to najpoważniejszy problem społeczny, nie w pełni odzwierciedlony dostępną statystyką, (np. zjawisko nadzatrudnienia w gospodarstwach rolnych w związku z powrotem

do pracy na roli osób zwalnianych z zakładów przemysłowych). Znacznym hamulcem poza przeżywaniem kryzysu koniunkturalnego przez duże zakłady pracy w gminach sąsiadujących z Pawłowem, co w znacznym stopniu znalazło odzwierciedlenie w rozwoju gospodarczym gminy, jest zbyt mała aktywność gospodarcza ludności. W znacznej mierze jest to spowodowane słabą kondycją finansową gospodarstw domowych, niskim poziomem wykształcenia ludności z dominującym wykształceniem zawodowym, a także roszczeniową postawą części ludności, której towarzyszy bierne oczekiwanie na pomoc z zewnątrz. Przełamanie w społeczeństwie syndromu ubóstwa i wzmocnienia kapitału rodzinnego, może stanowić impuls do uruchomienia przedsiębiorczości. Aktywność grup ludzi, których sukces zachęcił do działania społeczność dotychczas bierna, inicjatywy Samorządu gminy, współpraca i związki gospodarcze z gminami sąsiednimi, stanowią podstawę do rozwoju lokalnego. Z przeprowadzonych badań wynika, że główne kierunki aktywizacji gminy związane są z funkcją rolniczą i przetwórstwem rolno - spożywczym oraz funkcją turystyczno - wypoczynkową. 1. Gmina Pawłów leży w obszarze wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich, opartego na procesach restrukturyzacji rolnictwa. Są to obszary najkorzystniejszych warunków agrotechnicznych dla produkcji rolniczej z dominacją rolnictwa intensywnego, towarowego, z początkami specjalizacji. Korzystne warunki przyrodnicze, a zwłaszcza gleby najwyższych klas bonitacji zajmujące całą środkową część gminy, zdecydowały o jej wybitnie rolniczym charakterze. Bliskie sąsiedztwo chłonnych rynków zbytu w Starachowicach i Ostrowcu Świętokrzyskim, dla których gmina Pawłów stanowi bezpośrednie zaplecze, sprzyja rozwojowi rolnictwa. Do korzystnych uwarunkowań rozwoju rolnictwa należy również zaliczyć rozwinięte w pobliskich ośrodkach miejskich przetwórstwo rolno - spożywcze o charakterze przemysłowym, wymagające dużej i zorganizowanej bazy surowcowej. Realne możliwości rozwoju gospodarstw ekologicznych i turystyki, dają podstawę aktywizacji małych gospodarstw rolnych, co stanowi jedną z możliwości efektywnego wykorzystania silnie rozbudowanej struktury agrarnej gminy. Ograniczenia dla rozwoju produkcji rolniczej stwarza natomiast występująca miejscami niekorzystna konfiguracja terenu. Zalegające na stokach i zboczach dolinnych o dużym nachyleniu gleby utworzone z utworów lessowych, narażone są na erozję wodną. Wymaga to podjęcia zabiegów przeciwerozyjnych. Warunki agroklimatyczne są średnio korzystne. Oddziaływanie klimatu Gór Świętokrzyskich stwarza średnio - wysokie ryzyko dla uprawy roślin gruntowych o dużych wymaganiach cieplnych oraz większości gatunków drzew owocowych. Silnie rozdrobniona struktura agrarna i wysokie zagęszczenie drobnotowarowej zabudowy rolniczej, nie sprzyja restrukturyzacji rolnictwa. Braki w infrastrukturze technicznej (wodociągi, kanalizacja, brak oczyszczalni ścieków) brak dogodnych i funkcjonalnych powiązań komunikacyjnych i stan techniczny dróg, stanowią poważne zagrożenie dla rozwoju funkcji rolniczej. Nie sprzyja temu również nierównomierne rozmieszczenie usług rolniczych na terenie gminy lub ich zupełny brak w niektórych sołectwach. Również procesy urbanizacyjne wyrażające się dotychczas wysoką dwuzawodowością gospodarstw wiejskich stwarzały poważne ograniczenia w wykorzystaniu preferencji rolniczych w rozwoju gminy Pawłów. W aspekcie regionalnej polityki przestrzennej i lokalnych uwarunkowań gminy Pawłów, należy zakładać intensyfikację rozwoju rolnictwa i restrukturyzację gospodarki

żywnościowej. Efektywność gospodarowania w powiązaniu z propagowaniem produkcji żywności metodami ekologicznymi oraz zintegrowanymi, powinna zaktywizować małe gospodarstwa rolne. Również organizacja produkcji żywności, a zwłaszcza nasycenie wiejskiej sieci osadniczej drobnym przetwórstwem rolno - spożywczym oraz usługami dla wsi i rolnictwa, podniesie stopę życiową mieszkańców wsi, przez ograniczenia zatrudnienia w produkcji rolniczej. w efekcie należy oczekiwać stopniowej poprawy struktury agrarnej. Obiekty przemysłowe i gospodarcze związane z rolną bazą przetwórczą winny być lokalizowane w pierwszej kolejności na terenie dotychczasowych baz SKR, GS i POM. Działaniom tym musi towarzyszyć ochrona najżyźniejszych gleb w gminie i dalszy rozwój poza uprawami zbożowymi, charakterystycznych dla gminy kierunków rolnictwa jak sadownictwo i ogrodnictwo. Sady wiśniowe, plantacje malin, porzeczek czarnych, agrestu i truskawek może uzupełniać uprawa ziół i pszczelarstwo, a także hodowla (wyraźnie jest w regresie hodowla trzody chlewnej, brojlerów, kur niosek). Przy znaczącym spadku liczby zwierząt hodowlanych w ostatnich latach, można poszukiwać dobrej koniunktury np. na hodowlę ryb z wykorzystaniem już istniejącego zainwestowania (np. użytkowane stawy rybne w Kolonii Rzepin). Wykorzystanie naturalnych pastwisk można wiązać z rozwojem hodowli kóz, owiec, koni. Produkcja rolna dla potrzeb miejskich rynków zbytu ośrodków sąsiadujących z gminą, oraz wiązanie produkcji żywności z agroturystyką, należy uznać za najważniejsze kierunki działań w dziedzinie rolnictwa. Jest to związane nie tylko z preferencjami przyrodniczymi gminy, sytuacja demograficzną i współczesnymi trendami w rozwoju terenów wiejskich, ale przede wszystkim z poprawą infrastruktury technicznej i komunikacyjnej. Należy tu wymienić, dokończenie wodociągowania wsi, kanalizację, gazyfikację i rozwój sieci telefonicznej oraz rozbudowę sieci dróg lokalnych. Z myślą o inwestorach z zewnątrz korzystne byłoby utworzenie zasobów gruntów budowlanych gminnych. W celu poprawy struktury agrarnej wsi władze gminy mogą podjąć próby scalenia gruntów lub przejmowanie gospodarstw bez następców. 2. Rozwój funkcji leśnej na terenie gminy jest związany z ochronną rolą lasów oraz ich wykorzystaniem dla turystyki. Duży zwarty kompleks leśny w północnej części gminy znajduje się w obrębie Sieradowickiego Parku Krajobrazowego i wchodzi w skład obrębu "Rataje" w zarządzie Nadleśnictwa Skarżysko. Pozostałe lasy położone w strefach ochronnych Świętokrzyskiego Parku Krajobrazowego i Świętokrzyskiego Parku Narodowego znajdują się w południowej części gminy. Lesistość pozostałej części gminy jest znikoma i powinna być zwiększona ze względu na usytuowanie gminy w obszarze o wysokich walorach przyrodniczych, jak również występowanie erozji wodnej gleb położonych na stromych stokach. Pod zalesienia wskazane są tereny o niskich klasach bonitacyjnych położone w sąsiedztwie dużych kompleksów leśnych. W ten sposób nastąpi sukcesywne zwiększenie powierzchni lasów ochronnych. Kierując się względem praktycznymi i ekonomicznymi przy kształtowaniu linii brzegowej lasów należy zadbać o jej krajobrazowy charakter. Również ochrona istniejących zadrzewień i zakrzewień śródpolnych oraz wprowadzenie zieleni w postaci zadrzewień znaczących np. granice własności (aleje, szpalery drzew i krzewów) ma szczególny aspekt krajobrazowy. Pod zalesienie należy również przewidywać stoki silnie nachylone, stoki i zbocza dolinne zagrożone erozją, nieprzydatne do uprawy mechanicznej oraz tereny pasa ochronnego wokół zbiornika "Wióry" (szerokość 50 m), w tym pasa krzewów utrudniających dostęp do brzegu (długość linii brzegowej 29,2 km).

Należy również zapobiegać możliwym do przewidzenia czynnikom osłabiającym kondycję lasów. Zaliczyć do nich należy osłabienie odporności drzewostanów na szkodniki i choroby drzew, ponadto zagrożenie masową i niekontrolowaną penetracją turystyczną zwłaszcza w rejonie wyjazdów weekendowych w strefie lasów ochronnych Starachowic. W strefach tych należy w trybie pilnym uzupełnić niedobory infrastruktury komunalnej i turystycznej (pojemniki na odpady, sanitariaty, parkingi, miejsca odpoczynku itp.). 3. Gmina Pawłów ma szczególne warunki do rozwoju funkcji turystyczno - wypoczynkowej. W krajowej klasyfikacji turystycznej w gminie Pawłów wyznaczono 40 km² IV kategorii terenów wypoczynkowych tj. ok 1/3 terenów całej gminy ze szczególnymi preferencjami do uprawiania turystyki pieszej, a zimą narciarstwa biegowego. Obecne ograniczenia w rozwoju turystyki w obszarze gminy wynikały z braku lasów i zbiorników wodnych, a także braku infrastruktury technicznej. W "Studium zagospodarowania województwa kieleckiego" większa część gminy została uznana jako obszar o dużym potencjale turystycznym. Przeprowadzone w ramach niniejszego Studium badania wyraźnie wskazują na znaczące walory gminy dla rozwoju turystyki i jeszcze "nieodkryte" obszary wypoczynkowe. Wymagają one przygotowania bazy turystyczno - wypoczynkowej i odpowiedniej promocji. Walory przyrodniczo - krajobrazowe, a zwłaszcza położenie części gminy w Sieradowickim Parku Krajobrazowym i jego otulinie oraz otulinie Świętokrzyskiego Parku Narodowego, jak również na terenach krajobrazu Chronionego Doliny Kamiennej. Zasoby kulturowe związane z położeniem wschodniej części gminy w rejonie projektowanego Ekomuzeum oraz Parku Kulturowego Doliny Rzeki Kamiennej wyraźnie podnoszą wartość gminy dla rozwoju turystyki. Liczne wzniesienia i przecinające teren wąwozy lessowe i parowy tworzą malownicze krajobrazy, uzupełnione zabudową o regionalnym charakterze. Cisza i lokalny koloryt miejsca sprzyjają pieszym wędrówkom jak również pobytom stacjonarnym. Gmina ma bardzo korzystne warunki dla rozwoju agroturystyki, co przysporzy dochodów miejscowej ludności również ze względu na możliwość zbytu produktów rolnych. Z analizy istniejącego zagospodarowania i rozmów z miejscową ludnością, do rozwoju agroturystyki można wytypować wieś Bronkowice (położone w dolinie Świśliny i jej dopływu Bronkówki, bliskość lasów i istniejących szlaków turystycznych) oraz miejscowości przylegające do mającego powstać zbiornika wodnego "Wióry" np. Kałków, Bukówka, Pokrzywnica. Do rozwoju turystyki zielonej proponuje się również najstarszą w gminie miejscowość Tarczek. Niewątpliwym magnesem turystycznym w gminie jest jedno z najliczniej odwiedzanych Sanktuariów Maryjnych w Polsce - Sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej Królowej Polski w Kalkowie - Godowie. Ośrodek kultu religijnego i licznych pielgrzymek, interesujący obiekt turystyczny zagospodarowany w funkcjonalny i estetyczny sposób spełnia wieloraką rolę. Miejsce to jest nie tylko ośrodkiem turystyki pielgrzymkowej miejscem kontemplacji i przeżyć duchowych, jest również ważnym miejscem pracy miejscowej ludności. Wioska dla niepełnosprawnych i mający powstać z funduszy międzynarodowych szpital i dom dla ludzi starszych (nieuleczanie chorych) staną się ośrodkami szeroko rozumianej pomocy humanitarnej i rehabilitacji. Kałków - Godów obok miejscowości gminnej staje sie również ważnym ośrodkiem gospodarczym i kulturowym gminy, miejscem jej promocji.

Urzeźbienie terenów gminy Pawłów stwarza dogodne warunki do uprawy turystyki pieszej, rowerowej (rowery górskie, wykorzystanie dobrze rozwiniętej sieci dróg o dużych walorach widokowych), jeździectwa (terenowego i w obrębie małych stadnin) oraz narciarstwa (głównie biegowego i w mniejszym stopniu zjazdowego) przy wyznaczeniu systemu tras i uruchomieniu małych wypożyczalni sprzętu turystycznego. Turystyka krajobrazowa może funkcjonować w formie "zielonych klas" z bazą w istniejących szkołach. Propozycje nowych tras turystycznych (ścieżki dydaktyczne, trasy rowerowe, korekty istniejących szlaków turystycznych po uruchomieniu zbiornika "Wióry", trasy narciarskie) zostaną szczegółowo przedstawione w kolejnym etapie Studium. Sugeruje sie również opracowanie tras dydaktycznych przyrodniczo - krajoznawczych (okolice Świśliny, Psarki, Pokrzywianki i ich dopływów z omówieniem zachowanych reliktów paleontologicznych) i historyczno - kulturowych (szlakiem kościołów, dworców, miejsc pamięci narodowej) w powiązaniu z terenami sąsiednich gmin i przy współudziale ich Samorządów. Należy rozważyć możliwość wykorzystania dla rekreacji zbiornika wodnego "Wióry" i pozostałych zbiorników wodnych projektowanych w gminie Pawłów dla funkcji retencyjnych (adaptacja obiektów eksploatacji zbiornika na cele turystyki pobytowej). Podstawowa funkcja zbiornika "wióry" w zasadzie wykluczającego inny niż retencyjne wykorzystanie. Zbiornik "Wióry" budowany na Świślinie ma stanowić ujęcie wody pitnej dla m. Ostrowiec Świętokrzyski i okolicznych wsi. Pozostałe zbiorniki wodne na Świślinie są przewidziane do współpracy hydrologicznej ze zbiornikiem "Wióry", podobnie jak przeciwrumoszowe zbiorniki w Psarce, oraz u zbiegu Pokrzywianki i Czarnej Wody. Ze względu na utrzymanie odpowiedniego stanu sanitarnego wody nie wskazane jest wykorzystywanie budowanych i projektowanych zbiorników do kąpieli czy uprawiania sportów wodnych. Obok funkcji retencyjnych ich rolą będzie podwyższenie atrakcyjności krajobrazu gminy, a zwłaszcza proponowanych szlaków turystycznych oraz ważna funkcja dydaktyczna. W sąsiedztwie projektowanych szlaków turystycznych należy przewidzieć miejsca noclegowe (obiekty, pola namiotowe, biwaki), parkingowe (dla samochodów, rowerów), miejsca gier i zabaw (boiska, korty), a przede wszystkim infrastrukturę sanitarną (ustępy, śmietniki, umywalnie, prysznice itp.). W pierwszym etapie należy dążyć do wykorzystania możliwości organizowania wypoczynku na terenach gminy, lub w obszarach graniczących z gminą, a następnie w porozumieniu z gminami sąsiednimi dostosować do funkcji wypoczynkowo - sportowych większe obszary wyznaczone przez ich walory, a nie tylko granice administracyjne. 4. Rozwój funkcji mieszkaniowej wiąże się z zabezpieczeniem terenów pod budownictwo mieszkaniowe i usługi komercyjne. Preferowane jest uzupełnienie istniejącej zabudowy w nawiązaniu do ulicowego charakteru obecnego budownictwa (zabudowa zwarta), zachowanie istniejących układów urbanistycznych (zwłaszcza we wsi Pokrzywnica) oraz przeciwdziałanie rozproszeniu budownictwa. Obserwuje sie stopniową wymianę substancji budowlanej drewnianej na obiekty murowane (budynek na zapleczu działki). Widzi sie potrzebę rezerwowania nowych terenów dla funkcji mieszkaniowej, co wynika z oceny aktualnego MPZP oraz postulatów zgłaszanych przez Zarząd Gminy, a także lokalną społeczność. Istnieje możliwość lokalizacji funkcji mieszkaniowej na dostępnych terenach w północnej części gminy w rejonie: Kałków, Dąbrowa, Rzepin II, Rzepin I, Podborze. Te dwie ostatnie miejscowości ze względu na bliskość Starachowic i przewagę słabych gleb mogą

przyjąć funkcję mieszkaniową, pod warunkiem zachowania odpowiedniej strefy ochronnej od terenów leśnych i nie naruszenia walorów krajobrazowych. Nowe budownictwo winno być realizowane na zasadzie wtopienia budowanych obiektów w istniejący krajobraz. Zaznacza się, że na terenach inwestycyjnych w dolinach rzek i małych cieków, które nie są korzystne klimatycznie, jak również nie posiadają należytych zabezpieczeń przeciwpowodziowych, należy dążyć do stopniowej likwidacji zabudowy i pozostawienia tych terenów bez infrastruktury mieszkaniowej. Poprawa warunków mieszkaniowych następować będzie poprzez modernizację istniejącej substancji mieszkaniowej, jak również realizację nowego budownictwa mieszkaniowego, zagrodowego i jednorodzinnego. Funkcje komercyjne związane z mieszkalnictwem obecnie zgrupowane głównie w Pawłowie, oraz sołectwach we wschodniej części gminy, winny być rozmieszczone na terenie całej gminy i to w większej ilości. Koncentracja infrastruktury społecznej powinna znajdować się w Pawłowie ze względu na rangę ośrodka i rolę jaką pełni w systemie osadniczym gminy. Należy tutaj przewidywać lokalizacje obiektów kultury (wielofunkcyjna sala widowiskowa, administracja, ekspozycja, handel). 5. Komunikacja. Układ dróg gminnych w Pawłowie nie ma cech regularności. Nie zapewnia odpowiednich standardów ze względu na stan nawierzchni. Głównym problemem do rozwiązania jest zabezpieczenie odpowiedniej szerokości pasów drogowych dla modernizacji dróg gminnych. Zachowania rezerw terenowych dla modernizacji dróg krajowych wymaga droga nr 756 Starachowice - Stopnica (z korektą trasy w Chybicach i nr 752 (Kielce) Górno - Rzepin oraz drogi wojewódzkie nr 15904 Sierzawy - Chybice, 15916 Styków - Pawłów, nr 15935 Chybice - Waśniów. Ten podstawowy układ drogowy gminy wiąże obszar gminy z układem zewnętrznym. Dla ochrony Świętokrzyskiego Parku Narodowego, należy zachować korytarz do umożliwienia docelowego przełożenia odcinka drogi krajowej nr 756 Chybice - Nowa Słupia - Wólka Malinowska. Mankament istniejącej komunikacji zbiorowej jest brak bezpośrednich powiązań mwejscowości w północnej części gminy z jej centrum administracyjnym - Pawłowem. Jest to wynikiem bliskiego sąsiedztwa dużego ośrodka administracyjnego w Starachowicach i odzwierciedleniem dotychczasowych związków gospodarczych północnej części gminy. 6. Realizacja postulatów w zakresie infrastruktury technicznej warunkuje rozwój wszystkich funkcji gminy, a przede wszystkim komfortu zamieszkania oraz rozwoju turystyki i wypoczynku. Zadanie to ułatwia dogodna sytuacja wyjściowa do rozwoju infrastruktury technicznej gminy, bowiem w bliskiej odległości od granic gminy, po jej stronie północnej, przebiega ważny w skali kraju korytarz infrastruktury technicznej: droga międzyregionalna nr 9 Radom - Rzeszów, linia kolejowa relacji Koluszki - Rozwadów, linie wysokiego napięcia 110 kV i 220 kV, oraz gazociąg wysokiego ciśnienia relacji Rozwadów - Piotrków ᵩ300. Cały obszar gminy Pawłów posiada niekorzystne warunki hydrogeologiczne pod względem zasobów i możliwości ujęcia wód wgłębnych. Stąd rażąca dysproporcja w wyposażeniu miejscowości z terenu gminy w wodociągi. Obecnie te tereny gminy pracują następujące wodociągi: grupowy Bronkowice - Radkowice, wodociąg we wsi Świślina - Górna i Dolna, wodociąg Szerzawy, wodociąg we wsi Pawłów. W fazie budowy znajduje sie wodociąg do wsi Dąbrowa - Polesie oraz Dąbrowa - Chybice, które będą następnie wchodzić w skład wodociągu grupowego Bronkowice - Radkowice. Pozostała część mieszkańców gminy Pawłów zaopatruje się w wodę z indywidualnych studni kopalnych.

Realizacja programu zwodociągowania obszaru centralnego z ujęcia w Szerzawach, oraz obszaru wschodniego przewidzianego do zaopatrzenia w wodę z ujęcia "Wióry" jest podstawowym zadaniem gminy w zakresie realizacji infrastruktury technicznej. W sprawie opracowania koncepcji poboru wody pitnej z ujęcia "Wióry" i jej rozprowadzenia dla zainteresowanych odbiorców gmin i opracowania koncepcji ochrony zlewni zbiornika "Wióry" zawarto porozumienie między sześcioma gminami, które będą korzystać z realizacji przedsięwzięcia (Ostrowiec Świętokrzyski, Pawłów, Kunów, Nowa Słupia, Bodzentyn, Kunów i Waśniów). Zawarcie podobnych porozumień z zainteresowanymi gminami można sugerować w związku z koniecznością wykonania sieci kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków. Trudne warunki terenowe gminy Pawłów narzucają współdziałanie z gminami ościennymi również w tej sprawie. Brak kanalizacji, oczyszczali ścieków, jak również gminnego wysypiska nieczystości stałych, wpływa na przyspieszenie degradacji środowiska naturalnego. Wykorzystywanie rolnicze ścieków, stąd odpływają powierzchniowo zanieczyszczając wody otwarte i mogą zagrozić wodom wgłębnym, jest niedopuszczalne i niewątpliwie będzie zniechęcać przyszłych inwestorów de wejścia na teren gminy. Obecnie teren gminy Pawłów nie jest zgazyfikowany, ale program gazyfikacji gmin Brody - Pawłów został opracowany w 1991 r. Gazyfikacja obejmuje większą część gminy Pawłów od strony wsi Rudnik (w gminie Brody). Wg odrębnego opracowania przygotowano program gazyfikacji gminy Suchedniów - Bodzentyn i zasilanie gazem średnioprężnym sołectw zachodnich gminy Pawłów od strony Bodzentyna. Zagospodarowanie w ciepło na terenie gminy Pawłów jest realizowane przez tradycyjne urządzenia kuchenne i piecowe na paliwo stałe lub przez centralne ogrzewanie z własnej kotłowni. zaopatrzenie w energię elektryczną na terenie gminy Pawłów zapewnia szereg obiektów energetycznych. W zakresie najwyższych napięć na terenie gminy nie przewiduje sie budowy dodatkowych linii wysokich i najwyższych napięć. Sieć średnich napięć jest dobrze rozwinięta, aktualnie na terenie gminy Pawłów pracują 94 stacje transformatorowe. W związku z budową zbiornika "Wióry" konieczne będzie przebudowanie sieci elektroenergetycznych kolidujących z tym zbiornikiem, a stacje transformatorowe znajdujące sie na terenie zalewowym trzeba przenieść poza teren zbiornika. Przy tej niezbędnej korekcie przebiegu linii elektroenergetycznych sugeruje się ich prowadzenie w sposób nie naruszający walorów naturalnego krajobrazu. Ponadto należy również sugerować szybki rozwój sieci telefonicznej w obszarze gminy i pełną dostępność do usług telekomunikacyjnych. Wstępnie określona strategia rozwoju i prezentowana kierunki rozwoju gminy będą poddane konsultacji Zarządu Gminy, Rady Gminy oraz wskazanych Społeczności Lokalnych i będą stanowić wytyczone do opracowania Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Pawłów.