Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Folklor İnstitutu

İZAHLI MUĞAM LÜĞƏTİ

: $m:

Бак!-2015 Redaksiya heyəti:

Akif Əlizadə

Firəngiz Əlizadə

İsa Həbibbəyli

Teymur Kərimli

Fərhad Bədəlbəyli

Siyavuş Kərimi

Ərtegin Salamzadə

Muxtar İmanov b r,. Ь \ Ь ^ *: I - 9 9 Tariximiz zəngindir. Xalqımız əsrlər Layihənin rəhbərləri: boyu böyük sınaqlardan, çətinliklərdən İsa Həbibbəyli - AMEA-nm həqiqi üzvü keçmiş, ancaq öz mənliyini, öz Fərhad Bədəlbəyli -SSRİ və Azərbaycan xalq artisti, professor milliliyini, öz dilini itirməmişdir. Tərtibçilər: Tariyel Məmmədov - əməkdar incəsənət xadimi, Heydər Əliyev sənətşünaslıq üzrə elmlər doktoru, professor Cavanşir Quliyev - əməkdar incəsənət xadimi, professor

Ön sözün müəllifi: Tariyel Məmmədov - əməkdar incəsənət xadimi, sənətşünaslıq üzrə elmlər doktoru, professor ON SOZ Elmi redaktorlar: Muxtar İmanov -AMEA-nın müxbir üzvü Nailə Rəhimbəyli -AMEA Folklor İnstitutu “Musiqi folkloru” şöbəsinin müdiri, sənətşünaslıq üzrə elmlər doktoru Elə maddi və mənəvi sərvətlər var ki, onlar əsrlərdən bəri cilalanaraq, nəsildən-nəslə keçərək müasir dövrün tükənməz mədəni xəzinəsinə Rəyçi: Sevil Fərhadova -AMEA Memarlıq və İncəsənət İnstitutu çevrilmişdir. Şərq musiqi professionallığına və şifahi ənənələrə əsaslanan “Muğamşünaslıq” şöbəsinin müdiri, sənətşünaslıq üzrə elmlər doktoru muğam məhz belə bir sənət abidəsidir. Ənənəvi klassik musiqi mədəniyyətimizin əsas irsini təşkil edən İngilis dilinə tərcümə edən: Vəfa İbrahimova - AMEA Folklor muğam sənəti hər zaman özünəməxsus xüsusiyyətləri, musiqisinin İnstitutu “Mərasim folkloru” şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, filologiya üzrə professionallığı, estetik baxımdan mükəmməlliyi, həyatiliyi və fəlsəfə doktoru, dosent dünyəviliyi ilə seçilmişdir. Azərbaycan muğam ifaçılığmın əsrlərlə cilalanmış vokal və instrumental ifa texnikası, musiqi təfsirinin səciyyəvi Kitab Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Folklor İnstitutu Elmi üslub xüsusiyyətləri, milli alətlərimiz tar, kamança, qavalın Şurasının qərarı ilə (11.12.2014, №8) çap olunur. qovuşuğundan yaranan xüsusi rəng çaları bu sənəti zirvələrə qaldırmışdır. Qədim dövrlərdən muğama xas olan improvizə xüsusiyyəti İzahlı muğam lüğəti. Bakı, “OL” NPKT, 2015, 214 səh., Şərq mədəniyyətinin bu təkrarolunmaz sərvətini fərqləndirən cəhətlərdən illüstrasiyalarla biri olmuşdur. Hər bir xalqın mədəniyyətinin inkişafı bu mədəniyyətin qayğıkeşliklə Azərbaycan muğamı dünyanın mənəvi dəyərlər sisteminin ən nadir qorunmasından çox asılıdır. Ulu öndərimiz, ümummilli liderimiz Heydər incilərindəndir. Azərbaycan muğam irsinin qorunub gələcək nəsillərə çatdırılması Əliyevin Respublikaya rəhbərlik etdiyi dövrlərdə mədəniyyətimizin, və dünyada tanıdılması bizim mənəvi borcumuzdur. Təqdim etdiyimiz növbəti incəsənətimizin, ədəbiyyatımızın, elmimizin və təhsilimizin inkişafı muğam layihəsinin ali missiyası da məhz bundan ibarətdir. sahəsində böyük nailiyyətlər əldə edilmişdir. Heydər Əliyev milli-mənəvi Kitab iki hissədən ibarətdir. I hissə muğam terminlərinin şərhinə həsr dəyərlərimizin öyrənilməsini və qorunub saxlanmasını həmişə mühüm olunmuşdur. “Azərbaycan muğamı - kolleksiya” adlanan II hissədə isə muğamın bir vəzifə kimi irəli sürmüş və bu vəzifəyə uyğun olaraq muğam sənətinin lüğəti muğam İzahlı ayrı-ayrı janr və növlərinə aid nümunələr toplanmışdır. inkişafı istiqamətində ciddi tədbirlər həyata keçirilmişdir. Kitab musiqişünaslar, folklorşünaslar, bəstəkarlar, musiqi ifaçıları, ali və Heydər Əliyev ənənələrini layiqincə davam etdirən möhtərəm orta ixtisas musiqi məktəblərinin müəllimləri və tələbələri, həmçinin Azərbaycanın Prezidentimiz İlham Əliyev, YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı şifahi ənənəli musiqi yaradıcılığı ilə maraqlanan oxucular üçün nəzərdə tutulur. səfiri, Heydər Əliyev Fondunun Prezidenti, millət vəkili Mehriban xanım Əliyeva da muğam sənətinə böyük diqqət və qayğı ilə yanaşaraq bu sənətin dünya səviyyəsində təbliğinə geniş imkan və şərait yaradırlar. M 490.5010000 sifaridə M A-016-04-15 SljanŞlƏ Respublikamızda təşkil edilən beynəlxalq musiqi festivalları, vaxtaşırı həyata keçirilən muğam layihələri, o cümlədən “Muğam ISBN 978-9952-494-45-7 ensiklopediyası” layihəsi və muğam simpoziumlarının təşkili yaradılan imkan və şəraitin mühüm göstəriciləridir. ® Folklor İnstitutu:[email protected] © AMEA Folklor İnstitutu. 2015 © “OL” NPKT. 2015 5 İzahlı muğam lüğəti və ingilis dillərində həyata keçirilməsi bu lüğətin dünya səviyyəsinə çıxa çıxa səviyyəsinə yaradır. dünya zəmin lüğətin əlverişli bu keçirilməsi bilməsinə həyata dillərində ingilis və olaraq ingilis dilində izahlarının verilməsidir. Layihənin Azərbaycan Azərbaycan dəfə Layihənin ilk yanaşı, verilməsidir. ilə dili izahlarının Azərbaycan dilində məqalələrin mətbu ingilis terminlərinin yaradan olaraq təsəvvür muğam dolğun alması, yer haqqında dünyası muğam imtədrl bilər. qiymətləndirilə edir. təşkil təcəssümü musiqi muğamların də həm izahı, terminoloji term inşünaslıq sahəsində m övcud olan böyük bir boşluğun boşluğun bir kimi biri böyük lardan addım olan əhəmiyyətli övcud m yönələn doğru həm sahəsində asına muğamın doldurulm əsasını inşünaslıq term ideyasının Layihənin uşdur. olunm istifadə “İzahlı m uğam lüğəti”nin hazırlanm ası A zərbaycan m usiqisində usiqisində m zərbaycan A ası hazırlanm lüğəti”nin uğam m “İzahlı və tarixi” rəhbərliyi mənbələrdən musiqi Əliyevanın qiymətli kimi xanım “Rəsmli ensiklopediyası” Mehriban “Muğam keçirilən Prezidenti ilə həyata A.Əliverdibəyovun Fondunun lüğət”, H.Əliyev onoqrafik m əhəmiyyətli mənbələrdən, o cümlədən dahi bəstəkarımız Ü.Hacıbəylinin Ü.Hacıbəylinin bəstəkarımız dahi cümlədən o mənbələrdən, əhəmiyyətli muğam mədəniyyətinin əsas meyarları nəzərə alınmışdır. Layihədə Layihədə alınmışdır. nəzərə meyarları əsas mədəniyyətinin muğam “A zərbaycan xalq m usiqisinin əsaslan ”, Ə.Bədəlbəylinin “İzahlı “İzahlı Ə.Bədəlbəylinin ”, əsaslan usiqisinin m xalq zərbaycan “A ayrıca yəni layihədə səpkidə, olunan Təqdim etdiyimiz deyil. mövcud lüğəti təqdim muğam şəkildə bizim olunmuş çap sahəsində kulturologiyası olacaqdır. Qeyd etm ək lazım dır ki, son dövrlərdə milli m usiqi usiqi m milli dövrlərdə səbəb son ki, arağına m dır və böyük lazım fotoları ək etm sevərlərin uğam Qeyd ifaçılarının m muğam ış kolleksiyası olacaqdır. səs yaşayıb-yaratm onların əsrlərdə XIX-XX İnanırıq ki, «İzahlı muğam lüğəti»ndə muğama aid terminlərin şərhi, şərhi, terminlərin aid muğama lüğəti»ndə muğam «İzahlı ki, İnanırıq “İzahlı muğam lüğəti”nin əsas məziyyətlərindən biri də burada burada də biri məziyyətlərindən əsas lüğəti”nin muğam “İzahlı 6 ANSAMBL (fr.:ensemble - birgə, birlikdə). İki və daha artıq musiqiçidən musiqiçidən artıq vədaha İki birlikdə). birgə, - (fr.:ensemble ANSAMBL ALT MİZRAB. Mizrabla çalınan simli musiqi alətlərində (tar, saz, ud) çalğı ud) saz, (tar, alətlərində simli musiqi çalınan Mizrabla MİZRAB. ALT xüsusiyyətlərini texniki quruluşunu, alətlərinin Musiqi ALƏTŞÜNASLIQ. ALƏT. Musiqi aləti. Müəyyən tembrli musiqi səsləri əldə etmək üçün xüsusi üçün səslərietmək əldə musiqi tembrli Müəyyən aləti. Musiqi ALƏT. sözlər. nisgilli oxunan avazla zamanı Ağlaşma AĞI. aaa ə aaa d əaə dlr Xl çlı ltəi nabı xalq ansamblı alətləri çalğı Xalq edilir. əlavə ansamblına da muğam Bəzən balaban ibarətdir. və nağara çalanlardan kamança və tarzən sazəndə dəstəsi” və yaxud “muğam üçlüyü” deyilir. Bu ansambl xanəndə, çalğıxanəndə, Bu deyilir. ansambl üçlüyü” xalq “muğam və yaxud dəstəsi” sazəndə ansamblları, muğam ifaçılığında musiqi milli Azərbaycan ltəi nablr əa yr uu. ua asmln “aəd və “xanəndə ansamblına Muğam tutur. yer əsas edilir. ansamblları aid alətləri də orkestrlərə və xor həmçinin, termini, ansambl desimet nonet, bilər; oktet, ola septet, sekstet, kvartet, (terset), trio duet, ansambl ibarət olan, birgə musiqi əsərini ifa edən qrup. Musiqiçilərin sayma görə sayma Musiqiçilərin qrup. edən ifa əsərini musiqi birgə olan, ibarət uaı uumsna iaədr Çx at olrüəid V şrs ilə işarəsi V üzərində notlar edilir. vaxt qeyd Çox ibarətdir. vurulmasından yuxarı Azərbaycan xalq musiqi alətləri: simli alətlər: tar, saz, ud, tənbur tənbur ud, saz, tar, alətlər: simli alətləri: musiqi xalq alətlər. zərbli alətlər, mizrablı Azərbaycan arfa; - alətlər dartımlı kontrabas; üsulu. Bəzən buna “tərs mizrab” da deyilir. Mizrabın sim da deyilir. üzərinə “tərs Mizrabın aşağıdan mizrab” Bəzən buna üsulu. görə növlərə bölünür: kamanlı alətlər - skripka, alt (viola), violonçel, violonçel, (viola), alt skripka, - alətlər kamanlı bölünür: növlərə üsullarına görə səsləndirilməsi simlərin - alətləri musiqi Simli fərqlənir. görə ə fçlq malrn yəə elm. öyrənən imkanlarını ifaçılıq və s.; zərb alətləri: nağara, qoşa nağara, qaval, dəf s.vədəf qaval, nağara, qoşa nağara, alətləri: vəzərb s.; balaban ney, tütək, zurna, alətləri:nəfəsvə s. alət) (simli-zərbi səntur alətlər); (dartımlı çəng qanun, alət); (kamanlı kamança alətlər); (mizrablı xüsusiyyətlərinəvə quruluş səsçıxarmaalətləri imkanlarına Musiqi qurğu.

7 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti AYAQ ETMƏ. Musiqi mətləbini qurtarıb başlanğıc kökünə (mayəyə)qayıt­ kökünə başlanğıc qurtarıb mətləbini Musiqi ETMƏ. AYAQ Müğənni. AVAZƏXAN. Mahnı. AVAZƏ. AVAZI XOŞ ULU MUĞAM. Konsert layihəsi. Konsert MUĞAM. ULU XOŞ AVAZI tamamlayıcı cümlə, olunan ifa sonunda şöbəsinin Muğam AVAZİ-NAQİS. AVAZAT. Şərq klassik musiqisində məlum 12 muğamdan (Üşşaq, Nəva, Nəva, (Üşşaq, 12muğamdan məlum musiqisində klassik Şərq AVAZAT. AVAZ. 1. Musiqinin nəğməkar səsi ilə ifa edilməsi (f.: avazi-bəm - aşağı səs, aşağı - (f.:avazi-bəm səsiilə edilməsi ifa nəğməkar 1. Musiqinin AVAZ. AŞIX. Simli musiqi alətinin qolunda simlərin sarıldığı balaca paya. balaca sarıldığı simlərin qolunda alətinin musiqi Simli AŞIX. AŞIQ-GUŞ (və ya aşiqi-qoş; mənası: “aşiqlərin söhbəti”). “Zabul Segah” Segah” “Zabul söhbəti”). “aşiqlərin mənası: aşiqi-qoş; ya (və AŞIQ-GUŞ RZAI “u” öüd oa zrl ualra br. lüü 3/4- Ölçüsü biri. muğamlardan zərbli olan kökündə “Şur” ARAZBARI. vokal-instrumental termin; olunan istifadə musiqisində Xalq ARAÇALĞI. maq prosesi; kökünə qayıtmaq. Muğam dəstgahının sonunda “mayəyə “mayəyə sonunda dəstgahının Muğam qayıtmaq. kökünə prosesi; maq ayaqetmə” bir bir qədər ayaqetmə” geniş əmələ olur vətipli koda gətirir. musiqi qurumunu ii isrmna epizod. instrumental kiçik Busəlik, Rast, Əraq, İsfahan, Zirəfkənd, Büzürg, Zəngulə, Rəvahi, Rəvahi, Zəngulə, məcmusu. Şahnaz) Büzürg, Mayə, Zirəfkənd, Səlmək, Novruzi, (Qəveşt, əlavə Gərdaniyyə, 6 dəstgahm İsfahan, Hicaz) Hüseyni, Əraq, Rast, Busəlik, 2. Müasir vokal - instrumental musiqidə nəğməkar partiyasına aid olan olan aid sətri; partiyasına not nəğməkar musiqidə instrumental - vokal Müasir 2. bas); melodiyasından orkestr epizodunda istifadə olunmuşdur. Sonralar Sonralar olunmuşdur. istifadə epizodunda orkestr melodiyasından 3. Səs, səda. Səs,3. bəstəkarlar tərəfindən müstəqil orkestr pyesi kimi işlənilmişdir. kimi pyesi orkestr müstəqil tərəfindən bəstəkarlar Məcnun” və “Leyli Ü.Hacıbəylinin daxildir. irsinə aşıqların ustad bəndlərarası vətəsnif mahnılarda - muğamlarda, zərbi musiqi janrlarında dəstgahının son guşəsi. son dəstgahının ə bni snna a zlm szəitkalnr Aı hvs kimi instrumental havası zərbi V muğamının şəklinin Aşıq əvvəlindəoperasının “Arazbarı” təkrarlanır. sözləri zalım” “ay ibarətdir. sonunda bayatılarından xalq bəndin mətni Hər Poetik oxunur. xorla və Solo dür. ifa. instrumental ifaçılığında istifadə olunan simli (tar, kamança, saz, qanun, ud), nəfəsli ud), qanun, saz, kamança, (tar, simli olunan istifadə ifaçılığında (zurna, balaban, ney), zərb (nağara, qoşa nağara) alətlərindən ibarətdir. alətlərindən nağara) qoşa (nağara, zərb ney), balaban, (zurna, 8 AZƏRBAYSAN XALQ MUSİQİSİNİN ƏSASLARI. Ü.Hacıbəylinin Ü.Hacıbəylinin ƏSASLARI. MUSİQİSİNİN XALQ AZƏRBAYSAN AZƏRBAYCAN XALQ ÇALĞI ALƏTLƏRİ ORKESTRİ. Tərkibi, əsasən, Tərkibi, ORKESTRİ. ALƏTLƏRİ ÇALĞI XALQ AZƏRBAYCAN AZƏRBAYCAN XALQ ÇALĞI ALƏTLƏRİ ANSANBLI. Müxtəlif xalq Müxtəlif ANSANBLI. ALƏTLƏRİ ÇALĞI XALQ AZƏRBAYCAN AZƏRBAYCAN. “Rast”, “Şur”, “Çahargah” dəstgahlarmm tərkibində olan olan tərkibində dəstgahlarmm “Çahargah” “Şur”, “Rast”, AZƏRBAYCAN. ilrnə; lkrn iaı ii < kimi: kitabı elektron dillərində); Aəb, u, nii dillərində). ingilis rus, (Azərb., musiqi texnikum larında və musiqi m əktəblərində tədris edilir. edilir. tədris əktəblərində m 1985, dilində); ingilis 2010 (Azərb. rus, (Azərb., musiqi 1957,1962,1965 dilində); və larında texnikum musiqi oorfy idydk aıa əəəl nş oumşu: 95 (rus 1945 olunmuşdur: nəşr dəfələrlə Bakıda indiyədək xalq həmçinin Monoqrafiya fakültələrində, “Azərbaycan bütün əsasında ADK-nın onun kursu ki, ildir əsaslan” 50 musiqisinin Artıq qiymətlidir. də öəii” B mnqaia eaoi aıdn ərs aeil kimi materialı tədris baxımdan pedaqoji yaradıcılıq bir monoqrafiya və Bu bəstəkarlara vəsait yazan bir köməyidir”. musiqi nəzəri əsasında üçün ladları öyrənmək Azərbaycan cəhətlərini əsas musiqisinin xalq əsəri. İlk dəfə 1945-ci ildə Bakıda çap olunmuşdur. M üəllif bu bu üəllif M olunmuşdur. çap Bakıda ildə belə 1945-ci qayəsini səciyyələndirir: əsərim bu “Mənim Azərbaycan tədqiqatların dəfə İlk əsəri. Azərbaycan lad-məqam sisteminin öyrənilməsinə aid sanballı tədqiqat tədqiqat sanballı aid öyrənilməsinə sisteminin lad-məqam Azərbaycan xalq çalğı alətlərindən ibarət olan, notla çalan musiqi kollektivi. kollektivi. musiqi çalan notla olan, tütək, (I,II,III,IV), sxeminə: nəfəsli ibarət alətlər-balabanlar partitura Orkestrin alətlərindən çalğı xalq ai edilib. daxil nağara; qoşa nağara, qaval, - alətləri zərb fleyta; qoboy, klarnet, zurna, Əhsən D adaşov adına “X atirə” xalq çalğı alətləri ansamblı və və ansamblı bilər. oluna qeyd alətləri ansambllar çalğı xalq fəaliyyət nəzdində göstərən mədəniyyət saraylarının ixtisas atirə” məktəblərinin, “X adına adaşov D Əhsən çalğı xalq alətləri ansamblı, “Araz” adma Salahov Baba çalğı ansamblı, xalq alətləri adma Bakıxanov Əhməd Onlardan çoxdur. sayı kollektivlərin saz, ud, (tar, simli tərkibinə ansambl: olunmuş təşkil alətlərindən çalğı bəy yazmışdır. Sonralar bu orkestrə qoboy, fortepiano və başqa alətlər alətlər başqa və fortepiano qoboy, orkestrə bu Üzeyir Sonralar fantaziyaları) fortepiano “Şur” yazmışdır. və bəy Bu ud, (“Çahargah” -bas), yaratmışdır. də əsərləri (1931) ilk (dütar Hacıbəyli üçün Üzeyir tar orkestr - orkestri bas bu dəfə qanun, İlk - (I,II), daxildir. alətlər saz mizrablı - simli (I,II,Ul), kontrabas; tar kamança, - alətlər kamanlı - simli respublikamızın müxtəlif şəhərlərində, rayon mərkəzlərində, ali və orta orta və ali mərkəzlərində, rayon şəhərlərində, müxtəlif respublikamızın Respublikada ibarətdir. tərzindən ifa (notsuz) əsasında ənənə şifahi Müxtəlif daxildir. qrupları alətləri musiqi s.) və şaxşax qoşa (nağara, nağara, və zərbli tütək) balaban, nəfəsli (zurna, qanun), kamança, şöbə. son muğamlarının olunan “Şahnaz” ifa və tərkibində “Bayatı-Kürd” rəqsi, xalq biri, şöbələrdən ltəi nabıı rprur mğm tsi, əg xl mhı və mahnı xalq rəng, təsnif, çalğı muğam, Xalq əsas çalğı olur. Xalq bilər. xüsusiyyəti alətləri ansambllarının ibarət rəqslərindən repertuarı dəyişilə sayı alətlərin ansamblının alətləri qruplardakı bu ansambllarda 9 http://musbook.musigi-dunya.az

> zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lü\ BAL-KƏBUTƏR (hərfi mənası: bal “qanad”, kəbutər “göyərçin”). ”Şur” və ”Şur” “göyərçin”). kəbutər “qanad”, bal (hərfi mənası: BAL-KƏBUTƏR BAĞLAYICI HİSSƏ. Əsərin hissələri arasında keçid məqsədi daşıyan kiçik kiçik daşıyan məqsədi keçid arasında hissələri Əsərin HİSSƏ. BAĞLAYICI “Şahnaz”a sonra şöbəsindən “Hicaz” dəstgahmda “Rəhab” BAGDADİ. BAKI MUĞAM MƏCLİSLƏRİ. XIX əsrdə Bakı şəhərində və Bakı ətrafı ətrafı vəBakı şəhərində Bakı əsrdə XIX MƏCLİSLƏRİ. MUĞAM BAKI BABA TAHİR. Muğam guşəsi. “Şur” dəstgahmda, “Mayəyi-Şur” şöbəsindən şöbəsindən “Mayəyi-Şur” dəstgahmda, guşəsi. “Şur” Muğam BABA TAHİR. etdirmişlər. Məşədi Məlikin nəslinietmişdi. bir yetişdirib tərbiyə bütöv musiqiçilərinin aalmq çn kdn) ə df zlə bm dğu kvarta doğru bəmə zildən dəfə hər (kadans) üçün tamamlamaq Bakı məclisi musiqi etdiyi təşkil əlikin verilirdi. M fikir Məşədi xüsusi də tarixinə yetirilərdi. musiqi aparılır, söhbətlər barəsində sənəticiddi ifaçılıq məclislərində musiqi Bu olurdu. qonağı evin bu oğlanları - Məşədi Süleyman və Mirzə Mansur bu ənənəni davam davam ənənəni bu Mansur Mirzə və Süleyman Məşədi - diqqət oğlanları xüsusi oxunmasına düzgün və tamam-dəstgah Muğamların gələn musiqiçilər İrandan ziyalıları, Şirvandan, məşhur Qarabağdan, yığışardı. dövrünün öz sənətkarları salonunda böyük evinin İçərişəhərdəki biri, ’’musiqiçilər şəxslərindən olmuşdur. nümayəndəsi görkəmli ailəsinin” yığıncaqlar. toplayan ətrafına öz muğamatçıları və şair kəndlərdə bağlayıcı hissə rolunu oynayır. rolunu hissə bağlayıcı guşə. olunan istifadə üçün keçmək “Humayun” dəstgahlarının mayəsində hər bir musiqi cümləsini ayrılıqda ayrılıqda cümləsini musiqi bir hər mayəsində dəstgahlarının “Humayun” mədəni istedadlı, fikirli, açıq Məlik Məşədi dövrünün öz rəhbəri (1838-1909) məclisinin musiqi Mansurov böyük Bakıdakı rolu olmuşdur. böyük məclislərinin Bakı inkişafında sənətinin muğam Azərbaycan epizod. Muğam dəstgahlarda rənglər, diringələr, bəzən də guşələr guşələr də bəzən diringələr, rənglər, dəstgahlarda Muğam epizod. sonra ifa olunur. ifa sonra 10 xnn muğam. oxunan eləcədə müstəqil muğamlarında, “Dəşti” “Bayatı-Şiraz”, BAYATI-KÜRD. BAYATI-İSFAHAN. “Bayatı-Şiraz” dəstgahının əsas şöbələrindən biri. şöbələrindən əsas dəstgahının “Bayatı-Şiraz” BAYATI-İSFAHAN. BAYATI-ƏCƏM. Muğam şöbəsi. Kiçik həcmli “Bayatı-Kürd” muğamının muğamının “Bayatı-Kürd” həcmli Kiçik şöbəsi. Muğam BAYATI-ƏCƏM. BAYATI. Xalq şeiri forması. 4 misradan ibarət xalq lirik vokal musiqi musiqi janrı. vokal lirik xalq ibarət 4 misradan şeiriforması. Xalq BAYATI. BAS TAR. Tarın ən aşağı registrə malik növü: qalın, bəm səsli simli-dartımlı səsli bəm simli-dartımlı qalın, növü: registrə malik aşağı ən Tarın TAR. BAS BARMAQ. Xalq musiqi ifaçılığında istifadə olunan termin. Musiqi aləti aləti Musiqi termin. olunan istifadə ifaçılığında musiqi Xalq BARMAQ. BAS ALƏTLƏR. Registrinə görə aşağı, bas kişi səsinə uyğun gələn alətlərin alətlərin gələn səsinəuyğun kişi bas aşağı, görə Registrinə ALƏTLƏR. BAS BALABAN. Qədim Azərbaycan nəfəsli musiqi aləti. Fındıq, tut, qoz, yaxud yaxud qoz, tut, Fındıq, aləti. nəfəsli musiqi Azərbaycan Qədim BALABAN. tərkibinə daxil olan ikinci əsas şöbə (əcəm - ərəb olmayan adama deyilir, adama (əcəmolmayan - ərəb şöbə əsas ikinci olan daxil tərkibinə “əcəmin bayatısı” mənasını verir). mənasını bayatısı” “əcəmin olan ehtiyacı ödəmək üçün yaradılmışdır (Fərid Fərzəlibəyov tərəfindən). Fərzəlibəyov (Fərid yaradılmışdır üçün ödəmək ehtiyacı olan səslərə (bəm) bas kollektivlərində musiqi illərində 60-cı əsrin yazılır.XX adi tar mizrabından iki dəfə böyükdür. Alətin notları bas açarında açarında bas notları Alətin böyükdür. dəfə iki mizrabından tar adi musiqi aləti. Bas tar quruluşuna görə tarın böyük formasıdır, mizrabı mizrabı formasıdır, böyük tarın görə quruluşuna tar Bas aləti. musiqi vəs. əaıı daşıyır. mənasını bitkin instrumental epizod, improvizasiya prosesində yaradılan variant variant yaradılan prosesində improvizasiya epizod, instrumental bitkin lakin çox kiçik, ibarə, iləmelodik bağlı üslubu yaradıcılıq fərdi ifaçısının tuba, kontrabas və s.; xalq çalğı alətləri orkestrində: bas tar, bas balaban balaban bas tar, bas vəorkestrində: s.; xalq çalğı alətləri kontrabas tuba, faqot, orkestrdə: - səslisimfonik qalın alətlər Orkestrdə növləri. müxtəlif çəkmək adını Zeynalovun yer Bəhruz xüsusi olaraq çalanlardan alət balaban gətirən) Tanınmış əmələ tutur. (ton dəmsaz əsasən, o, kimi alət olar. var. Balabandan həm solo alət kimi istifadə olunur, həm də xalq çalğı müşayiətedici xalq də həm ansambllarında aşıq olunur, vəorkestrlərində, istifadə ansamblları kimi alətləri alət solo həm Balabandan var. vasitəsiləxərək ortasındakı Müştüyün deyilir. da balaban yastı balabana alətin kökü dəyişdirilir. Balabanın diapazonu kiçik oktavanın sol sol oktavanın kiçik diapazonu tembri təsirli,həzin Balabanın Yumşaq səsinə do qədərdir. oktavanın ikinci səsindən dəyişdirilir. arasında el kökü görə alətin Buna taxılır. müştük yastı dirçəkli ikiqat qamışdan 9 tərəfinədəlik baş (8-1 üzərində Gövdəsinin ön,olur. biri isətərəfdə) arxa ərik ağacından hazırlanır. Silindrik gövdəsi (uzunluğu 280-320 mm) mm) 280-320 (uzunluğu gövdəsi Silindrik hazırlanır. ağacından ərik aəid f oua ntuetl epizod. muğamının instrumental olunan “Çahargah” ifa guşə. mayəsində olunan ifa arasında şöbələri “Hicaz” ilə “ Mavərənnəhr” dəstgahlarında və“Rəhavi” “ Rast” musiqisində klassik əsr Azərbaycan Orta əsaslanır. dəfə boş sarı bir simin vurulması) və sonra intervalının özünəməxsus tərzdə çalınmasına (tarda iki dəfə boş ağ simin boş dəfə iki (tarda çalınmasına tərzdə özünəməxsus intervalının

11 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti BAYATI-QACAR. “Dügah”, “Şur” muğamının tərkibində olan əsas şöbə­ əsas olan tərkibində muğamının “Şur” “Dügah”, BAYATI-QACAR. BAYATI-ŞİRAZ MƏQAMI. Azərbaycan musiqisində yeddi əsas məqamdan əsasyeddi musiqisində məqamdan Azərbaycan MƏQAMI. BAYATI-ŞİRAZ dəst- “Şur” və olan məqamında “Şur” musiqidə Klassik BAYATI-RACE. BAYATI-ŞİRAZ MUĞAMININ NOT YAZILARI. “Bayatı-Şiraz” muğamı­ “Bayatı-Şiraz” YAZILARI. NOT MUĞAMININ BAYATI-ŞİRAZ biri. dəstgahlarmdan muğam Azərbaycan MUĞAMI. BAYATI-ŞİRAZ AAITR. Şr dsgh əkbnə ’üa” Fl” “Şikəstə”, “Fili”, ’’Dügah” tərkibində dəstgahı “Şur” BAYATI-TÜRK. ədn biri. lərdən məqamının səssırası). məqamının pilləsidir. (tonika) mayə pillə biri. guşələrindən (Ovşarı)”nm “Əfşarı sayılan tərkibində gahı və “Bayatı-Şiraz”a ayaq kimi şöbə və guşələrdən ibarətdir. guşələrdən və şöbə kimi ayaq “Bayatı-Şiraz”a və təsir qüvvəsinə görə musiqiçilər tərəfindən çox zaman “ərusi-musiqi” “ərusi-musiqi” zaman çox tərəfindən musiqiçilər görə qüvvəsinə təsir “Bayatı-Şiraz” (do əsaslanır pillələrə həmin nümunələri musiqi qurulan IV pilləlidir, 9 k.3 səssırası ibarətdir; tetraxordun iki birləşməsindən məsafəsində formullu 1-1-1/2intervalı ton Quruluşu (Ü.Hacıbəyli). biri yaratmışdır. və onun kompozisiyasını “Bayatı-Şiraz” üçün xor (müşayiətsiz) capella a Əmirov Fikrət “Bayatı-Şiraz”, Ələsgərov Süleyman cümlədən o əsərlər, ifasından Bakıxanovun Mirzəfərovun Əhməd Elxan tarzən tarzən A.Əsədullayev (1962), N. Məmmədov ifasından şəkildə instrumental nı XIX əsrin axırlarından mövcud olduğunu və əvvəllər isəolduğunu “Bayatı-İsfahan” mövcud axırlarından əsrin XIX etmişdir. kimi xarakterizə muğam daşıyan qəmli əhvali-ruhiyyə baxımdan emosional “Bayatı-Şiraz”ı Ü.Hacıbəyli adlandırılır. gəlini”) (“musiqinin dərin və axıcı melodikasına gözəl, öz muğamı “Bayatı-Şiraz” olunur. ifa məqamda bu edir; təşkil əsasını şöbələrinin muğamının kimi pilləsi “Bayatı-Şiraz” istinad-dayaq pillələri VIII VI, IV, II, səssırasının Məqamın orqan üçün işləməsini, Polad Bülbüloğlu “Bayatı-Şiraz” simfoniyasını simfoniyasını “Bayatı-Şiraz” Bülbüloğlu Polad işləməsini, üçün orqan Əliverdibəyov Nazim muğamlarını, simfonik “Gülüstan-Bayatı-Şiraz” janrlı müxtəlif bəstəkarlar əsasında muğam Bu yazmışdır. nota (2003) “Dilrüba” “Üzzal”, “Xavəran”, Bayatı-Şiraz”, “Zil guşə), (“Əbülçəp” “Bayatı-İsfahan”, “Bayatı-Şiraz” “Nişibi-fəraz”, “Bərdaşt”, Məcmusu: ətaı ii aıdğn söyləyir. tanındığını kimi yalnız dəstgahı kimi muğam müstəqil muğamının “Bayatı-Şiraz” B.Mansurov (tonallığında) kökündə məqam “Bayatı-Şiraz” “sol” dəstgah Bu muğam 12 BƏSTƏKAR (lat. compositor - müəllif, tərtibçi). Müəllif, musiqi əsərinin əsərinin musiqi Müəllif, tərtibçi). -müəllif, compositor (lat. BƏSTƏKAR BƏSİT. Əruz vəznindəki bəhrlərdən biridir. bəhrlərdən vəznindəki Əruz BƏSİT. BƏRDAŞT. Dəstgahların əvvəlində müqəddimə tərzində çalman kiçik instru­ çalman tərzində əvvəlində müqəddimə Dəstgahların BƏRDAŞT. BƏRBƏT (hərfi mənası: bər - sinə, döş + bət - ördək). Ən qədim Azərbaycan Azərbaycan qədim Ən -ördək). bət + -döş sinə,bər mənası: (hərfi BƏRBƏT BƏM. Aşağı registr, aşağı səs, qalın səs. səs,qalın aşağı registr, Aşağı BƏM. BƏXTİYARI. “Şüştər” dəstgahında şöbə. dəstgahında “Şüştər” BƏXTİYARI. BƏHR. Musiqi vəzninin təşəkkül sistemi. Əgər vəzn musiqi səslərinin zaman zaman səslərinin Əgər vəzn sistemi. musiqi təşəkkül vəzninin Musiqi BƏHR. ’’Humayun” sonra, “Üşşaq”dan dəstgahında “Rast-pəncgah” BƏHR-NUR. BEYTÜS-SƏFA. Ədəbi məclis. XIX əsrin 60-cı illərində Şamaxıda şair Şamaxıda illərində 60-cı əsrin XIX məclis. Ədəbi BEYTÜS-SƏFA. yaradıcısı. Xalq yaradıcılığında, adətən, bəstəkar yaradıcısı.və bəstəkar adətən, yaradıcılığında, ifaçı Xalq simada birləşir. bir etl pzd ə au xnnə əəidn əmnn bylk qəzələ beytlik 5 təxminən tərəfindən xanəndə yaxud və epizod mental oxunan muğam parçası. muğam oxunan il msq aləti. musiqi simli bəhri həm olduqca mürəkkəb, həm də tez-tez dəyişəndir. tez-tez də həm mürəkkəb, olduqca həm bəhri mürəkkəb, ən qarışıq və ən dolaşıq görünən vəzn müəyyən bəhr qəlibinə bəhr vəzn müəyyən görünən vəəndolaşıq qarışıq ən mürəkkəb, olur. etmiş tənzim və təsbit normasını ölçü və nisbətin daşıyır bu vəzifəsini həmin nisbəti meyarı olan ahəngində qarşılıqlı hərəkət bu ölçüdəki səslərin bəhr olan edirsə, ifadə əlaqədar ilə müddəti səslənmə ərzində xanəndələr tərəfindən oxunaraq yayılırdı. oxunaraq tərəfindən xanəndələr öblnəi aəg üü bh tşküüü oms zrrdr Ən zəruridir. bilər. yerləşdirilə və olması təşəkkülünün təkrarlanması bəhr surətdə üçün mənalı (ahəng) də həm növbələnməsi məntiqi, səslərinin Musiqi guşə. olunan ifa arasında “Şahnaz” ilə “Bayatı-əcəm” dəstgahında Sərbəst improvizasiya yolu ilə ifa olunan Azərbaycan muğamlarının muğamlarının Azərbaycan olunan ifa ilə yolu improvizasiya Sərbəst olunur, onlarm məşhur şeirlərinə nəzirələr yazılırdı, yeni yaranan qəzəllər mütaliə yeni yaranan nəzirələr yazılırdı, şeirlərinə əsərləri məşhur onlarm klassiklərin olunur, aparılır, söhbətlər dair məsələlərinə fəlsəfə idi. Məclisə Seyid Əzim Şirvani və Mollağa Bixud başçılıq edirdilər. edirdilər. başçılıq Bixud Mollağa və üzvləri fəal Şirvani məclisin Əzim şairlər Seyid b. və Məclisə Zuyi idi. Mahmud Molla Qafil, Ələkbər Məhəmməd Səfanın evində yaradılmışdı; məclisin adı da bununla bununla da adı məclisin deməkdir). evi Səfanın tərcümədə (ərəbcədən yaradılmışdı; əlaqədardır evində Səfanın Məhəmməd Seyid Əzim Şirvani, Mollağa Bixud, Ağababa Zühuri, Qafar Raqib, Raqib, Qafar Zühuri, Ağababa Bixud, Mollağa Şirvani, Əzim Seyid “Məcməüş-şüəra” ilə sıx əlaqə saxlayırdı. Məclisdə ədəbiyyat, incəsənət, ədəbiyyat, Məclisdə saxlayırdı. sıxilə əlaqə Bakıdakı “Məcməüş-şüəra” “Məclisi-fəramuşan”, “Məclisi-üns”, Şuşadakı “Beytüs-Səfa” muğam. birləşdirən “Cam ədəran”, “Mehdiyi zərrabi”, “Ruh-ül-ərvah” kimi şöbələri şöbələri kimi “Ruh-ül-ərvah” zərrabi”, “Mehdiyi ədəran”, “Cam

13 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti BOĞAZ. Xanəndənin şəxsi yaradıcılıq məhsulu kimi onun ifaçılıq üslubuna ifaçılıq üslubuna onun kimi məhsulu şəxsi yaradıcılıq Xanəndənin BOĞAZ. dəstgahında “Hümayun” şikayət). haqsızlıqdan mənada: (hərfi BİDAD biri. şöbələrindən əsas ilk dəstgahının “Çahargah” BƏSTƏ-NİGAR. BÜZÜRG. Yaxın Şərq xalqları əsasını klassik Şərq musiqisinin Yaxın xalqları təşkil edən muğam­ BÜZÜRG. klassik Şərq Yaxın xalqları musiqisinin əsasını təşkil BUSƏLİK. edən muğam­ xas və mənsub olan ən kiçik avaz ifadələri. avaz kiçik ən olan mənsub və xas lardan səkkizincisi, “Şur” dəstgahlarmda son şöbələrdən biri. şöbələrdən son dəstgahlarmda “Şur” səkkizincisi, lardan beşinci pillədə ifa olunan həzin və kədərli əhval-ruhiyyəli guşə. əhval-ruhiyyəli kədərli və həzin olunan ifa pillədə beşinci adn üçüncüsü. lardan 14 CÜMLƏ. Musiqidə ən kiçik quruluş. Müəyyən kadensiya ilə yekunlaşır. yekunlaşır. ilə kadensiya Müəyyən quruluş. kiçik ən Musiqidə CÜMLƏ. CİDAYİ. Muğam şöbəsi. ”Şur” muğam ailəsindən olan kiçik həcmli “Dəşti” “Dəşti” həcmli kiçik olan ailəsindən muğam ”Şur” şöbəsi. Muğam CİDAYİ. CƏLD MlZRAB. Tar ifaçılığmda ənənəvi mizrab işlətmə üsulu. Əsasən işlətmətriol- üsulu. ənənəvi ifaçılığmda mizrab Tar MlZRAB. CƏLD 1987-ciildə ÜÇLÜYÜ. MUĞAM ADINA QARYAĞDIOĞLU CABBAR ua şblrnn uuuu üllrə brt olur. ibarət cümlələrdən quruluşu şöbələrinin Muğam muğamının ikinci şöbəsi (farsca Cidayi “mizraq”,“süngü” deməkdir). deməkdir). “mizraq”,“süngü” Cidayi (farsca şöbəsi ikinci muğamının Həyəcanlı əhvali-ruhiyyə daşıyır. əhvali-ruhiyyə Həyəcanlı rast gəlinir. rast larla ifa edilir. ’’Segah”, ’’Çahargah”, ’’Mahur-Hindi” və b. muğamlarda vəmuğamlarda b. ’’Mahur-Hindi” ’’Segah”,’’Çahargah”, edilir. ifa larla Möhlət artistləri xalq Tərkibi: triosudur. muğam ilk yaradılmış müxtəlif ölkələrində qastrol səfərlərində olmuşdur. Xanəndələri müşayiət Xanəndələri olmuşdur. səfərlərində qastrol ölkələrində müxtəlif Müslümov (tar), Fəxrəddin Dadaşov (kamança) və Zahid Quliyev Quliyev Zahid və (kamança) Dadaşov Fəxrəddin (xanəndə). (tar), Müslümov edən üçlüyün ifasında xarici ölkələrdə bir sıra disklər buraxılmışdır. disklər sıra bir ölkələrdə xarici ifasında üçlüyün edən dünyanın işləmiş, xanəndələrlə çox bir üçlüyü muğam illərdə Sonrakı M.Maqomayev ad. Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının nəzdində nəzdində Filarmoniyasının Dövlət Azərbaycan ad. M.Maqomayev

15 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lü, ÇAHARGAH MUĞAMI. Azərbaycan şifahi ənənəli musiqisindəprofessional Azərbaycan MUĞAMI. ÇAHARGAH ÇAHARGAH MƏQAMI (farsca hərfi mənası: çahar “dörd” + gah “mövqe”, +“mövqe”, gah “dörd” hərfi çahar (farsca mənası: MƏQAMI ÇAHARGAH XIX əsr Azərbaycan musiqisində “Çahargah” dəstgahı aşağıdakı muğam muğam aşağıdakı dəstgahı “Çahargah” musiqisində əsr Azərbaycan XIX biridir. “Çahargah” orta əsrlərdə Yaxın Şərq xalqlarının musiqisində musiqisində xalqlarının (Ə.Marağayi). Şərq Yaxın olmuşdur şöbəsi əsrlərdə muğam orta “Çahargah” biridir. “Mayəyi-Çahargah”, “Bərdaşt”, Məcmusu: dəstgahı. muğam böyük ən məqamının səssırası). məqamının ibarətdir; birləşməsindən məsafəsində) intervalı -b.2 yanaşı tetraxordlar 1l/2tonformulluüçtetraxordun 1/2, 1/2- Quruluşu: (Ü.Hacıbəyli). biri şöbələrindən ibarət idi: “Çahargah”, “Segah”, “Zabul”, “Yədi-hasar”, “Yədi-hasar”, “Zabul”, “Segah”, “Çahargah”, idi: ibarət şöbələrindən “M əğlub”, “M ənsuriyyə” (zərbi muğam) tərkibdə ifa olunur. olunur. ifa tərkibdə muğam) (zərbi ənsuriyyə” “M əğlub”, “M yığcam ifasıvə dəstgahm məqsədilə:lakonik “Bərdaşt”, Hazırda ibarətdir. səssırası 11 pilləlidir, IV pillə mayə (tonika) pilləsidir. Məqamın Məqamın pilləsidir. edir; məqamda bu əsasını təşkil şöbələrinin muğamının (tonika) “Çahargah” kimi mayə pillə IV pilləlidir, 11 səssırası və III II (xl), qovuşuq - tetraxordlar vəII (I üsullarla və yanaşı qovuşuq “Çahargah” Şərq xalqları musiqisində də geniş yayılmış muğamlardan muğamlardan yayılmış geniş də musiqisində xalqları Şərq “Çahargah” “Müxalif’, “Hasar”, guşələrindən və (“Cövhəri”), şöbə “Bəstə-Nigar” ayaq” “Mayəyi-Çahargah”, “Məğlub”, “Çahargaha üxalif’, “M “Üzzal”, “Qərrə”, “Müalif”, “Mənsuriyyə”, “Hasar”, “Bəstə-Nigar”, qurulan musiqi nümunələri həmin pillələrə əsaslanır (do çahargah çahargah (do əsaslanır pillələrə həmin nümunələri musiqi qurulan pilləsi istinad-dayaq pillələri XI (IX#), IX VIII, VI, IV, II, səssırasının əsasyeddi məqamdan musiqisində 1.“vəziyyət”).Azərbaycan “məkan”, Müai’ “əlb, Mnuiy” “əi-aa, Mavərənnəhr”, “Zəmin-xara”, “Mənsuriyyə”, “Məğlub”, üxalif’, “M 16

J5 W ÇOBAN BAYATI. Çobanların tütəkdə çaldıqları bayatı. Sonralar bu musiqi bu Sonralar bayatı. çaldıqları tütəkdə Çobanların ÇOBAN BAYATI. ÇƏQANƏ. Kamanla çalman dördsimli çalğı aləti. XIX əsrin sonlarına sonlarına əsrin XIX aləti. çalğı dördsimli çalman Kamanla ÇƏQANƏ. ƏG Übcq əlnəsmi drıl msq aləti. musiqi dartımlı simli, şəklində Üçbucaq ÇƏNG. ua şöbəsi. muğam ƏAƏ. rn uiiid “uau” ətaıı əvlnə oxunan əvvəlində dəstgahının “Humayun” musiqisində İran ÇƏKAVƏK. ÇANAQ. Simli alətlərin gövdəsi. Onun üzərinə simlər çəkilir, simlərin dartıl­ simlərin simlər üzərinə çəkilir, gövdəsi.Onun Simli alətlərin ÇANAQ. ÇAHAR MİZRAB. Tar ifaçılığında ənənəvi mizrab işlətmə üsullarından üsullarından işlətmə mizrab ənənəvi ifaçılığında Tar MİZRAB. ÇAHAR ÇALĞI ALƏTLƏRİ FƏSİLƏSİ. Eyni quruluşa və səsçıxartma prinsipinə prinsipinə vəsəsçıxartma quruluşa Eyni FƏSİLƏSİ. ALƏTLƏRİ ÇALĞI ÇAHARGAH MUĞAMININ NOT YAZILARI. Bu dəstgah müxtəlif Bu müxtəlif muğam dəstgah YAZILARI. NOT MUĞAMININ ÇAHARGAH ua açsd çvimşi. ! . çevrilmişdir. parçasıda muğam

rzs nia drkpşkrsvyəəçtı ə Çbnbyt” adlı bayatı” “Çoban və çatmış səviyyəyə peşəkar edərək inkişaf frazası lnrq qdmmsq aəlr asmlna siaə olunur. istifadə ansamblında alətləri musiqi qədim olunaraq, kimi Azərbaycan ərazisində mövcud olmuşdur. Müasir dövrdə bərpa bərpa dövrdə Müasir olmuşdur. mövcud ərazisində Azərbaycan kimi masından alman səslərin rezonansım artırır. rezonansım səslərin alman masından

və s. alətlər fəsiləsivardır. alətlər s.və tembrli olsa da, səssıraları müxtəlif registri əhatə edir. Məsələn, saz, tar tar saz, Məsələn, edir. əhatə registri oxşar müxtəlif alətlər səssıraları tip da, Bu olsa tembrli qrupu. alətlər fərqlənən görə ölçüsünə lakin malik, dəfə hər birinin simlərdən ağ ya və simin kök simlərin, cingənə mizrab üsulu “Rast”, ’’Mahur”, ’’Çahargah”, ’’Dügah”, ’’Qatar” və s. muğam­ s.və ’’Qatar” ’’Dügah”, ’’Çahargah”, ’’Mahur”, “Rast”, mizrab üsulu Çahar yaradılır. saxlamaqla metroritmi vəmüəyyən kimi ostinat Çahar çalğı. ibarət qruplaşdırılmasmdan dörd-dörd səslərin əsasən biri, larda daim işlədilir. daim larda ai edilmişdir. daxil A.Əsədullayev instrumental şəkildə tarzən Elxan Mirzəfərovun ifasından ifasından Mirzəfərovun Elxan şəkildə tarzən instrumental A.Əsədullayev Bütün bu not yazıları “Azərbaycan xalq musiqisinin antologiyası”na antologiyası”na musiqisinin xalq “Azərbaycan yazıları not bu Bütün aəd Yqb əmdv ə ua ülynn fsna (1970), yazmışlar. nota (2005) ifasından üçlüyünün muğam və Məmmədov Yaqub xanəndə şəkildə tarzən N. instrumental salınmışdır: Məmmədov nota ifaçılarından Əhməd Bakıxanovun ifasından (1962), vokal-instrumental şəkildə şəkildə vokal-instrumental (1962), ifasından Bakıxanovun Əhməd və ehtiras hissi oyadır (Ü.Hacıbəyli. “Azərbaycan xalq musiqisinin musiqisinin xalq “Azərbaycan (Ü.Hacıbəyli. əsasları”). oyadır hissi ehtiras və (M.M.Nəvvab “Vüzuh-ül-ərqam”). “Çahargah” dinləyicidə coşğunluq coşğunluq dinləyicidə “Çahargah” “Vüzuh-ül-ərqam”). (M.M.Nəvvab fikrincə, alimlərin Musiqişünas dəstgahdır. bir məzmunlu dramatik dərin “Çahargah” məqamı göy gurultusu ilə əlaqədar olaraq yaradılmışdır yaradılmışdır olaraq əlaqədar ilə gurultusu göy məqamı “Çahargah” (M.M.Nəvvab). “Çahargah” parlaq, virtuoz, qəhrəmanlıq xarakterli, xarakterli, qəhrəmanlıq virtuoz, parlaq, “Çahargah” (M.M.Nəvvab). “Hicaz”, “Şahnaz”, “Azərbaycam”, “Əşiran”, “Zəng-şötör” və “ Kərkuki” “Əşiran”, “Zəng-şötör” “Azərbaycam”, “Şahnaz”, “Hicaz”, zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti DƏŞTİ (ər. dəşt - çöl, səhra). 1. “Şur” dəstgahının əsas şöbələrindən biri; 2.biri; şöbələrindən əsas dəstgahının 1. “Şur” səhra). -çöl, dəşt (ər. DƏŞTİ DƏSTGAH (ər., f.: dəst - komplekt + gah - mövqe, məqam, məkan). məkan). məqam, mövqe, - gah + komplekt - dəst f.: (ər., DƏSTGAH DƏRAMƏD. Muğamın əvvəlində ifa olunan kiçik instrumental müqəddimə. instrumental kiçik əvvəlində ifa olunan Muğamın DƏRAMƏD. DƏF (iti.: tamburino). Zərb aləti. Bir üzünə dəri çəkilmiş taxta dairədən dairədən taxta çəkilmiş dəri üzünə Bir aləti. Zərb tamburino). (iti.: DƏF ŞhXti şblrnə brt ua (Şr kökündə). (“Şur” muğam ibarət və şöbələrindən “Məsnəvi-nur” Xətai” “Qərai”, “Şah “Nəhib”, “Bayatı-kürd”, “Gəbri”, “Gileyi”, “Rahab” “Humayun” “Bayatı-Şiraz” “Çahargah” “Şüştər” MrəHsy Segahı” “Mirzə-Hüseyn Segah” “Zabul “Segah” “Şur” “Bayatı-Qacar” üəəkl məcmusu. mütəşəkkil “Orta-Mahur” “Mahur-Hindi” “Rast” bunlardır: dəstgahlar Muğam rədiflər, rənglər və təsniflərin küll halında, məntiqi inkişaf qaydası üzrə qaydası guşələr, inkişaf şöbələr, məntiqi şaxələr, halında, küll təsniflərin bütün və rənglər olan rədiflər, daxil tərkibinə muğam Müəyyən ibarətdir. Dairəyə kiçik metal lövhəciklər birləşdirilir. lövhəciklər metal kiçik Dairəyə ibarətdir. 18 DÜTAR. İki simli saza bənzəyən dartımlı musiqi aləti. musiqi dartımlı bənzəyən saza simli İki DÜTAR. ÜA. .Byt-aa” “u-ləvh, “Mavərənnəhr”, “Ruh-ül-ərvah”, 1.“Bayatı-Qacar”, DÜGAH. DUET (aim.: Duett, lat.: duo - iki sözündəndir). İki ifaçıdan - müğənni və müğənni - ifaçıdan İki sözündəndir). iki - duo lat.: Duett, (aim.: DUET DUETTİNO. Kiçik həcmli duet. həcmli Kiçik DUETTİNO. instrumental musiqisində professional ənənəli şifahi Azərbaycan DİRİNGİ. DULOGİYA (lat.: duo - iki, yun.: logos - məfhum, təlim, anlayış). Eyni bir bir Eyni anlayış). təlim, məfhum, - logos yun.: iki,- duo (lat.: DULOGİYA DİRİJOR (fr.: diriger - rəhbərlik etmək, idarə etmək). Ansambl (orkestr, (orkestr, Ansambl etmək). idarə etmək, rəhbərlik - diriger (fr.: DİRİJOR sonun­ dəstgahında “Bayatı-Şiraz” edən). məftun (f.: -füsünkar, DİLRÜBA DİLKƏŞ (f.: cazibəli, xoşagələn, valehedici). Muğam şöbəsi. “Şahnaz” kiçik “Şahnaz” şöbəsi. Muğam valehedici). xoşagələn, (f.:cazibəli, DİLKƏŞ öəəidniaə dəstgah. ibarət şöbələrindən “Hüseyni”, “Şikəsteyi-fars”, “Dilrüba”,”Əraq”, “Zəng-şötör” və “Rak” “Rak” və “Zəng-şötör” “Dilrüba”,”Əraq”, “Şikəsteyi-fars”, “Hüseyni”, gətirir. əmələ F.Əmirovun “Şur” və “Kürd Ovşarı” simfonik muğamları dulogiya dulogiya muğamları simfonik Ovşarı” “Kürd və “Şur” F.Əmirovun ya çalğıçıdan ibarət ansambl. İki ifaçı üçün bəstələnmiş əsər; hər ifaçının əsər;hər bəstələnmiş ifaçı üçün İki ansambl. ibarət çalğıçıdan ya xarakterli rəqs ifaçılığında musiqi Xalq növü. bir rəngin janrı, musiqi yıarlqad ia olunur. ifa da ayrı-ayrılıqda məxsusi partiyası olur. partiyası məxsusi əsasını edir. təşkil məzmununun musiqi melodiyaları rəqs Diringilərin adlandırırlar. diringi rəngləri rmtri üe xtiə öə al omyb brbrnə frlnr və fərqlənir bir-birindən olmayıb, Hissələr bağlı əsər. görə xəttinə ibarət süjet hissədən müstəqil iki dramaturji birləşmiş ətrafında mövzu edən rəhbərlik ifasına və öyrənilməsinə musiqisinin s.) və opera xor, cu şöbə (mayəyə enmək üçün). enmək (mayəyə şöbə cu “Vilayəti” muğamlarında ahur” “M və “Rast” vaxt çox xanəndələr şəxs; ifa olunan əsərin bədii təfsiri dirijora məxsusdur. dirijora təfsiri bədii əsərin olunan ifa şəxs; arasında ifa olunur. Dinləyicidə dərin lirik təsir oyandırdığına görə görə oyandırdığına təsir lirik dərin Dinləyicidə olunur. ifa arasında şöbəsini “Dilkəş”lə əvəzedirlər. “Dilkəş”lə şöbəsini “Şəddi-şahnaz” ilə “Şahnaz” şöbəsi: (bəm) ikinci muğamının həcmli

19 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam 1щ ƏRUZ VƏZNİ. Şərq (o cümlədən, Azərb.) klassik şeirinin əsasını təşkil edən əsasını təşkil şeirinin klassik Azərb.) (o cümlədən, Şərq VƏZNİ. ƏRUZ ƏRAQ. 1 .Yaxın və Orta Şərq xalqları klassik musiqisinin əsasını təşkil təşkil əsasını musiqisinin klassik xalqları Şərq Orta və .Yaxın 1 ƏRAQ. kiçik olunan ifa başlanğıcında muğamlarının “Şüştər” “Rahab”, ƏMİRİ. ƏFŞARI (ovşarı). 1. “Şur” kökündə olan zərbi muğamlardan biri; muğamlardan zərbi olan kökündə “Şur” 1. (ovşarı). ƏFŞARI guşə. olunan ifa muğamında “Bayatı-Şiraz” şöbəsi. Muğam ƏBÜLÇƏP. üəai (aaaa 1 bh əə şiid ildlr, əi, əi (bu qərib cədid, işlədilir), şeirində ərəb bəhr 16 (sadalanan mütədarik əi b hə əəidnyrdlı ə itm salınmışdır. sistemə və yaradılmış tərəfindən Əhməd ibn Xəlil zracn ernə u ərədn oua əaü lnr Klassik olunur. təsadüf çoxuna bəhrlərdən yaradılmışdır). bu tərəfindən şeirində xalqlar başqa Azərbaycan edən istifadə əruzdan bəhrlər vəzn. Əruz ilk dəfə VII - VIII əsrlərdə Bəsrə şəhərində ərəb şairi və alimi və şairi ərəb şəhərində Bəsrə əsrlərdə -VIII VII dəfə ilk Əruz vəzn. rəməl, həzəc, mədid, bəsit, vafir, xəfif, müzare, müqtəzəb, müctəs, müctəs, müqtəzəb, müzare, xəfif, vafir, bəsit, mədid, həzəc, rəməl, rəcəz, mütəqarib, səri, münsərih, kamil, təvil, 19 var: bəhri Əruz vəzninin gümrah və əzəmətli səslənən əsas şöbəsi. əsas səslənən əzəmətli və gümrah qüvvəsi etibarilə adları yuxarıda qeyd olunan dəstgahların olduqca olduqca dəstgahların olunan qeyd təsir yuxarıda bədii öz və adları etdirən etibarilə əks özündə qüvvəsi Ovc) (bax: nöqtəsini kulminasiya 2. “R ast”, “Segah”, “M ahur-hindi” və “R əhab” dəstgahlarmm dəstgahlarmm əhab” “R və ahur-hindi” “M “Segah”, ast”, “R 2. beşincisi; 12muğamdan edən şöbə. “Məsnəvi” və “Şah Xətai” şöbələri daxildir. şöbələri Xətai” “Şah və “Məsnəvi” Tərkibinə biri. şöbələrdən mənsub dəstgahına “Şur” musiqisində İran 3. oxşayır; və musiqi çox Melodik formasına 2/4-dir. divani kimi instrumental cəhətdən - olduğu ritmik vokal muğamda zərbi kökündə ölçüsü Əsas “Şur” forması. yaradıcılığında Aşıq 2. “Camədəran”, “Bayatı-race”, “Muyə”, “Şikəstə”, “Nəhib”, “Qərai”, “Qərai”, “Nəhib”, “Şikəstə”, “Muyə”, “Bayatı-race”, “Camədəran”, 20 ƏŞİRAN (hərf, qohum - əqrəba, dost - aşna). 1. “Orta Mahur”, “Rahab” “Rahab” Mahur”, 1. “Orta -aşna). dost -əqrəba, qohum (hərf, ƏŞİRAN SR 1 Bsəa əəidnyrdlnmsq. . uiiəəi(a. opus). (lat. əsəri Musiqi 2. musiqi. yaradılan tərəfindən Bəstəkar 1. ƏSƏR. ƏSAS TON. 1. Tersiya quruluşlu akkordun sıx düzülüşündə aşağıda birinci aşağıda sıx düzülüşündə akkordun quruluşlu 1.Tersiya TON. ƏSAS ƏSAS PİLLƏLƏR. Majorda və minorda I, IV və V pillələr (tonika, ondan ondan (tonika, pillələr vəV IV I, minorda və Majorda PİLLƏLƏR. ƏSAS ƏRGƏNUN. Klavişli üfləmə musiqi aləti. musiqi üfləmə Klavişli ƏRGƏNUN. işarə olunur. işarə dəstgahmda “Əraq” şöbəsindən sonra, “Nəva” dəstgahında “Zəng-şötör” “Zəng-şötör” dəstgahında “Nəva” sonra, şöbəsindən “Əraq” dəstgahmda op.l; op.2 və s. Bəzən bir nömrə ilə eyni vaxtda yaranmış bir neçə əsərneçə bir yaranmış vaxtda iləeyni nömrə bir məs., Bəzən s.vənömrələyir: op.2 ardıcıllıqla adətən op.l; əsərləri yaratdığı bəstəkar bir Hər şöbəsindən əvvəl duran şöbə; duran əvvəl şöbəsindən io) ə Mqbləia” daa əalrn səsdüzümü. məqamların adlanan lya- “Müqabil-əşiran” və alçalmış minor) yarımton lya- alçalmış pərdəsi (ikinci vəyarımton beşinci pərdələri (ikinci “Əcəm-əşiran” minor), “Əşiran” musiqisində Ərəb 2. yerləşən səs. Başqa sözlə, akkordun priması. akkordun sözlə, Başqa səs. yerləşən 2. Harmonik həm sədalar şkalasında ən aşağı və aydın səs. aydın və aşağı ən şkalasında sədalar həm Harmonik 2. kvinta aşağı yerləşən subdom inanta və kvinta yuxarı yerləşən yerləşən major-minor yuxarı ladlarm kvinta və akkordlar edir. kəsb əhəmiyyət qurulan inanta mühüm sistemində pillələrdə subdom Bu yerləşən dominanta). aşağı kvinta Azərbaycan şairlərindən Nizami, Xaqani, Füzuli, Seyid Əzim, Sabir və Sabir Əzim, Seyid Füzuli, Xaqani, Nizami, şairlərindən Azərbaycan b. əruz vəznində çox dəyərli əsərlər yaratmışlar. əsərlər dəyərli çox vəznində əruz b.

21 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lü, FOLKLOR (ing.: folk - xalq, lore - təlim). Xalq müdrikliyi, xalq yaradıcılığı xalq müdrikliyi, Xalq -təlim). lore -xalq, (ing.:folk FOLKLOR dəst- ’’Humayun” musiqisində: Azərbaycan rəng). boz açıq - hərf. (f.: FİLİ əaıı ei. iai nnlr əalnn əi yrdclq ölrn - növlərini musiqisinis.), vəxalq lətifələr yaradıcılıq zərbi-məsəllər, (nağıllar, bədii ədəbiyyatını xalq əsaslanan ənənələrə Şifahi verir. mənasını əmək prosesini əks etdirir. Məzmununa görə əmək, mərasim, məişət, məişət, mərasim, bölünür. əmək, növlərinə görə rəqs və mahnı tərzini, tarixi Məzmununa həyat etdirir. əks prosesini dünyagörüşünü, əmək mənəviyyatını, duyğularını, istəklərini, şöbəsi. muğam olan dəstgahında “Mahur” musiqisində: İran gahmda, Musiqi folkloru xalq mahnı və rəqslərindən ibarətdir; xalqın arzu və arzu xalqın ibarətdir; rəqslərindən və mahnı xalq edir. folkloru əhatə s. və Musiqi sənətləri tətbiqi-dekorativ rəqslər), və (mahnı 22 • • • oa isrmna epizod. instrumental vokal GÜLRİZ. “Şur” dəstgahına mənsub muğam şöbəsi. muğam mənsub dəstgahına “Şur” GÜLRİZ. malik quruluşa melodik bitkin şöbələrlə yanaşı tərkibində Dəstgahlar GUŞƏ. malikdir. yaradılmasında məqam pillələri üzərində gəzişmək mühüm əhəmiyyətə əhəmiyyətə mühüm gəzişmək üzərində pillələri məqam yaradılmasında müəyyən musiqi frazasını zənginləşdirmək məqsədilə onun müxtəlif müxtəlif onun məqsədilə ifa edilərək melodiyasının zənginləşdirmək Muğam ibarətdir. edilməsindən təkrar frazasını variantlarda musiqi müəyyən ntuetl pzd Mğmt fçlğna i şbdn brsn keçmək əvəzedir. birisinə rəngləri o və təsnif şöbədən olunan bir istifadə ifaçılığında prosesində Muğamat epizod. instrumental GƏZİŞMƏ. Muğam ifaçılığında istifadə olunan üsul: ifaçılıq prosesində prosesində ifaçılıq üsul: olunan istifadə ifaçılığında Muğam GƏZİŞMƏ. şöbə. olunan ifa şöbə. muğamında “Dəşti” GƏBRİ. kiçik olan tərkibində dəstgahlar musiqisində Azərbaycan əsr XIX GAF. GƏRDANİYYƏ. “Nəva” dəstgahının əvvəlində ( “Mayəyi-Nəva”dan sonra) sonra) “Mayəyi-Nəva”dan əvvəlində ( dəstgahının “Nəva” GƏRDANİYYƏ.

23 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti HƏZİN. “Şur” dəstgahmda “Kürdi” ilə “Gülriz” arasın­ “Gülriz” ilə “Kürdi” dəstgahmda “Şur” HƏZİN. HƏZƏC (ər.: həzicə, həzzəc - mahnı oxumaq, zəngulə vurmaq; xoş avaz xoş vurmaq; zəngulə oxumaq, mahnı - həzzəc həzicə, (ər.: HƏZƏC cəngavər və nikbin gümrah, kökündə muğamı “Mahur-Hindi” HEYRATI. HAVA. Musiqi əsərinin əsasını təşkil edən təranə, melodiya, müxtəlif musiqi müxtəlif melodiya, təranə, edən təşkil əsasını əsərinin Musiqi HAVA. mənalarında). mühasirə çəpər, barı, - istehkam, hesar f.: hisar, (ər.: HASAR AMNY. yulq ton. Uyğunluq, HARMONİYA. dəst- (“Rahab”) “Rəhavi” musiqisində 1. əsr Azərbaycan XIX YUNİ. HACI ilə oxumaq) ən çox yayılmış bəhrlərdən biri. bəhrlərdən yayılmış çox ən oxumaq) ilə ei melodiya. olan yeni malik vasitələrinə tembr və dinamik vəzn-ahəng, intonasiya, lazımi hairhyəi əb muğam. zərbi əhvali-ruhiyyəli obrazlarının səciyyəsini, vəziyyətini, ruhunu ifadə edən və bunun üçün bunun və edən ifadə ruhunu vəziyyətini, səciyyəsini, obrazlarının (tarı yuxarıda kvinta bir “Çahargah”dan lakin oxşayır, çox mayəsinə nəzərə alsaq, mayəsi sarı simin şah pərdəsinə düşür) yerləşir; düşür) pərdəsinə şah simin sarı mayəsi alsaq, “Çahargah”ın nəzərə cəhətdən Melodik parça. olunan ifa sonra) şöbəsindən (“Manəndi-Müxalif’ şöbəsinə keçməzdən əvvəl) “Hasar” guşəsində guşəsində “Hasar” əvvəl) keçməzdən dayanır. şöbəsinə (“Manəndi-Müxalif’ “Çahargah” dəstgahmda “Müxalif’ şöbəsindən əvvəl (“Bəstə-Nigar” (“Bəstə-Nigar” əvvəl şöbəsindən “Müxalif’ dəstgahmda “Çahargah” olunan ifa arasında şöbə. “Bayatı-Kürd” ilə “Şahnaz” dəstgahmda şöbə; yerləşən 2.“Nəva” arasında “Sarənc”(“Sarəng”) ilə “Bayatı-Şiraz” gahında “Zabul Segah” dəstgahmda çox zaman “ Mübərriğə” şöbəsindən sonra sonra şöbəsindən Mübərriğə” “ zaman çox dəstgahmda Segah” “Zabul 24 HƏZİZ (hərfi mənası: - periqey, aşağı nöqtə). “Şur” dəstgahmda “Nişibi- “Nişibi- dəstgahmda “Şur” nöqtə). aşağı -periqey, mənası: (hərfi HƏZİZ HUMA YUN. 1. Yaxın Şərq xalqları musiqisinin 24 əsas muğam şöbəsindən şöbəsindən muğam 24əsas musiqisinin Şərq xalqları 1.Yaxın HUMA YUN. ikincisi; on muğamdan 12 əsas musiqisində xalqları 1 Şərq .Yaxın HİCAZ. kadensiyalar üçün səciyyəvi tondur (M. S. İsmayılov). Hümayun Hümayun İsmayılov). S. humayun). (M. mayəli (do səssırası tondur növünün I səciyyəvi məqamının üçün kadensiyalar Səssırası 8 pillədən ibarətdir: II pillə məqamın mayəsi, IV pillə pillə IV mayəsi, məqamın pillə II ibarətdir: pillədən 8 Səssırası gəlir.əmələ ilə)birləşməsindən vasitəsi sekunda (artırılmış üsulla yanaşı əi, əsrs 9 ildn brti; V ə I pləə mqmn mayəsi (Ü.Hacıbəyli). məqamın pillələr olunur VII və hesab IV ibarətdir; pillədən 9 səssırası gəlir, Məqamın II növünün quruluşu: 1/2 -1- 1/2 ton formullu iki tetraxordun tetraxordun iki formullu 1/2 1/2 ton -1- quruluşu: növünün II Məqamın erxru byk esy (ra o vsts iə brəmsnə əmələ birləşməsindən ilə) vasitəsi ton (orta tersiya böyük tetraxordun göstərilir: Məqamın I növünün səssırası 1/2 -1.1/2 - 1/2 ton formullu iki formullu 1/2ton 1/2- -1.1/2 səssırası növünün I Məqamın göstərilir: iki növü səssırasınm Nəzəriyyədə biri. əsas yeddi məqamdan musiqisində dəstgahm da “Aşur-Avənd” ilə “Saqinamə” arasında və “Nəva” “Nəva” və arasında şöbəsi muğam yerləşən “Saqinamə” arasında ilə “Əraq” ilə “Bayatı-Race” dəstgahmda “Aşur-Avənd” da dəstgahm brt dəstgah. ibarət biri. şöbələrindən əsas muğamının “Əbu-Əta” musiqisində: İran şöbə; olub. ’’Mahur” arasında; “Hüzzal” ilə “Sarbang” dəstgahmda da,’’Çahargah” arasındakı əsas muğam şöbəsi; muğam əsas arasındakı ilə “Bal-Kəbutər” dəstgahmda “Rast” musiqisində Azərbaycan əsr XIX olub. guşə oxunan sonra şöbəsindən Fəraz” “Rahab” ilə “Tərkib” arasındakı şöbə; arasındakı “Tərkib” ilə dəstgahmda “Rahab” (“Rahab”) “Rəhavi” musiqisində əsr Azərbaycan XIX biri; “Şahnaz” ilə “Mavərənnəhr” dəstgahmda “Çahargah” arasındakı; “Humayun” məqamı (farsca: “cənnət quşu”, “səadətli”) - Azərbaycan Azərbaycan - “səadətli”) quşu”, “cənnət (farsca: məqamı “Humayun” “Leyli və Məcnun”, oalif’, “M “Bəxtiyari”, “Çəkavək”, Üzzal” musiqisində: İran “Məsnəvi”, dəstgah; “Bidad”, ibarət “Tərkib”, şöbələrindən “Şüştər”, “Fili”, “Humayun”, arasındakı ilə “Sarənc” muğamı “Şəmayi-Şəms” zərbi dəstgahmda “Şur” “Şahnaz” arasındakı; “Rəvahi” dəstgahmda “Bal-Kəbutər” ilə “Bağdadi” “Bal-Kəbutər” dəstgahmda “Rəvahi” arasındakı; “Şahnaz” “Bəhr-nur”, “Şahnaz”, “Dənasəri”, “Mənsuri”, “Məsnəvi” şöbələrindən şöbələrindən “Məsnəvi” “Bayatı-Əcəm”, “Mənsuri”, “Dənasəri”, “Zabul”, “Şahnaz”, “Üzzal”, “Bəhr-nur”, “Üşşaq”, “Camədəran”, “Məvaliyan”, “Şüştəri”, (“Nəfır-Fərəng”), “Nəfir” “Guşeyi-Çahargah”, “Mureh”, “Suzi-Güdaz”, “Bavi”, “Əbül-çəp”, “Ney-Davud”, “Bidad”, “Tərz”,

25 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti HÜZZAN. “Segah” dəstgahında “Məğlub” ilə “Hasar” şöbələri arasında və arasında şöbələri “Hasar” ilə “Məğlub” dəstgahında “Segah” HÜZZAN. HÜSEYNİ. Yaxın Şərq xalqları musiqisinin 12 əsas muğamından on birincisi, on 12 musiqisinin Şərq əsasYaxın xalqları muğamından HÜSEYNİ. HUMA YUN MUĞAMININ NOT YAZILARI. Humayun muğamını instru­ muğamını Humayun YAZILARI. NOT MUĞAMININ HUMA YUN kiçik muğam guşəsi. muğam kiçik şöbə. oxunan arasında amşı. u ua əaıd bsəalr ütlfjnl əəlr o əsərlər, janrlı müxtəlif yaratmışdır. muğamını simfonik bəstəkarlar “Humayun” Bakıxanov Tofiq cümlədən əsasında muğam Bu ifasından yazmışdır. Bakıxanovun Əhməd tarzən Məmmədov N. şəkildə mental (1962), A.Əsədullayev tarzən Elxan Mirzəfərovun ifasından (2003) nota nota (2003) ifasından Mirzəfərovun Elxan tarzən A.Əsədullayev (1962), “Çahargah” dəstgahında “Həzin” ilə “Hodi” şöbələri arasında ifa olunan ifa olunan arasında şöbələri ilə “Hodi” “Həzin” dəstgahında “Çahargah” ilə şöbələri “Vilayəti” “Üşşaq” dəstgahlarında və“Mahur-Hindi” “Rast” 26 XANƏNDƏ. Bu ad, adətən, muğamat sənətinə kamil surətdə yiyələnmiş yiyələnmiş surətdə kamil sənətinə muğamat adətən, ad, Bu XANƏNDƏ. XALQ MUSİQİ ALƏTLƏRİ. Xalq tərəfindən yaradılan və xalq məişətində məişətində və xalq yaradılan tərəfindən Xalq ALƏTLƏRİ. MUSİQİ XALQ XALQ MAHNISI. Vokal musiqi janrı. Xalq mahnıları qədim dövrlərdən dövrlərdən qədim mahnıları Xalq janrı. musiqi Vokal MAHNISI. XALQ (üçlük ansamblında) həm də dəfçi vəzifəsini daşıyır. vəzifəsini dəstəsində dəfçi də həm xanəndə-sazəndə o, ansamblında) olaraq (üçlük qayda Bir edilir. aid nəğməkara Tarixi mahnılar - xalq qəhrəmanları və tarixi hadisələrlə bağlı mahnılar. bağlı hadisələrlə vətarixi qəhrəmanları -xalq mahnılar Tarixi anlr, ii anlr ymrsi v strk mahnılar. satirik və yumoristik mahnılar, lirik mahnıları, mahnılar. bağlı ilə) mərasimləri matəm və toy mərasimləri, Məişət mahnıları - beşik mahnıları: (laylay, ninni, oxşama), uşaq uşaq oxşama), ninni, (laylay, mahnıları: beşik - mahnıları Məişət mahnılar. bağlı ilə növləri sənət xalq digər və xalçaçılıqla Növləri: Əmək mahnıları - əkinçiliklə, maldarlıqla, sağıcılıqla, sağıcılıqla, maldarlıqla, Novruz ilə(məsələn, mərasimləri (təqvim) - mövsüm əkinçiliklə, mahnıları - Mərasim mahnıları Əmək Növləri: üygrşn, əa trii ə əştn, mk rssn, dt və adət prosesini, əmək məişətini, etdirir. və əks mərasimlərini tərzini ənənələrini, həyat dünyagörüşünü, olaraq yaranır. Xalq mahnısı xalqın arzu və düşüncələrini, onun onun düşüncələrini, və arzu xalqın mahnısı ifadəsi Xalq duyğularının və hiss yaranır. insanların olaraq mahnılar bu zaman Çox deyil. aq uii ltəi əlnim v qrlşn gr smi nfsi və nəfəsli simli, görə quruluşuna və səsləndirmə alətləri musiqi çalınır. tərəfindən Xalq həvəskarları musiqi də həm olunur; professional həm istifadə ifaçılığmda, musiqidə xalq Həm alətləri. musiqi yayılmış geniş aq anlrnn ölrnn əmsqsnn ülilr, ssn məlum əsasən müəllifləri, musiqisinin və sözlərinin mahnılarının Xalq zərb alətlərinə bölünür. alətlərinə zərb çatmışdır. Azərbaycan xalq musiqi alətləri: simli - tar, saz, ud, qanun, kamança və kamança qanun, ud, saz, simlitar, - alətləri: musiqi xalq Azərbaycan ə əmləəə, əiiəə mxəi ainlra üsr ör gəlib dövrə müasir variantlarda müxtəlif dəyişilərək təkmilləşərək, və əi aaaa, iaisrtə yda vstsl əidnnsə keçmiş nəsildən-nəslə vasitəsilə yaddaş - surətdə şifahi yaranaraq, bəri nağara, dəf, qaval və s. vəqoşa qaval dəf, nağara, - alətləri zərb nağara, s.;və tütək ney, balaban, zurna, - nəfəsli s.; 27

• • • zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti XARRAT QULUNUN MƏKTƏBİ. Qarabağ muğam ifaçılığı sənətinin tari­ sənətinin ifaçılığı muğam Qarabağ MƏKTƏBİ. QULUNUN XARRAT XARİC SEGAH. Mayəsi “Orta Segah” mayəsindən bir kvarta aşağı olan olan aşağı kvarta bir mayəsindən Segah” “Orta Mayəsi SEGAH. XARİC nəticəsində düşə bilməmək dəqiq surətdə Pərdəyə çalmaq). (oxumaq, XARİC XANƏNDƏ VƏ SAZƏNDƏ DƏSTƏSİ. Şifahi ənənəli professional musiqi­ professional ənənəli Şifahi DƏSTƏSİ. VƏSAZƏNDƏ XANƏNDƏ uii ətbəii tşiid nmn olmuşdur. nümunə təşkilində məktəblərinin musiqi öyrədirdi. qaydalarını oxumaq və muğamatı onlara edir, cəlb məktəbinə məktəbinin inkişaf tarixində mühüm bir mərhələ kimi baxmaq olar. olar. muğamın məktəbində baxmaq musiqi kimi Şuşada sonra mərhələ vəfatından bir Qulunun mühüm Xarrat tarixində inkişaf məktəbinin yetirmələridir. məktəbin həmin Sadıqcan tarzən və məşhur Qaryağdıoğlu Hacı xanəndələri görkəmli ən Qarabağın olmuşdur. səbəb yetişməsinə muğam Azərbaycan etsə də, dinə xidmət məktəbi musiqi Qulunun Xarrat na oumzbrfkdrk, umkə snaa mğmtdi edən tədris muğam sonradan məktəb bu ki, faktdır bir olunmaz İnkar Beləliklə, X arrat Qulunun məktəbinə Q arabağ muğam ifaçılığı ifaçılığı muğam arabağ Q Cabbar məktəbinə Qulunun Məhəmməd, arrat X Keçəçioğlu Beləliklə, Zülalov Həşim, Əbdülbağı Keştazlı Abbas, Şahnaz İsmayıl, (Bülbülcan), Dəli İsi, Məşədi Hüsü, sənətkarların ustad sıra bir oynamış, rol mühüm inkişafında sənətinin muğam. (məhərrəmlik təziyəsində) iştirak etmək üçün gözəl səsi olan gəncləri özgəncləri olan səsi gözəl üçün etmək iştirak təziyəsində) mərasimlərdə dini (məhərrəmlik Qulu yaratdığı Xarrat etmişdir. Qulunun xidmət məqsədlərə dini əsasən, Xarrat məktəb, bu göstərən fəaliyyət bilicisi ortalarında əsrin muğam XIX ocağı. tədrisi muğam olmuş rolu mühüm xində zəif olması, ya da avazın düzgün qurulmaması nəticəsində baş verir. baş nəticəsində qurulmaması düzgün avazın da ya olması, zəif istənilən səsi lazım gəldiyindən artıq dərəcədə ya zil, ya da bəm oxumaq oxumaq bəm da ya zil, ya dərəcədə artıq gəldiyindən səsilazım istənilən borcludur ki, rəng və təsniflərə keçdikdə bəhr tuta bilsin”. tuta bəhr keçdikdə təsniflərə və rəng ki, borcludur xanəndəyə ki, bilməlidir yaxşıca yollarını dəstgahların dəxi Tarçalan (çalmaq). Xaric oxumaq çox zaman nəğməkarın eşitmə qabiliyyətinin qabiliyyətinin eşitmə nəğməkarın zaman çox oxumaq Xaric (çalmaq). çalar. Bu dəstənin əhli bütün muğam və dəstgahları lazımınca lazımınca dəstgahları və hifzində təsniflər və muğam qəzəl şeir, çox saxlamalıdır. bütün bir xanəndə əhli baxüsus bilməlidirlər; dəstənin Bu çalar. nəsillərə sonrakı qoruyaraq sədaqətlə ənənələrini sənətinin muğam əlavə bir də zərb alətindən olan qavalı da ustalıqla çala bilməyə bilməyə çala ustalıqla da qavalı olan alətindən zərb də bir əlavə təğənni etməkdən gözəl ustadanə səsə Xanəndə olub, gedir. malik dalınca isə əksərən tarçalanm qızışdırsın, kamançaçı gələn çalıb xanəndəni guşəni onlardan biri oxuyar, təğənni edər, digəri tar və üçüncüsü isə kamança ki, kamança isə olar yazırdı: üçüncüsü və ibarət tar digəri edər, nəfərdən təğənni Ü.Hacıbəyli üç oxuyar, biri ovqat əksər üçlüyü). onlardan dəstəsi muğam sazəndə və ansamblı, “Xanəndə (Bax: muğam zənginləşdirirlər. etdirir, Muğam, inkişaf onları də həm yanaşı, ötürməklə ifaçıları alətləri çalğı sənətkarlar. xalq - sazəndələr peşəkar və Xanəndə olan yaradılır. ifaçıları olunaraq və yaradıcıları muğamın - nin “rəhbər”lik etsin, yəni xanəndə bir guşəni oxuduqdan sonra onun dalınca dalınca onun sonra guşəni bir oxuduqdan etsin, yəni xanəndə “rəhbər”lik ualr aədlr ə aq ağ aəlr iaıaı əəidn ifa tərəfindən ifaçıları alətləri çalğı xalq və xanəndələr Muğamlar 28 XUN. Tar muğam ifaçılığında çalğı üsulu. Tarzənin vurduğu mizrablardan mizrablardan vurduğu Tarzənin üsulu. çalğı ifaçılığında muğam Tar XUN. XOCƏSTƏ (f.: bəxtiyar, uğurlu, mübarək). “Rast” və “Mahur” dəstgah- dəstgah- “Mahur” və “Rast” mübarək). uğurlu, bəxtiyar, (f.: XOCƏSTƏ arasın­ şöbələri “Əraq” ilə “Xocəstə” dəstgahında ast” 1. “R XAVƏRAN. musiqisində gözəl bədii effekt yaradılır, musiqinin təsirliliyi artırılır. artırılır. təsirliliyi musiqinin yaradılır, muğam effekt bədii nəticəsində gözəl Bunun musiqisində ibarətdir. uzadılmasından titrəyişinin səsin mühüm tutan mövqeyini pillə) (beşinci dominanta kökündə muğamat etdirərək yeni musiqiçilər nəslini yetişdirdi. davam nəslini musiqiçilər İbrahim yeni Molla etdirərək sonra daha musiqiçi, adlı Xəlifə Kor işini tədrisi or trnqlnn eiə atlaıv a iklniims sayəsində silkələndirilməsi ya və dartılması geriyə qolunun tarın sonra cəhətdən və olan eyni melodik şöbənin gələn, şöbə. mərkəz bir adlı sonra “Şikəsteyi-Fars” şöbəsindən ilayəti” muğamlardakı “V larında guşə; dakı İran musiqisində: “Mahur” dəstgahında “Xarəzmi” ilə “Nişanpurək” “Nişanpurək” ilə “Xarəzmi” şöbə. yerləşən dəstgahında arasında “Mahur” musiqisində: İran şöbə; iləarasındakı “Üzzal” “Bayatı-İsfahan” dəstgahında “Bayatı-Şiraz” ntuetlmğmiaıııd b sla gnş siaə olunur. istifadə geniş üsuldan bu ifaçılığında muğam İnstrumental

29 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam 1щ İMPROVİZASİYA (iti.: improvisazione, lat.: improvisus - qəfildən, göz­ -qəfildən, improvisus lat.: improvisazione, (iti.: İMPROVİZASİYA verilən çilərə musiqi digər və skripkaçı pianoçu, müğənni, Dirijor, İFAÇI. İNSTRUMENTAL MUĞAM. Muğamın hər hansı bir alətdə (tar, kaman­ (tar, alətdə bir hansı hər Muğamın MUĞAM. İNSTRUMENTAL növbələnməsi. səslərinin uyğun Ərəb müəyyən musiqi nizam və qaydaya İQA. mütənasiblik və müntəzəmliyə malik olmalıdır ki, bunu da vaxt, zaman zaman vaxt, da bunu ki, olmalıdır malik vəmüntəzəmliyə mütənasiblik biridir. vasitələrindən ifadə əsas edən təmin təşəkkülünü musiqinin İqa yaratmışlar. Muğam sənətində improvizasiya əsas rol oynayır. rol əsas improvizasiya sənətində Muğam yaratmışlar. dövrlərdə yayıldığı geniş sənətinin improvizasiya xüsusiyyətidir. musiqidə əsas Professional yaradıcılığının musiqi xalq Bu, zənginləşdirilməsi. etdirilməsi, inkişaf olunaraq ifa Bir havanın qeyri-müntəsir). lənilmədən, düşüncələri və ideya əhvali-ruhiyyəni, istədiyi çatdırmaq əsəri ilə öz dinləyicilərə bəstəkarın edərək, ifa əsərlərini musiqi daşıyanlar adı Bu ad. virtuoz ud ifaçısı olduğu məlumdur. Bununla belə, ifaçılıq təcrübəsində təcrübəsində ifaçılıq belə, Bununla məlumdur. olduğu ifaçısı ud virtuoz Urməvinin Səfıəddin alim, musiqişünas Böyük gəlinir. rast mənbələrində bir musiqi intonasiyası öz daxilində mütləq müəyyən uyğunluq, uyğunluq, müəyyən iqadır. mütləq edən təmin ərzində daxilində öz hər intonasiyası cümləsi, musiqi bir musiqi hər olan bir rüşeymi ifadəli kiçik ən Melodiyanın bəstəkarlar verilən melodiyanı improvizə edərək, virtuoz xarakterli pyeslər xarakterli verilənvirtuoz improvizə edərək, melodiyanı bəstəkarlar etdirirlər. əks instrumental muğamların tətbiqi XIX əsrdə yaşayıb yaratmış böyük böyük yaratmış yaşayıb əsrdə XIX tətbiqi muğamların instrumental növü. gəlmiş meydana bağlı ilə ifası solo s.) və balaban qanun, ud, ça, tarzən, Azərbaycan tarının yaradıcısı kimi tarixə düşmüş Mirzə Sadıq Sadıq Mirzə əsr əlaqələndirilir. düşmüş ilə adı tarixə kimi oğlunun Əsəd orta yaradıcısı tarının Azərbaycan atlara tarzən, əlum m haqqında ifası ental instrum uğamın M 30 • • İSFAHAN (İsfahani). Yaxın və Orta Şərq xalqları klassik musiqisinin əsasını musiqisinin klassik Şərq xalqları Orta vəYaxın (İsfahani). İSFAHAN İNTONASİYA (lat.: intonare - ucadan söyləmək, bərkdən danışmaq). danışmaq). bərkdən söyləmək, ucadan - intonare (lat.: İNTONASİYA əkl dn 2mğma biri. 12muğamdan edən təşkil ya qeyri-sabit intonasiya; qeyri-sabit ya Melodik ibarə - motivə bərabər qurum. bərabər motivə - ibarə Melodik intonasiya musiqi səslərinin düzgün və ya xaric ifası; sabit intonasiya və intonasiya sabit ifası; xaric ya və düzgün səslərinin musiqi intonasiya əhəmiyyətinə malik ən kiçik hissəciyi; kiçik ən malik əhəmiyyətinə xm əçlazmn uiissəii fçlq keyfiyyəti; ifaçılıq səslərinin musiqi zamanı çalma və Oxuma Musiqinin hərəkət prosesində səslərin yüksəklik münasibəti; yüksəklik səslərin prosesində hərəkət Musiqinin Musiqi əsərinin ifaçı tərəfindən səsləndirilən zaman müstəqil ifadə ifadə müstəqil zaman səsləndirilən tərəfindən ifaçı əsərinin Musiqi

31 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lü_ KAMAN (iti.: arco). Azərbaycan zərbli musiqi aləti. Simli alətlərdə alətlərdə Simli aləti. musiqi zərbli Azərbaycan arco). (iti.: KAMAN Heyratı). (bax: muğam zərbli kökündə “Mahur-Hindi” KABlLİ. səsçıxarma vasitəsi kimi simlər üzərində sürüşdürülür. üzərində simlər kimi vasitəsi səsçıxarma KAMANÇA. Simli musiqi aləti. Çanağı kürəvi, qolu pərdəsiz, membranası membranası pərdəsiz, qolu kürəvi, Çanağı aləti. Simlimusiqi KAMANÇA. KAMİL. Klassik Şərq musiqisində çox təsadüf edilən bəhrlərdən biri. bəhrlərdən edilən təsadüf çox musiqisində Şərq Klassik KAMİL. KAR. Qədim musiqi kitablarının bəzisində dəstgahlar tərkibinə daxil olan olan daxil tərkibinə dəstgahlar bəzisində kitablarının musiqi Qədim KAR. müəy-Eşitməklə - mükəmməl). absolutus iti.: (qabiliyyəti; KAMİLEŞİTMƏ KEREŞMƏ. İran musiqisində “Mahur” və “Çahargah” dəstgahının başlanğı­ dəstgahının və “Çahargah” “Mahur” musiqisində İran KEREŞMƏ. çubuğa (yay) bağlanmış bir çəngə at tükünün tutamı simləri səsləndirir. simləri tutamı tükünün at çəngə bir bağlanmış (yay) çubuğa Ağac çəkilir. pərdəsindən ciyərinin qaramal da ya dərisindən, balıq (üzü) Kamança əvvəllər 3 simli olmuş, hazırda 4 simlidir. 4 hazırda olmuş, simli 3əvvəllər Kamança Kamança ən qədim Azərbaycan musiqi alətlərindən biridir. alətlərindən musiqi Azərbaycan qədim ən Kamança yənetmə və səsin dəqiq yüksəkliyini özün üçün təyinetmə qabiliyyəti. qabiliyyəti. təyinetmə üçün özün yüksəkliyini dəqiq səsin və yənetmə onun professional inkişafına kömək edir. kömək inkişafına adətən, lakin, professional deyil, vacib onun üçün musiqiçi mövcudluğu Kamileşitmənin guşələrin adı. Musiqidən bəhs edilən başqa risalələrdə də kar sözünə sözünə kar də risalələrdə edilir. başqa edilən təsadüf bəhs Musiqidən adı. guşələrin Övliya Çələbi öz “Səyahətnamə”sində xanəndə dərviş Ömər Gülşəninin Gülşəninin Ömər dərviş xanəndə “Səyahətnamə”sində öz Çələbi Övliya qədər “Kar”, “Nəqş”, “Səvt”, “Zikr”, “Zəcəl”, “Təsnifat”, “Qollar”, “Qollar”, “Təsnifat”, “Zəcəl”, “Zikr”, nə “Səvt”, məqamında “Nəqş”, “Segah” o, “Kar”, ki, qədər yazır alqışlayaraq sənətini nəğməkarlıq “Şərqiyyat”, “Ərəsəfıyyat” varsa, hamısını böyük məharətlə ifa edirdi. ifa məharətlə böyük hamısını varsa, “Ərəsəfıyyat” “Şərqiyyat”, cında ifa olunan kiçik guşə. kiçik olunan ifa cında 32 • • • KULMİNASİYA (lat.: culmen - zirvə). Musiqi əsərində və ya onun nisbətən nisbətən onun vəya əsərində Musiqi -zirvə). culmen (lat.: KULMİNASİYA Ö. illrn ely öənsəi Ryz əiytəl ötrlr 12 göstərilir. kəmiyyətlərlə Riyazi nisbəti. görə tezliyə Pillələrin KÖK. KLASSİK (lat.: classicus - nümunəvi). Əsərləri, fikirləri istənilən zaman zaman istənilən fikirləri Əsərləri, nümunəvi). - classicus (lat.: KLASSİK KOOS. Azərbaycan zərbli musiqi aləti. musiqi zərbli Azərbaycan KOOS. KƏSMƏ ŞİKƏSTƏ. Azərbaycan zərbi muğamı. İnstrumental müşayiət müşayiət İnstrumental muğamı. zərbi Azərbaycan ŞİKƏSTƏ. KƏSMƏ KƏRKÜKİ. Azərbaycan klassik musiqisində “Rast”, “Çahargah” və “Nəva” “Çahargah” “Rast”, klassik musiqisində Azərbaycan KƏRKÜKİ. şöbəsi. ƏI-BD. Çhra” uaıı “əsryədn vəd olan əvvəldə “Mənsuriyyə”dən muğamının “Çahargah” KƏRIM-ABADİ. KƏRƏMİ. Ənənəvi aşıq havası.’’Əsli və Kərəm” dastanı ilə bağlıdır. Xanən­ ilə bağlıdır. havası.’’Əslidastanı Ənənəviaşıq vəKərəm” KƏRƏMİ. KEŞİŞOĞLU. Zərbi muğamlarda (“Maani-Osmanlı”) melodiyaların pərdə- melodiyaların (“Maani-Osmanlı”) muğamlarda Zərbi KEŞİŞOĞLU. E-ORVN. uaı şblrnə biri. şöbələrindən Muğamın KEY-XOSROVANİ. etdirilərək kulminasiyaya - zilə çatdırılır. zilə - kulminasiyaya etdirilərək vasitələrlə əldə edilir. Muğam - dəstgahlarda musiqi tədricən inkişaf inkişaf tədricən musiqi dəstgahlarda - Muğam edilir. əldə vasitələrlə ə u dnmknn şrxn əims, ipznn üsləi ə s. və yüksəlməsi diapazonun dəyişməsi, ştrixin dinamikanın, bu, və Kulminasiyanın yaranmasında bütün musiqi ifadə vasitələri iştirak edir edir iştirak vasitələri ifadə musiqi bütün yaranmasında Kulminasiyanın tam am lanm ış hissəsində inkişafın yüksək nöqtəsi, zirvəsidir. zirvəsidir. nöqtəsi, yüksək inkişafın hissəsində ış lanm am tam hər bir muğam özünəməxsus kökdə ifa olunur. ifa kökdə özünəməxsus muğam bir hər əsasını təşkil edən məqamlar müəyyən kökdə verilir. Başqa sözlə desək,sözlə Başqa verilir. kökdə müəyyən məqamlar edən təşkil əsasını ucalıq nisbəti kimi başa düşülür. Azərbaycan musiqisində muğamların muğamların musiqisində Azərbaycan düşülür. başa kimi nisbəti ucalıq səslənməsinin real yazısıilə not olunmuş qəbul alətlərinin musiqi nəfəsli geniş mənada səsdüzümü, dar mənada açıq simlərin interval nisbəti, nisbəti, interval simlərin açıq mənada dar səsdüzümü, mənada geniş Səs ucalığı etalonu olan kamertonun köklənmə tezliyi. Musiqi alətlərində alətlərində tezliyi.Musiqi köklənmə kamertonun olan Səs etalonu ucalığı əl brbrtmeaiaıkkqbl olunmuşdur. qəbul kök temperasiyalı bərabər səsli əsərlərə də şamil edilir. şamil də əsərlərə yazıçı,alim. Bu musiqiçi, əsərlər rəssam, söz yaratmış zənginləşdirən bədii ümumxalq şöhrəti, nüfuzu qazanmış, mədəniyyət və elm xəzinəsini xəzinəsini elm və mənada: mədəniyyət Geniş qazanmış, tutulur. nüfuzu nəzərdə şöhrəti, şəxsiyyətlər ümumxalq olan aktual kəsiyində olsa, fərqlənir. Vokal hissəsi olduqca lirik səslənir. lirik da olduqca azhissəsi Vokal növlərindən fərqlənir. başqa olsa, şikəstənin cəhətdən Melodik adlandırılmışdır. kəsmə olunduğundan ifa növ qırıq-qırıq cümlələri bir bəzi musiqi zamanı dəstgahlarının tərkibində olan əsas şöbələrdən biri. şöbələrdən əsas olan tərkibində dəstgahlarının dəlik təcrübəsində zərbi muğam kimi ifa olunur, “Bayatı-Qacar” və ya və “Bayatı-Qacar” olunur, ifa kimi muğam zərbi təcrübəsində dəlik Sgh köklüdür. “Segah” pərdə zilə qaldırılması ilə əlaqədar olaraq ifa olunan guşə. olunan ifa olaraq əlaqədar ilə qaldırılması zilə pərdə

33 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti KÜRDİ. Əsas etibarilə kamançada ifa olunan lirik xarakterli musiqi pyesi. musiqi xarakterli lirik olunan ifa kamançada etibarilə Əsas KÜRDİ. muğam. köklü “Şur” KÜRD-ŞAHNAZ. KÜRD-OVŞARI. “Şur” köklü muğam. “Şur” dəstgahı kökündə zərbi zərbi kökündə dəstgahı “Şur” muğam. köklü “Şur” KÜRD-OVŞARI. muğamından da geniş istifadə edilmişdir. Əsər “Şur” simfonik simfonik əsər “Şur” iki hər Əsər da bu ki, edilmişdir. tamamlanır ilə melodiyaları istifadə ibtidai geniş muğamının da muğamından rsnagzltmtkvhə aamş olur. yaratmış vəhdət tematik gözəl arasında simfonik məşhur zərbi adlı (Osmanlı) eyni “Maani” yanaşı ilə bəstələdiyi muğamı zərbli “Ovşarı” Əmirovun muğamda Fikrət muğam. Byt-üd kknə luudn Kri adlandırılmışdır. “Kürdi” olduğundan kökündə “Bayatı-Kürd” 34 QARABAĞ MUĞAM MƏKTƏBİ. Qarabağ bölgəsinin mərkəzi olan Şuşa olan mərkəzi bölgəsinin Qarabağ MƏKTƏBİ. MUĞAM QARABAĞ QANUN. Simli musiqi aləti. Yaxın və Orta Şərqdə geniş yayılmışdır. Azər­ yayılmışdır. geniş Şərqdə Orta və Yaxın aləti. musiqi Simli QANUN. QANON. Ən qədim Azərbaycan dartımlı, simli musiqi alətlərindən biri. biri. alətlərindən musiqi simli dartımlı, Azərbaycan qədim Ən QANON. QAFQAZ HUMA təcrübə­ musiqi əsrin XX HUMA əvvəllərində YUNU. Azərbaycan QAFQAZ ənənələrdən yaranmışdır. Qarabağ muğam ifaçıları Azərbaycanın qədim Azərbaycanın ifaçıları muğam Qarabağ yaranmışdır. ənənələrdən üslubunu yaşadan və davamçıları tərəfindən nəsildən-nəslə ötürülən ötürülən ifaçılıq nəsildən-nəslə onların tərəfindən olub, bağlı davamçıları ilə və adı yaşadan üslubunu sənətkarların görkəmli ayrı-ayrı özündə cəmləşdirən məktəb. Qarabağ muğam ifaçılığı məktəbi məhz məhz məktəbi ifaçılığı muğam Qarabağ ənənələrini məktəb. ifaçılığı muğam cəmləşdirən sazəndələri, özündə - ifaçılarını alətləri çalğı xalq şəhərində təşəkkül tapmış və Qarabağda yaşayıb-yaradan xanəndələri, xanəndələri, yaşayıb-yaradan Qarabağda və tapmış təşəkkül şəhərində oktava yarımdır. Qanunun incə, məlahətli səsi var. Azərbaycan Xalq Xalq daxildir. tərkibinə Azərbaycan orkestrinin var. və səsi məlahətli ansamblının incə, Alətləri Çalğı Qanunun yarımdır. oktava taxılmış oymaqlara bənzər metal mizrablarla səsləndirilir. Diapazonu 3 Diapazonu səsləndirilir. mizrablarla metal bənzər oymaqlara taxılmış üstündən 24-25 üçləşdirilmiş sim keçir. Qanunun simləri barmaqlara barmaqlara simləri Qanunun keçir. sim üçləşdirilmiş 24-25 üstündən Xərəyin yerləşir. xərək üzərində dərinin çəkilmiş hissəsinə aşağı üzünün düzbucaqlı trapesiya formalı yastı taxtaqutudan ibarətdir. Qanunun Qanunun ibarətdir. taxtaqutudan yastı olan dəliyi formalı resonator trapesiya üç naxışlı düzbucaqlı üzərində Qanun verilmişdir. məlumat baycan şairləri Nizaminin, Füzulinin və b. əsərlərində bu alət haqqında haqqında alət bu əsərlərində b.və Füzulinin Nizaminin, şairləri baycan səs üçün üç sim qoşulur. Cəmisi 72 simi olur. Qanonun diapazonu üç diapazonu böyükdür. Qanonun olur. simi 72oktavadan Cəmisi qoşulur. sim üç üçün səs əi ebal brid qnnn ə rznnıı rıı. aoa hər Qanona artırır. bunlar rezonansını ki, səs olur qanonun dəlik birlikdə böyük üç membranla şəklində dəri ulduz üzərində dekası Taxta emal biçimdə (trapesiya) iki hissəyə dekası üst ağacından ayrılır: çox qismi çinar dördbucaq Gövdəsinin edilir. olmayan müvazi tərəfi iki Qanon növü. bir muğamının “Humayun” olmuş mövcud sində yonulmuş nazik taxta ilə örtülür, açıq hissəsinin üzərinə isə dəri çəkilir. dəri isə üzərinə hissəsinin açıq örtülür, ilə taxta nazik yonulmuş

35 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam göstərmişlər. xidmət lüğəti böyük etdirilməsində inkişaf ənənələrinin musiqi ;; QARABAĞ MUĞAM MƏCLİSLƏRİ. Qarabağın muğam ifaçılığı muğam sənətinin Qarabağın MƏCLİSLƏRİ. MUĞAM QARABAĞ “QARABAĞ XANƏNDƏLƏRİ”. CD-albom. Qarabağ muğam ifaçılığı ifaçılığı muğam Qarabağ CD-albom. XANƏNDƏLƏRİ”. “QARABAĞ Xanəndələr və instrumental ifaçılar ənənəvi şəkildə muğam ifaçılığı ifaçılığı muğam şəkildə ənənəvi ifaçılar instrumental və Xanəndələr ətb aamğ ni olmuşlar. nail yaratmağa məktəb sənətinin incəliklərini, muğamları nəsildən-nəslə ötürərək böyük bir bir böyük ötürərək nəsildən-nəslə muğamları incəliklərini, sənətinin Zülalov, C abbar Qaryağdıoğlu, Keçəçioğlu Məhəmməd, İslam İslam Məhəmməd, Keçəçioğlu Qaryağdıoğlu, abbar C Bu Zülalov, yaşadılmaqdadır. tərəfindən ifaçıları muğam də gün bu ənənələr tədrisi işini Kor Xəlifə adlı musiqiçi, daha sonra Molla İbrahim davam davam İbrahim Molla sonra daha musiqiçi, adlı muğamın Xəlifə məktəbində Kor bir işini musiqi Şuşada tədrisi sonra mühüm vəfatından Qulunun tarixində Xarrat inkişaf məktəbinin olmuşdur. mərhələ ifaçılığı muğam məktəbi Qulunun Qarabağ Xarrat məktəbi). Qulunun Xarrat kimi (Bax: məktəblərini ocağı öz yaradılmışdır tədris b. və tarixində mədəniyyəti Şuşinski musiqi Xan Qarabağ Şuşinski, yaratmışlar. Seyid Abdullayev, Əbdülbaği Hüsü, Hacı ustadları muğam yaratdıqları görkəmli Qarabağın onların də, baxımdan dəyişsə nəsli neçə sənətkarlarının Qarabağ tiəə yn msqçlr əln eidriə. ua ətbəid də məktəblərində Şuşa yetişdirdilər. nəslini musiqiçilər yeni etdirərək əhəmiyyətli rolu olmuşdur. Musiqi məclisləri ziyafətlərdən və toy toy və ziyafətlərdən məclisləri Musiqi olmuşdur. rolu və böyük məclislərinin əhəmiyyətli musiqi göstərən fəaliyyət əsrdə XIX inkişafında yaşlarından də uşaq xüsusən hələ ifaçıları sənətkarları, muğam Qarabağın instrumental və şeiri və xanəndələri muğamı də görə Ona vəsirləri poeziyanın yeniyetmələrəmusiqinin gənc öyrədilirdi. yaşlarından tərəfindən Qulu Xarrat əsrin ortalarında dəfə ilk XIX məktəbi” “muğam musiqi məclisi Xarrat Qulunun musiqi məktəbindən və Xurşidbanu Xurşidbanu və məktəbindən müstəsna həyatında mədəni şəhərin sonra musiqi “Məclisi-üns”ündən Qulunun Natəvanın Xarrat məclisi musiqi Onun təşkil etmişdi. məclisi” “Xanəndələr ilə iştirakı yaxından Hüsünün muğam növbədə birinci problemləri məclislərində estetik Musiqi sənətin vəolunurdu. musiqi müzakirə ətraflı şeir, Burada aparılırdı. söhbətlər əlkəidn fərqlənirdi. şənliklərindən bilirdilər. dərindən yetişməsində müstəsna rol oynamış və Azərbaycan musiqisinin inkişafına inkişafına musiqisinin və oynamış Azərbaycan rol müstəsna yetişməsində oynamışdır. rol söyləyərdilər. rəylərini rənglər və xanəndə haqqında neçə təsnif bir onların biliciləri muğamı muğam yaradılan oxuyar, məclislərində yeni musiqi Bəzən səsləndirilirdi. zənginləşdirilir, guşələrlə və şöbə müxtəlif təkmilləşdirilir, dəstgahları Muğam yetirilirdi. diqqət ifaçılığına maraqlı dair sənətinə musiqi və rəssamlığa ədəbiyyata, məclislərdə Bu məktəbinin müxtəlif nəsillərinə aid 24 xanəndənin səsyazıları olan CD olan səsyazıları xanəndənin 24 aid nəsillərinə müxtəlif məktəbinin Şuşa musiqi məclisləri milli musiqiçilərin, muğam ifaçılarının ifaçılarının muğam vermişdir. musiqiçilərin, təkan milli məclisləri musiqi Şuşa Hacı xanəndə Nəvvab Möhsün Mir olan rəhbəri məclisinin musiqi Şuşa 36 QƏNA, QİNA. Oxuma (vokal), qənayi-rükban - karvan mahnısı, qənayi- qənayi- mahnısı, karvan - qənayi-rükban (vokal), Oxuma QİNA. QƏNA, QƏMƏNGİZ. “ Dəşti” muğamı daxilində olan bir dəstgahın son şöbələrindən şöbələrindən son dəstgahın bir “ olan daxilində muğamı Dəşti” QƏMƏNGİZ. QAYNATMA. Xanəndənin ifasında müəyyən bir notun boğazda trel tər­ trel boğazda notun bir müəyyən ifasında Xanəndənin QAYNATMA. QAVAL. Zərbli musiqi aləti. Eni 60-75 və diametri 350-450 mm (əvvəllərdə 350-450 mm 60-75diametri və Eni aləti. musiqi Zərbli QAVAL. QATAR-BAYATI. Kiçik həcmli muğam. “Q atar” muğamı ilə “Çoban “Çoban ilə muğamı atar” “Q muğam. həcmli Kiçik QATAR-BAYATI. kiçik əsaslanan pərdəsi) şah simin ağ tarda 1(tonikası registrə . QATAR. Zil QARABAĞ ŞİKƏSTƏSİ. Segah muğam kökündə olan zərbi muğamlardan muğamlardan zərbi olan kökündə muğam Segah ŞİKƏSTƏSİ. QARABAĞ mütqan - sənətkar mahnısı. sənətkar - mütqan biri. növbələnməsi. surətlə iti zində ə yayılmışdır. də Azərbaycanda ən qədim zamanlardan geniş intişar tapmış, qonşu ölkələrə qonşu tapmış, geniş intişar zamanlardan ən qədim Azərbaycanda aqlr əvləd çx ıd znıolr yrədrlr i çlı vaxtı çalğı ki, yerləşdirilir səslənsin. da zınqırovlar) bunlar xırda çox (əvvəllərdə xırda içərisində Sağanağın halqalar çəkilir. dərisi balıq sağanağa olan çox) daha muğam “Qatar” dan fərqli olaraq, “Çoban Bayatı”sı kadensiyaları ilə kadensiyaları Bayatı”sı “Çoban olaraq, tamamlanır. fərqli dan “Qatar” muğam aaısnn noaiaaıı brəmsnə əəə əmşi. Bu gəlmişdir. əmələ birləşməsindən intonasiyalarının Bayatı”sının ifa olunur. epizod) (instrumental araçalğı olan müxtəlif cəhətdən melodik bir muğam. Melodik cəhətdən “Mahur-Hindi” dəstgahmdakı “Əraq” “Əraq” dəstgahmdakı “Mahur-Hindi” cəhətdən Melodik muğam. bir sonra bənddən bir hər ibarət misradan Dörd 2/4-dir. ölçüsü Musiqi biri. yaradıcı qrupu tərəfindən həyata keçirilmişdir. həyata tərəfindən qrupu yaradıcı arasında ifa olunan şöbə. olunan ifa arasında şöbəsini xatırlatsa da, ondan müəyyən dərəcə fərqlənir; dərəcə müəyyən ondan da, xatırlatsa şöbəsini vallarındakı səs yazılarının rəqəmsal bərpası “Musiqi dünyası” jurnalının jurnalının dünyası” “Musiqi bərpası rəqəmsal səs yazılarının vallarındakı 2. Klassik musiqidə: “Şur” dəstgahında “Bəstə-Nigar” ilə “Qərai” “Qərai” ilə “Bəstə-Nigar” dəstgahında “Şur” musiqidə: Klassik 2. Q arabağ xanəndələrinin 1903-1912 illərə məxsus qrammofon qrammofon məxsus illərə 1903-1912 xanəndələrinin arabağ Q B.Mansurovun, X.Şuşinskinin şəxsi arxivlərindən istifadə olunmuşdur. olunmuşdur. istifadə arxivlərindən şəxsi X.Şuşinskinin B.Mansurovun, Dövlət Azərbaycan Muzeyinin, Mədəniyyəti Musiqi Dövlət Azərbaycan Muzeyinin, Bülbülün Xatirə Muzeyinin fondlarından, F.Şuşinskinin, F.Şuşinskinin, Ev- fondlarından, Hacıbəylinin Muzeyinin Üzeyir Xatirə Respublikası Arxivinin, Bülbülün Dövlət Muzeyinin, Azərbaycan Şirkətinin, İncəsənət adma və S.Mümtaz Ədəbiyyat Verilişləri Arxivinin, Radio və Səsyazmalar Televiziya Dövlət Respublikası koordinatoru Tariyel M əmmədovdur. Layihədə Azərbaycan Azərbaycan Layihədə əmmədovdur. M Tariyel Layihənin Əliyevadır. koordinatoru xanım Mehriban səfiri xoşməramlı İSESKO-nun fransız) alman, rus, ing., 5(Azərb., dildə edən əhatə vəfotoları məlumat lodn brti. aiəi məlf v rhəi UEK və YUNESKO rəhbəri və müəllifi Layihənin ibarətdir. albomdan ikədn ə a oumş aədlrn əa v yrdclğ iə bağlı ilə yaradıcılığı və həyat xanəndələrin olunmuş çap və disklərdən 37

к

zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti QƏSİDƏ. Böyük həcmli musiqi - şeir forması. Məzmunundan asılı olaraq olaraq asılı Məzmunundan forması. şeir - musiqi həcmli Böyük QƏSİDƏ. guşəsi. Muğam QƏRRƏ. gələn sonra dan “Pəncgah” və “Əraq” dəstgahında muğam “Rast” QƏRAİ. RMOO AI əhnəisia ıılr ə aımşds. Qram­ disk. yazılmışsəs cığırlara spiral Səthindəki VALI. QRAMMOFON əsər. musiqili poetik iləbəstələnən avaz müşayiəti üçün Fortepiano QƏZƏL. QRAMMOFON (yun.: gramma - yazı + phone - səs). Qrammofon valına valına Qrammofon səs).- phone + yazı - gramma (yun.: QRAMMOFON musiqi zərbli ibarət nağaradan cüt bir bağlı Bir-birinə QOŞA-NAĞARA. söz bir-iki bəndə hər olan ibarət (rübai) misradan Dörd QAFİYƏ. QOŞA oo vl snei mtradn aılnr qamfn eetoo və elektrofon qrammofon, hazırlanır, materialdan sintetik valı mofon haqqında gözəl təriflənən - nəsib fəsiləbölünür: bitkin üç etibarilə əsas eyni da dəstgahlarında malikdir. muğam əhəmiyyətə digər olan daxil ailəsinə “Rast” xasdır. şöbəsinə “Qərai” enmək - bəminə mayəyədoğru zilindən Muğamın şöbə. yazılmış səsi mexaniki quruluşlarla yenidən səsləndirən aparat. gücləndirilir. ruporla aparat. rəqsləri səs alınan oradan və səsləndirən yenidən quruluşlarla mexaniki səsi yazılmış və alimi Ş.Kro (1842-1888) tərəfindən kəşf edilmişdir. kəşf tərəfindən (1842-1888) Ş.Kro alimi və Beynəlxalq var. növləri olan) kanalı səs iki (cığırında stereofonik və və nümunəsi “Sənsiz” klassik bəstələdiyi ilk sözlərinə janrın Gəncəvinin yeni Nizami bu sənətində Ü.Hacıbəylinin musiqi Azərbaycan ilə Məzmunu edilir. yad günlər xoş həyatındakı keçmiş öz müəllifinin vəsf - iləxatirə, ümidi vüsal gedilən - təsviri,yolun qəsd əsərin əsas hissəsi. cihazlar - elektrik valoxudanı və elektrofon meydana gəlmişdir. meydana təkmilləşmişelektrofon və daha valoxudanı elektrik Sonralar - edilmişdir. cihazlar istifadə kimi ortalarına əsrin ci edən qrammofon iynəsi ucunun mexaniki rəqsləri membrana ötürülür ötürülür membrana rəqsləri mexaniki ucunun iynəsi qrammofon hərəkət edən cığırda spiral üzərindəki val fırlanan zaman işləyən Qrammofon aləti. Nağaralar, adətən gildən (bişmiş palçıqdan) hazırlanır, üzərinə üzərinə səsləndirilir. hazırlanır, vurularaq çubuqla palçıqdan) kiçik (bişmiş cüt bir və gildən çəkilir dərisi adətən heyvan Nağaralar, aləti. biri. üsullardan edən təmin inkişafını şeirin ilə yolu etmək əlavə tnatad daern gr ü öçd qbl lnudr 1, sm 17,5 dəqiqə). (28 sm 30 dəqiqə); olunmuşdur: (18 sm 25 qəbul oxuyur); ölçüdə dəqiqə 6 üç üzü görə hər (valın diametrinə standartlarda olan) səsbir (cığırında kanalı Monofonik oxudulur. vasitəsilə s.aparatlar qəsidə olur. da musiqisi ya müvafiq özünə fəslin edilir, hər olaraq mədh əlaqədar alqışlanır, şəxs bir müəyyən ya Burada Qrammofondan və xüsusilə onun yığcam variantı olan patefondan XX- patefondan olan variantı yığcam onun xüsusilə və Qrammofondan Mexaniki yazma və səsləndirmə prinsipi ilk dəfə fransız şairi, musiqiçisi musiqiçisi şairi, fransız dəfə ilk prinsipi səsləndirmə və yazma Mexaniki qəzəlləridir. canan” “Sevgili 38 kütləvi tirajla buraxılmışdır. Azərbaycan bəstəkarlarından Q.Qarayevin, Q.Qarayevin, bəstəkarlarından Azərbaycan buraxılmışdır. tirajla kütləvi Mansurovun ifasında Azərbaycan muğamları Hollandiyada qrammofon yazılmışdır. qrammofon valına Hollandiyada muğamları Azərbaycan ifasında Mansurovun əsərləri səsyazılarıilə da bir çox ifaçıların görkəmli yanaşı, bəstəkarlarının F.Əmirovun əsərləri ABŞ-da, YUNESKO xətti ilə tarzən Bəhram Bəhram tarzən ilə xətti YUNESKO Azərbaycan ABŞ-da, ada əsərləri firm Bu F.Əmirovun etmişdir. istehsal valları ofon m qram Üzeyir Hacıbəylinin 1916-cı şirkəti ildəyazmışdır. Kiyevdəki “Ekstrafon” “M elodiya” firm ası da keçmiş Sovet İttifaqında böyük tirajla tirajla böyük İttifaqında Sovet keçmiş da ası firm elodiya” “M “Leyli və Məcnun” operasını vala yazmışdır. 1957-ci ildə yaranan yaranan ildə 1957-ci yazmışdır. vala operasını Məcnun” və “Leyli vallarına çıxışlarını qrammofon onların firması “Sport-Rekord” olarkən Oqanezaşvilidən ibarət trio Varşavada bir neçə dəfə qastrol səfərlərində qastrol neçədəfə bir Varşavada trio ibarət Oqanezaşvilidən səsi başqalarının və Abdullayev Ələsgər Mirbabayev, Seyid Behbudov, Məşədi KeçəçioğluMəhəmməd, Qaryağdıoğlu, Cabbar xanəndələrindən aımş rmoo vlaı buraxılmışdır. Məcid valları qrammofon Zülalov, yazılmış Əbdülbaği Abdullayev, islam Fərzəliyev, Məmməd fəaliyyət göstərmişdir. 1901-1902-ci illərdən başlayaraq, Riqada Riqada başlayaraq, illərdən Azərbaycan məşhur tərəfindən zavodu” cəmiyyəti 1901-1902-ci səhmdar ingilis “Nogin “Qrammofon” “Ekstrafon”, göstərmişdir. “Pate”, fəaliyyət “Premyer-Rekord”, Rekord”, 1908-1912-ci illərdə Cabbar Qaryağdıoğlu, Qurban Primov və Saşa Saşa və Primov Qurban Qaryağdıoğlu, Cabbar illərdə 1908-1912-ci “Sport- “Qrammofon”, başlamışdır. etməyə inkişaf sənayesi səsyazma XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində bir sıra ölkələrin səhmdar və səhmdar olunmuş təşkil ölkələrin fabriki sıra valları bir qrammofon əvvəllərində əsrin tərəfindən XX cəmiyyətləri sonu, əsrin XIX 39

f zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lü, LAL BARMAQ. Simli musiqi alətlərində mizrabın və ya yayın iştirakı olma­ yayın iştirakı və ya mizrabın alətlərində Simli musiqi BARMAQ. LAL LƏHN (ər.) - səs, səda, motiv, ton, melodiya. Ləhn bir-biri ilə mehriban mehriban ilə bir-biri Ləhn melodiya. ton, motiv, səda, səs, - (ər.) LƏHN əsas çəkilmiş arasın­ pərdələrin qoluna Simli alətlərinin musiqi PƏRDƏ. LAL təyin (mayəsinin) tonikasının onun və ladın vaxtda Eyni LADTONALLIQ. edərək, meyil tərəf bir-birinə səslərin yerləşən yüksəklikdə Müxtəlif LAD. LtRlK, LİRİKA (yun .: lira sözündən). Bədii ədəbiyyatın üç növündən (epik, üç növündən ədəbiyyatın Bədii (yun sözündən). .:lira LİRİKA LtRlK, münasibətdə olmaq sayəsində yaradılan xoş təranədir. xoş yaradılan sayəsində olmaq münasibətdə dakı əlavə pərdələr. əlavə dakı səsləndirilməsi. simin dan cümlədən, o birləşməsi; ətrafında tonika - səs sabit bir zamanda eyni iia daai) iii. iiaa ərmnn aii lm, əd is -hiss fərdi aləmi, daxili olunur. qəhrəmanın əks həyəcanları Lirikada biridir. dramatik) lirika, olunması. Məs., C-dur; lya minor; do rast, sol şur və s.və şur sol rast, do minor; lya C-dur; Məs., olunması. adlandırılır. adla bir özünəməxsuslad müəyyənHər adlanır. quruluşunu formulu quruluş sırasının Bu, ladın səs amildir. edən ladın münasibət qarşılıqlı pillələr ayrı-ayrı arasındakı həmçinin keyfiyyəti, və kəmiyyəti intervalın arasındakı hər Ladın daşıyır. (vəzifə)olunur. funksiya işarə ilə müəyyən pilləsi rəqəmləri bir rum ilə sıra artan başlayaraq, doğru pillə) (I yuxarıya tonikadan və üşsəslisi)adlanır pillə səslər gətirən tonika əmələ Ladı (adətən akkord cəmlənməsi. ya və ətrafında interval qurulan səsdən həmin Lirik opera, lirik kantata və simfoniyalar da olur. da miniatürdür. simfoniyalar və instrumental kantata lirik mahnı, opera, romans, Lirik janrlar lirik əsas Musiqidə alr i-iidn ə srsnn uuuua öə əqəi, əi səslər yəni fərqlənir, görə quruluşuna sırasının səs bir-birindən Ladlar 40 МАКОМ. Özbəkistan və Tacikistan xalqlarında şifahi ənənəli professional professional ənənəli şifahi xalqlarında vəTacikistan Özbəkistan МАКОМ. МАКАМ (ər.: məkan, yer). Yaxın və Orta Şərq xalqlarının şifahi ənənəli ənənəli şifahi xalqlarının Şərq Orta və Yaxın yer). məkan, (ər.: МАКАМ MAHURİ-MÜHƏYYƏR (ər.: mühəyyər, heyrətə gətirən). Muğam guşə­ Muğam gətirən). heyrətə mühəyyər, (ər.: MAHURİ-MÜHƏYYƏR MAHUR-HİNDİ. Muğam dəstgahı. “R ast” muğam ailəsinə daxildir. daxildir. ailəsinə muğam ast” “R dəstgahı. Muğam MAHUR-HİNDİ. “Əşiran”, “Şur”, ahur”, “M musiqisində klassik Azərbaycan MAHUR. muğam. zərbi kökündə “Şur” MAANİ. musiqi anlayışı. Makom termini bir neçə məna kəsb edir. Xüsusi fəlsəfi, təmsil Xüsusi - vəedən melodiya edir. sosial-etik konsepsiyanı model. ya lirik-psixoloji kəsb məna neçə bir termini Makom anlayışı. musiqi İfhn, Zrfəd, Bzr” “əgl” “əəi, Hsyi, 1 “Hüseyni”, “Rəhəvi”, “Zəngulə”, “Buzurq”, “Zirəfkənd”, “İsfahan”, 2ld vr “şa” “ao, Bslk (b əi) “at, İo” , “İrok”, “Rast”, Səlik), (Əbu “Busəlik” “Navo”, “Üşşaq”, : var 12lad, əi yrdclq qanunları. yaradıcılıq bədii modeli, improvizasiya inkişafı, janr, və ya prinsipi monodiyanın variasiya melodiya tipi, melodik model, musiqinin inkişaf prinsipi, universal universal prinsipi, inkişaf musiqinin model, melodik tipi, melodiya barmağın tutduğu mövqe, səs-strukturu, modus, məqam səs sırası, sırası, səs məqam modus, səs-strukturu, mövqe, tutduğu qrifində barmağın alətinin simlimusiqi pərdə, yer, ayrılan üçün çıxışı musiqiçinin mədəniyyətində “makam” termini bir neçə məna daşıyır: sarayda sarayda musiqi daşıyır: Şərq məna neçə sistem. bir edən termini təşkil “makam” əsasını mədəniyyətində musiqisinin professional si. “Mahur” muğamında “Əraq” şöbəsindən sonra ifa olunub. ifa sonra şöbəsindən “Əraq” muğamında “Mahur” si. görə fərqlənir və coşğun, əzəmətli, ehtiraslı səslənməyə malik guşələr guşələr malik səslənməyə qurulur. ehtiraslı üzərində əzəmətli, coşğun, və fərqlənir görə “Dilkəş”, “Dügah”, “Zəng-Şötör”, “Hicaz”, “Mavərrənnəhr”, “Şahnaz”, “Şahnaz”, “Mavərrənnəhr”, “Hicaz”, “Zəng-Şötör”, “Dügah”, “Dilkəş”, hindi” şöbə tərkibinə görə “Rast” muğamına uyğun olsa da, xarakterinə xarakterinə da, olsa uyğun muğamına “Rast” görə tərkibinə şöbə hindi” Hc Yuni”. “Hacı “Şikəsteyi-fars”, “Əraq”, “Qərai” şöbə və guşələrindən ibarətdir.“Mahur- şöbə və “Qərai” guşələrindən ibarətdir.“Mahur- “Əraq”, “Şikəsteyi-fars”, “Vilayəti”, “Hüseyni”, “Mayəyi-Mahur”,“Üşşaq”, “Bərdaşt”, Məcmusu:

41 zhı ua lüğəti muğam İzahlı izahlı muğam lüğəti MİRZƏ HÜSEYN SEGAHI. “ Orta Segah”dan bir kvarta yuxanda olan olan yuxanda kvarta bir Segah”dan “ Orta SEGAHI. HÜSEYN MİRZƏ MAVƏRƏNNƏHR. 1. “Dügah” dəstgahmda “Ruh-ül-ərvah” ilə “Hüseyni” ilə “Hüseyni” “Ruh-ül-ərvah” dəstgahmda 1.“Dügah” MAVƏRƏNNƏHR. MAYƏ. 1. Məqamın əsas sabit pərdəsi; sabit əsas Məqamın 1. MAYƏ. MANƏNDİ-MÜXALİF (f.: manənd - kimi, bənzər, oxşar; manəndi-müxalif manəndi-müxalif oxşar; bənzər, -kimi, (f.: manənd MANƏNDİ-MÜXALİF MANƏNDƏ-HASAR (f.: “manənd” - kimi, bənzər, öxşar, “manəndi-hasar” “manəndi-hasar” öxşar, - bənzər, kimi, “manənd” (f.: MANƏNDƏ-HASAR MANƏNDƏ (f.: bənzər, oxşar). “Zabul Segah” dəstgahmda “Orta Segah”a Segah”a “Orta dəstgahmda Segah” “Zabul oxşar). (f.:bənzər, MANƏNDƏ əvvəl keçməzdən Segah”a “Orta dəstgahmda Segah” “Zabul MANƏND. Abdulla” şöbələri arasında yerləşən guşə. yerləşən arasında şöbələri Abdulla” “Hicaz” ilə “Zəmin-xara” dəstgahmda “Çahargah” arasında; kəbutər” “Segah”. arasında olan şöbə; olan arasında ilə “Bal- “Zəmin-xara” dəstgahmda “Rahab” arasında; ilə “Bal-Kəbutər” arasında yerləşən şöbə; yerləşən arasında 3. İran musiqisində: “Rast-pəncgah” dəstgahmda “Əbülçəp” ilə “Rak- “Rak- ilə “Əbülçəp” dəstgahmda “Rast-pəncgah” musiqisində: İran 3. “Bayatı-Qacar” dəstgahmda “Rast” musiqisində: klassik Azərbaycan 2. tamamlanacaqdır; yenə də mayəyə qayıdıb, yenidən məhz mayədə, mayə pərdəsində biri. pərdəsində avazatdan altı edən mayə təşkil əsasını musiqisinin xalqları Şərq mayədə, Yaxın 3. məhz yenidən qayıdıb, mayəyə də yenə rss hr ə əə dvm tiiəs edrli, uaı mys öz mayəsi muğamın etdirilsin, etdirilərsə nəticədə gələcəyini dəstgah əvvəl-axır göstərəcək, üstün qüvvəsinin cazibə davam qədər nə hər prosesi ifaçılığı təcrübəsində ənənəyə çevrilmişdir. ənənəyə təcrübəsində ifaçılığı bəm registrdən zilə doğru, şöbədən-şöbəyə keçərək dəstgahın inkişafı inkişafı dəstgahın keçərək şöbədən-şöbəyə olaraq doğru, qayda zilə bir registrdən ifaçılığında, bəm Muğamat şöbəsi. birinci Dəstgahlarm 2. ilk dəfə xanəndə Xan Şuşinskinin şəxsi yaradıcılıq təşəbbüsü ilə “Mirzə “Mirzə ilə təşəbbüsü şəxsiyaradıcılıq Şuşinskinin Xan xanəndə dəfə ilk əsasən, məlumatına Ə.Bədəlbəylinin şöbə. yerləşən arasında “Segah” və bir növ müqəddiməsi mahiyyətini kəsb edir. Sonradan bu, muğam muğam bu, Sonradan edir. kəsb mahiyyətini sonra müqəddiməsi növ başlanıb bir dən “Manəndi-müxalif muğamında Segahı” Hüseyn “Muyə” muğamında Segah” “Zabul şöbəsi. Muğam bənzər). müxalifə - “Segaha” keçilmişdir. Belə halda “Manəndi-müxalif’ oxunan dəstgahın dəstgahın oxunan “Manəndi-müxalif’ Beləhalda keçilmişdir. “Segaha” sonra şöbəsindən “Bərdaşt” muğamında Segah” “Zabul bənzər). -hasara şöbə. yerləşən arasında “Segah” ilə “Muyə” əvvəl keçməzdən xnn guşə. oxunan ntuetl omdr oit ə a nab trfnə ia ln bilər. oluna ifa tərəfindən ansambl ya və solist formadır instrumental iai nnl rfsinlmsqnnjn itmn daxildir. sisteminə ya janr və musiqinin professional ənənəli Şifahi vokal-instrumental vokal, çoxhissəli ya və birhissəli aid, lada “Muyə” ilə “Segah” arasında şöbə. arasında “Segah” ilə “Muyə” digər ya və bu modus, Emosional-obrazlı “İrok”. “Seqox”, “Duqox”, “Hicaz”, “Şaşmakom”. 6 lad sistemi var: “Buzruk”, “Rast”, “Navo”, “Navo”, “Rast”, “Buzruk”, var: sistemi lad 6 “Şaşmakom”. “Hicaz”, 42 MƏĞLUB. “Çahargah” dəstgahmda “Müxalifdən sonra gələn guşə.gələn sonra “Müxalifdən dəstgahmda “Çahargah” MƏĞLUB. MƏCMƏÜŞ-ŞÜƏRA (ərəbcədən tərçümədə: şairlər şairlər yığıncağı). Ədəbi məclis. tərçümədə: (ərəbcədən MƏCMƏÜŞ-ŞÜƏRA MƏCLİSİ-FƏRAMUŞAN (farscadan tərcümədə: unudulanlar məclisi). unudulanlar tərcümədə: (farscadan MƏCLİSİ-FƏRAMUŞAN MƏCLİS. Oturmaq yeri, yığıncaq yeri. “qəbul otağı”, Oturmaq “dərs Mədrəsədə otağı”, MƏCLİS. Melodiyanın oxuma). üzrə üsul bir xüsusi - melismos (yun. MELİZMLƏR MƏCLİSİ-ÜNS (ərəbcədən tərcümədə: ülfət məclisi). Ədəbi məclis. Ədəbi məclisi). ülfət tərcümədə: (ərəbcədən MƏCLİSİ-ÜNS MELODİYA. 1. Təranə, hava; müəyyən yüksəkliyə, uzunluq və cazibə qüv­ vəcazibə uzunluq yüksəkliyə, müəyyən hava; 1.Təranə, MELODİYA. qəzəlləri Abşeron xanəndələrinin muğam ifaçılığında muğam genişistifadəxanəndələrinin edilirdi.qəzəlləri Abşeron sifəti ilə SeyidMəclisin Əzim şairlərin edirdi. üzvləri Şirvani də olan iştirak M.Müsəvvir, K.Salik, Ə.Yusif, Ə.Cənnəti, Ə.Vaqif, M.Dilxun, Zülali, 1915-ci ilə rəhbərliyi təxminən ilədək A.Sürəyyanın fəaliyyət göstərmişdir. M. məclisinvəAzər fəal başqaları üzvlərindən idilər.Məclisdə bəzən qonaq iştirakçıları idilər. Qarabağ xanəndələri də bu məclisdə yaxından iştirak iştirak edirdilər. yaxından məclisdə bu də xanəndələri Qarabağ idilər. iştirakçıları ilədək fəaliyyət göstərmişdir. M.M.Nəvvab, H.Qaradaği, F.Kəminə, fəal məclisin F.Kəminə, şairlər b. və M.Katib H.Qaradaği, B.Fədai, B.Səbur, M.Ə.Baki, M.M.Nəvvab, A.Asi, göstərmişdir. fəaliyyət ilədək db əls 17-iid ..əvbneid əkleimş 1910-cuedilmiş, təşkil evində 1872-ciM.M.Nəvvabın ildə məclis. Ədəbi əəiyt aiii niaıd üü rl oynamışdır. rol mühüm inkişafında tarixinin mədəniyyət 1880-ci ildə Bakıda təşkil edilmişdir. M .Cürminin, sonralar isə isə sonralar .Cürminin, M edilmişdir. təşkil Bakıda ildə 1880-ci Azərbaycanda parlament mənasında da işlənir. Müsəlman ölkələrində ölkələrində alimləri, Xüsusilə yayılmışdır. geniş Müsəlman işlənir.həyatda vəmədəni da ictimai məclislər mənasında parlament Azərbaycanda müxtəlif obraz və əhvali-ruhiyyəni əks etdirməyə qadir olan mühüm mühüm olan qadir etdirməyə əks əhvali-ruhiyyəni və obraz müxtəlif şairləri, xanəndə və musiqi ifaçılarını özündə birləşdirən məclislər məclislər birləşdirən özündə ifaçılarını musiqi və xanəndə şairləri, 2. Homofon quruluşlu musiqidə ən ifadəli səs. ifadəli ən musiqidə quruluşlu Homofon 2. xanəndələri də dəvət olunur və onlar şairlərin qəzəllərivə şairlərin də olunur əsasında muğamlar onlar dəvət xanəndələri fd vasitəsi. ifadə ardıcıl qaydada birsəsli səslərin əsaslanan) metrə və (lad malik vəsinə ayrı-ayrı səsləri ətrafında gəzişmədən əmələ gələn melodik dönmələri, dönmələri, işarələr. melodik xüsusi gələn göstərən əmələ bəzəkləri gəzişmədən ətrafında səsləri ayrı-ayrı Melizmlər bunlardır: forşlaq, qruppetto, mordent, ikiqat mordent, trel. mordent, ikiqat mordent, qruppetto, forşlaq, bunlardır: Melizmlər f edirdilər. ifa göstərmişdir. fəaliyyət ilədək 1897-ci ilə rəhbərliyi X.Natəvanın ilşrk ml gtrii uuu. uii srnn ssn tşi edən təşkil əsasını əsərinin Musiqi quruluş. gətirdiyi əmələ birləşərək grş ei mnlrna şəmşi. üsrdvd Triə İa və İran Türkiyə, dövrdə Müasir işlənmişdir. mənalarında yeri” “görüş adı. şərti səsin yuxarı çalışmalarda Harmonik 3. X.Natəvan, M .P.Fəna, M.Ə.Növrəs, A.H.Yüzbaşov, M.Məmai, M.Məmai, A.H.Yüzbaşov, M.Ə.Növrəs, .P.Fəna, M X.Natəvan, M.S.Piran və b. şairlər məclisin fəal iştirakçıları idilər. Məclisə Qarabağ Qarabağ Məclisə idilər. iştirakçıları fəal məclisin şairlər b.və M.S.Piran 1864-cü ildə Şuşada, şair H.A.Agahın evində təşkil olunmuş, olunmuş, təşkil evində H.A.Agahın şair Şuşada, ildə 1864-cü

43 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti MUĞAM DƏSTGAHLARI. Şifahi ənənəli Azərbaycan professional musiqi­ professional ənənəli Şifahi Azərbaycan DƏSTGAHLARI. MUĞAM parça. olunan ifa əvvəlində dəstgahmın “Humayun” MOALİF. MƏSNƏVİ. 1. Azərbaycan klassik musiqisində: “Rahab” dəstgahmın sonun­ dəstgahmın “Rahab” 1.musiqisində: klassik Azərbaycan MƏSNƏVİ. “MUĞAM-DƏSTGAH” LAYİHƏSİ. Heydər Əliyev Fondu tərəfindən tərəfindən Fondu Əliyev Heydər LAYİHƏSİ. “MUĞAM-DƏSTGAH” əsər. vokal olan ibarət müsibətnamədən Məzmunu MƏRSİYƏ. “Çahargah” muğam. zərbi olan kökündə “Çahargah” MƏNSURİYYƏ. MƏSİHİ. “Rahab” muğamında şöbə. muğamında “Rahab” MƏSİHİ. MƏQAM. Müxtəlif səslər, pərdələr məcmusunun bir vahid əsas kök ətrafın­ əsaskök vahid bir məcmusunun səslər,pərdələr Müxtəlif MƏQAM. MƏXLUT. “Zabul Segah” dəstgahında “Orta Segah”dan “Şikəsteyi-Fars”a “Şikəsteyi-Fars”a Segah”dan “Orta dəstgahında Segah” “Zabul MƏXLUT. ua- ətalr knetədn ibş yzy aıms ə gələcək və alınması yazıya birbaşa konsertlərdən dəstgahlarm muğam- instrumental şəkildə bütün hissələrinin - şöbə, guşə, rəng, təsniflərin tam, tam, təsniflərin rəng, guşə, -şöbə, hissələrinin şəkildə bütün instrumental sözündə “Dəstgah” və mükəmməl klassik formasıdır. sinin ən böyük janrı, tutulur. nəzərdə saxlanması qorunub üçün nəsillər çərçivəsində Layihə ibarətdir. bütün bərpasından muğamların yenidən guşələrinin olunan və ifa şöbə məharətlə də həm yazılarının, val köhnə üölkə mğm opzsysm tlbəi əiysnə ifası səviyyəsində tələbləri kompozisiyasımn muğam bütövlükdə, həm məqsədi Layihənin biri. layihələrindən muğam keçirilən həyata 2. İran musiqisində: İran 2. “dəst” bütöv, tam, “gah” yer, mövqe deməkdir. Dəstgah muğamın vokal- muğamın Dəstgah deməkdir. yer, mövqe “gah” tam, bütöv, “dəst” şöbə. olunan ifa da variantı) guşələri arasında yerləşən şöbəsi. yerləşən arasında guşələri variantı) isə “Rast” dəstgahı kökünə “ tərcümə” edilmiş olur. edilmiş tərcümə” “ kökünə dəstgahı “Rast” isə melodiyası saxlanılır, şəkli) bu (ritmik vəzni yalnız Lakin “Mənsuriyyə”nin məlumdur. çalındığı halda da dəstgahında “Rast” Əvvəllər olunur. hesab biri şöbələrindən son muğamın olaraq, daxil tərkibinə dəstgahmın ətrafında toplaşan müxtəlif yüksəklikdə (ucalıqda) olan musiqi musiqi olan (ucalıqda) yüksəklikdə müxtəlif toplaşan ətrafında Mayə). (bax: səciyyələnir ilədoğru mayəyə istiqaməti və pərdələrin meyil olan bütün etibarilə, nəticə da bu ki, olur yaratmış “Bayatı-İsfahan” muğamının “Üşşaq” ilə “İbadət” (Məsnəvinin başqa başqa (Məsnəvinin “İbadət” ilə “Üşşaq” muğamının “Bayatı-İsfahan” şöbəsi; son dəstgahmın “Şur” sədalarının qarşılıqlı münasibət sistemindən ibarətdir. sistemindən münasibət qarşılıqlı sədalarının (mayə) səs sabit bir və yönələn göstərən, meyil tərəf bir-birinə Məqam münasibət qarşılıqlı müəyyən arasında pərdələr ayrı-ayrı keyfiyyət Bu var. keyfiyyəti xüsusi vəöz öz mövqeyi pərdənin hər səsin, hər Musiqidə birləşməsi. da güşə. kiçik əvvəl keçməzdən 44 “MUĞAM - İRS” LAYİHƏSİ. Heydər Əliyev keçiri­ Heydər tərəfindən həyata - LAYİHƏSİ. Fondu İRS” “MUĞAM MUĞAM ETÜDLƏRİ. Azərbaycan bəstəkarlarının xalq çalğı alətlərinin alətlərinin çalğı xalq bəstəkarlarının Azərbaycan ETÜDLƏRİ. MUĞAM “MUĞAM ENSİKLOPEDİYASI” LAYİHƏSİ. Heydər Əliyev Fondu və ƏliyevFondu Heydər LAYİHƏSİ. ENSİKLOPEDİYASI” “MUĞAM “MUĞAM DÜNYASI” LAYİHƏSİ. Heydər Əliyev Fondu tərəfindən həyata həyata tərəfindən Əliyev Heydər LAYİHƏSİ. Fondu DÜNYASI” “MUĞAM ması nəzərdə tutulur. nəzərdə ması xanəndələri”, qadın “Azərbaycan səslər”, “Unudulmuş xanəndələri”, disklərin buraxılmasından ibarətdir. Layihə çərçivəsində “Qarabağ “Qarabağ yeni və çərçivəsində Layihə bərpasından ibarətdir. vallarının buraxılmasından qrammofon disklərin qədim xanəndələrinin “İnstrumental muğamlar”, “Muğam ustaları” CD - albomların hazırlan­ -albomların CD ustaları” “Muğam muğamlar”, “İnstrumental Azərbaycan məqsədi Layihənin biri. layihələrindən muğam lən ütmvn Mğm tdə”nə çx siaə olunur. istifadə çox etüdlər”indən “Muğam Rüstəmovun fçlq ərs mqəiə ətldkəi srə. dl əaı, Səid Gərayın, Adil əsərlər. bəstələdikləri məqsədilə tədrisi ifaçılıq muğamına həsr olunmuş nəşri həm elektron, rəqəmsal, həm də kitab kitab də həm rəqəmsal, elektron, həm nəşri olunmuş həsr muğamına lkrn iaı < kitabı: Elektron variantlarını əhatə edir. əhatə variantlarını müddəti (xronometraj) sabit deyil. Eyni dəstgah 2-3 saat, 30-40 dəqiqə 30-40 saat, 2-3 dəstgah Eyni deyil. sabit (xronometraj) müddəti və ya 10-15 dəqiqə müddətində ifa oluna bilər. oluna ifa müddətində 10-15 dəqiqə ya və qəzəllər oxunan asf’da “R Məsələn, olur. ilə bağlı xarakteri muğamın də yaranmışdır. ailələri “Musiqi Dünyası” jurnalının birgə layihəsi. Layihənin Azərbaycan Azərbaycan Layihənin layihəsi. birgə jurnalının Dünyası” “Musiqi ibarətdir. Bunun da nəticəsində muğam dəstgahlarınm özünəməxsus özünəməxsus dəstgahlarınm yaranır. muğam dramaturgiyası nəticəsində inkişaf da Bunun ibarətdir. Sghd v y “aaghd oumr Mğm ətalrn ifa dəstgahlarınm Muğam oxunmur. “Çahargah”da ya və “Segah”da həm yanaşı, olmaqla asılı istəyindən və zövqündən öz xanəndənin bir seçimiQəzəl hər edir. təşkil qəzəllər əsasını mətn dəstgahlarınm Muğam muğam “Segah” “Şur”, “Rast”, musiqisində Azərbaycan gəlir. əmələ ailələri beləliklə, muğam qurulur, neçə bəzən muğam bir əsasında məqam festival və yarışmaların, həmçinin muğam mütəxəssisləri tərəfindən tərəfindən mütəxəssisləri planlaşdırılır. təşkili layihələrin muğam xüsusi həmçinin hazırlanmış yarışmaların, və festival çərçivəsində simpoziumların, Layihə biri. layihələrindən keçirilən muğam guşələrinin, təsnif və rənglərin məntiqli surətdə silsilə yaratmasından yaratmasından silsilə surətdə məntiqli rənglərin və təsnif guşələrinin, “Segah”, “Çahargah”, “Bayatı-Şiraz”, “Mahur-Hindi”, “Orta Mahur”, Mahur”, “Orta “Şur”, “Mahur-Hindi”, “Rast”, “Bayatı-Şiraz”, bunlardır: “Çahargah”, “Segah”, dəstgahları musiqi muğam quruluşlu silsilə Azərbaycan çoxhissəli, əsərləridir. formalı, kamil dəstgahları Muğam eədr Dsghn n alc xssyəi ua şblrnn və şöbələrinin muğam xüsusiyyəti başlıca ən Dəstgahın deməkdir. Byt-ia” “aagh, Hmyn mqmaıa ssaı. Bir əsaslanır. məqamlarına “Hümayun” “Şüştər”, “Şüştər”, “Çahargah”, “Segah”, Segah”, “Şur”, “Bayatı-Şiraz”, “Rast”, “Xaric dəstgahları Segahı”, muğam Bu “Zabul “Humayun”. Segahı”, Hüseyn “Mirzə “XXI əsrdə muğam sənəti” beynəlxalq konfransının keçirilməsi, müxtəlif keçirilməsi, müxtəlif konfransının beynəlxalq sənəti” əsrdə muğam “XXI http://mugam.musigi-dunya.az 45

> zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti ; MUĞAM LAYİHƏLƏRİ. Heydər Əliyev Fondunun yaratdığı irəli sürdüyü sürdüyü irəli yaratdığı ƏliyevHeydər Fondunun LAYİHƏLƏRİ. MUĞAM ; MUĞAM MƏCLİSLƏRİ. Azərbaycan mədəniyyət tarixində mövcud olmuş olmuş mövcud tarixində mədəniyyət Azərbaycan MƏCLİSLƏRİ. MUĞAM MUĞAM MÜSABİQƏLƏRİ. Muğam ifaçılarının yarışı. Müxtəlif təşkilatlar Müxtəlif təşkilatlar yarışı. ifaçılarının Muğam MÜSABİQƏLƏRİ. MUĞAM “MUĞAM MƏRKƏZİ” LAYİHƏSİ. Heydər Əliyev Fondu tərəfindən tərəfindən Fondu Əliyev Heydər LAYİHƏSİ. MƏRKƏZİ” “MUĞAM MUĞAM ÜÇLÜYÜ. Üç ifaçıdan - xanəndə (və qavalçı), tarzən və kamança- və tarzən (vəkamança- - qavalçı), xanəndə ifaçıdan Üç ÜÇLÜYÜ. MUĞAM və muğam mədəniyyəti ənənələrinin qorunub saxlanmasını nəzərdə tutan tutan nəzərdə saxlanmasını qorunub mədəniyyəti ənənələrinin muğam və - Antologiya”, “Muğam dünyası”, “Muğam mərkəzi” layihələri bu gün gün bu layihələri mərkəzi” “Muğam dünyası”, “Muğam Antologiya”, - ğra əaa keçirilməkdədir. həyata uğurla “Muğam Ensiklopediyası”, “Muğam - Dəstgah”, “Muğam İrs”, “Muğam çap nəşrlərini özündə ehtiva edən bu layihələrdə dünyamiqyaslı də dünyamiqyaslı keçirilməsi layihələrdə müsabiqələrin və bu festivalların edən beynəlxalq ehtiva özündə tədbirlərin, nəşrlərini muğam çap Azərbaycan onlar hərtərəfli ötürülməsinə, gələcək nəsillərə bağlıdır, ilə saxlanılaraq qorunub sənətinin olunması həsr fenomeninə ütlfşxlr grəl şi ə uiiiə, əəiyt aiəi - hamiləri mədəniyyət musiqiçilər, və şair görkəmli - şəxslər mərkəzlərdə mədəni iri kimi müxtəlif Şuşa Şamaxı, Bakı, yarısında II əsrin XIX dərnək. yığıncaq, ibarət bilicilərindən muğam və sazəndələrdən, xanəndə tutulur. nəzərdə və elektron Səsyazılarını, edir. xidmət vətəbliğinə öyrənilməsinə surətdə muğam aləminə, muğam sırf onların özünəməxsusluğu layihələrin Bu mesenatlar, eləcə də zadəganlar tərəfindən saraylarda və kübar kübar və saraylarda tərəfindən zadəganlar də eləcə mesenatlar, muğam ustadlarına həsr olunmuş müsabiqələr və gənc istedadların üzə istedadların gənc və müsabiqələr olunmuş həsr ustadlarına muğam qurum bir əlaqələndirən fəaliyyətini zamanda layihələrin eyni Mərkəz bütün bağlı ibarətdir. muğamla yaradılmasından mərkəzinin muğam məqsədi Azərbaycanda Layinənin biri. layihələrindən irəli muğam sürülən olunurdu. təşkil məclisləri xüsusi də tərəfindən muğam musiqisevərlər buradakı yayılır, kəndlərdə hətta və çevrilmişdi.Belə məclislərin əks-sədası dərnəyi”, təkcə iri şəhərlərdə deyil, əyalətlərdə ağanın “Mahmud Şamaxıda məclisi”, “Nəvvabın Şuşada məclislərini musiqi Bu olunurdu. təşkil məclisləri” “musiqi salonlarında arasında muğam müsabiqələrinin keçirilməsi də ənənəvi hal almışdır. hal ənənəvi də keçirilməsi müsabiqələrinin muğam arasında 100illiyinə Hacıbəylinin Üzeyir müsabiqə, adma Qaryağdıoğlu Cabbar görkəmli Ayrı-ayrı olunur. təşkil səviyyələrində yaş müxtəlif tərəfindən tutulur. nəzərdə kimi məktəbinə sənətkarlıq məktəbinə, əslmusiqi məclisləri musiqi bu Bütün məclislərindəndir. musiqi salonu” isə Məlik Mansurovun “Məşədi Bakıda adlandırırdılar. da salonu” “musiqi ya və dərnəyi” “musiqi bəzən həsr olunmuş müsabiqə, Əhsən Dadaşov adma müsabiqə. Məktəblilər Məktəblilər müsabiqə. adma Dadaşov Əhsən müsabiqə, olunmuş həsr müsabiqə, adma Sadıqcan keçirilir: iləmüsabiqələr məqsədi çıxarılması çalandan ibarət ənənəvi muğam ansamblı. Xanəndə və sazəndə dəstəsi. sazəndə və Xanəndə ansamblı. muğam ənənəvi ibarət çalandan 46 MUĞAMIN NOT YAZILARI. Muğam şifahi ənənəli professional musiqi professional ənənəli şifahi Muğam YAZILARI. NOT MUĞAMIN salınmış “Rast” muğamının daha iki not yazısı verilmişdir. Birincisini - Birincisini nota yazısıverilmişdir. not iki ifasından daha Primovun muğamının “Rast” Qurban salınmış kitabında çəkilən adı V.Belyayevin M. İsmayılov xanəndə Əlizöhrabın ifasından təsnifləri nota yazmışdır. yazmışdır. nota təsnifləri ifasından Əlizöhrabın xanəndə İsmayılov M. əynn fsna “at, Şr, Sgh ualrnn şöbələrini; muğamlarının “Segah” “Şur”, “Rast”, ifasından Yəhyanın edilmişdir). təqdim kimi nümunə musiqi kitabında xalqlarının oçerklər”) (“SSRİ SSSR» dair tarixinə narodov muzıkı istorii «Oçerki vin Bundan başqa, 1930-cu illərin sonunda F.Əmirov xanəndə Bilal Bilal xanəndə F.Əmirov sonunda illərin 1930-cu başqa, Bundan AMEA-nm Memarlıq və İncəsənət İnstitutunun arxivində saxlanılır, saxlanılır, arxivində İnstitutunun şöbəsi V.Belyaye-hissəsibir yalnız - “Mayə” 94).Bu əlyazmasının inv.Ne İncəsənət və Memarlıq AMEA-nm i ilnə lmnlrn yl emyrk dqq k edrr (əlyazması etdirir əks dəqiq verməyərək, yol elementlərinə işlənmə bir oa aımş Şr mğm mğm eoiaaıı luu ii heç kimi, olduğu melodiyalarını muğam muğamı «Şur» yazılmış ifasından nota Primovun Qurban tərəfindən Qarayev Qara edilmişdir. təqdim ətalr trə Mnu Mnuou iaıdn oa aımşı və yazılmışdır nota ifasından Mansurovun Mansur tarzən dəstgahları L. Rudolfun harmonizasiyasında, yəni fortepiano üçün işləməsində işləməsində üçün fortepiano yəni harmonizasiyasında, Rudolfun L. Quliyevin «Rast» «Zabul», Zakir Bağırovun «Dügah» muğam muğam «Dügah» Bağırovun Zakir Tofiq «Zabul», - yazıları not «Rast» ilk olunmuş nəşr Quliyevin ildə 1936-cı görülmüşdür. işlər əməkdaşları tərəfindən də muğamların notlaşdırılması sahəsində mühüm mühüm sahəsində notlaşdırılması də muğamların tərəfindən əməkdaşları ifasından «Rast» muğamını nota salmışdır. Həmin not yazısı çap çap yazısı not Həmin salmışdır. nota Müslüm muğamını ilə işi «Rast» köçürülməsi ifasından nota muğamın dəfə ilk Azərbaycanda olunmuşdur. çap məcmuəsi nəğmələri” el türk C abbar Q aryağdıoğlunun ifasından nota yazılmış, lakin çap çap lakin Kabinetinin Musiqi yazılmış, tədqiqat Elmi- nota yaranmış ilə rəhbərliyi ifasından Bülbülün aryağdıoğlunun Q abbar C İnstitutunda şəkildə xidmətləri vokal-instrumental Əlyazmalar Niyazinin dəstgahları və «Şur» «Rast» sahəsində edilməlidir. qeyd adma yazılması nota Füzuli Muğamların Primovun saxlanılır). (AMEA-nm Qurban ildə 1928-ci olunmamışdır O, olmuşdur. məşğul Maqomayev “Azərbaycan işlədikləri yazıb nota M.Maqomayevin və Ü.Hacıbəylinin olunmamışdır (Niyazinin ev-muzeyi). 1932-ci ildə ADK-nın nəzdində nəzdində ADK-nın 1932-ci ildə ev-muzeyi). (Niyazinin olunmamışdır isə ildə 1927-ci olaraq, dəfə ilk zərbaycanda A nəşr jurnallarında uşdur. müxtəlif yazılıb olunm nota tərəfindən b. və ənənəli M.P.Polonski şifahi XIX hələ Azərbaycan melodiyaları rəqs və mahnı xalq olunmuşdur. - nümunələri çap ilk musiqisinin salınıb nota rənglər və əsrin II yarısından başlayaraq, rus etnoqrafçıları - P.Vostrikov, P.Vostrikov, - etnoqrafçıları rus başlayaraq, yarısından II əsrin təsnif muğamlar, zərbi dəstgahları, muğam tərəfindən musiqişünaslar musiqisində Azərbaycan sisteminin yazı not Avropa universal əsrdə XX saxlanmışdır. əbq ntcsnə 90c ilrə sna eiə bsəa və bəstəkar yetişən sonra illərdən 1930-cu nəticəsində tətbiqi Ə.Marağayinin və b. yaratdıqları musiqi əsərləri yazıya alınaraq, qorunub qorunub əsərlərimusiqi alınaraq, və yazıya b. yaratdıqları Ə.Marağayinin tərəfindən geniş tətbiq olunmuş, bu sistemlə S.Urməvinin, S.Urməvinin, sistemlə bu olunmuş, tətbiq geniş tərəfindən rəii ia edy nt aı itm (bə) əqə uii alimləri Səfiəddin musiqi Şərqdə (əbcəd) əsrlərdə sistemi Orta yazı not etdiyi icad ötürülmüşdür. Urməvinin digərinə müəllimdən vasitəsilə ifaçıdan yaddaş bir şagirdə, qavranılaraq, ilə yolu eşitmə kimi növü

47 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti MUĞAM OPERASI. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda meydana gəlmiş meydana Azərbaycanda əvvəllərində əsrin XX OPERASI. MUĞAM instrumental şəkildə “ Rast” muğamını rus musiqişünası V.Krivonosov V.Krivonosov musiqişünası rus muğamını Rast” “ şəkildə instrumental əks etdirir və Zülfü Adıgözəlovun və Qurban Primovun ifasından ifasından Primovun Qurban və Adıgözəlovun yazılmışdır. Zülfü və etdirir əks Quliyevəməxsusdur. Tofiq yazısıisə bəstəkar not İkinci yazmışdır. nota N.Məmmədovun 1970-ci illərdə vokal-instrumental şəkildə nota yazdığı şəkildənota 1970-ci vokal-instrumental illərdə N.Məmmədovun xanəndələrin opera səhnəsinə çıxmasına təkan vermişdir. Ü.Hacıbəyli Ü.Hacıbəyli vermişdir. təkan çıxmasına səhnəsinə opera xanəndələrin şəkilini vokal-instrumental dəstgahının muğam “Rast” yazısı not Bu aıı çp lnudr SRsəo. Aəbya xl rnlr” (I rəngləri” xalq “Azərbaycan S.Rüstəmov. olunmuşdur: çap yazılıb nota ifasında Mirzəfərovun Elxan tarzən tərəfindən Əsədullayev Arif namizədi ifaçısı,sənətşünaslıq yazıları kamança not ci muğamların illərdə 2000- uyğundur. təfsirinə ifaçılıq Hüseynovun Hacıbaba (1978)muğamı çap (1965). “Rahab” və muğamlar (1962),“Segah-Zabul” “Humayun” və instrumental “Çahargah” yazdığı (1963), və “Şahnaz” (1962), nota və “Rast” “Şur” “Bayatı-Şiraz” olunmuşdur: ifasından Bakıxanovun yaranm asına səbəb olmuş, Azərbaycanda bəstəkarlıq sənətinin sənətinin bəstəkarlıq Azərbaycanda olmuş, səbəb asına yaranm ə uşd au (92, Əl v Krm (92, Hrn ə Leyla” və “Harun (1912), Kərəm” və “Əsli (1912), Banu” Xurşid və Abbas (1910), “Şah və Söhrab” (1909),“Rüstəm “Şeyx Sənan” həmçinin əaə ərnlr”(94, Aəbya iig ərnlr” (1986). rəngləri” və diringi “Azərbaycan (1984), rəngləri” və dəraməd rəngləri” xalq “Azərbaycan 1956), 1954,-Ə.Bakıxanov. dəftər - II nota dəftər də nümunələr aid janrlarına digər muğamın yanaşı, dəstgahlarla və “Rast” (2003), “Humayun” və “Bayatı-Şiraz” edilmişdir: çap salınıb “Rast” Məmmədovun, Yaqub xanəndə muğamı (1970) “Çahargah” əsası qoyulmuşdur. Bu əsərin tamaşaya qoyulması musiqi teatrının teatrının qoymuşdur. musiqi bünövrəsini qoyulması və tamaşaya “Leyli əsərin Bu yaratdığı təşəkkül qoyulmuşdur. əsası əsaslanaraq yaradıcılığında sənətinə muğam Hacıbəylinin Onun Üzeyir tapmışdır. janrı opera orijinal Bu hadisə muğam ifaçılığı sənətinin hüdudlarını genişləndirmiş, genişləndirmiş, hüdudlarını sənətinin ifaçılığı muğam hadisə Bu çn srnmsq əmnnamğmadn siaə edilmişdir. istifadə muğamlardan “Natəvan” məzmununda musiqi əsərin V.Adıgözəlovun üçün aqif’, “V Y.Mustafayevin qəbildəndir. ışlar: Ş.Axundovanın yaratm etdirilmişdir: davam tərəfindən bəstəkarlar da operaları yarısında İsmayıl” “Şah muğam da M.Maqomayevin (1916), Qərib” “Aşıq bəstəkarlar Z.Hacıbəyovun digər bəhrələnən R.Zöhrabov. (1968), ları” uğam m ik ritm “Azərbaycan (1964), Muğam- (2006). Segah” “Zabul “Şur”, “Şüştər”, (2005), “Çahargah” Məcnun” (1908) operası ilə Azərbaycanda və Şərqdə opera sənətinin sənətinin opera Şərqdə və Azərbaycanda ilə operası (1908) Məcnun” operalarında dövrün görkəmli xanəndələrinin obrazlarını canlandırmaq canlandırmaq obrazlarını xanəndələrinin görkəmli dövrün operalarında II əsrin XX ənənə Bu nümunələridir. maraqlı janrın bu operaları (1916) təcrübəsindən yaradıcılıq Ü.Hacıbəylinin müəllifidir. (1915) operalarının “Azərbaycan A.Kərimov. və E.Mansurov (2004), muğamlar” (1986), muğamları” “Zərbi zərbi “Azərbaycan (1983), təsnifləri” “Azərbaycan Əhməd tarzən Məmmədovun Nəriman bəstəkar illərdə 1960-cı “Gəlin qayası”, C.Cahangirovun “Xanəndənin taleyi” operaları bu bu operaları taleyi” “Xanəndənin C.Cahangirovun qayası”, “Gəlin 48 MÜBƏRRlQƏ. 1. ‘ ‘Zabul” və “Rahab” dəstgahlarında “Şikəsteyi-Fars” ilə “Şikəsteyi-Fars” dəstgahlarında 1. ‘ “Rahab” və ‘Zabul” MÜBƏRRlQƏ. MUYƏ. “Zabul Segah” dəstgahında “Mayeyi-Zabul” ilə “Manəndi-Müxalif ’ ilə “Manəndi-Müxalif “Mayeyi-Zabul” dəstgahında Segah” “Zabul MUYƏ. MUĞAMIN SƏS YAZILARI. Muğamların qrammofon vallarında ilk səsilk vallarında qrammofon Muğamların YAZILARI. SƏS MUĞAMIN arasında ya da “Bayatı-Əcəm” ilə “Qaraçə” arasındakı şöbə. arasındakı “Qaraçə” ilə “Bayatı-Əcəm” da ya arasında 2. İran musiqisində: “Rast-Pəncgah” dəstgahında “Qaraçə” ilə “Nəhib” “Nəhib” ilə “Qaraçə” dəstgahında “Rast-Pəncgah” musiqisində: İran 2. “Əraq” arasında, yerləşən şöbə; yerləşən arasında, “Əraq” şöbələri arasında ifa olunan guşə. olunan ifa arasında şöbələri Azərbaycan Diskoqrafıyasmın elektron kataloqu: kataloqu: elektron Diskoqrafıyasmın Azərbaycan < muzeylərə Səsyazıları olunmuşdur. və Arxivinə Dövlət təqdim formatında -disk 450CD ibarət səsyazılarından xanəndələrin (2003-2005),görkəmli qrammofon vallarının bərpası» (1900-1940) layihəsi həyata keçirilərək keçirilərək həyata layihəsi (1900-1940) bərpası» vallarının qrammofon Fransa respublikalarının Azərbaycandakı səfirliklərilə birgə «Qədim «Qədim birgə səfirliklərilə Azərbaycandakı respublikalarının Fransa aq, Msq Dnaınn aaıı rp trfnə Amny və Almaniya tərəfindən qrupu yaradıcı Dünyası»nın «Musiqi başqa, həmin kataloq çox böyük həcmdə informasiyanı əhatə edir. Bundan Bundan edir. əhatə informasiyanı həcmdə böyük çox kataloq həmin ikqaiaı 10-90” dı nent atn yrədrlidr və yerləşdirilmişdir saytına internet adlı (1900-1940)” diskoqrafiyası olunm uşdur. Qrammofon vallarının kataloqu “Azərbaycan “Azərbaycan kataloqu vallarının Qrammofon uşdur. olunm Dünyası” jurnalının yaradıcı qrupu tərəfindən rəqəmsal şəkildə bərpa bərpa şəkildə rəqəmsal tərəfindən qrupu yaradıcı jurnalının Dünyası” muzeyində və Azərbaycan Dövlət Musiqi Mədəniyyəti Muzeyinin Muzeyinin “Musiqi Mədəniyyəti hissəsi bir vallarının Musiqi ev- qrammofon Qədim saxlanılır. Dövlət fondlarında Ü.Hacıbəylinin Azərbaycan Arxivində, və Səsyazıları muzeyində Dövlət Azərbaycan kimi buraxılır. formatında CD-DVD ölkələrdə xarici və Azərbaycanda Qədim qrammofon valları milli musiqi xəzinəsinin ən dəyərli sərvəti sərvəti dəyərli ən xəzinəsinin musiqi milli valları ev-muzeyində qrammofon Qədim (Bülbülün tirajla kütləvi səsyazıları ifaçılarının köçürülmüşdür muğam dövrdə nota Müasir saxlanılır). hissəsi bir və yazılmış fonovalikə onların muğamlar təsniflər, və mahnıları xalq ifasından həyata keçirilmişdir. Burada Cabbar Qaryağdıoğlu və başqa xanəndələrin xanəndələrin və başqa Qaryağdıoğlu Cabbar Burada keçirilmişdir. həyata Bülbülün rəhbərlik etdiyi Elmi-tədqiqat Musiqi Kabineti tərəfindən tərəfindən Kabineti Musiqi Elmi-tədqiqat etdiyi rəhbərlik Bülbülün valları kütləvi tirajla buraxılmışdır. tirajla kütləvi valları Muğamların səsyazılarının daha bir mərhələsi ADK-nın nəzdində nəzdində ADK-nın mərhələsi bir daha səsyazılarının Muğamların xanəndələri əksər hallarda tarzən Qurban Primov və kamançaçı Saşa Saşa kamançaçı və “1905”, Primov zavodu”, illərdə “Noqin Sonrakı Qurban etmişlər. müşayiət Oqanezaşvili tarzən hallarda əksər xanəndələri “Melodiya” səsyazma şirkətləri tərəfindən xanəndələrin qrammofon qrammofon xanəndələrin tərəfindən şirkətləri səsyazma “Melodiya” olunmuş və onların səsləri qrammofon vallarına yazılmışdır. Bu Bu yazılmışdır. vallarına dəvət qrammofon şəhərlərinə səsləri Tiflis Moskva, onların və Kiyev, olunmuş Peterburq, Varşava, Riqa, ərzində “Qrammofon”, “Sport-Rekord”, “Pate” şirkətləri tərəfindən tərəfindən şirkətləri “Pate” “Sport-Rekord”, “Qrammofon”, ərzində MəcidFərzəliyev, Keçəçioğlu Məmməd Məşədi Məhəmməd, Abdullayev, Behbudov, Seyid Şuşinski və bir çox başqa xanəndələr 1906-1915-ci illər xanəndələr başqa çox bir vəŞuşinski Seyid Behbudov, İslam Mirbabayev, Seyid ƏləsgərAbdullayev, sonra Ondan yazılmışdır. ilk dəfə olaraq, Cabbar Qaryağdıoğlunun səsi qrammofon valına valına qrammofon səsi Qaryağdıoğlunun Cabbar olaraq, dəfə ilk aıaı 90c ilrə bşaaa myaa əmşi. 96c ildə 1906-cı gəlmişdir. meydana başlayaraq illərdən 1900-cu yazıları “Qrammofon” şirkətinin dəvətilə Riqa şəhərində Şərq musiqi tarixində tarixində musiqi Şərq şəhərində Riqa dəvətilə şirkətinin “Qrammofon” http://diskografiya.musigi-dunya.az 49

> zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti \ j ÜƏN.Nğəa,xnnə aa l oxuyan. ilə avaz xanəndə, Nəğməkar, MÜGƏNNl. j MÜHƏYYƏR. “Mahur” dəstgahında “Əraq” şöbəsindən sonra ifa olunan olunan ifa sonra şöbəsindən “Əraq” parça. dəstgahında “Mahur” MÜHƏYYƏR. MÜXALİF. “Çahargah” dəstgahında “Hasar” ilə “Məğlub” arasındakı şöbə. arasındakı ilə “Məğlub” “Hasar” dəstgahında “Çahargah” MÜXALİF. 50 NƏHAVƏND. Muğam guşəsi. Muğam NƏHAVƏND. ssna ln oa-ntuetl epizod. vokal-instrumental olan intonasiyaları əsasında şöbə bəzi Dəstgahlarda forması. yayılmış geniş ən və sadə ən sənətinin musiqi vokal birləşdirən üzvisurətdə obrazını musiqi surətlə poetik NƏĞMƏ. Qədim musiqidə muğam mənasında, avazın tonu, mahnı, təranə, təranə, mahnı, tonu, avazın mənasında, muğam musiqidə Qədim NƏĞMƏ. NƏFİR-FƏRƏNG. Ş ərq musiqisində ; “Rast-Pəncgah” dəstgahında dəstgahında epizod. “Rast-Pəncgah” instrumental ; musiqisində Ş ərq NƏFİR-FƏRƏNG. “M üəttər” şöbəsindən “ Novruz-Ərəbə” keçmək üçün çalınan kiçik kiçik çalınan üçün keçmək Novruz-Ərəbə” “ şöbəsindən üəttər” “M dəstgahında “Humayun” dövrdə Qədim aləti. musiqi Nəfəsli NƏFİR. “Mureh” ilə “Camədəran” arasında ifa olunub. ifa arasında “Camədəran” ilə “Mureh” E-AU. rn uiiid “uau” ətaıd “ia” ilə “Bidad” dəstgahında “Humayun” musiqisində İran NEY-DAVUD. “Bavi” arasında bulunan muğam şöbəsi. muğam bulunan arasında “Bavi” Neyin səsi olduqca məlahətli, zərif təsirlidir. və zərif məlahətli, olduqca səsi Neyin EOT f: il, əf) İa uiiid “əa dsghna “Həzin” dəstgahında “Nəva” musiqisində İran məxfi). gizli, (f.: NEHOFT (3-6) dəlik açılır ki, bu da səslərin müxtəlif ucalıqda olduğunu təmin edir. təmin olduğunu ucalıqda müxtəlif neçə səslərin bir da tərəfində bu aşağı ki, lülənin açılır Yalnız dəlik (3-6) olmur. dilçək ya və müştük bir heç aləti. musiqi Zərb NAĞARA. ilə “Qəveşt” arasında yerləşən muğam şöbəsi. muğam yerləşən arasında “Qəveşt” ilə aləti. Düz silindr şəklində, 60-70 sm uzunluqda lülədən ibarətdir. Ucunda Ucunda musiqi üfləmə ibarətdir. lülədən alətlərindən hazırlanan uzunluqda sm 60-70 musiqi şəklində, bürüncdən silindr Azərbaycan da ya qədim Düz ən aləti. Ney qamışdan, qamış). Ağacdan, qarğı, biridir. (f. NEY 51

• • • zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti NOT SƏTİRLƏRİ. Beş paralel horizontal düz xətdən ibarət sətir. Üzərində Üzərində sətir. ibarət xətdən düz horizontal Beşparalel SƏTİRLƏRİ. NOT NOT (lat. nota - işarə, qeyd). Ayrı-ayrı musiqi səslərinin işarəsi; qaralanmış qaralanmış işarəsi; səslərinin musiqi Ayrı-ayrı qeyd). -işarə, nota (lat. NOT “Bayatı- dəstgahında - (f.,“Bayatı-Şiraz” hərf. eniş, yoxuş). NİŞİBİ-FƏRAZ şöbə. birinci dəstgahında “Nəva” NİŞAPUR. biri. şöbələrindən Muğam NİMRUZ. hansı hər çalınan üslubunda “Nəva” da ya kökündə, 1. “Nəva” NƏVAYİ. NİŞAPURƏK. “Nəva” dəstgahında guşə. dəstgahında “Nəva” NİŞAPURƏK. ilə “Nişapurək” dəstgahında “Mahur” musiqisində: xalqları Şərq NlİRİZ. adı. ikinci dəstgahının “Nəva” NƏVAYİ-NİŞAPUR. ikincisi;12 1. əsasklassik NƏVA. musiqisində Şərq muğamdan Yaxın xalqları şöbəsi. muğam son “dəstgahının Nəva” NƏSTƏRl. biri. şöbələrindən muğam əsrlərdə Orta NƏXCİRKAN. ssnykəlyn bildirir. yüksəkliyini səsin - notlar yazılır, xətlər aşağıdan yuxarı sayılır, səsin yüksəkliyini təyin təyin yüksəkliyini səsin sayılır, yuxarı edir. xidmət etməyə aşağıdan xətlər yazılır, notlar yeri sətrindəki not beşxətli olunur. onun əlavə işarələr uzunluğunu, səsin təsviri müxtəlif qrafik yazılır, şəklində Notun oval boş ya və şəkildə ətnütnə d aaıaıxti lıd aıı. yizmna not zamanda, Eyni yazılır. altında xəttin aşağıdakı d) üstündə; xəttin c) yuxarıdakı arasında; b) üzərində; xətlərin a) xətlərin notlar sətrində Not saa”a və f lnnbğaıı şöbə. bağlayıcı olunan ifa əvvəl Isfahan”dan şöbə. arasında Əcəm” “Əfşari” və “Şikəsteyi-Şirvan” Xətai”, şöbə vədəstgah; guşələrindən ibarət 2. Əmir Əlişir Nəvai şərəfmə tərtib olunan mahnı. olunan tərtib şərəfmə Nəvai Əlişir Əmir 2. parçası; musiqi bir “Hüseyni”, dəstgah. ibarət və guşələrindən şöbə “Nəstəri” və “Firuz-Binəva” “Zəmineyi-Hüseyn”, Səğir”, ahab”, “R “Xocəstə”, Hüseyni”, “Dəraməd- “Nişapur”, “Nəva”, musiqisində: klassik Azərbaycan 2. “Dilkəş” şöbələri arasında; “Rast” dəstgahında“Üşşaq” ilə “Bayatı- “Bayatı- ilə dəstgahında“Üşşaq” “Rast” arasında; şöbələri “Dilkəş” “Nizir- “Əşiran”, “Mülk- “Təxt-Kavus”, da ya “Nişapurək”, “Taqdis” “Busəlik”,’’Məsihi”, “Üşşaq”, “Əraq”, “Həzin”, “Bayatı-Race”, “Nəhoft”, “Qəveşt”, “Gərdaniyyə”, “Mayəyi-Nəva”, musiqisində: 3.İran Yuni”, “Hacı “Şahnaz”, “Şah “Kərkuki”, “Zəng-Şötör”, “Məsihi”, “Əşiran”, “Azərbaycan”, “Bayatı-Kürd”, “Hüseyni”, “Busəlik”, Şahnaz”, 52 NUZHƏ. Səfıəddin Urməvinin icad etdiyi simli musiqi aləti. Zahiri görünüşü görünüşü etdiyi simliicad Zahiri aləti. musiqi Urməvinin Səfıəddin NUZHƏ. biri. şöbədən 24 musiqisində klassik xalqları Şərq Yaxın NOVRUZ-XARA. NOVRUZ-SƏBA. Yaxın Şərq xalqları klassik musiqisində 24 şöbədən biri. şöbədən 24 musiqisində klassik xalqları Şərq Yaxın NOVRUZ-SƏBA. NOVRUZİ-RƏVƏNDƏ. Rast muğam dəstgahının müqəddiməsi “Bərdaşt- “Bərdaşt- müqəddiməsi dəstgahının muğam Rast NOVRUZİ-RƏVƏNDƏ. ORZBZR. ua şblrnə biri. şöbələrindən Muğam NOVRUZ-BÜZÜRG. NOVRUZ-BAYATI. Yaxın Şərq xalqları klassik musiqisində 24 şöbədən şöbədən 24 musiqisində klassik xalqları Şərq Yaxın NOVRUZ-BAYATI. müxtəlif səs əldə edildiyi məlumdur. edildiyi əldə səs müxtəlif ucalıqda eyni üçünün hər simlərdən Bu vardır. simi 81 bənzəyir, cəngə uio) ölni odğn nzr asq nzə uii ltnə 27 alətində musiqi nüzhə alsaq, nəzərə olduğunu köklənmiş (unison) at şbsnn kni d. asa orz “ei ü” Rvnə - Rəvəndə gün”, “yeni - Novruz Farsca adı. ikinci şöbəsinin Rast” gdş bşams” deməkdir. başlanması” “gedişə biri. səslərin yüksəkliyini dəqiqləşdirmək üçün alliterasiya səslərinişarələri edilir. üçün tətbiq yüksəkliyini dəqiqləşdirmək Not sətrində yazılmış notların adı və onların hansı oktavaya mənsub mənsub oktavaya hansı yazılmış işarəsi iləolunur, təyin açar onların qoyulan və başlanğıcında adı sətrin olması notların yazılmış sətrində Not sətrindən yuxarıda və aşağıda yazılan əlavə xətlərdən də istifadə olunur. olunur. istifadə də əlavəxətlərdən yazılan vəaşağıda yuxarıda sətrindən

53 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lü,% VC(v,öc oc oc əf əaı ə c iv,gynə yüksək ən göyün zirvə, uca ən mənası: hərfi ouc; ovc, öüc, (övc, OVUC özü. muğamının “Segah” əsl dəstgahında Segah” “Zabul SEGAH. ORTA olunan ifa yuxarıda kvarta bir ahur-Hindi”dən “M MAHUR. ORTA XM. oa msq iaıııı ə qdm ölrnə br, musiqi biri, növlərindən qədim ən ifaçılığının musiqi Vokal OXUMA. şöbəsi) funksiyasını daşıyan, eləcə də yuxarı registrdə səslənən şöbə. səslənən registrdə yuxarı eləcə də daşıyan, funksiyasını şöbəsi) mayəsi fa notunda Mahur”un “Orta ağ simi köklənirsə, Tarın do muğam. qatı). Bir çox muğam-dəstgahlar tərkibində zil şöbə (məsələn, “Əraq” “Əraq” (məsələn, şöbə zil tərkibində muğam-dəstgahlar çox Bir qatı). düşür. notuna mi mayəsi Segah”ın “Orta köklənmişsə, do Tarm simi olunur. ağ ifa sonra şöbəsindən “Manənd-Müxalif” olaraq Bir qayda olur. səslənir. müşayiətlə instrumental olur. əsasən, şəklində vəxor Oxuma, s.) və trio (duet, ansambl və (birsəsli) solo çatdırılması. ilə səsi Oxuma müğənni məzmununu bədii - obrazlı əsərinin 54 • • • PƏRVANƏ. Qədim klassik musiqidə “Rast-Pəncgah” dəstgahının əvvəlində dəstgahının “Rast-Pəncgah” musiqidə klassik Qədim PƏRVANƏ. PƏR-PƏRƏSTUK. “Çahargah” dəstgahının mayəsində son dərəcə təsirli təsirli dərəcə son mayəsində dəstgahının “Çahargah” PƏR-PƏRƏSTUK. PƏRDƏ VURMAQ Xüsusi tarçalma təcrübəsində barmaqla sıxılmış barmaqla təcrübəsində tarçalma Xüsusi VURMAQ PƏRDƏ PƏRDƏ. 1. Səsdüzümünün ayrılıqda hər bir səsi; bir hər ayrılıqda 1. Səsdüzümünün PƏRDƏ. şöbə.ifa olunan sonra “Əraq”dan bilavasitə dəstgahında “Rast” PƏNCGAH. PEŞREV. İnstrumental musiqinin bir janrı, hər bir muğam, ya dəstgahdan dəstgahdan ya muğam, bir hər janrı, bir musiqinin İnstrumental PEŞREV. “Zəng-Şötör” ilə “Ruh-Əfza” arasında səslənən şöbə. səslənən arasında “Ruh-Əfza” ilə “Zəng-Şötör” ntuetl gəzişmə. instrumental xoşagəlməz bir vızıltı eşidilir. vızıltı bir xoşagəlməz taxılmamasından irəli gəlir Çəngəl).(bax: Nəticədə simlərin səslənməsindətaxılmamasından istənilmədən müəyyən dərəcədə sıxılmış olması. Bu hal tar qolunun qolunun tar düzgün hal ağacın içərisindəki Bu çanaq yada edilməməsi, olması. nəsb düzgün sıxılmış çanağa də dərəcədə pərdənin duran müəyyən qabaqda istənilmədən daha tərəf) (çanağa ondan əlavə, pərdədən opera, üç pərdəli balet). pərdəli üç opera, 3. Teatr üçün yazılmış əsərin müəyyən bir hissəsi (məs.: dörd pərdəli pərdəli dörd (məs.: hissəsi bir müəyyən əsərin yazılmış üçün Teatr 3. pərdələrə ad vermişlər ki, bu da eyni zamanda həmin musiqi alətində alətində musiqi göstərir. həmin tutulduğunu zamanda nəzərdə eyni səsin da hansı bu ki, vermişlər ad pərdələrə davamlı sayılan kapron sapla əvəz edirlər). İfaçılar şərti olaraq ayrı-ayrı ayrı-ayrı olaraq şərti İfaçılar əvəzedirlər). sapla kapron sayılan davamlı dlr sn ata traalra br ou ədn dh mhə və möhkəm daha pərdəni çoxu bir tarçalanlardan vaxtlar (son edilir alnln öm. ou bğraıdn ai kni km eii emal eşilib kimi kəndir nazik bağırsağından Qoyun bölmə. bağlanılan Bu şöbənin “R ast” dəstgahında tutduğu mövqe çox əhəmiyyətli əhəmiyyətli çox mövqe adlandırılır. “Rast-Pəncgah” tutduğu zaman çox dəstgahı dəstgahında “Rast” ast” olduğundan, “R şöbənin Bu müqəddimə. instrumental çalınan əvvəl 2. Bəzi simli musiqi alətlərinin (tar, saz, dütar, tənbur və s.) qoluna qoluna s.) və tənbur dütar, saz, (tar, alətlərinin musiqi simli Bəzi 2.

55 zhı ua lüğəti muğam izahlı İzahlı muğam lüğəti PƏST (f., hərfi mənası: aşağı, alçaq), 1. aşağı registrdə bəm səslə oxumaq; səsləoxumaq; bəm registrdə 1. aşağı alçaq), aşağı, mənası: hərfi (f., PƏST ƏTƏ XMQ Mğmiaıııd,xnnəi ərbsnə isti­ təcrübəsində xanəndəlik ifaçılığında, Muğam OXUMAQ. PƏSTDƏN PİŞDƏRAMƏD. 1. M uğamatda xanəndə və sazəndə dəstəsi tərəfindən tərəfindən dəstəsi sazəndə və xanəndə uğamatda M 1. PİŞDƏRAMƏD. işləyən sərbəst daha pərdələrdə” registrdə,“bəm aşağı Səsi PƏSTXAN. 2. yavaş səsləoxumaq. yavaş 2. fadə olunan termin; aşağı registrdə bəm səslə oxumaq, bəzən isə yavaş isə bəzən oxumaq, səslə bəm registrdə aşağı termin; olunan fadə xanəndə. əl oua əaıd itfd olunur. istifadə mənasında oxumaq səslə 2. muğamın mayədən əvvəlki zərbli instrumental hissəsi. instrumental zərbli əvvəlki mayədən muğamın 2. “tamam dəstgah” ifası üçün çalman müqəddimə; çalman üçün ifası dəstgah” “tamam 56 RAST MƏQAMI (mənası: doğru, dürüst, müstəqim, düzgün). Azərbaycan Azərbaycan düzgün). müstəqim, dürüst, doğru, (mənası: MƏQAMI RAST RAST (hərf. - düz, dürüst, müstəqim, düzgün). Yaxın Şərq xalqları klassik klassik xalqları Şərq Yaxın düzgün). müstəqim, dürüst, düz, - (hərf. RAST RAK (ər. - əsas, dayaq). 1. “Rast” dəstgahmda şöbəsi“Pəncgah” RAK (ər.ilə1. - “Xavəran” dəstgahmda əsas, “Rast” dayaq). havaları həmin pillələrə əsaslanır. pillələrə həmin havaları bu məqamda qurulan musiqi nümunələri - xalq mahnıları, rəqsləri, aşıq rəqsləri, edir; mahnıları, xalq - təşkil nümunələri əsasını musiqi şöbələrinin qurulan məqamda muğamının bu “Rast” kimi pilləsi dayaq - məsafəsində) birləşməsindən ibarətdir; səssırası 10 səssırası IV pilləpilləlidir, ibarətdir; mayə birləşməsindən məsafəsində) (tonika) pilləsidir. Məqamın səssırasının IV, VI, VII, VIII pillələri istinad pillələri istinad VIII IV,VI, VII, səssırasının Məqamın pilləsidir. (tonika) uiiid ed ssmqma iics ÜHcbyi. uuuu 1- Quruluşu: (Ü.Hacıbəyli). birincisi məqamdan əsas yeddi musiqisində “Pəncgah”, “Rak”, “Əmiri” və “Məsihi” şöbələrindən ibarət dəstgah. ibarət şöbələrindən “Məsihi” və “Əmiri” “Rak”, “Pəncgah”, Azərbaycan musiqisində “Novruz-Rəvəndə”, “R ast”, “Üşşaq”, “Üşşaq”, ast”, “R “Novruz-Rəvəndə”, (Ü.Hacıbəyli). musiqisində bilmişdir” saxlaya edib Azərbaycan mühafizə qədər zəmanəmizə 1- 1/2 ton formullu üç tetraxordun qovuşuq üsulla (x.l - intervalı intervalı - (x.l üsulla qovuşuq tetraxordun üç formullu ton 1/2 1- “Hüseyni”, “Vilayəti” (bəzən “Dilkəş”), “Xocəstə”, “Xavəran”, “Əraq”, “Əraq”, “Xavəran”, “Xocəstə”, “Dilkəş”), (bəzən “Vilayəti” “Hüseyni”, öüü ssüüüü hta ztnksnn mysnn uaııı belə ucalığını və (mayəsinin) adını öz tonikasının öz nəinki hətta muğamı səsdüzümünü, “Rast” kökünün adlandırmışlar. anası muğamların musiqisinin 12 muğamından biri. “Qədim musiqişünaslar “Rast”ı “Rast”ı musiqişünaslar “Qədim biri. muğamından 12 musiqisinin guşəsi arasındakı epizod; başqa variantlara görə, yenə də “Rast” “Rast” də yenə görə, “Rak- əvvəl) (“Saqinamə”dən variantlara sonra şöbəsindən başqa “Xocəstə” epizod; dəstgahmda arasındakı guşəsi id” “a-oaai gşlr f olunur; ifa guşələri “Rak-Xorasani” Hindi”, gəlirdi. “Rak- Abdulla”, “Rak-Xorasani” və “Rak-Hindi” adlanan adlanan “Rak-Hindi” və variantlarıdır. müxtəlif gəzişmənin melodik “Rak-Xorasani” eyni əslində guşələr Abdulla”, “Rak- gəlirdi. dəstgahlarının ahur” “M əvvəl, bir və qayıtmazdan mayəyə ast” sonra) “R etdikdən ifa şöbəni (son axırında musiqisində: klassik Qədim 2. qayda olaraq, hökmən “Rak-Abdulla” adlanan guşədə dayanmaq lazım dayanmaq guşədə adlanan “Rak-Abdulla” hökmən olaraq, qayda

57 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti RAST MUĞAMININ NOT YAZILARI. “Rast” muğamı bir neçə muğamı dəfə müxtə­ “Rast” YAZILARI. NOT MUĞAMININ RAST RƏHAB. Qədim mənbələrə əsasən Azərbaycan musiqisində “Rahab”, “Rahab”, musiqisində Azərbaycan əsasən mənbələrə Qədim RƏHAB. muğam, zərbli olan sonunda dəstgahının “Çahargah” 1. (ərcuzə). RƏCƏZ qrupu, ifaçı yaxud ifaçı, hansı Hər -siyahı). repertorium (lat. REPERTUAR dəstgahlarında və“Humayun” “Rast” musiqisində Şərq Müasir RAVƏNDİ. məqamında “Rast” musiqisində Azərbaycan AİLƏSİ. MUĞAM RAST RAST-PƏNCGAH. Azərbaycan musiqisində “Rast” muğamının ikinci adı. ikinci muğamının “Rast” musiqisində Azərbaycan RAST-PƏNCGAH. məzmunu baxımından bir-birinə uyğundur, bununla belə xarakter xarakter belə bununla uyğundur, bir-birinə baxımından məzmunu ua şöbəsi. muğam tarzən tərəfindən ayev aqom .M M salınmışdır. nota ifalardan lif fərqlənirlər. bir-birindən görə tonallığına və hissələrinə tərkib cəhətdən, səssırası. məqamının “Rast” Do ən münasib bəhr. münasib ən üçün edən mahnılar ifadə fəxriyyəsini cəngavərlər əsr musiqisində 2.Orta toplusu. əsərlərin olunan ifa tərəfindən truppası teatr əsasında muğam-dəstgah Bu olunmuşdur. istifadə ifasından geniş muğamından ansurovun M Bəhram tarzən və xanəndə 1963), Hüseynovun (Bakı, ifasından Hacıbaba olunmuşdur), nəşr Bakıxanovun Əhməd kitabında 1971) N. Məmmədov (Moskva, haqqında” yazılar qədim Cabbar xanəndə iyazi N əlyazma), (1928, ifasından Q.Primovun “Mahur-Hindi”, gətirir: əmələ ailəsi” muğam “Rast muğamlar qurulan “Humayun”, “Tərkib”, “Üzzal”, “Bayatı-Türk”, “Bayatı-Qacar”, “Bayatı-Qacar”, “Bayatı-Türk”, “Üzzal”, “Tərkib”, “Humayun”, biridir. dəstgahlardan əsas musiqisində İran muğam Bu ast” “R (1949). yaradıcılığında bəstələmişdir muğamını əstəkar simfonik B “Rast” Niyazi ışdır. yazm nota ifasından 2005) Mərzəfərovun Elxan (Bakı, tarzən A.Əsədullayev 1978), (Moskva, tarzən V.Belyayevin hissəsi bir və T.Quliyev (əlyazma, Adıgözəlov Zülfi ifasından əlyazma), xanəndə Primovun 1936), (Bakı, Qurban (1935, tarzən ifasından Mansurovun ifasından M. aryağdıoğlunun Q musiqi muğamlar Bu ügah”. “D acar”, “Bayatı-Q ahur”, rta-M “O Şha” “zracn, Oa” “şrn, Zn-öö” “Osmani”, “Zəng-Şötör”, ’’Bağdadi”, “Əşiran”, “Hicaz”, “Oraq”, “Azərbaycan”, “Bal-Kəbutər”, “Şahnaz”, Xara”,”Mavərənnəhr”, “Zəmin- şöbə; edilən ifa əvvəl “Mənsuriyyə”dən və folkloru “Musiqi - pismennosti” drevney i folklore muzıkalnom “O 58 RUH-ÜL-ƏRVAH. “Dügah” dəstgahında ilk şöbə. “Şur”da “Simayi- “Simayi- “Şur”da şöbə. ilk dəstgahında “Dügah” RUH-ÜL-ƏRVAH. son dəstgahının “Çahargah” musiqisində Azərbaycan əsr XIX RUBƏND. RƏNG. Azərbaycan şifahi ənənəli professional musiqisində instrumental instrumental musiqisində professional ənənəli şifahi Azərbaycan RƏNG. RÜBAB (rebab). Simli dartımlı musiqi aləti. Vaxtilə bütün Yaxın Şərq xalq­ Yaxın bütün Vaxtilə aləti. musiqi dartımlı Simli (rebab). RÜBAB RƏMƏL. Əruz bəhri. Bir çox növü var. Bu növlər özlüyündə müəyyən müəyyən özlüyündə növlər Bu var. növü çox Bir bəhri. Əruz RƏMƏL. hazırlanan kiçik mizrabla səsləndirilir. mizrabla kiçik hazırlanan ona əlavə bir neçə sim də qoşulur. Rübab simləri qaramal buynuzundan buynuzundan simləriqaramal Rübab qoşulur. simdə neçə bir əlavə ona çoxzaman üçün vermək rezonans lakin üç simi var, əsasolaraq Rübabın eyni növdə və eyni konstruksiyada olan rübab başqa-başqa adlar daşıyır. adlar başqa-başqa rübab olan və eynieyni konstruksiyada növdə Məs.: tacik rübabı, qaşqar rübabı, əfqan rübabı və s. Bəzən tamamilə tamamilə Bəzən s. və rübabı əfqan rübabı, qaşqar rübabı, tacik Məs.: Rübabın bir çox növləri var. Hər növ intişar tapdığı yerin adı ilə adlanır. adı yerin tapdığı intişar növ Hər var. növləri çox bir Rübabın olaraq Orta Asiya xalqlarının çalğıçıları tərəfindən daha çox işlənir. çox daha başlıca tərəfindən çalğıçıları Hazırda xalqlarının Asiya Orta olunmuşdur. olaraq istifadə geniş məişətində musiqi larının həm kimi, pyeslər müstəqil həm Rənglər malikdir. məzmununa musiqi əmğm ətaıı əkbnə f olunur. ifa tərkibində dəstgahının muğam də quruluşlu melodik rəngarəng ölçülü, metro-ritmik Dəqiq janrı. musiqi öəəidnbr olub. biri şöbələrindən əsi iic nəfəsi. ikinci Şəms”in biridir. ölçülərdən ən çox işlənən bəhri dərəməl musiqisində Azərbaycan bəhr. düzələn məsindən ) əltnfiü-əuü-əuü-əln əiəəii adcl birləş­ ardıcıl təfilələrinin bəhr; fəilatün-fəilün-məfulün-məfulün-fəilün gələn əmələ b) təkrarlanmasından dəfə dörd təfiləsinin fəilatün rəməl-səqil a) olur: və şəkildə iki rəməl-səqil rəməl-xəfıf Bunlardan bəhri ayrılır. rəməl təqsimlərinə musiqisində klassik Ərəb-İran əəic əaö mvznt ətnsb ssrl oynayır. rol əsas tənasibi və (müvazinət) təvazön cəhətincə təqsimat daxilində qruplaşdırılır. Burada səslərin “ hərəkat” və “sekunat” və “sekunat” səslərin “ hərəkat” Burada qruplaşdırılır. daxilində təqsimat MsəiSql v Sz-üa” öəv uəəidniaə dəstgah. ibarət guşələrindən və şöbə “Suzi-Güdaz” və “Məsnəvi-Səqil” “Bayatı- Kürd”, “Bayatı-Şiraz”, “Hacı Yuni”, “Sarənc”, “Şüştər”, “Şüştər”, “Sarənc”, Yuni”, “Hacı “Bayatı-Şiraz”, Kürd”, “Bayatı-

59 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam /и, 'Ъ SANTUR. Simli, zərbli musiqi aləti. musiqi zərbli Simli, SANTUR. SAZƏNDƏ. Musiqiçi, musiqi alətində çalan, çalğıçı. çalan, alətində musiqi Musiqiçi, SAZƏNDƏ. yerləşən arasında “Nişibi-Fəraz” ilə “Hicaz” dəstgahında “Şur” SARƏNC. SEGAH MUĞAMI. Yaxın və Orta Şərq xalqları musiqisində 24muğam musiqisində xalqları Şərq Orta və Yaxın MUĞAMI. SEGAH SEGAH MUĞAM AİLƏSİ. Azərbaycan musiqisində “ Segah” ən geniş ən Segah” “ musiqisində Azərbaycan AİLƏSİ. MUĞAM SEGAH şöbə. sənətində “Segah”ın bir neçə variantı mövcuddur: “Zabul Segah”, “Xaric“Zabul mövcuddur: bir neçə variantı “Segah”ın sənətində Segah”, “Mirzə Hüseyn Segahı”. Hüseyn “Mirzə Segah”, biri.Muğam muğamlardan geniş yayılmış Azərbaycanda biri. şöbəsindən xanəndə İslam Abdullayevin oxuduğu “Yetim Segahı” variantına da da variantına Segahı” “Yetim oxuduğu Hüseyn “Mirzə Abdullayevin İslam Segah”, xanəndə “Xaric Segah”, “Orta mövcuddur: bir neçə“Segah”ın variantı Azərbaycanda dəstgahlardandır. və sanballı yayılmış Segahı”, “Zabul Segah”, “Haşım Segah”. Qədim qrammofon vallarında vallarında qrammofon Qədim Segah”. “Haşım Segah”, “Zabul Segahı”, rast gəlinir. Ümumiyyətlə, İ.Abdullayev bu muğamın ən mahir ifaçısı mahir ən muğamın bu İ.Abdullayev Ümumiyyətlə, gəlinir. rast luuagr n aqaaıd “ea sa” deyilmişdir. İslam” “Segah arasında xalq ona görə olduğuna və “Segah” muğamı inkişaf edərək özünəməxsus tonallıq sistemi sistemi tonallıq mi (I Segah” özünəməxsus “Orta mayəli, edərək oktava) (kiçik si Segah” “Xaric inkişaf yaratmışdır: muğamı “Segah” və “Segah” səslənmişdir. variantları bütün “Segah”ın repertuarında Onun ailəsinə aid bütün muğamlar bir-birindən tonallıq (kök) etibarilə fərqləniretibarilə (kök) tonallıq bir-birindən muğamlar aid bütün ailəsinə oktava) mayəli, “Zabul Segah” mi (kiçik oktava) mayəli, “Mirzə Hüseyn “Mirzə mayəli, oktava) (kiçik mi Segah” “Zabul mayəli, oktava) 60 İFNKMĞM zracnmsqsnnbrjnı 1948-ciildə bəstə­ bir janrı. musiqisinin Azərbaycan MUĞAM. SİMFONİK SƏS. 1.Musiqi fakturasmı təşkil edən hər bir melodik xətt. melodik bir hər edən təşkil fakturasmı 1.Musiqi SƏS. SƏNC. Yeddi simli musiqi aləti. musiqi simli Yeddi SƏNC. SƏLMƏK. l.”Şur” dəstgahında “Dəşti” ilə “Muyə” arasında yerləşən şöbə;yerləşən arasında “Muyə” ilə “Dəşti” dəstgahında l.”Şur” SƏLMƏK. aləti. musiqi qədim simli Üç SETAR. SƏMAYİ-ŞƏMS. “Şur” dəstgahına mənsub zərbi muğam. Bir qayda ola­ qayda Bir muğam. zərbi mənsub dəstgahına “Şur” SƏMAYİ-ŞƏMS. SEGAH MUĞAMININ NOT YAZILARI. “Segah” ailəsinə aid muğam­ aid ailəsinə “Segah” YAZILARI. NOT MUĞAMININ SEGAH ualrn yaratmışlar. muğamlarını Şiraz”, T.Bakıxanov “Humayun”, “Nəva”, “Rahab” və s. simfonik simfonik s. və “Rahab” “Nəva”, “Humayun”, T.Bakıxanov Şiraz”, Bayatı- “Gülüstan F.Əmirov S.Ələsgərov “Bayatı-Şiraz”, “Rast”, Niyazi üait etmişlər. müraciət üsulları tətbiq olunmuşdur. Bir çox Azərbaycan bəstəkarları bu janra janra bu bəstəkarları Azərbaycan çox Bir olunmuşdur. tətbiq orkestrləşdirmə üsulları rəngarəng işləmə, simfonik inkişafında kompozisiya melodiyalarının onun prinsipi, inkişaf və yüksəlmə ardıcıl və tədrici xas quruluşu, dramaturji hərəkət xətti saxlanılmış, eyni zamanda, muğam muğam zamanda, eyni saxlanılmış, xətti hərəkət dramaturji dəstgahına quruluşu, muğam burada ki, ibarətdir ondan xüsusiyyəti əsas Janrın uiiid b arn üörs qoyulmuşdur. bünövrəsi janrın bu musiqisində musiqi materialına və kompozisiya xüsusiyyətlərinə əsaslanaraq yazdığı əsaslanaraq xüsusiyyətlərinə vəkompozisiya materialına musiqi “Şur” və “Kürd Ovşarı” simfonik əsərləri ilə Azərbaycan simfonik simfonik Azərbaycan ilə əsərləri simfonik Ovşarı” “Kürd və “Şur” muğamların F.Əmirovun yaradılmışdır. tərəfindən Əmirov Fikrət kar 2. Müğənni səsi. Müğənni 2. ua əaıd “ea ifnys”ı 20) yaratmışdır. (2005) simfoniyası”nı “Segah əsasında muğam raq “Zəmin-Xara” şöbəsindən, ya da “Şikəsteyi-Fars”dan sonra (“Hicaz” sonra ya “Şikəsteyi-Fars”dan şöbəsindən, da “Zəmin-Xara” raq 2. Şərq musiqisində: “Şur” dəstgahında “Gəraylı” və “Molla Nazi” Nazi” “Molla və “Gəraylı” olub. şöbə dəstgahında arasındakı guşələri “Şur” musiqisində: Şərq 2. aaııııd d b uaa o mrcə ouu. .dgzlv bu V.Adıgözəlov olunur. müraciət çox muğama bu da yaradıcılığında öəidnəvl ia olunur. ifa əvvəl) şöbəsindən E.M irzəfərovun ifasından (2006) nota salınmışdır. Bəstəkar Bəstəkar salınmışdır. tərəfindən nota A.Əsədullayev (2006) (1965), ifasından ifasından alınmışdır. irzəfərovun E.M nota tərəfindən Ə.Bakıxanovun bəstəkarlar Zabul” “Segah lardan (1936), “Segah Zabul” instrumental muğamı N.Məmmədov tərəfindən tərəfindən N.Məmmədov muğamı instrumental Zabul” “Segah (1936), M.Mansurovun ifasından “Zabul” muğamını T.Quliyev notlaşdırmışdır notlaşdırmışdır T.Quliyev muğamını “Zabul” ifasından M.Mansurovun bağışladığı təsir müxtəlif olur. müxtəlif təsir dinləyiciyə bağışladığı onların görə fərqləndiyinə ilə dəyişilməsi pillələrinin istinad qurulur. “Segah”ın variantları özünəxas xarakteri, səslənməsi, yozumu, səslənməsi, xarakteri, özünəxas variantları “Segah”ın qurulur. eaı la I kaa myl, Ytm ea” r ( otv) mayəli, oktava) (I re - Segah” “Yetim mayəli, oktava) (I lya Segahı” “Haşım Segahı” - sol (I oktava) mayəli “Segah” məqam tonallığında tonallığında məqam “Segah” mayəli oktava) (I sol - Segahı” “Haşım

61 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti SOLİST (iti.: solista). Solo ifaçı; bir səs üçün və ya alət üçün yazılmış əsərin yazılmış üçün vəalət ya səs üçün ifaçı;bir Solo solista). (iti.: SOLİST SOLO (iti.: solo, lat.: solus - tək, tənha, vahid). Bir ifaçının müstəqil çıxış müstəqil ifaçının Bir vahid). tənha, tək, - solus lat.: solo, (iti.: SOLO SÜMSÜ. Qarğıdan düzəldilən üfləmə musiqi aləti. musiqi üfləmə düzəldilən Qarğıdan SÜMSÜ. ifaçısı; ansamblda əsas, daha qabarıq partiyanın (bütün əsərdə və ya ya və əsərdə (bütün ifaçısı. hissələrində) partiyanın ayrılmış qabarıq onun daha əsas, ansamblda ifaçısı; Muğam ifaçılığında solist - xanəndə instrumental ansamblın - sazəndə sazəndə -edir. çıxışilə ansamblın müşayiəti dəstəsinin instrumental xanəndə - solist ifaçılığında Muğam muğamların müxtəlif alətlərdə solo ifası geniş tətbiq olunur. Muğam Muğam olunur. tətbiq geniş ifası solo alətlərdə müxtəlif muğamların ifaçılığında Muğam partiya. və mühüm qabarıq daha Ansamblda etməsi. ansamblında xanəndənin partiyası solo əhəmiyyətlidir, ayrı-ayrı ayrı-ayrı əhəmiyyətlidir, solo partiyası xanəndənin ansamblında pzdad a əkmnaaəlrnnsls diqqətəlayiqdir. solosu alətlərinin kamança və tar epizodlarda 62 ŞAMAXI MUĞAM MƏCLİSLƏRİ. XIX əsrin II yarısında Şamaxıda məşhur məşhur Şamaxıda əsrin II XIX yarısında MƏCLİSLƏRİ. ŞAMAXI MUĞAM ŞAX9. Birlikdə yeni bir dəstgah təşkil edən muğamat şöbələrinin məcmusu. məcmusu. şöbələrinin muğamat edən təşkil dəstgah bir yeni Birlikdə ŞAX9. ŞAH PƏRDƏ. Dartımlı simli musiqi alətlərinin (tar, saz) qoluna bağlanmış bağlanmış qoluna saz) (tar, alətlərinin simli musiqi Dartımlı PƏRDƏ. ŞAH harası. aşıq şöbəsi; muğam musiqisində Azərbaycan XƏT ŞAH At. ŞAHNAZ. Kiçik həcmli muğam. XIX əsrin ifaçılıq təcrübəsində həm müstə­ həm təcrübəsində ifaçılıq əsrin XIX muğam. həcmli Kiçik ŞAHNAZ. XIX əsrin II yarısında Şamaxıya qonaq gələn bir çox səyyahlar Mahmud bir çox səyyahlar gələn qonaq Şamaxıya yarısında II əsrin XIX üaalr verirdi. mükafatlar üaiəii eii, iic yrəi ualr qyəl hdyəə və hədiyyələr qiymətli tutanlara yerləri birinci keçirir, müsabiqəsini gecələr keçirmək üçün düzəltdirdiyi xüsusi salonda tez-tez xanəndələrin musiqili xanəndələrin tez-tez salonda xüsusi malikanəsində öz düzəltdirdiyi O, üçün keçirmək gecələr edirdi. himayədarlıq üzvlərinə məclisin Səfa” adlı ədəbi məclis də fəaliyyət göstərirdi. Mahmud ağa həmin həmin ağa Mahmud göstərirdi. fəaliyyət “Beytüs- də etdiyi məclis başçılıq ədəbi adlı Şirvaninin Əzim Səfa” Seyid Şamaxıda dövrdə Bu məclislər. poetik musiqili rol oynayan mühüm inkişafında sənətinin dəlik mülkədar Mahmud ağa tərəfindən yaradılan və Şirvan zonasında xanən­ zonasında və Şirvan yaradılan tərəfindən ağa Mahmud mülkədar muğamlar. “Şur” muğam ailəsinə daxil olan “Dəşti”, “Əbu-Əta” və s. kiçik kiçik s. və “Əbu-Əta” “Dəşti”, olan daxil ailəsinə muğam “Şur” daşıyır. Orta əsrlərdə Şərq xalqlarının musiqisində 6 avazdan biri biri avazdan 6 musiqisində xalqlarının Şərq olmuşdur. əsrlərdə Orta daşıyır. muğamın musiqisi coşğun, ehtiraslı, eyni zamanda, lirik, təsirli xarakter xarakter təsirli lirik, zamanda, eyni ehtiraslı, coşğun, musiqisi muğamın brti:Şha” “ikş, ZlŞha” “əd-anz) Bu (“Şəddi-Şahnaz”). “Zil-Şahnaz” “Dilkəş”, ibarətdir:”Şahnaz”, çevrilmişdir. “Şur” muğam ailəsinə daxildir.Tərkibi üç şöbədən şöbədən üç daxildir.Tərkibi ailəsinə muğam “Şur” çevrilmişdir. pərdələrdən mərkəz mövqe tutan, adətən, açıq simdən bir oktava yuxarı oktava bir simdən açıq adətən, tutan, mövqe mərkəz pərdələrdən Möhsüm Nəvvab. “Vüzuhul-Ərqam”), sonradan kiçik həcmli muğama muğama həcmli kiçik (Mir sonradan olmuş “Vüzuhul-Ərqam”), mövcud kimi Nəvvab. şöbəsi Möhsüm muğam də həm dəstgahı, muğam qil səslənən pərdələr. səslənən

63 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti “ŞƏRQ KONSERTLƏRİ”. XIX əsrin axırlarında xanəndə və çalğıçıların vəçalğıçıların xanəndə axırlarında əsrin XIX KONSERTLƏRİ”. “ŞƏRQ verir. mənasını “Şahnaz” Şəkk-şübhəli şöbəsi. Muğam ŞƏKKİ-ŞAHNAZ. verir. mənasını balı “Şahnaz”ın şöbəsi. Muğam ŞƏHDl-ŞAHNAZ. ucadan, ən melodiyanın bir - Şədd şöbəsi. Muğam ŞƏDDİ-ŞAHNAZ. ŞAŞMAKOM (f.: altı + məqam). Şifahi ənənəyə malik olan Orta əsrlər əsrlər Orta olan malik ənənəyə Şifahi məqam). + altı (f.: ŞAŞMAKOM üçün belə adlandırırdılar. belə üçün məqsədi göstərmək yardım maddi tələbələrinə (Azərb.) müsəlman dəstəsinin ifasında muğam və təsniflərdən ibarət olduğuna görə bu bu görə olduğuna fərqləndirmək konsertlərindən ibarət musiqisi kamera və təsniflərdən simfonik və konsertləri muğam sazəndə və xanəndə ifasında əsasən, dəstəsinin proqramı, konsertləri”nin “Şərq daşıyırdı. yoxsul əsasən, konsertləri”, “Şərq Peterburqda, olunan təşkil Moskvada, şəhərlərdə vəb. Tiflisdə ad. verilən çıxışlarına səhnəciklərdə musiqili dəstələri, məşhur xanəndələrdən Cabbar Qaryağdıoğlu, Keçəçioğlu Keçəçioğlu Qaryağdıoğlu, Cabbar xanəndələrdən təşkil ilə məşhur rəhbərliyi dəstələri, və təşəbbüsü Ə.Haqverdiyevin yazıçı “Xandəmirovun Şuşada 1901-citeatrı”nda ildə konserti” “Şərq ilk Azərbaycanda təcrübəsində “Zil-Şahnaz” muğam şöbəsini bəzən belə adlandırırlar. belə bəzən şöbəsini muğam “Zil-Şahnaz” təcrübəsində Sdqa) Mşd Zya, üal aılr Absuu ə Nəcəfqulu və Abbasqulu aşıqları oğlu Əsəd Gülablı Sadıq Zeynal, Mirzə Məşədi (Sadıqcan), tarzənlərdən Abdullayev, Qasım Məhəmməd, ən yaxşı sazəndə çıxış Qarabağın üçün etmək konsertdə Həmin edilmişdir. əsər olan Şaşmakom 6 iri həcmli müstəqil əsərdən - “Buzruk”, ”Rost”, ”Rost”, “Buzruk”, - əsərdən müstəqil həcmli iri 6 Şaşmakom olan əsər zildən oxunan hissəsinə deyilir, “Şahnaz”ın zili mənasını verir. İfaçılıq İfaçılıq verir. mənasını zili “Şahnaz”ın deyilir, hissəsinə oxunan zildən bu məclisi musiqi Şamaxı və adı ağanın Mahmud ki, deyildir Təsadüfi təşkil onun olub, qonağı ağanın Mahmud xanəndələri İsi, məşhur Məşədi dövrünün Hüsü, Hacı edirdilər. çıxış də musiqiçiləri İran Qarabağ, rus Dümanın, Aleksandr yazıçısı Fransız düşürdülər. evinə ağanın Davud Səfiyarov kimi xanəndələr, Məhəmmədqulu və Hümayi kimi kimi olmuşlar. Hümayi yetirmələri və ağanın Mahmud Məhəmmədqulu tarzənlər xanəndələr, kimi Səfiyarov Davud idi. məktəbi sənətkarlıq növ bir üçün musiqiçilər Şaşmakomun Buxara və Xarəzm növləri var. Şaşmakom tam şəkildə şəkildə tam Şaşmakom salınmışdır. var. növləri nota Xarəzm və Buxara Şaşmakomun Silsilə əsrdə formalaşmışdır. musiqi XVIII tacik professional janrı. özbək, gün də xatırlanır və örnək kimi göstərilir. kimi örnək və xatırlanır də gün kimi etmişlər. Qaryağdıoğlu iştirak məclislərində musiqi etdiyi Cabbar Sadıqcan, Səttar, Ərdəbilli Bülbülcan, Tiflis, birlikdə doğurur. musiqiçilərlə yerli məclislərində maraq musiqi ağanın məlumatları Mahmud haqda bu b. və Qaqarinin knyaz rəssamı Şamaxıda yetişmiş Mirzə Məhəmmədhəsən, Mehdi, Məbud, Şükür, Şükür, Məbud, Mehdi, Məhəmmədhəsən, Mirzə yetişmiş Şamaxıda Zaqafqaziyada bütün məclisi Onun verərmiş. təlim musiqisindən Şərq özağa məclislərinə Mahmud gənc musiqiçiləri də klassik dəvət edib onlara ”Navo”, “Duqox”, ’’Seqox”, “İrok” makomlarından ibarətdir. Hazırda Hazırda ibarətdir. makomlarından ’’Seqox”,“İrok” “Duqox”, ”Navo”, 4 6 ŞİFAHİ ƏNƏNƏLİ PROFESSİONAL MUSİQİ. Azərbaycan şifahi ənənəli şifahi Azərbaycan MUSİQİ. PROFESSİONAL ƏNƏNƏLİ ŞİFAHİ ŞİFAHİ ƏNƏNƏLİ PROFESSİONAL XALQ MUSİQİSİ. Azərbaycan şifahiAzərbaycan XALQ MUSİQİSİ. PROFESSİONAL ƏNƏNƏLİ ŞİFAHİ “ŞƏRQ GECƏLƏRİ”. XX əsrin təşkil əvvəllərindəedilən GECƏLƏRİ”. Azərbaycanda geniş“ŞƏRQ keçmiş xanəndə, sazəndə kimi peşəkar musiqiçilərin yaradıcılığı və bu və yaradıcılığı musiqiçilərin peşəkar kimi sazəndə xanəndə, keçmiş - sənəti əsaslı məktəb, muğam təbəqəsi; ən yüksək mədəniyyətinin musiqi professional musiqisi xalq yaradıcılığı ilə professional yaradıcılığın birgə yaradıcılığın ilə professional yaradıcılığı xalq musiqisi professional əlyə mdln öüd yaşadır. özündə modelini fəaliyyət tələbləri, qavrama ustad bir hər var; müəllimlər - ustadlar öyrədən və təlim üsulları, öz terminologiyası ilə seçilir. Şifahi ənənəli xalq xalq ənənəli Şifahi seçilir. ilə Zurnaçıların, terminologiyası öz ildir. am üsulları, təlim başlıca asında yaranm əktəblərinin m çevrilir. Xalq musiqiçilərinin özünəməxsus peşəkarlığı ifaçılıq ifaçılıq olan bələd yaxşı ənənələrə yerli peşəkarlığı arasında nağaraçıların özünəməxsus balabançıların, musiqiçilərinin Xalq çevrilir. yaşadığı mühitdə seçilir, musiqiçilik onun yeganə fəaliyyət dairəsinə dairəsinə fəaliyyət yeganə onun musiqiçilik seçilir, mühitdə yaşadığı Eyni zamanda, o, özünəməxsus professionallığı ilə seçilir.professionallığı musiqiçisi özünəməxsus Xalq o, Eyni zamanda, və bunların sayəsində xalq musiqisi ancaq ifada yaşayır və yaşadılır. yaşadılır. və yaşayır ifada ancaq musiqisi xalq sayəsində bunların və oynayır rol başlıca kimi cəhətlər şəkildə ötürmə dəyişməz, təmaslı ənənəni bir hissəsidir. Professional xalq ifaçılığında ənənəvilik, kollcktivlik, kollcktivlik, ənənəvilik, ifaçılığında xalq Professional hissəsidir. bir əədn okoa yaxındır. folklora cəhətdən İnstrumental ifaçılıq sənəti də professional xalq musiqisi mədəniyyətinin mədəniyyətinin musiqisi xalq dəsənəti professional ifaçılıq İnstrumental yaradıcılığın bir tərəfini təmsil edir. Lakin musiqi üslubu və quruluş quruluş və üslubu musiqi Lakin edir. təmsil tərəfini bir yaradıcılığın ənənəvi xarakter daşıması baxımından aşıq sənəti professional professional sənəti aşıq baxımından daşıması xarakter ənənəvi mədəniyyətinin edilir.İfaçılıq sənəti aid aşıq musiqisinə xalq professional cəmiyyəti” tərəfindən şəhər yoxsullarının xeyrinə keçirilmişdir. xeyrinə yoxsullarının şəhər tərəfindən cəmiyyəti” xeyriyyə 1907-ci“Müsəlman “Şərq gecəsi” ilk Bakıda ildə Azərbaycanda əks etdirən şifahi-yazılı ifadəli bədii rabitə vasitəsidir. Şifahi ənənəli ənənəli Şifahi vasitəsidir. rabitə bədii ifadəli - şifahi-yazılı təbəqəsi etdirən əks ikinci sonra folklordan mədəniyyətinin musiqi ənənəli professional xalq musiqi mədəniyyəti fərdi-müəllif yaradıcılığının yaradıcılığının dünyagörüşünü kütlələrinin xalq fərdi-müəllif olub, təzahürü şəkilli mədəniyyəti folklor musiqi ictimai- xalq professional çıxışları ilə yanaşı, kiçik həcmli teatr tamaşaları göstərilir, rəqslər təşkil rəqslər olunurdu. göstərilir, tamaşaları teatr həcmli kiçik yanaşı, ilə çıxışları proqramlı konsertlərə verilən ad. “Şərq gecələri”ndə xanəndə və aşıqların xanəndə gecələri”ndə “Şərq ad. verilən konsertlərə proqramlı mühüm rol oynayır. rol mühüm osrlr uğm əəii ikşfna yşdlaıd v təbliğində və yaşadılmasında inkişafında, sənətinin mu-ğam Bu edir. cəlb konsertlər kütləsi dinləyici geniş keçirilərək də dövrdə müasir ilə adı ənənəsi bu gün də davam etdirilir, “Muğam konserti”, “Muğam axşamı” axşamı” “Muğam konserti”, “Muğam etdirilir, də davam gün bu ənənəsi Şərq etmişlər. konsertlərinin iştirak də Bakı konsertdə xanəndələri məşhur ci ildə təşkil edilmiş, burada Şuşadakı konsert proqramı təkrar təkrar proqramı konsert Şuşadakı kimi Mirbabayev Seyid burada ƏləsgərAbdullayev, zamanda, eyni edilmiş, göstərilmiş, təşkil ildə ci Bakıda ilk “Şərq konserti” yenə də Ə.Haqverdiyevin rəhbərliyi ilə 1902-ilə rəhbərliyi Ə.Haqverdiyevin də yenə konserti” “Şərq ilk Bakıda tərtib etdiyi “Azərbaycan toyu” musiqili tamaşası ilə başa çatdırılmışdı. çatdırılmışdı. başa ilə tamaşası musiqili toyu” “Azərbaycan etdiyi tərtib el nəğmələrini ifa edən xor dəstəsini səhnəyə çıxarmışdı. Bu konsert onun onun Bu konsert səhnəyədəstəsini çıxarmışdı. edən ifa xor el nəğmələrini 12 ansamblı, Ə.Haqverdiyev ibarət Konsertdə nəfərdən dəvət olunmuşdu.

5 6 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti ŞUR. Azərbaycan xalq musiqisində əsas muğamlardan biri. “Şur” muğamının biri.muğamının “Şur” əsas musiqisində xalq muğamlardan Azərbaycan ŞUR. ŞÖBƏ. Muğamat dəstgahının melodik və məqam cəhətincə bitkin və müstə­ bitkin cəhətincə və məqam melodik dəstgahının Muğamat ŞÖBƏ. biri. növlərindən Şikəstə ŞİKƏSTƏSİ. ŞİRVAN “Segah” 1. edilmiş). məğlub qırılmış, sınıq, məqamında mənası: (hərfi ŞİKƏSTƏ ŞİKƏSTEYİ-FARS. Bir çox muğam (“Şur”, “Segah”, “Rahab” vəs.) kökü­ “Rahab” “Segah”, (“Şur”, Bir çox muğam ŞİKƏSTEYİ-FARS. nisbətən “Şur”un zərbi muğamları da çoxdur (“Səmayi-Şəms”, “Ovşarı”, “Ovşarı”, (“Səmayi-Şəms”, çoxdur da zərbi muğamları “Şur”un nisbətən kəsb kökündə mahiyyəti dəstgah sanballı muğamı bir (cəngi, ən müstəqil həcmli, “Şur” özlüyündə böyük ki, Belə ən sayılır. formalar vaxt “Şur” dəstgah çox xalq də içərisində da s.) instrumental Dəstgahlar Azərbaycan və yaradılır. başqa olur. və koroğlular kökündə havaları qəhrəmani, Şur” oyun “ məhz mahnıları, çoxu mahnılarının ə uəə dxli: My” “əmk, Hc Yn” “Şur-Şahnaz”, Yuni”, Hacı “Səlmək”,” “Mayə”, daxildir: guşələr və etmiş “Şur-Şahnaz”, “Əbu-Əta”, “Dəşti”,”Bayatı-Türk” kimi kiçik kiçik dəstgahlara kimi Başqa muğamlardır. mənsub “Şur”a “Dəşti”,”Bayatı-Türk” əslində da dəstgahlar “Əbu-Əta”, “Şur-Şahnaz”, etmiş aşıq - tutur yer görkəmli da yaradıcılığında musiqi aşıq kökü hissəsi. qil Ən lakonik şəkildə verilmiş olsa, “Şur” dəstgahı tərkibinə aşağıdakı şöbə aşağıdakı tərkibinə dəstgahı “Şur” olsa, şəkildəverilmiş Ənlakonik yaradıcılıq fərdi şəxsi, onun çıxır. sayəsində üzə da tapıntıları bacarığı etmək yanaşı, etməklə riayət improvizə qanunlarına ümumi qabarıq sənətinin muğam əhəmiyyətini saxlanılan ənənənin şifahi inkişafında sənətinin tərzi ifa belə muğam oxuyurlar, çalıb şəklində solo ifaçıları musiqi professional “Osmanlı” - “Maani”, “Arazbarı” və s.). və “Arazbarı” “Maani”, - “Osmanlı” şöbə. mərkəz qurulan pilləsində beşinci nün zərbli muğam. Ölçüsü 2/4 - dür. Bir çox növləri var: “ Qarabağ Şikəstəsi”, 2/4“ Ölçüsü Bir- Qarabağ çox növləri var: dür. muğam. zərbli qorunub bəri əsrlərdən sazəndə ya və xanəndə zamanı ifa Solo göstərir. Ənənəvi vasitəsilə ibarətdir. digərinə ötürülməsindən yaddaş bir ifaçıdan şagirdə, şəkildə, ustaddan şifahi onun yəni olması, malik xüsusiyyətinə məktəblər yaradırlar. məktəblər üslublar, orijinal ənənələr, yeni sayəsində zövqü gözəl təxəyyülü, zəngin “Kəsmə Şikəstə”, “Şirvan Şikəstə”si və s.və Şikəstə”si “Şirvan Şikəstə”, “Kəsmə şifahilik biri amillərindən mühüm sənətinin musiqi professional Ənənəvi məqam sisteminə əsaslanan muğam-dəstgahlar ən yüksək yaradıcı yaradıcı yüksək ən sayılır. məhsulu muğam-dəstgahlar təfəkkürün əsaslanan sisteminə məqam Muğam sənətində tələb olunan qanunlar çərçivəsində istedadı, ifaçı qanunlar parlaq sənətində tələb olunan Muğam tutulur. nəzərdə janrlar kimi rəng və təsnif muğamlar, zərbi muğamlar, sazəndələrin böyük rolu vardır. Xanəndə və sazəndələr üçün möhkəm möhkəm üçün sazəndələr və Xanəndə vardır. rolu böyük sazəndələrin Bu janrların təşəkkülündə, formalaşmasında və inkişafında xanəndə və xanəndə inkişafında və formalaşmasında təşəkkülündə, Bu janrların formalı kiçik dəstgahları, muğam olan məhsulu yaradıcılıq sənətkarların 6 6 ŞÜŞTƏR MUĞAMININ NOTA YAZILMASI. “Şüştər” muğamı instru­ muğamı “Şüştər” YAZILMASI. NOTA MUĞAMININ ŞÜŞTƏR ŞÜŞTƏR. “Bərdaşt”, “Əmiri”, “Şüştər”, “Tərkib” şöbələrindən ibarət kiçik ibarət şöbələrindən “Tərkib” “Şüştər”, “Əmiri”, “Bərdaşt”, ŞÜŞTƏR. instrumental muğamı “Şur” YAZILMASI. NOTA MUĞAMININ ŞUR ŞUR MƏQAMI (mənası: eşq, sevgi). Azərbaycan musiqisində yeddi əsas yeddi musiqisində Azərbaycan sevgi). eşq, (mənası: MƏQAMI ŞUR ŞUR-ŞAHNAZ. Şur məqamında “ Şahnaz”, “Dilkəş”, “Şəddi-Şahnaz” “Şəddi-Şahnaz” “Dilkəş”, Şahnaz”, “ məqamında Şur ŞUR-ŞAHNAZ. oa salınmışdır. nota (2006) ifasından E.Mirzəfərovun şəkildə A.Əsədullayev tərəfindən mental musiqi nümunələri həmin pillələrə əsaslanır. Lya “Şüştər” məqamının məqamının “Şüştər” Lya səssırası: əsaslanır. pillələrə həmin nümunələri musiqi l aaı tmmaııtn hmyəi daşıyır. əhəmiyyəti ton tamamlayıcı yanaşı, ilə də mayəpillə III məqamda bu pilləsidir, (tonika) mayə pillə VI 8pilləlidir, səssırası ibarətdir; birləşməsindən məsafəsində) intervalı - (art.2 üsulla əaı ssıaın I, I VI illr itnd dyq ils kimi pilləsi dayaq - istinad pillələri VII VI, III, səssırasımn Məqamın “Şüştər” muğamının şöbələrinin əsasını təşkil edir; bu məqamda qurulan qurulan məqamda edir;bu əsasını təşkil şöbələrinin muğamının “Şüştər” məqamının səssırası: məqamının üç formullu ton 1 - 1/2 - 1 Quruluşu: (Ü.Hacıbəyli). biri məqamdan (Ü.Hacıbəyli). Quruluşu: 1/2 -1- 1/2 ton formullu iki tetraxordun yanaşı tetraxordun iki formullu 1/2 1/2 -1-ton Quruluşu: (Ü.Hacıbəyli). qurulan musiqi nümunələri həmin pillələrə əsaslanır. Re “Şur” “Şur” Re əsaslanır. pillələrə həmin məqamda bu nümunələri edir; təşkil musiqi əsasını şöbələrinin qurulan muğamının “Şur” kimi pilləsidir. (tonika) mayə birləşməsindən pillə IV 10 məsafəsində) pilləlidir, səssırası intervalı (xl- ibarətdir; üsulla qovuşuq tetraxordun i dəstgah. bir (1962), ifasından Bakıxanovun Əhməd tərəfindən N. şəkildə Məmmədov Məqamın səssırasımn III, IV, VI, VII, VIII pillələri istinad-dayaq pilləsi istinad-dayaq pillələri VIII VII, VI, IV, III, səssırasımn Məqamın Əsədullayev tərəfindən E.M irzəfərovun ifasından (2006) nota nota (2006) ifasından irzəfərovun E.M tərəfindən Əsədullayev “Şüştər” məqamı - Azərbaycan musiqisində yeddi əsas məqamdan biridir biridir yeddi əsas məqamdan musiqisində - Azərbaycan məqamı “Şüştər” tərkib şöbələrindən ibarət muğam. ibarət şöbələrindən tərkib Fikrət Əmirov bu muğam əsasında “Şur” və “Kürd Ovşarı “ simfonik simfonik “ Ovşarı yaratmışdır. (1948) “Kürd və “Şur” muğamlarını əsasında muğam bu Əmirov Fikrət olunur. çox müraciət muğama bu da yaradıcılığında Bəstəkar salınmışdır. Şmy-əs, ZmnXr” “ia” “aəc, “Nişib-Fəraz”. “Sarənc”, “Hicaz”, “Zəmin-Xara”, “Şəmayi-Şəms”, “Busəlik”, “Bayatı-Qacar” (“Bayatı-Türk”), “Şikəsteyi-Fars”, “Əşiran”, “Əşiran”, “Şikəsteyi-Fars”, (“Bayatı-Türk”), “Bayatı-Qacar” “Busəlik”,

7 6 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lü. TƏXNİS. Çox zil səs.zilÇox TƏXNİS. aləti. musiqi Zərbli TƏBİL. göstərən fəaliyyət kimi müşayiətçi və solist ifaçısı; alətinin Tar TARZƏN. TAR. 1. Azərbaycan simli dartımlı musiqi aləti. İranda, Orta Asiyada, Da­ Asiyada, Orta İranda, aləti. musiqi dartımlı simli Azərbaycan 1. TAR. ƏAƏ Mldy, an, nəğmə. mahnı, Melodiya, TƏRANƏ. improvizasiya; sərbəst üstündə (məqam) kök 1. Əsas TƏQSİM. TƏRKİB. “Şüştər” muğamında ikinci şöbə,”Humayun” dəstgahında “Şüştər” dəstgahında ikinci şöbə,”Humayun” muğamında “Şüştər” TƏRKİB. peşəkar musiqiçi. peşəkar aamnsb dh leil ea etdi. hesab əlverişli daha münasib, daha bağladı; pərdəsi) (zabol pərdə əlavə yerdə) yaxın (kəlləyə yuxarısında nümayəndəsi sayılan Mirzə Sadıq Əsəd oğlu tar musiqi alətinin alətinin musiqi tar görkəmli oğlu dəyişdirdi. xeyli ən Əsəd əsasında sənətinin Sadıq prinsiplər elmi-akustik Mirzə musiqi konstruksiyasını sayılan Azərbaycan fərqlənir. xeyli yarısı nümayəndəsi tarından ikinci İran əsrin etibarilə XIX konstruksiyası quruluşu, öz tarı Azərbaycan Lakin yayılmışdır. geniş də ölkələrdə qonşu və başqa ğıstanda . ükmsqsnəmğm ad ua şöbəsi. muğam da ya muğam, musiqisində Türk 2. sim. 3. dəf; ölkələrində: ərəb 2. qoyub üstünə diz istifadə üzrə geniş çalmağıalıb sinə üstünə və adət tarı üsuldan qaldırdı olan aradan qaydasını əvvəllərdə adlanan çalmaq əyilərək qolun tarı açdı; barmaq yol lal artırdı; edilməsinə sayını texnikasında ifaçılığı simlərinin tar üçün gücləndirmək səsini tarın O, ilə “Üzzal” arasında şöbə. arasında “Üzzal” ilə 8 6 • • • ÜZZAL. “Bayatı-Şiraz” dəstgahında “Xavəran” şöbəsindən sonra muğamın muğamın sonra şöbəsindən “Xavəran” dəstgahında “Bayatı-Şiraz” ÜZZAL. ŞA hrimns: şqə, şqmşq. . aı Şr xllr musiqi­ xalqları Şərq 1. Yaxın aşiq-məşuq). aşiqlər, mənası: (hərfi ÜŞŞAQ ÜST MİZRAB. Xüsusilə tar ifaçılıq təcrübəsində mizrabı simlər üzərinə hər hər üzərinə simlər mizrabı təcrübəsində ifaçılıq tar Xüsusilə MİZRAB. ÜST ÜN (arxaizm). Səs, avaz, vokal səs. vokal avaz, Səs, (arxaizm). ÜN UD. Yaxın Şərq xalqlarının mizrabla çalman ən qədim simli, dartımlı musiqi simli,dartımlı ənqədim çalman mizrabla Şərq xalqlarının Yaxın UD. TÜTƏK. Üfləmə ağac musiqi aləti. musiqi ağac Üfləmə TÜTƏK. TƏSNIF. Ərəb sözüdür, dəstgah şöbələri arasında (əvvəlkinə vermək, nəhayət şöbələri dəstgah arasında Ərəb sözüdür, TƏSNIF. sonunda yerləşən zil şöbə.zil yerləşən sonunda . Rs” ətaıı aəid f oua uəədn biri. guşələrdən olunan ifa mayəsində dəstgahının “Rast” 2. sinin əsasım təşkil edən 12 əsas muğamdan birincisi; muğamdan 12əsas edən təşkil əsasım sinin üsulu. dəfə yalnız üstdən, yuxarıdan aşağı (alt mizraba müqabil olaraq) vurmaq vurmaq olaraq) müqabil (altmizraba aşağı yuxarıdan üstdən, dəfə yalnız tez-tez dəyişdirilərək təkmilləşdirilmişdir. dəyişdirilərək tez-tez aləti. Ərəbistan, Türkiyə və qismən iran ölkələrində çox geniş intişar intişar geniş çox ölkələrində iran qismən tapmışdır. və Türkiyə Ərəbistan, aləti. eoi, əi uiii əl aaıı mdlaiam) aa simlər, çalan simlər) (alikvot simlər bəm saxlayan) dəm (modulyasiyasmı) tərəfdən isəiki (hər havasını yanlardan əsl ortada musiqinin qəribədir: yəni çox yerləşdirilməsi vəmelodik, düzülüş Simlərin qoşulur. tək konstruksiyası onun və edilmiş islah surətdə müxtəlif boyu əsrlər Ud qoşulur. isə altıncısı qoşa, beşi Bunlardan alətidir. musiqi simli altı ud Müasir omsn bnə bn oml)dqqv ai öçl nəğmə. ölçülü sabit və dəqiq formalı) (bənd bənzər formasına “yekun vurmaq”, sonrakına isə keçmək üçün) ifa olunan mahnı mahnı olunan ifa üçün) keçmək isə sonrakına vurmaq”, “yekun • • 9 6

• • • zhı ua lüğəti muğam İzahlı >6л İzahlı muğam lü\'v YƏDİ-HASAR. “Zabul Segah” dəstgahında “ Əraq” ilə “Aşiq-Guş” şöbələri şöbələri ilə “Aşiq-Guş” “ Əraq” dəstgahında Segah” “Zabul YƏDİ-HASAR. VAMİQ. Qədimdə zərbli muğam olub. muğam zərbli Qədimdə VAMİQ. YETİM SEGAH. “Xaric Segah” kökündə kədər əhvali-ruhiyyəli formada formada əhvali-ruhiyyəli kədər kökündə Segah” “Xaric SEGAH. YETİM VİLAYƏTİ. “Rast” və “Mahur” dəstgahlarında ifa olunan ifamərkəz şöbələrdən olunan dəstgahlarında və “Mahur” “Rast” VİLAYƏTİ. arasında guşə. arasında f oua muğam. olunan ifa biri. 0 7 • • • • • • ZƏNGİ-ŞÜTÜR .1. “Dügah” dəstgahının sonunda “Əraq” ilə “Rak” arasın­ ilə “Rak” “Əraq” sonunda dəstgahının .1.“Dügah” ZƏNGİ-ŞÜTÜR aləti. musiqi ağac, Üfləmə ZƏMR. Azərbay­ ZABUL. 1. XIX əsrdə Azərbaycan klassik musiqisində: “Çahargah” muğa­ “Çahargah” musiqisində: klassik Azərbaycan əsrdə 1.XIX ZABUL. Əİ-AA hri əaı qylq e, ial tra) 1 XX əsrdə XIX 1. torpaq). tikanlı yer, qayalıq mənası: (hərfi ZƏMİN-XARA AU EA. Myy-au” “uə, Mnnimxlf, “Segah” müxalif’, “Manəndi “Muyə”, “Mayəyi-zabul”, SEGAH. ZABUL da yerləşən şöbə; yerləşən da arasında ifa olunan şöbə. olunan ifa arasında ilə “Kərküki” “Əşiran” dəstgahlarında və“Nəva” “Çahargah” 2.“Rast”, iaa əa tbrl “əi-aa ütnətri olunur. tərtib üstündə “Zəmin-Xara” etibarilə əsas minacat əz ua öə ə əiə ə aq dn ailrə xnn əsy və mərsiyə oxunan ayinlərdə dini başqa və təziyə də görə buna Məhz muğamdır. bir olan niskilli vəyanıqlı, dərəcə Son şöbə. təsirli intonasiyası 2. Hal-hazırda “Şur” muğamında “Səmayi-Şəmsdən” sonra oxunan oxunan sonra “Səmayi-Şəmsdən” muğamında “Şur” Hal-hazırda 2. şöbədir; yerləşən arasında Nəhr” Nəhr” arasında; “Çahargah” dəstgahında “Mənsuriyyə” ilə “Mavərən- “Mavərən- ilə “Mənsuriyyə” “Mavərən- dəstgahında ilə “Çahargah” “Bayatı-Qacar” arasında; dəstgahında “Rak- Nəhr” ilə “Rahab” “Mənsuriyyə” arasında; dəstgahında Hisar” “Rast” musiqisində: klassik can mında “Segah” ilə “Yədi-Hasar” arasındakı şöbə olub; şöbə arasındakı “Yədi-Hasar” ilə “Segah” mında 2. İran musiqisində: a) “Humayun” dəstgahında “Üzzal” ilə “Bayatı- “Bayatı- ilə “Üzzal” şöbə; dəstgahında arasındakı Əcəm” “Humayun” a) musiqisində: İran 2. b) “Çahargah” dəstgahında “Bədr” ilə “Mayeyi-Səğir” arasındakı şöbə. arasındakı “Mayeyi-Səğir” ilə “Bədr” dəstgahında “Çahargah” b) Hasar”, “Aşıq-Guş” şöbələrini birləşdirən dəstgah. birləşdirən şöbələrini “Yədi- “Aşıq-Guş” “Əraq”, Hasar”, “Mürəbbiqə”, “Şikəsteyi-fars”, “Məxlut”, segah), (orta 71

• • • zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti ZÜMZÜMƏ. Havanın yavaş səslə oxunması. Çox vaxt musiqinin melo­ musiqinin vaxt Çox oxunması. səslə yavaş Havanın ZÜMZÜMƏ. Mizrab. ZÜXMƏT. ZURNA (sur - böyük ziyafət, toy, düyün + nay). Üfləmə ağac musiqi aləti.musiqi ağac Üfləmə nay). + düyün toy, ziyafət, böyük - (sur ZURNA səsi. yerləşən yuxarıda intervalın zirvəsi, 1.interval ZİRVƏ. ZİRKEŞ. “Şur” dəstgahının əvvəlində olan kiçik guşə. kiçik olan əvvəlində dəstgahının “Şur” ZİRKEŞ. əsasını musiqisinin klassik xalqları Şərq Orta və 1. Yaxın ZİRƏFKƏND. ZİL. Yuxarı registr, yuxarı səs. yuxarı registr, Yuxarı ZİL. musiqidən, ölçülü sabit və dəqiq müşayiəti İnstrumental MUĞAM. ZƏRBİ ƏGL hrimns:znıo,xrazn,cqa) 1. Şərq Yaxın xalql­ zəng, cmqral). xırda zınqırov, (hərfi mənası: ZƏNGULƏ diyasını mənimsəmək prosesində istifadə olunan üsullardan biri. üsullardan olunan istifadə prosesində mənimsəmək diyasını üə un km br o mxəi ölr omşu. un grv çoxvə gur Zurna olmuşdur. növləri müxtəlif çox bir kimi zurna cürə kök üçündür. Zurnanın müştüyü iki nazik, yonulmuş qarğı parçasından parçasından qarğı yonulmuş nazik, iki müştüyü Zurnanın üçündür. kök örtülüb barmaqlarla tərəfində ön vaxtda lazımi Gövdəsinin 1ki, bunlar var dəlik tərəfində arxa 7,hazırlanır. ağacından) ərik vaxt (çox Ağacdan güclü səslənən musiqi alətidir. musiqi səslənən zurna, güclü şəhabi zurna, qaba zurna, əcəmi zurna, ərəbi zurna, asəfi Onun çlr Əaə lrq unnn ğı əəd br əi dh vr i b da bu ki, var hazırlanır. daha dəlik bir tərəfdə ağzı zurnanın olaraq Əlavə açılır. 2. Melodiya zirvəsi. Melodiya 2. əkleə 1 uadn yeddincisi. 12muğamdan edən təşkil “Kərəmi”, “Mənsuriyyə”, “Şikəstə”, “Heyratı”, Məsələn: forması. xalq musiqi orijinal Azərbaycan ibarət muğamdan vəznli vədəyişkən mürəkkəb ifa olunan əsasında improvizasiya sərbəst cəhətdən qismi isə ritmik vokal etibarı ilə ona ən yaxın qonşu səslər ilə növbələndirilməsi. ilə səslər qonşu yaxın ən ona ilə etibarı muğam, oxunan üçün gəlməsi xoş yekrəng artıq avazın daha ifaçılığında aşıq dinləyiciyə və və səslənməsi Xanəndə biri. üsullarından zinət və “Maani”, “Ovşarı”, “Arazbarı” və s.və “Arazbarı” “Ovşarı”, “Maani”, qoşma və şairənin melodiyasında təğənni olunan ayrı-ayrı səsin yüksəliyiayrı-ayrı olunan təğənni melodiyasında və şairənin qoşma bəzək olunan istifadə geniş yaradıcılığında musiqi vokal Azərbaycan doqquzuncusu; 2. 12muğamdan edən təşkil əsasını musiqisinin klassik arı 2 7 SOZLUK SOZLUK •••

Ağı 7 Bas tar 11 Alət 7 Bayatı 11 Alətşünaslıq 7 Bayatı-Əcəm 11 Alt mizrab 7 Bayatı-lsfahan 11 Ansambl 7 Bayatı-Kürd 11 Araçalğı 8 Bayatı-Qacar 12 Arazbarı 8 Bayatı-Race 12 Aşıq-guş 8 Bayatı-Şiraz məqamı 12 Aşıx 8 Bayatı-Şiraz muğamı 12 Avaz 8 Bayati-Şiraz muğamının 12 Avazat 8 not yazıları Avazi-Naqis 8 Bayatı-türk 12 Avazı Xoş Ulu Muğam 8 Beytüs-Səfa 13 Avazə 8 Bəhr-nur 13 Avazəxan 8 Bəhr 13 Ayaq etmə 8 Bəxtiyari 13 Azərbaycan 9 Bəm 13 Azərbaycan xalq çalğı 9 Bərbət 13 alətləri ansanblı Bərdaşt 13 Azərbaycan xalq çalğı 9 Bəsit 13 alətləri orkestri Bəstəkar 13 Azərbaysan xalq 9 Bəstə-Nigar 14 musiqisinin əsasları Bidad 14 Boğaz 14 Busəlik 14 В Büzürg 14 lüğəti muğam İzahlı

Baba - Tahir 10 Bağdadi 10 C Bağlayıcı hissə 10 Bakı Muğam Məclisləri 10 Cabbar Qaryağdıoğlu 15 Bal-Kəbutər 10 adma muğam üçlüyü Balaban 11 Cəld mizrab 15 Barmaq 11 Cidayi 15 Bas alətlər 11 Cümlə 15

7 5 İzahlı muğam lüğəti Əmiri Əfşarı (ovşarı) Əbülçəp Ərğənun Əruzvəzni Əraq Ə Dütar Dügah Dulogiya Duettino Duet Diringi Dirijor Dilrüba Dilkəş Dəstgah Dəf D Dəşti Dəraməd Bayatı Çoban Çəng Çanaq mizrab Çahar Çəqanə Çəkavək fəsiləsialətləri Çalğı yazıları not muğamı Çahargah aagh muğamının Çahargah məqamı Çahargah ç 21 20 20 20 20 20 19 19 19 19 19 19 19 19 19 18 18 18 18 17 17 17 17 17 17 17 17 16 16 6 7 Hüzzan Hüseyni yazıları not muğamının Humayun Humayun Hicaz Həziz Həzin Həzəc Hava Harmoniya Heyratı Hasar Yuni Hacı Dərvişi Hacı H Gülriz Gəzişmə Gəbri Guşə Gərdaniyyə Gaf F G Folklor Fili Əşiran Əsər Əsas ton pillələrƏsas 26 26 26 25 25 25 24 24 24 24 24 24 24 24 23 23 23 23 23 23 22 22 21 21 21 21 Koos Kəsmə şikəstə Kərküki Kərim-Abadi Kərəmi Keşişoğlu Key-Xosrovani Kereşmə Kar eşitməKamil Kamil Kamança Kaman Kabili К İfaçı İsfahan (İsfahani) İntonasiya muğam İnstrumental İmprovizasiya İqa İ Xun Xocəstə Xavəran Qulunun məktəbiXarrat Segah Xaric Xaric Xanəndə Xanəndə və sazəndə dəstəsi Xanəndə Xalq mahnısıXalq musiqialətləriXalq X 33 33 33 33 33 33 33 32 32 32 32 32 32 32 31 31 30 30 30 30 29 29 29 28 28 28 28 27 27 27 7 7 ii, lirika Lirik, Ləhn Lal pərdəLal barmaq Lal Ladtonallıq a (məqam) Lad L Qrammofon valıQrammofon Qrammofon qafiyəQoşa Qəzəl Qəsidə Qərrə Qərai Qəna, qina Qəna, Qəməngiz Qaynatma Qatar-Bayatı Qaval (qabal)Qaval Qatar şikəstəsi Qarabağ Məclisləri Muğam Qarabağ Qarabağ MəktəbiMuğam Qarabağ “Qarabağ xanəndələri” “Qarabağ Qanun Qanon (qanun) Qafqaz Humayunu Q Kürdi Kürd-Şahnaz Kürd-Ovşarı Kulminasiya Klassik Kök

40 40 40 40 40 40

38 38 38 38 38 38 38 37 37 37 37 37 37 37 36 36 35 35 35 35 34 34 34 33 33 33 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti M il Muğam Üçlüyü Muğam müsabiqələri Muğam məclisləri Muğam layihələri Muğam etüdləri Muğam layihəsi “Muğam Mərkəzi” layihəsi layihəsi Mərkəzi” “Muğam layihəsi -irs” “Muğam “Muğam ensiklopediyası” ensiklopediyası” “Muğam dəstgahları Muğam Moalif Məsnəvi Məsihi “Muğam Dünyası” layihəsi Dünyası” “Muğam layihəsi “Muğam-dəstgah” Mərsiyə Məqam Məxlut Məğlub Məcməüş-Şüəra MəclisiFəramuşan Məclisi-Üns Məclis Melizmlər Melodiya segah hüseyn Mirzə Mavərənnəhr Mayə Manəndi-Müxalif Manəndə-Hasar Manəndə Manənd Makom Makam Mahuri-Mühəyyər Mahur-Hindi Mahur Maani 46 46 46 46 46 45 45 45 45 44 44 44 44 44 41 41 41 44 43 43 43 42 42 42 42 42 42 42 41 41 41 44 44 43 43 43 43 8 7 Nüzhə nehoft Nühüft, Novruz-xara Novruz-səba Novruzi-rəvəndə Novruz-Büzürg Novruz-Bayatı sətirləri Not Nişapurək Nişapur Nimruz Niiriz Nəfir Ney-Davud yazıları not Muğamın Not Nişibi-Fəraz Nəvayi-Nişapur Nəvayi Nəhavənd Nəğmə Nəfir-Fərəng Ney Nehoft Nağara N (mobərqə)Mübərriqə Muyə səsyazıları Muğamın operası Muğam Nəva Nəstəri Nəxcirkan Mühəyyər Müxalif Müğənni 49 49 49 48 47 50 50 53 53 53 53 52 52 52 52 52 51 51 51 51 53 53 53 52 52 52 52 52 52 52 51 51 51 51 50 Ruh-ül-ərvah Rubənd Rəng Rəməl Rəhab Rəcəz (ərcuzə) Repertuar Ravəndi Rast-pəncgah yazıları not muğamının Rast ailəsi muğam Rast Rast məqamı Rast Rast Rak R Pəstdən oxumaq Pəst Pərvanə Pər-pərəstuk Pərdə vurmaq Pəstxan Pərdə Pəncgah Peşrev Pişdəraməd P uc (övc,öüc,Ouvc ovc, ouc) Orta segah Orta mahur ğina Oxuma, O 59 59 59 59 58 58 58 58 58 58 58 57 57 57 56 56 56 55 55 55 55 55 55 56 54 54 54 54 9 7 musiqi Şifahi ənənəliprofessional musiqisixalq Şifahionənəli professional Şr gecələri” “Şərq konsertləri” “Şərq Şəkki-Şahnaz Şəhdi-Şahnaz Şəddi-Şahnaz Şaşmakom məclisləriŞamaxımuğam Şaxə Şahnaz Şah pərdə Şah-Xətai Ş Simfonik muğam Sümsü Solo Solist Səs Sənc Səmayi-Şəms Səlmək Şikəsteyi-Fars Setar yazıları not muğamının Segah ailəsiSegahmuğam Segah muğamı Segah Sazəndə Sarənc (sarəng) Santur s (rebab) Rübab

66 65 65 65 64 64 64 64 64 63 63 63 63 63 62 62 62 61 61 61 61 61 61 61 60 60 60 60 60 59 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti Şur Şöbə Şirvanşikəstəsi Şikəstə Tarzən T yazılması nota Şüştər muğamının Şüştər Şur-Şahnaz yazılması Şurnota muğamının Təranə Təqsim Təxnis Təbil Tar Tütək Tərkib Üst mizrab Üst U Təsnif Üzzal Üşşaq Ün Ü Ud 6 Vilayəti 66 66 68 Zabul Segah Zabul 68 Segah Yetim 67 67 67 Vamiq 66 66 8 Zəmr 68 Zəmin-xara 68 (zabul, Zabul zaboli) 68 67 8 Zərbi-muğam 68 Zəngulə 68 Zəngi-Şütür 68 9 Züxmət 69 Zirəfkənd 69 Zil 69 69 69 69 69 0 8 Y V z Yədi-Hasar Zurna Zirvə Zirkeş Zümzümə 71 71 71 71 71 70 70 72 70 70 72 72 72 72 72 72 72 72 AZƏRBAYCAN KOLLEKSİYA MUĞAMI - MUĞAMI

AZƏRBAYCAN XANƏNDƏLƏRİ (Kişilər) 1-Cİ ALBOM

Cabbar Qaryağdıoğlu:

Arazbarı 03.01 Bayatı-Qacar 03.24 Dəşti təsnifi 03.02 Gül açdı 02.54 Mahur təsnifi 02.54 Manəndi-Müxalif 02.43 Orta Mahur 03.10 Mirzə Hüseyn Segahı 03.02 Mənsuriyyə 03.01 Mahur təsnifi 03.55 (qrammofon vallarından köçürmələr 1903 - 1912)

Keçəçioğlu Məhəmməd:

Qarabağ şikəstəsi 03.03 Şüştər təsnifi 03.02 Yetim Segah 03.14 Tac 03.03 Şüştər 03.09 Segah 02.56 Rahab 03.12 Tehranım 03.03 Dəşti 03.08 Yeri, dam üstə yeri 03.06 (qrammofon vallarından köçürmələr 1903 - 1912)

İslam Abdullayev: zhı ua lüğəti muğam İzahlı

Axşam oldu 03.20 Qatar-Bayatı 03.15 Şüştər 03.16 Təsnif “Məndən oldu” 03.21 Yeri, dam üstə yeri 03.18 Sarənc 02.48 Şikəsteyi-Fars 02.56 Yetim Segah 03.12 (qrammofon vallarından köçürmələr 1903 - 1912)

8 3 İzahlı muğam lüğəti rzaı(93 12.36 (1963) Arazbarı SeyidŞuşinski: əixr 03.24 03.27 1903-1912) köçürmələr vallarından (qrammofon Zəminxarə Segah Xaric Xd iə” 03.03 03.20 03.04 02.58 03.06 diləm” ”Xuda Sultan” “Zil Təsnif Kərəmi oldu Axşam Əraqtəsnifi au 03.14 Mahur MəcidBehbudov: uu eə 03.23 03.03 yeri üstə dam Yeri, gedək Durun ütr 03.01 03.02 03.20 03.04 03.15 02.58 Şüştər Ceyranım sarı Budaq Hisar Xalıq Cəlal Alma aaılfhn 03.50 02.06 Bayatı-lsfahan Bayatı Məşədi Məhəmməd Fərzəliyev: aaıƏə 03.18 Bayatı-Əcəm aagh(94ii fs) 15.54 (1964 ifası) ilin Çahargah qamfnvlaıdnkçrəə 1903-1912) köçürmələr vallarından (qrammofon B. Mansur (tar) ov (tar) B.Mansurov T.Bakıxanov (kamança) T.Bakıxanov T.Bakıxanov (kamança) T.Bakıxanov 4 8 Vilayəti-Dilkəş (1959) Vilayəti-Dilkəş Əraq-Pəncigah Şahnaz (1956) Şahnaz ZülfüAdıgözəlov: a Şuşinski: Xan r(1958) u Ş Təsniflər (1959) Təsniflər Füzuli təsnifləri (1959)təsnifləri Füzuli Bülbül: Xumar oldum (1957) oldum Xumar B.Mansurov (tar) B.Mansurov ansamblıalətləri çalğı xalq B.Mansurov (tar) B.Mansurov T.Bakıxanov (kamança) T.Bakıxanov Ə.ilə rəhbərliyi Quliyevin xalq çalğı alətləri ansamblıalətləri çalğı xalq T.Bakıxanov (kamança) T.Bakıxanov xalq çalğı alətləri ansamblıalətləri çalğı xalq Ə.ilə rəhbərliyi Quliyevin (tar) A.Cavanşirov (tar) A.Cavanşirov A TR xalq çalğı orkestri alətləri xalq A TR .Mrəie (kamança) H. Mirzəliyev (kamança) H. Mirzəliyev S.Rüstəmov Dirijor: Ə.ilə rəhbərliyiQuliyevin aqçlıaəlr nabı .aao (tar) Ə.Dadaşov ansamblı çalğıalətləri xalq xalq çalğı alətləri ansamblıalətləri çalğı xalq Ə.Quliyevin rəhbərliyi ilərəhbərliyi Ə.Quliyevin Ə.ilə rəhbərliyi Quliyevin

5 8

06.02

13.49 03.45 05.49 25.44 24.56 16.38 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti Mirzə Hüseyn Segahı (1956) Segahı Hüseyn Mirzə (1956) Mahur Orta Mütəllimov:Mütəllim YaqubMəmmədov: Mənsuriyyə (1966) Mənsuriyyə (1956) Rast Əliyev: Əbülfət Çahargah (1958) Çahargah Mirzə Hüseyn Segahı Hüseyn Mirzə (1960) Müxalif (1953) Rast xalq çalğı alətləri ansamblı alətləri çalğı xalq xalq çalğı alətləri ansamblı alətləri çalğı xalq .mnv (nağara) A.İmanov .Əie (kamança) H. Əliyev ansamblı alətləri çalğı xalq ansamblı alətləri çalğı xalq ansamblı alətləri çalğı xalq (tar) B.Mansurov Ə. D adaş (tar) ov iləƏ. rəhbərliyi Quliyevin E.Bədəlov (kamança) E.Bədəlov (tar) H. Məmmədov ilə rəhbərliyi H.Məmmədovun (tar) H.Məmmədov ilə rəhbərliyi H.Məmmədovun (kamança) H.Mirzəliyev T.Bakıxanov (kamança) T.Bakıxanov Ə. (tar) Dadaşov iləƏ. rəhbərliyi Quliyevin .aıao (kamança) T.Bakıxanov (tar) İbrahimov S. (tar) H.Bayramov .əəzd (qaval) Ə.Nəcəfzadə ilə rəhbərliyi Ə. Bakıxanovun T. Bakıxanov (kamança) Bakıxanov T.

6 8

03.50 20.56 06.32 14.08 13.39 10.31 18.13 17.56 Qarabağ şikəstəsi (1983)şikəstəsi Qarabağ (1982) Segah Zabul VahidAbdullayev: Mənsuriyyə (1959) Mənsuriyyə Bayatı-Şiraz (1955) Bayatı-Şiraz MürşiidMəmmədov: Bayatı-Şiraz (1983) Bayatı-Şiraz Zabul-Segah (1966) Zabul-Segah Arif Babayev: Çahargah (1965) Çahargah İslam Rzayev: İslam Bəstə-Nigar təsnifi (1962) təsnifi Bəstə-Nigar xalq çalğı alətləri ansamblıalətləri çalğı xalq E.Bədəlov (kamança) E.Bədəlov Ə.Bakıxanovun rəhbərliyi ilərəhbərliyi Ə.Bakıxanovun .armv (tar) H.Bayramov ansamblıalətləri çalğı xalq xalq çalğı alətləri ansamblıalətləri çalğı xalq .bulyv (tar) A.Abdullayev ansamblıalətləri çalğı xalq (kamança) E.Bədəlov .Byao (tar) H. Bayramov Ə.Bakıxanovun rəhbərliyi ilərəhbərliyi Ə.Bakıxanovun (kamança) N. Əsədullayev rəhbərliyi ilə B.Salahovun “Xatirə ”ansamblı çalğıalətləri xalq xalq çalğı alətləri ansamblıalətləri çalğı xalq Ə.Bakıxanovun rəhbərliyi ilə rəhbərliyi Ə.Bakıxanovun "Xatirə "Xatirə ”ansamblıalətləri çalğı xalq .Əie (kamança) H. Əliyev .armv (tar) H.Bayramov ansamblı çalğıalətləri xalq Ə.Bakıxanovun rəhbərliyi ilə rəhbərliyi Ə.Bakıxanovun Ə.Bakıxanovun rəhbərliyi ilə rəhbərliyi Ə.Bakıxanovun 7 8

04.48 24.33 02.59

17.44 22.21 26.52 07.36 30.10 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti Bayatı-Şiraz (1999) Bayatı-Şiraz Şahnaz (1998) Şahnaz Fehruz Məmmədov: Səmayi-Şəms (1987)Səmayi-Şəms SəxavətMəmmədov: Şur təsnifi (1968) təsnifi Şur SüleymanAbdullayev: Mirzə Hüseyn Segahı (1969)Segahı Hüseyn Mirzə (1988) Segahı Hüseyn Mirzə Sona bülbüllər (1968) bülbüllər Sona QədirRüstəmov: Heyratı (1987) Heyratı alətləri ansamblı alətləri S.Mürşüdov (kamança) S.Mürşüdov S.Mürşüdov (kamança) S.Mürşüdov .əie (tar) Ə.Sədiyev xalq çalğı alətləri ansamblı alətləri çalğı xalq .əie (tar) Ə.Sədiyev xalq çalğı alətləri ansamblı çalğıalətləri xalq Ə.Bakıxanov adma Ə.Bakıxanov ansamblı çalğıalətləri xalq (kamança) E.Bədəlov .Byao (tar) H. Bayramov ansamblı çalğıalətləri xalq ansamblı alətləri çalğı xalq İ.rəhbərliyi ilə Rzayevin Ə.Bakıxanov adına Ə.Bakıxanov xalq çalğı alətləri ansamblı alətləri çalğı xalq Ə.rəhbərliyiilə Bakıxanovun Ə.rəhbərliyiilə Bakıxanovun Ə.Dadaşovun rəhbərliyiƏ.Dadaşovunilə .aao (tar) Ə.Dadaşov “Qarabağ " xalq çalğı xalq

8 8

07.17 07.24 20.05 09.50 07.55 16.18 14.50 19.39 Segah təsnifi (1996) təsnifi Segah Rahab (1994) Rahab Mənsumİbrahimov: Segah təsnifi (1998)təsnifi Segah (1972) Qatar SabirAbdullayev: (1968) Bayatı-Şiraz Şur təsnifi (2000) təsnifi Şur Behbudov:Qaraxan Dilkəş təsnifi (1998) təsnifi Dilkəş (1996) Bayatı-Kürd Mirzə Hüseyn Segahı (1995)Segahı Hüseyn Mirzə Quliyev:Zahid xalq çalğı alətləri ansamblıalətləri çalğı xalq .bulyv (tar) A.Abdullayev .Əəulyv (kamança) N. Əsədullayev Ə.Bakıxanov adına Ə.Bakıxanov alətləri ansamblı alətləri xalq çalğı alətləri ansamblı çalğıalətləri xalq ansamblıalətləri çalğı xalq İ.Həsənov (kamança) İ.Həsənov (tar) H.Məmmədov ilərəhbərliyi H.Məmmədovun (tar) H.Məmmədov ilərəhbərliyi H.Məmmədovun (tar) F. Əliyev .Əie (tar) F. Əliyev İ,Həsənov (kamança) İ,Həsənov .Zyao (tar) Ə. Zeynalov (tar) Ə.Zeynalov (kamança) Ə.Vəzirov Ə.(kamança) Vəzirov “ Araz” xalq çalğı“Araz” xalq

9 8

07.15 20.59 05.22 06.30 07.03 27.41 35.55 11.56 18.40 zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti ZRACN AƏDLR (Kişilər) XANƏNDƏLƏRİ AZƏRBAYCAN au ea 15) 17.20 (1958) Segah Zabul HüseynağaHacıbababəyov: ybr a 02.40 bax bəri Ay aaıŞrz(98 19.08 (1958) Bayatı-Şiraz üai 02.20 02.41 Müxalif Dügah rq 03.08 02.45 Əraq Hicaz au 03.09 02.40 Mahur Şüştər (1903-1915) köçürmələr vallarından qrammofon Seyid Mirbabayev: əaiŞm 02.43 03.24 Səmayi-Şəms Çahargah açlra 03.09 03.30 03.17 03.05 Baxçalarda Bəstə-Nigar Avazi-Şüştər Avara əsryə 03.37 03.25 03.40 03.21 03.01 Mənsuriyyə təsnifi Mahur Heyratı vətəndaşlar Ey Qatar-Bayatı ütrtsii 03.10 03.25 03.13 03.06 təsnili Şüştər Şur-Şahnaz təsnili Qatar Rahab rmoo alrna öümlr(93 1919) - (1903 köçürmələr vallarından qrammofon ŞəkiliƏləsgər: xalq çalğı alətləri ansamblı alətləri çalğı xalq xalq çalğı alətləri ansamblı alətləri çalğı xalq Ə. Quliyevin rəhbərliyi iləƏ. rəhbərliyi Quliyevin Ə. Quliyevin rəhbərliyi iləƏ. rəhbərliyi Quliyevin 2-Cİ ALBOM 2-Cİ 0 9

Segah-Zabul (1974) Segah-Zabul QuluƏsgərov: Humayun (1961) Humayun Rast (1960) Rast ƏlibabaMəmmədov: (1957) Zabul-Segah AğabalaAbdullayev: Rahab (1956) Rahab təsnifi Mahur (1971) Rast Hacıbaba Hüseynov: Rast (1955) Rast .lyv (kamança) A.Əliyev xalq çalğı alətləri ansamblıalətləri çalğı xalq xalq çalğı alətləri ansamblıalətləri çalğı xalq Ə. Dadaşov (tar), Ə.Dadaşovun rəhbərliyi iləƏ.Dadaşovun rəhbərliyi xalq çalğı alətləri ansamblıalətləriçalğı xalq ansamblıalətləriçalğı xalq İnstrumental üçlük İnstrumental ansamblıçalğıalətləri xalq Ə.Bakıxanovun rəhbərliyiilə Ə.Bakıxanovun çalğıalətləriansamblı Ə.Bakıxanovun rəhbərliyi ilərəhbərliyi Ə.Bakıxanovun ilərəhbərliyi Ə.Bakıxanovun alətləriansamblıçalğı Ə.Bakıxanov adma iləxalq adma Ə.Bakıxanov iləxalq adma Ə.Bakıxanov Ə.Bakıxanovun rəhbərliyiilə Ə.Bakıxanovun 1 9

20.39 05.59 25.35 23.04 05.04 11.27 15.22 32.26

I zhı ua lüğəti muğam İzahlı İzahlı muğam lüğəti au-ea (1971) Zabul-Segah EynullaCəbrayılov: aaa iəts (1990) şikəstəsi Qarabağ aa əi (1974) Nəbi Qaçaq Dəşti təsnifi Dəşti Ramiz Hacıyev: Heyratı (1980) Heyratı BakirHaşımov: (1957) xarala atdım Almanı Əraq-Pəncgah (1986) Əraq-Pəncgah (1957)qız Ay Xumar oldum (1957) oldum Xumar Qaşın, gözün sürməli (1957) sürməli gözün Qaşın, Əliövsət Sadıxov: Əliövsət xalq çalğı alətləri ansamblı alətləri çalğı xalq çalğı alətləri ansamblı çalğıalətləri ansamblı alətləri çalğı xalq rəhbərliyi ilə B.Mansurovun 20-iid rmoo valındanildə(2002-cigrammofon köçürülüb). və Televiziya Radiosunun Azərbaycan xalq çalğı alətləri ansamblıalətləriçalğı xalq B.(tar) Mansurov Ə.Bakıxanov adına xalq adına Ə.Bakıxanov B. Mansur (tar) ov ansamblıalətləriçalğı xalq B.(tar) Mansurov ansamblı alətləri çalğı xalq Ə.Dadaşovun rəhbərliyi ilərəhbərliyi Ə.Dadaşovun orkestri çalğıalətləri xalq adına S. Rüstəmov (kamança) E.Bədəlov (tar) R. Quliyev B.(tar) Mansurov xalq çalğı alətləri ansamblı alətləri çalğı xalq Ə. Quliyevinrəhbərliyiilə Ə. iləQuliyevinrəhbərliyi Ə. ilərəhbərliyiQuliyevin Ə. iləQuliyevinrəhbərliyi A a”xl ağ ltəi ansamblı alətləri çalğı“Araz” xalq

2 9

01.59 04.08 03.00 12.12 03.51 07.35 04.37 04.25 17.32 3.26 Segah təsnifi-2 (1968) təsnifi-2 Segah (1968)təsnifi Çahargah Segah təsnifi (1968) təsnifi Segah TeymurMustafayev: Zabul-Segah (1967) Zabul-Segah NərimanƏliyev: (1992) Çoban-Bayatı Şikəsteyi-Fars (1992) Şikəsteyi-Fars CanəliƏkbərov: (1989) Humayün Novruz Feyzullayev: r(1987) u Ş Rast (1965) Rast Şahmalı Hacıyev(Kürdoğlu): çalğı alətləri ansamblı çalğıalətləri çalğı alətləri ansamblıçalğıalətləri ansamblıalətləri çalğı Ə.Bakıxanov adına xalq adına Ə.Bakıxanov ansamblıalətləri çalğı xalq rəhbərliyiilə B.Salahovun Ə.adınaxalq Bakıxanov xalq adınaƏ. Bakıxanov (kamança) A.Əliyev .lyv (kamança) A.Əliyev Xalq çalğı alətləri ansamblıçalğıalətləri Xalq .bulyv (tar) A.Abdullayev xalq çalğı alətləriansamblıçalğı xalq N. (kamança) Əsədullayev Ə.Dadaşov Ə.Dadaşov (kamança) T.Bakıxanov T. Bakıxanov (kamança) T. Bakıxanov (tar) Ə.Dadaşov Ə.Dadaşovunilərəhbərliyi Ə. Dadaşovunrəhbərliyiilə .Mməəie (tar) V. Məmmədəliyev .əmdlyv (tar) V.Məmmədəliyev (tar)

3 9

08.45 07.28 08.36 21.14 27.14 08.23 23.53 17.14 13.51 zhı ua lüğəti muğam İzahlı Explanatory mugham dictionary MUGHAM DASTGAH. The greatest genre of Azerbaijan professional professional Azerbaijan of genre greatest The DASTGAH. MUGHAM “MUGHAM-DASTGAHI” - PRO JECT. One of the mugham projects projects mugham the of One JECT. PRO - “MUGHAM-DASTGAHI” M OALIF. The part performed between the parts “Bakhtiyari” and and “Bakhtiyari” parts the between performed part The OALIF. M MESNEVI. 1. In Azerbaijan classical music: the part situated between between situated part the music: classical Azerbaijan In 1. MESNEVI. M ESIHI. The last part of the dastgah “Rast”; the part between between part the “Rast”; dastgah the of part last The ESIHI. M MENSURIYYE. The percussion mugham on the base of “Chahargah”. “Chahargah”. of base the on mugham percussion The MENSURIYYE. tutr. zrajn uhm atas r h floig: “Rast”, followings: the are dastgahs mugham Azerbaijan structure. com positions with perfect form ation, m any-parted, in chain chain in any-parted, m ation, form perfect musical the are with dastgahlari Mugham positions created. com are dastgahs mugham parts and sections. As a result of it the development dramaturgy of of dramaturgy development the it of result a As sections. and parts main character of the dastgah is to create the succession of mugham mugham of succession the create to is dastgah the of character main vocal-instrumental form, in the level of mugham composition. The The composition. mugham of level the in form, vocal-instrumental place. Dastgah is to perform all parts - part, section, rang, tasnif in tasnif rang, word section, the part, of - parts all meaning perform The to is form. Dastgah place. classic and perfect the music, “dastgah” is (“dast” - butov (whole), “gah” - yer (place)) the whole whole the (place)) yer - “gah” (whole), butov - (“dast” is “dastgah” very skillfully. It is intended to record the dastgahs directly from from generation. directly future dastgahs for the them save record to and to concerts intended the is It skillfully. very the old recordings, all parts and sections of mughams performed performed mughams of sections and parts all recordings, old the created by Heydar Aliyev Fund. The aim of the project is to restore restore to is project the of aim The Fund. Aliyev Heydar by created Isfahan”. “Leyli ve M ejnun” at the beginning of the mugham “Bayati- “Bayati- mugham the of beginning the at ejnun” M ve “Leyli te te vrat f“env” o h mga “Bayati-Isfahan”. mugham “Ibadet” the and of “Mesnevi”) “Ushshag” of sections variant the other between (the situated part The b) 2. In Iranian music: Iranian In 2. gudaz”); ) h ls pr o h ata “Shur” dastgah the of part last The a) end of the dastgah “Rahab” again between “Shushtar” and “Suzi- “Suzi- and “Shushtar” between again “Rahab” dastgah the of end (that part is called “Masnaviyi-sagil” when it is performed at the the at performed is it when “Masnaviyi-sagil” called is part (that “Suzi-gudaz” and “Shushtar” at the end of the dastgah “M ahur” ahur” “M dastgah the of end the at “Shushtar” and “Suzi-gudaz” Hsyi ad Sanz i te ata “ ava”. “N dastgah the in “Shahnaz” and “Huseyni” rhythm ic form of “M ensuriyye” was kept, but its melody was was melody its but kept, was ensuriyye” “M of form ic rhythm was performed in the dastgah “R ast”. But in that case only the the “Rast”. only dastgah case the of that base in the But to it ast”. “R that “translated” known is dastgah It the mugham. in of part last performed the was of one considered is it At the same time being in the content of the dastgah “Chahargah” “Chahargah” dastgah the of content the in being time same the At ht s rsl al cs r caatrzd ih h direction. the with characterized are acts all result a as that qualities create the definite mutual relations among different acts acts different among relations mutual definite the create qualities Each sound and act has own position and special quality. These These quality. special and position own has act and sound Each 6 6 1 “MUGHAM DUNYASI” - PROJECT. One of the mugham projects projects mugham the of One PROJECT. - DUNYASI” “MUGHAM MUGHAM-IRS - (MUGHAM HERITAGE) PR O JEC T. One of the of One T. JEC O PR HERITAGE) (MUGHAM - MUGHAM-IRS project combined The PROJECT. - ENCYCLOPAEDIA MUGHAM M UGHAM PRO JECTS. The projects intended to save the mugham mugham the save to intended projects The JECTS. PRO UGHAM M for composers Azerbaijan by composed Plays ETUDES. UGHAM M the mugham families are created. “Rast”, “Shur”, “Segah” mugham mugham “Segah” “Shur”, “Rast”, created. are families mugham the for example: ghazals sung in “Rast” are not sung in “Segah” or in in or “Segah” in sung not are “Rast” in sung ghazals example: Choosing for dastgahs. kind , (a mugham of ghazal base The text “Segah” the music. forms , poem) r” Azerbaijan u eastern h in of “S created been , t” have s a families “R odes: m ing follow the on based the international conference “Mugham art in the 21th century”, century”, 21th the in art “Mugham conference symposiums, the project the international During the Fund. Aliyev Heydar by created of ghazals depends on each singer and the character of mugham, mugham, of character the and singer each on depends ghazals of so, created, are mughams some mode a are of base the dastgahs on mugham Sometimes “Kharij These Segah”, ayun”. um “H “Zabul Segahi”, “Shushtar”, Hüseyn “Mirze Segah”, ahur”, M “Orta different festivals and competitions and the special projects prepared prepared projects special the and competitions and festivals different are not constant. The same dastgah can be performed 2-3 hours, hours, 2-3 performed dastgahs be can mugham minutes. 10-15 dastgah the or of same minutes The period 30-40 constant. performance not The are “Chahargah”. . ayun” um “H ”, h a arg ah h “C , hiraz” ayati-S “B tar”, sh u h S “ ahur-Hindi”, “M “Bayati-Shiraz”, “Chahargah”, “Segah”, “Shur”, y uhm pcait ae nedd o e organized. be to intended are specialists mugham by the following CD albums: “G arabag khanandeleri” (“G arabag arabag (“G khanandeleri” to arabag “G and records albums: CD gramophone following ancient the the restore to is project the m ugham lar” (“Instrum ental m ugham s”), “M ugham u stalari” stalari” u ugham “M s”), ugham m ental (“Instrum lar” ugham m prepare to intended is it project of the During purpose albums. The CD new Fund. prepare Aliyev Heydar by created projects mugham teaching of folk musical instruments mastery. “Mugham etudes” etudes” “Mugham mastery. instruments musical folk of teaching gadin khanandeleri” (“Azerbaijan songstresses”), “Instrum ental ental “Instrum songstresses”), (“Azerbaijan khanandeleri” gadin art traditions such as “Mugham Heritage”, “Mugham dastgah”, dastgah”, “Mugham Heritage”, “Mugham as such traditions art widely. used is Rustamov Said and Garay Adil by musigi-dunya.az mugham. “uhm masters”). “Azerbaijan (“Mugham voices”), (“Forgotten sesler” “Unudulmuş singers”), Muhm Eccoada “ ga Anhlg”, Mugham “M , nthology” A ugham “M , Encyclopaedia” ugham “M http:// book: electron The The variants. dunyasi”. book includes and “Musigi mugham digital Azerbaijan to journal electron, the dedicated the project and the of Fund publication Aliyev Heydar of

7 6 1 xlntr mga dictionary mugham Explanatory Explanatory mugham dictionary MUGHAM TRIO. The traditional mugham ensemble consisting of three three of consisting ensemble mugham traditional The TRIO. MUGHAM MUGHAM COMPETITION. The competion of mugham performers. performers. mugham of competion The COMPETITION. MUGHAM “MUGHAM M ERKEZI” PR O JEC T. One of the mugham projects projects mugham the of One T. JEC O PR ERKEZI” M “MUGHAM MUGHAM MEETINGS. The meeting consisting of singers, performers performers singers, of consisting meeting The MEETINGS. MUGHAM performers - khanande (singer), tar player and kamancha player. player. kamancha and performers. player and tar singers of (singer), group The khanande - performers opttos mn te col hlrn s taiinl case. traditional a is children school the among competitions named after Ahsan Dadashov and so on. Organizing of mugham mugham of Organizing on. so and Dadashov Ahsan after named dedicated to the 100 jubilee of Uzeyir Hajibeyli, the competition competition the Hajibeyli, Uzeyir of jubilee 100 the to dedicated competition named after Jabbar Garyagdioglu, the competition competition the Garyagdioglu, usually Jabbar are after famous youths the named talented to the competition out dedicated find to and petitions com masters The mugham levels. age different often hold. For example: the competition named after Sadigjan, the the Sadigjan, after named competition the example: For hold. often It is usually organized by different companies, organization in in organization companies, different by organized usually is It mugham centre in Azerbaijan. The center is also considered as an an as considered also is mugham. center The Azerbaijan. in centre mugham organization of coordinating the activity of all projects about about projects all of activity the coordinating of organization created by Heydar Aliyev Fund. The aim of the project is to create create to is project the of aim The Fund. Aliyev Heydar by created uhm etns ee raie b msc oes hr too. there lovers music by organized were meetings mugham school, school of art. The sounds of those meetings were not spread spread not were meetings those of sounds The art. of school school, only in big cities but also in countries and villages, the special special the villages, and countries in also musical but real cities the big become in had only them of All etc. salon”, ansurov’s M Shusha, “M ahmud Aga’s circle” in Shamakhi, “Meshedi Melik Melik “Meshedi Shamakhi, in in mejlis” circle” Aga’s “Navvab’s “musical followings: ahmud or “M the circle” note to Shusha, “musical necessary Those is as It meetings. named those salon”. in also were part meetings took etc. musical sponsors, culture musicians, aristocratic halls and houses, the different people - famous poets, poets, famous - people different as the such houses, centers and halls cultural big aristocratic in 19th century the of part second the au Saah, hsateewr mscl etns raie in organized meetings musical were there Shusha Shamakhi, During Baku, history. art Azerbaijan in existing connoisseurs mugham and ofrne, etvl ad competitions. and festivals conferences, electron recordings, sound the including projects these In everywhere. generation, to investigate them in details and propaganda propaganda international and the hold to details intended in also are them variants publication and investigate to generation, to protect Azerbaijan mugham art, to hand them to the future future the to them hand to art, on based mugham are they Azerbaijan phenomenon, protect mugham to world, mugham just with realized nowadays. The peculiarities of these projects are connected connected are projects these of peculiarities The nowadays. realized world”, “Mugham Centre” created by Heydar Aliyev Fund are being being are Fund Aliyev Heydar by created Centre” “Mugham world”, 8 6 1 MUGHAM NOTES. Mugham as a kind of oral traditional professional professional traditional oral of kind a as Mugham NOTES. MUGHAM GA RO AE ATR ABR AYGI OGLU. GARYAGDI JABBAR AFTER NAMED TRIO UGHAM M note writing system discovered by Safiaddin Urmavi in the Middle Middle The the in hearing. Urmavi one and Safiaddin from memory by of disciple, help discovered the the system to with writing master other note the the to from performer passed been has music with the performances of the trio has been also published. also been has trio the of performances the (kamancha) with Dadashov Fakhraddin (tar), Muslimov Mohlet is trio mughams, tasnifs and rangs had been noted and published by the the by published examples first and The 1930years. noted after been formed had musicians percussion and in rangs system dastgahs, composers and writing mugham tasnifs note 20th century mughams, Europe the in system. this universal music in saved Azerbaijan application been of have result a A.Maragi As and S.Urmevi compositions by musical the and created East the in musicians by used was Ages and Zahid Guliyev (singer). Later the mugham trio worked with with worked trio mugham the Later State (singer). the Guliyev of Azerbaijan Zahid composition the The and to M.Magomayev. attached after created named trio Philharmonic mugham first The mugham noted from the performance of Gurban Primov by Gara Gara by Primov Gurban of performance the from noted mugham melodies dance and songs folk - music traditional oral Azerbaijan of other singers and was in tours in many foreign countries. Some CD CD Some countries. foreign many in tours in was and singers other published in the book “The essays about the music history of USSR F.Amirov 1930 USSR years of of end the history at it music Besides the V.Belyayev. by about essays nations” “The Art and book the (its in Architecture original published ANAS in of are archieve they the as at ansur M kept is melodies of writing mugham hand ance the reflects perform the Garayev mugham from ugah” “D Bagirov Guliyev, Zakir Tofig by by “Zabul” dastgahs ast”, “R of Bulbul mughams leading the with branch contributors the in the it work by but done oglu, important was the 1932 Garyagdi noting In of either. Jabbar of published not performance was the form instrumental Russian by journals different in published and noted been had Institute). Only one part of this handwriting - the part “Maye” was was “Maye” part the - handwriting this of part one Only “Shur” Institute). harmonization. udolfs the .R L in from given ritten were w and were ansurov M writings note State first Azerbaijan The to attached study onservatory. C musical vocal- in Scientific-investigation noted were “Shur” and ast” “R dastgahs The writing. the from others and M.P.Polonski P.Vostrikov, - ethnographers necessary to note N iyazi’s services in the branch of noting the the noting of branch the in services iyazi’s N note to necessary t h AA Isiue fHnwiig ae atr uui. t is It Fuzuli). after by named e tim Handwriting first of the Institute for ANAS performance done the the at from was “Rast” riting mugam w the the noted He journal to the M.Magomayev. note time first ugham m the For century. 19th the of part second of Gurban Primov in 1928. That note was not published (It is kept kept is (It published not was note That 1928. in Primov Gurban the of Copying 1927. in Azerbaijan in published was M.Magomayev “A zerbaijan T urkic folk songs” noted by U .H ajibeyli and and ajibeyli .H U by noted songs” folk urkic T zerbaijan “A

9 6 1 xlntr mga dictionary mugham Explanatory Explanatory mugham dictionary MUGHAM OPERA. The original opera genre appeared in Azerbaijan Azerbaijan in appeared genre opera original The OPERA. MUGHAM 11) “ rn e el” 11) Te te cmoes derived composers other The Kerem” (1915). ve “Asli Leyla” (1912), ve Banu” arun “H Sohrab” ve Khurshid ve (1912), “Rustam Abbas (1909), “Shah Sanan” (1910), “Sheykh operas: following the to perform on the opera stage. Uzeyir Hajibeyli is also the author of of author the also is Hajibeyli Uzeyir stage. opera the on perform to enlarged the limits of mugham mastery and stimulated the singers singers the stimulated and mastery mugham of limits the enlarged art were created in Azerbaijan. At the same time this event has has event this time same the At composer’s of Azerbaijan. in in foundation art the created and opera were of theatre art created musical base stage of the the on formation formed performance this the him Putting by East. in and created Azerbaijan and art mugham Uzeyir Hajibeyli. The opera “Leyli and M ajnun” based on the the on based ajnun” M and “Leyli opera The Hajibeyli. Uzeyir at the beginning of the 20lh century. It was formed in the activity of of activity the in formed was It 20lh century. the of beginning the at E.M ansurov and A .K arim ov , “A zerbaijan diringi and rangs” rangs” and diringi zerbaijan “A , ov arim .K A and (1986). ansurov E.M m ugham s” (2004), “A zerbaijan deram ed and rangs” (1984) by by (1984) rangs” and ed deram zerbaijan “A (2004), s” ugham m (1983), “Azerbaijan percussion mughams” (1986), “The percussion percussion “The R.Zohrabov (1986), by mughams” tasnifs” percussion “Azerbaijan “Azerbaijan (1968), (1983), mughams” rhythmic Adjoining with mugham dastgahs the examples belonging to other other to belonging examples the dastgahs mugham with Adjoining “Azerbaijan folk rangs” by A .Bakikhanov (1964), “Azerbaijan “Azerbaijan (1964), notebook-1956), 2nd .Bakikhanov A the by by rangs” rangs” folk 1st notebook-1954, folk (the “Azerbaijan “Azerbaijan ov published: ustam and S.R noted also were genres Mirzeferov: “Bayati-Shiraz” and “Humayun” (2003), “R ast” and and ast” “R Elkhan (2003), player tar “Humayun” by the and of published and “Bayati-Shiraz” performance the noted were Mirzeferov: from mughams of Asadullayev Arif writings note the years fits the mastery description of Hajibaba Hüseynov. During 2000 2000 During Hüseynov. Hajibaba of description mastery the fits “Chahargah” (2005), “Shushtar”, “Shur”, “Zabul Segah” (2006). (2006). Segah” “Zabul “Shur”, “Shushtar”, (2005), “Chahargah” (1978) ast” “R mugham the but Mammadov, Yagub singer mugham by N .M am m adov corresponds the m astery description o f the the f o description ugham m astery m The the (1965). ” b corresponds a h a adov “R m am d .M N an by abul” egah-Z “S (1962), “R ast” and “Shahnaz” (1963), “C hahargah” and “H um ayun” years 1970 ayun” um during “H form and vocal-instrumental in hahargah” written “C (1962), (1963), “Shur” “Chahargah” and Nariman by “Shahnaz” and “Bayati-Shiraz” Bakikhanov ast” Ahmed published: “R of were ammadov performance M the from noted and Gurban Primov. During 1960 years the instrumental mughams mughams instrumental the years 1960 During Primov. Gurban dastgah and mugham of form This Guliyev. Tofig vocal-instrumental the reflects composer the writing to note belongs writing note second the “Rast”, it was written from the performances of Zulfu Adigozelov Adigozelov Zulfu of performances the from written But was it “Rast”, V.Krivonosov. musician Russian the by ast” “R mugham the of Gurban Primov. The first of it was noted in instrumental form form instrumental in noted by was it book of first The mentioned Primov. the In performance the Gurban from of given were Alizohrab. writings singer note more the two V. Belyayev of performance noted the mughams “Rast”, “Shur”, “Segah” from the performance performance the from “Segah” “Shur”, “Rast”, mughams the noted of the singer Bilal Yahya; M.Ismayilov noted the tasnifs from the the from tasnifs the noted M.Ismayilov Yahya; Bilal singer the of 0 7 1 MUGHAM RECORDINGS. The first sound recordings of mughams mughams of recordings sound first The RECORDINGS. MUGHAM mughams have been used in order to revive the characters of the the of characters the revive to order in used of been fate have (“The mughams taleyi” “Khanendenin the in and composers the S.Akhundova by by rock”) continued was tradition This genre. this famous performers in the subject of the musical composition. musical the of operas subject the the in In performers genre. famous that from are J.Jahangirov by singer”) the of examples interesting the are “Shah (1916), created Magomayev have Z.Hajibeyov by Muslim by U.Hajibeyli Garib” of “Ashug Ismayil” practice operas. activity mugham the the from advantage “V agif’ by V.M ustafayev and “N atavan” by V. Adigozelov the the Adigozelov V. by atavan” “N and ustafayev V.M by agif’ (“Bride “V gayasi” “Gelin operas the 20th century: the of part second the first time in the East musical history with the invitation of the the of invitation the with history musical East the in time first the company “Gramophone” the voice of Jabbar Garyagdi oglu was was oglu Garyagdi Jabbar of voice For the years. 1900 from “Gramophone” appear company to began recordings gramophone in recorded in 1906 in R iga. L ater A lasgar A bdullayev, Seyid Seyid bdullayev, A lasgar A ater L iga. R in 1906 in recorded M irbabayev, Islam Abdullayev, M ashadi M ammad Farzaliyev, Farzaliyev, and Shushinski ammad M Seyid Behbudov, ashadi M Majid Mahammad, oglu Abdullayev, Kechachi Islam irbabayev, M other singers were invited to Riga, Warszawa, Petersburg, Kiev, Kiev, Petersburg, “Sport-Record”, Warszawa, “Gramophone”, Riga, companies the to by Tbilisi invited Moscow, were singers other creative group of the journal “Musigi dunyasi”. The catalogue of of catalogue The dunyasi”. “Musigi the of journal the part of A group in Museum. and creative Art Musical U.Hajibeyli State State of house Azerbaijan Azerbaijan in of memorial funds saved the music are in the Archive, national recordings of Recordings treasure gramophone valuable most ancient the the As copies. of number were singers these Mostly recorded. were voices their and “Pate” discography” (1900-1940) and that catalogue includes a great great a includes journal the of catalogue group “Azerbaijan creative the that site that Besides and internet information. of in (1900-1940) number placed the were by discography” recordings restored digital been gramophone have recordings gramophone ancient of recording f o level other The kamancha the and Oganezashvili. Primov Sasha Gurban player tar player the by accompanied R ecordings Archive. The electron catalogue o f A zerbaijan zerbaijan A f o catalogue electron The Archive. Sound Discography: State the and Germany museums in the ecordings to R Embassies introduced were singers famous Azerbaijani of joint the with recordings” a with countries foreign in and published Azerbaijan are in DVD performers - CD of mugham of form the recordings the Nowadays study music Scientific-investigation the by held were mughams and France (2003-2005), about 450 CDs with the recordings of the the of recordings the with CDs 450 gramophone about ancient (2003-2005), “The France called and project a had dunyasi” “Musigi too. noted were them of some and recorded other also and oglu were Garyagdi Jabbar by singers mughams tasnifs, and songs Folk attach to Azerbaijan State Conservatoire with the leading of Bulbul. Bulbul. of leading the with Conservatoire State Azerbaijan to attach http://diskografiya.musigi-dunya.az 1 7 1

. xlntr mga dictionary mugham Explanatory Explanatory mugham dictionary MUHEYYER. The part performed after the part “Arag” in the dastgah dastgah the in “Arag” part the after performed part The MUHEYYER. MUKHALIF. The part between “H asar” and “M aglub” in the dastgah dastgah the in aglub” “M and asar” “H between part The MUKHALIF. M U BERRIG E. 1. The p art situated am ong “Shikesteyi-fars” and and “Shikesteyi-fars” ong am situated art p The 1. E. BERRIG U M M UYE. The section perform ed between “M ayeyi-Z abul” and and abul” ayeyi-Z “M between ed perform section The UYE. M Mau”. ahur” “M Chahargah”. “C 2. In Iranian music: The part among “Garache” and “N ahib” or or ahib” “N and “Garache” among part The music: Iranian In 2. Byt-jm ad Gaah” n h dsgh “Rast-Panjgah”. dastgah the in arache” “G and “Bayati-Ajam” Aa” n h dsgh “au” n “Rahab”. and “Zabul” dastgahs the in “Arag” performed between “Salmak” and “Leyli ve M ajnun” in the dastgah dastgah the in ajnun” M ve “Leyli and “Salmak” between performed “Shur”. “M anand-M ukhalif” in the dastgah “Zabul Segah”; the section section the Segah”; “Zabul dastgah the in ukhalif” anand-M “M 2 7 1 EHIKN Oe fte uhm at i Mdl Ages. Middle in parts mugham the of One NEKHJIRKAN. EA 1 Te eod f 2 an uhm i casc ui o ear N of musig classic in mughams main 12 of second “Neva”. The 1. dastgah the NEVA. of part mugham last The NESTERI. part. mugham The episode ental NEHAVEND. instrum small the music: ast E In . NG RA EFIR-FA N NEFIR. Wind musical instrument. The mugham part performed between between performed part mugham The instrument. musical Wind NEFIR. NEY-DAVUD. The mugham part situated between “Bidad” and “Bavi” “Bavi” and “Bidad” between situated part mugham The NEY-DAVUD. NEHOFT. The mugham part situated between “Hezin” and “Gavesht” “Gavesht” and “Hezin” between situated part mugham The NEHOFT. instrument. musical percussion The NAGARA. E. n o h acet idmsclisrmns fAebia. t is It Azerbaijan. of instruments musical wind ancient the of One NEY. performed before “Novruz-araba” from “M uattar” in the dastgah dastgah the in uattar” “M from “Novruz-araba” before performed Rast-Panjgah”. “R Mue” n “aeea” n h dsgh “Humayun”. dastgah the in “Jamederan” and ureh” “M n h dsgh “Humayun”. dastgah the in n h dsgh “Neva”. dastgah the in ons Is oc i vr camn, edr n effective. and tender charming, very is voice Its sounds. There are only three or six holes which definite the height of the the of height the definite which holes six or three only are There consists it form, drum a is It bronze. or cane wood, the from prepared of a tube in 60-70 cm length. There is no mouthpiece in the top. top. the in mouthpiece no is There length. cm 60-70 in tube a of

3 7 1 xlntr mga dictionary mugham Explanatory Explanatory mugham dictionary NOTE LINES. The line consisting of 5 parallel horizontal straight lines; straight horizontal parallel 5 of consisting line The LINES. NOTE NOTE. The sign of different sounds; it is written in the form of circle or or circle of form the in written is it sounds; different of sign The NOTE. NISHIBI-FERAZ. (the literal meaning of the word is “ups and downs”). downs”). and “ups is word the of meaning literal (the NISHIBI-FERAZ. IHPRK Te at n h dsgh “Neva”. dastgah the in part The NISHAPUREK. IHPR Te is pr i te ata “Neva”. dastgah the in part first The NISHAPUR. parts. mugham the of One NIMRUZ. N IIR IZ . In the music of East nations: the part situated between between situated part the nations: East of music the “Neva”. In . dastgah IZ the IIR of N name second The NEVAYI-NISHAPUR. NEVAYI. 1. Any played music part in the style of “Neva” or on the the on or “Neva” of style the in part music played Any 1. NEVAYI. At the same time the extra lines are also used. The name of the the of name according The definite are used. origin also their are and line lines note the on extra the written line. low notes time the same under d) line; the top the At on c) lines; the among b) lines; the it helps to definite the height of the voice. Notes are written: a) on on a) written: are Notes voice. the of height the definite to helps it with line the in place its but sound, the of length the means note the notes are written on it; the lines are numbered from low to top; top; to low from numbered are lines the it; on written are notes the sound. the of the height of the means description 5ruled graphical The added. are signs different blacken, connecting part performed before “Bayati-Isfahan” in the dastgah dastgah the in “Bayati-Isfahan” before performed part connecting “Bayati-Shiraz”. situated between “U shshag” and “Bayati-Ajam” in the dastgah dastgah the in “Bayati-Ajam” and shshag” “U between situated base of “Neva”.2. The song created the honor of Amir Alishir Nevai. Alishir Amir of honor the created song The “Neva”.2. of base 1. The part performed after “Sarenj” in the dastgah “Shur”; the the “Shur”; dastgah the in “Sarenj” after performed part The 1. part the ahur”; “M dastgah the ast”. in “R ilkesh” “D and ishapurek” “N au” “sia” “ii-ai” “iu-iea ad “Nesteri”. and “Takht- or “Firuz-Bineva” “Tagdis” asihi”, “Nizir-Sagir”, “M “Ashiran”, “Buselik”, Kavus”, “Huseyni”, Huseyn”, and sections: “M ayeyi-N eva” , “G ard an iy y a”, “G avesht”, avesht”, “G a”, y iy an ard “G , eva” ayeyi-N “M sections: “Zang-Shotor”, and shiran”, “A “Azerbaijan”, “Bayati-kurd”, Yuni”, “N eh o v t”, “B ayati-R aje”, “H azin ”, “A rag ”, “U shshag”, shshag”, “U ”, rag “A ”, “Zamineyi- azin “H “Rahab”, “Khojasta”, aje”, ayati-R “Mulk-Huseyni”, “B parts “Nishapurek”, following t”, v the o of eh “N consisting “Shikasteyi-Shirvan”. dastgah “Haji and The music: “Afshari” “Shahnaz”, Iranian hatai”, K In “Deramed- 3. asihi”, “Shah “M ishapur”, “Karkuki”, “N useyni”, “H eva”, “N “Buselik”, the of sections: consisting and Shahnaz”, dastgah The parts music: following Azerbaijan In 2. nations; East 4 7 1 NOVRUZ KHARA. One of the 24 parts in classical music of Near Near of music classical in parts 24 the of One KHARA. NOVRUZ mugham. in parts the of One NOVRUZ-BUZURG. UHN AE Te uhm part. mugham The BADE. NUSHIN East Near of music classical in parts 24 the of One SEBA. NOVRUZ the dastgah: mugham “Rast” of prelude The NOYRUZI-REVENDE. Near of music classical in parts 24 the of One NOYRUZ-BAYATI. NUZHE. The stringed instrument discovered by Safiaddin Urmavi. It It Urmavi. Safiaddin by discovered instrument stringed The NUZHE. the word is “N ovruz” - the new day, “Revende” - to begin the the begin nations. to - “Revende” day, new of the meaning - Persian The departure. ovruz” “N is “Bardasht-Rast”. word the part the of name second nations. East egt fte rte vie te leain in ae used. are signs alteration the voices written the of height at nations. East to the key sign at the beginning of the line; in order to specify the the specify to order in line; the of beginning the at sign key the to has 81 strings. It is known that one can get 27 different voices if if voices different 27 get can one that known is It strings. 81 has three of the strings are played in the same unison. same the in played are strings the of three

5 7 1 xlntr mga dictionary mugham Explanatory Explanatory mugham dictionary OUVJ. (the literal meaning of the word is “the highest level of sky”). sky”). of level highest “the is word the of meaning literal (the OUVJ. “Zabul dastgah the in mugham “Segah” of origin The SEGAH. ORTA “Mahur- than higher level one performed mugham The MAHUR. ORTA ORCHESTRA OF AZERBAIJAN FOLK MUSICAL INSTRUMENTS. MUSICAL FOLK AZERBAIJAN OF ORCHESTRA The part sounded in the highest register, carrying the function of of function part). the “Arag” carrying example, register, (for highest tone the in high-pitched sounded part The ae f“ra ea” eoe te oe “mi”. note the becomes Segah” “Orta of base “fa”. note the in becomes ahur” M “Orta of base the case aa, aaa gsa aaa srne - bw ntu ns - ents instrum bow - stringed nagara; gosha nagara, gaval, - If the white string of the tar is tuned up “do” note, in this case the the case this in note, “do” up tuned is ukhalif’. tar the of anend-M “M string part white the the after If performed is it rule a As Segah”. this in note, “do” up tuned is tar the of string white the If Hindi”. him. Later goboy, piano and other instruments were added to this this to added were by written instruments were first other The “Shur” and 1931. and in piano goboy, Hajibeyli “Chahargah” Later him. Uzeyir orchestra by this for created works was orchestra this balabans - ents instrum wind musical as folk such the ents of instrum base the the on includes ed form collective musical The orchestra. time first the For (1,2,3), piano. tar ud, - (dutar-bass), instruments bass-tar ganun, stringed-mediator (1,2), saz contrabass; instruments kamancha, percussion fleyta; goboy, clarnet, orchestra zurna, the tutek, of (1,2,3,4), scheme The notes. the with performing instruments 6 7 1 PER-PERESTUK. The most effective instrumental pacing up and down down and up pacing instrumental effective most The PER-PERESTUK. PERFO M ER. The musicians such as a conductor, a band-master, a a band-master, a conductor, a as such musicians The ER. M PERFO PERFECT HEARING. The ability of specifying the exact height of of height exact the specifying of ability The HEARING. PERFECT PERDE VURMAG. In the practice of playing tar with fingers pressing pressing fingers with tar playing of practice the In VURMAG. PERDE PANJGAH. The part performed after “Arag” in the dastgah “Rast”. “Rast”. dastgah the in “Arag” after performed part The PANJGAH. PASH REV . The genre of the instrum ental music; the instrum ental ental instrum the music; ental instrum the of genre The . REV PASH PERDE. 1. Arrangement of each sound; 2. The part tied to the hand of of hand the to tied part The 2. sound; each of Arrangement 1. PERDE. n h bs o h dsgh “Chahargah”. dastgah the of base the in idea, thoughts and spirits of the composer with their work. their with composer the of spirits and thoughts idea, singer, a pianist, a violinist performing the musical plays reflect the the reflect plays musical the performing violinist a pianist, a singer, u i uuly ep is rfsinl growth. professional its music, helps for usually important it isnot but hearing perfect of existence The voice. the the strings. In this case the voices are not sounded correctly. sounded not are voices the case this In strings. the ntuet 3 Te eiie at ftepa rte frte theatre. the for written play the of part definite The 3. instrument; different names and at the same time it means the voice in the musical musical the in voice the means it time same the at and names different and is worked up. The performers have called the “perde” with with “perde” the called have performers The up. worked is and rld promd eoe ah uhm r dastgah. or mugham each before performed prelude and so on. It is prepared from the intestine of sheep as a thin rope rope thin a as sheep of intestine the from prepared is It on. so and As the position of this part is important in the dastgah “R ast”, the the ast”, “R dastgah the in important is part this of position the As some stringed musical instruments such as tar, saz, dutar, tanbur tanbur dutar, saz, tar, as such instruments musical stringed some ata i msl cle “Rast-Panjgah”. called mostly is dastgah

7 7 1 xlntr mga dictionary mugham Explanatory Explanatory mugham dictionary PROFESSIONAL MUSIC WITH ORAL TRADITION. The highest highest The TRADITION. ORAL WITH MUSIC PROFESSIONAL PISHDERAM ED. 1. The prelude performed for “whole dastgah” by by dastgah” “whole for performed prelude The 1. ED. sound. deep in PISHDERAM plays the performing singer The slowly. sing to 2. PESTKHAN. register; low the in sound deep bass, sing 1. To PEST. PERVANE. The part performed between “Zang-Shotor” and “Ruh- “Ruh- and “Zang-Shotor” between performed part The PERVANE. memory from the master to the disciple, from one performer to the the to performer one from disciple, the to master the from memory form, such kind of performing style shows the vivid importance of of importance vivid the shows style performing of kind of such help the form, with have form, to is oral with art it music pass to means -professional it character, traditional of oral factors important create can performers the laws demanded of limits the based In dastgahs thinking. mugham the performers and singers For great. very tasnif mughams, percussion forms, small with mughams musicians, rl rdto i te eeomn o uhm art. mugham of solo in development the perform in tradition performers oral music Traditional-professional other. the of One art. perfect mugham own in their taste with beautiful schools and styles, thinking rich original talent, traditions, new creating the high of product the are considered are genres system these mode of hard the on development musicians and and singers of formation role professional The of appearance, the considered. activity in are genres the art, other mugham and trainings, tradition; special oral having with art singer of the music Azerbaijan of level the before part instrumental percussion The 2. singers; of group the base of mugham. of base ancient the in “Rast-Panjah” dastgah music. the of classical beginning the at Afza” 8 7 1 RAST MEGAM. The 1st of the seven main modes in Azerbaijan music music Azerbaijan in modes main seven 1st the of The MEGAM. RAST RAST. One of the 12 mughams of classical music of Near East nations. nations. East Near of music classical of 12mughams the of One RAST. RAK. 1. The episode between the part “P anjgah” and the section section the and anjgah” “P part the between episode The 1. RAK. omd n hs oe r bsd n hs stages. those on based are mode this in formed cord; the sound row consists of ten stages. The 4th, 6th, 7lh, The 8lh stages stages. ten of consists row sound the cord; of the sound row of the mode constists the base of parts of mugham mugham of parts of base the constists mode the of row sound the of “R ast”; the musical examples - folk songs, dances, ashug melodies melodies ashug dances, songs, folk - examples musical the ast”; “R tetra three with formulas tune 1-1-1/2 is structure Its (U.Hajibeyli). “Dilkesh”), “K hojasta”, “Khavaran”, “Arag”, “Panjgah”, “Rak”, “Rak”, “Panjgah”, “Arag”, (sometimes asihi”. “M “Vilayeti” and “Khavaran”, “Amiri” “Huseyni”, hojasta”, “K “Ushshag”, “Dilkesh”), ast”, “R Ravende”, In Azerbaijan music: the dastgah consisting of parts “Novruz- “Novruz- parts of consisting dastgah the music: Azerbaijan In fte uhm. “Rast” mughams. the of The ancient musicians were called the mugham “Rast” the mother mother the “Rast” mugham the called were musicians ancient The “Rak-Khorasani” and “Rak-Hindi” sections the “Khojeste” part the music: as a rule at the end of the dastgahs “R ast” and “M ahur” ahur” “M and ast” “R dastgahs the of end the at rule a as music: called “Rak-Abdulla”. As a matter of fact “Rak-Abdulla”, “Rak- “Rak- “Rak-Abdulla”, fact of melody. matter a As classical ancient “Rak-Abdulla”. the In called 2. ast”; “R after dastgah the variants in other the performed to due are “Rast”; dastgah the in “Khavaran” Khorasani” and “Rak-Hindi” are the different variants of the same same the of variants different the are “Rak-Hindi” and section the Khorasani” in stay to necessary was it part) last the performing (after

79 17 xlntr mga dictionary mugham Explanatory Explanatory mugham dictionary REMEL. Musical measure. It has many kinds. These kinds are classified classified are kinds These kinds. many has It measure. Musical REMEL. Azerbaijan in sections and parts the of consisting dastgah The REHAB. “Chahargah”, dastgah the of end the at mugham percussion The the REJEZ. or singer any by plays performed of collection The REPOITOIRE. RAVENDI. The mugham part in the dastgahs “R ast” and “Humayun” “Humayun” and ast” “R dastgahs the in part mugham The RAVENDI. Azerbaijan in mugham “Rast” of name second The RAST-PANJGAH. RAST M UG H AM N O TES. The mugham “Rast” has been noted in in noted been has “Rast” mugham The TES. O N AM H UG M RAST RAST M UG H AM FAM ILY . The mughams created in the mode of of mode the in created mughams The . ILY FAM AM H UG M RAST ui, Srn” “hstr, MseiSgl ad “Suzi-Gudaz”. and “Masnevi-Sagil” “Shushtar”, “Sarenj”, Yuni”, “Bayati-turk”, “Uzzal”, “Tarkib”, ayun”, “Hum ahab”, “R music: “Mensuriyye”. before performed part the group. theatre music. Iranian in dastgahs main the of one is mugham This music. codn t te eiie ue. n rba-rna cascl music classical Arabian-Iranian In rules. definite the to according “Ashiran”, “Arag”, “Azerbaijan”, “Shahnaz”, “Bagdadi”, “Hijaz”, music. East modern in mugham symphonic the composed has has Niyazi mugham “Rast” dastgah 2005), mugham (Baku, Asadullayev A. by noted was the of performance the was from 1963), ancient (Baku, performance the and Bakikhanov’s N.Mammadov folklore by Ahmed music noted 1971”), “About Moscow, book writings, the in published was “Zang-Shotor”, “Osmani”, “Bayati-Kurd”, “Bayati-Shiraz”, “Haji “Haji “Bayati-Shiraz”, “Bayati-Kurd”, “Osmani”, “Bal-Kabutar”, averannahr”, “Zang-Shotor”, “M in-Khara”, “Zam “Bayati-Gajar”, this of base the On much. very activity composer performance in Mansurov used Mirzeferov’s Bahram been Elkhan player player tar tar the the 1978), and Hüseynov (Moscow, Hajibaba singer Adigozelov Zulfi singer the Baku), 1936, (in T.Guliyev by Niyazi by noted was noted G.Primov’s was handwritting), player performance 1928, oglu’s (in tar Garyagdi The M.Magomayev Jabbar by times. singer the few noted a was performance performances different Rat (n 1949). (in ast” “R it of parts some (handwritting, Primov Gurban player performance tar the M.Mansurov’s and player tar the handwritting), 1935, (in are differed from each other due to their character, content and and content character, their to due other each tonality. from differed are alike to each other according to their subject, at the same time they they time same the at subject, their to according other each to alike “M ahur-H indi”, “O rta-M ahur”, “Bayati-G ajar”, “D ugah” are are ugah” “D ajar”, “Bayati-G ahur”, rta-M “O indi”, ahur-H “M “R a st” form s “R ast m ugham fam ily”; the mughams such as as such mughams the ily”; fam ugham m ast “R s form st” a “R 0 8 1 U-LAVH Te is pr i te ata “Dugah”. dastgah the in part first The in RUH-UL-ARVAH. “Chahargah” dastgah the of parts last the of One RUBEND. ROOT. The main system is shown according to the comparison with with comparison the to according shown is system main The ROOT. RUBAB. The stringed musical instrument. It was used in music life of of life music in used was It instrument. musical stringed The RUBAB. traditional oral Azerbaijan in genre music instrumental The RENG. eitr rprd rmte on fte cattle. the of horn the from prepared mediator zrajn ui o h 19th century. the of music Azerbaijan its to according performed is definite the mugham in given each are root. the words, music other mughams of In Azerbaijan base roots. In the of recordings. consisting note modes with instruments musical strings are also connected. Rubab strings are sounded with a little little a with sounded are strings extra Rubab sometimes but connected. strings, also are main 3 has strings Rubab differently. called is temperate has been accepted. It is accepted as a real sounding of of sounding real a as equal accepted is the It with voices 12 accepted. with been root has The temperate quantity. mathematical the dastgahs. mugham of content the in or plays melodic structure. The genre “reng’ is performed as the independent independent the as performed is “reng’ various genre sized, The structure. metro-rhythmic melodic punctual the has It music. professional so on. Sometimes the same rubab in the same kind and construction and construction and rubab kind same afghan the spread in the rubab rubab, same with the gashgar Sometimes named is rubab, on. so kind tajik Each example: for kinds. some region, has Rubab Asia. all Near East nations. Now basically it is liked by musicians of Middle Middle of musicians by is liked it basically Now nations. East Near all “remel-sagil”. ’and “remel-khafif parts: two has “remel” measure the n zrajn ui h maue rml i as ue vr much. very used also is “remel” measure the music Azerbaijan In

181 xlntr mga dictionary mugham Explanatory Explanatory mugham dictionary SEGAH MUGHAM FAMIUY. “Segah” is one of the most famous and and famous most the of one is “Segah” FAMIUY. MUGHAM SEGAH SEGAH MUGHAM. One of the 24 mughams in music of Near and and Near of music in mughams 24 the of One MUGHAM. SEGAH performer. Musician, SAZENDE. SARANJ. The part situated between “Hijaz” and “Nishibi-Feraz” in in “Nishibi-Feraz” and “Hijaz” between situated part The SARANJ. instrument. musical percussion stringed, The SANTUR. a cetd h priua tnlt sse i itself. in system tonality particular the created has according to their tonality and that is why the mugham “Segah” “Segah” differed mugham are the why is “Segah” that and mugham the tonality to their to belonging according s ugham m All was the famous master of this mugham, this mugham was named as named was mugham this “Yetim of mugham, this of variant master the famous the was recordings gramophone ancient the among Segah” performed by Islam Abdullayev. Generally as I.Abdullayev I.Abdullayev as Generally meet Abdullayev. can Islam One by Segah”. performed Segah” “Hashim Segah”, “Zabul variants some Segahi”, are Huseyn There music. Azerbaijan in dastgah monumental s “Segah Islam”. All variants of “Segah” were sung in his repertoire. repertoire. his in sung were “Segah” of variants All Islam”. “Segah “Mirze Segah”, “Kharij Segah”, “Orta Azerbaijan: in “Segah” of There are some variants of “Segah” in mugham art: “Zabul Segah”, Segah”, “Zabul art: mugham in “Segah” of variants some are There Kai Sgh, Mre üen Segah”. Hüseyn Azerbaijan. “Mirze in Segah”, mughams “Kharij famous the of One nations. Asia Middle “Shur”. dastgah the 2 8 1 HMAH GA EIG. h mscl otc meetings poetic musical The EETINGS. M UGHAM M AKHI SHAM SHAKHE. The totality of mugham parts based on the mode of the the of mode the on based parts mugham of totality The SHAKHE. SH A H N A Z. The small mugham. In the practice of the 19th century 19thcentury the of practice the In mugham. small The Z. A N H A SH SHAH PERDE. The tunes sounded in taut stringed musical instruments. musical stringed taut in sounded tunes The PERDE. SHAH strings. seven with instrument musical The SENJ. dastgah the to belonging mugham percussion The SEMAYI-SHAMS. E. n mldc ie omn temsc texture. music the forming line melodic Any SES. the in “Muye” and “Dashti” between situated part l.The strings. three SELMEK. with instrument musical ancient The SETAR. HH HTI Te at ewe “blhp ad Aebia” in “Azerbaijan” and “Abulchap” between part The KHATAI. SHAH SEGAH MUGHAM NOTES. The mugham “Segah Zabul” belonging belonging Zabul” “Segah mugham The NOTES. MUGHAM SEGAH uhm “Shur”. “Dashti”, mugham intonations. dastgah same the of branch the in and dastgah same time lyric and effective. One of the six tunes of East nations in nations East of tunes Ages. six the of Middle One effective. and lyric time same “Abu-Ata” and other small mughams belong to the family of the the of family the to belong mughams small other and “Abu-Ata” of three parts: “Shahnaz”, “D ilkash”, “Zil-Shahnaz” (“Shaddi- (“Shaddi- the at passionate, “Zil-Shahnaz” excited, is mugham ilkash”, “D this of music The “Shahnaz”, Shahnaz”). consists parts: structure Its three “Shur”. family of mugham the belongs It mugham. mugham, after “Vuzuhul-Argam” it has become the small volume volume small the become has it “Vuzuhul-Argam” after mugham, mastery it was an independent mugham dastgah and the section of of section the and dastgah mugham independent an was it mastery rae “ea smhn” n h bs o hs uhm (2005). mugham this of has base the Adigozelov on V. (1965), activity. symphony” “Segah composer in .Bakikhanov used A created also of is mugham This performance the from adov m am .M N “Shur”. As a rule it is performed before “Zemin-Khara” or after after or “Hijaz”). “Zemin-Khara” part the before (before performed is it “Shikesteyi-Fars” rule a As sections “Shur”. the “Shur”. between dastgah the part in the Nazi” music: “Molla East and In 2. “Gerayli” “Shur”; dastgah E.Mirzeferov’s performance was noted by A. Asadullayev (2006). (2006). Asadullayev A. by noted was performance E.Mirzeferov’s M.Mansurov of performance the from “Zabul” mugham the noted h dsgh Sanz i Aebia msc ahg ui form. music ashug music; Azerbaijan in “Shahnaz” dastgah the (1936), the instrum ental mugham “Segah Zabul” was noted by by noted was Zabul” “Segah was mugham Guliyev T. ental instrum composers. the by (1936), noted was “Segah” family the to

83 18 xlntr mga dictionary mugham Explanatory Explanatory inugham dictionary SHARG CONCERTS. The name given to the performances of musicians musicians of is performances the to given meaning name The literal Its CONCERTS. SHARG mugham. of part The SHAKKI-SHAHNAZ. SHADDI-SHAHNAZ. The part of mugham. “Shadd” is called the high- high- the iscalled “Shadd” mugham. of part The SHADDI-SHAHNAZ. belonging genre musical professional Tajik Uzbek, SHASHMAKOM. Aebiain suet. s h porm of Sag concerts” “Sharg f o program the As students. (Azerbaijanian) on were to help pecuniary aid especially the poor M uslim uslim M poor the especially aid pecuniary so and help Tbilisi to St.Petersburg, were Moscow, in on held concerts those of aim pitched tone of a m elody, it gives the high tone meaning of of meaning tone high the gives it elody, practice. m a of tone pitched and singers in musical sketches at the end of the 19th century. The The 19th century. the of end the at sketches musical in singers and Sanz wt “suspicion”. with “Shahnaz” “Shahnaz”. Sometimes it is called “Zil-Shahnaz” in the mastery mastery the in “Zil-Shahnaz” called is it Sometimes “Shahnaz”. composition “Shashmakom” consists of 6 large independent plays: plays: independent large 6 of consists “Shashmakom” composition (makoms). Nowdays Shashmakom has two kinds: “Bukhara” and entirely. and noted “Bukhara” been has kinds: two Shashmakom has “Kharazm”. Shashmakom Nowdays (makoms). musical The 18th century. the in formed was It Ages. Middle the to Burk, Ros” “ vo”, Dugokh” “eoh, Iok” k “Iro “Segokh”, ”, h k o g u “D , ” o av “N st”, o “R uzruk”, “B hwd s model. a as showed Ardabilli Bulbuljan, Isi, Mashadi Husu, Haji as such musicians students of M ahmud Aga. It is not accidental that the name of of and name the remembered are that school accidental musical not the is Shamakhi were It and Humayi Aga Aga. and Mahmud ahmud M of Mehemmedgulu students Safiyarov, Davud Singers Shukur, of Caucasian. of school area a and whole were the in musicians meetings musicians His the young for music. the ous East mastership invited fam classical in also The He them Aga. trained meetings. Mahmud of musical guests those attended also etc. interesting. very is it Iran, about information others’ and Gagarin painter and musicians such as Mirze Mehemmedhesen, Mehdi, M abud, abud, M Mehdi, Mehemmedhesen, Mirze as such musicians and favorite the were others and oglu Garyagdi Jabbar Sadigjan, Sattar, Garabag, Tbilisi, from as such Russian places different Duma, from Aleksandr musicians The writer French The presents. place. valuable his with in guests conquerors the awarded and house proper In the second part of the 19th century many travelers usually were were usually travelers many 19th century the of part second the In often organized the competition of singers in the special hall of his his of He hall Shirvani. special meeting. the in that Azim singers of of Seyid members by the competition of the akhi “Beytus- organized Sham sponsor meeting a often in was ed literary Aga form other Mahmud also the Shirvan in was periods an profession took Sefa” those singing of meetings During those development and the region. in 19th century part the of important part second the in were organized by the famous landlord Mahmud Aga in Shamakhi Shamakhi in Aga Mahmud landlord famous the by organized were 4 8 1 SHUR. One of the main mughams in Azerbaijan folk music. The root root The music. folk Azerbaijan in mughams main the of One SHUR. SHOBE. The complete and independent part due to the melodic and and melodic the to due part independent and complete The Shikeste. of SHOBE. kinds the of One SHIKESTESI. SHIRVAN SHIKESTE. The precession mugham in the mode “Segah”. Its size is size Its “Segah”. mode the in mugham precession The SHIKESTE. SHIKESTEYI-FARS.The central part created on the 5th stage of some some of 5th stage the on created part central SHIKESTEYI-FARS.The SHARG GEJELERI. The name of concerts with large programs held held programs large with concerts of name The GEJELERI. SHARG Azerbaijan folk songs, dance melodies and other instrumental forms instrumental other and melodies dance songs, folk Azerbaijan activity, many of ashug songs are in the root of “Shur”. Usually Usually “Shur”. of music root ashug in the in place are songs portant im ashug an of takes many “Shur” activity, mugham the of dastgah. mugham of point mode 2/4. It has some kinds: “Garabag shikestesi”, “Kesme shikeste”, shikeste”, “Kesme shikestesi”, “Garabag kinds: some has It 2/4. Sivn hksa ad o on. so and Shikasta” “Shirvan A.Hagverdiyev. In 1902 the first “Sharg concert” in Baku was also also was Baku by in over concert” compiled was “Sharg wedding” first concert the 1902 The “Azerbaijan In concert. A.Hagverdiyev. performance that musical to the invited with were Gulabli from the and groups trio in best The organized A.Hagverdiyev. was writer the concert of “Sharg initiative first The name. that with called uhm oe fr xml: “hr, Sgh, Dahi ad so and ashti” “D “Segah”, (“Shur”, example: on.) for mode, mugham a lot o f audience. These concerts take the im portant role of of role portant im the art. mugham take of concerts propaganda and These immortalizing audience. developing, f of o lot tradition a The concert. that in part took again was Mirbabayev Abdullayev Alasgar Seyid Baku of program and singers concert famous the same and the Shusha in shown A.Hagverdiyev, by organized oglu Najafgulu and Kechachi Abbasgulu ashugs oglu, (Sadigjan), well-known oglu the aryagdi Asad G Sadig Zeynal, Mirze Mashadi Jabbar Abdullayev, as Gasim such Mehemmed, singers famous were concerts those them differ concerts to musical melody) camera and rhythmical symphonic (national from tasnifs and mughams “Mugham concert”, “Mugham akhshami” nowadays and attracts attracts and nowadays akhshami” names the “Mugham with concert”, continued being are “Mugham concerts) (east concerts” “Sharg the with 1901 in Azerbaijan in Shusha in theatre” with “Khandemirov’s groups trio and singers of performances the of consisting hyiy eiyt” “ulm hrtbescey n 97i Baku. in 1907 in society) “Sharg charitable first The (“Muslim” gejeleri”. jemiyyeti” kheyriyye “Sharg concerts the in organized were gejesi” was held for the poor people by the organization “Muselman “Muselman organization the by people poor the for held was gejesi” performances The Azerbaijan. in 20th the century of beginning the at of singers and ashugs, the small theatre performances and dances dances and performances theatre small the ashugs, and singers of

5 8 1 xlntr mga dictionary mugham Explanatory Explanatory mugham dictionary SHUSHTER. The small dastgah including the parts “Bardasht”, “Amiri”, “Amiri”, “Bardasht”, parts the including dastgah small The SHUSHTER. “Dilkash”, “Shahnaz”, parts the including Mugham SHUR-SHAHNAZ. SHU R M UGHAM N O TES W RITIN G . The mugham “Shur” was was “Shur” mugham The . G RITIN W TES O N UGHAM M R SHU mode are based the same stages. The sound row of “lya” “Shushtar” “Shushtar” “lya” of row sound The mode: stages. same the based are mode tetra cord style, the sound row is 8 stages, the 6th stage is tonic tonic is 6th stage the stages, 8 is row sound the style, cord tetra base of mugham “Shushtar”, the music examples created in this this in created examples music the “Shushtar”, the contains mugham mode of of two row base with sound the 3rd, of formula 6th, 7th The stages tone stage. 1/2-1-1/2 is structure Its music. Azerbaijan Sad-hha” n Su” mode. “Shur” in “Shaddi-Shahnaz” hs uhm (1948). mugham this “Shushtar”, “Tarkib”. “Shushtar” is one of the 7 main modes in in modes main 7 the of one is “Shushtar” “Tarkib”. “Shushtar”, symphonic mughams “Shur” and “Kurd-ovshari” on the base of of base the on the “Kurd-ovshari” created and Amirov “Shur” Fikrat mughams composer. of applied is symphonic activity mugham the This in (2006). much very E.Mirzeferov of performance the in noted in the instrumental form by N.Mammadov in the performance performance the in N.Mammadov by form instrumental the in noted of A.Bakikhanov (1962), and it was also noted by A. Asadullayev Asadullayev A. by noted also was it and (1962), A.Bakikhanov of oe e “Shur”. Re mode row is 10 stages, the 4th stage is tonic stage. The sound row of the the of row sound The stage. tonic is of 4th stage the consists stages, 10 structure is Its row (U.Hajibeyli). music Azerbaijan in modes “Sarenj”, “Nishib-Feraz”. The mode “Shur” is one of the 7 main main 7 the of ijaz”, “H one is hara”, “Shur” in-K mode “Zam The “Shur- “Nishib-Feraz”. “Shikesteyi- “Shamayi-Shams”, Yuni”, “Sarenj”, “Haji shiran”, (“Bayati-Turk”), “A “Selmek”, ars”, F “Bayati-Gajar” aye”, content “M the “Buselik”, in are “Shur”: sections Shahnaz”, and dastgah parts the following of the form laconic In ga b cmprsn te dsgh (SmaiSa ”, s” ayi-Sham (“Sem dastgahs other parison com by s ugham m in fact belong to the mugham “Shur”. “Shur” has percussion on.). so and percussion has “Arasbari” “Shur” aani”), (“M “Shur”. “Osmanli” mugham “Ovshari”, dastgah the to independent the belong considered fact in “Bayati-Turk” “Dashti”, ta”, A 1-1/2-1 ton formulas three tetra cord connecting method; its sound sound its method; connecting cord tetra three formulas ton 1-1/2-1 greatest and the m ost m onum ental dastgah am ong the other other the “Abu- ong am “Shur-Shahnaz”, dastgah as such ental dastgahs onum the m some considered ost is m Though “Shur” the dastgahs. dastgah and The “Shur”. greatest mugham the of root (“jangi”, “gahramani”, “koroğlular” and so on) are created in the the in created are on) so and “koroğlular” “gahramani”, (“jangi”, 6 8 1 SYM PHONIC MUGHAM. One of the genres in Azerbaijan music. It It music. Azerbaijan in genres the of One MUGHAM. PHONIC SYM mastery mugham in singer the - soloist the performer; solo A SOLOIST. only by performed entertainment or dance music, of piece A SOLO. SINGING. The art of singinf vocal; being one of the ancient kinds of of kinds ancient the of one being vocal; singinf of art The SINGING. US. h wn mscl ntuet rprd rm h reed. the from prepared instrument musical wind The SUMSU. SONG. The form of vocal musical art connecting the music character character music the connecting art musical vocal of form The SONG. was “Shushtar” mugham The NOTES. MUGHAM “SHUSHTAR” F.Amirov “Gulustan Bayati-Shiraz”, T.Bakikhanov “Hum ayun”, mughams. ayun”, “Hum symphonic other and T.Bakikhanov “Bayati-Shiraz”, “Rahab” Bayati-Shiraz”, composed “Neva”, has composed “Gulustan has Alasgarov S. Niyazi F.Amirov genre. ast”, “R this used mugham have the composers Azerbaijan m ugham m elodies, variety have been also applied. M any of of any M applied. also been have variety elodies, m ugham m time, the methods of the symphonic working in the development of of development the in working symphonic the of methods the time, little by little rising growth of principle the is genre the of character belonging the character of mugham dastgah, its com positional positional com its same the at dastgah, saved, been have line mugham movement of dramaturgical character structure, the belonging base of this genre in Azerbaijan sym phonic music. The main main The music. phonic sym the were they Azerbaijan and in genre the “Kurd-Ovshari” this created and of Amirov F. “Shur” base plays mughams of materials symphonic music and characters oc. ign cn e oo esml ad hrs om. ign is accompaniment. Singing forms. instrumental chorus the by and ensemble sounded solo, usually be can Singing voice. noted in the instrumental form by A. Asadullayev in the performance performance the in Asadullayev A. by form instrumental the in noted perform s the song to the accom panim ent of the instrum ental ental instrum the of ent panim accom the to song the s perform remarkable. are episodes different figurative- the delivering of habits the on based is it mastery music was created by Fikrat Amirov in 1948. Basing the composition composition the Basing 1948. in Amirov Fikrat by created was ensemble. in kamancha and tar of solo solo the the of The but solo, performance as ensemble. the widely in ensemble portant applied im is is mugham art p In singer instruments mastery. different portant in mugham im in mugham most of The performance person. one musician’s of the help the with composition musical of subject aruistic with the poetical melody. The vocal-instrumental episode based on on based episode vocal-instrumental The melody. poetical the with fEMreeo (2006). E.Mirzeferov of h itntos fsm at n h dastgahs. the in parts some of intonations the

7 8 1 xlntr mga dictionary mugham Explanatory Explanatory m ugh am dictionary UE. h id ntuet rprd rm h wood. the from prepared instrument wind The TUTEK. TASNIF. The little song with accurate and constant sizes performed performed sizes constant and accurate with song little The TASNIF. TARKIB. The second part in the mugham “Shushtar”, the part between between part the “Shushtar”, mugham the in part second The TARKIB. tune. song, Melody, TERANE. TAGSIM. 1. The free improvisation on the main base; 2. Mugham or or Mugham 2. base; main the on improvisation free The 1. TAGSIM. tone. high-pitched Very TAKHNIS. AI. pruso mscl instrument. musical percussion A TABIL. TARZAN. The performer of the instrument tar; a professional musician musician professional a tar; instrument the of performer The TARZAN. TAR. 1. The taut string musical instrument. It has spread in Iran, Middle Middle Iran, in spread has It instrument. musical string taut 1.The TAR. between the parts of dastgah. of parts the between uhmpr n uks music. Turkish in part mugham Suha” n “za” n h dsgh “Humayun”. dastgah the in “Uzzal” and “Shushtar” o pr o h hn, e epd o s tr atr tcnqe; 2. techniques; mastery tar use to helped he hand, the of part top efrig s slit r n accompanier. an or soloist a as performing rm 3 String. 3. Drum; strength the voice of tar; tied the extra curtain (called zabol) in the the in zabol) (called to curtain the scientific- order extra in of the strings changed tied base of tar; the oglu of number on voice the sad the A tar increased strength ent Sadig He instrum irze principles. M musical acoustic rt of a music construction representative construction. famous zerbaijan the 19th A structure, century its the of of to part second according the tar During Iranian from differs tar Asia, Dagestan and in other neighboring countries. But Azerbaijan Azerbaijan But countries. neighboring other in and Dagestan Asia, 8 8 1 UD. The ancient stringed instrument performed with the mediator by by mediator the with performed instrument stringed ancient The UD. UZZAL. The high-pitched tone part situated at the end of mugham mugham of end the at situated part tone high-pitched The UZZAL. Near of music classical of 12mughams main sl the l of The USHSHAG. UST MIZRAB. In the practice of tar mastery the method of touching touching of method the mastery tar of practice the In MIZRAB. UST N Vie sud vcl voice. vocal sound, Voice, UN. N ear East nations. It has spread in A rab countries, Turkey and and Turkey countries, rab A in spread has It nations. East ear N Iran. During the centuries the instrument ud has been amended and and amended been has ud instrument the centuries the During Iran. its construction has been changed. The modern instrument ud is a a is ud instrument modern The changed. been has construction its musical instrument with six strings. Five of them are connected connected are them of Five strings. six with instrument musical fe “hvrn pr i te ata “Bayati-Shiraz”. dastgah the in part “Khaveran” after ast”. “R dastgah East nations; 2. One of the sections performed in the base of the the of base the in performed sections the of One 2. nations; East the mediator on the strings each time only from top to bottom. to top from only time each strings the on mediator the double, but the sixth is connected alone. The arrangement and order order and arrangement The alone. isconnected sixth the but double, u te as tig ae once fo sides. from connected are strings bass the but of the strings are very strange: the melodic strings are in the middle, middle, the in are strings melodic the strange: very are strings the of

9 8 1 xlntr mga dictionary mugham Explanatory Explanatory mugham dictionary YETİM SEGAH The mugham performed in sad mood on the base base the on mood sad in performed mugham The SEGAH YETİM YEDI-HASAR. The section situated between “Arag” and “Ashig-gush” “Ashig-gush” and “Arag” between situated section The YEDI-HASAR. VILAYETI. One of the central parts performed in the dastgahs “Rast” “Rast” dastgahs the in performed parts central the of One VILAYETI. AI. h acet ecsin mugham. percussion ancient The VAMIG. in the dastgah “Zabul Segah”. ё ё ё Segah”. “Zabul dastgah the in n Mau . ahur M and vay ea . Segah ivhary 0 9 1 --- — 0 *—^ AG-HTR (h ltrl enn o h wr i “tinkling”) is word the of meaning literal (The ZANGI-SHUTUR. ZAMIN-KHARA. (The literal meaning of the word is “rocky place”) place”) “rocky is word the of meaning literal (The ZAMIN-KHARA. ZABUL. 1. In Azerbaijan classical music: The part situated between between situated part The music: classical Azerbaijan In 1. ZABUL. ZABUL SEGAH. The dastgah (system) connecting the following parts: parts: following the connecting (system) dastgah The SEGAH. ZABUL AR A id uia instrument. musical wind A ZAMR. n “Neva”. and dastgah “D ugah”; 2. Before this p art was perform ed between between ed perform was art p this Before 2. ugah”; “D dastgah “A shiran” and “K arkuki” in the dastgahs “R ast”, “C hahargah” hahargah” “C ast”, “R dastgahs the in arkuki” “K and shiran” “A religious rituals the elegies are composed on the base of “Zamin- “Zamin- of base the on composed are elegies the rituals religious very plaintive, languishous and effective intonation. That is why in why . is That hara” a K has intonation. mugham effective This and “Shur”. languishous mugham plaintive, the very in “Samayi-Shams” after 1. The part situated between “Rak” and “Arag” at the end of the the of end the at “Arag” and “Rak” between situated part The 1. “Maverannahr” in the dastgah “Chahargah”; 2. The part performed performed part The 2. “Chahargah”; dastgah the in “Maverannahr” “R a st” ; the p a rt situated between “M ansuriyye” and and ansuriyye” “M between situated rt a p dastgah the the in ; averannahr” “M st” a and “R “Bayati-Gajar” between situated “M ansuriyye” and “Rak-H isar” in the dastgah “R ast”; the part part the ast”; “R dastgah the in isar” “Rak-H and ansuriyye” “M Ajam” in the dastgah “Humayun”; b) The part situated between between situated part The b) “Bayati- and “Humayun”; “Uzzal” between dastgah the situated in part Ajam” The a) music: Iranian “Segah” and “Y edi-H asar” in the dastgah “C hahargah”; 2. In In 2. hahargah”; “C dastgah the in asar” edi-H “Y and “Segah” sr, “Ashig-Gush”. asar”, H 1. In A zerbaijan classical music: the part situated between between situated part the music: classical zerbaijan A In 1. Bd” n “aeiSgr i te ata “Chahargah”. dastgah the in “Mayeyi-Sagir” and “Badr” “M akhlug”, “Shikesteyi-fars”, “M urebbige”, “A rag”, “Yedi- “Yedi- rag”, “A urebbige”, “M “Shikesteyi-fars”, akhlug”, “M “M ayeyi-zabul”, “M uye”, “M anendi m u khalif”, “Segah”, “Segah”, khalif”, u m anendi “M uye”, “M ayeyi-zabul”, “M

191 xlntr mga dictionary mugham Explanatory GLOSSARY ------^

A Baki mugham mejlisleri 135 Bal-Kabutar 136 Abulchap 131 Balaban 136 Afshari 131 Bakhtiyari 136 Alet 131 Bam 136 Aletshunaslig 132 Barbat 136 Alt mizrab 132 Bardasht 136 Amiri 132 Barmag 136 Arachalgi 132 Bas aletler 137 Araq 132 Bas tar 137 A razbari 132 Basic tone 137 Arganun 132 Basit 137 Aruz vezni 132 Bayati 137 Asas pilleler 133 Bayati-Ajam 137 Ashig-Gush 133 Bayati-Isfahan 137 Ashikh 133 Bayati-Kurd 137 Ashiran 133 Bayati-Gajar 137 Avaz 133 Bayati-Raje 137 A vazat 133 Bayati-Shiraz megami 137 Avazi-nagis 133 “Bayati-Shiraz“ mughami 138 Avazi Khosh Ulu mugham 133 “Bayati-Shiraz“ mugham 138 Avaze 133 notes

A vazekhan 133 Bayati-turk 138 dictionary mugham Explanatory Ayag etme 133 Beste-Nigar 138 Azerbaijan 133 Beytus-Sefa 138 Azerbaijan folk music basis 134 Bidad 139 Bogaz 139 Buselik 139 Buzurg 139 В

Bab-Tahir 135 c Bagdadi 135 Bahr-nur 135 Chahargah megami 140 Bahr 135 Chahargah mughami 140

1 9 5 Explanatory mugham dictionary UHE. mediator. A ZUKHMET. ZUMZUME. To sing the favorite music slowly. It is mostly used in the the in used mostly is It slowly. music favorite the sing To ZUMZUME. UN. h wn isrmn rprd rmtewo. hr ae 7 are There wood. the from prepared instrument wind The ZURNA. ZIRVE. 1. The top of the interval; 2. The top of the melody. the of top The 2. interval; the of “Shur”. top The 1. dastgah the of ZIRVE. beginning the at section small The ZIRKESH. ZIRAFKAND. The 7th of the main 12 mughams of classical music of of music classical of mughams 12 main 7ththe of The ZIRAFKAND. tone. high-pitched The ZIL. ZANGULE. 1. The 9th of the main 12 mughams of classical music of of music classical of mughams 12 main the 9th of The 1. ZANGULE. ZARBI MUGHAM. Azerbaijan original folk music form consisting consisting form music folk original Azerbaijan MUGHAM. ZARBI process of mastering the melody of the music. the of melody the mastering of process on. so and zurna”, “ajami zurna”, “gaba zurna”, “shahabi zurna”, “jure zurna” zurna” “jure zurna”, “shahabi “arabi zurna”, zurna”, “asefi “gaba as: such zurna”, kinds “ajami many the zurna”, are had they during times it, Zurna of definite sidein fingers back the performances. the with in opened hole a or closed and usually section front the in holes Near and Middle East nations. East Middle and Near with the instrumental escort, for example: “Heyrati”, “Shikeste”, “Shikeste”, “Heyrati”, on. so example: for escort, instrumental the with “Mensuriyye”, “Keremi”, “M aani”, “Ovshari”, “A razbari” and and razbari” “A “Ovshari”, aani”, “M “Keremi”, music the “Mensuriyye”, point from sized rhythmic constant the and on to accurate the rhythm and according part changeable vocal the and improvisation of free difficult the of the base performed the mugham the of tricks adornment and ornamental the of One 2. nations. East Near sd n zrajn oa msc activity. music vocal Azerbaijan in used 2 9 1 GLOSSARY Explanatory mugham dictionary Eser instruments musical folk Ensemble of Azerbaijan Azerbaijan of Ensemble Ensemble lg (Ağı) Elegy E utar D Dugah Dulogiya Duettino Duet Diringi Dilruba Dilkash Dashti Dastgah Deramed af D D Culmiation part Connecting Conductor Composer Classic Bayati Choban Chagana Chang Chakavak Chanag hli ltei fesilesi aletleri Chalgi mizrab Chahar Caagh mga notes mugham “Chahargah” 146 145 145 145 144 144 144 144 144 144 144 143 143 143 143 143 142 142 142 142 142 142 141 141 141 141 141 141 141 6 9 1 urz 153 Gulriz uh 153 152 Gushe record Gramophone oh ngr 152 152 nagara Gosha gafiye Gosha hzl 152 Ghazal eihe 152 152 Gezishme Geside er 152 151 151 151 Gerre Gerai Gemensiz a aynatm G aa 151 Gaval tr 151 151 atar-Bayati G atar G adnye 151 151 Gardaniyye shikastasi arabag G aaa mga meig 150 149 meetings mugham Garabag school mugham Garabag Gaaa snes 150 singers” arabag “G au 149 149 gina Gana, Ganun ao 149 Ganon Cuau Hmyn 149 Humayun) (Caucasus f 149 149 Humayunu Gafgaz af G ih rl tradition oral with F ar 149 Gabri G Fili okpoesoa music Folk-professional Folklore songs Folk instruments musical Folk 148 147 147 147 147 H ai Dervishi Haji ava H asar H Yuni Haji Hazaj Heyrati Harmony Hesin Heziz Huzzan Huseyni К Jumle Jidayi Kamil Kamancha Kaman Kabili mizrab Jald J notes mugham “Humayun” makam Humayun Humayun Hijaz saa (isfahani) Isfahan Intonation I ntuetl mugham Instrumental Improvisation Iqa 154 154 154 155 154 154 154 154 155 155 155 156 156 156 156 159 159 159 159 158 158 158 157 158 157 157 157 7 9 1

r 159 ar K eehe 159 Kereshme e-hsoai 159 Key-Khosrovani akk 160 160 159 159 159 shikasta Kasma Karkuki Abadi Karim ar ami K oglu Keshish os 160 160 160 groupe sazende and Khanande Koos (Singer) Khanande hrj 160 Kharij hrj ea 160 Segah Kharij hvrn 161 160 Khaveran school Gullu’s harrat K hn 161 161 Khun Khojasta ud vhr 161 Ovshari Kurd ud hha 161 Shahnaz Kurd ud 161 Kurdi M L km 163 163 163 163 163 163 akom M akam M uheyyer ahuri-M M 162 Mahur-hindi ahur M 162 aani M 162 162 162 Lahn perde Lai barmag Lai Ladtonallig Lad yis 162 Lyrics xlntr mga dictionary mugham Explanatory Explanatory mugham dictionary uberrige M Muye Muye recordings Mugham opera Mugham Mugham notes notes Mugham oglu Garyagdi Jabbar Mugham Trio named after after named Trio Mugham Mugham trio trio Mugham competition Mugham Mugham meetings meetings Mugham “Mugham merkezi” project project merkezi” “Mugham project heritage”) ugham (“M Mga Irs” “Mugham etudes Mugham “M ugham encyclopaedia” encyclopaedia” ugham “M oalif M Mesnevi “Mugham Dunyasi” project project Dunyasi” “Mugham dastgah ugham M Mesihi Mensuriyye egam M Mekhlut Meglub Mejmeush-Shuera els Feramushan Mejlisi Mejlisi-uns Mejlis Melizm Melody segah huseyn Mirze averennehr M aye M nniMukhalif anandi-M M asar anande-H M anende M anend M Mugham projects projects Mugham project “M ugham-dastgahi” project project ugham-dastgahi” “M 172 172 171 170 169 169 168 168 168 168 167 167 167 167 167 167 166 166 166 166 166 166 165 165 165 165 165 165 165 165 164 164 164 164 164 164 164 164 8 9 1 ra ea 176 segah Orta ra au 176 mahur Orta rhsr o zrajn ok 176 folk Azerbaijan of Orchestra О Nuzhe bade Nushi orz khara Novruz orz seba Novruz Novruzi-revende Novruz-Buzurg Novruz-Bayati oe lines Note Note Nishibi-Feraz Nishapurek Nishapur Nimruz Niiriz Nevayi-Nishapur Nevayi Neva Nested Nekhjirkan musical instruments instruments musical Nehavend Nefir-Farang Nefir Ney-Davud Ney Nehoft Nagara N Muheyyer ukhalif M 174 173 174 173 174 173 173 173 175 175 175 175 175 175 174 173 173 173 174 173 175 174 174 174 174 173 172 172 Panjgah Pashref P Ouvj Rubab Ruh-ul-arvah Rubend Root Reng Remel Rehab Perde Rejez Repoitoire vurmag Perde Ravendi panjgah Rast notes mugham Rast Pishderamed Pestkhan Pest Pervane hearing Perfect at uhm family mugham Rast perestuk Per Performer at megam Rast with music Professional ast R ak R rl tradition oral R 176 177 177 177 177 177 177 177 178 178 181 181 178 181 181 181 180 180 178 178 180 180 180 180 180 180 179 179 179 9 9 1

s aaj 182 182 Saranj Santur ea 183 182 183 182 182 Setar notes mugham Segah family mugham Segah mugham Segah Sazende emk 183 183 Semayi-Shams Selmek e 183 183 183 Khatai Shah Ses Senj hha 183 183 Shahnaz perde Shah us 187 187 187 mugahm Symphonic Sumsu Song writings 183 183 meetengs Mugham Shamakhi Shakhe oos 187 187 187 186 Soloist Solo Singing Shushter 184 Shahmakon hrSanz 186 187 notes mugham “Shustar” 186 Shur-Shahnaz notes mugham “Shur” 184 184 184 concerts Sharg Shahnaz Shakki Shahnaz Shahdi hr 185 185 185 185 185 185 Shur Shobe shikestesi Shirvan Shikeste Shikesteyi-Fars gejeleri Sharg xlntr mga dictionary mugham Explanatory Explanatory mugham dictionary Vilayeti Vamig V Uzzal Ushshag mizrab Ust Un Ud u Tutek Tasnif Tarkib Terane Tagsim T akhnis Tabil T arzan ar T T 190 190 189 189 189 189 189 188 188 188 188 188 188 188 188 188 00 2 Zumzume Zukhmet Zurna Zirve Zirkesh Zirafkand Zil ab magham Zarbi Zangule Zangi-Shutur Zamr Zamin-Khara Segah Zabul Zabul segah Yetim z Yedi-hasar Y 192 192 192 192 192 192 192 192 192 191 191 191 191 191 190 190 performers of Azerbaijan Notable instrumental Notable (XIX-XX centuries) (XIX-XX

MIRZE SAGID ASAD OGLU GURBAN BAKHSHALI SADIKHAN (TAR) OGLU PRIMOV (TAR) (1846-1902) (1870-1965)

MIRZE FEREJ RZA OGLU RZAYEV (TAR) (1847-1927)

203 MASHADI JAMIL LETIF HUSEYN OGLU AMHEDKHAN MAMMADRIZA TEYYUB НАЛ MAMMAD OGLU AMIRASLAN OGLU KARBALAYI (QARMON) OGLU BAKIKHANOV (TAR) DEMIROV (GARMON) AMIROV (TAR) (1875-1928) (1876-1944) (1892-1973) (1908-1970)

Ш-

SHIRIN MASHADI MAMMADKHAN MAMMADRIZ A MEHDİ JAVAD OGLU NEZERLI HUSEYN OGLU AKHUNDOV OGLU ВAKIKHANOV (TAR) (WIND INSTRUMENTS) (1892-1952) (TAR) (1878-1927) (1890-1957)

204 205 BAHRAM YIASH AI)I SULEYMAN BEY MANSUROV (TAR) (1911-1985) MAMMADAGA BAHRUZ MAMMAD OGLU MAMMADHASAN OGLU ZEYNALOV (BALABAN) MURADOV (TAR) (1926-1998) (1921-1969)

AM AC A EYVAZ OGLU НАЛ MAMMAD OGLU EHSEN ALIABBAS OGLU DADASHOV (TAR) GULIYEV (TAR) MAMMADOV (TAR) (1924-1976) (1917-1998) (1920-1981)

206 207 HABIB ABDULHUSEYN OGLU BAYRAMOV (TAR) RAFIG FERZI OGLU BABAYEV (PIANO) (1926-1994) (1936-1994)

ELMAN KARIM OGLU BEDELOV (KAMANCHEH) ZAUR SULEYMAN OGLU ALIYEV (PIANO) (1929-1991) (1937-1950)

208 209 The editor of publishing house:

Nigar Hasanova - Doctor of philosophy on philology Saadat Tahmirazgizi - Doctor of philosophy on philology

The editors of art: VAGIF AZIZ OGLU MUSTAFAZADEH (PIANO) (1940-1979) Ellada Hüseynova - Doctor of philosophy on art criticism, associate professor Leyla Mammado va Farajo va - Doctor of philosophy on art criticism, professor

Painter: Alina Jahangir ova

Design: Irina Tishakova

ADALAT SEFERELI OGLU Computer operator: VAZIROV (KAMANCHEH) (1951-2002) Fidan Nasir ova Narmin Aliyeva

210 211 CONTENTS______

Introduction ...... 129 İZAHLI MUĞAM LÜĞƏTİ

Explanatory mugham dictionary...... 131

G lossary...... 195

Notable instrumental performers of Azerbaijan...... 203 ( XIX -XX centuries)

212 Çapa imzalanıb 10.02.15. Format 70x100^16 Təbaşirli matt kağız. Ofset çap üsulu. F.ç.v. 13,375 Sayı: 400 əd. Sifariş 004.

“OL” Nəşriyyat, poliqrafiya və kitab ticarəti evi. AZ 1009 Bakı, Mirzə İbrahimov 43. Tel: (012) 497-36-23 “OL” npkt-nin mətbəəsində çap olunub. E-mail: [email protected]