Program Ochrony Środowiska dla Gminy na lata 2013-2016 z perspektywą na lata 2017-2020

II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY

2.1. Dane administracyjne Gmina Rychtal położona jest w centralnej części Polski w południowej części województwa wielkopolskiego. Graniczy on od zachodu i południowego-zachodu z gminą Namysłów położoną w powiecie namysłowskim, województwo opolskie, od północnego- zachodu i północy z gminami Perzów, Bralin i Baranów, od wschodu z gminą Trzcinica, które położone są w powiecie kępińskim, województwo wielkopolskie, od południa z gminami Wołczyn (powiat kluczborski) i Domaszowice (powiat namysłowski) położone w województwie opolskim. Gmina zajmuje powierzchnię 96,55 km2. Pod względem wielkości gmina znajduje się na 2 miejscu wśród 7 gmin powiatu kępińskiego. W skład gminy wchodzi 19 jednostek osadniczych, z których 10 to wsie sołeckie. Siedzibą gminy i jednocześnie centrum administracyjno-gospodarczym jest miejscowość Rychtal. Na obszarze tym zamieszkuje 3 997 osób. Pod względem liczby ludności gmina znajduje się na 6 miejscu w powiecie. Do najważniejszych szlaków komunikacyjnych drogowych przechodzących przez teren gminy należy droga krajowa nr 39 odcinek Brzeg – Namysłów - Kępno.

2.2. Położenie geograficzne

Zgodnie z podziałem Polski na mezoregiony fizycznogeograficzne wg Kondrackiego obszar gminy należy do prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, podprowincji Niziny Środkowopolskie. Obejmuje makroregion Nizina Śląska. Nizina Śląska stanowi rozległą równinę, która od południowego-zachodu sąsiaduje z Przedgórzem Sudeckim i Sudetami, od północy z Wałem Trzebnickim, a od wschodu z Wyżyną Śląsko-Krakowską. Nizina Śląska leży w całości w obrębie stadiału Odry (lub Radomki), toteż zachowały się na jej powierzchni ostańce ozów, kemów i wzgórz morenowych. W obrębie tego makroregionu wyróżniono 9 mezoregionów. Gmina Rychtal znajduje się w obrębie mezoregionu Równina Oleśnicka. Równina Oleśnicka – znajduje się na wschód od Pradoliny Wrocławskiej i na południe od Wzgórz Trzebnickich w dorzeczu dopływów Odry: Widawy oraz Stobrawy. Za jej wschodnią granicę można przyjąć dział wód Odry i Warty (Prosny). Powierzchnia mezoregionu wynosi 2 350 km2. Jest to równina morenowa z ostańcami form glacjalnych zlodowacenia środkowopolskiego. Na przedpolu Wzgórz Trzebnickich występują sandry zlodowacenia warciańskiego. Na piaszczystych utworach pokrywowych występują średniourodzajne gleby pseudobielicowe, zajęte przeważnie pod uprawę.

II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 13

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rychtal na lata 2013-2016 z perspektywą na lata 2017-2020

2.3. Warunki środowiskowe

Warunki środowiskowe gminy w dużym stopniu uzależnione są od położenia geograficznego, z niego wynika odrębność danego regionu. W zależności od położenia kształtują się warunki przyrodnicze oraz klimatyczne danego obszaru. Warunki klimatyczne panujące na terenie gminy należą do umiarkowanych i w dużej mierze uwarunkowane są wpływami mas powietrza morskiego oraz kontynentalnego. Masy powietrza morskiego pochodzą głównie znad oceanu Atlantyckiego. Powietrze kontynentalne pochodzi przede wszystkim znad Europy Wschodniej oraz z nad Azji. Według regionalizacji klimatycznej R. Gumińskiego gmina Rychtal położona jest w obrębie Dzielnicy Łódzkiej, która stanowi strefę przejściową między nizinami a Wyżyną Małopolską. Z kolei według regionalizacji klimatycznej przedstawionej przez A. Wosia gmina znajduje się w Regionie Południowowielkopolskim. Kraina ta charakteryzuje się stosunkowo korzystnymi warunkami klimatycznymi. Amplitudy temperatury są tutaj mniejsze niż przeciętne w Polsce, wiosny i lata są wczesne i ciepłe, zimy łagodne z nietrwałą pokrywą śnieżną, zalegającą około 60 – 75 dni. Okres wegetacyjny trwa średnio około 210 - 220 dni. Charakterystyczna dla tej strefy jest także dość duża liczba dni pochmurnych około 120 – 130 dni w roku. Dni pogodnych rejestruje się tu około 50 - 60. Dni z przymrozkami jest tutaj ponad 100. Przeważającymi wiatrami na terenie gminy są wiatry zachodnie z 23 % udziałem, a drugorzędnymi wiatry północno-zachodnie – z udziałem 13 %. Wiatry zachodnie zdecydowanie przeważają w porze letniej, a zimą natomiast często pojawiają się wiatry z kierunku północno-zachodniego. Latem i jesienią wzrasta odsetek cisz, które stanowią wówczas około 10% ogółu wiatrów. Największe prędkości wiatrów notowane są zimą i wiosną, a najmniejsze latem, średnie roczne prędkości wiatrów wynoszą 3,0 m/s. Wraz ze wzrostem prędkości wiatrów nasila się wiele procesów atmosferycznych, które wpływają na warunki bioklimatyczne, czyli między innymi procesy wentylacyjne, zwiększenie ochłodzenia, usuwanie zanieczyszczeń atmosferycznych oraz pary wodnej. Samoczynne oczyszczenie atmosfery powodują ruchy powietrza o prędkości co najmniej 3 m/s. Podstawowe dane dotyczące klimatu gminy Rychtal, opracowano na podstawie obserwacji prowadzonych w stacji meteorologicznej Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMiGW) zlokalizowanej w m. Rychtal (dane z wielolecia 1961 -1990 r). Znajduje się ona na obszarze gminy i reprezentuje panujące na jego terenie warunki klimatyczne. Podstawowe parametry charakteryzujące klimat przedstawia tabela 1.

II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 14

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rychtal na lata 2013-2016 z perspektywą na lata 2017-2020

Tabela 1. Parametry klimatyczne ze stacji meteorologicznej w Rychtalu Parametr Wartość Średnia roczna temperatura powietrza 8,0 oC Średni roczny opad 584 mm Średnia roczna prędkość wiatru 3,0 m/sek

Na omawianym obszarze najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnią temperaturą 18,1oC, najchłodniejszym styczeń -1,7oC. W analizowanym wieloleciu średnie roczne sumy opadów są wyrównane i kształtowały się na poziomie 584 mm w roku normalnym, 396 mm w roku najsuchszym i 703 mm w latach najbardziej wilgotnych (1966). Najwyższe opady w ciągu roku, odnotowywane są w miesiącach letnich (VI – IX), najniższe w miesiącach zimowych (I – III). Średnia roczna wilgotność powietrza przekracza 80 %. Dane dotyczące opadów atmosferycznych na posterunku w m. Rychtal przedstawia tabela 2. Tabela 2. Średnie zestawienie opadów w latach 1961 – 1990 na posterunku w miejscowości Rychtal Sumy opadów miesięcznych w [mm]

XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X Rok normalny (N) 48 41 33 27 30 36 62 74 75 72 47 40 Rok wilgotny (W) 44 23 11 14 10 58 30 70 53 43 14 26 Rok suchy (S) 61 62 31 54 32 17 54 93 140 67 11 81 Źródło: Mapa hydrograficzna w skali 1:50 000 – arkusz M-34-25-A; GUGiK.

W warunkach klimatu lokalnego obserwuje się pewne różnice pomiędzy użytkowanymi rolniczo obszarami wysoczyzny morenowej i wyżej położonymi fragmentami teras nadzalewowych, a wilgotnymi zajętymi przez użytki zielone oraz dolinę rz. Studnica i mniejszymi dolinkami bocznymi. Te pierwsze charakteryzują się dobrymi warunkami termicznymi, równomiernym nasłonecznieniem, małą wilgotnością powietrza i dobrym przewietrzaniem. Mniej korzystnymi lub nawet niekorzystnymi warunkami termiczno-wilgotnościowymi, częstym występowaniem mgieł, zastoisk chłodnego powietrza i inwersji temperatur oraz zdecydowanie ukierunkowanym przewietrzaniem wyróżniają się dna większych obniżeń dolinnych. Specyficzne warunki klimatu lokalnego mają rozległe tereny leśne. Lasy charakteryzują się na ogół dobrymi warunkami termiczno-wilgotnościowymi o zmniejszonych wahaniach dobowych i rocznych, większą zacisznością, jednak z gorszymi warunkami solarnymi (zacienienie). Są to jednak tereny o wzbogaconym składzie fizyko-chemicznym powietrza w tlen, ozon, olejki eteryczne (fitoncydy) oraz inne substancje śladowe podnoszące komfort bioklimatyczny.

II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 15

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rychtal na lata 2013-2016 z perspektywą na lata 2017-2020

2.4. Użytkowanie terenu

Gmina Rychtal ma charakter rolniczo – leśny, który uzupełniany jest w mniejszym stopniu przez usługi i drobną przedsiębiorczość. Mocną stroną gminy jest bogata flora i fauna, co stwarza dobre perspektywy dla rozwoju agroturystyki. Duży potencjał dla rozwoju agroturystyki mają m. Zgorzelec, , Drożki czy Wielki Buczek. Dogodne położenie wielu miejscowości otoczonych lasami i nieskażone środowisko stwarzają doskonałe warunki do wypoczynku. Użytki rolne zajmują ponad 61 % ogólnej powierzchni gminy. Znaczny udział – ponad 36 % na terenie gminy zajmują zwarte kompleksy leśne położone w północnej i wschodniej części omawianego obszaru. Uproszczoną strukturę użytkowania gruntów na terenie gminy Rychtal, na podstawie danych pochodzących z Urzędu Gminy w Rychtalu przedstawiono w tabeli 3.

Tabela 3. Powierzchnia geodezyjna wg kierunków wykorzystania Powierzchnia Udział w ogólnej Rodzaje gruntów ewidencyjna [ha] powierzchni [%] Powierzchnia ogólna 9 655 100,00 Użytki rolne 5701 59,05 W tym: Grunty orne 5197 53,83 Sady 16 0,16 Łąki trwałe 413 4,28 Pastwiska 75 0,78 trwałe Lasy i grunty leśne 3519 36,45 Pozostałe grunty (pod zabudowaniami, podwórzami, drogi, wody i inne grunty 435 4,50 użytkowane oraz nieużytki) Źródło: Ewidencje Starostwa Powiatowego w Kępnie, stan na 1 stycznia 2012 r.

Jak wynika z zestawienia przedstawionego powyżej, na terenie omawianej gminy przeważają użytki rolne oraz tereny leśne. Grunty wykorzystywane rolniczo w prawie 60% należą do prywatnych gospodarstw rolnych.. Dane zamieszczone w tabeli 3 przedstawiono na poniżej zamieszczonym wykresie 1.

II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 16

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rychtal na lata 2013-2016 z perspektywą na lata 2017-2020

2.5. Uwarunkowania społeczne

2.5.1. Procesy demograficzne

Gmina Rychtal jest typową gminą wiejską, zamieszkałą przez 3 997 osób (dane Urzędu Gminy), na przestrzeni 96,55 km2. Gęstość zaludnienia wynosi 41 M/km2. Tendencje w zakresie zmian demograficznych na przestrzeni 5 lat na terenie gminy zestawiono w tabeli 4, na podstawie danych zebranych w rocznikach statystycznych.

Tabela 5. Procesy demograficzne na terenie gminy Rychtal 2007 2008 2009 2010 2011 Gmina ogółem 4 013 4 011 3 995 3 991 3 997 Przyrost naturalny 4 14 21 16 1 Urodzenia żywe 44 47 57 51 48 Zgony ogółem 40 33 36 35 47 Źródło: USC Rychtal Na podstawie danych zawartych w tabeli można zauważyć następujące zmiany w strukturze demograficznej gminy: . liczba mieszkańców gminy na przestrzeni ostatnich 5 lat zmalała o 0,4 %; . spadek liczby mieszkańców gminy następował do roku 20010 roku, aby w roku 2011 nastąpił ponowny niewielki wzrost liczby mieszkańców gminy; . przyrost naturalny na terenie gminy na przestrzeni 5 lat miał zmienną tendencję, przy czym widać wyraźny spadek w roku 2007 i 2011; . liczba urodzeń żywych na 1000 mieszkańców utrzymuje się na podobnym poziomie.

II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 17

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rychtal na lata 2013-2016 z perspektywą na lata 2017-2020

Prognoza demograficzna gminy jest ważna ze względu na planowanie działań rozwojowych oraz strategicznych. Zmianę liczby mieszkańców gminy w okresie od 2007 do 2011 przedstawia zamieszczony poniżej wykres 2.

Można przyjąć, iż w latach kolejnych liczba ludności przy optymistycznych prognozach demograficznych będzie stabilna, być może z niewielką tendencją zwyżkową (nieprzekraczającą 2 - 5 %). Trendy demograficzne na terenie gminy będą zależeć od zahamowania odpływu młodych ludzi z terenu gminy (głównie kobiet) oraz wzrostu przyrostu naturalnego.

2.5.2. Struktura sieci osadniczej w gminie

Głównym ośrodkiem gminnym, pełniącym centrum administracyjno-gospodarcze jest położona w zachodniej części gminy, wieś Rychtal, którą zamieszkuję 1 415 osób, co stanowi ponad 35 % ogółu mieszkańców gminy. W skład gminy wchodzi 10 sołectw (19 jednostek osadniczych), których zestawienie przedstawia tabela 5.

Tabela 5. Jednostki osadnicze na terenie gminy Lp. Miejscowość Liczba mieszkańców 1 Wielki Buczek 372 2 Mały Buczek 97 3 Okrzyce 34 4 Szarlota 69 5 Darnowiec 150 6 Drożki 412 7 Gierczyce 28 II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 18

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rychtal na lata 2013-2016 z perspektywą na lata 2017-2020

8 Remiszówka 42 9 Ryniec 72 10 Krzyżowniki 176 11 116 12 Proszów 165 13 Dalanów 87 14 Rychtal 1415 15 Sadogóra 188 16 Zachciała 19 17 Skoroszów 291 18 125 19 Zgorzelec 139 Ogółem 3 997 Źródło: Urząd Gminy w Rychtalu.

2.6. Uwarunkowania gospodarcze

2.6.1. Działalność gospodarcza

W czerwcu 2011 roku, według danych Urzędu Gminy Rychtal, na terenie gminy zarejestrowanych było 211 podmiotów gospodarczych, z czego 23 podmioty o charakterze produkcyjnym, 56 podmiotów o charakterze handlowym oraz 132 podmioty o charakterze usługowym. Z większych firm funkcjonujących na terenie gminy należy wymienić firmy produkujące meble oraz małe firmy rzemieślnicze (stolarskie i tapicerskie), a także piekarnie, cukiernie, zakłady mechaniki pojazdowej, transportowe, sprzedaż materiałów budowlanych, pasz, opału itp. oraz sklepy i różnego typu zakłady usługowe. Są to małe i średnie przedsiębiorstwa, których utworzenie głównie podyktowane było pogarszającą się sytuacją zakładów państwowych. Większą część powierzchni gminy stanowią tereny leśne, w związku z czym branża drzewna i meblarska stanowi znaczny segment rynku przedsiębiorstw. Znamienną cechą rynku pracy jest również sezonowa działalność przedsiębiorstw w postaci np. okresowego zawieszenia działalności, w szczególności dotyczy to branży handlowej i usługowej. Nowym zjawiskiem gospodarczym jest rozwijający się rynek gospodarstw agroturystycznych – co ze względu na założenia zrównoważonego rozwoju powinno znaleźć wsparcie ze strony władz gminy w postaci rozwiązań systemowych. Na terenie gminy do znaczących pod względem wielkości zakładów produkcyjnych należą: - Maciej Kłobus Zakład Usług Leśnych „LASPOL”; - Buczek s.c. Zakład rolny – Nawrot J., Solarz K.; - Stanisław Piasecki - Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „ALMET”;

II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 19

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rychtal na lata 2013-2016 z perspektywą na lata 2017-2020

- Grzegorz Kula P.P.U.H. „Ewel-Bart”; - „INTOP” sp. z o.o.; - Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” w Rychtalu; - Rzeźnictwo – Wędliniarstwo Józef, Sylwester i Jolanta Maryniak sp. j..

2.6.2. Gospodarka rolna

Gmina Rychtal leży w regionie, w którym na 1 gospodarstwo rolne średnio przypada 7,51 – 10,0 ha użytków rolnych. Gospodarstwa rolne indywidualne o areale do 10 ha stanowią ponad połowę ogólnej ilości gospodarstw. Gospodarstwa rolne powyżej 10 ha stanowią ponad 45 %. Średnia powierzchnia gospodarstwa w gminie wynosi 12,05 ha (użytki rolne). Od jakości gleb występujących na terenie gminy uzależniona jest struktura gatunkowa upraw, toteż teren gminy Rychtal pod względem przydatności gleb do produkcji rolniczej można podzielić na dwa regiony: północny i południowy. W północnej części gminy, za wyjątkiem dość dużego kompleksu gleb dobrych położonego na północ i zachód od wsi Drożki, występują gleby słabe, należące do kompleksów żytnich słabych, odpowiednie do uprawy: żyta, ziemniaków i seradeli. Rejon południowy zwłaszcza jego część zachodnia charakteryzuje się zdecydowaną przewagą gleb korzystnych dla rolnictwa. W części południowo-zachodniej występuje zwarty kompleks żytnich gleb pszenno-żytnich (IIIa, IIIb, IVa), odpowiedni dla uprawy: pszenicy, jęczmienia jarego, buraków cukrowych, kukurydzy i roślin przemysłowych. W części południowo-wschodniej gminy występują dość żyzne gleby kompleksu żytniego dobrego (sołectwo Buczek Wielki), na których uprawia się mniej wymagające zboża, rośliny okopowe, warzywa i owoce. Gleby występujące na terenie gminy sprzyjają również uprawie roślin na cele energetyczne np. wierzby energetycznej, która ma stosunkowo niskie wymagania glebowe. Może być uprawiana zarówno na glebach użytkowanych rolniczo jak i na nieużytkach np. można nimi obsadzić łąki, skarpy, niecki. Powierzchnię najważniejszych upraw na terenie gminy wraz z ich udziałem procentowym w powierzchni wszystkich gruntów ornych przedstawia tabela 6.

Tabela 6. Struktura produkcji roślinnej na terenie gminy Powierzchnia upraw Rodzaj upraw Udział procentowy [%] Średni plon [q] [ha] Zboża 4 300 82,4 27,35 Ziemniaki 120 2,3 290,0 Buraki cukrowe 6 0,1 500,0

II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 20

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rychtal na lata 2013-2016 z perspektywą na lata 2017-2020

Rzepak 300 5,8 17,5 Warzywa 15 0,3 - q – kwintal; Źródło: ODR Rychtal.

Bezpośredni wpływ na rodzaj upraw prócz jakości gleb ma również produkcja zwierzęca prowadzona na terenie gminy. Część uzyskanych plonów jest wykorzystywana jako pasze. Według Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Rychtalu za 2011 rok do dominujących kierunków produkcji zwierzęcej na terenie gminy należała:

Tabela 7. Struktura produkcji zwierzęcej na terenie gminy

Rodzaj hodowli Liczba pogłowia Udział procentowy [%]

Trzoda chlewna 3 632 100 w tym lochy 280 8 Bydło 785 100 w tym krowy 223 28 Źródło: ODR Rychtal.

Dominującym kierunkiem produkcji zwierzęcej na terenie gminy jest tucz trzody chlewnej oraz hodowla bydła.

II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 21