Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rychtal na lata 2013-2016 z perspektywą na lata 2017-2020 II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY 2.1. Dane administracyjne Gmina Rychtal położona jest w centralnej części Polski w południowej części województwa wielkopolskiego. Graniczy on od zachodu i południowego-zachodu z gminą Namysłów położoną w powiecie namysłowskim, województwo opolskie, od północnego- zachodu i północy z gminami Perzów, Bralin i Baranów, od wschodu z gminą Trzcinica, które położone są w powiecie kępińskim, województwo wielkopolskie, od południa z gminami Wołczyn (powiat kluczborski) i Domaszowice (powiat namysłowski) położone w województwie opolskim. Gmina zajmuje powierzchnię 96,55 km2. Pod względem wielkości gmina znajduje się na 2 miejscu wśród 7 gmin powiatu kępińskiego. W skład gminy wchodzi 19 jednostek osadniczych, z których 10 to wsie sołeckie. Siedzibą gminy i jednocześnie centrum administracyjno-gospodarczym jest miejscowość Rychtal. Na obszarze tym zamieszkuje 3 997 osób. Pod względem liczby ludności gmina znajduje się na 6 miejscu w powiecie. Do najważniejszych szlaków komunikacyjnych drogowych przechodzących przez teren gminy należy droga krajowa nr 39 odcinek Brzeg – Namysłów - Kępno. 2.2. Położenie geograficzne Zgodnie z podziałem Polski na mezoregiony fizycznogeograficzne wg Kondrackiego obszar gminy należy do prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, podprowincji Niziny Środkowopolskie. Obejmuje makroregion Nizina Śląska. Nizina Śląska stanowi rozległą równinę, która od południowego-zachodu sąsiaduje z Przedgórzem Sudeckim i Sudetami, od północy z Wałem Trzebnickim, a od wschodu z Wyżyną Śląsko-Krakowską. Nizina Śląska leży w całości w obrębie stadiału Odry (lub Radomki), toteż zachowały się na jej powierzchni ostańce ozów, kemów i wzgórz morenowych. W obrębie tego makroregionu wyróżniono 9 mezoregionów. Gmina Rychtal znajduje się w obrębie mezoregionu Równina Oleśnicka. Równina Oleśnicka – znajduje się na wschód od Pradoliny Wrocławskiej i na południe od Wzgórz Trzebnickich w dorzeczu dopływów Odry: Widawy oraz Stobrawy. Za jej wschodnią granicę można przyjąć dział wód Odry i Warty (Prosny). Powierzchnia mezoregionu wynosi 2 350 km2. Jest to równina morenowa z ostańcami form glacjalnych zlodowacenia środkowopolskiego. Na przedpolu Wzgórz Trzebnickich występują sandry zlodowacenia warciańskiego. Na piaszczystych utworach pokrywowych występują średniourodzajne gleby pseudobielicowe, zajęte przeważnie pod uprawę. II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 13 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rychtal na lata 2013-2016 z perspektywą na lata 2017-2020 2.3. Warunki środowiskowe Warunki środowiskowe gminy w dużym stopniu uzależnione są od położenia geograficznego, z niego wynika odrębność danego regionu. W zależności od położenia kształtują się warunki przyrodnicze oraz klimatyczne danego obszaru. Warunki klimatyczne panujące na terenie gminy należą do umiarkowanych i w dużej mierze uwarunkowane są wpływami mas powietrza morskiego oraz kontynentalnego. Masy powietrza morskiego pochodzą głównie znad oceanu Atlantyckiego. Powietrze kontynentalne pochodzi przede wszystkim znad Europy Wschodniej oraz z nad Azji. Według regionalizacji klimatycznej R. Gumińskiego gmina Rychtal położona jest w obrębie Dzielnicy Łódzkiej, która stanowi strefę przejściową między nizinami a Wyżyną Małopolską. Z kolei według regionalizacji klimatycznej przedstawionej przez A. Wosia gmina znajduje się w Regionie Południowowielkopolskim. Kraina ta charakteryzuje się stosunkowo korzystnymi warunkami klimatycznymi. Amplitudy temperatury są tutaj mniejsze niż przeciętne w Polsce, wiosny i lata są wczesne i ciepłe, zimy łagodne z nietrwałą pokrywą śnieżną, zalegającą około 60 – 75 dni. Okres wegetacyjny trwa średnio około 210 - 220 dni. Charakterystyczna dla tej strefy jest także dość duża liczba dni pochmurnych około 120 – 130 dni w roku. Dni pogodnych rejestruje się tu około 50 - 60. Dni z przymrozkami jest tutaj ponad 100. Przeważającymi wiatrami na terenie gminy są wiatry zachodnie z 23 % udziałem, a drugorzędnymi wiatry północno-zachodnie – z udziałem 13 %. Wiatry zachodnie zdecydowanie przeważają w porze letniej, a zimą natomiast często pojawiają się wiatry z kierunku północno-zachodniego. Latem i jesienią wzrasta odsetek cisz, które stanowią wówczas około 10% ogółu wiatrów. Największe prędkości wiatrów notowane są zimą i wiosną, a najmniejsze latem, średnie roczne prędkości wiatrów wynoszą 3,0 m/s. Wraz ze wzrostem prędkości wiatrów nasila się wiele procesów atmosferycznych, które wpływają na warunki bioklimatyczne, czyli między innymi procesy wentylacyjne, zwiększenie ochłodzenia, usuwanie zanieczyszczeń atmosferycznych oraz pary wodnej. Samoczynne oczyszczenie atmosfery powodują ruchy powietrza o prędkości co najmniej 3 m/s. Podstawowe dane dotyczące klimatu gminy Rychtal, opracowano na podstawie obserwacji prowadzonych w stacji meteorologicznej Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMiGW) zlokalizowanej w m. Rychtal (dane z wielolecia 1961 -1990 r). Znajduje się ona na obszarze gminy i reprezentuje panujące na jego terenie warunki klimatyczne. Podstawowe parametry charakteryzujące klimat przedstawia tabela 1. II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 14 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rychtal na lata 2013-2016 z perspektywą na lata 2017-2020 Tabela 1. Parametry klimatyczne ze stacji meteorologicznej w Rychtalu Parametr Wartość Średnia roczna temperatura powietrza 8,0 oC Średni roczny opad 584 mm Średnia roczna prędkość wiatru 3,0 m/sek Na omawianym obszarze najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnią temperaturą 18,1oC, najchłodniejszym styczeń -1,7oC. W analizowanym wieloleciu średnie roczne sumy opadów są wyrównane i kształtowały się na poziomie 584 mm w roku normalnym, 396 mm w roku najsuchszym i 703 mm w latach najbardziej wilgotnych (1966). Najwyższe opady w ciągu roku, odnotowywane są w miesiącach letnich (VI – IX), najniższe w miesiącach zimowych (I – III). Średnia roczna wilgotność powietrza przekracza 80 %. Dane dotyczące opadów atmosferycznych na posterunku w m. Rychtal przedstawia tabela 2. Tabela 2. Średnie zestawienie opadów w latach 1961 – 1990 na posterunku w miejscowości Rychtal Sumy opadów miesięcznych w [mm] XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X Rok normalny (N) 48 41 33 27 30 36 62 74 75 72 47 40 Rok wilgotny (W) 44 23 11 14 10 58 30 70 53 43 14 26 Rok suchy (S) 61 62 31 54 32 17 54 93 140 67 11 81 Źródło: Mapa hydrograficzna w skali 1:50 000 – arkusz M-34-25-A; GUGiK. W warunkach klimatu lokalnego obserwuje się pewne różnice pomiędzy użytkowanymi rolniczo obszarami wysoczyzny morenowej i wyżej położonymi fragmentami teras nadzalewowych, a wilgotnymi zajętymi przez użytki zielone oraz dolinę rz. Studnica i mniejszymi dolinkami bocznymi. Te pierwsze charakteryzują się dobrymi warunkami termicznymi, równomiernym nasłonecznieniem, małą wilgotnością powietrza i dobrym przewietrzaniem. Mniej korzystnymi lub nawet niekorzystnymi warunkami termiczno-wilgotnościowymi, częstym występowaniem mgieł, zastoisk chłodnego powietrza i inwersji temperatur oraz zdecydowanie ukierunkowanym przewietrzaniem wyróżniają się dna większych obniżeń dolinnych. Specyficzne warunki klimatu lokalnego mają rozległe tereny leśne. Lasy charakteryzują się na ogół dobrymi warunkami termiczno-wilgotnościowymi o zmniejszonych wahaniach dobowych i rocznych, większą zacisznością, jednak z gorszymi warunkami solarnymi (zacienienie). Są to jednak tereny o wzbogaconym składzie fizyko-chemicznym powietrza w tlen, ozon, olejki eteryczne (fitoncydy) oraz inne substancje śladowe podnoszące komfort bioklimatyczny. II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 15 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rychtal na lata 2013-2016 z perspektywą na lata 2017-2020 2.4. Użytkowanie terenu Gmina Rychtal ma charakter rolniczo – leśny, który uzupełniany jest w mniejszym stopniu przez usługi i drobną przedsiębiorczość. Mocną stroną gminy jest bogata flora i fauna, co stwarza dobre perspektywy dla rozwoju agroturystyki. Duży potencjał dla rozwoju agroturystyki mają m. Zgorzelec, Darnowiec, Drożki czy Wielki Buczek. Dogodne położenie wielu miejscowości otoczonych lasami i nieskażone środowisko stwarzają doskonałe warunki do wypoczynku. Użytki rolne zajmują ponad 61 % ogólnej powierzchni gminy. Znaczny udział – ponad 36 % na terenie gminy zajmują zwarte kompleksy leśne położone w północnej i wschodniej części omawianego obszaru. Uproszczoną strukturę użytkowania gruntów na terenie gminy Rychtal, na podstawie danych pochodzących z Urzędu Gminy w Rychtalu przedstawiono w tabeli 3. Tabela 3. Powierzchnia geodezyjna wg kierunków wykorzystania Powierzchnia Udział w ogólnej Rodzaje gruntów ewidencyjna [ha] powierzchni [%] Powierzchnia ogólna 9 655 100,00 Użytki rolne 5701 59,05 W tym: Grunty orne 5197 53,83 Sady 16 0,16 Łąki trwałe 413 4,28 Pastwiska 75 0,78 trwałe Lasy i grunty leśne 3519 36,45 Pozostałe grunty (pod zabudowaniami, podwórzami, drogi, wody i inne grunty 435 4,50 użytkowane oraz nieużytki) Źródło: Ewidencje Starostwa Powiatowego w Kępnie, stan na 1 stycznia 2012 r. Jak wynika z zestawienia przedstawionego powyżej, na terenie omawianej gminy przeważają użytki rolne oraz tereny leśne. Grunty wykorzystywane rolniczo w prawie 60% należą do prywatnych gospodarstw rolnych.. Dane zamieszczone w tabeli 3 przedstawiono na poniżej zamieszczonym wykresie 1. II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 16 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rychtal na lata 2013-2016 z perspektywą na lata 2017-2020 2.5. Uwarunkowania społeczne 2.5.1. Procesy demograficzne Gmina Rychtal jest typową gminą wiejską, zamieszkałą przez 3 997 osób (dane