Acta Sci. Pol., Administratio Locorum 18(3) 2019, 265–273
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Acta Sci. Pol., Administratio Locorum 18(3) 2019, 265–273. http://administratiolocorum.uwm.edu.pl plISSN 1644-0749 eISSN 2450-0771 DOI: 10.31648/aspal.4338 PRACA ORYGINALNA Zaakceptowano: 4.06.2019 ORIGINAL PAPER Accepted: 4.06.2019 PRZEKSZTAŁCENIA KRAJOBRAZU KULTUROWEGO CYPRU Agnieszka Jaszczak* ORCID: 0000-0002-4695-0488 Katedra Architektury Krajobrazu, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie ul. Prawocheńskiego 17, 10-719 Olsztyn, Polska ABSTRAKT Przez ostatnie kilkadziesiąt lat regiony nadmorskie Republiki Cypryjskiej zmieniły się głównie pod wpływem rozwoju turystyki. W tym czasie tradycyjne obszary wiejskie stopniowo się przekształciły w związku m.in. z migracją mieszkańców do miast. Na tych terenach tradycyjny krajobraz wiejski utracił swój pierwotny charakter oraz rytm narzucony przez gospodarowanie, a wsie i małe mia- steczka się wyludniły. Widoczne dziś w krajobrazie opuszczone sadyby i postępująca sukcesja na tere- nach dawniej użytkowanych rolniczo są znakami utraty dziedzictwa kulturowego i tradycji. Rozwój przemysłu turystycznego generowany jest dziś turystyką masową. Powstają obiekty hotelarskie o dużej skali, niedostosowane do charakteru miejsca. Zagadnienia związane ze zmianami w krajobrazie wyspy oraz z różnymi formami izolacji (izolacja turystyczna, izolacja społeczna) stanowią podstawę do pro- wadzonych rozważań. Celem pracy jest analiza aktualnego stanu krajobrazu kulturowego na wybra- nych obszarach południowej części Cypru. Do określenia stopnia przekształceń krajobrazu wykorzy- stano dostępne materiały źródłowe (aktualne i archiwalne), przeprowadzono analizy terenowe oraz wywiad środowiskowy. Badania pozwoliły na określenie czynników wpływających na zmiany oraz stopień przekształceń krajobrazu kulturowego. Wśród najważniejszych czynników można wymienić marginalizację obszarów wiejskich, migrację ludności do miast, postępującą suburbanizację oraz roz- wój turystyki masowej. Słowa kluczowe: krajobraz kulturowy, obszary wiejskie, turystyka, Republika Cypryjska WSTĘP Krajobraz kulturowy wysp był kształtowany nie tylko przez ostatnie dekady, ale jest następstwem działal- Krajobraz kulturowy jest fragmentem przestrzeni ności pierwszych kultur, które miały bezpośredni geograficznej, który powstał na skutek oddziaływania i znaczący wpływ na zmiany form pierwotnych, środowiska przyrodniczego i czynników kulturowych. faunę i florę oraz, ostatecznie, na tworzenie się spe- Tworzy on charakterystyczną strukturę odbieraną cyficznych cech kulturowych. Wyspy takie, jak Cypr, w sposób odmienny w zależności od układów regio- w podziale przedstawionym przez Rackhama (2012) nalnych (Myga-Piątek 2001, Myga-Piątek 2014). Jak to tzw. offshore island, odizolowane od kontynentu podkreśla Lisowski (2014)), aktualnie badania kra- przez miliony lat. jobrazu koncentrują się na jego powiązaniach z sys- Cypr od wieków był w samym centrum histo- temem wartości przyjętym przez lokalne wspólnoty. rycznych wydarzeń także ze względu położenia *[email protected] © Copyright by Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie Jaszczak, A. (2019). Przekształcenia krajobrazu kulturowego Cypru. Acta Sci. Pol. Administratio Locorum 18(3), 265–273. na skrzyżowaniu dróg morskich pomiędzy Azją, ceń krajobrazu wiejskiego wykorzystano dostępne Afryką i Europą. Bogactwo kultur, zwyczajów i tra- materiały źródłowe (aktualne i archiwalne). Badania dycji oraz różnorodność przyrodnicza i kulturowa terenowe i wizje lokalne przeprowadzono dwukrotnie powinny dziś stanowić wyróżnik turystyki zrówno- w 2016 r. i 2018 r., przy czym ostatnie analizy wyko- ważonej. Tymczasem przez kilkadziesiąt lat cypryjskie nano w ramach badań własnych. Badania pozwo- regiony nadmorskie, z miastami Pafos, Limassol, liły na określenie zmian w krajobrazie kulturowym Larnaka, stały się centrum turystyki masowej, podczas w strefie podmiejskiej i wiejskiej oraz zmian w ukła- gdy tradycyjne obszary wiejskie ulegały stopniowemu dach miejscowości. Przeanalizowano także stan przekształcaniu. Na obszarach tzw. hinterlandu tra- zachowania zabudowy mieszkalnej oraz gospodarczej. dycyjny krajobraz wiejski utracił swój pierwotny Miejscowości wybrane do analiz zlokalizowane są charakter oraz rytm narzucony przez gospodarowa- w strefie podmiejskiej w regionie Pafos (Lempa, Empa, nie. Formy pozbawiono funkcji, a wsie i małe mia- Chloraka, Kissonerga, Konia, Tala, Tsada, Maratho- steczka się wyludniły. Widoczne dziś w krajobrazie unta, Kouklia) oraz w okolicach Półwyspu Akamas opuszczone sadyby oraz postępująca sukcesja na (Neo Chorio, Terra, Dhrousha, Pano Arodes, Kato terenach dawniej użytkowanych rolniczo stanowią Arodes, Theletra, Kathikas). Analizy krajobrazowe bezpośrednie znaki utraty dziedzictwa kulturowego dotyczyły określenia cech krajobrazowych, w tym i tradycji. Z drugiej strony rozwój przemysłu tury- wizualnych. Rozważania rozszerzono o zagadnienia stycznego generowany jest turystyką masową, a to izolacji i wyspowości ze względu na to, że w znacznym w rozumieniu władz i przedsiębiorców ma przynieść stopniu warunkują one kształtowanie krajobrazu zysk ekonomiczny. Strategia miast i wsi budowana Cypru. Narastające konflikty środowiskowe oraz jest na podstawie preferencji turystów oraz interesów ekonomiczno-polityczne wymuszają potrzebę dyskusji inwestorów (kierunek z zewnątrz), a tylko w niewiel- na temat konieczności wprowadzenia turystyki zrów- kim stopniu uwzględnia czynnik wewnętrzny (spo- noważonej, także na forum międzynarodowym (stąd łeczny) (Boukas i Ziakas 2016). Powstają więc kolejne m.in. inicjatywa Le Notre Institute i Pafos University). obiekty hotelarskie o dużej skali, niedostosowane do charakteru miejsca, dziedzictwa kulturowego czy FORMY IZOLACJI wyjątkowych walorów przyrodniczych. Jednocześnie I KONCEPCJA WYSPOWOŚCI należy podkreślić, że rozwój turystyki jest jednym z czynników powodujących zmiany w krajobrazie, Izolacja geograficzna to taka, w której grupa nie ale nie jedynym. ma świadomości o istnieniu, lub (i) funkcjonowaniu innych grup. Z kolei izolacja społeczna określona ZAKRES I METODY BADAŃ przez Hilla (1978) dotyczy członków grupy A, którzy postrzegają siebie w kontekście tworzenia odręb- Inspiracją do podjęcia tematu były wyniki badań, nej jednostki niezwiązanej z grupą B. Izolacja spo- dyskusji, a także uczestnictwo w warsztatach zorgani- łeczna różni się od geograficznej lub biologicznej tym, zowanych przez Le Notre Institut oraz Pafos University że jest raczej aktywna niż pasywna. Jednostki nie na temat zmian regionu Pafos, w których autorka są zdolne jedynie do brania odpowiedzialności za uczestniczyła w marcu 2016 r. W tym czasie przepro- znane środowisko, w którym przebywają, ale mogą wadzono wywiad środowiskowy wśród ekspertów celowo dążyć do zwiększenia odrębności od drugiej z Uniwersytetu w Pafos zajmujących się badaniami grupy i jej odmiennego środowiska. W odróżnieniu z zakresu ochrony i planowania krajobrazu, gospodarki od izolacji biologicznej, która jest stała, w izolacji przestrzennej, urbanistyki i architektury oraz osób społecznej można przywrócić poprzednio oddzieloną związanych z instytucjami samorządowymi, a także grupę, poprzez jej ponowne włączenie (Hill 1996). wśród mieszkańców. Do analizy stopnia przekształ- Izolacja może odnosić się do odległych, niedostępnych 266 *[email protected] Jaszczak, A. (2019). Przekształcenia krajobrazu kulturowego Cypru. Acta Sci. Pol. Administratio Locorum 18(3), 265–273. miejsc, jak również do osób, społeczności żyjących bez do odkrycia, oprócz jednakowych hoteli, zastawionych kontaktu, bądź z ograniczonym kontaktem, z innymi leżakami plaż, kontynentalnego menu i straganów grupami. W koncepcji wyspowości zakłada się różne pełnych sztucznych pamiątek” (Dielemens 2011). stopnie separacji w zależności od rozmiarów wyspy oraz odległości od lądu lub innej wyspy. Wyspowość, WYNIKI w ogólnym rozumieniu, odnosi się do stanu fizycznego miejsca otoczonego przez wodę, góry, czy pustynię. Uwarunkowania przyrodniczo-kulturowe Odwrotnie, izolacja jest rozumiana jako całkowita Cypru separacja od innych miejsc lub ludzi. Zauważalne jest to, że wyspy wykształciły odizolowane społeczności, Cypr jest trzecią pod względem powierzchni wyspą które rozwijały się w różnym stopniu odseparowane Morza Śródziemnego (9,251 km2, z czego 5,898 km2 od im podobnych na kontynencie. zajmuje Republika Cypru), położoną w północno- Na wybrzeżu Morza Śródziemnego można zauwa- -wschodniej jego części. Dzisiejszy jego krajobraz żyć bogate dziedzictwo kulturowe pozostawione przez odzwierciedla działania historyczne i bogactwo kolejne cywilizacje, które miały wpływ na strefę kulturowe wpisane niejako w zróżnicowane formy przybrzeżną oraz środowisko morskie, jak również przyrodnicze. Pod względem geomorfologicznym lądowe – kontynentalne. To dziedzictwo odgrywa można tu wyróżnić trzy strefy: góry Troodos, masyw główną rolę w określeniu tożsamości Cypru. Jednakże Pentadaktylos i równinę Mesaoria. Klimat Cypru jest relację pomiędzy człowiekiem a morzem zmieniły się śródziemnomorski, z gorącym, suchym latem i łagodną w ostatnim czasie, przede wszystkim ze względu na oraz wilgotną zimą. Wśród flory wyróżnić należy 1800 presję turystyczną. gatunków i odmian, z których 7% stanowią rośliny W opozycji do działań komercyjnych, mających endemiczne (Vogiatzakis i in. 2015). Krajobraz nizinny przynieść tylko zysk ekonomiczny, najczęściej z tury- jest zdominowany przez liczne karłowate drzewa styki, wyrasta koncepcja zachowania krajobrazów i krzewy. Na obszarach nieużytkowanych rolniczo, wysp jako swojego rodzaju