Een Tweede Paspoort Gesproken Wordt
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Betty Dubbele nationaliteit is in Nederland de laatste jaren onderwerp de van hevig debat. De Hart laat in deze historische en internationaal Hart vergelijkende studie zien dat dergelijke debatten niet uniek zijn voor deze tijd, noch voor Nederland. Een analyse van politieke debatten in de Verenigde Staten, Duitsland en Nederland sinds 1945 leert dat er tegen een dubbele nationaliteit heel verschillend wordt aangekeken, afhankelijk van de context en de groep waarover Een tweede paspoort gesproken wordt. De analyse wordt afgewisseld met interviews Betty de Hart met immigranten, emigranten en leden van gemengde gezinnen over de soms zeer persoonlijke betekenis van dubbele nationaliteit. Aan bod komen onder meer discussies over dubbele nationaliteit van Japans-Amerikanen tijdens de Tweede Wereldoorlog, van Nederlandse emigranten in Zuid-Afrika in de jaren tachtig, en van Een tweede moslims in de war on terror na 11 september 2001. paspoort Betty de Hart is juriste en rechtssociologe. Zij is als universitair hoofddocent verbonden aan het Centrum voor Migratierecht en Instituut voor Rechtssociologie van de Radboud Universiteit Nijmegen. Dubbele nationaliteit www.aup.nl ISBN 978 90 8964 444 2 in de Verenigde Staten, Duitsland en Nederland 9 789089 644442 A U P Een tweede paspoort Een tweede paspoort Dubbele nationaliteit in de Verenigde Staten, Duitsland en Nederland Betty de Hart Omslagfoto’s: www.shutterstock.com Ontwerp omslag: Sabine Mannel / Neon, ontwerp en communicatie Ontwerp binnenwerk: Trees Vulto dtp en Boekproductie isbn 978 90 8964 444 2 e-isbn 978 90 4851 694 0 (pdf) e-isbn 978 90 4851 695 7 (ePub) nur 747 © Betty de Hart / Amsterdam University Press, Amsterdam 2012 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 jº het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stich- ting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. De mensen? Er bestaan er geloof ik zes of zeven. Die heb ik jaren geleden eens gezien. Maar je weet nooit waar je ze kunt vinden. De wind jaagt ze in het rond. Ze hebben geen wortels, dat is erg lastig voor ze. De kleine prins, Antoine de Saint-Exupéry, 1943 Ik heb niet het gevoel dat een mens geworteld is. Die metafoor van wortels, die vind ik voor een mens schadelijk. Het is juist zo leuk dat wij géén bomen zijn. Dat wij ons wél kunnen bewegen, maar vooral, dat wij ons met anderen kun- nen identificeren, dat we ons kunnen voorstellen hoe het zou zijn als je ergens anders was geboren. Judith Herzberg, interview De Groene Amsterdammer, 7 mei 2008 Inhoudsopgave Voorwoord 11 1 Nationaliteit en dubbele nationaliteit 13 1.1 Politieke debatten en individuele ervaringen 13 1.2 Argumenten tegen dubbele nationaliteit 15 1.3 Een mythisch verleden van enkelvoudige nationaliteit 18 1.4 Alternatieve concepties van nationaliteit 22 1.5 De constructie van de vrije wil 24 1.6 Dubbele nationaliteit vanuit bottom-up, vergelijkend en historisch perspectief 25 1.7 Methodologische verantwoording 28 1.8 Opzet van het boek 30 2 Trouweloze dochters • De nationaliteit van gehuwde vrouwen 35 2.1 Inleiding 35 2.2 Verenigde Staten 35 2.3 Duitsland 40 2.4 Nederland 47 2.5 De relatie tussen individu en staat 58 2.6 Conclusies 61 3 Toevallige geboortes • De nationaliteit van kinderen 63 3.1 Inleiding 63 3.2 Kinderen uit gemengde relaties 63 3.2.1 Verenigde Staten 63 3.2.2 Duitsland 67 3.2.3 Nederland 72 3.3 Tweedegeneratie-immigrantenkinderen 77 3.3.1 Verenigde Staten 77 3.3.2 Duitsland 81 3.3.3 Nederland 86 3.4 De relatie tussen individu en staat 94 3.5 Conclusies 97 4 Het land van mijn moeder • Interviews over nationaliteit en gezinsrelaties 99 4.1 Inleiding 99 4.2 Zafer 99 4.3 Ouders over kinderen 102 4.4 Kinderen over ouders 107 4.5 De nationaliteit van de partner 110 4.6 Reacties van de familie 112 4.7 Conclusies 115 5 Verloren zonen • De externe nationaliteit van emigranten 117 5.1 Inleiding 117 5.2 Verenigde Staten 117 5.3 Duitsland 128 5.4 Nederland 132 5.5 De relatie tussen individu en staat 141 5.6 Conclusies 144 6 Genaturaliseerde buitenlanders • De nationaliteit van immigranten 145 6.1 Inleiding 145 6.2 Verenigde Staten 145 6.3 Duitsland 151 6.4 Nederland 160 6.5 De relatie tussen individu en staat 172 6.6 Conclusies 175 7 Het land van mijn jeugd • Interviews over nationaliteit, rechten en plichten 177 7.1 Inleiding 177 7.2 Mira 178 7.3 De vrijheid om te reizen 181 7.4 Een onaantastbaar verblijfsrecht 183 7.5 Kiesrecht 186 7.6 Dienstplicht 187 7.7 Familierecht 188 7.8 Werken en wonen 191 7.9 Conclusies 193 8 Vijandige strijders • Nationaliteit in oorlogstijd 195 8.1 Inleiding 195 8.2 Verenigde Staten 195 8.3 Duitsland 208 8.4 Nederland 215 8.5 De relatie tussen individu en staat 223 8.6 Conclusies 225 9 Het land waar ik thuis ben • Interviews over burgerschap, loyaliteit en gelijkheid 227 9.1 Inleiding 227 9.2 Aydın 227 9.3 De belofte van gelijkheid 233 9.4 Meningen over dubbele nationaliteit 239 9.5 Conclusies 247 10 Conclusies 249 10.1 Inleiding 249 10.2 Argumenten over dubbele nationaliteit 250 10.2.1 Integratie en loyaliteit 250 10.2.2 Gelijkheid 254 10.3 De betekenis van nationaliteit 259 10.3.1 De emotionele kwaliteit van nationaliteit 259 10.3.2 Identiteit en verbondenheid 261 10.3.3 Dubbele nationaliteit en burgerschap 263 10.4 Nationaliteit als uiting van de vrije wil 266 10.5 Reproductie van dominante vertogen 269 10.6 De toekomst van dubbele nationaliteit 271 Epiloog 277 Bijlagen 281 1 Overzicht respondenten 281 2 Uitzonderingen op de afstandseis in Duitsland en Nederland 283 3 Percentage uitzonderingen op afstandsverplichting Duitsland en Nederland (2003-2010) 283 4 Lijst van landen waarvan onderdanen geen afstand hoeven te doen omdat dit juridisch of in de praktijk onmogelijk is, in Duitsland en Nederland 284 5 Model Nederlandse verklaring van afstand bij naturalisatie 285 Noten 287 Literatuur 321 Register 341 Voorwoord Toen ik in 2002 aan het onderzoek voor dit boek begon, was dubbele nationaliteit geen onderwerp van debat in Nederland. Ik stortte me op het verleden waarin de gehuwde vrouw haar nationaliteit bij huwelijk met een buitenlandse man automa- tisch verloor, tot ik najaar 2003 teruggeroepen werd naar het heden, met de vraag van Mirjam Sterk (Tweede Kamerlid cda): ‘Wanneer is een Nederlandse Marok- kaan of een Marokkaanse Nederlander eigenlijk gewoon Nederlands?’ Een vraag die gericht lijkt op insluiting – personen van Marokkaanse afkomst als volwaardig Nederlands burger beschouwen – maar het begin bleek van een steeds sterker wor- dende problematisering van dubbele nationaliteit in Nederland. In de afgelopen jaren viel het me soms moeilijk niet volop aan het debat deel te nemen. Toch heb ik dat alleen bij uitzondering gedaan, zodat ik de benodigde afstand kon bewaren, in plaats van deelnemer te zijn aan het debat. Op zeker moment heb ik me toch bewust in het debat gemengd, samen met de advocaten Hermie de Voer en Stans Goudsmit, toen we met een artikel in het Nederlands Juristenblad de aftrap gaven voor een campagne voor de zogenoemde ‘latente Nederlanders’. Eerder al, in 1987, toen ik nog werkzaam was bij stichting lawine, een organisatie van gemengde gezinnen, had ik me beziggehouden met de positie van kinderen uit gezinnen van Nederlandse moeders en buitenlandse vaders gebo- ren vóór 1985 (beschreven in par. 3.2.3). Ik ben dus meer dan alleen een afstandelijk observator geweest. Op het moment van schrijven van dit voorwoord ligt er een voorontwerp voor wijziging van de Rijkswet op het Nederlanderschap, dat dub- bele nationaliteit verder zou moeten terugdringen. In de vele debatten van de afgelopen jaren kwamen de mensen die het betrof, mensen die te maken hebben met dubbele nationaliteit, nauwelijks aan het woord. Er werd vooral over hen gesproken, maar niet met hen. Ik heb in dit boek uitdruk- kelijk betrokkenen zelf over dubbele nationaliteit aan het woord willen laten. Ik wil daarom in de eerste plaats de geïnterviewden bedanken, die bereid waren met mij over de soms zeer persoonlijke betekenissen van dubbele nationaliteit te praten. Hun verhalen waren voor mij van onschatbare waarde. Zonder hun erva- ringen had ik de betekenis van nationaliteit en dubbele nationaliteit nooit echt kunnen begrijpen. Het waren deze ervaringen die mij gedurende de lange jaren van het schrijven steeds weer motiveerden het boek af te ronden. Een deel van de interviews werd gedaan door Ricky van Oers, Sophie Scholten en Norma Fötsch, waarvoor mijn dank. Daarnaast heb ik van vele collega’s van het Centrum voor Migratierecht en het Instituut voor Rechtssociologie van de Radboud Universiteit Nijmegen steun 12 • Een tweede paspoort ontvangen. Het onderzoek maakte onderdeel uit van het onderzoeksprogramma Transnationaliteit en Burgerschap van Thomas Spijkerboer (Vrije Universiteit) en Kees Groenendijk (Radboud Universiteit Nijmegen). Een onderzoekssubsidie van nwo maakte het onderzoek voor dit boek financieel mogelijk. Mijn promotor Kees Groenendijk bleek opnieuw bereid hoofdstukken in diverse stadia van onafheid te lezen; zijn steun was onontbeerlijk.