Getij Moet Grevelingenmeer Reanimeren

Getij moet Grevelingenmeer reanimeren

Komt er dan toch een doorlaat in de Brouwersdam? Als minister Van Nieuwenhuizen van Infrastructuur en Waterstaat in november groen licht geeft, kan de planuitwerking beginnen. Daar is tien jaar (!) onderzoek en voorbereiding aan vooraf gegaan. Vanaf 2025 zou er weer getij kunnen zijn in de Grevelingen. Een unieke correctie op de Deltawerken. Zeker in het licht van de stijgende zeespiegel.

TEKST HANS OERLEMANS BEELD HOLLANDSE HOOGTE / EYEEM GMBH E.A. GETIJ MOET GREVELINGENMEER REANIMEREN 13

G Peter van Bragt

Arno Nolte

erwijl boven water alles pais en stof, maar in de diepere lagen raakt het op.” vree lijkt, speelt zich ’s zomers Bij langdurige warme en windstille perio in de diepere lagen en op de den schuift de zuurstofloze zone op naar bodem een ecologisch drama boven. Kreeften en vissen vluchten weg, af. Duikers in de Grevelingen maar wormen, anemonen en andere Tkomen met alarmerende verhalen boven. bodemdieren sterven af. Van Bragt: “Na Marien bioloog Peter van Bragt duikt al de zomer zie je wel wat herstel. Bij een decennia in de Zeeuwse wateren en vraagt flinke herfststorm is er genoeg beweging al net zo lang aandacht voor de teloorgang om zuurstofrijk en -arm water te mengen. van de natuur. “Deze zomer zag je op tien Maar het bodemleven blijft een schim van meter diepte soms al nauwelijks nog leven. wat het zou kunnen zijn.” In de Grevelingen zijn zuurstofloze zones Hoe erg is dat? Zuurstofloze zones komen een bekend fenomeen, maar het wordt door van nature voor in diepe meren en fjorden. de warmere zomers almaar erger.” “Hier is het een gevolg van menselijk Eeuwenlang was de Grevelingen een zeegat ingrijpen. Wat er onder water leeft - hoe met een getij van circa drie meter en een minuscuul ook - is een schakel in de rijk onderwaterleven. Nu is het een zoutwa- voedselketen. Verschraalt het bodemleven, termeer zonder getij ingeklemd tussen de dan verzwakt het hele ecosysteem. Ook het Grevelingendam (1965) en de Brouwersdam kleine spul verdient bescherming. Als we (1971). Aanvankelijk verzoette het meer niets doen, heeft dat grote gevolgen voor de en ging de waterkwaliteit zo snel achteruit vis- en vogelstand.” dat in 1978 besloten werd een spuisluis in de dam te maken. Die bescheiden opening Maximale menging houdt het meer zout, maar zorgt niet voor Arno Nolte is onderzoeker Zee- en kust- getij. systemen bij Deltares en doet al sinds 2008 onderzoek naar de Grevelingen. Vanuit de Klein spul Filipijnen waar hij werkt aan het Masterplan Van Bragt beschrijft de gevolgen: “Vanaf het Manilla Bay, vertelt Nolte over berekenin- voorjaar warmt de bovenste laag van het gen naar het effect van een doorlaat in meer op. In de zomer stijgt de temperatuur de Brouwersdam. “We hebben een model tot boven de twintig graden, terwijl het be- gemaakt om te zien wat er gebeurt bij een neden veel kouder blijft. Zonder stroming of oplopend getij van pakweg 30 centimeter getij mengt het water niet. In de bovenlaag tot 1 meter. Dan zie je het zuurstofloze komt door golfslag nog wel nieuwe zuur- areaal bij 50 centimeter grofweg met twee >

NR10 OKTOBER 2019 GETIJ MOET GREVELINGENMEER REANIMEREN 15

‘JE ZULT EEN OPEENVOLGING AAN VERANDERINGEN IN DE ‘MEER ZUURSTOF VOEDSELKETEN ZIEN’ Marijn Tangelder GEEFT EEN BOOST AAN HET BODEMLEVEN’

Marijn Tangelder is verbon- den aan Wageningen Marine derde verminderen. Dat is meteen het doorlaat. Voorjaar 2018 maakte het kabinet Research en deed onder- maximaal haalbare. Bij 75 of 100 centimeter bekend 75 miljoen euro extra beschik- zoek naar het ecosysteem blijft het resultaat vrijwel hetzelfde.” baar te stellen, bovenop de al eerder in de Grevelingen. Welke “Diepe oude getijdengeulen zullen altijd gereserveerde 30 miljoen. Dat betekent soorten zullen profiteren van een zuurstoftekort houden. Een waterkolom een doorbraak in de financiering. Ook de de doorlaat? “Naast zuur- van veertig meter valt niet van onder tot provincies Zuid-Holland (15 miljoen) en stofrijker wordt het water ook voedselrijker door de boven in beweging te brengen. Dan moet de Zeeland (5 miljoen) doen mee. De gemeen- instroom van zeewater. Je hele dam eruit. Maar in het grootste deel ten Goeree-Overflakkee en Schouwen- krijgt meer algen wat goed van het meer verdwijnt de zuurstofloosheid Duiveland stellen elk 1 miljoen beschikbaar. is voor schelpdieren die hun bij een gematigd getij. Terwijl het water Het werkverband Getij Grevelingen is een voedsel uit het water halen. nu stilstaat, heb je dan het hele jaar door samenwerking van de betrokken overheden Meer zuurstof geeft een boost menging.” en Staatsbosbeheer (beheerder oevers/ aan het bodemleven. Denk Deltares heeft in 2016 geïnventariseerd of eilanden). Rijkswaterstaat is de coördine- aan anemonen, kreeften, er voldoende kennis beschikbaar is om een rende en uitvoerende dienst. Na jaren voor- krabben, maar ook wormen. Verder krijgen bodemvissen verantwoorde beslissing te nemen. Weten bereiding ligt er nu een bestuurlijk advies een groter leefgebied en we wat de uitwerking van een doorlaat zal en een voorkeursalternatief. Op basis daar- zullen in aantal toenemen. zijn op de waterkwaliteit, bodem, slib-im- van besluit minister Van Nieuwenhuizen En daar profiteren visetende port, natuur en dijken? Nolte: “Een doorlaat in november over de volgende fase: de vogels van. De doorlaat maakt brengt nieuwe dynamiek in een systeem planuitwerking. meer visverkeer mogelijk van met talloze bekende en wellicht ook nog Paul Paulus van Rijkswaterstaat Zee en en naar de zee. Zo zal je een onbekende variabelen. Dat maakt het Delta schetst de contouren van het advies: opeenvolging aan veranderin- uitermate complex. Daar staat tegenover “Alles afwegende, lijkt het beste alternatief gen in de voedselketen zien.” Tangelder wijst ook op de dat er sinds 2008 veel onderzoek is gedaan. een getijslag van 40 centimeter bij een ‘terugkeer’ van intergetijden- Wij concluderen dat het kennisniveau vol- middenpeil in de Grevelingen van NAP -30. natuur. “De zone die straks doende is voor een afgewogen beslissing.” Dat heft de zuurstofloosheid grotendeels op bij eb droog ligt en bij vloed én doet recht aan de natuur op de oevers overstroomt, kan een belang- Voorkeur: 40 cm getij en eilanden. Een beperkt gebied dat nu nog rijk foerageergebied worden Inmiddels is er bij Rijk en regio een bre- permanent droog staat, zal straks bij vloed voor onder meer vogels op de consensus over de noodzaak van een overstromen. Waar natuurwaarden in de > zoek naar schelpdieren en kreeftachtigen.” Al sinds de afsluiting is de De bodem van get Grevelingenmeer zuurstofarm (links) en zuurstofrijk (rechts) Grevelingen permanent in Foto’s Van Bragt transitie met de opkomst en ondergang van soorten. Zo is het oprukken van exoten na 1990 ten koste gegaan van de authentieke natuur. De doorlaat brengt nieuwe dynamiek. Mocht de habitat van kust- broedvogels te klein worden, dan kan de getijslag in het broedseizoen lager worden gezet. Het is en blijft tenslotte de mens die in de Grevelingen aan de knoppen zit.

NR10 OKTOBER 2019 16 GETIJ MOET GREVELINGENMEER REANIMEREN

knel komen, nemen we extra maatregelen. ‘ MAAK VAN GREVELINGEN Bijvoorbeeld door met zandsuppletie vogel- ZOETWATER-BUFFER’ Wil Lases broedeilandjes op te hogen.” De doorlaat krijgt een omvang van circa Anders dan gebruikelijk bij grote vanuit zee bouw je op door het zoete waterwerken roept Getij Grevelingen water zo dicht mogelijk naar de kust- 140 meter bij 34 meter. Daarbinnen komen tot nu toe (nog) weinig weerstand lijn te brengen. Dat is temeer nodig, nu ‘buizen’ met schuiven om het peil te regule- op. Behalve dan de stem van water- de verziltingsdruk toeneemt door de ren en voor het afsluiten bij storm. Paulus: bouwkundige Wil Lases, vijftien jaar zeespiegelstijging.” “We zijn lang bezig geweest een optimale werkzaam bij Rijkswaterstaat in de “De Grevelingen kan een uitstekende balans te zoeken van positieve effecten voor delta. Hij betoogt dat de waterkwaliteit berging worden voor zoetwater, zoals de waterkwaliteit en negatieve effecten niet zal verbeteren met de geplande ten tijde van de Deltawerken de bedoe- voor de natuur op de oevers en zandplaten. doorlaat. ling was. We moeten zoet water dat Het gaat hier om Natura 2000-gebied. Maar belangrijker nog: Lases pleit via de grote rivieren ons land binnen- voor het verzoeten van de Grevelingen. stroomt zolang mogelijk vasthouden. We zien Grevelingen als een integraal Het is en blijft een ‘zoutwater aqua Nu verdwijnt het zo snel als kan via de ecosysteem met bovendien ook belangrijke rium’ zonder toegevoegde waarde, Nieuwe Waterweg naar zee. Daar gaan economische functies zoals recreatie en stelt hij. Er is immers al een overvloed we van terugkomen, zeker als langdu- visserij. En dan is er nog het aspect van de aan zoutwaternatuur (Ooster- en rige droogte een structureel fenomeen veiligheid en de zeespiegelstijging.” Westerschelde). wordt.” Als de minister binnenkort beslist of Getij “Ons waterbeleid moet zich in het “Het zou een ‘historische blunder’ zijn Grevelingen de volgende fase in gaat, belang van toekomstige generaties om ook het aangrenzende Volkerak- volgen enkele jaren van planuitwerking, richten op drie doelen: solide bescher- Zoommeer te verzouten, waar nu ming tegen zee, zoet water vasthouden sprake van is. Daarmee komt de vergunningen voorbereiden, het definitieve én weerstand opbouwen tegen zoutgrens nog verder landinwaarts te besluit en de aanbesteding. Op z’n vroegst verzilting. Een Grevelingen met getij liggen. Verzilting zal op termijn land- is in 2025/2026 het getij terug.• doet precies het tegenovergestelde. bouw onmogelijk maken. Dit beleid Maximale weerstand tegen verzilting getuigt van zelf ondermijnend gedrag.”

HET TIJ KEREN MET POMPEN

Van alle ongewisse variabelen Wat zijn de oplossingen? Getijdenenergie kan de zeespiegelstijging op “We maken onderscheid tus- En dan is er nog een variant: termijn de grootste impact sen een zachte en een harde een doorlaat met een getijden- hebben. Nu is er nog voldoende aanpak. Je kunt het peil in de centrale. De waterkracht kan verval om het water ‘vanzelf’ Grevelingen geleidelijk laten worden benut om turbines aan te laten in- en uitstromen. De meestijgen in combinatie met te drijven en elektriciteit op te Paul Paulus beweging van eb en vloed in een groter getijverschil. Dat wekken. Het verval is echter de voordelta zet zich straks heeft beperkte invloed op de vrij beperkt. Met turbines die gedempt door achter de dam. oevers en dijken. Mogelijk is zowel bij de uit- als instroom Maar als de zeespiegel stijgt, dit lange tijd voldoende. Komt werken, is de opbrengst wordt de afvoer naar zee onder er over enkele decennia een maximaal. Mogelijk kunnen ‘WE MAKEN vrij verval steeds lastiger. versnelde zeespiegelstijging, ze zelfs worden uitgevoerd als ONDER- De projectgroep Getij Greve- dan kan worden besloten tot gemaal-turbines: afwisselend SCHEID lingen voorziet uiteenlopende een harde aanpak: pompen stroom opwekken en water uit oplossingen, zegt Paul Paulus installeren om zo de uitstroom de Grevelingen pompen. TUSSEN EEN van Rijkswaterstaat Zee en te reguleren. Dat stelt nu al Mocht zich een consortium ZACHTE EN Delta. “Vaststaat dat de eisen aan het ontwerp. Of het melden met een rendabele EEN HARDE zeespiegel langzaam stijgt, zover komt, hangt ook af van businesscase, dan kan de AANPAK ‘ maar onzeker is of en in welk de eerste resultaten van de getijdencentrale nu al in het tempo er een versnelling komt. doorlaat. Misschien is het effect plan worden meegenomen. Zo Volgens het nu gehanteerde op de zuurstofloosheid zo goed niet, dan dient de doorlaat zo klimaatscenario zal dat op z’n dat we met een iets geringere te worden gebouwd, dat later vroegst vanaf 2050 manifest getijslag kunnen volstaan. Ook alsnog turbines en/of pompen worden. Die onzekerheid vraagt dat is een optie.” in te bouwen zijn. om flexibiliteit.”