Clavis Pansophiae 10,4

Geschichte der christlichen Kabbala. Band 4

Teil 4: Bibliographie

Bearbeitet von Wilhelm Schmidt-Biggemann, Wolfgang Dickhut, Frank Böhling

Neuausgabe 2015. Buch. VIII, 188 S. In Leinen ISBN 978 3 7728 2607 8 Format (B x L): 14,5 x 20,5 cm

Weitere Fachgebiete > Religion > Systematische Theologie > Geschichte der Theologie, Einzelne Theologen

schnell und portofrei erhältlich bei

Die Online-Fachbuchhandlung beck-shop.de ist spezialisiert auf Fachbücher, insbesondere Recht, Steuern und Wirtschaft. Im Sortiment finden Sie alle Medien (Bücher, Zeitschriften, CDs, eBooks, etc.) aller Verlage. Ergänzt wird das Programm durch Services wie Neuerscheinungsdienst oder Zusammenstellungen von Büchern zu Sonderpreisen. Der Shop führt mehr als 8 Millionen Produkte. Clavis Pansophiae 10,4 Clavis Pansophiae

Eine Bibliothek der Universalwissenschaften in Renaissance und Barock

Herausgegeben von Charles Lohr und Wilhelm Schmidt-Biggemann

Band 10,4

frommann-holzboog Wilhelm Schmidt-Biggemann

unter Mitarbeit von Frank Böhling und Wolfgang Dickhut

Geschichte der christlichen Kabbala

Band 4 Bibliographie

Stuttgart-Bad Cannstatt 2015 Gedruckt mit Unterstützung des Förderungs- und Beihilfefonds Wissenschaft der VG Wort

Bibliografische Information der Deutschen Nationalbibliothek

Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet diese Publikation in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über abrufbar.

ISBN 978-3-7728-2607-8 (Teilband 4) ISBN 978-3-7728-2541-5 (Gesamtwerk in vier Teilbänden) eISBN 978-3-7728-3026-6 (eBook)

© frommann-holzboog Verlag e. K. · Eckhart Holzboog Stuttgart-Bad Cannstatt 2015 www.frommann-holzboog.de Satz: Johanna Boy, Brennberg Druck: Offizin Scheufele, Stuttgart Einband: Litges & Dopf, Heppenheim Gedruckt auf säurefreiem und alterungsbeständigem Papier Inhaltsverzeichnis

Vorwort ...... V

Allgemein (= A)...... 1 1. Bibliographien ...... 1 2. Zitierte jüdische Texte als Quellen der christlichen Kabbala ...... 2 3. Studien zur christlichen Kabbala...... 8 4. Grundlagentexte außerhalb der Kabbala ...... 9

Band 1 (= I)...... 17 1. Kapitel: Grundlegungen. Der Name Gottes und der Name Jesu: Maimonides, Bernhardin von Siena, Nikolaus von Kues...... 17 2. Kapitel: Pico della Mirandola...... 22 3. Kapitel: Johannes Reuchlin ...... 34 4. Kapitel: Paulus Ricius...... 40 5. Kapitel: Christliche Kabbala und antijüdische Polemik. . . 48 6. Kapitel: Kabbala als politische Eschatologie: Aegidius von Viterbo...... 61 7. Kapitel: Giorgio Veneto (Zorzi)...... 66 8. Kapitel: Agrippa von Nettesheim: Kabbala im Dienst der Magie...... 73 9. Kapitel: Arcangelo da Borgonovo...... 76 10. Kapitel: Guillaume Postel als Kabbalist...... 78 11. Kapitel: Christliche Kabbala, katholisch assimiliert: Luis de León...... 95 12. Kapitel: Pistorius’ Ars Cabalistica...... 96 Band 2 (= II)...... 99 1. Kapitel: Heinrich Khunraths Amphitheatrum Sapientiae Aeternae ...... 99 2. Kapitel: Robert Fludd: Enzyklopädie und Kabbala . . . . 103 3. Kapitel: Mersenne als Kritiker der Kabbala...... 110 4. Kapitel: Jakob Böhme und die Kabbala...... 113 5. Kapitel: Abraham von Franckenberg ...... 116 6. Kapitel: Johann Stephan Rittangel...... 119 7. Kapitel: Athanasius Kircher und die Kabbala...... 125

Band 3 (= III) ...... 131 1. Kapitel: Franciscus Mercurius van Helmont: Kabbala und Seelenwanderung...... 131 2. Kapitel: Henry More als Kabbalist...... 135 3. Kapitel: Christian Knorr von Rosenroth: Kabbala Denudata ...... 137 4. Kapitel: Die Auseinandersetzung zwischen Knorr und More über den Sinn der christlichen Kabbala ...... 143 5. Kapitel: Der Streit zwischen Johann Jakob Zimmermann und Abraham Hinckelmann um Böhme und die Kabbala...... 145 6. Kapitel: Johann Georg Wachter und die Debatte um die Kabbala bei Spinoza...... 149 7. Kapitel: Johann Franz Budde...... 151 8. Kapitel: Johann Christoph Wolf und die Kabbala. . . . . 154 9. Kapitel: Jacob Bruckers historische Destruktion der christlichen Kabbala...... 160 10. Kapitel: Friedrich Christoph Oetingers Lehrtafel der Prinzessin Antonia (1763) ...... 162 11. Kapitel: Johann Friedrich Kleuker...... 164 12. Kapitel: Johann Friedrich von Meyer...... 168 13. Kapitel: Franz Joseph Molitor...... 170

Namenverzeichnis ...... 175 Vorwort

Der vierte, abschließende Band der Geschichte der christlichen Kabba- la erschließt die drei Darstellungsbände (2012-2013) und enthält die erste Bibliographie zum Thema überhaupt. Alle erreichbaren Werke, die für dieses Forschungsfeld konstitutiv sind, wurden hierfür umfas- send bibliographisch erschlossen. In dieser Verdichtung eröffnet die Sammlung einen systematischen und weiterführenden Zugang zur wissenschaftlichen Beschäftigung mit der Entwicklungsgeschichte der christlichen Kabbala. Damit stellt sie ein unentbehrliches Arbeitsins- trument für die Erforschung der christlich-jüdischen Geistesgeschichte der Frühen Neuzeit dar. Die Bibliographie dokumentiert zugleich alle diejenigen Texte, die für die Geschichte der christlichen Kabbala, Bände 1-3, benutzt worden sind. Die aufgeführten Titel sind dabei nicht alle in der Darstellung zi- tiert; die Zitation richtete sich nach dem Duktus der Darstellung. Die vorliegende Bibliographie erhebt keinen Anspruch auf Vollständigkeit. Sie ist wie folgt gegliedert: Im allgemeinen Teil A wird die Literatur systematisch aufgelistet, die als Rahmen und Grundlage der christ- lichen Kabbala dient; es wird zwischen Primär- und Sekundärliteratur unterschieden. In den folgenden Teilen I, II und III richtet sich die Bibliographie nach der Gliederung der drei Bände der Geschichte der christlichen Kabbala. Die einzelnen Kapitel sind unterteilt nach im en- geren Sinne kabbalistischer und weiterer verwendeter Literatur, je nach primären und sekundären Texten getrennt. Die Ordnung der Kapi- tel der Geschichte der christlichen Kabbala ist im Großen und Ganzen chronologisch; wo sie nicht eingehalten ist, wird an der chronologisch passenden Stelle auf die jeweiligen behandelten Autoren verwiesen. Die Primärliteratur ist nach den behandelten Autoren und dort (abgesehen von vorangestellten Angaben zu Spezialbibliographien oder Gesamt- ausgaben) chronologisch, die Sekundärliteratur alphabetisch nach Au- toren geordnet. Allgemein (= A)

1. Bibliographien

A.1 Giulio Bartolocci, Bibliotheca magna Rabbinica de scriptoribus et scriptis Hebraicis ordine alphabetico Hebraice et Latine di- gestis, 4 Bde., Rom: ex Typographia S. C. de Propaganda Fide 1675–1693. A.2 Johann Buxtorf, Bibliotheca Rabbinica, 3 Bde., Basel: Ludwig König 1618 | korrigierte und vermehrte Ausgabe Basel: Rex 1640. Gaffarel, Codicum cabbalisticorum manuscriptorum index 1651 (wie I.2.15). A.3 Johann Heinrich Hottinger, Promtuarium sive Bibliotheca Orientalis, Heidelberg: Wyngaerde 1658. A.4 Carlo Giuseppe Imbonati, Bibliotheca Latinohebraica sive de scriptoribus latinis, qui ex diversis nationibus contra Iudaeos, vel de re Hebraica utcumque scripsere: additis observationibus cri- ticis, et philologico-historicis, quibus quae circa patriam, ae- tatem, vitae institutum, mortemque Auctorum consideranda veniunt, exponuntur, Rom: ex Typographia S. C. de Propa- ganda Fide 1694. Leicht und von Abel, Verzeichnis der Hebraica in der Biblio- thek Johannes Reuchlins 2005 (wie I.3.27). A.5 Gershom Scholem, Bibliographia Kabbalistica. Verzeichnis der gedruckten, die jüdische Mystik (Gnosis, Kabbala, Sab- batiantismus, Frankismus, Chassidismus) behandelnden Bü- cher und Aufsätze von Reuchlin bis zur Gegenwart, Leipzig: Drugulin 1927 | Bibliographia Kabbalistica. Die jüdische 2 Allgemein

Mystik (Gnosis, Kabbala, Sabbatianismus, Frankismus, Chas- sidismus) behandelnde Bücher und Aufsätze von Reuchlin bis zur Gegenwart, mit einem Anhang: Bibliographie des Zohar und seiner Kommentare, Berlin: Schocken-Verl. 1933. Wolf, Bibliotheca Hebraea 1715–1733 (wie III.8.4).

2. Zitierte jüdische Texte als Quellen der christlichen Kabbala

A.6 Alfa Beta de-Rabbi Aqiva [Alphabet des Rabbi Akiba], hrsg. ,Bet ha-Midrasch, Bd. 3 בית המדרש :von Adolph Jellinek, in Neudruck Jerusalem: Wahrmann Book 1967.

Liber Bahir („Buch des hellen Glanzes“) Lateinische Übersetzung durch Flavius Mithridates (wie I.5.14). Postels Manuskriptfassung von 1547 (wie I.10.3). Ausgabe Cremona 1558–1560, zusammen mit dem Sohar (wie A.20). .Sefer ha-Bahir, erster Einzeldruck: Amsterdam 1651 ספר הבהיר A.7 A.8 Gerhard Scholem, Das Buch Bahir. Ein Schriftdenkmal aus der Frühzeit der Kabbala auf Grund der kritischen Neu- ausgabe, Leipzig: Drugulin 1923 | Nachdruck Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 1970 [deutsche Überset- zung nach dem Manuskript der Bayerischen Staatsbibliothek München Ms. Hebr. 209. Dieses Manuskript ist Vorlage für die lateinische Übersetzung des Mithridates, aber nicht für Postels Übersetzung/Kommentierung.]. 2 . Zitierte jüdische Texte als Quellen der christlichen Kabbala 3

A.9 Daniel Abrams, The Book Bahir: An Edition Based on the Ear- liest Manuscripts, with introduction by Moshe Idel, Los An- geles: Hotsa’at Keruv 1994.

Miqnē Abrām] Peculium] מקנה אברם , Abraham de Balmes A.10 Abrae, Grammatica hebraea una cum latino nuper edita per doctissimum virum magistrum Abraham de Balmis, Venedig: Daniel Bomberg 1523. Elias Levita, Sefer Masoret ha-Masoret (wie I.6.15). (”Sefer Ginat Egoz (“Nussgarten ספר גנת אגוז , Joseph Gikatilla A.11 [1274], Hanau: Seligman [?] 1615. A.12 –, Scha’are Ora („Tore des Lichts“): Teilübersetzung von Paulus Ricius (wie I.4.7) | Riva de Trento 1559 | Mantua 1561 | Rabbi Joseph, the son of Abraham Gikatilla, Gates of Light, übers. und eingel. von Avi Weinstein, San Francisco et al.: Harper Collins 1994.

Liber Jezira (»Buch der Schöpfung«), zusammen mit dem Kommentar 32 Wege der Weisheit Postels Ausgabe von 1551 (wie I.10.17). A.13 Pseudo-Rabad [= R. Abraham ben David; Josef ben Schalom פירוש ספר Aschkenasi aus Barcelona?], Perusch Sefer Jezirah ,[Kommentar zum Buch Jezira) [= 32 Wege der Weisheit) יצירה פירוש Mantua 1562 | Moses Botarel, Perusch Sefer Jezirah -vermutlich 1409 verfasst, Manuskript in der Vati ,ספר יצירה פירוש ספר :kanischen Bibliothek: Vat. Hebr. 441, f. 126r–175r Kommentar zum Sefer Yesira von„) יצירה חברו ... משה בוטריל Moses b. Isaac Botarel“). Lateinische Ausgabe in Pistorius, Ars Cabalistica 1587 (wie I.12.1), S. 869–872. Rittangels Ausgabe von 1642 (wie II.6.2). 4 Allgemein

Meyers Ausgabe mit Erläuterungen 1830 (wie III.12.6). A.14 Peter Hayman, Sefer Jezira. Edition, Translation and Text- Critical Commentary, Tübingen: Mohr Siebeck 2004 (Texts and Studies in Ancient Judaism 104). A.15 Sefer Jezira . Buch der Schöpfung, aus dem Hebräischen übers. und hrsg. von Klaus Herrmann, Frankfurt am Main: Verlag der Weltreligionen 2008.

Isaak Luria und Chaim Vital, Sefer ha-Gilgulim (wie III.3.4). Sefer Pardes Rimmonim ספר פרדס רימונים , Moses Cordovero A.16 („Paradies der Granatäpfel“), Krakau AM 5385 = AD 1625. A.17 Ramban (Nachmanides), Commentary on the Torah, transla- ted and annotated with index by Rabbi Dr. Charles B. Cha- vel, New York: Shilo Publ. House, Bd. 1 (Genesis): 1971, 2 (Exodus): 1973, 3 (Leviticus): 1974, 4 (Numbers): 1975, 5 (Deuteronomy): 1976. A.18 Sefer ha-Razim . Das Buch der Geheimnisse, hrsg. von Bill Re- biger und Peter Schäfer, Bd. 1: Edition, Bd. 2: Einleitung, Übersetzung und Kommentar, Tübingen: Mohr Siebeck 2009 (Texts and Studies in Ancient Judaism 125 und 132).

Liber Sohar (»Buch des Glanzes«) Ausgabe Mantua 1557–1559 [enthält Tiqqunei ha-Sohar זהר A.19 -Verbesserungen des Sohar“); drei Bände des So„) תקוני הזהר har; Midrash Ne’elam („Verborgene Auslegung“), Raya Meh- mna („Treuer Hirte“), Sifra de Zeniutha („Buch des Geheim- nisses“)]. A.20 Ausgabe Cremona 1558–1560 [dieselben Texte wie in der Mantuaner Ausgabe, zusätzlich u. a. eine Interpretation des Buches Rut und des Sefer ha-Bahir]. 2 . Zitierte jüdische Texte als Quellen der christlichen Kabbala 5

Postels Ausgaben und Bearbeitungen von 1553 (wie I.10.5) und 1567/83 (wie I.10.6). Edition, Übersetzungen und Zusammenfassungen durch Knorr von Rosenroth in der Kabbala Denudata 1677–1684 (wie III.3.1). -seu Speci זוהר ... מספר הזוהר , Gottfried Christoph Sommer A.21 men Theologiae Soharicae cum Christiana amice convenientis, exhibens Articulorum fidei fundamentalium probationes, e Sohare, antiquissimo Iudaeorum monumento, petitas, et ver- sione Latina ac necessariis adnotationibus illustratas, quibus non modo successio doctrinae salutaris per secula, Christi na- tivitatem proxime antecedentia, eandemque mox excipientia, demonstratur, errores modernorum Iudaeorum corriguntur, et veritas ipsa vindicatur ab oppugnationibus reliquorum hostium purae et verae religionis, sed etiam multis Scripturae Sacrae tam Vet[eris] quam Novi Testamenti locis lux non exi- gua conciliatur, Gotha: Mevius 1734 [Sohar Auswahl-Über- setzung, die Oetinger benutzt]. A.22 Gershom Scholem, Die Geheimnisse der Schöpfung . Ein Kapi- tel aus dem Sohar, Berlin: Schocken 1935 | Die Geheimnisse der Schöpfung . Ein Kapitel aus dem kabbalistischen Buche So- har, Frankfurt am Main: Insel 1971. A.23 Fishel Lachower und Isaiah Tishby, The Wisdom of the Zohar. An Anthology of Texts, systematically arranged and rende- red into Hebrew by F. L. and I. T., English translation by Daniel Goldstein, 3 Bde., Oxford: Oxford University Press 1989 | Neudruck Oxford, Oxford University Press 1991. -The Zohar . Pritzker Edition, translation and com ספר הזהר A.24 mentary by Daniel C. Matt, Stanford CA: Stanford Univer- sity Press, Bd. 1 und 2 (2004), 3 (2006), 4 (2007), 5 (2009), 6 (2011), 7 (2012) [Übersetzung und Kommentierung des aramäischen Textes des Sohar]. 6 Allgemein

A.25 Der babylonische , nach der ersten zensurfreien Aus- gabe unter Berücksichtigung der neueren Ausgaben und handschriftlichen Materials neu übertragen von Lazarus Goldschmidt, 12 Bde., Frankfurt am Main: Jüdischer Ver- lag 1929–1936 | Neudruck Frankfurt am Main: Suhrkamp 1996.

Literatur A.26 Saverio Campanini, »On Abraham’s Neck. The Editio Prin- ceps of the (Mantua 1562) and Its Context«, in: Rabbi Judah Moscato and the Jewish Intellectual World of Mantua in the 16th–17th centuries, hrsg. von Giuseppe Veltri und Gianfranco Miletto, Leiden: Brill 2012, S. 253–278. A.27 , Geschichte der Juden . Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart . Aus den Quellen neu bearbeitet, 11 Bde., Leipzig: Leiner 1870. A.28 Moshe Idel, . New Perspectives, New Haven, Lon- don: Yale University Press 1988. A.29 –, »Ramon Lull and Ecstatic Kabbalah«, in: Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 51 (1988), S. 170–174 (und Taf. 16 f.). A.30 –, »Defining Kabbalah: the Kabbalah of the Divine Names«, in: Mystics of the Book . Themes, Topics, and Typologies, hrsg. und eingel. von Robert A. Herrera, Berlin, New York: Lang 1993, S. 97–122. A.31 Daniel Lasker, Jewish Philosophical Polemics against Christia- nity in the Middle Ages, New York: Ktav Publishing House 1977. A.32 Johann Maier, Die Kabbalah . Einführung – Klassische Texte – Erläuterungen, München: Beck 1995. 2 . Zitierte jüdische Texte als Quellen der christlichen Kabbala 7

A.33 Peter Schäfer, »Shiʿur Qoma«, in: Ders., Hekhalot-Studien, Tübingen: Mohr 1988, S. 75–83. A.34 –, Mirror of His Beauty . Feminine Images of God from the Bible to the Early Kabbalah, Princeton: Princeton University Press 2002. A.35 –, Die Ursprünge der jüdischen Mystik, Berlin: Verlag der Welt- religionen 2011. A.36 Gershom Scholem, Major trends in Jewish mysticism . The Hil- da Stick Stroock lectures, 1938 delivered at the Jewish Insti- tute of Religion, New York, Jerusalem: Schocken 1941 | Die jüdische Mystik in ihren Hauptströmungen, Frankfurt am Main: Metzner 1957. A.37 –, Von der mystischen Gestalt der Gottheit . Studien zu Grund- begriffen der Kabbalah, Zürich: Rhein-Verlag 1962. A.38 –, „Schechina. Das passiv-weibliche Moment in der Gottheit“, in: Von der mystischen Gestalt 1962 (wie A.37), S. 135–193. A.39 –, Ursprung und Anfänge der Kabbala, Berlin: de Gruyter 1962 (Studia Judaica 3). A.40 –, Art. »Naphtali Bacharach«, in: Encyclopaedia Judaica, Bd. 4, Jerusalem 1971, Sp. 49 f. A.41 –, »Die Erforschung der Kabbala von Reuchlin bis zur Gegen- wart«, in: Ders., Judaica, Bd. 3: Studien zur jüdischen Mystik, Frankfurt am Main: Suhrkamp 1973, S. 247–263. A.42 Günter Stemberger, Einleitung in Talmud und Midrasch, München: Beck 81992. Namenverzeichnis

Abel, Günter 23 Ansani, Antonella 24 Abel, Wolfgang von 1, 37 Antonia, Prinzessin 162 ff. Abrabanel → Leone Hebreo Aristoteles 10, 13 f., 16, 41, 47, Abraham ben David [Pseudo- 61, 94 Rabad] 3 Arndt, Johann 99, 102 Abrams, Daniel 3 Arnold, Gottfried 85, 116 Adam, Melchior 46 Aschoff, Frank 167 Adelung, Johann Christoph 123 Assman, Jan 8 Aegidius Romanus 61 Asta, Matthias dall‘ 35 Aegidius von Viterbo 8, 61−66 Astruc, Charles 64 Agostini, Giovanni degli 67 Augustinus 10 Agrippa von Nettesheim, Heinrich Aulus Gellius 10 Cornelius 73−75, 101 Averroes 8, 11, 41, 47 Aiton, Eric John 150 Avicenna 11, 16 Åkerman, Susanna F. 134 Alassio, Giovanni Tomasso de 128 Baader, Franz von 167 f., 173 Albertus Magnus 11, 14, 16 Bacchelli, Franco 24 Alexander VII. 126 Backus, Irena 85 Alexander, Gerhard 167 Baillet, Adrien 97 Allaci, Leone 125 Bainton, Roland 86 Allegretti, Vico 24 Balmes, Abraham de 3 Allen, Michael B. 24 Bardenhewer, Otto 10 Allen, Percy S. 45 Baronius, Caesar 155 Altmann, Alexander 17 Barth, Friedrich 74 Amadou, Robert 167 Bartholinus, Richard 45 Ammann, Peter 110 Bartolocci, Giulio 1 Anagnine, Eugenio 24 Basnage de Beauvals, Jacques 161 Andreae, Johann Valentin 101, Battafarano, Italo Michele 139 107 f. Bauch, Gustav 52 Andreatta, Michela 24 Bäumer, Remigius 64 Anquetil-Duperron, Abraham Baumgarten, Norbert 22 Hyacinthe 165 Bausi, Francesco 24 176 Namenverzeichnis

Bayer, Boris 16 Boot, Arnold 156 Bayle, Pierre 49, 123, 150, 157 Borgnet, Auguste 10 Beare, Robert L. 133 Borgonovo, Arcangelo de 68, 76 f., Beaune, Colette 86 96 Beckmann, Jan P. 49 Bori, Pier Cesare 25 Bedouelle, Guy 64 Bormann, Carl 21 Beer, Jürgen 123 Borromeo, Federico 128 Behler, Ursula 161 Bottin, Francesco 162 Beierwaltes, Werner 24, 36 Bourignon, Antonette 133 Beitia, Angel Cortabarría 49 Boustan, Raʿanan S. 38 Benjamin, Walter 174 Bouwsma, William 86 Benz, Ernst 115 Bracellus, Jacobus 55 Berg, Johannes van den 124 Brach, Jean-Pierre 85, 96 Berman ben Naphtali, Jisachar 137 Braden, Jutta 158 Berns, Jörg Jochen 107 Braun, Lucien 161 Berthier, André 49 Breidbach, Olaf 125 Berti, Domenico 25 Bremmer, Jan 39 Bertier, Janine 13 Breymayer, Reinhard 163 Bertinetto, Alessandro 130 Brink, Jean R. 89 Betti, Gianluigi 77 Brod, Max 36 Betz, Isolde 164 Brown, Thomas 140 Betz, Otto 164 Brucker, Jacob 160 ff. Bien, Günther 108 Bruckner, János 116 ff. Bietenholz, Peter G. 46 Brüll, Adolf 173 Bigi, Emilio 56 Brunet, Pierre Gustave 83 Billons, François des 86 Brunn, Heinrich 162 Birkholz, Adam Michel 104 Zum Brunn, Emilie 8 Black, Crofton 25 Bruno, Giordano 34, 103, 118 Bland, Kalman P. 25 Buchius, Paulus 131 Blekastad, Milada 123 Buck, August 22 Blum, Paul Richard 23 Budde, Johann Franz 151−154 Bobzin, Hartmut 86 Buddecke, Werner 114 Bodelot, Colette 101 Bujanda, Jesus Martinez de 88 Bogner, Ralf 118 Bulitta, Horst 123 Böhme, Jakob 39, 113 ff., 118, Buonanni, Filippo 126 145−148, 162 f. Burckhard, Jakob 141 Bondoni, Simonetta M. 51 Burmistrov, Konstantin 141 Namenverzeichnis 177

Burnet, Thomas 11 Compagni, Vittoria Perrone 73 f. Busi, Giulio 25, 34, 36, 51, 67 Conway, Anne 132 f., 135 Buxtorf, Johann 1, 63 Cooperman, Bernard 87 Copenhaver, Brian P. 26 Cadafaz de Matos, Manuel 29 Corazzol, Giacomo 51 f. Campanini, Saverio 6, 25, 34, 37, Corse, Taylor 132 46, 50 ff., 67 f., 73, 77, 96, 128, Coudert, Allison P. 89, 115, 131, 134, 158 134, 145 Cancik-Kirchbaum, Eva 9 Counet, Jean-Michel 21 Cannarozzi, Ciro 18 Craemer-Ruegenberg, Ingrid 14 Caroti, Stefano 10 Craven, William G. 26 Carpzov, Johann Benedikt 48 Cresbon, Georges 88 Carreras y Artau, Joaquín 14, 48 Crocker, Robert 136 Casaubon, Isaak 155 Croese, Gerard 134 Caspar, Max 106 Crouzel, Henri 23 Cassius, Georg Andreas 161 Cuevas García, Cristóbal 95 Cassuto, Umberto 52 Cusanus, Franciscus 76 Castelli, Patrizia 27 Cusanus, Nicolaus [Nikolaus von Céard, Jean 86 Kues] 17, 19 ff., 26, 33, 39 Celenza, Christopher S. 37 Czapla, Ralf Georg 118 Cevolotto, Aurelio 56 Chambon, Jean-Pierre 90 Dan, Joseph 8, 30, 37 Chavel, Charles B. 4 Davidson, Gustav 14 Chazan, Robert 60 Debus, Allen G. 106 f. Cipriani, Giovanni 81 Deitz, Luc 101 Clark, J. 132 Delrio, Martinus 127 Clemens VII. 127 Dennis, Rodney G. 53 Clemens von Alexandrien 11 Dessauer, Antonie Leinz von 35 Coakley, J. F. 53 Diemling, Maria 46 Cohn, Leopold 13 Dieterici, Friedrich 10 Colberg, Ehregott Daniel 152 Dietz, Alexander 141 Coleman, Janet 108 Dietze, Walter 134 Colombero, Carlo 58 Dilthey, Wilhelm 153 Colomer, Eusebio 49 [Pseudo-]Dionysius Areopagita 11, Colomiès, Paul 56 33 Comenius, Johann Amos 123 f., Dominicus Gundissalinus 11 152 Dorez, Léon 32 178 Namenverzeichnis

Dörner, Gerald 35, 38 Fabry, Jacques 170 Dryander, Johannes 44 Facchinetti, Vittorino 19 Dubois, Claude-Gilbert 86 Faivre, Antoine 72, 167 Duhr, Bernhard 128 Falco, Vittorio de 12 Dülmen, Richard van 108 Farmer, Stephen A. 22 Dumas, Robert 167 Fauser, Winfried 10 Dumbreck, Geoff 109 Felgentreu, Fritz 34, 164 Duplessis-Mornay, Philippe 122 Ferreiro, Alberto 30 Dupré, Wilhelm 20 Festugière, André-Jean 14 Durán, Manuel 95 Feuerbach, Ludwig 173 Dury, John 122, 124 Ficino, Marsilio 11 f., 14 f., 24, 26, 29 f. 32 f., 72 f. Ebeling, Florian 14 Fidora, Alexander 15 Eck, Johannes 44, 48 Fileremo Fregoso, Antonio 24 Eckert, Willehad Paul 39, 46 Findlen, Paula 129 Eco, Umberto 101 Finke, Manfred 141, 143 Edighoffer, Roland 107 Firpo, Luigi 23, 72 Ehlers, Widu-Wolfgang 34, 36, Flasch, Kurt 22 164 Flavius Mithridates 2, 25, 50−53 Ehmann, Karl Christian Eberhard Fludd, Robert 103−112 163 Fonseca, Isaak Aboab da 138 Elias Levita 3, 63 f. Fornaciari, Paolo Edoardo 26, 68, Elsner, Norbert 109 77 Eltink, Irma 141 Foscari, Antonio 68 Engelhorn, Friedrich 129 Foucher de Careil, Alexandre 150 f. Erasmus, Desiderius 40, 45 f., 74 f. Fraisse, Otfried 17 Erbe, Michael 124 Francesco della Vigna → Veneto Erdmann-Pandzic, Elisabeth von Franck, Adolphe 172 f. 38 Franck, Sebastian 74 Ernst von Bayern 102 Franckenberg, Abraham von 80, Ettinger, Samuel 53 87, 114, 116−119 Euler, Walter-Andreas 26 Franco, Maria Teresa 68 Eusterschulte, Anne 103, 125, 164 Frank, Günter 9, 68 Frank, Thomas 158 Faber Stapulensis → Lefèvre Frankenstein, Carl 173 d‘Étaples Franz I. 93 Fabricius, Johann Albert 157 Frick, Werner 109 Namenverzeichnis 179

Friedman, Jerome 87 Glasson, T. Francis 129 Froschauer, Regine 123 Godwin, Joscelyn 129 Fuchs, Arnold 141 Goethe, Johann Wolfgang von Fumagalli Beonio Brocchieri, 101 Mariateresa 27 Goldschmidt, Lazarus 6 Fürlus, Eckhard 8, 130 Goldstein, Daniel 5 González, Federico 8 Gabriel, Leo 14, 61 Goodman, Martin 34 Gaffarel, Jacques 1, 23, 50, 155, Goodman, Sarah 34 158 Goodman-Thau, Eveline 169 Gaiffier, Baudouin de 18 Görgemanns, Herwig 13 Galatinus, Petrus 35, 53, 57−60, Gorny, Léon 87 95 Gottler, Christine 109 Galibois, Roland 32 Graetz, Heinrich 6 Galilei, Galileo 111 Graf, Charles Henri 27 Garcia, Pedro 23, 72 f. Grafton, Anthony 26 f., 129 Garfagnini, Gian Carlo 23, 27 Gramatowski, Wiktor 126 Garin, Eugenio 22 f., 27, 69, 74 Grasse, Johann 102 Gassendi, Pierre 111 f. Gregor von Nyssa 12 Gebhardt, Bruno 59 Greive, Hermann 28 Geiger, Ludwig 35, 37 Grendler, Paul F. 87 Gemert, Guillaume van 142 Grimly, Paul 88 Genebrardus, Gilbertus 127 Grosart, Alexander B. 136 Gérase, Nicomaque de 13 Grotsch, Klaus 172 Gesner, Conrad 56 Grözinger, Karl Erich 30, 37 Ghedina, G. 69 Grua, Gaston 150 Giacone, Franco 64 Gruhl, Reinhard 164 Gichtel, Johann Georg 113 Gutekunst, Eberhard 164 Gierl, Martin 147 Gutman, Oliver 11 Gikatilla, Joseph 3, 39, 41, 43, 96, 171 Hacke, Daniela 31 Gilly, Carlos 87, 99, 102, 107 f., Häfner, Ralf 124, 153 114 f. Hallacker, Anja 16, 68, 99, 173 Ginio, Alisa Meyuhas 61 Hamann, Florian 21 Ginsburg, Christian D. 64 Hamann, Johann Georg 167 f. Gironnet, Jean 133 Hamberger, Julius 172 Giustiniani, Agostino 17, 53−57 Hammacher, Klaus 150 180 Namenverzeichnis

Handschur, Erna 141, 143 Herzig, Arno 39 Hankins, James 28, 33, 89 Heumann, Christoph August 152, Hansch, Johann Christoph 161 161 Happ, Winfried 20 Hieronymus, Frank 77 Harmsen, Theodor 115 Hinckelmann, Abraham 145−148 Harris, Steven J. 129 Hirschfeld, Ephraim Joseph 173 f. Hartbecke, Karin 109 Hoefler, Konstantin 62 Harvey, William 107 f. Hoffmann, Ernst 20 Hasselhoff, Görge K. 117 Holzboog, Eckhart 109 Haubst, Rudolf 19 f. Holzhausen, Jens 12 Häussermann, Friedrich 138, 163 Holzhausen, Johann Christoph Haye, Ioannes De la 18 147 Hayman, Peter 4 Holzhey, Helmut 115 Hedley, Douglas 109 Honnefelder, Ludger 49 Heil, Günter 11 Hoogstraeten, Jakob 36 ff. Heinemann, Isaak 13 Horb, Johann Heinrich 147 f. Heinrich VIII. 69 Horowitz, Maryanne Cline 89 Heinsius, Daniel 122 Horowitz, Scheftel 170 f. Heinze, Richard 13 Horst, Ulrich 37 Helmont, Franciscus Mercurius van Hottinger, Johann Heinrich 1, 156 131−135 Howell, A. G. Ferrers 19 Helmont, Johann Baptist van 132, Hudry, Françoise 9 140 Huffmann, William H. 106 Helmrath, Johannes 21 Hufnagel, Henning 103 Helvicus, Christoph 122 Hughes, Philip Edgecumbe 28 Henkel, Arthur 167 Huss, Boaz 142 Henniges, Heinrich 152 Hutter, Elias 12 Henry, Paul 13 Hutton, Sarah 109, 132, 135 f. Herder, Johann Gottfried 158 Hyman, Arthur 17 Heredia, Paulus de 53 f. Hermes Trismegistos 12, 14, 72, Idel, Moshe 3, 6, 28, 34, 64, 87, 130 169 Herrera, Abraham Cohen de Imbonati, Carlo Giuseppe 1 137 f., 142 Imhoff, Christoph von 46 Herrera, Robert A. 6 Irrgang, Daniel 130 Herrmann, Klaus 4, 38 Iserloh, Erwin 37 Herz Bacharach, Naphtali 137, 143 Ittig, Thomas 88 Namenverzeichnis 181

Iversen, Erik 129 Kluback, William 95 Knebusch, Anja 164 Jacobi, Friedrich Heinrich 150 Knorr von Rosenroth, Christian 5, Jäger-Sunstenau, Hanns 46 131, 135, 137−145 Jamblich 12 Knox, Dilwyn 16 Jaumann, Herbert 15, 45 Koch, Josef 20 Jayne, Sears 22 Koch, Katharina 173 Jégut, Edgard 138 Koch, Tina 109 Jellinek, Adolph 2, 172 Kocher, Ursula 8, 158 Jöcher, Christian Gottlieb 97, 123 Köcher, Adolf 134 Joel, David Heimann 173 Kohlhans, Tobias Ludwig 134 Jones, Lloyd 34 Köster, Adolph 172 Jones, Meirav 59 Kottman, Karl A. 96 Josephus Flavius 12 Kovach, Francis J. 14 Jung-Stilling 168, 170 Koyré, Alexandre 88 Jurgan, Susanne 51 Krabbenhoft, Kenneth 138 Krämer, Sybille 9 Kaiser, Ronny 75 Kreuz, Johannes vom 171 Karl der Große 97 Krieger, Gerhard 31 Karl V. 97 Kristeller, Paul Oskar 11, 28, 33, Karpp, Heinrich 13 89 Kathe, Heinz 158 Kues, Nikolaus von → Cusanus, Keil, Ernst Edmund 95 Nicolaus Kepler, Johannes 105, 111 Kuhlmann, Quirinus 133 ff. Khunrath, Heinrich 99−103 Kühlmann, Wilhelm 46, 102, Kibre, Pearl 28 118, 148 Kieszkowski, Bohdan 22, 28 Kühnert, Joachin 142 Kilcher, Andreas B. 9, 142, 173 Kuntz, Marion Leathers 88, 91 Killy, Walter 46 Kvačala, Jan 89 f. Kimchi, David 55 Kircher, Athanasius 89, 125 ff., Lachower, Fishe 5 129 f. Lalla, Sebastian 68 Klein, Ulrich 12 Lamberton, Robert 15 Klein, Wolf Peter 82, 88, 115, 135 Langer, Horst 102 Kleinhans, Arduinus 57 f. Lappacci, Bartholomeo 18 Kleuker, Johann Friedrich Lasker, Daniel 6 164−168 Lauschke, Marion 150 182 Namenverzeichnis

Le Fèvre de La Boderie, Nicolas Lubac, Henri de 29 67, 92, 94 Lüdi, Georges 90 Lebigot, Gérard-François 90 Lull, Ramon 6, 13 f. 16, 21 Lederer, Thomas 102 Luria, Isaak 4, 137 f., 144 Leech, David 109 Luther, Martin 15, 60, 65, 139 Lefèvre d‘Étaples, Jacques [Faber Stapulensis] 20, 23, 26, 28, 64 Magagnato, Licisco 69 Lefranc, Abel 90 Mahnke, Dietrich 21 Lehmann-Brauns, Sicco 153 Mahoney, Edward P. 29 Leibenguth, Erik 102 Maier, Johann 6 Leibniz, Gottfried Wilhelm 132, Maier, Michael 101 f. 149, 150 f., 161 Maillard, Jean François 67, 69, 90 Leicht, Reimund 1, 37 f. Maimonides, Moses 17, 37, 46, 57 Leinkauf, Thomas 21, 38, 109, Maistre, Joseph de 168, 172 129 Maistre, Rodolphe de 172 Lelli, Fabrizio 28 Maius, Johann Heinrich 38 Lemper, Ernst Heinz 115 Maizel, Judith 108 Lenoble, Robert 112 Marcel, Raymond 29 León, Domingo Munoz 49 March y Battles, Joseph M. 49 Leone Hebreo 12, 96 Marchetti, Valerio 70 Lesley, Arthur 29 Marestaing, Pierre 129 Lessing, Gotthold Ephraim 165 f. Marg, Walter 14 Lestringant, Frank 90 Margolin, Jean-Claude 47, 72 Leusden, Johannes 64 Markschies, Christoph 16 Li, Wenchao 129 Marshall, Peter K. 10 Liard, Véronique 75 Martin, Francis X. 61 ff. Libera, Alain de 8, 11 Martin, John 90 Lieb, Fritz 168 Martinez de Pasqually 167 f. Lindinger, Stefan 170 Martini, Annett 51 Lollius, Antonius 60 Martini, Raymundus 48 ff., 120 f. Longo, Mario 162 Massa, Eugenio 61 Longpré, Ephrem 18 f. Massetani, Guido 29 Loredano, Gioune Paulo 81 Matt, Daniel C. 5 Lorich, Gerhard 116 Matton, Sylvain 72, 85 Löscher, Valentin Ernst 157 Maussac, de 48 Lotter, Friedrich 38 Mauthner, Fritz 74 Louis de León 95 f. Mayer, Johann Friedrich 147 f. Namenverzeichnis 183

McGinn, Bernhard 29 Nachmanides, Moses 4, 61, 120 Meier, Christel 92 Napoli, Giovanni di 30 Meier-Oeser, Stephan 9, 21 Nardi, Bruno 30, 77 Meisner, Balthasar 120 Nauert, Charles 74 Melani, Gaudenzo 19 Nechunya ben ha-Qana 58 Mendelssohn, Moses 150 Necker, Gerold 47, 142 Mersenne, Marin 71, 104, 110 ff. Neuber, Wolfgang 107, 109 Meth, Ezechiel 163 Neumann, Hanns-Peter 99, 102 Meursius, Joannes 13 Neveu, Valérie 90 Michaelis, Gregor 156 Nicolaus Treverensis 20 Miguel, Bernardino Orio de 151 Nicolson, Marjorie Hope 132 Miletto, Gianfranco 6 Niewöhner, Friedrich 112 Milgrom, Jo 90 Nodes, Daniel 62 Miller, Peter N. 129 Noue, François de la 112 Molitor, Franz Joseph 169−174 Novak, Barry Cyril 30 Monfasani, John 33, 64, 69 Nowotny, Karl Anton 74 Monfrin, Jacques 64 Monnerjahn, Engelbert 30 O’Malley, John W. 62, 64, 91, Mora, J. Ferrater 95 129 Mordecai ben Nisan 128 O’Reilly, Clare 62 More, Henry 132, 135 ff., 143 ff. Odhelius, Lars 157 Morin, Jean 49, 156 Oetinger, Friedrich Christoph 5, Morisi, Anna 59, 90 162 ff., 167 f. Morlock, Elke 142 Offenberg, A. K. 172 Morte, Berengo 70 Ogonowski, Zbigniew 123 Moses Botarel 3 Oldenburg, Henry 139 Moses Cordovero 4 Olszowy-Schlanger, Judith 134 Most, Glenn 154 Onda, Silvano 70 Mudroch, Vilem 115 Origenes 13, 23, 29, 77, 147 Müller, Johannes von 172 Origo, Iris 19 Mulsow, Martin 8, 14, 148, 158 Otto, Julius Konrad 54 Mundt, Felix 164 Oz-Salzberger, Fania 59 Mundt, Lothar 34, 164 Münster, Sebastian 63 Paladini, Alba 59 Musurillo, Herbert 12 Pandzic, Basilius 38 Mutius, Hans-Georg von 61 Paquier, Jules 65 Muzzarelli, Maria Giuseppina 37 Paracelsus 101 184 Namenverzeichnis

Pascal, Blaise 164 Plotin 13, 15 Paulig, C[arl] E[ugen] 142 Poiret, Pierre 147 Pélissier, Léon Gabriel 65 Polo Carrasco, Jesús 54 Pellegrini, Angelo 30 Pontac, Arnauld de 127 Pellikan, Konrad 81 Popkin, Richard H. 75 Perani, Mauro 25, 52 Porchetus de Salvaticis [Victoria Perarnau, Josep 10 Porcheti] 55, 60 Pererius, Benedictus 127 Porta, Giovanni Battista della 140 Perler, Dominik 108 Postel, Claude 91 Perrone, Beningo Francesco 59 Postel, Guillaume 2 f., 5, 47, 59 f., Pétau, Denis 128 70, 78−95 Peterse, Johannes Marinus 38 Proklos 20, 71 Petersen, Johann Wilhelm 91, 147 Prost, Auguste 75 Petrarca, Francesco 47, 72 Purnell, Frederick 89 Petry, Yvonne 91 Peuckert, Will-Erich 65, 113 Rabad → Abraham ben David Pfefferkorn, Johannes 35 f. Rábanos, José María Soto 49 Pfeiffer, August 156 Raeder, Siegfried 15 Pfeiffer, Heinrich 65 Raith, Balthasar 163 Philon von Alexandria [Philo Ramban → Nachmanides Judaeus] 13, 55 Ramos, Alex 38 Piaia, Gregorio 162 Rankin, Oliver Shaw 120, 123 Pico della Mirandola, Giovanni Raspanti, Antonio 23, 30 27−34, 36, 50 ff., 58, 68, 76, 96 Raspanti, Giacomo 23 Pico, Gianfrancesco 22 ff., 27, 31 Reavard, Stella 89 Piemontese, Angelo Michele 30 Rebernik, Marjan 126 Pier Leone 24 Rebiger, Bill 4 Pierozzi, Letizia 70 Recanati, Menahem 51 Pina Martins, José V. De 22 Reed, Annette Yoshiko 38 Pindl-Büchel, Theodor 21 Reeves, Marjorie 65 Pintard, René 111 Reichert, Klaus 30 Pirckheimer, Willibald 45 f. Reimarus, Hermann Samuel 166 Piske, Irmgard-Maria 150 Reimmann, Jakob Friedrich 161 Pistorius, Johannes 3, 13, 35, Reinhardt, Hans 31 41−45, 76, 96 ff. Restoux, Daniel 91 Places, Eduard des 12 Reuchlin, Johannes 38 ff., 43, 45, Plinius der Jüngere 168 58, 60, 64, 96 Namenverzeichnis 185

Rhein, Stephan 35, 39 Saraceni, Giovani Carlo 12 Rhenferd, Jakob 166 Sardo, Eugenio Lo 130 Ricci, Agostino 45 Saulus, Stephanus 54 Ricci, Paolo → Ricius, Paulus Savonarola, Girolamo 23, 27 Ricci, Saverio 45 Scaliger, Joseph Justus 122, 127 Richter, Sandra 159 Scapparone, Elisabetta 70 Ricius, Hieronymus 45 Schadel, Erwin 123 Ricius, Paulus 3, 39 ff., 43 ff., Schäfer, Peter 4, 7, 38 46 ff., 96 Schelling, Friedrich Wilhelm Rigoni, Mario Andrea 31 Joseph 15, 168, 172 f. Rijnberk, Gérard van 168 Scheuermann-Peilicke, Wolfgang 15 Rittangel, Johann Stephan 3, 119 ff., Schipflinger, Thomas 108 123 f. Schleusener-Eichholz, Gudrun 15 Ritter, Adolf Martin 11 Schlichting, Jonas 120 f. Robbins, Gregory Allen 90 Schmidlin, Johann Lorenz 164 Roeck, Bernhard 31 Schmidt, Roland M. 91 Rogers, G. A. John 136 Schmidt-Biggemann, Wilhelm 8, Roling, Bernd 39, 46 15, 31, 39, 47, 59, 75 f., 92, 99, Roloff, Hans-Gert 34 102, 105, 107 f., 112, 115, 118, Rooden, Peter T. van 124 124 f., 130, 135, 142, 145, 153, Rösche, Johannes 108 159, 161, 164, 168 ff., 172 Rothe, Johannes 133 Schmitt, Charles 16, 31 Roudaut, François 91 Schneider, Ulrich Johannes 161 Roulier, Fernand 31 Schobinger, Jean-Pierre 108 Rousse-Lacordaire, Jérôme 23, 77 Schocket, Gordon 59 Rückleben, Hermann 148 Schoeps, Julius 39 Ruge, Arnold 165 f. Scholem, Gershom 1 f., 5, 7, 9, 33, Ruland, Martin 101 59, 138, 174 Rusterholz, Sibylle 115, 118, 148 Scholer, Othon 101 Schönberger, Otto 123 Safa, Karine 31 Schrade, Hubert 119 Saint-Martin, Louis-Claude de 167 f. Schrader, Ludwig 95 Salomon 29, 164 Schreckenberg, Heinz 71 Sancho, Hipólito 50 Schröder, Winfried 149, 151, 161 Sander, Friedrich 148 Schudt, Johann Jakob 150 Sandius, Christoph 121 Schuller, Florian 130 Santinello, Giovanni 162 Schulte, Christoph 169 186 Namenverzeichnis

Schütt, Hans Werner 102 Steiger, Johann Anselm 158 f. Schwinge, Gerhard 170 Steiger, Renate 20 Schwyzer, Hans-Rudolf 13 Stemberger, Günter 7, 27 Screech, Michael 92 Steuco, Agostino 13, 72 Secret, François 9, 31, 34, 47, 50, Stiefel, Jesaja 163 52, 54, 56, 63, 66, 70, 78−84, Stockstall, Jakob von 47 87, 90, 92, 95, 128, 138 Stolzenberg, Daniel 130 Seidel, Robert 118 Strohmaier, Gotthard 16 Senensis, Sixtus [Sixtus von Siena] Stroick, Autbert 19 17 ff., 67 Struve, Burckard Gotthelf 44, 97 Senger, Hans Gerhard 20 f. Studemund-Halévy, Michael 159 Serrarius, Petrus 143 Suchla, Beata Regina 11 Seznec, Jean 16 Summenhart, Konrad 51 Shahan, Robert W. 14 Swedenborg, Emanuel 47, 163, 168 Shedletzky, Itta 174 Szczucki, Lech 121 Siebert, Susanne 47 Signorelli, Giuseppe 66 Tafuri, Manfredo 68 Simon, Richard 92, 95 Tamani, Giuliano 32 Simonnet, Jacques 95 Tamer, Georges 37, 112 Sinclair, Isaak von 171 f. Tannecke von Schwindern 133 Siraisi, Nancy 26 Tannéry, Mme. Paul 111 Sommer, Benedikt 34 Tannstetter, Georg 47 Sommer, Gottfried Christoph 5, Tarnow, Ulrike 8, 158 164 Tarugi, Giovannangiola 32 Soubslefour, Petrus de 55 Tarugi, Luisa Secchi Rotondi 33, Sparn, Walter 50 69, 72 Spaeth, Johann Peter 149 Taylor, Francis 156 Sperber, Julius 107, 160 Telle, Joachim 44, 47, 103, 118 Spindler, Guntram 164 Tessier, Andrea 71 Spinoza, Benedikt 149 ff. Tewes, Götz-Rüdiger 75 Spoerhase, Carlos 159 Theisohn, Philipp 143 Stahl, Georg Ernst 151 Themistius 13 f. Stählin, Otto 11 Thomas von Aquin 20 Stammen, Theo 161 Thomasius, Christian 153 Stango, Cristina 72 Thomasius, Jacob 50, 152 f., 160 Starrabba, Raffaele 52 Thouard, Denis 158 Stausberg, Michael 168 Thuasne, Louis 32 Namenverzeichnis 187

Thumfart, Alexander 32 Vilanova, Arnaldo de 48 f. Tigerstedt, Eugène N. 162 Vital, Chaim 4, 138 Tilg, Stefan 48 Viti, Paolo 27 f. Timaeus Locrus 14 Vitringa, Campegius 157 Tishby, Isaiahl 5 Voci, Anna Maria 63, 66 Tobin, Thomas H. 14 Voisin, Joseph de 48, 121 Todd, Robert B. 14 Völkel, Markus 159 Töllner, Ralf 103 Vollhardt, Friedrich 153, 158 Tongern, Arnold von 36 Vorstius, Wilhelm Heinrich 121 Toussaint, Stéphane 32 Vossler, Karl 96 Trevor-Roper, Hugh 124 Voullième, Ernst 50 Triglandus, Jacobus 122 Trinkaus, Charles 32 Waard, Cornelis de 111 Trusen, Winfried 39 Wachter, Johann Georg 149 ff. Tschesch, Johann Theodor von Waddington, Charles 33 119, 162 Waeyen, Jan van der 119 f. Turnbull, George H. 124 Wagenseil, Johann Christoph 120 Walch, Johann Georg 98 Ueberweg, Friedrich 108, 115, Walde, Bernhard 39 123, 135 f. Walker, Daniel Pickering 73, 75, Unger, Christian Gottlieb 143 135 Wall, Ernestine van der 124, 143 Valcke, Louis 32 Waltonus, Brianus 133 Valle de Moura, Emanuele do 128 Wappmann, Volker 135, 143 Valls, Mireia 8 Wasserburg, Thomas von 48 Vasoli, Cesare 22, 59, 69, 71, 95 Watts, Pauline Moffit 33 Vechner, Georg 120 f. Webster, Charles 124 Veenstra, Jan N. 39 Weil, Gérard E. 66 Veltri, Guiseppe 6, 38, 46 f., 130 Weill, Georges 95 Veneto, Francesco Giorgio [Zorzi, Weinstein, Avi 3 Francesco della Vigna] 66−73, Weisheipl, James A. 16 76, 110 Werdenhagen, Johann Angelius Verbeke, Gérard 14 113 Vercellone, Federico 130 Werder, Johann Friedrich 151 Vicentini, Ulderico 72 Werle, Dirk 159 Victoria Porcheti → Porchetus de Wesselius, Jan W. 124 Salvaticis Widmann, Hans 56 188 Namenverzeichnis

Wiedemann, Theodor 44, 48 Yates, Frances A. 73, 95, 110 Wild, Markus 159 Yuval, Israel Jacob 61 Willehad, Paul Eckert 39, 46 Willi, Thomas 50 Zäh, Helmut 160 Willi-Plein, Ina 50 Zambelli, Paola 10, 34, 69, 73, 75 Wilpert, Paul 20 Zedler, Johann Heinrich 77, 98, Wimmer, Franz 161 121 ff., 134, 148 f., 153, 159 Windischmann, Karl Joseph Zeller, Rosemarie 143 Hieronymus 172 Zielinski, Siegried 8, 130 Wirsung, Christoph 44 Zika, Charles 40 Wirszubski, Chaim 33, 51, 53, Zimmermann, Christian von 118 73, 78 Zimmermann, Johann Jakob Witsius, Hermann 128 145 ff., 149 Wittkower, Rudolf 73 Zinguer, Ilana 24 Wolf, Hubert 130 Zini, Fosca Mariani 27, 158 Wolf, Johann Christian 159 Zonta, Mauro 34 Wolf, Johann Christoph 2, 23, 50, Zoroaster 165, 168 53, 56, 122, 154−159 Zorzi → Veneto Wollgast, Siegfried 119 Zwinger, Theodor 102 Woolston, Inga 164 Zwink, Eberhard 164 Wuest, Johannes B. 18 Zycha, Joseph 10 Wüthrich, Lucas Heinrich 109 Zywietz, Michael 109