0365 Cumhuriyetin Ilk Onbesh
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Bir Çağdaştaşma Örneği Olarak o o CUMHURIYET'IN o ILK ONBEŞ YILI (1923-1938) Orhan KOLOliLU Bir Çağdaştaşma Örneği Olarak CUMHURIYET'IN• • ILK. ONBEŞ YILI (1923-1938) • Orhan KOL OGLU •oYUT KITAIILA.I BOYUT YAYlN GIIIUBU BOYUT KiTAPLARI ARAŞT IRMA- SiYASET YAZlLARI Dizisi 1999/3 Orhan Kolo�lu Bir Çaıdaşlaşma Örncıi Olarak CUMHURİYET'İN İLK ONBEŞ YILI Boyut Kitapları Yayın Yönc:tmc:ni Uğur Bülıe Sanat Yönc:tmc:ni Murat Önq Yayına Hazırlayan Sultan Polat Bu kinbın Türkiyt'dd:i htr rürlü yayın hakka Fikir vt Sanal Eurlui lUnunu gcrrA:incc s.,�, TtlfiNcılıi A.Ş.'ye aiııir. Tanıum amacıyla yapılacak lun ahntılar dışında, yayanemın yazıla izni olmaksızın hiç-bir yolla ç-oA;altılamaz. 1. Basım Haz iran 1999 Bas kı Boyu ı Marbaacı lı k A. Ş. Yazııma Adresi: Yüzyıl Mah. MAS·SİT Maıbaacılar Siıcsi No: 115 34560 Ba�cılar/ İSTANBUL Tel.: (O lll) 619 53 00 (Pbı) Faks.: (O lll) 619 05 74-75 İçindekiler Önsöz ............................................................................................................9 Giriş ............................... ............. ................................................................15 l. Bölüm Dİc.";ER İSLAMTOPLUMLARlNDA ULUSAL EGEMENLİK ANLAYlŞI Şerif Hüseyin'in Formülü ..................................................................23 Hint Müslümanlannın Uzlaşmacılı& ........................ ... .......................33 Mısır'da Pazariılda Ba&msızlık Arayışı ................................................ 39 2. Bölüm DÜNYA SAVAŞI SONRASI TÜRKİYE Kemalizm'in Önerisi ..........................................................................45 Vahdettin'in Ulusal Egemenli�e Kaqı Hilafeti Oynaması ..................52 3. Bölüm 1922 ŞO:KLARIN ETKİSİ İslam Dünyası Yargılannı Yeniden De�erJendiriyor ............................65 Ulusal Egemenlikle Himayeci Ara�ında Tercih Yapamayanlar .............. 72 Hilafet'çi Kesilen Emperyalizmin Işe Kanşması .................................. 85 Riyaseti Celileye .............................................. ................................ ı 07 4. Bölüm OSMANU'DAULUSAL EGEMENLİc.";E YÖNELİŞİNASAMALARI Ba&msızlı&n Kapsaı:nı .......................... ..........................................115 Ba&msızlık- Kapitülasyon Çatışması ................................................115 Yumuşatılmış Kapitülasyon Önerisi ...................................... ..... .......120 Kapitülasyonsuz Bir İslam Toplumu ................................................124 Himayecinin Verdi� Özgürlük ............ ............................................130 Kapitillasyonlara Tepkinin Gendleşmesi ................................... .......132 Mısır'da Kapitülasyonla Uzun Savaş ................................................136 Iran'da Hızlı Çözüm ........................................................................l40 25 Yıllık Öncdik ..............................................................................l4l S. Bölüm CUMHURİYET'İN DIDERLENDİRİLMESİ Kemalizm: Demokratik Diktatörlük........... .......................................l5l İslamla Ba�daşır/Ba�daşmaz Tartışması ..........................................155 Bolşeviklik-Babilik Damgası ·····: ................... ; ..................................162 Toplumun Yüzde 5'iyle 95'inin Ilişkisi=Sorunu................................ l65 7 6. Bölüm LAİKLİc.";İ TANlMLAYABiLME Şerian IÇimler İster? ..........................................................................175 Şan'da I!k Tepki: Hilafeti S�!ıipleniş ................................................178 lslamda Ilk Tepki: Cahiliye Olüm� Taroşması .................................. 184 Uzun Vadede Şan: Djpsiz Detil Ilgi.�iz ............................................195 Uzun Vadede Islam: Once Din fTii, Ozgürlük mü? ..........................199 Denemenin Soqucunu Bekleme ünerisi ..........................................2ll Yeni Bir Halife Için Sonuçsuz GirişimJer ..........................................214 7. Bölüm .. MİLLİYETÇİLİK AÇMAZI ı.,ider/Omek Arayışında Sıkınn ........................................................237 Ikinci Endülüs Psikozu ..................................... ...............................242 Yerel Çözümlere Geçiş ....................................................................24 7 B an 'nın Emperyalizmi ile Uygarlı�ını Ayırabilme ............................ 253 8. Bölüm DİL - HARF SORUNU Aydınla Halkı Birleştirme Arayışı......................................... ............. 265 Yeni Türk Harflerine Geçiş .............................................................. 270 Arap Harflerini Kutsallaşnrmada Milliyetçilik ....................................275 J(ur'an Ezberlenecek mi, Anlaşılacak mı? ..........................................281 Ibadette Türkçe ve Radyo Krizi................... .....................................290 9. Bölüm . KİŞİLİK ARAYlŞlNDA BAŞLIK Fesin Islam'ın Simgesi Oluşu ve Reddi ............................................303 Fesi Kutsal Sayıp Vazgeçmeyenler ....................................................309 Şapkayı Zorunlu Kılanlar.................................................................. 316 Ulusal Başlık Arayanlar .................................................................... 318 10. Bölüm KADlN HAI<LAlUNIN İÇERİc.";İ Tanzimat'tan Kemalistlere Türkiye'deki evrim.................................. 327 Avrupa'nın Önüne Geçen Adım ......................................................333 Kemalist Modeli Tercih Edenler ...................................................... 337 Peçeyi Belirleyici Sayanlar ................................................................ 342 Şeriat mı, Medeni Kanun mu Taroşması ..........................................347 ll. Bölüm CUMHURİYET ve DEVRİMLER KARŞlSlNDA DIŞ TÜRKLER 150'liklerin Uzlaşmazlan.............................. ....................................359 Özeleştiri Yapabilenler ...................................................................... 36 7 Kemalist-Anti Kemalist Çatışmalan ..................................................370 Sonuç 75. YILI DüLDURURKEN 1919-1938'in Tarihteki Yeri ............................................................377 Cumhuriyet Ça�daşlaşmanın Güvencesidir ...................................... 389 ----------------------�: 8 :r----------------------- Önsöz Cumhuriyet'imiz 75 yaşında. Çok mutluyuz ama tedirginlik hissedenlerimiz de var. 'Cumhuriyet ne getirdi?1 ya da 'Yetmif bq yılda yapılanlarıngerçek/eltirilmesi için mutlaka cumhuriyet gerekli miydi?1 diye soranlanmız eksik de�l. Hatta Osmanlıyı canlandırmak. özlemini saklamayanlanmız bile var. Bazılanmız bu sorulara 'kadir bilmez/ie damgasını vurarak hemen kızıyor. Oysa bu durumun biraz geçmişe ilgisizlikten kaynaldandı�nı, biraz da insan hafizasının unutkanlıkla malul oldu�unu düşüne rek hepsini art niyetli saymaktan vazgeçebiliriz ... Aralannda art niyetliler bulunsa da ... Cumhuriyetin üçüncü kuşa�ından bir ya zar (Türkiye gazetesi, 14.2.1998, Dr. Veysel Gani) açok jükür! Bizim nesil Mehmet Akifin matem tutan bülbülünün kahır ve çilesini çekmedi» diyerek e�limin kökenine başanlı bir şekilde ışık tutmuştu. Yine bizim nesil, Kurtuluş Savaşı'nda dedeleri gi bi ateşle imtihana tabi tutulmadı... Temel sorunları, çözülmüş, hazır bulanların daha ileri aşamalan hedefleyen ruh hali, bu tür soruları kaçınılmaz kılar, ama aynı zamanda objektifbir de�er lendirmeyi güçleştirir. Bu kitap, hafizalan zenginleştirmeyi ve objektifbakışı egemen kılmayı hedeflemektedir. Dördüncü kuşa�ın toplumda söz sahibi olmaya hazırlandı�ı bir dönemde, geçmişin bugünü biçimlendiren oluşumlannın ay nen 75-80 yıl öncesindeki heyecan ya da korkuyla algılanması ta bii mümkün de�ldir. Ancak yetersiz bulmak topluma bir yarar sa�lamazken daha iyisi için eleştiri yapmak sa�lıklı olur. Bu nedenle, bir yandan toplumsal de�işmenin yasalarına di�er yan- --------------------�: 9 �:---------------------- Bi r C.:• Ad•şlaşma ÖrncAi Olarak CUMHURİYET İN İLK ONBEŞ YILI dan da karşılaştırmalı yönteme başvurulmalıdır. Birincisi tarihin uzun süre kavramım dikkate almayı zorunlu kılar. Kısa süreye dayalı yargılarda isabet sa�amaktan çok hata yapma olasılı� faz ladır. Di�er yöntem ise, bütünleşen bir dünyada aynı etkeniere tabi kalarak ça�daşlaşma yanşma katılmış geri kalmış toplumlar da neden farklı sonuçlara vanldı�uu anlamaya yarar. Yukandaki sorulara bilimsel yanıtlar verebilmek için, kitapta kısa süreli, duygusal yargılardan kaçınılaca�ı gibi, karşılaştırmalı de�erlendirmede de sık düşülen bir hatadan uzak durma�a özen gösterilecektir. Bu da öncelikle Batı dünyası ile de�l, yüzyıllar ca aynı temeli paylaştı�mızİslam toplumlanyla neden fa rklı yer lere vardı�ımızın belirlenmesiyle mümkündür. İleri mi, yoksa geri mi adımlar atmış oldu�umuz ancak bu yöntemle ortaya ko nabilir. Ondan sonra ülkenin ulaştı� uygarlık düzeyinin ça�daş lanyla kıyaslanınası ve eleştirilerin haklı yanlannın belirlenmesi daha tutarlı olur. Aynı yaklaşım, İslam toplumlan ve özellikle Arap komşulan mız için de, yirminci yüzyıldaki sorunlannın anlaşılabilmesi için gereklidir. Onlar da ortakyaşamımızın sona erişini kısavadeli ve karşılaştırmasız anlayışla de�erlendirdikleri için her sorumlulu� ve suçu Osmanlı'ya ve Türk'e yükleyerek kendilerini temize çı karmayı denediler. Bu yönterninözeleştir iyi gereksiz kılması, baş langıçta hayli rahatlatıcı da oldu. Ama kısa süre sonra, kendi hata lanyla birlikte, bir zamanlar Osmanlı'ya karşı ittifak yaptıklan Av rupalılann küçümsenemeyecek rolünü de hesaba katınaziarsa so runlannasa�lıklı bir çözüm bulamayacaklannı fa rk ettiler. Türk toplumunun