155
Së shpejti në Peshkopi...
Me oferta dhe mijëra artikuj...
www.rrugaearberit.com gazetë e pavarur. nr. 3 (155) / 2019. Çmimi: 50 lekë. 20 denarë. 1.5 Euro.
Profil Turizëm Profil Nderimi i Festat tradicionale, Filantropi një artisti vlerë e shtuar e Faik Bruçi polivalent turizmit kulturor
Nga halil rama 8 Nga Fatbardh CENA 4 Nga Hekuran Vladi 9 Rruga e Arbërit, dëshmitë Intervistë historike nga Tirana në Bulqizë Me hapjen e rrugës trashëgimnia historike e Me hapjen e rrugës trashëgimnia historike e kulturore do të pësojë një ringjallje, duke i dhënë kulturore do të pësojë një ringjallje, duke i dhënë hov zhvillimit të turizmit dhe ekonomisë hov zhvillimit të turizmit dhe ekonomisë Nga Aziz Keta - faqe 6-7
Agron Tufa: Historia e letërsisë sonë më mirë të mos shkruhet njëherë Sepse është e sigurtë që do të manipulohet, cilidoqoftë kriteri, qasja, metoda. Përsëri do të thirreshin kumbarët e kumbareshat, xhaxhot e byrazerët, nunat e ndrikullat Mjedisi i pastër, një sfidë për një jetë të që i prekin thuajse të gjitha punët, duke i ndotur ato. Le të presim them dhe nja 20 a 30 vjet të tjera... dhe le t’i bëjnë këto detyra të tjerë njerëz, të shpëlarë nga zgjyra e shëndetshme dhe zhvillim të qëndrueshem shijes, koniukturat, hatëret e tarafet. Ne e kemi humbur besimin. Dhe akoma më keq: kemi humbur respektin Mbajtja e një mjedisi të pastër është përgjegjësi e përbashkët e qytetarëve dhe administratës publike. Njerëzit duhet të të për punën e tjetrit. Dallojmë veç të zezën tek përpjekja ndërgjegjësohen se mbeturinat e hedhura anës lumenjve, nuk ndotin oborret e shtëpive të tyre, por shëndetin e fëmijëve pas e tjetrit. E nëse nuk ka të zezë, e nxijmë vetë më zi se pak vitesh. Ndaj një mjedis i pastër mbetet një sfidë jo vetëm për një jetë të shëndetshme, por edhe për për një zhvillim të kukudhi. - Lexoni në faqen 13-15 qëndrueshëm ekonomik të zonës së Dibrës. faqe 3 Në brendësi: Ç’kemi asaj Dibre Si Dibra s’ka tjetër Guidë: Turi i qytetit të Peshkopisë Kundërshtimi i banorëve për HEC-et, “bllokon” Këshillin Bashkiak në Bulqizë Miranda Shehu - Xhilaga, poetja me një “penel” të hollë Duart e florinjta të Ramazan Miftarit Kontributi i Ali Maliqit në Luftën Antifashiste Kronikë e disa jetëve të humbura “Një jetë maleve” Anekdoda: me krejt nuk ban me u zanë Legjenda: Plaka në bjeshkë Fjalë e frazeologjizma të rralla Bashkimi shqiptar në ritin e festimeve të Nevruzit Arsimi në rrjedhën e viteve për qëndresë dhe përparim Mallkimi i sheh Murat Begut Hafiz Xhemal Dibra, intelektual, teolog dhe patriot i shquar Si e kam njohur Moisi Murrën? Një jetë që ua përkushtoi të sëmurëve Elegji për një mik, Asllanin e Kambereve të Zimurit të Dibrës
Like Share Bej “ ” dhe “ ”. Pajtohu dhe qëndro me gazetën #rrugaearberit më pranë #Dibrës! cyan magenta yelloë black 1 2 - Mars 2019 nr. 155 Gazeta “Rruga e Arbërit” është një media e lirë dhe e hapur. Çdo kontribut me shkrime, abonime ose donacione është i mirëpritur! Bëj pajtimin tënd me PayPal përmes emailit
Redaksia e gazetës falënderon lexuesit dhe bashkëpunëtoret e saj për mesazhet dhe shkrimet e sjella nisëm marsin me protesta nx- për botim. ënësish. Na hoqën mësuesen e Kujtojmë bashkëpunëtorët, të cilët duan që shkrimet e tyre të botohen patjetër në numrin e radhës, të konfirmojnë më anglishtes më 7 mars dhe pro- parë sjelljen e materialit në numrat e telefonit të redaksisë ose E testat mbushën mediat dhe portalet. emailin e gazetës. Shkrimet refuzohen për botim vetëm në rast se merrni Dhe rezultati i protestës ishte rikthim përgjigje me email. Për çdo rast tjetër shkrimet priten për në punë paradite, pushim për së dyti botim në numrat e radhës. Shkrimet në redaksi për numrin e radhës priten deri më pasdite. Por, 7 marsi iku dhe nuk datë 20 të muajit, përveç rasteve të bashkëpunëtorëve të kishte mv arsye për protestë. Sepse rregullt. për aq na duhej, sa për lajm... Gjithashtu, ju kujtojmë bashkëpunëtorëve se shkrimet Pylli në Sheshe deri në dy faqe daktilografike kanë përparësi botimi. Protestat vazhdojmë t’i bëjmë. Gjithashtu, kujtojmë se çdo shkrim i botuar Diku për ujin, diku për pyllin, diku Bulqizë në një media tjetër apo rrjete sociale nuk ka Foto: S. Curri përparësi botimi. për prodhimet që s’po shiten... Si bë- Ju lutemi, shkrimet që vijnë përmes email-it, të jmë edhe ne: rron njeriu edhe pa ujë, kenë patjetër zanoren “ë”. edhe pa pyje, edhe pa i shitur mollët Ju falënderojmë që jeni pjesë e gazetës! Kundërshtimi i banorëve për HEC-et, e patatet. Se kështu thotë qeveria, Botues: përderisa nuk e vë “ujin në zjarr”... “bllokon” Këshillin Bashkiak në Bulqizë Musa Riçku Pastaj duron njeriu derisa atë që Zoti Bujar Karoshi e nxjerr nga nëntoka në male, njeriu Nga: Sami Curri Kundërshtimi i banorëve të Shaqir Skarra ta fusë në tubacione për ca lekë, dhe Editor i faqes online: Agim Deva pastaj populli ka të drejtë ta pijë ujin undërshtimi dhe protesta e banorëve të Fushë-Bulqizës për të lejuar te burimi te hidrocentrali... Sepse uji KFushë-Bulqizës për të lejuar nxjerrjen e nxjerrjen e një pjese të pyllit Kontribuan për këtë numër: një pjese të pyllit të kësaj zone nga fondi pyjor Abdurahim Ashiku që lëviz pihet në natyrë, ndërsa në të kësaj zone nga fondi pyjor shtëpi pihet nga bidoni... i Bashkisë Bulqizë për t’i hapur rrugë projek- Osman Xhili teve për HEC-e, çoi në dështimin për të tretën i Bashkisë Bulqizë për t’i Violeta Murati Lëviz dhe uji i Drinit të Zi, por për herë të mbledhjes së Këshillit Bashkiak ku do Hajri Shehu të pirë pihet në burim. Se plehrat që shqyrtohej ky çështje. hapur rrugë projekteve për Nehat Daci hedhim nuk e filtrojnë rrugës. Janë Bashkia Bulqizë i kërkoi Këshillit Bashkiak në HEC-e, çoi në dështimin për Sulejman Mato plehrat tona, jo të qeverisë... një projekt-vendim të disa ditëve më parë të mira- të tretën herë të mbledhjes Bashkim Lleshi Dolën kandidatët për kryetar ko- tojë heqjen nga fondi i saj pyjorë e kullosor i disa Astrit Daci mune në Dibër të Madhe: Dy doktorë pyjeve në zonën e Fushë Bulqizës, por mbledhja së Këshillit Bashkiak ku do Besnik Alku e Këshillit Bashkiak dështoi të martën, ndërsa një të nderuar të qytetit. Ata tani do të pjesë e mirë e këshilltarëve nuk u paraqitën dhe shqyrtohej kjo çështje. luftojnë, do të premtojnë e shpir- të tjerë u shprehën kundër vendimit. tin do ta japin se si do ta “ndrisin” Gazmend Kenga, kryetar i Këshillit Bashkiak çështje refuzoi të fliste. Ndërkohë anëtarë të Dibrën. Sepse doktorët e ndritën Bulqizë i tha BIRN se këshilli kishte refuzuar të këshillit të të tre forcave politike shprehën qeverisjen në këtë anë, tani mbeten shprehej pa dëgjuar banorët e zonës. “Transfer- rezerva për vendimin. Kreu i Këshillit Kenga, Kërkohen korrespondentë në ta ndrisin edhe në anën tjetër... imi i pronësisë së këtij fondi pyjor dhe kullosor ndërsa nuk u shpreh kundër kërkoi më shumë Peshkopi dhe Dibër të Madhe nga pronë e Bashkisë Bulqizë në pronë të informacion. Ai tha se vetëm 8 këshilltarë ishin Meqë jemi te mjekët, në Peshkopi Ministrisë së Mjedisit dhe Turizmit, ka dështuar paraqitur në mbledhjen e rradhës, ndërsa tha Të interesuarit për korrespondentë/menaxherë duhet i arrestuam dy pse “dhunuan” një për të tretën herë sepse ne kemi refuzuar që të se kjo çështje nuk do jetë më në rend dite pa të kenë pasion gazetarinë. Përbën avantazh përvoja në mjek. Por se mjeku është pension- shtypin e shkruar ose në qoftë se kanë mbaruar studimet shprehemi për këtë çështje pa marrë më parë pasur informacion të plotë dhe mendimin e për gazetari dhe letërsi / marketing. Të jenë të angazhuar ist, qejfli i rakisë dhe që nuk e kanë mendimin e banorëve të zonës”, tha Kenga. banorëve të zonës. për punën në grup dhe të jenë të pavarur politikisht gjatë pranuar ca spitale të tjera në vend, Nga 22 anëtarë të Këshillit Bashkiak vetëm “Ne do presim një relacion të plotë të kësaj kohës që bashkëpunojnë me gazetën. çështje nga Bashkia Bulqizë dhe kompania Të interesuarit të shkruajnë email nuk e bën lajm kush... 8 ishin të pranishëm në seancë, ndërsa për në adresën
Si lindi ideja? “Projekt “Gjurmë të gjelbërta për Dibrën”, ka lindur papritur, tregon për gazetën Edmir Truka. “Kohë më parë sëbashku me kolegun Ilir Hysa, themelues i organizatës ‘Outdoor Albania Association’, organizuam disa zbritje me rafting në lumin Drin i Zi për të promovuar turizmin. Nisjen e bëmë në fshatin Potgorcë, pak më sipër urës së Topojanit, sepse në vëzhgimet që bëmë në terren ishte vendi më i përshtatshëm për nisjen e grupeve. krijojnë lehtësi perceptimin e situatës, krijimin e që derdhen në lumin Drin. Ndotja e tyre mund të bëhet pa përfshirjen e institucioneve Një udhëtim i këndshëm në valët e lumit të disa materialeve multimediale për të pasqyruar shkakton një dëm të madh jo vetëm në florën qeveritare, qendrore dhe lokale. Përgjegjëse qetë, ku grupet këndonin dhe njëkohësisht realitetin, aktivizim me nxënës të shkollave dhe faunën e pasur të basenit të Drinit, por për menaxhimin e mbetjeve të ngurta vozisnin lopatat për të kaluar dredhimet për të sensibilizuar mbi problematikat “duke edhe në shëndetin e njeriut, duke menduar është Bashkia Dibër, por ajo nuk ka asnjë e ujit. Një natyrë përrallore e pa shkelur pastruar oborrin e e shkollës”, por gjithashtu që gjithçka është një cikël i mbyllur. Çdo gjë përfaqësues në këtë tryezë debati. ndonjëherë, falë gomoneve bëhet e mundur edhe në bashkëpunim me Bashkinë Dibër, “nuk zhduket por transformohet”. “U është dërguar ftesa bashkisë Dibër që të shijohet. Por, nga e gjithë kjo bukuri në disa Prefekturën e Dibrës dhe DLDP - një program Aktivistë dhe përfaqësues të organizatave t’i bashkoheshin kësaj tryeze, por në të dy momente çfarë të shikoje, mbeturina nga më që ka asistuar institucionet vendore për mjedisore shfaqën pakënaqësi gjatë debatit. takimet tona prezenca e tyre mungoi”, thotë të ndryshmet, ndër më kryesoret që të binin në planifikimin e menaxhimin e mbeturinave, “Shumë organizata që merren me mjedisin i Edmir Truka. sy ishte plastika të cilat valëviteshin si flamuj. gjithashtu, zbritjen në lumin Drin për të parë kalojnë problematikat perciptazi, jo të thelluar “Duke mos e parë si tabelë qitjeje Bashkinë Kryesisht në degëzimet që derdheshin në nga afër ndotjen dhe njëkohësisht aksion dhe shpesh nuk gjenden zgjidhja”. për keqmenaxhim, edhe pse përgjegjësitë lumin Drin kishte masa të mëdha plastike të pastrimi aty ku ishte e mundur, por edhe për “Ky është një konstatim që uk na vjen kryesore i takojnë, ne jemi munduar që këtë ngecura në shelgje dhe gurë. Pas përfundimit të lartësuar zërin mbi zhvillimin ekonomik me mirë kur e dëgjojmë, thotë Edmir Truka, fenomen, hedhjen e mbeturinave pranë të raftingut, të gjithë grupet por për “North Green rrjedhat ujore, ta luftojmë me aktivizim dhe dukeshin të magjepsur nga Association” ky ishte ndërgjegjësim të shoqërisë dibrane me të udhëtimi, por në fytyrat e tyre projekti parë që po gjitha instrumentet e mundshme që kemi lexohej qartë se ndotja nga zbaton dhe puna jonë patur në dispozicion”, thotë Truka. plastika e kthente atë bukuri si organizatë mbi përrallore në një shëmti, e problematikën e ndotjeve Mbështetja që vjen nga mediat cila ishte ashtu prej egoizmit të rrjedhave kryesore në dhe rrjetet sociale të njerëzve”. projektin, e ka tejkaluar Edi, siç i thërrasin shkurt atë se çfarë kishim kipi i “North Green Association” ka bashkëpunëtorët dhe kolegët parashikua. Mund të Eshfrytëzuar maksimalisht mundësitë e e tij, tregon se kjo panoramë themi që me dëshirë kemi komunikimit që të ofrojnë sot mediat sociale. e udhëtimit të parë në lumin bërë vullnetarisht më Përveç radios kombëtare “Radio RASH” dhe Drin, u bë shkak për të hartuar shume se planifikimi”. gazetën lokale “Rruga e Arbërit”, për hapësirën një projekt ide. Truka nuk harron që i kanë dhënë kësaj organizate për të North Green si organizatë, të falënderojë stafin, shpërndarë zërin e tyre mbi problematikat të është themeluar me një vizion, ndërtimin e anë të turizmit të raftingut në Bashkinë Dibër. Drejtorinë Arsimore Dibër, Pace Corps-Dibër, ndryshme, në rrjetet multimediale dhe sociale një strukture shkencore, e cila do të ndihmojë Të gjithë këto veprimtari tashmë janë të nxënësit dhe mësuesit, aktivistët, rininë dhe (Facebook, Instagram, Twitter, Linkedin), janë në dhënien e përgjigjeve të ndryshimeve njohura për publikun pasi janë shpërndarë organizatat partnere, të cilët i janë bashkuar publikuar disa klipeve ndërgjegjësuese të klimaterike që po ndodhin vitet e fundit dhe në rrjetet multimediale dhe sociale. Gjithkush veprimtarive tonë, duke treguar se në vend ka shkurtra si, rafting në lumin Drin, apo edhe ndihmën për një zhvillim të qëndrueshëm që ka një telefon, po të kërkojë në motorët e potenciale njerëzore për t’i gjetur zgjidhjen disa imazhe me dron në vendet ku anëtarët e të zonave rurale dhe urbane, në respekt të kërkimit në internet me emrin “North Green këtij problemi. organizatës nuk arrinin dot të shkonin, për të mjedisit dhe mbrojtjes së natyrës. Association” do të gjejë të gjitha veprimtaritë “Në i falënderojmë të gjithë ata që na pasqyruar situatën reale të të gjitha degëzimeve Ata konkurruan me këtë ide pas një thirrje mbi këtë projekt nën hashtagun #perdibren. mbështetet, dhe te mbështetja e tyre ne kemi kryesore që derdhen në lumin Drin. Gjithashtu të hapur të “Lëviz Albania”, e cila i mbështeti “Jemi munduar që të lartësojmë zërin edhe parë se në Dibër ka njerëz që mendojnë se me janë publikuar disa spote sensibilizuese nga të realizonim një projekt të tillë për zonën. në radio kombëtare si, radio RASH, mbi këtë çdo çmim Dibra mund të ndryshojë”. zëri i rinisë dibrane (shih faqen në Facebook të problematikë, tregon Truka. Ai thekson se “kjo “Situata e mjedisit nuk është e mirë, thotë organizatës). Nga ideja te realizimi: lëvizje është për të advokuar dhe lobuar te të gjatë debatit Durim Kaba, ekspert mjedisor. shumë punë për mjedisin gjithë aktorët për të mbrojtur lumin Drin i Zi, Ai shtoi që duhen ndërgjegjësuar më * * * i cili ka një potencial të madh në zhvillimin e shumë i gjithë komuniteti mbi rrezikun dhe Mbajtja e një mjedisi të pastër është di thotë se “ndërgjegjësimi dhe sensibilizimi turizmit dhe ekonomik të banorëve të zonës”. ndikimin negativ në mjedis. Gjithashtu, ai përgjegjësi e përbashkët e qytetarëve dhe Ei të gjithë aktorëve për situatën e krijuar thekson se “një menaxhim i mirë, një ndarje administratës publike. Njerëzit duhet të të në lumin Drin brenda territorit të Bashkisë Debati e mbeturinave në burim dhe një riciklim ndërgjegjësohen se mbeturinat e hedhura Dibër, do të ishte hapi kryesorë që duhej të mund të rigjenerojë ekonominë lokalë”. Ai anës lumenjve, nuk ndotin oborret e shtëpive ndërmerrej sa më parë”. Sëbashku me grupin ë Bashkinë Dibër, problematikat në propozon që në ato zona, ku gjendja është të tyre, por shëndetin e fëmijëve pas pak e punës filluam zbatimin e aktiviteteve të Nmenaxhimin e mbetjeve janë nga më rënduar, duhet të ndërhyhet me sa më shpejt vitesh. Ndaj një mjedis i pastër mbetet një planifikuara, duke filluar nga evidentimi e të ndryshmet, të cilat kërkojnë sa më parë për një rehabilitim të zonës dhe njëkohësisht sfidë jo vetëm për një jetë të shëndetshme, monitorimi i vendeve, ku ndotja apo hedhja e të ndërmerren hapa konkrete në zgjidhjen të mbillen fidanë në mënyrë që, nëse dikur por edhe për për një zhvillim të qëndrueshëm mbeturinave ishte prezente në tetë degëzimet e situatës. Hedhja e mbeturinave jashtë aty hidhnin mbeturinat, sot nuk mund ta ekonomik të zonës së Dibrës. kryesore që derdhen në lumin Drin si në vendeve përkatëse është kthyer si diçka bëjnë më një gjë të tillë. Një ndërhyrje mjaft Bujar Karoshi Pocest, Gradec, Peshkopi, Çetush-Ushtelenxë, normale për banorët. Papërgjegjshmëria e mirë, e cila përkon me qëllimin e projektit Murrë, Vrenjt, Setë dhe Radomirë. dhe jo-sensibilizimi i çdokujt mbi efektet “advokim dhe lobim” duke ndërgjegjësuar Më shumë mund të ndiqni: Gjithashtu, gjatë realizimit të projektit negative në mjedis dhe vetë shëndetin, është dhe sensibilizuar për situatën e ndotjes Faqen zyrtare në internet: www.northgreen.org Faqen në Facebook të organizatës është krijuar harta GIS e vend-depozitimeve e patolerueshme. dhe njëkohësisht potencialin e zhvillimit të https://tinyurl.com/y49uatr4 të mbeturinave më të mëdha në rrjedhat e Të gjitha ato mbetje që nuk arrihen të qëndrueshëm ekonomik që ka Bashkia Dibër”. Më shumë video: degëzimeve, krijimin e info-grafiqeve, të cilat menaxhohen përfundojnë në rrjedhat kryesore Ajo që propozojnë ekspertët mjedisorë nuk https://tinyurl.com/y65clksl 4 - Mars 2019 nr. 155
Disa nga aktivitetet kryesore që zhvillohen çdo vit janë: Oda Dibrane, dita e Verës, dita e Nevruzit, dita e Shënkollit, festa e të Vjelave, festa e Drinit, festa e Korabit, festa e Shëngjergjit, panairi i Qershive etj. Ndër aktivitetet më të mëdha është festivali folklorik “Oda Dibrane”. turizëm Festat tradicionale, vlerë e shtuar e turizmit kulturor Nga Fatbardh CENA Trashëgimia materiale në këtë rajon përfaqësohet nga Trashëgimia kulturore e Dibrës. larmia e objekteve historike si: Trashëgimia kulturore përbëhet nga vlera kalatë, banesat karakteristike materiale dhe jomateriale, të cilat janë pjesë të zonës, muzetë historikë, e pasurisë kombëtare. Trashëgimia kulturore materiale përfaqëson një bashkësi vlerash objektet e kulteve të ndryshme kulturore dhe historike të trashëguara, të fetare dhe një sërë objektesh shprehura përmes tipologjive të ndryshme apo rrënojash arkeologjike. arkeologjike, arkitekturore, historike, artistike etj. Trashëgimia shpirtërore përfaqësohet Një pjesë e madhe e tyre nga folklori i pasur gojor, muzikor dhe janë shpallur monumente të koreografik, festat lokale, artizanati, zejet e kulturës. ndryshme etj. Meqenëse është populluar që në lashtësi, tetet kryesore që zhvillohen çdo vit janë: Oda fikuar në aktivitet kombëtar dhe vazhdon ta kërkesat në rritje të grupeve të ndryshme, jo Dibra zotëron një pasuri të madhe kulturore Dibrane, dita e Verës, dita e Nevruzit, dita e mbështesë financiarisht. Kjo veprimtari artis- vetëm nga të gjithë trevat shqiptare brenda materiale dhe shpirtërore. Trashëgimia ma- Shënkollit, festa e të Vjelave, festa e Drinit, tike zhvillohet në qytetin e Peshkopisë edhe dhe jashtë kufijve për të qenë pjesëmarrëse teriale në këtë rajon përfaqësohet nga larmia festa e Korabit, festa e Shëngjergjit, panairi i për arsye simbolike. Duke qenë një qytet në festival, por dhe me kërkesën e shumë e objekteve historike si: kalatë, banesat Qershive etj. Ndër aktivitetet më të mëdha afër kufijve politikë, përfaqëson një trevë studiuesve dhe specialistëve të folklorit si karakteristike të zonës, muzetë historikë, është festivali folklorik “Oda Dibrane”. lidhëse të kulturës shpirtërore të krahinave nga Shqipëria, Kosova e Maqedonia, por dhe objektet e kulteve të ndryshme fetare dhe të ndryshme, u krijon mundësinë grupeve nga vise të tjera ballkanike. Është një takim një sërë objektesh apo rrënojash arkeolog- Festivali folklorik “Oda Dibrane”. të mbajnë gjallë këngën dhe vallen shqipe specifik, original në llojin e vet jo vetëm në jike. Një pjesë e madhe e tyre janë shpallur E ka nisur jetën e tij në vitin 1994, i koncep- që të mos e harrojnë atë. Që në fillimet e Shqipëri, por edhe më gjerë. Është takim i monumente të kulturës. Dibra përbëhet tuar në fillim si takim i rapsodëve popullorë. veta të para, ky bashkëpunim ishte shumë i valles popullore humoristike, ritit, alegorisë gjithashtu edhe nga një trashëgimi shpirtërore Në të morën pjesë kryesisht grupe e shoqata rëndësishëm për të dy palët. dhe lojërave popullore. Qëllimi i tij është e pasur që përfaqësohet nga këngët dhe kulturore nga Shqipëria e Maqedonia, si dhe Në këtë festival paraqiten rite të lashta t’i rizgjojë këto vlera të papërsëritshme të vallet tradicionale, festat e shumta lokale, artistë që bënin jetë të pavarur artistike. Ky si dhe vegla karakteristike muzikore. Fes- kulturës sonë, t’i sjellë në kohë dhe t’i bëjë kuzhina tradicionale e shumëllojshme dhe lloj aktiviteti pati jehonë, si ndër të parët e tivali krijon mundësinë për një rizbulim të të asimilueshme për shikuesit. e shijshme, lojërat popullore etj. Kjo pasuri këtij lloji dhe u mirëprit. Ishte një inicia- tyre. Tashmë është bërë tradicional dhe, Oda dibrane, në gjuhën popullore, sim- dëshmon aftësinë krijuese të popullit dibran tivë e përbashkët e artistëve dibranë dhe duke qenë i përvitshëm, u jep mundësi bolizon dhomën e pritjes së mikut. Është sim- në shekuj, marrëdhëniet me vendet fqinje si Kryesisë së Shoqatave Kulturore Artistike të grupeve, shoqatave, individëve nga treva bol i vatrës së bujarisë, qëndresës e trimërisë dhe shkëmbimet apo ndikimet e kulturave shqiptarëve të Maqedonisë, që kishin nev- të ndryshme të kërkojnë, zbulojnë dhe shqiptare, ku bëhen kuvende, ceremoni në të ndërsjellta. Pasuritë kulturore përbëjnë ojë për më shumë hapësira për jetën e tyre paraqesin vlerat karakteristike të tyre në këtë raste gëzimesh e fatkeqësish, ku shpaloset edhe një potencial të madh për zhvillimin e artistike. Që nga viti 1997, ky festival është fushë. Specialistët më të mirë në këtë fushë mençuria dhe urtësia e popullit. Ka shërbyer turizmit kulturor në vendin ku ndodhen apo zhvilluar pa ndërprerje, duke u konsoliduar e kanë quajtur këtë festival një zbulim dhe ndërkohë edhe si vendi ku thureshin e mer- manifestohen. vazhdimisht dhe duke krijuar një emër të kontribut të çmuar në kulturën e traditën rnin udhë këngët e bukura epike e lirike, ku Vlerat jomateriale të trashëgimisë kul- padiskutueshëm në të gjithë Shqipërinë dhe shqiptare. Kërkesat për pjesëmarrje nga e festohej e gëzohej, ku këndonte kënga apo turore janë: përdorimi i gjuhës shqipe në më gjerë. Është ky emër i mirë dhe vlerat gjithë Shqipëria dhe trevat ku banojnë shqip- niste gjëma, ku pritej apo përcillej miku i veprat letrare; folklori gojor i ruajtur në që solli, që Ministria e Kulturës e ka plani- tarë janë të shumta dhe krijojnë mundësinë shtëpisë, ku përdoreshin fjalë të urta dhe kujtesë, i shkruar ose i regjistruar; folklori e seleksionimit të vlerave që paraqiten në dialogu alegorik. Në këto oda fjala kishte vokal, koreografik dhe instrumental; zakone të. Festivali krijon një atmosferë të rrallë në peshë shumë të rëndë. Aty buruan edhe dhe doke tradicionale; besime dhe besëtytni qytet jo vetëm për artdashësit e tij, por edhe meloditë e bukura të këngëve tona, ritet, të traditës dhe zejet e ndryshme tradicio- për artistët pjesëmarrës dhe vetë zonat nga humori i këndshëm dhe satira therëse, fjala nale. Trashëgimia kulturore shpirtërore në vijnë ata. Këtë e tregojnë jo vetëm kërkesat e urtë, mendimi alegorik. Mësimet e para rrethin e Dibrës përfaqësohet nga folklori i e grupeve pjesëmarrëse, por edhe kërkesat e burrat dibranë i merrnin në odat dibrane, të pasur gojor, muzikor dhe koreografik (këngë artdashësve nga Shqipëria dhe jo vetëm, për njohura e të përmendura me breza, të cilat dhe valle), festat lokale, artizanati, zejet e t’u krijuar mundësinë e ndjekjes së tij. Kjo ka ishin shkolla të vërteta për të rinjtë. Në oda ndryshme etj. Në punimet artizanale dallohet bërë që veç konkurrimit në sallën e Pallatit të nuk flitej pa radhë dhe nuk thuheshin fjalë për prodhimin e kostumeve tradicionale të Kulturës, të planifikohen dhe shfaqje jashtë të kota, por fjalë të kursyera e të mençura. njësive administrative të ndryshme, qilimat e në shesh, ku numri i shikuesve është tepër Aty flitej për punët e qeverisë, për politikë, punuara me dorë, mbulesat e leshta, punën i madh. për bujqësi, tregoheshin sidomos histori të me shtiza, instrumentat muzikore si çiftelia, Ky festival ka arritur të bashkojë artistët vërteta, lartohej vepra e patriotëve, mësohej fyelli, daullja etj. Gjithashtu pasuri më vete shqiptarë, kudo që ndodhen, me idenë të qëllohej me armë dhe edukoheshin të paraqesin këngët dhe vallet tradicionale të brilante dibrane që “Oda Dibrane” do të rinjtë të flisnin kur, dhe si duhej. cilat janë të shumëllojshme dhe manifes- jetë mikpritëse e gjithë “Odës Shqiptare”. Në ditë të shënuara, në shtëpinë që kishte tohen kryesisht në raste gëzimi. Banorët Është një festival shumë origjinal në llojin e rastin, në ndonjë dhomë të miqve ose në dibranë kanë njohuri të mira rreth historisë vet, i cili ndër të tjera ka synuar dhe synon konak, veçmas rrinin burrat. Ata ishin krye- dhe trashëgimisë së tyre, dinë gojëdhëna të të rizgjojë edhe vlerat e papërsëritshme të familjarët, të cilët zakonisht ishin të moshuar shumta, kanë njohuri mbi kanunin e zonës trashëgimisë sonë shpirtërore, duke paraqitur e pleq. Aty flitej sipas moshës dhe cilido, po etj. Gatimet tradicionale dibrane janë mjaft të rite të lashta dhe vegla karakteristike muz- të dëshironte mund të shfaqte mendimin e njohura në gjithë vendin. Mikpritja është një ikore, të mikpritjes tradicionale që dibranët tij të lirë. Pranë oxhakut, që i thonë edhe nga vlerat që e bën mjaft dallues këtë rajon. ju bëjnë të ftuarve në odën karakteristike të kryevendi, ulej më plaku, i cili përfaqësonte tyre, si dhe të promovimit të vlerave turistike një përvojë jetësore të madhe, të cilën, kur Festat tradicionale të qytetit e zonave përreth tij, duke e kthyer binte fjala, e transmetonte tek të tjerët. “Unë këtë veprimtari në festë të madhe të kulturës kam mbaruar Universitetin e Oksfordit, por Festat tradicionale dëshmojnë më së miri dhe qytetarisë dibrane, por edhe të turizmit mbarova edhe një universitet të dytë, atë të pasurinë e gjallë kulturore të Dibrës në të kulturor. Dibrës”, ka shkruar studiuesi anglez Riginald gjitha aspektet. Ato shprehen në formën e fes- Kjo jetëgjatësi dhe vazhdueshmëri tre- Hibbert në gazetën “Albania life”. Në këtë timeve apo ngjarjeve historike, ku banorët lo- gon qëndrueshmërinë e tij, vlerat që sjell, “shkollë” u rritën breza të tërë burrash e grash kalë dëshirojnë që t’i ndajnë me komunitetin Foto nga festimet tregon domosdoshmërinë e zhvillimit të një që, veç trimërisë e zgjuarsisë, trashëguan në e zonës si dhe me vizitorët. Disa nga aktivi- për ditën e verës festivali të tillë. Kjo argumentohet dhe me shekuj atë kulturë, atë pasuri të madhe të nr. Pamje nga Lura. FotoMars Men su2019r gashi - 5 155
Trashëgimia kulturore shpirtërore në rrethin e Dibrës përfaqësohet nga folklori i pasur gojor, muzikor dhe koreografik (këngë dhe valle), festat lokale, artizanati, zejet e ndryshme etj. Në punimet artizanale dallohet për prodhimin e kostumeve tradicionale të njësive administrative të ndryshme, qilimat e punuara me dorë, mbulesat e leshta, punën me shtiza, instrumentat muzikore si çiftelia, fyelli, daullja etj. opinion folklorit në tërë përmasat e tij, duke fituar kështu vlera të veçanta që po i gjallëron për çdo vit “Oda Dibrane”.
Dita e Verës. Është riti më dominant Si Dibra dhe më i përkrahur kalendarik, si në qytet ashtu dhe në fshatra që manifestohet si me interesimin e popullatës, ashtu edhe me s’ka tjetër pjesëmarrjen e madhe, pasi ka karakterin e një të kremteje të rëndësishme. Në të gjithë rajonin e Dibrës festohet me datën 14 mars. Nga Besnik Alku Është një festë pagane që festohet në të gjithë Shqipërinë, por që në këtë zonë ka karakter- emi mësuar që këtë slogan ta ndeshim istikat e veta. Festimet nisin rreth dhjetë ditë Jnë pjesë të tjera, për të tërhequr vizitorët më parë me mbushjen e ujit të ri në orët e dhe turistët, por nuk e kemi ndeshur më parë në Dibër, pasi për shumë vite jemi para të mëngjesit, ku laget pragu i shtëpisë, Dita e Shënkollit. Fshatra të njësisë Festa e Korabit. Kjo festë zhvillohet mësuar ta shikojmë Dibrën si vendi ku ndizen zjarre etj. Një ditë më parë përga- administrative të Selishtës organizojnë me në fund të muajit qershor apo fillim të nuk jetohet dhe nuk ka të ardhme, me titen kuleçë e zihen vezë, duke i ngjyrosur rastin e kësaj feste shfaqje folklorike, festivale korrikut, në bjeshkët e Korabit, në pjesën probleme sociale, ku papunësia është e me lëvoret e qepëve ose me ngjyra. Fëmijët të ushqimit, kampe zjarri, gara me kuaj dhe e njësisë administative të Kalasë së Dodës lartë, pa infrastrukturë rrugore, pa ujë të dalin në kodrat e fshatit dhe luajnë lojëra të aktivitete të tjera sportive. Festohet në muajin dhe më pak të Sllovës. Është pikërisht kjo pijshëm, me pyje të degraduara dhe ku ndryshme popullore si: kala dibrançe, kërcim maj në livadhet e shumta të Selishtës. Ka një periudhë ku mbizotëron gjelbërimi, freskia njerëzit vetëm duan të largohen. me litar, top a djegas etj. Zënia e vezëve është pjesëmarrje si nga qyteti i Peshkopisë, ashtu e klimës, bota e pasur bimore e shtazore Por Dibrës, zoti i ka falë natyrën, mik- një ndër pjesët më interesante, ku fituesi edhe nga njësitë administrative të tjera. Prob- etj., prandaj paraqet një interes të madh pritjen dhe traditën, unike dhe si askund është ai që me vezën e tij thyen më shumë lem mbetet rruga Peshkopi-Selishtë e cila për vizitorët. Zakonisht ky aktivitet festiv tjetër, vlera që intrigon çdo vizitor për ta të tilla. Fëmijët, me lëvoret e vezëve patko- përshkohet vetëm me furgona dhe makina zhvillohet në Fushën e Korabit. Duke qenë vizituar dhe, pasi e ka parë, nuk rrin dot jnë (zënë) lulet e verës, të cilat i këpusin të të tipit fuoristradë. Por kjo nuk e pengon se terreni është i vështirë dhe ngjitja bëhet pa ardhur përsëri. nesërmen me 14 mars. Lulet i vendosin në që të ketë një pjesëmarrje masive në këtë në lartësitë rreth 2000 metër, për transport Dibra është kampione dhe më dalluese portat e shtëpive, për të lajmëruar ardhjen aktivitetet. Ditën e Shënkollit zakonisht e përdoren kuajt, sidomos për moshën e në Shqipëri, sepse ka: e pranverës. Gjithashtu, një natë më parë organizon NJA Selishtë. tretë. Kryhen aktivitete të ndryshme si: valle – Malin më të lartë, Korabin. ndizen zjarret për të larguar dimrin. Fëmijët me curlë e lodër, futboll, lojëra popullore – Lumin më të gjatë, Drinin e Zi. hanë rreth zjarrit, kërcejnë e këndojnë këngë, Festa e Drinit. Është aktiviteti festiv që etj. Marrin me vetë edhe gjeneratorë për – Vendlindja e Heroit kombëtar Gjergj duke shprehur dëshirën që të kenë zjarrin shënon hapjen e sezonit turistik në njësinë vënien në punë të fonisë pasi këndojnë e Kastriot Skënderbeu. më të madh. administrative Muhurr. Kjo festë ka nisur dëgjojnë këngë, sidomos për Korabin, por – I vetmi territor ku janë 21 liqene rreth vitit 2005 dhe nga viti në vit ka njohur edhe këngë patriotike të zonës së Dibrës akullnajore. Festa e të Vjelave. Ky aktivitet zhvillo- një rritje të numrit të turistëve. Aktiviteti ka dhe mbarë Shqipërisë. – Ujërat termale më të mirat në Ballkan. het zakonisht në muajin tetor dhe zgjat 1 si qëllim të tij jo vetëm hapjen e sezonit Meqenëse zona e Kalasë së Dodës – Kufiri i kulturës dhe qytetërimit romak deri në 3 ditë. Zhvillohet në bulevardin e turistik, por edhe promovimin e turizmit në merret kryesisht me blegtori, e konkretisht dhe bizantin. qytetit të Peshkopisë, në të cilin vendosen këtë zonë. Festimet janë të shumta si: muz- me mbarështimin e dhenve, në këtë festë – Parkun e Lurës dhe Korab-Koritnikun. tendat për ekspozimin e produkteve bu- ikë, këngë e valle, aktivitete të ndryshme dominon mishi i qengjit në hell si dhe djathi – 41 monumente natyrore dhe 24 jqësore, blegtorale si dhe gatimeve apo sportive etj. Përgjatë bregut të Drinit të Zi, i zonës mjaft i njohur. Pjesëmarrja është monumente kulturore dhe arkeologjike. punimeve tradicionale të zonës. Në shumë vizitorët kanë mundësi të shijojnë gatimet e gjerë si nga banorë të Kalasë së Dodës – Vendi simbol i dhisë së egër. raste zhvillohen njëkohësisht me festivalin tradicionale të zonës në lokalet pranë. apo që kanë migruar, nga gjithë zona e Di- – Vendi i qershive, mollëve dhe frutave. folklorik “Oda Dibrane” duke qenë se ka Zakonisht sezoni turistik hapet më datën 1 brës, Kukësit, si dhe personalitete të ftuar. – Vendi i origjinës së jufkave. një pjesëmarrje të gjerë si nga dibranët dhe korrik, por kjo edhe në varësi të kushteve Aktivitetet fillojnë në mëngjes dhe zgjasin – Vendi i sheqerpares, dhe llallangi- më gjerë. Është panairi i cili dallohet për klimatike. gjithë ditën. Kështu udhëtarëve u duhet që jave. pjesëmarrjen më të gjerë dhe me produkte të ngrihen herët në mëngjes për të arritur – Vendi i lëngut të mollës dhe rakisë më të shumta të ekonomisë bujqësore. Ndër Festa e Shëngjergjit. Një festë e Dibrës, në kohë, por një pjesë e tyre flenë në çadra së kumbullës. produktet më kryesore janë: mollët, dardhët, me një rëndësi të veçantë e tepër interesante, apo kampingje një natë më parë. Zbritja – Atje ku mishi dhe bulmeti kanë ftonjtë, arrat, prodhime blegtorale si djath në emër e krishterë, po në rite tërësisht e bëhet në drejtime të ndryshme, në varësi të vlerat dhe aromën e 136 bimëve të rralla dhie apo deleje, mjaltë, raki e llojeve të besimit pagan, është Shëngjergji që bie më preferencave të individëve, për të parë sa më mjekësore. ndryshme, ëmbëlsira të shumëllojshme, 23 prill me kalendarin e vjetër dhe me 6 maj, shumë vende gjatë rrugës. Organizohet nga – Popullin, mjeshtër të punës, ale- turshi, pastërma, jufka etj. Këto produkte me kalendarin e përditshëm. Kjo e kremte banorë vullnetarë, shoqata, njësi vendore gorisë, mençurisë së odës dhe kuvendit. të përzgjedhura nga fermerët u ofrohen e ringjalljes së natyrës quhej edhe kryeviti, etj. Që nga viti 2010 është një veprimtari që – Ku vallja dyshe e burrave dhe kënga qytetarëve dhe njëkohësisht promovohen pra si një ditë e një viti të ri. Këtë natë të zhvillohet rregullisht. Kjo festë shihet edhe në korr e grave e bëjnë gëzimin dhe das- produktet tradicionale të zonës. festës e të nesërmen kryhen rite të shumta e si promovim i potencialeve të turizmit malor mat edhe më mitike. domethënëse. Të rinjtë dikur dilnin natën e që ofron zona e Korabit. – Ku vlerat krijuese nga Haki Stërmilli Dita e Nevruzit. Pavarësisht nga emri ndiznin zjarre në vende të dukshme. Natën deri tek Agron Tufa pasurojnë mozaikun persian, duke rënë ngjitas me ditën e ekui- haheshin në natyrë ushqime rituale. Me tërë Panairi i Qershive. Organizohet çdo e vlerave krijuese të dibranëve. noksit të pranverës, përmbledh në vetvete rite këto ushqime “patkonin” lulet (“i ushqenin vit në periudhën maj-qershor që është edhe – Ku miku respektohet dhe mikpritja vendëse të ripërtëritjes së natyrës e të jetës ato”), sidomos kukurekun, lule-metimin dhe koha e vjeljes së qershive. Zhvillohet çdo lartësohet me thënien “Shpia është e zotit së njerëzve. Me burim nga historia e vjetër luleshëngjergjin. Patkonin gjithashtu barin e vit pasi ka një rritje të fermerëve që marrin dhe e mikut”, antike, e mbështjellë me legjenda e mitologji, njomë në një copë vendi në livadh a fushë pjesë në këtë panair, të cilët tregtojnë dhe – Ku rinia e dashuron me shpirt tur- është ndër festat më të mëdha kombëtare me bar dhe një gur të bardhë të rrumbullakët promovojnë produktin e qershisë dhe në izmin! iraniane. Nevruzi është festa që sjell lajmin e një plis dheu që i vendosnin mbi barin e disa raste gjejnë treg për shitje. Vihet re Nëse nuk e ke vizituar ende Dibrën, e mirë të ardhjes së pranverës, të gjelbërimit, patkuar. Kjo është një festë pagane, e cila një rritje e konsiderueshme e sipërfaqes së nuk e ke parë ende Shqipërinë! bukurinë e jetës, lëvizjen e natyrës. Është një njofton ardhjen e verës, gjelbërimit të të tokës, falë programit të skemës mbështetëse Mirë se vini në Dibër! festë e besimit bektashian, por festohet në gjithë bimëve dhe shpëtimi i bagëtive prej për fermerët. gjithë zonën e Dibrës. Një pjesë e zonës e mungesës së ushqimit. Për këtë ditë nga Autori është koordinator i Projektit festojnë me 22 mars, ndërsa pjesa tjetër, tre familjarët ruhet qengji më i mirë për t’u (Burimet bibliografike të përdorura në këtë shkrim D2T (Dibra: Turizëm dhe Traditë) ditë më vonë. therur. mund t’i konsultoni në versionin olinë) 6 - Mars 2019 nr. 155
Ura e Brarit
Me hapjen e rrugës trashëgimnia historike e kulturore do të pësojë një ringjallje, duke i dhënë hov zhvillimit të turizmit dhe ekonomisë
Dibra nuk i kërkon askujt lëmoshë për këtë rrugë por veç një “borxh të pashlyer” jo vetëm ekonomik, por dhe me kosto gjaku.
Nga Aziz Keta
ë shumta janë njoftimet shpresëdhënëse për ritmet e larta të ndërtimit të Rrugës Tsë re të Arbërit, sidomos në segmentet Ura e Vashës- Qafë Murrizi dhe Ura e Topo- janit në Homesh. Për të parë më nga afër këto punime dhe për t’u njohur me anën historike dhe mrekullitë natyrore të kësaj rruge, që do jetë objekt i turizmit të nesërm, një grup dibranësh janë përfshirë në nismën e një Rruga e Arbërit, dëshmitë guide turistike. Në vartësi të pjesmarrësve, janë planifi- rrugën e Dibrës në bosht, vlerësohej si “lu- lepuri ka hypur vetë në qerre” dhe nuk është ngjajshme në anë konstruktive, arktekturore kuar dhe masat logjistike. gina dhe drejtimi më i rëndësishëm, paralel më nevoja t’i “biem më nga Kina”. Sepse dhe aftësi mbrojtëse sa ajo në urën e Qytetit Ndër to: mjetet për lëvizje janë planifikuar me “grykat e Shkumbinit”, por me një veçori me finacimet e buxhetit të shtetit “janë lagur të Valikardhës dhe të Vashës që ishin në të me shkallë të lartë kalueshmërie dhe me plus: Drejtimi i Dibrës ishte gjithnjë “bren- rrotat e qerres” nga të ardhurat e kromit të njejtin segment. drejtues që njohin trasenë e vjetër dhe të re da shtetit të Skënderbeut”, në “ kërthizë të Bulqizës në 70 vjet dhe Dibra nuk i kërkon Deri në vitin 1948, tek kjo urë kishim të rrugës. Traseja ku parashikohet të kalojë Arbërisë”, 100 km më shkurt për të lidhur askujt lëmoshë për këtë rrugë por veç një ende doganë me Maqedoninë shqiptare dhe rruga do vizitohet e gjitha. Aty ku nuk kalojnë lindjen me perëndimin e Arbërisë. Për nga “borxh të pashlyer” jo vetëm ekonomik, por këmbët e saj mund ti shohim dhe sot. mjetet do kalohet në këmbë. Kjo distancë vlerat mbrojtëse, ky drejtim krahasohej vetëm dhe me kosto gjaku. Si Egnatia dhe Rruga e Arbërit, në kohë mund të jetë rreth 20 km dhe parashikohet me Kaudinet në Itali të Jugut (Barleti). Sepse vetëm Bulqiza dhe Martaneshi me të ndryshme kishin trase dhe stacione të të zgjasë rreth 5-6 orë. Sepse vetëm duke Ishin këto arsyet: në bosht të Rrugës tre miniera të kromi dhe po kaq burgje, në ndryshme dhe ishin pjesë e zgjatime të shkelur rrugën e qerreve në këmbë do kup- Dibrës që fillonte nga “Ohri i Dibrës”dhe 70 vjet kohë paqe, derdhi gjak në “zgafellat njëra-tjetrës. Zëvëndësonin njëra-tjetrën, tojmë mrekullinë dhe absurdin e saj. këtu kryqëzohej me Egnatian, ajo zgjatohej e vdekjes” më shumë se në kohë lufte. sidomos kur Perandoria Osmane, bashkë Vetëm duke e shkelur këtë rrugë me këm- deri në Rodon. Ishin kështjellat dhe rrugët Ja pse rruga e dikurshme e mushkës dhe me Venedikun, merrte nën kontroll Egnatian. bë do kuptojmë pse të parët tanë ishin aq arsyet që kishim kaq shumë beteja, “vorre e qerres, sot po lëviz në drejtimin e duhur”. Të dyja rrugët patën dëmtime, riparime të mençur që bën mbi 20 shekuj këtë rrugë të vrame”, Bulqiza e shkretë, Rrugë Vrami, Madje po përmbysen skenat e “teatrit absurd dhe plotësime në kohë e gjëndje të ndryshme me mushkë, kuaj dhe qerre më shpejt se me gjeksina... etj. me Rrugë Arbëri”, që na mbajtën peng 28 luftarake.Tendenca e tyre vinte duke u zgje- makinë. Dhe, duke bërë rrugën të shkurtër, e Ishte rëndësia e Dibrës në kufirin lindor vjet me mashtrime banale. Se gjoja në këtë ruar dhe rikostruktuar nga rrugë kafshare në “zinin lepurin me qerre”. Sepse qerrja lëviste të Arbërisë që kishin dy rrugë paralele të rrugë “na paskan dalë ujra nëntoksore” të rrugë qerresh në vartësi të bujave që viheshin në drejtimin e duhur për në Tiranë, jo duke Dibrës Dibrës: njëra e kurrizeve (Dibër- pa parashikuara. Pastaj në “këtë rrugë nuk si mjet tërheqie. “i rënë nga Kina”, për të bërë 70 vjet 100 km Zerqan- Bizë- Tiranë) dhe tjetra për lugine mund të kalojë as lepuri”, ndaj dhe nuk ka Ndaj vetëm në Bulqizë dhe Domosdovë, më shumë... : Dibër- Luginë Bulqize- Guri Bardhë- Qafë efektivitet. ku kishim Rrugë Dibre dhe Egnatia, të vetmet Por edhe shkalla e kalueshmërisë do shihet Murrizë- Tujan – Tiranë. Pastaj: 28 vjet thamë pse nuk bëhet Rruga të kalueshme nga buajt, ndaj dhe gjejmë me sy,do kuptojmë se ajo nuk është aq e lartë Po këtu, kishim stane aq dhe punishte e Arbërit. Dhe kur filloi e ritmet janë për toponimet: Fusha e Buallit në Domosdovë sa jemi mashtruar 28 vjet. Përkundrazi: do baruti, fusha pjellore dhe farka. “URRA” themi: “Ç’janë kanë këta që po e dhe Qafa e Buallit në Bulqizë. bindemi se rruga që po shkelim nuk ka shumë Sepse Dibra dhe Tirana ishin “hambari dhe bëjnë rrugën e Arbërit”? dallime me grykat e Shkopetit që kishim dhe gonxhet e Arbërisë”. Lidhje urbane, qëllime tregtare kemi e po kalojmë në to 70 vjet rrjesht. Sepse Dibra dhe Tirana, bashkë me rrugën Egnatia dhe Rruga e Arbërit - dhe ushtarake. e tyre, ishin gjithnjë brënda kufive adminis- një vështrim gjeostrategjik Absurdi trative të kastriotëve, kishin dalje në Adriatik Ngjashmëritë teknike midis tyre, koha e dhe kripore qysh në kohë të Gjonit. Sepse vetëm nga drejtimi i Dibrës -Bul- ndërtimit, llojshmëria e shtresave të trasesë, Mendoni sa ditë do na duhej të bënim 157 Kishin kontrollin dhe doganën mbi rrugët qizë –Tirane hyhet në Tirane dhe Krujë më gjërësia në mal dhe në fushë, shkalla e pjer- km “Rrugë Dibre” në këmbë nga Bulqiza.... dhe karvanët. shkurt se në çdo drejtim tjetër. Por, nuk ishte rësie, cilësisa e veprave të artit (urave) dhe - Cili fshat i Shqipërisë bëri një rrugë 70 vetëm kjo. Për të lidhur kufitë lindore dhe zgjedhja e rrugës më shkurtër, ishin mrekul- vjet trefish më të gjatë? KALAJA KETIN E XIBRIT verilindore të Arbërisë me Tiranën, Krujën litë logjistike të kohës. - Kush më shumë se Dibra që nxorri dhe DHE NIKOLL KETA dhe bregdetin, kishte disa rrugë paralele, por Të dyja kishin projektim, realizim eksportoi krom, energji, lëndë drusore e mer- dy ishin më të hershmet në kohë: Egnatia dhe arkitekturë të përafërt dhe shkallë mer dhe me duart e veta e ndërtoi Shqipërinë, Në kalanë KETA të Xibrës, ku ishte dhe dhe rruga e Dibrës. Këto dy rrugë, kishin kalueshmërie të njejtë. Si Egnatia dhe Rruga kontriboi edhe për Rrugën e Arbërit? qyteza,e lokalizuar në kohën e Perando- këto ngjajshmëri dhe dallime: të dyja ishin e Dibrës, fillimisht ishin të kalueshme vetëm - Kush më shumë se Rruga e Dibrës, sot risë Romake, derdheshin dhe qarkullonin rrugë tregëtare dhe ushtarake; lokalizohesh- në verë – vjeshtë, pastaj edhe për dimër, e Arbërit, ka magjinë dhe bafasinë të ofroj monedha të gjithë llojeve, sepse kjo kala ishte in në kohë me periudhën ilire, bashkë me sigurisht me masa plotësuese. Kjo sidomos shumëllojshmërinë e objekteve historike dhe më e rëndësishmja pas Krujës deri sa u bë kështjellat qytete që i siguronin këto rrugë; nga tregëtarët që kontrollonin këto rrugë. turistike që do të shkelim në vetëm 57 km? Petralba (Guri bardhë). Këtu ishte “kërthiza kishin lidhje, zgjatime dhe kryqëzime kryq Sepse nga këto rrugë kishin jetën, mbijetesën - Kush më shkurt se vetëm me 57 km e rezitencës” së shtetit të Skënderbeut me e tërthorë me njëra-tjetrën; kishin siguruar dhe lulëzimin e tyre. Sepse po ata prijësa që rrugë Arbëri rilidhim lindjen me perëndimin Valkhalinë në qendër. vazhdimësi lëvizje në çdo pjesë territori kontrollonin rrugën e Dibrës, po ata kishin , Tiranën me Dibrën, Shkupin me Durrësin? Ndaj: nga kufitë lindorë të Arbërisë (ku pjesë dhe kishin kalanë e Xibrit. Një ndër ta ishte dhe - Kush më shumë se Tirana me Dibrën, Vetëm duke e shkelur me këmbë,rrugën Dibra), deri në perëndim (Adriatiku); si dhe Nik KETA (Niketa) Thopia. historikisht ishin kaq afër dhe u bënë kaq e Arbërit dhe parë me sytë tanë një segment Egnatia ashtu dhe rruga e Dibrës, secila Kethydat dhe jo vetëm, kontrollonin larg vetëm për mungesën e rrugës së Arbërit ? të kësaj rruge që mban jo pa kuptim emrin mbulonte drejtimin e vet: njëra drejtimin e kështjallat e rrugës se Dibrës, sigurinë rru- - Pse Tirana dhe Dibra quheshin “Kër- “Myslim KETA”, e pas saj “kështjellën Ketin Shkumbinit, tjetra të Valkhalisë. Kjo e fundit gore dhe hanet në to (Xibër hane). Topiasit thiza e Arbërisë historike dhe begatia e saj në Xibër”, dhe po prej këtej togëfjalëshin e lokalizuar: nga “përballë Ohrit” deri në dhe jonimët, “nuk linin rast pa ngacmuar ekonomike”?. “popolo Chetta” , që sipas Nikollë KETA Modriç-Ostren-Okshtun-Valikardhë. Kjo tregëtarët që kalonin në tokat e tyre”. Duhej - Sa beteja të mëdha dhe kështjella qytete (1740- 1803, me origjinë shqiptar Maqedonie rrugë ishte paralel me Drinin dhe nuk futej të ishte dashamirësia e sundimtarëve ven- kishim në rrethina Dibre dhe Tiranë? dhe 14 vjet Rektor në Palermo),qysh më 1777 në grykë Radike. (Kurmaku). das që kontrollonin Rrugën e Dibrës dhe - Sa kanione, liqene karstike, kulla, ura si ofronte befasinë : Emri i sotëm i Maqedonisë Për të kaluar Drinin, nëse vije nga Shkupi kështjellat që e mbulonin atë, nëse kërkohej ajo e Vashës, miniera kromi, lumej, pyje që shqiptare vjen nga shqipja: Emathi + Chetta dhe Pollogu (Gosivari i sotëm) dhe të futeshe qarkullimi i mallrave në qytetin bregdetar të “puthin retë” kishim dhe kemi nga Tirana + Dardani = Machedoni. (Tessaro). në “bigat, ngushticat dhe grykat e Valkhal- Durrësit (1393- 1395), që ishte aq e kërcënu- në Homesh? Ja pse duke parë me sytë tanë “rrugën e isë”, (Barleti), kishte një urë antike dhe funk- ar në tokë, sidomos “tregëtarët me karvanë “. - Pse “grykat dhe bigat e Valkhalisë” me vjetër të qerreve”, do kuptojmë pse sot “ sionale në Lladomericë. Kjo urë ishte po aq e Kaq problematike ishte siguria rrugore nr. Mars 2019 - 7 155
fshati KETA, përfshinte: Shkallë, Xibër Hane, Xibër Murrize, Dars dhe Fushat (Fshat). Të gjitha këto ishin pjesë të qytezës Xibrit. Në kuotën 963 m ishte pika më e lartë e kalasë së qytezës. Në Kalanë e Xibrës, studiuesit, duke vlerësuar anën konstruktive, teknikën ndër- timore, trashësinë e mureve të saj; sasinë dhe shumëllojshmërinë e monedhave dhe sendeve të ndryshme të luksit të gjetura në të, e lokalizojne ate te periudhes Ilire..
* * * Kur ra Xibri dhe u zëvëndësua me Gurin e Bardhë, Nik KETA Thopia kërkoi ta ringrej atë, por duket, lartësia e madhe e Xibrës dhe shkalla e lartë e vështirësisë për karvanet me buaj nxorrën nevojën për lartësi më të buta siç ishte Guri Bardhë dhe Darsi. Ndaj dhe legjenda që flet për bëmat e Skëndrebeut tre- gon jo vetëm për varret e “Nikës dhe të Petës në Vajkal”, por edhe për kalin e Skënderbeut që kur lindte nevoja “ fluturonte nga Guri Ura e Vashës Bardhë në Dars”(Akademia e Shkencave, Gojëdhana për Skënderbeun”). Sot në Xibër kemi fshatin KETA pa KETA sepse: pasi ra Xibri, si kështjellarë që ishin, historike nga Tirana në Bulqizë ata shkuan përsëri aty ku ishin kështjellat: në Guri Bardhë, Valikardhë (Bulqiza e sotme), Crrujë (sot në Shegun, Klos) dhe në territore në tokë, sa të merreshin masa për transport Rruga e Dibrës ishin dy rrugët më kryesore me bashkëshorten dhe nipërit”. të Maqedonisë shqiptare . detar nga Durrësi në Shkodër. Por edhe flota të kalueshme të ushtrisë osmane me qerre Në këtë varrë, janë 5 kryqe dhe 5 harqe, Sot, në Gostivar dhe në dy fshatra të rrethi- pirate vendase ishte nën kontrollin e Kethyd- dhe buaj, që lidhnin lindjen me perëndi- shenjë e 5 pjestarëve të familjes së sundim- nave gjejme vendbanimet Cajle dhe Tuçan i asve. Madje, vahet ishin burim të ardhurash min, ku drejtimi i Dibrës ishte më i shkurtri tarit Arbër. (By “Një Komb”, June,19, 2018). madh. Këtu kemi KETA dhe Kita, pra identi- për sundimtarët vendas. (Schmitt, Shqipëria se ai I grykave te Shkumbinit kur vije nga Pikturat shkëmbore 5000 vjeçare mund t’i fikojmë “popolo Chetta” të fisit shqiptar nga Venedikase, 2007: 83-85). Kalkadreni (Tetova), Ohri, Shkupi dhe Pol- shohim në Bovillë, që janë vetëm 15 km larg Tirana në Gostivar, ashtu siç e shkruante para Për këtë arsye, Kalaja e Xibrit quhej dhe logu (Gostivari). Tiranës. Sipas Korkurtit, këto shkrime i për- 4 shekujsh Nikollë KETA tek Tesaro (1777). shkruhej në kohëe dhe variante të ndryshme: Cilësia e urave që kishte Rruga e Dibrës, kasin periudhës së neolitit (rreth 2000-3000 Nikollë KETA ishte i biri i Kolës dhe e in- KETIN, Kethion, Kethium dhe “kethyda” ishin të ngjajshme me atë të Vashës, Valikard- vjet para krishtit). Këto shkrime ndodhen në formonte Princeshën KATERINE se të parët (KETA, i Xibrit, AK). Paria e tyre ishin prijës hës, ç’ka flet për kulturë të lartë zhvillimi. një shkëmb me gjatësi 30-40 m dhe në lartësi e tij ishin “arbër i pastër Maqedonie”. dhe kështjellarë. Kjo duket edhe sot si në anën konstruktive 2-3 m. Shkrimet janë me bojra, ruhen deri sot Nga ekspeditat e sotme në terren, identifi- Zotëronin malin dhe fushën (Tiranë, Xibër, të tyre, edhe në arkitekturë, qëllim përdorimi dhe aty pasqyrohen ritet e njerzve të kohës kohet plotësisht lokalizimi i “popolo Chetta” Shëngjergj, Martanesh, Bulqizë, Cermanikë, dhe funksion mbrojtës. neolitit ose bronxit. që fillon nga Tirana e Vogël tek Ura e Brarit Gostivar dhe rrethina. Ky ishte “popolo chet- Të gjitha këto flasin për një mrekulli log- Mbasi të kalojmë rrënojat e kalasë Tujanit, (Rruga Myslim KETA) dhe kjo pjesë vlerëso- ta” që citonte Nikollë KETA. jistike të kohës.Para Egnatias ishte Rruga e Kalanë e Xibrit, Gurin e Bardhë të Budit, urën hej si “gonxhja e Arbërisë”. Po këta mblidhnin taksat dhe kishin flotën Kandavisë dhe quhej e tillë deri në fillim të e Vashës në Dars të Gavril Darës, mund të Befasitë që ofron kalaja e Xibrit, Kënga e e tyre në Adratik ku dominonte Liburna. Po shekullit të II p.k. Romakët e zgjeruan atë. shohim dhe Qafën e Bues, luginën e Ebusë Sprasme e Balës, kryevepra e Nikollë KETES këta sundonin përsëri fushën sa herë lirohej Kandavija, shtrihej midis Durrësit dhe Matit. ose Bulqizën e sotme, pjesë dhe në kërthizë dhe ditari në dorëshkrim (original) i Mulla ajo nga ushtritë e huaja. Dhe po këta ngjitesh- Në letrën e Ciceronit shkruhej: Për të sosur të “ bigave dhe ngushticave të Vaklhalisë. Baki KETES, të tria në kohë te ndryshme , in në male (popullsia anase, Çabej) sa herë në Epir do të kaloj pa u ngutur nëpër Kundavi. Po këtu, qafa e Bulqizës. Lugina e Ebusë= qysh në perudhë ilire e deri në ditët tona, pushtohej fusha. Kështu Kethyda i shpëtuan Pompeu, do shkruante: “Nëpërmjet Kan- lugina e Bulqizës. Gjin Bue= Gjin Bulqiza, të vërtetuara në terren, mund të jenë pjesë pushtimit, nderrimit të fesë dhe asimilimit. davisë ju drejtova Maqedonisë”. zot i Artës. Zerqani do quhej Artë. e të panjohurave që do prezantohen në këtë Ruajtën dhe zgjeraun pronat, mbetën kësht- Straboni, tek “Gjeographica”, do shkru- Ashtu si Pal Gropa ishte Zot i Ohrit edhe Guide Turistike. jellarë dhe ruajtën idenditetit të tyre: ante: “Buzë rrugës që shkon për Kundavi, Gjini i Bues ishte Zot i Moresë, ku evidento- Dilaver Kurti na informon se kalaja e Xibrit janë liqenet rrotull Lyhnidit që kanë vënde hen në Peloponez : Merkur Bue Shpata qysh emërtohej Ketron sepse ngrihej afër fshatit Arbër të pastër! të mjaftueshme për të kripur e për të tharë në vitin 1333. KETA dhe daton në kohë në periudhën e peshq”. Gjon Muzaka tek” Memoria” na thotë: parë të hekurit. Lulëzimin e saj e jep në Si për Egnatian dhe Rrugën e Dibrës, si “Gjin Bua ishte degë e Skurajve” ndërsa shek.IVp.e.s dhe rindërtimin e saj në kohë të vendasit ashtu dhe pushtuesit u kujdesuan Çfarë mund të shohim Ch. Hoph tek “Cronicues Greco- Romans”, Justinianit. Fundin e saj e daton me mundjen për ruajtjen, mirëmbajtjen dhe rritjen e sh- Rrugës së Arbërit? Berlin 1873, shkruan: “ Principata e Buajve e Gjon Kastriotit prej turqëve. kallës kalueshmërisë së tyre, sidomos për pati shtrirje të gjërë dhe lulëzoj pas rënjes së Selami Islami, pasi kundërshton datimin dimër. Sepse rrugët ishin si “arteret e gjakut” Në Brarë, Ura e Brarit dhe kanionet fantas- Perandorisë Serbe më 1354. Më i dëgjueri në kohë, jep të dhëna për pozicionin e saj që lidhnin midis tyre krahinat, principatat, tike të tij. Aty dhe varri vitit 1201 i Principatës Gjin Bue shpata, i biri i Petro Nikollë Buas, në një sipërfaqen 4 ha. Islami e ndan kalanë jo vetëm për normalitet urban. së Arbërve që ishte formuar më 1190 dhe sundojë Despotin e Artës deri më 1399”. e Epërme nga sheshi i kalasë dhe jep pjesën Mbi të gjitha, këto dy rrugë ishin të ishte i pari shtet feudal shqiptarë që është Përshkruhet: “i bukur, i pashëm, i guxim- e qytezës në një mjedis natyrorë tepër të domosdoshme për zhvillimin e tregëtisë. dokumentuar dhe ekzistoi deri në fund të shëm dhe i urtë në fisin arbnorë”. mbrojtur. Po ky autor jep edhe teknikën e Sepse ju shërbenin perandorive të mëdha shekullit të XIII, ku ndodhet mbishkrimi: QYTEZA E XIBRES, ishte vendbanim i ndërtimit, popullsinë që strehohej në kala ekonomike dhe ushtarake, pa të cilat nuk “Kujto o Zot shërbetorin tend, Mihal Zeguri madh ku, përveç kalasë Xibrit lokalizuar afër dhe qytezë dhe rezistencën që kjo kala bënte mund të realizonin qëllimet e tyre zhvilluese, ndaj pushtuesëve maqedonë dhe romake. mbrojtëse ose pushtuese. Banorët e vendbanimeve malore, në kohë Kur transporti në këto rrugë u zgjeruan paqe zbrisnin në lartësi më të ulta deri në masivisht, sidomos për nevoja të ushtrive fushë Tiranë ku kishin mashnat ( kullotat) të huaja, rruga pësoi rikonstruktime dhe dhe arat e bukës. zgjerime në vazhdimësi. Mushka dhe kuajt Sot në Bulqizë kemi të identifikuar 4 (sidomos nga ushtria perandorake turke), u fise KETA, Gjergj Mirëshpinë, Plakun Balë, zëvëndësuan nga qerrja dhe buajt. Por kjo Nikën, Petën, të Bukurën e Lalës, etj.që për- nuk ishte vetëm “domosdoshmëri turke”. menden edhe tek Kënga e sprasme e Balës, Madje, edhe se Amerika kishte shpikur edhe tek Barleti, edhe tek Nikollë KETA edhe makinat dhe synohej të shkohej në hanë me tek studimet e Shaban Sinanit. Mbi të gjithë satelit, në konceptet e saj ushtarake deri në është kryezbulimi i Mandalasë dhe Altimarit. vitet ’50 –të të shekullit të kaluar, shkruhej: Janë këta autorë që na informojnë: “Këngën e “Fatin e luftës në mal e vendos ajo ushtri që Sprasme të Balës nuk e shkroi as Dara plaku, ka zgjidhur rrjetin rrugor dhe transportin me as i riu , por vetë Plaku Balë, që nuk është kafshë”. (Historia e Artit Ushtrak). personazh i sajuar por bashkëkluftëtarë i Dy toponimet: fusha e Buallit në Domos- Skënderbeut. Madje, Shaban Sinani shkon dovë ku kishim Egnatian dhe Qafa e Buallit më tej: Kënga e Sprasme e Bales duhet lexuar në Bulqizë, ku kishin Rrugën e Dibrës, janë Rrënojat e Kalasë së Xibrit edhe historikisht! një provë më shumë se vetëm Egnatia dhe 8 - Mars 2019 nr. 155
Presidenti i Republikës, në 75-vjetorin e ditëlindjes i akordoi Prof.Dr.Bujar Kapexhiut dekoratën e lartë “Nderi i Kombit” profil Nderimi i një artisti polivalent
Nga Halil RAMA Nderimi nga kreu i shtetits, me dekoratën e lartë, është para BUJAR KAPEXHIU, “DIAMANTI” I së gjithash vlerësim i arritjeve ARTIT DHE KULTURËS KOMBËTARE të spikatura të Prof.Dr.Bujar istës së personaliteve të shquara dibrane, Kapexhiut në fushën e regjisurës, të vlerësuara nga Kreu i Shtetit iu shtua karikaturës e të interpretimeve të Ledhe Kryetari i Shoqatës “Bashkësia paharrueshme kinematografike, Dibrane”. Në 75-vjetorin e ditëlindjes së të cilat kanë karakterizuar tij, më 22 Mars, Presidenti i Republikës, lir Meta i akordoi Prof.Dr.Bujar Kapexhiut veprimtarinë e tij profesionale dekoratën “Nderi i Kombit”. Nderimi nga të shumanshme artistike si dhe kreu i shtetits, me dekoratën e lartë, është për vlerat e çmuara në edukimin, para së gjithash vlerësim i arritjeve të spika- formimin dhe përgatitjen e disa tura të Prof.Dr.Bujar Kapexhiut në fushën e brezave artistësh të rinj. regjisurës, karikaturës e të interpretimeve të paharrueshme kinematografike, të cilat kanë karakterizuar veprimtarinë e tij profesionale Kapexhiu si karikaturist të shumanshme artistike si dhe për vlerat e çmuara në edukimin, formimin dhe për- Në vigjilje të 75-vjetorit të ditëlindjes së tij, gatitjen e disa brezave artistësh të rinj. Më Mjeshtri i Karikaturës B.Kapexhiu prezantoi së miri këto arritje të këtij artisti polivalent në Hollin e UET ekspozitën “Me ndërkom- u evidentuan në dokumentarin e regjisorit bëtarët”, ndërsa qindra pjesëmarrësit në këtë Ilir Harxhi, që u shfaq në darkën me rastin ekspozitë, jo vetëm familjarë dhe miq të tij, e 75-vjetorit të ditëlindjes së tij, ku mes por edhe politikanë, morën “dhuratë” librin qindra miqve ishin dhe ikona e artit skenik e tij “Rreth e rrotull”. e kinematografik Robert Ndrenika, shefi i Në veprat e ekspozuara në ekspozitë opozitës shqiptare Lulzim Basha, nënkryetari si dhe në këtë libër gjejmë një gërshetim i LSI Luan Rama, Z.Ylli Asllani-Këshilltar i veprash që kanë si subjekt jo vetën aktorët Presidentit Meta, Sekretari i Përgjithshëm të dytë në Festivalin e VI të filmit dokumen- Ndër përfaqësuesit më dinjitozë kryesorë vendas të jetës politike por edhe i SHBD, Dr.Saimir Shatku – “Mjeshtër i tar e vizatimor. Pas vitit ‘85 iu përkushtua të botës akademike ndërkombëtarët, ku thumbon, ironizon, Madh”, përfaqësues të Senatit akademik të zhanrit të kinokomedisë duke u shquar për Në harkun kohor të tri dekadave, Bujar madje guximshëm edhe provokon me anë të UET, etj. Një dokumentar ky, që ndonëse individualitetin e spikatur. Në një kohë mjaft Kapexhiu është nderuar me titutujt dhe de- krijimtarisë së tij, momente të rëndësishme, i realizuar në një kohë rekord, nëpërmjet të shkurtër xhiroi katër filma artistikë : “Dy koratat më të larta që jepen në Republikën e kur ndërkombëtarët mund të jenë bërë palë fjalës artistike të skenaristit dhe intervistave herë mat”, 1986, “Tela për violinë”, 1987, Shqipërisë, që nga “Artist i Merituar” (para me “të pandëshkuarit” për aferat e tyre kor- të miqve të tij të shumtë, e prezanton Bujar “Stolat në park”, 1988, “Edhe ashtu, edhe 30 vitesh më 1989), “Kalorës i Urdhërit të ruptive e kriminale. Kapexhiun para publikut si një ikonë të artit kështu”, 1989. Skënderbeut” e “Mjeshtër i Madh”, por de- Bujar Kapexhiu, aktori i mirënjohur shqip- e kulturës sonë kombëtare, të mishëruara Vizionin perëndimor të tij e gjejmë të korata e lartë “Nderi i kombit”, që Presidenti tar vjen kësisoj kësaj here për publikun me këto në “laboratorin e tij krijues” si siregjisor, shpalosur shumë kohë përpara triumfit të Meta ia akordoi në 75-vjetorin e ditëlindjes, një tjetër zhanër, me karikaturat për ndërkom- skenarist dhe aktor i mirënjohur shqiptar. demokracisë në vitet ’90-të. Në vlerësimin me propozimin e Shoqatës “Bashkësia Di- bëtarët. Por, siç dihet, janë qindra karikaturat Kështu miqtë dhe kokegët e vlerësojnë atë si interpretues me nivel të lartë artistik, do të brane” dhe Senatit Akademik të UET, është e të botuara në shtypin e përditshëm që janë si një artist polivalent, shumëdimensional, i na mjaftonte qoftë edhe vetëm filmi “Dueli i vlerësim real dhe objektiv i kontributit të tij si përmbledhur në librat e mëparshëm: “Ngërç cili ka pasur si udhërrëfyes të krijimtarisë së Heshtur, kur Bujar Kapexhiu, në vitin 1967, artist dhe pedagog e profesor, prej më shumë / Për një karrige / Kthesë”. tij, pse jo, edhe më gjerë, Njeriun. interpretoi rolin e tij të parë në kinema, atë të se pesë dekada. Si Mjeshtër i vërtetë i karikaturës, Kapex- Kapexhiu, që ka lindur më 22 mars 1944 një të riu të pakënaqur, që kërkon të arratiset Si një ndër përfaqësuesit më dinjitozë të hiu është i guximshëm në ide, ndaj dhe studioi për aktor në shkollën e lartë pranë përtej detit. Këtu na del para syve një per- botës akademike, Prof.Dr.Bujar Kapexhiu me një sens të hollë humori ai kritikon me Teatrit Kombëtar, si edhe kursin e lartë sonazh mjaft interesant, i vërtetë, me “look” është nga themeluesit e Degës së Komuni- zgjuarsi fenomene të forta negative të jetës pasuniversitar për regjisor po aty. Më 1968 perëndimor dhe ide kundrarevolucionare. kim-Dizajnit në UET, si dhe pedagog për një politike e shoqërore të vendit. filloi punë si regjisor në Teatrin e Estradës Një rol shumë impresionues, në kohën kur kohë të gjatë, duke ndarë eksperiencën dhe së Tiranës ku shkroi shumë skeçe, parodi, ishim mësuar të shihnim heronj të realizmit dijet e tij me shumë studentë që sot janë të Prof.Dr.Bujar Kapexhiu kuplete si edhe u mor me karikaturë për or- socialist, të fortë, të paepur, me bindje të suksesshëm në profesionin e tyre. Këto mer- si veprimtar shoqëror ganet e shtypit. Pas një periudhe dy vjeçare pastra... Aq mirë është mishëruar ky rol sa të ita në fushën akademike e shkencore gjatë largimi nga Tirana, për shkak të “shfaqjeve duket që vetë Bujari ka qenë i tillë, njëri prej ceremonisë së dhënies së dekoratës “Nderi i Si intelektual me vlera të spikatura liberale dhe moderniste” në Festivalin e 11 atyre njerëzve që donin të kapërcenin kufirin. Kombit”, i evindetuan, jo vetëm z.Arben Cici, njerëzore dhe intelektuale, Bujar Kapexhiu, të Këngës në RTSH, ku ishte Drejtor i Kabinetit të Presidentit kurrësesi nuk mund të qëndrojë jashtë spek- autor teksti dhe konferen- Meta, por edhe Presidenti i Uni- trit të veprimtarive shoqërore. Prej vitesh cier, u rikthye më 1975 si versitit Europian të Tiranës, prof. ai është zgjedhur nga komuniteti dibran në regjisor dhe piktor në sek- dr.Adrian Civici dhe themeluesi Tiranë (një prej komuniteteve më të konsider- torin e sapo ngritur të filmit i këtij universitetit, publicist, ueshëm jo vetëm si numër përfaqësuesish por vizatimor pranë Kinostudios analisti dhe politologu i mirën- edhe për intelektulë të mirënjohur), kryetar “Shqipëria e re”. Filmi “Zh- johur Henri Çili. i Shoqatës “Bashkësia Dibrane”, të cilën e garravinat” (1977) ku Kapex- “Presidenti i Republikës, i drejton me përkushtim e profesionalizëm. hiu krijoi vizatimet, skenarin jep Z.Bujar Kapexhiu dekoratën Me talentin e tij të rrallë por edhe me dhe regjinë u vlerësua me “Nderi i Kombit” në vlerësim përkushtim qytetar ai e ka vitalizuar e dinam- çmimin e Parë të Festivalit të kontributit të tij të spikatur si izuar këtë shoqatë, duke e ngritur në nivelin të III-të të filmit Ballkanik artist i guximshëm me vlera të e organizmave akademikë, për nga cilësia e të organizuar në Stamboll, rralla, në fushën e artit pamor, produkti i veprimtarive. Për këtë flasin dh- Turqi, 1979 ; me Kupën në skenën dhe kinematografinë jetra konferencat e sesionet shkencorë, pro- e Festivalit të III të Filmit shqiptare dhe në jetën publike movime librash e dokumentarësh, tubimet Shqiptar, 21-28 prill 1979 si e mediatike”,-tha ndër të tjera përkujtimorë e botimet kushtuar ngjarjeve e dhe me çmim në Napoli të përfaqësuesi i Presdentit të RSH personaliteteve të shquara dibrane që kanë Italisë në 1984. Deri në vitin që i dorëzoi dekoratën. Ndërsa luajtur rol vendimtar për fatet e kombit, 1985 xhiroi rreth 20 filma vetë Kapexhiu, mes emocionesh që nga periudha e Skënderbeut, shpallja e vizatimorë në shumicën e të këtij çasti solemn u shpreh pavarësisë së Shqipërisë, gjatë Luftës Nacio- të cilëve është skenarist ose se: “Pa dyshim të vlerësohet një nalçlirimtare e deri në ditët tona. bashkëskenarist, regjisor punë e madhe, aq më tepër nga Ja, ky është mjeshtri i aktrimit e regjisurës, dhe piktor; mes tyre spikat Presidenti i Republikës është një krijimtarisë letrare e artistike, pedagogu e edhe Pipiruku, personazhi i nga nderet më të mëdha që të veprimtari shoqëror B.Kapexhiu, me një dashur për fëmijët i ndërtu- bëhet dhe të bën krenarë e të bilanc mjaftë pozitiv në kinematografinë ar prej tij. “Pipiruku pret 2 mobilizon akoma më tepër për shqiptare, në botën akademike e atë sho- miq” u vlerësua me çmim të punuar akoma më shumë”. qërore të vendit. nr. Mars 2019 - 9 155 profil
Biznesmeni Faik Bruçi na ka ofruar Ka një karakteristikë interesante një model të njeriut të suksesshëm, sjellja e këtij biznesmeni me njerëzit, që suksesin e tij kërkon me ngulm të cilëve iu ofron ndihmën e vet. ta ndajë me njerëzit. Ai kërkon me ngulm, që ndihma e tij të mos jetë thjesht një donacion, Faik Bruçi është një biznesmen por një investim. Dhe kjo sjellje, intelektual. Ashtu siç jam ndjerë padyshim që është e përshkallëzuar, komod në bashkëbisedim me të që nga sjellja me të afërmit e vet për çështje të ekonomisë, financës, të ngushtë, deri tek njerëz që i ka apo politikave monetare, etj, takuar për herë të parë. ashtu jam ndjerë në siklet teksa më ka rastisur të jem i pranishëm Që të jesh një filantrop, nuk në biseda të tij me palë të tjera mjafton vetëm të kesh ca para nga niveli “shkatërrues”i njohjes mënjanë së fushave të tjera si inxhinieri, energjitikë, mjedis, histori, etj. Kjo është analiza ime e shkurtër, modelin për të cilën e mora tek njohja personale me biznesmenin Faik Bruçi. Padyshim që nuk mjafton vetëm të kesh para. Së pari, që të jenë të tillë, këto njerëz Nga Hekuran Vladi e kanë të domosdoshme dëshirën për të ndihmuar të tjerët, pra bujarinë, ose për- Bamirësia dhe Filantropia masën njerëzore të bamirësisë. Ndoshta, vështirësitë e rinisë së hershme Filantropi do të thotë patjetër dashuri për patjetër që kanë ndikuar që Faik Bruçi të spi- njerëzit. Një nga përkufizimet konvenciona- kasë me bujarinë e tij, e cila, siç thashëështë le moderne është “iniciativa private, për të e shumë përmasave. mirën publike, duke u fokusuar në cilësinë e Së dyti, filantropët janë intelektualë. jetës”. Kjo gjë kombinon një traditë origjinale Bamirësit mjaftohen me dhënien e një humaniste me një aspekt shkencor shoqëror shume parash, apo ndihme tjetër, në rastin të zhvilluar më vonë në shekullin e 20-të. Filantropi më të mirë dhe në rastin më të keq fillojnë Përkufizimi i këtij termi është i rëndë- edhe të japin “këshilla”. sishëm, pasi gjithashtu shërben për të kon- Këshilla, që nuk i hyjnë në punë njeriu, trastuar filantropinë me përpjekjet e biznesit, por që shumë bamirës e kanë privilegjin, jo të cilat janë iniciativa private për të mirën vetëm të japin leksione të gjata, por edhe të private. Në rastin e filantropëve, lehtësisht shkruajnë libra. veprimi përkufizohet si “iniciativë private për Natyrisht, siç e thashë më parë, që nuk i Faik Bruçi hyjnë kujt në punë. Pse? Sepse thjesht nuk të mirën publike”. Në këtë pikë, ndërsa përpiqemi të përku- shkurtër me analizën time se cilat cilësi e dër- Kjo lloj bujarie tregon modelin e një dinë, pasi ështëi panumërt dhe krejt i zakon- fizojmë filantropinë, duke u mbështetur naty- guan Faikun në shkallën e një biznesmeni të njeriu të suksesshëm, i cili jo vetëm nuk shëm rasti i njerëzve që janë bërë milionerë risht në përkufizimet botërore të këtij termi, suksesshëm. Jo, se nuk ia vlen si analizë, pasi është xheloz për suksesin e të tjerëve, por duke shitur sheqer, por nuk e dinëqë kripa duhet të kemi kujdes të mos e ngatërrojmë gjithashtu është një model për t’u ndjekur, përkundrazi kërkon ta ndajë suksesin e tij bëhet edhe nga guri, jo vetëm merret në det. me bamirësinë. por vetëm me përmasën e tij njerëzore, e me njerëzit. Faik Bruçi është një biznesmen intelektual. Kjo, pasi filantropia është një hap më lart cila e shkëput cilësisht nga homologët e vet, Janë të panumërta rastet e donacioneve të Ashtu siç jam ndjerë komod në bashkëbisedim bamirësisë e kjo jo thjesht në aspektin ko- që e rrethojnë e që na rrethojnë edhe ne në tij dhe shumat e parave, që ka dhënë janë të me të për çështje të ekonomisë, financës, apo hor, pasi normalisht që bamirësia ka lindur jetën e përditshme. larmishme. Por, ajo që e veçon nga shumica politikave monetare, etj, ashtu jam ndjerë në bashkë me lindjen e njerëzimit dhe është E kjo, siç e përmenda edhe më lart, është e biznesmenëve donatorë të zakonshëm, siklet teksa më ka rastisur të jem i pranishëm zhvilluar me sistemin fetar monoteist prej 2 përmasa filantrope e Faik Bruçit. është cilësia dhe suksesi, që Faiku kërkon me në biseda të tij me palë të tjera nga niveli mijë vjetësh e këtej. Kushdo që e provoi, apo dëgjoi për zgjuarsi nga kërkuesit e donacioneve të tij. “shkatërrues”i njohjes së fushave të tjera si Femomeni që e ndjek bamirësinë, në as- mënyrën se si mund t’i kërkohet ndihmë bi- Do ta ilustroj këtë që thashë më lart vetëm inxhinieri, energjitikë, mjedis, histori, etj. pektin kronologjik, është filantropia. znesmenit Faik Bruçi, e kuptoi që bamirësia me shembullin e kontributit të Faikut për ek- Filantropia ka karakteristika dalluese të e këtij biznesmeni nuk ndalon aty. Pra, nuk ipin e futbollit të Korabit, vitin e kaluar, rast Ndërtimi i modeleve dhe ndara nga bamirësia, pra jo të gjitha bami- është thjesht një bamirësi. në të cilin Faiku dha më shumë se dyfishin e promovimi i tyre rësitë janë filantropi, ose anasjelltas, edhe Ka një karakteristikë interesante sjellja e kërkuar me kushtin që ekipi të kishte sukses, pse ekziston një shkallë e pranueshme e këtij biznesmeni me njerëzit, të cilëve iu of- një sukses i cili erdhi me kalimin e ekipit në Modelet janë shumë të vështira për t’u mbivendosjes në praktikë. ron ndihmën e vet. Ai kërkon me ngulm, që kategorinë superior, gjë që ishte një dhuratë ndërtuar, por të domosdoshme. Një ndryshim i përmendur zakonisht është ndihma e tij të mos jetë thjesht një donacion, shumë e çmuar për të gjithë dibranët. Ashtu si në shumë industri, ku prodhimi i se bamirësia synon të lehtësojë dhimbjen por një investim. Dhe kjo sjellje, padyshim Ja pse filantropia është një “sport i një produkti të caktuar duhet paraprirë nga e një problemi të caktuar shoqëror, ndërsa që është e përshkallëzuar, që nga sjellja me vështirë”. Dhe Faiku e ka këtë cilësi si bi- modeli përkatës, edhe në shoqërinë njerëzore filantropia përpiqet të adresojë shkaqet rrën- të afërmit e vet të ngushtë, deri tek njerëz që znesmen filantrop. ndërtimi i modeleve ështëi domosdoshëm. jësore të problemit dhe ti zgjidhë ato, ose të i ka takuar për herë të parë. Ndryshimi është se në shoqërinë njerëzore ndihmojë në zgjidhjen e tyre. modelet bëhen vetë të tillë. Teknikisht është dallimi midis dhuratës Ajo që të tjerët duhet të bëjnë, është t’i proverbiale të një peshku ndaj një të urituri, ndjekin këto modele dhe të mundohen t’i kundrejt mësimit se si i urituri të peshkojë dhe perfeksionojnë tek vetja. ndihmës paraprake për pajisjet e nevojshme Në rastin e modelit human, cilësia e një për peshkim. shoqërie duket kur këto modele njerëzore Kjo është filantropia. i promovon sa më shumë. Duke bërë këtë, Duket e thjeshtë në përshkrim, por aq e shoqëria pra, i bën një nder të madh vetes vështirë në praktikë. dhe të ardhmes së saj. Biznesmeni Faik Bruçi na ka ofruar një Faiku, ose modeli filantrop i model të njeriut të suksesshëm, që suksesin biznesmenit në Shqipëri e tij kërkon me ngulm ta ndajë me njerëzit. Ja, pra, ku është një shembull, që e kemi Faik Bruçi është sfidanti i vështirësive, kaq afër, që duhet të gjejmë 100 mënyra se ndaj në këndvështrimin tim, e kam vlerësuar si t’a ndjekim. prej shumë kohësh si një model të veçantë Kam qenë para ca ditësh në dhënien e bamirësi dhe si një filantrop shumë fisnik. titullit ndërkombëtar shumë prestigjoz “Am- Duke e njohur që në fillim të viteve ’90 basador i Paqes” për Z. Bruçi. kam ndërtuar një profil në mendjen time Kam qene para një viti në dhënien e titullit për të, pra kryesisht duke “vjedhur” infor- “Qytetar Nderi i Dibrës”, gjithashtu, e do macionin në rrugë relatash shoqërore, por shkoj patjetër nëçdo promovim të këtij burri. të shoqëruara me një kuriozitet të veçantë Jo thjesht se e kam mik, por se jam i bindur nga ana ime. Në foto: Gaqo Apostoli, Faik Bruçi dhe Defrim Methasani gjatë ceremonisë së nderimit që është një model, që me vlen mua e iu vlen Nuk do të merrem aspak në këtë shkrim të me titullin “Ambasador i Paqes” për z.Bruçi. të gjithëve. 10 - MMarsars 20182019 nr. 155
Tashmë Ramazani është nisur në një rrugë pa kthim në biznesin e tij. Aty poshtë thertores shtrihet deri tek zalli një pyll i bukur me dushk dhe me akacje, që është gati për të shfaqur pranverën. Shumë pranë është dhe rruga e Arbërit, që do t’i hapë mundësi dhe perspektiva të paimagjinueshme të gjithë komunitetit dibran. biznes Duart e florinjta të Ramazan Miftarit
Nga OSMAN XHILI mishi, kushtet higjeno sanitare dhe sigurinë njëherë tjetër forcat. U tur një vrap, duke vëzh- ushqimore. Një dëshirë flinte brenda tij, që të guar thertoret e tjera në Lezhë, në Shkodër, amazan Miftari nga Çereneci i Dibrës e tilla standarte ti aplikonte dhe në Shqipëri. Në Tiranë, Librazhd, e të tjera rrethe. Bashkoi dhe nisi që herët shtegëtimin nëpër veprat vitin 2012, nipi i Ramazanit, që ishte pronar i njëherë në mendje eksperiencat e tyre, të tijën, Re kohës që ndërtonte Shqipëria. Sapo thertores së Shupenzës, largohet për një jetë më ato që kishte parë në Greqi dhe krijoi modelin kishte mbaruar klasën e tetë, kur filloi punë me të mirë. Ndoshta kishte ardhur momenti për të përfundimtar. Gati nëntë muaj përpjekje për ta ndërtimin në Krumë të Kukësit. Po hidheshin bërë hapin e rradhës. Jo vetëm pse ishte daja i vënë planin në zbatim dhe më gjashtë qershor themelet e pallatit të kulturës dhe disa objekte tij, por dhe për faktin se e kishte ndërtuar vetë të vitit 2018 e rihapi thertoren dhe ja tek është të tjera, që do të formatonin Krumën si një qytet thertoren, në vitin 1996, kohë që shënonte dhe kjo që, që tashmë e kemi para syve tanë. të ri, në listën e shumë të tjerëve të kohës. Në hapjen e saj. Tani që do ta kishte të tijën, mund fillim si punëtor, që ndihmonte specialistët e të bënte gjëra të tjera, akoma më të bukura. THERTORJA SOT ndërtimit, por shumë shpejt ai do të bëhej vetë E filloi punën me idenë se gjatë kohës do të Ndoshta si nëpër dhëmbë, Ramazani i shau një ndërtues i talentuar. Inxhinjerët e pikasën ndryshonte shumë probleme që linin për të në fillim ata që i mbyllën thertoren, por sot i dëshirën dhe aftësitë e tij në këtë drejtim dhe dëshiruar. Vetëm një javë vazhdoi me punën falenderon me gjithë shpirt. Këtu ke të bësh kështu fluturoi ai nëpër veprat e kohës, si një e re, pasi A.K.U ja konstatoi një sërë mangë- me një model farmacie, saqë të vjen turp nga zog shtegëtar, gjithnjë në migrim. Ai la gjurmë sish, të cilat duheshin rregulluar e korrigjuar. vetja të hysh brenda me një veshje të parreg- në Turizmin e ri të Kukësit, në fabrikën e Kali- Nuk kishte rrethim, nuk kishte çengela, qentë ullt, që kontaminon ambjentin. Habitesh se si mashit, më pas në disa vepra në qytetin e Ba- lëviznin lirshëm. Inspektorët lanë një çek listë aty therret një bagëti dhe nuk sheh asnjë lloj jram Curit, në Mirditë e shumë qytete të tjerë. dhe tre muaj afat për rihapjen e objektit papastërtie. E gjithë procedura është bashkë- Do të kishte vazhduar akoma dhe për shumë Ramazani punon intensivisht për të plotësu- kohore, që nga pranimi i kafshëve për therje vite të tjerë, por zëri i vendlindjes e thërriste ar boshllëqet. Bën shtresa të reja të dyshemesë e deri në përfundim të proçesit. Kafshët duhet dhe ai nuk nguroi ti bindej. Sërish me ndërtime me llustër, bën suvatim të mureve dhe lyerje të kenë patjetër numrin e matrikullit dhe çeri- të kohës, gjithnjë para viteve nëntëdhjetë. U me bojë plastike, vendos impjantin e therjes fikatën veterinare, që tregon vaksinat e kryera bë mjeshtër i ndërtimit të furrave të bukës, që më për disa vite. Sidoqoftë ai ka kujtime shumë manuale, penxhere, rrjeta dhe rrethim. Ndan dhe të gjitha masat e tjera teknike, që janë ap- kërkonin një teknologji mjaft të lartë. Më pas të mira për popullin grek, akoma i ruan lidhjet vendin e therjes me atë të tregëtimit të mishit. likuar në të. Më pas, ajo kalon nën vëzhgimin u fiksua në përpunimin e drurit, si mjeshtër me ta dhe shkon atje për vizita pune. Tre muaj më vonë, drejtori i atëhershëm, Maks teknik të mjekut veterinar të thertores dhe në kombinatin e sharrës në kooperativën bu- Tani Ramazani ishte bërë një mjeshtër i Hajrullai, i gjen të plotsuara vërejtjet e bëra lihet për disa orë në observim. Më pas lahet jqësore dhe kështu vazhdoi deri në prishjen e vërtetë. Jo vetëm gurin e drurin që i punonte dhe i jep liçensën për të rinisur punën. Kështu dhe kalon te dhoma e therjes, ku proçedura sistemit, në vitin 1990. me shumë merak, por po kaq mirë e njihte kaluan pesë vite të tjerë, me pune, lodhje, por është normale, pra me thikë, siç ka urdhëruar Pak vite të tjerë, deri në 1996, Ramazani dhe mjeshtërine e saldimit dhe çdo lloj pune dhe eksperiencë, që nuk e kishte pasur më Zoti dhe jo me shok elektrik, apo mjete të tjera punoi si privat në përpunimin e drurit, me me hekurin. E thënë shkurt, më mirë duhej të parë. Ishte viti 2017. Një urdhër i ministrisë së jo hallall. Në mënyrë të rrufeshme para teje përpunimin e dërrasës, me dyer, dritare e të vrisje mendje për diçka që nuk e punonte në bujqësisë për të mbyllur të gjitha thertoret që hapen disa dyer, që përfundojnë në dhoma tjera si këto. ndërtim, se sa të përshkruash vlerat dhe aftësitë nuk plotësonin kushtet në gjithë republikën, të fshehta. Gjaku kalon në njërën nga pesë Më vonë mori një vendim për të shkuar në e tij në këtë sektor kaq të bukur. i kalohej autoritetit të A.K.U së për zbatim. gropat septike, lëkurra rrjepet dhe përfundon Greqi, siç bënë dhe shumë shqiptarë të tjerë. Dituria e tij shtrihej dhe në një fushë tjetër, Sërish një çek listë e re, që kërkonte një plan në dhomën e vet. Të brendshmet ndahen në një Fillimisht në Selanik e më pas në Athinë, ai u me shumë vlerë si mjekësia. Ramazani kishte të ri masash për zbatim. E përkthyer në gjuhën seksion tjetër, plënci pastrohet dhe mbeturinat ndje shumë komod me punën e re. U muar mbaruar një kurs për infermjeri dhe e kishte teknike do të thoshte një sistem që garantonte bien poshtë në gropën e tyre septike. Karkasa kryesisht me punime dekorative, gdhendje guri, pasur shumë për zemër. Mësoi të gjitha maksimalisht sigurinë ushqimore të qytetarëve, e mishit, e ndarë në katër pjesë, lëviz përpara gdhendje druri, punime me mermer, të cilat mënyrat e mjekimit të plagëve, bile dhe hapjen kurse në gjuhën ekonomike, disa dhjetra mijra dhe ventilohet për mpiksjen e gjakut, para se greku i përfshinte me emrin kozmetiko. Mësoi e abseseve. euro investime të reja. Për një moment Ra- të futet në frigorifer. Mishi vuloset, pajiset me gjuhën dhe u pajis me të gjitha dokumentet I njeh të gjitha llojet e injeksioneve, shtuar mazan Miftari vihet në udhëkryq. Të ecte me dokumentacionin përkatës dhe është i gatshëm e nevojshme në një kohë shumë të shkurtër. dhe atë intravenoz. U shërbeu dhe akoma guxim përpara, ashtu siç kishte bërë gjithë jetën për të lëvizur në dyqanet e zonës, apo më larg Ndoshta do të kishte vazhduar gjatë të u shërben banorëve të komunitetit, në raste e tij, apo të shpallte falimentin dhe të vinte një akoma, sipas kërkesave të bëra. Një kampion punonte atje, por në vitin 2002 i ndodhi një kur kërkohet ndihma e tij Në vitin 1982 ai tabelë, ku thuhej “Objekti shitet”, duke vënë i vogël mishi ruhet në një frigorifer tjetër, për incident i vogël në kufi. Teksa prisnin për të punësohet si infermjer i fshatit, por vetëm për pak më poshtë numrin e celularit të tij. Nuk shtatë ditë, për efekte krahasuese, për ndonjë kaluar në shtetin fqinj, një fëmijë i vogël qante pak kohë. Një “ kleçkë” në biografi, bëri që ishte thjeshtë ana ekonomike e problemit, por problem që mund të lindë. E theksojmë se dhe dridhej nga i ftohti dimëror. Ramazani ndë- të mos vazhdojë gjatë në këtë shërbim dhe ti dhe ajo morale. Ramazani kishte qenë gjith- transporti përbën një pikë të fortë të thertores së rhyn pranë autoriteteve të kufirit, që të paktën kthehet sërish fushës së ndërtimit. një një sfidant serioz dhe i pamposhtur. Nuk Ramazan Miftarit. Deri në dyqanin e mishit ai me fëmijën ti përshpejtonin proçedurat. – A mund të ulte kokën para një vështirësie, aq më përcillet me një mjet frigoriferik të liçensuar, që do të bësh rolin e avokatit?- i thanë policët e INVESTIMET E REJA. tepër që nuk ishte thjeshtë krenaria për veten plotëson të gjitha kushtet higjeno sanitare. Ai e shërbimit dhe kur i erdhi rradha Ramazanit, i Që kur ishte në Greqi, Ramazani ishte e familjen, por dhe për Shupenzën, Bulqizën ka dhe vetë një dyqan mishi sipër thertores. E ka vunë një kryq në pashaportë, për të mos kaluar habitur me mënyrën si therrej e përpunohej e Dibrën. Bashkë me familjen përmblodhi dhe të pajisur me të gjithë elementet, që garantojnë sigurinë ushqimore dhe klienti ndihet vërtet si në perëndim, kur kërkon të blejë disa kilogram mish, apo nënprodukte të tij. Duke qenë krejt në rregull me ndërgjegjen e tij dhe me rregullat e shtetit, Ramazani nuk ka më frikë ligjin e shtetit, por përkundrazi, do që ai të jetë akoma më i fortë, që asnjë kokë bagëti të mos theret në rrugë, totalisht jashtë rregullave elementare të higjenës dhe të etikës profesionale. Tashmë Ramazani është nisur në një rrugë pa kthim në biznesin e tij. Aty poshtë thertores shtrihet deri tek zalli një pyll i bukur me dushk dhe me akacje, që është gati për të shfaqur pranverën. Shumë pranë është dhe rruga e Arbërit, që do ti hapë mundësi dhe perspek- tiva të paimagjinueshme të gjithë komunitetit dibran. Biznesmeni sheh alternativa të reja. Fare ngjitur, në anën tjetër të rrugës është tregu i Shupenzëa, apo pazari, siç e quan populli për më shkurt. Kafshë të çdo lloji, kuaj, mushka e gomerë, të trasha e të imta hyjnë e dalin nga të katër anët. Produkte ushqimore, pa asnjë lloj çertifikate trgëtohen fare përtokë, apo në tezga që janë të mbuluara me një gisht pluhur. Disa mejhane, pa asnjë lloj liçense e bëjnë akoma më mjerane pamjen e këtij tregu, që rrezikon të shpërthejë sëmundje në çdo rast. Ramazani ka bindjen që mund ta disiplinojë dhe atë, ashtu siç bëri me thertoren e tij në pak kohë. Nëse jo ai, le ta bëjë dikush tjetër, mjafton që gjërat të ndryshojnë e të vihen në rrugë të mbarë. TRE HASANET
10 - Mars 2018 nr. nr. MMarsars 2019 - 11 155 155
Tashmë Ramazani është nisur në një rrugë pa kthim në biznesin e tij. Aty poshtë thertores shtrihet deri tek zalli ANEKDOTA E MUAJIT një pyll i bukur me dushk dhe me akacje, që është gati për të shfaqur pranverën. Shumë pranë është dhe rruga e Arbërit, që do t’i hapë mundësi dhe perspektiva të paimagjinueshme të gjithë komunitetit dibran. biznes ME KREJT NUK BAN ME U ZANË Shkon njëherë ndrikulla tek kumbara, ku po i ankohet se nuk shkonte mirë me njerëzit e shtëpisë. FJALË E FRAZEOLOGJIZMA TË RRALLA - Kam një vëlla, kumarë, por me thënë të drejtën si vëlla të vetëm që e kam Duart e florinjta të Ramazan Miftarit nuk po shkoj mirë hiç, nuk më respekton sa duhet dhe, e di, fajin ma ka vëllai Marrë nga libri “Toponimia e Çidhnës” i autorëve jo kunata. Nga OSMAN XHILI mishi, kushtet higjeno sanitare dhe sigurinë njëherë tjetër forcat. U tur një vrap, duke vëzh- Haki Përnezha dhe Rruzhdi Bitri, - Ndodh, moj ndrikull, ndodh, por bëj durim se ku dihet se çfarë halli ka ushqimore. Një dëshirë flinte brenda tij, që të guar thertoret e tjera në Lezhë, në Shkodër, Botimet M&B, Tiranë, 2016. dhe vëllai yt, - ia ktheu kumbara. amazan Miftari nga Çereneci i Dibrës e tilla standarte ti aplikonte dhe në Shqipëri. Në Tiranë, Librazhd, e të tjera rrethe. Bashkoi dhe - Po kam dhe dy kunata në shtëpi, bre kumarë, bo bo bo si janë, nuk durohen nisi që herët shtegëtimin nëpër veprat vitin 2012, nipi i Ramazanit, që ishte pronar i njëherë në mendje eksperiencat e tyre, të tijën, fare. Shamatë bëjnë me mua dita-ditës. e kohës që ndërtonte Shqipëria. Sapo thertores së Shupenzës, largohet për një jetë më ato që kishte parë në Greqi dhe krijoi modelin FRAZEOLOGJIZMA TË RRALLA R - Po helbete, kunata janë, moj ndrikull, çfarë do presësh ma shumë prej të mirë. Ndoshta kishte ardhur momenti për të kishte mbaruar klasën e tetë, kur filloi punë me përfundimtar. Gati nëntë muaj përpjekje për ta Këmbëtrupthi. Thuhet ndërtimin në Krumë të Kukësit. Po hidheshin bërë hapin e rradhës. Jo vetëm pse ishte daja i vënë planin në zbatim dhe më gjashtë qershor • Kamtrupthi: tyre, - ia ktheu kumbara. themelet e pallatit të kulturës dhe disa objekte tij, por dhe për faktin se e kishte ndërtuar vetë të vitit 2018 e rihapi thertoren dhe ja tek është për dikë që nuk tregohet i kujdesshëm - Po dhe me djalin nuk shkoj shumë mirë, bre kumarë. Edhe ai grindavec i të tjera, që do të formatonin Krumën si një qytet thertoren, në vitin 1996, kohë që shënonte dhe kjo që, që tashmë e kemi para syve tanë. dhe hyn në një problem pa e gjykuar madh, një e dy mua më flet. shumë. Mos shko kamtrupthi. Filani të ri, në listën e shumë të tjerëve të kohës. Në hapjen e saj. Tani që do ta kishte të tijën, mund - Aaaa, kështu nuk bën ndrikull, jo kështu me u zanë me të gjithë, - ia ktheu fillim si punëtor, që ndihmonte specialistët e të bënte gjëra të tjera, akoma më të bukura. THERTORJA SOT gjith herësh kështu ka shkuar, ndërtimit, por shumë shpejt ai do të bëhej vetë E filloi punën me idenë se gjatë kohës do të Ndoshta si nëpër dhëmbë, Ramazani i shau kamtrupthim. Mos shko ku të çojnë kumbara. një ndërtues i talentuar. Inxhinjerët e pikasën ndryshonte shumë probleme që linin për të në fillim ata që i mbyllën thertoren, por sot i këmbët. (Sh.Skarra) dëshirën dhe aftësitë e tij në këtë drejtim dhe dëshiruar. Vetëm një javë vazhdoi me punën falenderon me gjithë shpirt. Këtu ke të bësh kështu fluturoi ai nëpër veprat e kohës, si një e re, pasi A.K.U ja konstatoi një sërë mangë- me një model farmacie, saqë të vjen turp nga • Pallajermas. Nga jerm, në tym, zog shtegëtar, gjithnjë në migrim. Ai la gjurmë sish, të cilat duheshin rregulluar e korrigjuar. vetja të hysh brenda me një veshje të parreg- kuturu, me përforcim emocional (si në Turizmin e ri të Kukësit, në fabrikën e Kali- Nuk kishte rrethim, nuk kishte çengela, qentë ullt, që kontaminon ambjentin. Habitesh se si pallë). Thuhet për dikë që s’tregohet LEGJENDA mashit, më pas në disa vepra në qytetin e Ba- lëviznin lirshëm. Inspektorët lanë një çek listë aty therret një bagëti dhe nuk sheh asnjë lloj i vëmendshëm, që nxitohet. Ke jram Curit, në Mirditë e shumë qytete të tjerë. dhe tre muaj afat për rihapjen e objektit papastërtie. E gjithë procedura është bashkë- shkuar pallajermas. Do të kishte vazhduar akoma dhe për shumë Ramazani punon intensivisht për të plotësu- kohore, që nga pranimi i kafshëve për therje • Çilu gjur e çilu dru: Çilu gur’ e çilu vite të tjerë, por zëri i vendlindjes e thërriste ar boshllëqet. Bën shtresa të reja të dyshemesë e deri në përfundim të proçesit. Kafshët duhet dru. Thuhet për dikë që nuk flet: Ai dhe ai nuk nguroi ti bindej. Sërish me ndërtime me llustër, bën suvatim të mureve dhe lyerje të kenë patjetër numrin e matrikullit dhe çeri- çilu gjurë e çilu dru. Nuk e hap gojën. të kohës, gjithnjë para viteve nëntëdhjetë. U me bojë plastike, vendos impjantin e therjes fikatën veterinare, që tregon vaksinat e kryera Plaka në bjeshkë bë mjeshtër i ndërtimit të furrave të bukës, që më për disa vite. Sidoqoftë ai ka kujtime shumë manuale, penxhere, rrjeta dhe rrethim. Ndan dhe të gjitha masat e tjera teknike, që janë ap- • Hije e duk: Híje dūk, kllájk e trúp: Nga SHAQIR SKARRA kërkonin një teknologji mjaft të lartë. Më pas të mira për popullin grek, akoma i ruan lidhjet vendin e therjes me atë të tregëtimit të mishit. likuar në të. Më pas, ajo kalon nën vëzhgimin Hije e duk, kllajk e trup. Kjo shprehje u fiksua në përpunimin e drurit, si mjeshtër me ta dhe shkon atje për vizita pune. Tre muaj më vonë, drejtori i atëhershëm, Maks teknik të mjekut veterinar të thertores dhe përdoret për të treguar dikë që në egjenda e bukur e plakës në në kombinatin e sharrës në kooperativën bu- Tani Ramazani ishte bërë një mjeshtër i Hajrullai, i gjen të plotsuara vërejtjet e bëra lihet për disa orë në observim. Më pas lahet pamje është mjaft i paraqitshëm, por FJALË TË RRALLA bjeshkë ka bredhur në të gjitha jqësore dhe kështu vazhdoi deri në prishjen e dhe i jep liçensën për të rinisur punën. Kështu dhe kalon te dhoma e therjes, ku proçedura vërtetë. Jo vetëm gurin e drurin që i punonte në fakt kur ta njohësh nga afër të lë viset shqiptare. Tregohet në Jug sistemit, në vitin 1990. me shumë merak, por po kaq mirë e njihte kaluan pesë vite të tjerë, me pune, lodhje, por është normale, pra me thikë, siç ka urdhëruar • bushtaj’: Quhet kështu një vend me L shije jo të mirë. Ka hije (hijeshi) e Pak vite të tjerë, deri në 1996, Ramazani dhe eksperiencë, që nuk e kishte pasur më Zoti dhe jo me shok elektrik, apo mjete të tjera shkurre të dendura, që s’kalohet dot, e në Veri. E nuk ka se si të shpëtojë dhe mjeshtërine e saldimit dhe çdo lloj pune duk (pamje), fuqi e trup. Për fjalën punoi si privat në përpunimin e drurit, me me hekurin. E thënë shkurt, më mirë duhej të parë. Ishte viti 2017. Një urdhër i ministrisë së jo hallall. Në mënyrë të rrufeshme para teje duket pyll bushi, bushtaj. Dibra pa këtë legjendë vërtet të bukur, përpunimin e dërrasës, me dyer, dritare e të bujqësisë për të mbyllur të gjitha thertoret që hapen disa dyer, që përfundojnë në dhoma kllajk (fuqi), nuk gjejmë burim. e cila në vetvete tregon vetë gëzimin vrisje mendje për diçka që nuk e punonte në • berres: Një varre prej druri që shër- tjera si këto. nuk plotësonin kushtet në gjithë republikën, të fshehta. Gjaku kalon në njërën nga pesë që tregonin njerëzit për ardhjen e ndërtim, se sa të përshkruash vlerat dhe aftësitë • N’kashtë e n’kallajë / beq e zotnajë: ben për të thyer plitat e arës. Ndoshta Më vonë mori një vendim për të shkuar në e tij në këtë sektor kaq të bukur. i kalohej autoritetit të A.K.U së për zbatim. gropat septike, lëkurra rrjepet dhe përfundon . pranverës pas një dimri të gjatë e të Në kashtë e në kalli beg e zotëri nga bjer e rreh. Greqi, siç bënë dhe shumë shqiptarë të tjerë. Dituria e tij shtrihej dhe në një fushë tjetër, Sërish një çek listë e re, që kërkonte një plan në dhomën e vet. Të brendshmet ndahen në një Thuhet për dikë që ka vetëm pamjen ftohtë. Fillimisht në Selanik e më pas në Athinë, ai u me shumë vlerë si mjekësia. Ramazani kishte të ri masash për zbatim. E përkthyer në gjuhën seksion tjetër, plënci pastrohet dhe mbeturinat e jashtme. • bgjajnt’(i/e: I pistë, i fëlliqtë. Push- Tregojnë të moshuarit se në kohë të ndje shumë komod me punën e re. U muar mbaruar një kurs për infermjeri dhe e kishte teknike do të thoshte një sistem që garantonte bien poshtë në gropën e tyre septike. Karkasa ka në gra është pushkë e bgjajntë. kryesisht me punime dekorative, gdhendje guri, maksimalisht sigurinë ushqimore të qytetarëve, e mishit, e ndarë në katër pjesë, lëviz përpara • Bie fjala e çet’ fjalën: Bie fjala e hershme dhe dimrat kanë ardhur mjaft pasur shumë për zemër. Mësoi të gjitha S. K. i delshin rranjt’ / Se ka shtaj’ të ftohtë, me reshje e ngrica akulli. gdhendje druri, punime me mermer, të cilat mënyrat e mjekimit të plagëve, bile dhe hapjen kurse në gjuhën ekonomike, disa dhjetra mijra dhe ventilohet për mpiksjen e gjakut, para se nxjerr fjalën. Kjo shprehje përdoret ni pushk’ t’bgjajnt’ (pop.). Më është greku i përfshinte me emrin kozmetiko. Mësoi euro investime të reja. Për një moment Ra- të futet në frigorifer. Mishi vuloset, pajiset me Njerëzit mbylleshin brenda qysh me e abseseve. në bisedë kur dikush kërkon të bgjajë kryet. Në burim nga lat. pa- gjuhën dhe u pajis me të gjitha dokumentet I njeh të gjitha llojet e injeksioneve, shtuar mazan Miftari vihet në udhëkryq. Të ecte me dokumentacionin përkatës dhe është i gatshëm ndërhyjë apo të zhvillojë mendimin ardhjen e vjeshtës. e nevojshme në një kohë shumë të shkurtër. guxim përpara, ashtu siç kishte bërë gjithë jetën për të lëvizur në dyqanet e zonës, apo më larg ganus, pagan, i pakrishteruar. Te Bagëtitë qëndronin në ahur dhe dhe atë intravenoz. U shërbeu dhe akoma sipas një teme që preket në bisedë. Buzuku: i bëgamë. Ndoshta do të kishte vazhduar gjatë të u shërben banorëve të komunitetit, në raste e tij, apo të shpallte falimentin dhe të vinte një akoma, sipas kërkesave të bëra. Një kampion kështu njerëzit ishin të detyruar të • E pret maj kallajë: E pret mbi kalli. punonte atje, por në vitin 2002 i ndodhi një kur kërkohet ndihma e tij Në vitin 1982 ai tabelë, ku thuhej “Objekti shitet”, duke vënë i vogël mishi ruhet në një frigorifer tjetër, për • bullesk’: Një grua e shëndoshë. Në të siguronin ushqim jo vetëm për vete, incident i vogël në kufi. Teksa prisnin për të punësohet si infermjer i fshatit, por vetëm për pak më poshtë numrin e celularit të tij. Nuk shtatë ditë, për efekte krahasuese, për ndonjë Thuhet për dikë që flet pa u menduar. folmet veriore: bullë: As jam bullë, po kaluar në shtetin fqinj, një fëmijë i vogël qante ishte thjeshtë ana ekonomike e problemit, por problem që mund të lindë. E theksojmë se por dhe bagëtitë për muaj me radhë. Të pak kohë. Një “ kleçkë” në biografi, bëri që • Si hëxha, xhemati: Si hoxha xhemati jam e kshtenë / Veç fatkeqe paskem gjithë e prisnin me padurim pranverën, dhe dridhej nga i ftohti dimëror. Ramazani ndë- të mos vazhdojë gjatë në këtë shërbim dhe ti dhe ajo morale. Ramazani kishte qenë gjith- transporti përbën një pikë të fortë të thertores së Ramazan Miftarit. Deri në dyqanin e mishit ai (besimtarët). Njësoj me si peni, kenë (Shkodër). Këtu, me zvogëlim. këtë stinë të begatë. Ai vit kishte ardhur rhyn pranë autoriteteve të kufirit, që të paktën kthehet sërish fushës së ndërtimit. një një sfidant serioz dhe i pamposhtur. Nuk Ishin fjalë të rënda këto të plakës për me fëmijën ti përshpejtonin proçedurat. – A mund të ulte kokën para një vështirësie, aq më përcillet me një mjet frigoriferik të liçensuar, që gëzofi. • bren’: Brenë, branë, lesë për të me një dimër të ftohtë, borë të shumtë marsin, por e vërteta kështu ishte. Ai do të bësh rolin e avokatit?- i thanë policët e tepër që nuk ishte thjeshtë krenaria për veten plotëson të gjitha kushtet higjeno sanitare. Ai e • Hasmi i kosharit: Hasmi i kosharit. shkriftuar tokën e pluguar, trinë dru- dhe ngrica. Reshjet e borës kishin INVESTIMET E REJA. nuk kishte më forcë. Edhe pak ditë e shërbimit dhe kur i erdhi rradha Ramazanit, i Që kur ishte në Greqi, Ramazani ishte e familjen, por dhe për Shupenzën, Bulqizën ka dhe vetë një dyqan mishi sipër thertores. E ka Thuhet për një kafshë shtëpiake që ri. Një shalcë druri druri e thurur me filluar qysh në vjeshtë. E megjithatë të pajisur me të gjithë elementet, që garantojnë ia lëshonte vendin prillit, i cili kishte vunë një kryq në pashaportë, për të mos kaluar habitur me mënyrën si therrej e përpunohej e Dibrën. Bashkë me familjen përmblodhi dhe nuk kryen asnjë pune, përkundër thupra shkoze dhe që shërbente për pranvera kishte filluar të vinte edhe pse sigurinë ushqimore dhe klienti ndihet vërtet si filluar të trokiste. Zemërimi i kaloi të ushqyerit me misër. Kjo njësi të thyer plitat në arat e përgatitura për pak e vonë, si i thonë fjalës. në perëndim, kur kërkon të blejë disa kilogram caqet se plaka po bëhej e padurueshme përdoret edhe për dikë që nuk kryen mbjellje. Përd. dhe figurativisht: e ka Lulet kishin çelur dhe bora sapo kishte mish, apo nënprodukte të tij. Duke qenë krejt se rrinte sa rrinte e tundte furkën nga në rregull me ndërgjegjen e tij dhe me rregullat punë dhe vetëm ulet në sofër. brenuar, e ka rrafshuar këtë problem; filluar të shkrinte edhe majë maleve. qielli, sikur i thoshte marsit: e shtetit, Ramazani nuk ka më frikë ligjin e edhe me kuptimin e ka shtypur dikë. Megjithatë, asnjë nga fshati nuk guxonte • Shiçir si diç beba e m’la sahatin e - Aha, hike o i shkretë, kaq e pate shtetit, por përkundrazi, do që ai të jetë akoma unuerin, Shíçir sí díç béba e m’la • brezhd’: Brazhdë, brezhdë, aq ujë të ngjitej lart në bjeshkë me bagëti, edhe takatin e fuqinë! më i fortë, që asnjë kokë bagëti të mos theret sáhatin e únuerin: Shyqyr që vdiq sa duhet për të ujitur. Njësi matëse pse ushqim ma nuk kishin. Të gjithë i në rrugë, totalisht jashtë rregullave elementare Marsi duroi sa duroi dhe iu kthye babai e më la sahatin e unorin. për vaden - ditën e ujit: zakonisht ruheshin ndonjë të ftohti të madh. Fundja të higjenës dhe të etikës profesionale. prillit me të lutur: Përdoret për të treguar dikë që zë një brazhdë kishte 20-24 litra ujë dhe shprehja “kërcuna e madhe, ditën Tashmë Ramazani është nisur në një rrugë “Prajll, o im vëlla, / më jep nja tre dit ose mezi pret të zërë vendin e dikujt. në sekondë: kemi shti katër brazhdë e Shëngjergjit” kishte një domethënie pa kthim në biznesin e tij. Aty poshtë thertores hua, / ta ngrij plakën me gjithë çka!” shtrihet deri tek zalli një pyll i bukur me dushk ujë për vaditje. E njëjta në burim (të të madhe. • I erth n’rruk: I erdhi në rrung ... për E prilli e dëgjoi lutjen e marsit. dhe me akacje, që është gati për të shfaqur dyja të ardhura nga sll.) me brazdë, Vetëm një plakë e vetme pa njeri ta gjuajtur kiklën, topin. Njësoj me i Nuk vonoi shumë e qielli u nxi e pranverën. Shumë pranë është dhe rruga e brazdat, që Çabej e referon te hulli. tjetër në shtëpi, nuk po i besonte kësaj erdhi në çark. shkreptimat ia nisën në bjeshkë. Pas Arbërit, që do ti hapë mundësi dhe perspek- • burosk’: Arkë në të cilën mbahej kri- thënie të hershme. Ishte një plakë mjaft tiva të paimagjinueshme të gjithë komunitetit • E thau n’kanar: E thau në kandar. pak ia nisën shtruar-shtruar të bien pa. Çabej sjell formën boskë: Kral zevzeke, saqë nuk pyeste njeri në fshat dibran. Biznesmeni sheh alternativa të reja. Shprehje që lidhet me një anekdotë flokë dëbore. Nuk zgjati shumë e Pashiqi, kraje buroskë / Për tefna ka e gjithmonë bënte në kokë të vet. Kur Fare ngjitur, në anën tjetër të rrugës është tregu popullore. Dikush deshi t’i shiste bjeshka u mbulua me borë. Plaka u fut dalë n’Hinoskë (pop.). marsi kishte vetëm dy a tre ditë e do t’ia i Shupenzëa, apo pazari, siç e quan populli për lesh të lagur dikujt në pazar. I thanë poshtë deleve të mbrohej nga i ftohti më shkurt. Kafshë të çdo lloji, kuaj, mushka e lironte vendin prillit, plaka mori delet, atij që po e peshonte: kij kujdes, se • bram: Çfarë mbetet në formë lënde i madh e delet ishin bërë grumbull gomerë, të trasha e të imta hyjnë e dalin nga të i vuri para dhe u nis për në bjeshkë. leshi është i lagur. Dhe ai u përgjigj: nga shkrirja e gjalpit. Për më shumë bashkë. Nuk qëndroi me kaq inati i katër anët. Produkte ushqimore, pa asnjë lloj (234) Delet filluan të kullosnin nga pak nuk ka gjë, e thaj n’kanar. Thuhet shih edhe Çabej . marsit. Filloi edhe ngrica e një erë e çertifikate trgëtohen fare përtokë, apo në tezga ndonjë fije bari, i cili sapo kishte që janë të mbuluara me një gisht pluhur. Disa për dikë që ta hedh me shkathtësi. • bulegj: Një tufë flokësh që u lihej fuqishme që shkulte dhe drurët nga filluar të shpërthente e plaka me furkën mejhane, pa asnjë lloj liçense e bëjnë akoma fëmijëve në ballë kur qetheshin, vendi e jo më plakën. Inati i marsit ra • En kashnajk’: End kashnikë, end në dorë duke tjerrë lesh, ironizonte më mjerane pamjen e këtij tregu, që rrezikon të shajak. Thuhet për dikë që bën kreshtë, krep. Në bulegj vihej edhe vetëm kur pa se plaka me gjithë delet marsin: shpërthejë sëmundje në çdo rast. Ramazani ka lëvizje të kota, lart e poshtë, që ndonjë pare apo varg me rruaza për ishte ngrirë kallkan. bindjen që mund ta disiplinojë dhe atë, ashtu - Aha tani nuk se çfarë të më bësh. shkon e vjen si shuli ndër liq në t’i mbrojtur nga syri i keq. Çabej e siç bëri me thertoren e tij në pak kohë. Nëse endjen e kashnikut. Kam enë (endë) afron me fjalën bele, që do të thotë Ma more të keqen. Kaq e pate! - Marrë nga vëllimi “Gurrat e Korabit”, jo ai, le ta bëjë dikush tjetër, mjafton që gjërat shfrynte plaka. Botimet “Email”, Tiranë 2012 të ndryshojnë e të vihen në rrugë të mbarë. kashnajk nja dy orë dhe pastaj ika. nishan, shenjë.
12 - MarsMars 20182019 nr. 155
Dr.ing. Orhan Akil Sakiqi vjen me librin e ri: “Kronikë e jetëve të humbura” libër i ri Kronikë e disa jetëve të humbura “Një jetë maleve”, Nga SULEJMAN MATO vendin e duhur dhe në kohën e duhur. Historia e fëmijës Sakiqi ishte e projektu- Kujtime 2, me autor apo mbarova së lexuari një libër me ar qysh paralindjes, Tregimi “Krushqia me disa tregime befasuese dhe mendova të familjen Sakiqi” e ilustron më së miri këtë ide. Bashkim Lleshin Shedh sa më parë në letër mbresat e mia Tregimet e Orhan Sakiqit sjellin ca të vërteta të para. Tregimet e këtij libri, siç thotë dhe të thjeshta e të qenësishme. Janë kujtime vetë autori, janë mbresa të ruajtura gjatë në të ruajtura në memorie, të cilat i lidh fakti memorie e që na jepen me një freski dhe që personazhi i tregimeve ka lindur në një profesionalizëm admirues. familje intelektuale, e që ka njohur peshën Libri hapet me tregimin “Kolevica e diktaturës qysh në vitet e fëmijërisë. Kudo kundërshton ORHANdiktatorin”, SAKIQI kushtuar inxhinier ndjehet kjo shije e hidhur. Jeta pa baba do
Kolevicës, mikutKa shkruar tim librat: poet, me një hije të të rëndonte mbi supet e një fëmije me prirje vjetër trishtimi në sytë e tij të kaltër… Ata të veçanta intelektuale. që nuk e kanë“Gjurmët enjohur Shallvares” - 2009inxhinier Petraqin, Mbresëlënës dhe origjinal është dhe le të lexojnë“Homazhe tregimin e Mesazhe” e - 2011Orhan Sakiqit, i cili përshkrimi i drejtorit të shkollës te tregimi “Infrastruktura e Tiranës” trajton një çastVështrim ku nëpersonaliteti vite - 2014 i tij shfaqet në “Fëshfëshet”, kur e thërret për të hetuar se përballje me“Profile diktatorin kolegësh”, - 2017e kohës. nga i kishte ardhur ajo fëshfëshe. “Mendova që këto tregime t’i përmbledh “Mbante gjyslykë me numër shumë të në një libër Kapër botuar t’i artikuj pasur në shtypin personazhet e mi së madh, që bënte që sytë e tij të zmadhohesh- bashku, - thotëe përditshëm autori, dhe periodik.- pasi vitet shkojnë dhe in, – shkruan autori. - I shkurtër, i shëndoshë, brezat e rinj duhet të mësojnë nga e kaluara me flokë të rëna në ballë që qarkoheshin me e hidhur”. Personazhet e tregimeve janë të flokë të bardha anash, veshë të mëdhenj, vërtetë, - thotë autori, aq të vërtetë, sa ai i ka sikur donin të dinin gjithçka.” hedhur në letër9 789928 jo vetëm256782 kujtime, por edhe Por, në këtë botë plot vështirësi kishte emrat e tyre janëÇmimi: të 500vërtetë. lekë “Nuk kam shtuar persona që u qëndronin pranë dhe u jepnin asgjë për ta bërë më tërheqës ndodhinë, - drutë e zjarrit. I jepnim triskat e druve dhe kurajë për të ecur përpara në jetë. I tillë ishte thotë autori,- fjalët e tyre të thjeshta janë më ai me karrocën e tij na i sillte në shtëpi. Kjo Fehmi Beshiri, djali i tezes së nënës. bindëse se çfarëdo ilustrim që mund të bëja.” na kursente kohën për të shkuar në fushën “E mbaj mend, - tregon autori, - në dimër Tregimi që pason, “Ne i heqim, ju i mer- e baltosur të druve. Z Hamdi, - siç i thërriste me një pallto të madhe të gjatë deri në fund rni”, sipas autorit është nga të paktët tregime nëna, ishte një burrë i gjatë, i shëndoshë, të këmbëve, ndërsa në verë gjithmonë me bazuar në fjalët e nënës. Ajo e përsëriste faqekuq, mbante një kapele të vjetëruar xhaketë. Sa vinte, i hapte dollapët, shihte shpesh këtë ndodhi, si më e vështira e jetës. republike, rripin poshtë barkut të fryrë, xha- poshtë tavolinës se mos kishte ndonjë ‘hafije’ Tregimi “Veza me dy të kuqe” ka një ketë të shkurtër meshini dhe çizme gome të pastaj fillonte të shfryhej. Kishte studiuar në dramë e vërtetë. Të punoje me shpirt, në Durrësit, që i jepnin një pamje groteske midis Bolonjë dhe në Vjenë dhe kishte një ide të atë kohë, në respekt të profesionit dhe të një karrocieri dhe një tregtari. qartë se çfarë është dhe çfarë përfaqëson në kolegëve, dhe më pas të shpërblehesh me Me karrocë e kam filluar tregtinë, thoshte, thelb teoria dhe praktika komuniste.” frazën. “Sado të punosh, ‘biografinë’ nuk e dhe tani përsëri erdha te ajo, dhe qeshte Këto bindje të tij nuk e shpëtuan nga bur- përmirëson.’’ me gjithë zemër. Kalin e mbante ‘dritë’, i gu, së pari në vitin 1950, për agjitacion dhe Personazhi tjetër, është Grigor Zaharia, shndriste qimja me zilka dhe mburojë sysh propagandë, së dyti, në fillim të viteve 60-të. një i burgosur politik, i urtë dhe i dashur me ai dukej si kalë garash sportive. Një vend më vete zënë tregimet nga ë këtë libër përshkruhet aktiviteti i inxhinierit të gjithë, i cili mbeti në morgun e spitalit de- Mbasi sillte drutë Hamdiu, vinte Selmani. jeta e autorit si inxhinier ndërtimi. Me një gjeolog Bashkim Lleshi në Gjeologjinë e Bul- risa doli bamirësi Lulzim Brahja për t’i bërë Një burrë i imët, me mollëza të dala, i parruar modesti të veçantë autori tregon disa punë qizës në vitet 1969-1976, në fillim në Ekipin shpenzimet e varrimit. dhe i pafjalë, me sa lehtësi e çante trungun e të tij ndërtimore, të cilat kanë lënë gjurmë në N e Lurës të Ekspeditës gjeologjike të Peshkopisë e më madh duke i dalur damarët. Pazari dihej 100 Varri i Jorgji Memës gjendej në oborrin e jetën e kryeqytetit. Është rasti këtu të kujtojmë vonë në Ekspeditën gjeologjike të Bulqizës, përpjekjet si shkollës “Kristoforidhi”, shkruan autori. Atje, lekë dhe dreka. Punoj thoshte dhe jo keq. se Tiranën tonë të bukur e kanë projektuar pranë kufomës së tij, kemi luajtur e mësuar. Kishte hallin e triskave ... disa inxhinierë të zot, por në ndërtimet e saj gjeolog i ri në vendburimin e kromit të Bulqizës dhe më Atje ai u vra dhe u varros në një kohë me Triska ka qenë një fletë e vogël e ndarë në kanë derdhur djersën dhe kanë lënë jetën të vonë si kryegjeolog i kësaj ndërmarje. Në faqet e këtij babanë e autorit. lata, ku shënohej sasia e ushqimeve, e druve, burgosurit politikë. libri pasqyrohet puna shumë të madhe që është bërë në Enveri dhe Skaharim Beqiri ishin dy miqtë e qymyrit, e artikujve të veshmbathjes etj. Te tregimi ”Historia janë ata”, autori ato vite për kërkim zbulimin e shfrytëzimin e mineralit e autorit. Njëri intelektual, djalë beu dhe Fjala triskë nuk na u nda gjithë jetën. tregon se si në dhjetëra vepra ka qenë dora, të kromit në vendburimet e Bulqizës, Batrës, etj. dhe patrioti, tjetri fshatar, ish partizan dhe ish ko- Me të në dorë paraqiteshim çdo dite te djersa dhe sakrifica e të burgosurve. Le të munist. Bisedat e tyre gjithë humor tregojnë dyqani i bukës, një herë në dy javë te dyqani kujtojmë: Aeroportin e Rinasit, dy stadiumet mineraleve të tjerë të dobishëm në rethet e Dibrës e tw falsitetin e regjimit. i ushqimeve, një herë në muaj në fushën e (“Q.Stafa” pjesërisht) dhe kompleksin sportiv Matit. Përshkruhet jo vetëm puna e madhe e bërë në Rexhep Jella dhe Fehmi Beshiri, njëri druve, diçka me rrallë te ai i veshmbathjes. Dinamo, Kombinatin ushqimor, Kombinatin Ndërmarjen Gjeologjike nga kolektivi i kësaj ndërmarje Triska e bukës ka qenë një fletë me përmasa politikan karriere, tjetri politikan, të dy patën e mishit dhe të qumështit dhe qindra aparta- por edhe interesimi i madh i organeve të Partisë e të një përfundim tragjik. 7x7cm, sipër shënohej emri dhe poshtë mente banimi. Të tillë janë dhe personazhet e tjerë të ishin datat e muajit, që quheshin lata. Radha Duke lexuar tregimet e këtij autori na Pushtetit në rreth e në qendër për realizimin e detyrave tregimeve të Orhan Sakiqit, të vërtetë gjer për burrat mbahej për një dhe fillonte nga dalin para sysh shumë intelektualë të njohur për kërkim zbulimin dhe shfrytëzimin e mineralit të kro- në detaje. Teatri Popullor gati 150 m. Nga ana tjetër të luftës dhe të jetës ndërtimore, dhe të tjerë, mit i cili për nga rëndësia vinte pas naftës në zhvillimin Nganjëherë realiteti është më ireal se ishin gratë, në mes hynin pa radhë familjet njerëz të thjeshtë, të përshkruar me dashuri e ekonomisë tonë kombëtare. e dëshmorëve. fantazia e poetëve, thotë një shkrimtar. Per- dhe kujdes, të gjithë të përkushtuar në punët Për të pasqyruar këtë punë të madhe autori i librit sonazhet e këtij autori, edhe pse realë gjer U zgjata pak me citimin e këtij përshkrimi, e tyre, të cilët i harroi koha, por nuk i harron në imtësi, i bën irealë koha ireale, kur kanë pasi shumë prej nesh i kanë harruar ato kohë kujtesa e shkrimtarit. ka shfrytëzuar ditarin e tij personal duke i pasqyruar jetuar dhe punuar. ku njeriu varej nga triska. Ka qenë një kohë e Në një nga tregimet e këtij libri, “Koman- pothuajse të gjitha aktivitetet e kryera në ndërmarje e vështirë, në të cilën, nëse humbisje triskën, danti”, ku autori flet për punën ndërtimore ministri, aktivet e ndryshme të organizuara nga organet * * * përfundoje në rrugë. në Elbasan, ai tregon se midis nesh kishte dhe qëndrore për kromin, takimet, mbledhjet e analizat e Një portretizim tjetër, tepër origjinal dhe i Orhan Sakiqi vjen nga fusha e inxhin- trima si Mehmetaliu, i cili e mori vdekjen në punës mujore, tremujore, 6 mujore e vjetore për real- ierisë, kështu që nuk ka reminishenca, as besueshëm, i është bërë E.Hoxhës te tregimi sy, duke treguar të vërtetën për E.Hoxhën, por eksperiencë nga shkollat letrare. Temat që “Skaharimi dhe Enveri”. Enveri, një njeri i ishte dhe solidariteti i atyre që nuk e hapën izimin e detyrave, përpjekjet e bëra në organizatat e ai trajton , personazhet dhe konciziteti i të thjeshtë, punëtor, i cili shërbente si ndihmës- gojën për ta denoncuar. masave të Rinisë e Bashkimeve profesionale dhe analizat treguarit na jep të drejtën të themi që Sakiqi banakier. Ishte i gjatë, me faqe e hundë të Pa dashur të zgjatem në analizën e mëte- e kryera në drejtori e në organizatat bazë të Partisë për futet në letërsi me një origjinalitet të vet. kuqërremtë, me flokë të rëna, ku mezi dallo- jshme edhe të disa tregimeve të tjera, duhet të heshin disa fije, me mustaqe si të Taras Bulbës. realizimin e tyre, duke dhënë edhe detaje të kryerjes Sakiqi i qëndron besnik idesë se M. Kunderës them se leximi i këtij libri me tregime ishte për së këtyre aktiviteteve në kohën kur janë zhvilluar, kur thotë: “Çdo shkrimtar pi ujë në pusin e Nga hunda e kuqe dallohej se nuk ishte pijetar, mua një surprizë e këndshme. Autori Orhan vet”. Pusi ku e mbush kovën Orhan Sakiqi por pijanik i thekur, edhe për vetë sjelljen e Sakiqi, që pas viteve nëntëdhjetë do të bëhej një pjesëmarrësit dhe problemet që janë diskutuar, pa shtuar gjendet në Tiranën e vjetër, në Tiranën e tij. Mësuam se shërbente aty vullnetarisht, për personalitet i politikës shqiptare, me profesion dhe interpretuar asgjë, që lexuesi të marrë njoftim për viteve të para të çlirimit. Atje ai i ka njohur të kthyer ndonjë gotë ose kur nuk i jepej kjo inxhinier. Ka dhe një talent të spikatur në letërsi punën e madhe që bëhej nga Ndërmarja e Rrethi deri mundësi të thithte erën e alkoolit. personazhet e tij dhe temat që ai trajton dhe është pikërisht mundi dhe përkushtimi i tij në Ministri e Qeveri për realizimin e detyrave të planit në këtë libër, modest për nga faqet por i Po kaq interesant është dhe Skaharimi, për të na dhënë të gjalla mbresa të jetës së të tij rëndësishëm për nga prurjet e atyre viteve rulisti… dhe të njerëzve që i ka njohur. të kërkim zbulimit e shfrytëzimit të mineralit të kromit nga burojnë. Në këto tregime të bën përshtypje moria Ka qenë një detyrim i heshtur i autorit, për dhe mineraleve tjerë të dobishëm të rretheve Dibër e Një ndër tregimet më të bukur është “Koha e detajeve jetësore dhe lakonizmi. Autori të mos u harruar ato ngjarje dhe fakte nga jeta Mat, si dhe përpjekjet e mëdha për rritjen e planit të e triksave”. Në këtë tregim të bën përshtypje shkruan shkurt, fare shkurt. Sikur të kishte në diktaturë… E them me bindje se autori këtë prodhimit të kromit, sidomos të Minierave të Bulqizës parasysh thënien e Çehovit: ”Shkruaj e shkur- përshkrimi i imët i personazheve dhe dhënia detyrim të heshtur e ka realizuar me sukses. e Batrës ku realizohej mbi 70% e prodhimit të kromit me besnikëri e atmosferës së kohës. Autori, to! Shkruaj e shkurto!” Edhe sikur një milion fjalë demaskuese të edhe pse shkruan thjesht, personazhet i Autori shkruan jo vetëm shkurt dhe saktë, themi për diktaturën, ato nuk do të na linin në shkallë kombëtare, i cili në vitet shtatëdhjetë i kaloi vizaton me tiparet më të qenësishme. Kjo gjë por edhe qartë, ai hedh në letër vetëm më të mbresat e thella të një kohe mizore, e cila mbi 1 milion ton në vit. vjen nga njohja e personazheve. Këtë veti e rëndësishmet, të tjerat ia lë lexuesit t’i men- përbuzi, persekutoi dhe syrgjynosi qindra e Në fund përshkruhet puna e madhe e kryer në Sek- gjen te shkrimtarët me përvojë, të cilët nuk dojë … Duke vazhduar leximin e tregimeve mijëra intelektualë të ndershëm e patriotë të sionin e Industrisë në Komitetin Ekzekutiv të KP të rre- të tjera si, “Veshi te dera”,”Ali Ndroqi…””Dy i anashkalojnë ato detaje të rëndësishme që përkushtuar ndaj atdheut, të cilët e kuptuan thit të Dibrës për realizimin e detyrave të Ndërmarjeve përbëjnë karakterin e personazhit, as disa shokë” “16 nëntori”, ”Koha as vjen as shkon”, qysh në gjenezë të keqen komuniste. hollësi që tregojnë njohjen e lëndës “Bariu” etj., bindesh se te tregimet e Orhan S’më mbetet gjë tjetër veçse ta falënderoj të Industrisë së rëndë e të lehtë të këtij rrethit, si dhe Ja si e përshkruan autori Hamdiun. Sakiqit të gjitha këto veçori nuk janë një ras- autorin për ndriçimin e një kohe, qëllimi i saj mbështetja e madhe e organeve të Partisë e të Pushtetit Hamdi Dizdari ishte komshiu ynë. Kishte tësi, por një kërkesë e brendshme, e kuptuar është, siç thotë dhe vet autori në parathënie, në rreth për realizimin e këtyre detyrave, duke arritur që qenë tregtar i suksesshëm, me dyqane e me intuitë, lexuesi do vetëm fakte dhe jetë, “brezi i ri duhet të mësojë diçka nga kjo e personazhe të veçantë, por edhe thënie të për herë të parë në vitin 1977, të plotësohen detyrat e shtëpi, sigurisht të shtetëzuara mbas 1944. kaluar e hidhur.” ndërmarjeve të industrisë së rrethit në të gjithë treguesit. Tani ishte kthyer në karrocier, që na sillte autorëve të huaj, të cilat hidhen në letër në Janar 2019
cyan magenta yelloë black
nr. MMarsars 2019 - 13 155 Një bisedë me shkrimtarin Agron Tufa është gjithnjë shumëdimensionale, janë angazhimet dhe ritmi i jetës së tij, që e diktojnë këtë: shkruan prozë, poezi, përkthen me po aq intensitet sa ç’përpiqet të krijojë një mundësi komunikimi mes lexuesit dhe autorëve të tjerë, sidomos bashkëkohorë, të gjeneratës të tij. Është ndër shkrimtarët e parë të pas ’90-s i cili theu kanonet skematike të realizmit socialist, që e vazhdoi letërsinë si vokacion e ndërgjegje intelektuale, bashkë me detyrat “politike” në zbardhjen e krimeve të komunizmit, në krye intervistë të Insitutit të Studimeve të Pasojave dhe Krimeve Komuniste, reflektuar në botimet që dëshmojnë e rrëfejnë diktaturen AGRON TUFA: Historia e letërsisë sonë më mirë të mos shkruhet njëherë Sepse është e sigurtë që do ndërsa në anën tjetër të sofrës, përballë burrave, djalë? – më foli i pezmatuar im atë një pasditeje, qëndron tek, një burrë tjetër, me kësulë e mus- kur pa se nuk e kisha fare mendjen në zejen që të manipulohet, cilidoqoftë taqe të holla spic. E njoh: ai është im atë. I bie po më mësonte. Asokohe im atë mendonte t’i kriteri, qasja, metoda. Përsëri çiftelisë dhe këndon për njëfarë Mahmud Daci. mësonte zanatin e marangozit, të paktën njërit do të thirreshin kumbarët e Është pikërisht kënga që këndoja nën vete atë prej nesh. Na e kishte thënë shpesh: “Ju shkollë kumbareshat, xhaxhot e byrazerët, pasdite shëtitjeje dimërore. Një këngë trimërie, nuk ju japin. Të paktën mësoni zanatin, se do pabesie dhe amaneti. Ndërkohë që i bie çiftelisë të kalbeni në punët pa bereqet të kooperativës. nunat e ndrikullat që i prekin dhe këndon, ka në fytyrë një shqetësim, një bez- Nuk do t’ju hiqen nga duart kazma e lopata dhe thuajse të gjitha punët, duke i di, ngase fëmija që vrapon rrotull nëpër dhomë nuk do të bëni dy jaka bashkë”. Nuk e di pse ma ndotur ato. Le të presim them dhe po ia prish solemnitetin e këngës, duke lëshuar kishte vënë mua syrin si “marangoz i ardhshëm”. gjithë e më fort britma të forta: “E Daci, more Tash më vjen keq njëmend që nuk e dëgjova. nja 20 a 30 vjet të tjera... dhe le t’i Daci! Daci bre, Daci!”, - i çuditur, me gjasë, Në Shqipëri, më besoni, është shumë herë më bëjnë këto detyra të tjerë njerëz, se si mund t’i këndohej me aq përkushtim një mirë të jesh marangoz, se shkrimtar. Po ja, qe të shpëlarë nga zgjyra e shijes, maçoku, sikundër quhej maçoku në dialekt. Im e humba këtë mundësi të artë... Pra, atë pasdite atë ka rrudhur vetullat vertikalisht mbi hundë kur im atë më pyeti se “çfarë e ke ndërmend të koniukturat, hatëret e tarafet. Ne e dhe kërkon me vështrim ta parandalojë fëmijën, bëhesh”, i përqendruar në një radiodramatizim kemi humbur besimin. Dhe akoma t’i kanoset, por kalamani rrotullohet e bërtet, të romanit “Djaloshi zezak” të Riçard Rajt, pa e më keq: kemi humbur respektin derisa i afrohet te vegla muzikore dhe ia kap. pritur as vetë, thashë: “shkrimtar!”. Ka shumë gjasë për punën e tjetrit. Dallojmë veç të Atëherë i ati e zë për veshi, ia tërheq fort dhe e që përgjigja ime të ketë qenë një nga replikat e shtyn, duke i bërtitur: “përjashtë, edepsëz! Hyn ndonjë personazhi, por këtë më duhet ta verifikoj. zezën tek përpjekja e tjetrit. E nëse në dhomë e ëma dhe e heq djalin prej andej. Megjithatë, pasi e thashë, vërtet mendova nuk ka të zezë, e nxijmë vetë më zi “Kur ka ndodhur kjo?” – pyesja veten, - dhe se s’ka gjë më të bukur se të bëhesh shkrimtar. se kukudhi. “a është e vërtetë?” E fiksova përshkrimin e kësaj Si nuk më paska shkuar ndërmend më parë? ndërmendjeje në letër, por nuk isha i sigurtë. - Si the, si the... ? – pyeti prapë im atë, që Mos ndoshta është ndonjë kujtim i simuluar, tashmë kishte lënë zdrukthin dhe më shihte i Intervistoi: VIOLETA MURATI një nga ato kujtime “mashtruese”, një rreng i habitur, me duar në mes. kujtesës nën ndikimin e ndonjë ëndrre? Por kisha - Shkrimtar do bëhem... ke për ta parë, - - Ndonjëherë ia vlen të niset nga e para, nga ana tjetër një siguri, që ma jepte pamja e tim thashë, sikur të ishte ky një kërcënim. ku kujtesa mban ngjarjet më të rëndësishme eti, instrumenti, vetullat e mbledhura vertikalisht. Nuk po e kuptoja. Im atë filloi të qeshë gra- të jetës, e në rastin tuaj atë të shkrimtarit: Kur ktheva për pushimet e verës e pyeta tim atë, fllueshëm, në fillim pa zë, pastaj shpërtheu në cilat kanë qenë kujtimet tuaja me të para ala Një peisazh letrar kombëtar, pa sa i vërtetë është ky kujtim. Ai qeshi: “është krejt një të qeshur, që nuk mu duk normale për atë, prustiane? infrastrukturë, si i yni, nuk të i vërtetë, nuk është rrenë. Burrat me kësula janë që qeshtë rrallë. Agron Tufa: Ndoshta ka vlerë për gjithkënd lejon të shohësh vlerat e vërteta. Allamanët e Matit, që kanë pasë ardhë miq, me - Çfarë ka, - thashë. Por ai vazhdoi të qeshte. vargu i T.S. Eliot në poemën “Katër kuartetet”: rastin e hymjes në shpinë e re. Janë ata, me të Ndalej e vazhdonte sërish. “Në fillimin tim është fundi im” (dhe anasjell- Janë vite të gjata këto dhe gjendja cilët jam dënuar mandej në të njëjtin proces - Shkrimtar! Posi... shkrimtar, zotnija jote! tas). Në rastin tim nuk mendoj se ka ndonjë ka ardhur duke u përkeqësuar. politik. Këngën e këndova pas darkës në shenjë Shkrimtar si Gjergj Fishta? gjë të pazakontë. Fëmijëria, adoleshenca dhe Infrastruktura letrare është nderimi, ndërsa llampat kanë qenë me vajguri, Unë ngrita supet. Tani nuk qeshte më. rinia e parë kaloi në një nga provincat me sepse ende nuk ishin kryer instalimet elektrike. sociologjia e komunikimit me - A e di ti ku e kanë vendin shkrimtarët? të humbura verilindore të Shqipërisë, treva Edhe veshin ta tërhoqa se ma prishe qejfin e - Në libra... – thashë, i pasigurtë. e Kastriotit të Dibrës, në një familje krejt të lexuesin. Janë revistat, periodikët, këngës së Mahmud Dacit”. U ndjeva shumë - Jo në libra! Ta them unë se ku, - tha, duke zakonshme fshati. Me vëllezër e motra, nënë, almanakët dhe gazetat javore. Të mirë. Kisha mundur të riktheja një kujtim, para se m’u avitur misteriozisht, me gishtin tregues gjysh e gjyshe. Kozmosit shtëpiak i mungonte gjitha këto media letrare, që tek baba im të arrestohej. Kisha zgjeruar mbretërinë ndër buzë: në burg! Kam pasur plot atje... një njeri i rëndësishëm, që përmendej shpesh time të kujtesës, duke e bërë atë të pavdekshme. shkrimtarë... Ishte njëri, i katandisur, vesveseli. nga të rriturit, por nuk ishte i pranishëm fiziksht: ne mungojnë, duhet të jepnin një Dhe dihet se kujtesa është e vetmja që lidh skajet Sapo i afrohej ndonjëri, bërtiste: “Iiiik! largohu! im atë. Me kohë u mësuam, derisa ai u kthye dinamikë të komunikimit. Ne jemi e identitetit të njeriut. Këtë gëzim e ngazëllim Të ka sjellë Sigurimi i shtetit!” Dhe askush nuk nga burgu politik i Spaçit, kur unë isha 9 apo 10 një kulturë pa revista, pa gazeta. ndjejnë dhe personazhet e Marsel Prustit, kur i i afrohej. Tani më thuaj, çfarë shkrimtari do vjeç. Në kujtesën time kanë mbetur perceptimet luftojnë Harrimit copëza të vogla nga përjetësia bëhesh? Se ka dy rrugë për shkrimtarët: o do dhe qëndrimet e ndryshme që mbanin njerëzit Pa Festivale Letrare. Pa studio e kujtimeve. të shkosh në burg, o do t’i këndosh Partisë. Ti jashtë shtëpisë ndaj nesh dhe familjarët brenda me emisione të posaçme, që t’i në burg nuk do të shkosh, kështu? shtëpisë. Jashtë, me kohë, kemi dëgjuar të na kushtohen cilësisht artit letrar. As Si ka nisur ideja, shkrimi, botimi i parë…? Jo, nuk është ndonjë qejf i madh nga sa na thërrasin (ndër to edhe ndonjë mësues) “reak- Si e zbuluat zërit tënd? rubrika të librit. Por edhe kur kanë ke treguar vetë... sionar”, “bir i armikut të partisë e të popullit”, A.T: Kam qenë një lexues i magjepsur nga - Atëherë do t’i këndosh Partisë... S’ke rrugë ndërsa brenda, sidomos gjyshja, sa herë qor- qenë në ndonjë TV të madh, të librat. Leximin e kam nisur nën ndikimin e tjetër! tonte, tundte gishtin e bënte apel: “dhe kurrë, kallte krupën era e qokave. vëllait të madh. Ai lexonte libra të trashë, kur - Po mirë, e pastaj? – thashë i revoltuar. kur mos harro, bir i kujt je!” Jashtë, në rrugë, në unë ende nuk dija të lexoj, por kur e shihja të - Pastaj!? Ti mund t’i këndosh Partisë, po a të shkollë, na shihnin “ndryshe”, aq sa një ditë të veçuar, të shtrirë përmbys tek lëvrinte në heshtje me një furi të re. zë besë kush...? Ta them unë, askush! Dhe kur zakonshme shkolle të klasës së parë e kuptova buzët, i përpirë nga ato mistere të veshura me nuk të besojnë, prapë në burg do përfundosh... shkakun, kur një bashkëmoshatare, e nxehur Gjithmonë, jo se e kam vuajtur, por e kam shkronja, e ndjeja veten të privuar rëndë. Im ndjerë se, në lidhje me tim atë, kujtesa ime - Nuk e di.. Nuk e di, - mërmërita, - por unë me mua shpalli, duke bërë një gjest dëbues vëlla më tregonte ndonjë histori dhe unë ua do bëhem shkrimtar dhe pikë! me dorë: “iiiii, ik, ik, ik! Ju jeni ‘të prekur’!”. U fillon pas ardhjes së tij nga burgu, kur unë isha tregoja moshatarëve të mi, duke i zbukuruar relativisht i rritur. Ndjeja boshllëkun e peridhës - Mirë, de mirë... ashtu e lëmë... po atë trondita. Nuk e kuptoja se ç’kuptim kishin ato shumë ato. Pastaj vetë, shumë shpejt, krijova pikën, hiqe. fjalë, ndaj sapo hapa derën e madhe të oborrit para arrestimit. Motra dhe dy vëllezërit më të një varësi të tmerrshme nga leximi. Një varësi e mëdhenj e mbanin mend, unë jo. Unë nuk i Unë kam shkruar, si shumë kush, në shkollën i thashë tim vëllai më të madh se unë: “Ylber, cila krahasohet me atë të duhanxhiut, alkoolistit e mesme, nën ndikimin e rasteve, miqve të mi pse na quajnë ne ‘të prekur’? A na ka prekur kisha mbushë tre vjeç, ndërsa vëllau i vogël, apo të narkomanit. Kjo ishte ana e keqe, sepse në ferrishte në djep, s’kishte asfarë shansi ta mban- të ngushtë dhe nga ideja se mund të shkruaj më kush me duar me pis?”. “Jo mor budallë, - ma shtëpinë tonë të varfër, nuk kishte libra. Kështu, mirë nga sa botohej asokohe në shtypin letrar. preu ai, - na quajnë kështu për shkak se baba te mend. Kështu e kisha lënë... por kujtesa ka që për t’i siguruar ato, kam ndërmarrë një sërë kapriçot e veta. Sesi një ditë, në një nga qindra Miqtë e mi, që gjithashtu ishin në fillimet e jonë është në burg”. “Po pse është në burg? aksionesh: grumbulloja shishe të boshatisura tyre, kanë qenë mbështetje e madhe. Sidomos Çfarë ka bërë?”, - këmbëngula ta di. Im vëlla, pasditet e shëtitjeve të mia, pas mësimit, në vaji, i laja me ujë të nxehtë me një shkop që Institutin e Letërsisë “A.M. Gorki”, ndërsa ende- miqësia me shkrimtarin Ramiz Gjini. që vazhdimisht gjuante një top llastiku duke kishte në majë një shtupë lecke me sapun dhe Në gazetën lokale të Dibrës nuk të botonin e përplasur pas mureve të shtëpisë, mezi m’u sha nëpër rrugët e Moskës, filloi të më vizatohej pasi i shisja, blija libra në Peshkopi, e më vonë në kokë një si tablo, e gjitha nën ndikimin e për arsye biografie, por botimet e vargjeve të përgjigj shkurt e thatë: “sepse ka qenë kundra!”. në Kastriot. Një burim tjetër ishin vezët, që i para i kam pasur në gazetën lokale “Jeta e Re” Unë doja të di diçka më shumë se kaq, dhe e py- të kënduarit nën vete të një kënge të vjetër. Sa mblidhja të shtëpisë, apo nëpër plevicat e lagjes. më fort merrja e rimerrja melodinë dhe fjalët e të Shkodrës, ku redaktor i faqes letrare ka qenë esja vazhdimisht të dija: “si ka qenë kundra?”. Sepse pula ta bën me dije kur lëshon vezën... shkrimtari Ridvan Dibra, me të cilin asokohe nuk Im vëlla vazhdoi të gjuante më me tërbim topin këngës, aq më e qartë bëhej tabloja, e mandej Pastaj ka pasur burime të tjera: bimët mjekësore, nisi edhe të lëvizë, si një kuadër i stërvjetëruar njiheshim. Në shtator 1989 dhe 1990 kam botuar pas mureve, por kur pa se nuk i shqitesha, i la grumbullimi i lekëve të dhuruara, shokët, më cikle të gjera poezish tek gazeta “Zëri i Rinisë”, gjuajtjet dhe m’u kthye: “Ka folur kundra pra, filmi. Kur dola në krye të rrugës ku hapej sheshi të rrallë në bibliotekën e shkollës, dhe kur nuk “Patriarshie prudi” (Gjolet e Patriarkut), hyra në mandej dhe tek “Drita”. Nuk mendoj se do të bashkë me disa shokë... me ata shokë, sa herë më kanë dhënë as në bibliootekë, edhe i kam kisha botuar ndonjëherë në “shtypin qendror”, pa inatoseshin me shtetin, mblidheshin fshehtas barin e parë me pamjen që shihte në një pistë vjedhur, duke qenë i ndërgjegjshëm se kjo akulli ku luhej hokej. Ishte diçka fare pa lidhje ndihmën shumë dashamirëse e vendimtare të dy dhe flisnin kundra”. “Po si e dinin ata se duhet aventurë është e dënueshme. Ëndrrat e mia të poetëve: Ilirian Zhupa dhe Preç Zogaj. të flisnin kundra?”, - ka qenë pyetja ime e pamja që kisha përballë, përtej xhamave, disi fëmijërisë, që kanë vazhduar gjatë (e ndonjëherë të avulluar, dhe tablosë që kishte ndaluar në Mendoj se çështja e “zërit tënd”, diksionit, fundit. Por im vëlla, me sa dukej ishte shumë më shtiren dhe sot), janë parajsa bibliotekash të nuk zbulohet menjëherë, sepse ai është një më i ndriçuar se unë, sepse m’u përgjigj: “Ata kokën time. Sërish motivi i këngës dhe tabloja larmishme. Shkurt, një njeri që ka varësi të tillë e marrtë nisi të kjarohej, madje të lëvizte. Një proces i vazhdueshëm, si i rritjes kulturore, aq kishin një parrullë. I afroheshin njëri-tjetrit te nga leximi, heret a vonë do të shkruajë. Nuk dhe i përvojës me “zbutjen” e bishës së shkrim- puna dhe i thoshin të veshi: xhundra-bullundra, gjysmërreth burrash me kësula, të ulur këm- kisha vendosur të bëhesha shkrimtar, por një bëkryq në sofër, ndanë zjarrit të oxhakut, kokat it. Sepse shkrimi është një bishëz e egër dhe ti a flasim kundra?”. Kjo përgjigje më bëri edhe ditë (duhet të kem qenë në klasën e gjashtë), duhet t’i avitesh me ëmbëlsinë e zbutësit, nëse më shumë konfuz, dhe nuk guxova ta pyes më; e të cilëve projektoheshin në murin kundruall më doli krejt papritur e solemnisht pohimi. - A nën dritën e butë të dy llampave me vajguri, do të të shërbeje me bindje e besnikëri. im vëlla i ishte kthyer gjuajtjeve të topit për mur ke menduar se çfarë do të bëhesh në jetë mor (vijon në faqen 13)
cyan magenta yelloë black 13 14 - MMarsars 20182019 nr. 155
Qëllimi i këtij projekti me tre vëllime, “Letërsia dhe procesi letrar në shekullin XX”, që shkon mbi 1000 faqe, shtrihet dhe përtej auditorit të studentëve, ngase synon një lexim të gjerë, intelektual, për gjithkënd që interesohet për letërsinë moderne të shekullit XX. intervistë AGRON TUFA: Historia e letërsisë Kurrë nuk kam thënë se Dibra Lexuesit nuk duhet t’i të brendshëm. Këto romane përbëjnë sagën e ime ishte një vend ideal. As i dorëzohesh, por t’i imponohesh pjekjes në ag të burrërimit dhe ankthin se diç e keqe, e pabesë do të ndodhë me ta. Është një mirë, as i keq. Ishte një vend me cilësi e veprave që shkruan. frikë që dhe i irriton, dhe i rebelon; një frikë vuajtje. Një trekëndësh Bermude Lexuesi duhet “magjepsur” e ngjashme si ankthi prej kastrimit. Ndërsa ro- i komunizmit shqiptar. Sigurisht me atë çfarë e mban gjallë, mani “Tenxherja” po, është një sagë familjare dhe është shkruar si larje hesapesh me shumë është tjetër të flasësh për traditën, duhet tërhequr me magjinë e reminishenca që vinin prej së kaluarës. Ai ka virtytet, zgjuarsinë, me të cilën letërsisë së mirë, ku ai të gjejë mjaft nota biografike. Është shkruar vetëm për Dibra ka krijuar një identitet të veten, jetën e vet shpirtërore e të hequr qafe një ëndërr të ankthshme, që veçantë, por mos harrojmë: ishte përsëritej thuajse e njëjtë ndër vite, sikur donte mendore, dilemat dhe dëshirat që të më shoqëronte për gjithë jetën. Këtë quaj një realitet persekutues. Me plot e bëjnë të ngrihet nga banaliteti “larje hesapesh”. “Mërkuna e zezë”, është një njerëz të ligj, përndjekës, që më i përditshmërisë. Lexuesit duhet roman që s’ka lidhje më me realitetet komu- mësuan të njoh, para së gjithash, t’i ofrosh librin që atë e madhon, niste, por me fanatizmat dhe frymën autoritare të sektit, cilado qofshin sektet fanatike, fetare, mungesën e zemërgjerësisë, e bën të meditojë e të trandet femërore, mashkullore, politike etj. vogëlsitë, fanatizmin absurd thellësisht, të shkundet, të politik, servilizmin, pabesinë… preket e të zgjohet nga përtacia Gjatë një gjysmë shekulli diktaturë shkrim- tarët shqiptarë lanë pa përjetuar në veprat e shpirtërore. Duhet t’i ngacmosh tyre gjithë frymën tragjike të epokës, duke (vijon nga faqja 13) sedrën. Diç të ngjashme me atë u modeluar tërësisht pas “romantikës” rozë, -Të ikim pak në kohë, pse keni zgjedhur të që thotë një personazh i Orhan që diktonte dogma zyrtare. A nuk ju duket jetoni këtu? Në Shqipëri, në Tiranë…e rrallë absurde kjo, të cilën duhet ta sqarojë historia Pamuk: “Sesi një ditë lexova një e letërsisë sonë? Kush duhej t’i përjetonte, po të shohësh se si në këto 30 vite liri të libër, që e ndryshoi tërë jetën gjithë (pothuaj shkrimtarët e artistët) jetojnë nëse shkrimtari jo? në kryeqytet, kanë braktisur qytetet e lindjes. time” A.T: Historia e letërsisë sonë më mirë të mos shkruhet njëherë. Sepse është e sigurtë që do të manipulohet, cilidoqoftë kriteri, qasja, A.T: Nuk është çështje zgjedhjeje. Është më parë nga varfëria dhe emigrimi. Nuk vuan përfundimtar ka hëngër mesatarisht nga 6 muaj metoda. Dhe atë nuk duhet ta shkruajnë duar çështje infrastrukture: puna, mundësitë, për mbijetesë ushqimore, por nga lumpenizimi, lexime e shënime intensive rreth një autori. Ide- të pista. Gjithsesi ai do ishte një tekst kryesisht kushtëzimi pastaj, pas krijimit të familjes, etj. papunësia, varfëria, mungesa e perspektivës. Me ja ka qenë që të kishte një tekst me tre vëllime Në fund të ciklit 7 vjeçar të studimeve të mia në me karakter shkollor/universitar. Një tekst aka- se e mbajnë veten gjallë ato banorë? Me çfarë për ta njohur letërsinë e huaj të shek. XX në demik. Duart e përlyera rrinë gati ta bëjnë edhe Rusi (1994-2001), kisha mundësitë të mos kthe- shpresash? Dibra është një vend i izoluar, si më frymën e saj, në proces e rrjedhë, nga zanafilla hesha në Shqipëri. Kisha një vend pedagogu në këtë ndotje të fundit. Ja pse nuk më shqetëson parë. I pasur në prodhime e burime, por krejt e modernizmit (simbolizmi), e avangadës dhe mungesa e një Historie të Letërsisë. Ne kemi katedrën e Europës Juglindore ku jepej gjuhë, pa mundësi t’i konvertojë ato në mirëqenie. postmodernizmit. Tre paradigma artistike, që gati 30 vjet pas rënies së komunizmit dhe nuk folklor e letërsi shqipe në Institutin e Mard- Një popull i keqpërdorur nga politikanë lokalë përfshijnë krejt shekullin XX. Vëllimi i tretë do është hartuar një antologji për poezinë apo hënieve Ndërkombëtare (MGIMO, Moskë). U e qëndrorë, të cilët i shëmbëllejnë një bande të jetë antologji me manifeste, traktate, frag- prozën shqipe. Rënia e ideologjisë totalitare ktheva në atdhe, si shumëkush tjetër, besoj, fantazmagorike: është krijuar një marrëdhënie mente poemash, novelash, tregime, poezi, dra- komuniste, nuk shërbeu dot si një kufi i qartë i ngarkuar me ëndrra, besim e shpresa për të shitje-blerje midis popullit dhe politikanëve, çka ma – si një pasqyrë e shkrimtarëve dhe poetëve i kriterit të lirisë artistike, që ndan dy epoka. dhënë më të mirën që mendoja se di të bëj. Kjo ka çuar në një alienim ekstrem të njerëzisë, e nga letërsitë e ndryshme moderne të kulturave Kihet dëshirë që gjërat edhe në letërsi të për- ka ndodhur gjithmonë, që nga fillimi i shekullit cila përpiqet të mbijetojë... kombëtare të Europës dhe Amerikës e më gjerë. lyhen, të përzihen, të llangosen e të zhyhen XX, deri në fund të Luftës së Dytë Botërore: Kam menduar se me këtë projekt plotësohet në emër të “vazhdimësisë”, të “organicitetit”. intelektuali që kthehet të shërbejë natyrshëm Nga një poezi e fundit e juaja, me nënsh- një boshllëk tradicional për këtë lëndë, e cila Sikur asgjë nuk ka ndodhur. Sikur çdo gjë vijon në vendin e vet. Se, ç’kuptim ka? Pse e more krimin Prishtinë, 2018 ndajmë vargjet: Koha në vitet e diktaturës reduktohej nga 2 deri në udhën e vet normale. Stop! Këto dokrra nuk gjithë atë shkollim? Ndjej se dhe unë i përkas e mahnisë mbaroi…/dhe flaka që digjet, nuk 4 autorë (Gorki, Majakovski, më vonë dhe i gëlltit më kush. Dhe kjo alibi, kjo apologji, një kategorie të tillë. Do duket pak si patetike, djeg... Reflektimi? Po mendojmë mbi disa pro- Fadajev, Furmanov), të gjithë të socrealizmit bëhet për të legjitimuar socrealistët. Vërtet që por nuk di si ta formuloj ndryshe, përveçse cese, ide e vlera që vijnë bashkë me kulturën sovjet. Në vitet ’80-të u shtuan dhe Bertold periudhat letrare nuk kanë “dyer”, që hapen kështu: nuk është se na tradhëtuan ëndrrat, masive, modernitetin… Brehti e Hajnrih Bëli. Sigurisht, gjatë viteve e mbyllen prerazi, duke futur dikë brenda e na tradhëtoi realiteti. Realiteti shqiptar është A.T: Similituda që e mban këtë poezi është ’70 – ‘80 ka pasur leksione speciale dhe kurse duke lënë dikë jashtë, por kurrë, kurrësesi nuk një gjë e tmerrshme, e pistë, mosmirënjohëse. shumë e ndërlikuar dhe unë jam i pafuqishëm për letërsinë “dekadente borgjeze”, është folur mund të barabitësh si të njëllojtë një vetëdije Edhe pas kaq vitesh, shohim se nuk shterr së të shpik një gjuhë tjetër, që të mund të rival- dhe për Xhojsin, Kafkën, Prustin, Kamynë e krijuese që hyri e lirë në letërsi, me një vetëdije gurgulluari jashtë e keqja. Do thoja, një realitet izonte vetë poezinë. Referencat dhe asocia- Sartrin, por si, për demonë e përbindësha. Ideja të cenzuruar e vetëcenzuruar në përshtatje me i “zgavruar”. Dhe çdo zgavër është e mbushur cionet janë nga shkurrja e famshme biblike që ime ka qenë që, me shqyrtimin e krijimtarisë së dogmën ideologjike, së cilës i është përshtat- me helm, të depozituar ndër breza, kohëra e digjet, e s’mbaron së djeguri, e cila i shfaqet mbi 20 autorëve (modernistë, avanguardistëm, ur dhe i ka dhënë haraçin. Prandaj e them tradita. Nuk është pra, se na kanë tradhëtuar profetit Moisi në kullotë. Pra është një zjarr postmodernistë), ta vë studentin shqiptar në të prapë: mirë që nuk është shkruar një Histori e ëndrrat. Janë po ata. Dhe unë po ai: realiteti që flakëron, por nuk i djeg degët e shkurres. njëjtat pozita komode, sikur ai të ishte natyr- Letërsisë, se përsëri do të thirreshin kumbarët shqiptar do sforcim e përpjekje të madhe të Ajo është një formë e shfaqjes së Zotit dhe shëm, në çdocilin auditor të universiteteve të e kumbareshat, xhaxhot e byrazerët, nunat e ndryshojë, do aleancë njerëzish të dituar e Moisiu grishet përmes asaj flake të çuditshme Romës, Berlinit, Parisit apo Nju-Jorkut. Por ndrikullat që i prekin thuajse të gjitha punët, idealistë. Do solidaritet. Dhe ndonëse jetojmë të avitet për të hyrë në lidhje me Hyjin. Poezia qëllimi i këtij projekti me tre vëllime, që shkon duke i ndotur ato. Le të presim them dhe nja në një nga fazat më dëshpëruese, që nga koha ime shenjon procesin e desakralizimit total, e mbi 1000 faqe, shtrihet dhe përtej auditorit të 20 a 30 vjet të tjera... dhe le t’i bëjnë këto e diktaturës, edhe pse shumica e shqiptarëve zbrazjes së shenjave nga kuptimet e tyre, e zh- studentëve, ngase synon një lexim të gjerë, detyra të tjerë njerëz, të shpëlarë nga zgjyra ka ikur e në mendje ka të ikë, prapë mendoj vlerësimit dhe inflacionit të fjalës si taksonomi intelektual, për gjithkënd që interesohet për e shijes, koniukturat, hatëret e tarafet. Ne e se ky vend do të ndryshojë për mirë, për të ligjërimi, e alienimit gazmor e argëtues të letërsinë moderne të shekullit XX. kemi humbur besimin. Dhe akoma më keq: kapur ritmin e vet të natyrshëm, pavarësisht Babilonit të ri bashkëkohor, rrjedhimisht, dhe kemi humbur respektin për punën e tjetrit. gjithë katalogut rekord të veseve e skrupujve e blasfemive të reja. Kam përshtypjen se rrëfimi i “sagave” Dallojmë veç të zezën tek përpjekja e tjetrit. politike, historikë e shoqërorë. Dhe besoj se familjare nën trysninë e diktaturës ka kaluar E nëse nuk ka të zezë, e nxijmë vetë më zi se ka shumë shqiptarë që mendojnë se ky vend A mund të flitet, sidomos nga një shkrimtar tek ne nëpër një proces të shumëllojshëm kukudhi. Kam shkruar dhe më parë në lidhje mund e duhet të mbërrijë përputhjen e nivelit si ju, se në cilën fazë të krijimtarisë e vendos shkrimi. Mbaj parasysh tri romanet tuaja si me mungesën e përjetimit të realitetetit të të natyrës dhe klimës që ka me nivelin e ndërg- veten? “Mërkuna e zezë”, “Tenxherja” mbyllur me vërtetë në Shqipëri për gjysëm shekulli. Pra, jegjes njerëzore. Ideale, sigurisht, do të ishte A.T: Mendoj se po. Por fazat nuk zgjasin “Thembra e akcilit” që përballet me mitin letërsie shqipe për gjysëm shekulli ka fshehur të jetoje në vendlindje. Atë e kam shtyrë si me vite. Mendoj se është diçka tjetër dhe kjo urban, mbetjet nga totalitarizmi, njerëz me krimin dhe kufomat e krimit. Ka fshehur gjithç- projekt, ndoshta për të kaluar pleqërinë. është fryma e një radhe veprash, në të cilën delire e paranoja. Larje hesapesh e keni qua- ka, për t’i mbushur fletët e saj me hipokrizinë ke përmbushur disa ideale artistike e estetike. jtur, por pse kjo sagë? më të ndyrë të planetit. Idile socrealiste. Shtir- Çfarë ka mbetur nga Dibra jote, vendlindja? Unë e konsideroj veten në prag të një faze të A.T: Jo gjithmonë. Katër romane të mi “Du- je. Propagandë servile. Kjo bëri që të vdesë A.T: Thuajse asgjë. Por kurrë nuk kam thënë dytë tashmë, me idenë se ka, në dashtë Zoti, eli”, “Fabula rasa”, “Tenxherja” dhe “Gurit gjuha e natyrshme e shkrimtarit. Pak role se Dibra ime ishte një vend ideal. As i mirë, as një fazë të tretë, të fundit. të varrit ia rrëfej” janë romane të shkruar me episodike qëndrese pati dhe ndëshkimi për i keq. Ishte një vend vuajtje. Një trekëndësh regjistra stilstikë krejt të ndryshëm. Ajo që kanë ta qe inkuizicionist. Nuk flasim për ndonjë Bermude i komunizmit shqiptar. Sigurisht është Është një punë voluminoze dhe impenjative të përbashkët janë realet e kushtëzuara të dik- përjashtim, që përforcon rregullin. Por kishte tjetër të flasësh për traditën, virtytet, zgjuarsinë, çfarë keni bërë me monografinë “Letërsia dhe taturës. Protagonistët janë përherë në kërkim shkrimtarë shqiptarë jashtë Shqipëria, që nuk me të cilën Dibra ka krijuar një identitet të procesi letrar në shekullin XX”, ku po përgatite- të personalitetit të tyre në përditshmërinë e luajtën rolin e palaços. Vepra e Camajt, për veçantë, por mos harrojmë: ishte një realitet ni edhe për dy volume të tjera. Kur institucionet totalitare. Shumica janë në kapërcyellin e shembull, apo “Libri i burgut” i Arshi Pipës. E persekutues. Me plot njerëz të ligj, përndjekës, përgjegjëse ende nuk kanë nisur procesin e adoleshencës dhe e ndjejnë se personaliteti letërsia në kohë të zeza, kërkon kurajë, burrni, që më mësuan të njoh, para së gjithash, mung- shkrimit të historisë letrare, pse një nisme e i tyre kërcënohet nga makina shtypëse: para vetëdije flijimi, madje më shumë se çdo fushë esën e zemërgjerësisë, vogëlsitë, fanatizmin juaja, çfarë varianti parashtron ky botim? tyre zbulohet tërë lemeri njëfarë farë fuqie e tjetër. Por pikërisht kur Ora e letërsisë shqipe absurd politik, servilizmin, pabesinë, në një A.T: Po, por kjo është një punë e dre- errët, e epërme, që merr trajta satanike. Dhe kërkonte burra për qëndresë, nga ata, që letër- kohë kur varfëria ishte shokuese, kushtet e jetës jtpërdrejtë, shumëvjeçare, me auditorin e si e tillë përjetohet. Ajo fuqi zhduk fshin, rraf- sisë nuk i kanë munguar në të gjitha vendet tepër të rënda dhe shpresat nuk ekzistonin në Letërsisë në Fakultetin Filologjik të Tiranës. shon, nivelon, deri në tjetërsim e shpërfytyrim dhe kohët, letërsia shqipe pati burrecër. Ajo horizont. Dibra ishte një vend skllav, e tëra Janë leksione të përgatitura ngadalë, ngeshëm, këndet e personalitetit, siç ndodh me shumë thjesht u zhburrnua. S’kam pse flas më qartë. bujkrobëri komuniste me feudalët e kuq lokalë. përgjatë 15 vjetësh, jo në stilin e thatë të prej tyre që rebelohen dhe kërkojnë të mbro- Flasin tekstet e pambarim, librat, me të cilat sot Tani ekziston një Dibër tjetër, e përçudnuar si leksioneve pedante. Përgatitja e çdo leksioni jnë të pakompromentueshëm thelbin e tyre mund të ngresh një piramidë gjigande turpi. 14 - Mars 2018 nr. nr. MMarsars 2019 - 15 155 155
Qëllimi i këtij projekti me tre vëllime, “Letërsia dhe procesi letrar në shekullin XX”, që shkon mbi Lexuesi duhet “magjepsur” me atë çfarë e mban gjallë, duhet tërhequr me magjinë e 1000 faqe, shtrihet dhe përtej auditorit të studentëve, ngase synon një lexim të gjerë, intelektual, letërsisë së mirë, ku ai të gjejë veten, jetën e vet shpirtërore e mendore, dilemat dhe për gjithkënd që interesohet për letërsinë moderne të shekullit XX. intervistë dëshirat që e bëjnë të ngrihet nga banaliteti i përditshmërisë. AGRON TUFA: Historia e letërsisë sonë më mirë të mos shkruhet njëherë Kurrë nuk kam thënë se Dibra Lexuesit nuk duhet t’i të brendshëm. Këto romane përbëjnë sagën e ...Tani ekziston një Dibër tjetër, politikan, aktor, pensionist, etj. Romane e fluks botimesh të reja mbi komunizmin, dësh- ime ishte një vend ideal. As i dorëzohesh, por t’i imponohesh pjekjes në ag të burrërimit dhe ankthin se diç e përçudnuar si më parë nga poezi të autorëve që nuk e kapërcenin niv- mi e rrëfime…A ka kujtesë të mjaftueshme e keqe, e pabesë do të ndodhë me ta. Është një elin e vetëshprehjes. Në një kakofoni të tillë, sipas jush? mirë, as i keq. Ishte një vend me cilësi e veprave që shkruan. frikë që dhe i irriton, dhe i rebelon; një frikë varfëria dhe emigrimi. Nuk vuan shtëpitë-shtypshkronja botuese u sollën si çdo A.T: Është bërë një punë e madhe nga In- vuajtje. Një trekëndësh Bermude Lexuesi duhet “magjepsur” e ngjashme si ankthi prej kastrimit. Ndërsa ro- për mbijetesë ushqimore, por nga lloj i rëndomtë tregu, duke bërë preventivin e stituti i Studimeve të Krimeve dhe Pasojave të i komunizmit shqiptar. Sigurisht me atë çfarë e mban gjallë, mani “Tenxherja” po, është një sagë familjare lumpenizimi, papunësia, varfëria, librit, pa e vrarë mendjen se çfarë vlere ka ai. Komunizmit që drejtoj unë me botimin e këtij dhe është shkruar si larje hesapesh me shumë Me kohë vendin e parë e zuri letërsia maso- zhanri. Janë studime shkencore tematike e është tjetër të flasësh për traditën, duhet tërhequr me magjinë e reminishenca që vinin prej së kaluarës. Ai ka mungesa e perspektivës. Me se e vike, përkthimet e këtij zhanri (romanit rozë, i monografike të bazuara mbi arkivat, që eviden- virtytet, zgjuarsinë, me të cilën letërsisë së mirë, ku ai të gjejë mjaft nota biografike. Është shkruar vetëm për mbajnë veten gjallë ato banorë? damave, thriller, dedektiv, mistik, erotik, kon- tojnë harta krimi e gjenocidi. Janë mbi 100 tituj Dibra ka krijuar një identitet të veten, jetën e vet shpirtërore e të hequr qafe një ëndërr të ankthshme, që Me çfarë shpresash? Dibra është jukturoro-politik, etj), një zhanër që asnjëherë librash memuaristikë të qytetarëve që provuan veçantë, por mos harrojmë: ishte përsëritej thuajse e njëjtë ndër vite, sikur donte nuk është konsideruar si letërsi, se njëmend burgjet dhe internimet. Disa qindra të tjerë që mendore, dilemat dhe dëshirat që të më shoqëronte për gjithë jetën. Këtë quaj një vend i izoluar, si më parë. I nuk është. Po me kohë iu bashkangjitën edhe kanë mbijetuar i kemi marrë në rrëfime audio- një realitet persekutues. Me plot e bëjnë të ngrihet nga banaliteti “larje hesapesh”. “Mërkuna e zezë”, është një pasur në prodhime e burime, por produktet e letërsisë masovike shqiptare, edhe vizuale dhe po botohen të zbardhura nga Lul- njerëz të ligj, përndjekës, që më i përditshmërisë. Lexuesit duhet roman që s’ka lidhje më me realitetet komu- krejt pa mundësi t’i konvertojë ato duke u konsideruar si fjala e fundit e letër- jeta Lleshanaku në një kolanë që quhet “Zërat e mësuan të njoh, para së gjithash, t’i ofrosh librin që atë e madhon, niste, por me fanatizmat dhe frymën autoritare ato në mirëqenie. Një popull i sisë, prej ndonjë burri konjuktural me mjekër kujtesës”. Ka pasur dhe më parë përpjekje dhe të sektit, cilado qofshin sektet fanatike, fetare, kombëtare. Të pakta mbeten edhe sot shtëpitë e ka edhe nga organizata të tjera, po prapë është mungesën e zemërgjerësisë, e bën të meditojë e të trandet femërore, mashkullore, politike etj. keqpërdorur nga politikanë lokalë mirëfillta botuese që mbajtën nivelin dhe qën- e pamjaftueshme. Po përpiqemi të shpëtojmë vogëlsitë, fanatizmin absurd thellësisht, të shkundet, të e qëndrorë, të cilët i shëmbëllejnë drimin e rezervuar të përzgjedhës të autorëve. kujtesën e të mbijetuarve, përgjithësisht breza politik, servilizmin, pabesinë… preket e të zgjohet nga përtacia Gjatë një gjysmë shekulli diktaturë shkrim- një bande fantazmagorike... Lexuesi e krijuesi shqiptar e ka mundësinë të të moshës së tretë, që po vdesin përditë. tarët shqiptarë lanë pa përjetuar në veprat e ballafaqohet sot me gjithë emrat e mëdhenj shpirtërore. Duhet t’i ngacmosh tyre gjithë frymën tragjike të epokës, duke Dhe pyetja që kam shtruar unë është: ç’ndodh vrasësh në letërsi pa qenë e pashmangshme në poezi e prozë. Dhe ky është një shërbim Kur në vende të tjera leximet dhe perfor- (vijon nga faqja 13) sedrën. Diç të ngjashme me atë u modeluar tërësisht pas “romantikës” rozë, me “kodin gjenetik” të një letërsie kombëtare vdekja e personazhit. Floberi volli një javë i mirë i botuesve shqiptarë. Sigurisht kjo ka mancat e tekstit poetik janë mjaft të përhapu- që ka gënjyer, mashtruar, falsifikuar, fshehur, -Të ikim pak në kohë, pse keni zgjedhur të që thotë një personazh i Orhan që diktonte dogma zyrtare. A nuk ju duket kur i dha helmin Ema Bovarisë. Përgjegjësia ndikuar për një rikuptimësim të idesë mbi ra, për t’i bërë vargjet më të arritshme, këtu absurde kjo, të cilën duhet ta sqarojë historia që ka bërë palaçon, kur duhet të merrte kujën, në art është shumë më e madhe se në jetën e letërsinë si art i fjalës. Ndikimi pastaj ka qenë i për marrëdhënien poet-publik s’ka reflektim, jetoni këtu? Në Shqipëri, në Tiranë…e rrallë Pamuk: “Sesi një ditë lexova një ç’ndodh pra me genet, me ADN-në e saj, kur ka po të shohësh se si në këto 30 vite liri të e letërsisë sonë? Kush duhej t’i përjetonte, përditshme. Nisur nga këto shpjegime, kup- ndryshëm, nga epigonizmi tek eksperimentimi dhe ishte tronditëse sondazhi në fundvitin e libër, që e ndryshoi tërë jetën nëse shkrimtari jo? folur vetëm me gjuhën e gënjeshtrës? A do t’i tohet, që zërat e persanazheve të mi janë të i kujdesshëm. Sfera e letërsisë së mirëfilltë shkuar për lexuesit shqiptar. Nuk lexohet. gjithë (pothuaj shkrimtarët e artistët) jetojnë vuajë vallë gjatë pasojat? Dhe cilat janë ato? Jo në kryeqytet, kanë braktisur qytetet e lindjes. time” A.T: Historia e letërsisë sonë më mirë të dallueshëm në masën e çlirimit të personalitetit vazhdon të elitarizohet. Autorët shqiptarë po A.T: Një peisazh letrar kombëtar, pa infras- mos shkruhet njëherë. Sepse është e sigurtë vetëm letërsia e ka këtë problem mospërjetimi të tyre prej meje. Të paktën gjatë kohës që krijojnë profilet e tyre individuale dhe mund të trukturë, si i yni, nuk të lejon të shohësh vlerat që do të manipulohet, cilidoqoftë kriteri, qasja, të turpshëm gjysëmshekullor, por edhe artet e flitet për një peizazh mjaft interesant të letërsisë e vërteta. Janë vite të gjata këto dhe gjendja A.T: Nuk është çështje zgjedhjeje. Është më parë nga varfëria dhe emigrimi. Nuk vuan përfundimtar ka hëngër mesatarisht nga 6 muaj mendoj për ta dhe shkruaj “fatin” e tyre. metoda. Dhe atë nuk duhet ta shkruajnë duar tjera. Nuk po flasim për atë epidemi kolerike shqipe bashkëkohore. Mirëpo sërish “Thembra ka ardhur duke u përkeqësuar. Infrastruktura çështje infrastrukture: puna, mundësitë, për mbijetesë ushqimore, por nga lumpenizimi, lexime e shënime intensive rreth një autori. Ide- të pista. Gjithsesi ai do ishte një tekst kryesisht që quhet film artistik shqiptar i Kinostudios e Akilit” mbetet rrjeti i shpërndarjes, i cili është letrare është sociologjia e komunikimit me lex- kushtëzimi pastaj, pas krijimit të familjes, etj. papunësia, varfëria, mungesa e perspektivës. Me ja ka qenë që të kishte një tekst me tre vëllime Për shumë arsye, këtu në Shqipëri (jo me karakter shkollor/universitar. Një tekst aka- “Shqipëria e Re”, dhe këtë fytyrë turpi e gjeni krejtësisht spontan e i gjymtuar. Instanca nga uesin. Janë revistat, periodikët, almanakët dhe Në fund të ciklit 7 vjeçar të studimeve të mia në se e mbajnë veten gjallë ato banorë? Me çfarë për ta njohur letërsinë e huaj të shek. XX në vetëm) mendohet se, shkrimtarët burra janë demik. Duart e përlyera rrinë gati ta bëjnë edhe non stop nëpër kanalet tona sot, me një mbrojt- Botuesi tek shpërndarësi dhe librashitësi nuk gazetat javore. Të gjitha këto media letrare, që Rusi (1994-2001), kisha mundësitë të mos kthe- shpresash? Dibra është një vend i izoluar, si më frymën e saj, në proces e rrjedhë, nga zanafilla më të mirë se ato, gra, duke marrë një vel këtë ndotje të fundit. Ja pse nuk më shqetëson je të veçantë shtetërore. Po për këtë kam folur, funksionon, të paktën për autorët shqiptarë. tek ne mungojnë, duhet të jepnin një dinamikë hesha në Shqipëri. Kisha një vend pedagogu në parë. I pasur në prodhime e burime, por krejt e modernizmit (simbolizmi), e avangadës dhe madhështie e rëndësie, çfarë mendimi keni, mungesa e një Historie të Letërsisë. Ne kemi sa jam ngjirur. Në fund të këtij zinxhiri, pret surrati vrarëlie të komunikimit. Ne jemi një kulturë pa revista, katedrën e Europës Juglindore ku jepej gjuhë, pa mundësi t’i konvertojë ato në mirëqenie. postmodernizmit. Tre paradigma artistike, që përse mund të ndodh kjo? gati 30 vjet pas rënies së komunizmit dhe nuk i librashtësit, i cili porosit librat me të njëjtin pa gazeta. Pa Festivale Letrare. Pa studio me folklor e letërsi shqipe në Institutin e Mard- Një popull i keqpërdorur nga politikanë lokalë përfshijnë krejt shekullin XX. Vëllimi i tretë do A.T: Unë nuk jam pjesë e atyre që mendo- është hartuar një antologji për poezinë apo Flitet ndër shkrimtarë për natyrën pothuaj tahmin, sikur zgjedh trangujt në treg. Dhe ne emisione të posaçme, që t’i kushtohen cilësisht hënieve Ndërkombëtare (MGIMO, Moskë). U e qëndrorë, të cilët i shëmbëllejnë një bande të jetë antologji me manifeste, traktate, frag- jnë kështu. E di, si shumëkush, apo ndoshta prozën shqipe. Rënia e ideologjisë totalitare autobiografike të romanit, ashtu siç ju jeni nuk na shkon mendja si autorë, se gjyqtari ynë artit letrar. As rubrika të librit. Por edhe kur ktheva në atdhe, si shumëkush tjetër, besoj, fantazmagorike: është krijuar një marrëdhënie mente poemash, novelash, tregime, poezi, dra- më mirë se një pjesë e madhe, se ka prej komuniste, nuk shërbeu dot si një kufi i qartë shprehur: “Ndërsa romani im – jam unë. suprem për ekzistencë në raft, është inteligjen- kanë qenë në ndonjë TV të madh, të kallte i ngarkuar me ëndrra, besim e shpresa për të shitje-blerje midis popullit dhe politikanëve, çka ma – si një pasqyrë e shkrimtarëve dhe poetëve kohësh një seri të studimeve “gender”, letër- i kriterit të lirisë artistike, që ndan dy epoka. Cilat janë të vërtetat e tua, që nuk u përkasin ca e librashitësit. krupën era e qokave. Pyetja është: prej çfarë dhënë më të mirën që mendoja se di të bëj. Kjo ka çuar në një alienim ekstrem të njerëzisë, e nga letërsitë e ndryshme moderne të kulturave sia feministe. Ekzistojnë kurse e programa të Kihet dëshirë që gjërat edhe në letërsi të për- gjesteve të jashtme? duarsh na serviret libri? Nga goca konjukturale, ka ndodhur gjithmonë, që nga fillimi i shekullit cila përpiqet të mbijetojë... kombëtare të Europës dhe Amerikës e më gjerë. posaçme universitare e postuniversitare që lyhen, të përzihen, të llangosen e të zhyhen A.T: Ka shumë teori mbi dobinë apo dëmin e Keni thënë: Kontrata me djallin është një nga dama të perënduara ish-hartuese akt-ek- XX, deri në fund të Luftës së Dytë Botërore: Kam menduar se me këtë projekt plotësohet trajtojnë “letërsinë feministe”, duke plotësuar në emër të “vazhdimësisë”, të “organicitetit”. madh të “autobiografizmit” në roman. Kur them metaforë e vjetër e njerëzimit, që në mënyrën spertizash. Kështu nuk ke mundësi të kuptosh intelektuali që kthehet të shërbejë natyrshëm Nga një poezi e fundit e juaja, me nënsh- një boshllëk tradicional për këtë lëndë, e cila një gjenealogji historike të “shkrimit femëror”. Sikur asgjë nuk ka ndodhur. Sikur çdo gjë vijon “romani im – jam unë”, kam parasysh atë çfarë e vet i shtrohet gjithkujt. Letërsia nuk është se i se çfarë idesh, prirjesh, tendencash e stilesh në vendin e vet. Se, ç’kuptim ka? Pse e more krimin Prishtinë, 2018 ndajmë vargjet: Koha në vitet e diktaturës reduktohej nga 2 deri në Unë mendoj se ka “problematikë femërore”, udhën e vet normale. Stop! Këto dokrra nuk kanë thënë mjeshtrit klasikë të romanit, Tolstoi zgjidh këto probleme dhe nuk përçon moral në mbizotërojnë. Nuk ke mundësi të lexosh një gjithë atë shkollim? Ndjej se dhe unë i përkas e mahnisë mbaroi…/dhe flaka që digjet, nuk 4 autorë (Gorki, Majakovski, më vonë dhe por jo letërsi për meshkuj e letërsi për femra. i gëlltit më kush. Dhe kjo alibi, kjo apologji, dhe Floberi, në lidhje me heroinat e romaneve kuptimin e drejtpërdrejtë: në kontekstualizmin shkrim recensional, cikle poetike, përkthime, një kategorie të tillë. Do duket pak si patetike, djeg... Reflektimi? Po mendojmë mbi disa pro- Fadajev, Furmanov), të gjithë të socrealizmit Për mua letërsia nuk ka seks. Ose është letërsi bëhet për të legjitimuar socrealistët. Vërtet që të tyre, Kareninë dhe Bovarinë. Po, romani e kësaj, a ka ç’të rrëfejë sot letërsia? studime, sepse mungojnë. por nuk di si ta formuloj ndryshe, përveçse cese, ide e vlera që vijnë bashkë me kulturën sovjet. Në vitet ’80-të u shtuan dhe Bertold e mirë, ose nuk është. Më duket absurde të periudhat letrare nuk kanë “dyer”, që hapen është tejmase biografik edhe kur përshkruan A.T: Letërsia ka ç’të rrëfejë gjithmonë. Tem- Kjo është shenjë e keqe. Këto lexues që fto- kështu: nuk është se na tradhëtuan ëndrrat, masive, modernitetin… Brehti e Hajnrih Bëli. Sigurisht, gjatë viteve provosh me indikator cilësinë “fëmërore” e mbyllen prerazi, duke futur dikë brenda e një qenie imagjinare që nuk ekziston në të at madhore dominuese janë po ato të lashtat: hen, që i kthejnë shpinën librit, janë kontigjenti na tradhëtoi realiteti. Realiteti shqiptar është A.T: Similituda që e mban këtë poezi është ’70 – ‘80 ka pasur leksione speciale dhe kurse apo “mashkullore” të letërsisë. As nisur nga duke lënë dikë jashtë, por kurrë, kurrësesi nuk vërtetë, edhe kur ndërtohet si monolog i ndon- kthimi i heroit në shtëpi, tema e labirinthit, i nesërm i rekrutimit në turma demagogjike, një gjë e tmerrshme, e pistë, mosmirënjohëse. shumë e ndërlikuar dhe unë jam i pafuqishëm për letërsinë “dekadente borgjeze”, është folur ndjeshmëritë “feminile” apo “mashkullore” mund të barabitësh si të njëllojtë një vetëdije jë sendi, ngjyre apo peme. Ky “biografizëm” ndërmarrja e pamundur dhe kontrata me djal- që shoqëria të kridhet në horizonte totalitare. Edhe pas kaq vitesh, shohim se nuk shterr së të shpik një gjuhë tjetër, që të mund të rival- dhe për Xhojsin, Kafkën, Prustin, Kamynë e nuk rezulton kjo. Jurij Lotman, një ndër semiot- krijuese që hyri e lirë në letërsi, me një vetëdije është i pashmangshëm, përderisa jemi qenie lin. Sigurisht, ka dhe tema të tjera. Shoqëria e gurgulluari jashtë e keqja. Do thoja, një realitet izonte vetë poezinë. Referencat dhe asocia- Sartrin, por si, për demonë e përbindësha. Ideja icienët më të mëdhenj, krahason në një studim të cenzuruar e vetëcenzuruar në përshtatje me antropomorfe, por nuk mund të bëhet çelës, sotme shqiptare është e kapërthyer me të gjitha Si duhet t’i dorëzohesh lexuesit, a e mendoni? i “zgavruar”. Dhe çdo zgavër është e mbushur cionet janë nga shkurrja e famshme biblike që ime ka qenë që, me shqyrtimin e krijimtarisë së ndjeshmëritë “feminile” dhe “mashkullore” të dogmën ideologjike, së cilës i është përshtat- madje çelës i vetëm shpjegimi e kuptimi për problemet e këtyre variacioneve tematike. A.T: Lexuesit nuk duhet t’i dorëzohesh, me helm, të depozituar ndër breza, kohëra e digjet, e s’mbaron së djeguri, e cila i shfaqet mbi 20 autorëve (modernistë, avanguardistëm, dy poetëve rusë – Marina Cvjetajevës dhe Boris ur dhe i ka dhënë haraçin. Prandaj e them veprën. Kam bindjen se letërsia e mirë duhet Letësia nuk bën moral, sepse morali është gjë por t’i imponohesh me cilësi e veprave që tradita. Nuk është pra, se na kanë tradhëtuar profetit Moisi në kullotë. Pra është një zjarr postmodernistë), ta vë studentin shqiptar në të Pasternakut. Dhe e dini përfundimin e studimit? prapë: mirë që nuk është shkruar një Histori e të ushqehet nga imagjinata. Trilli artistik e trashë. Letërsia e mirë fsheh një apel, që ta shkruan. Kurrë nuk ka ngjarë në historinë e ëndrrat. Janë po ata. Dhe unë po ai: realiteti që flakëron, por nuk i djeg degët e shkurres. njëjtat pozita komode, sikur ai të ishte natyr- Lotmani argumenton ndjeshmërinë e spikatur Letërsisë, se përsëri do të thirreshin kumbarët modelon një botë të vërtetash artistike, ndërsa pëshpërit, si një urdhër i brendshëm, në një letërsisë, që poetët e shkrimtarët t’i dorëzohen shqiptar do sforcim e përpjekje të madhe të Ajo është një formë e shfaqjes së Zotit dhe shëm, në çdocilin auditor të universiteteve të burrërore të poezisë së Cvjetajevës, sikundërse e kumbareshat, xhaxhot e byrazerët, nunat e biografizmi e ul vlerën letrare të veprës. I jep vesh ende të pazbuluar: “Bëhu si unë!” masës së lexuesit. Lexuesi duhet “magjepsur” ndryshojë, do aleancë njerëzish të dituar e Moisiu grishet përmes asaj flake të çuditshme Romës, Berlinit, Parisit apo Nju-Jorkut. Por ndjeshmërinë tejet femërore të poezisë së Pas- ndrikullat që i prekin thuajse të gjitha punët, vlerë reportazhi apo fejtoni artistik. Gjyqi për me atë çfarë e mban gjallë, duhet tërhequr me idealistë. Do solidaritet. Dhe ndonëse jetojmë të avitet për të hyrë në lidhje me Hyjin. Poezia qëllimi i këtij projekti me tre vëllime, që shkon ternakut. E them edhe njëherë: letërsia e mirë duke i ndotur ato. Le të presim them dhe nja një roman nuk shtrohet nëse ka gënjyer autori, Ndërkohë mbani pozicionin e Drejtorit në magjinë e letërsisë së mirë, ku ai të gjejë veten, në një nga fazat më dëshpëruese, që nga koha ime shenjon procesin e desakralizimit total, e mbi 1000 faqe, shtrihet dhe përtej auditorit të nuk ka seks, d.m.th, gjini. 20 a 30 vjet të tjera... dhe le t’i bëjnë këto nëse i ka mbetur besnik një realiteti të caktuar. Institutin e Studimeve për Krimet dhe Pasojat jetën e vet shpirtërore e mendore, dilemat dhe e diktaturës, edhe pse shumica e shqiptarëve zbrazjes së shenjave nga kuptimet e tyre, e zh- studentëve, ngase synon një lexim të gjerë, detyra të tjerë njerëz, të shpëlarë nga zgjyra Këto punë i përmbush zhanri i memuaristikës. Cila është gjendja juaj mendore kur nisni e Komunizmit, angazhim dimensional –politik dëshirat që e bëjnë të ngrihet nga banaliteti ka ikur e në mendje ka të ikë, prapë mendoj vlerësimit dhe inflacionit të fjalës si taksonomi intelektual, për gjithkënd që interesohet për e shijes, koniukturat, hatëret e tarafet. Ne e Romani është projeksion i imagjinatës mbi të të shkruani? e qytetar. Përveçse ngjarjeve tronditëse, çfarë i përditshmërisë. Lexuesit duhet t’i ofrosh se ky vend do të ndryshojë për mirë, për të ligjërimi, e alienimit gazmor e argëtues të letërsinë moderne të shekullit XX. kemi humbur besimin. Dhe akoma më keq: vërteta të brendshme, përmes “gënjeshtrave” A.T: Pasiguria dhe dëshira. Cila do të fitojë? ju shqetëson në këtë ndërgjegje sot? librin që atë e madhon, e bën të meditojë e kapur ritmin e vet të natyrshëm, pavarësisht Babilonit të ri bashkëkohor, rrjedhimisht, dhe kemi humbur respektin për punën e tjetrit. sa më të guximshme, gënjeshtrave të “vërteta”. Varet nga koha. Shpesh mungesa e kohës. A.T: Më shqetëson shurdhëria e politikës, të trandet thellësisht, të shkundet, të preket e gjithë katalogut rekord të veseve e skrupujve e blasfemive të reja. Kam përshtypjen se rrëfimi i “sagave” Dallojmë veç të zezën tek përpjekja e tjetrit. Alarmi i agjendës rrënon gjithçka. Madje për parlamentit, komisioneve parlamentare dhe të zgjohet nga përtacia shpirtërore. Duhet t’i politike, historikë e shoqërorë. Dhe besoj se familjare nën trysninë e diktaturës ka kaluar E nëse nuk ka të zezë, e nxijmë vetë më zi se A mund të kemi një lexim “të fshehtë” vite të tëra në jetën time, tash dhjetë vjet, instancat e drejtësisë për të mos e ndëshkuar lig- ngacmosh sedrën. Diç të ngjashme me atë që ka shumë shqiptarë që mendojnë se ky vend A mund të flitet, sidomos nga një shkrimtar tek ne nëpër një proces të shumëllojshëm kukudhi. Kam shkruar dhe më parë në lidhje të historive që shkruani, si i dëgjoni zërat e ndoshta, mbizotëron alarmi dhe agjenda. jërisht krimin komunist. Më shqetëson tejngopja thotë një personazh i Orhan Pamuk: “Sesi një mund e duhet të mbërrijë përputhjen e nivelit si ju, se në cilën fazë të krijimtarisë e vendos shkrimi. Mbaj parasysh tri romanet tuaja si me mungesën e përjetimit të realitetetit të personazheve? Është luks të kesh një kohë të pahelmatisur nga e institucioneve qëndrore të shtetit me ish-Sig- ditë lexova një libër, që e ndryshoi tërë jetën të natyrës dhe klimës që ka me nivelin e ndërg- veten? “Mërkuna e zezë”, “Tenxherja” mbyllur me vërtetë në Shqipëri për gjysëm shekulli. Pra, A.T: Nuk besoj se i vë vetes një detyrë të radha e pafund e detyrimeve që të presin. Hija urimsa, një situatë flagrante kur shteti po drejto- time” (“Jeta e re”). A ka mundësi t’i ofrosh një jegjes njerëzore. Ideale, sigurisht, do të ishte A.T: Mendoj se po. Por fazat nuk zgjasin “Thembra e akcilit” që përballet me mitin letërsie shqipe për gjysëm shekulli ka fshehur tillë kur shkruaj. Përpiqem që historia që rrëfej e detyrimeve e bën të pamundur të shkruarit. het nga ish-Sigurimsat. E shkuara pasqyrohet në libër të tillë? Do të ishe fatale t’i dorëzoheshe të jetoje në vendlindje. Atë e kam shtyrë si me vite. Mendoj se është diçka tjetër dhe kjo urban, mbetjet nga totalitarizmi, njerëz me krimin dhe kufomat e krimit. Ka fshehur gjithç- të më përfshijë vetë në radhë të parë dhe të të sotmen: bashkëpunimi i ish-Sigurimsave me shijes së masës. Do të përfundonim në një projekt, ndoshta për të kaluar pleqërinë. është fryma e një radhe veprash, në të cilën delire e paranoja. Larje hesapesh e keni qua- ka, për t’i mbushur fletët e saj me hipokrizinë mos jetë e deshifrueshme, e parashikueshme Keni ndonjë shkrim të hershëm që nuk e qarqet e ndryshme të mafies shtetërore. Ata i ke letërsi kitch-i. Nuk i është dorëzuar Pushkini, ke përmbushur disa ideale artistike e estetike. jtur, por pse kjo sagë? më të ndyrë të planetit. Idile socrealiste. Shtir- në asnjë moment. Të mos ia qëllojë lexuesi, se keni botuar kurrë? në Parlament, në Policinë e shtetit, në SHISH, Dostojevski, Çehovi, Hygoi, Prusti apo Kafka Çfarë ka mbetur nga Dibra jote, vendlindja? Unë e konsideroj veten në prag të një faze të A.T: Jo gjithmonë. Katër romane të mi “Du- je. Propagandë servile. Kjo bëri që të vdesë çfarë pritet në faqen tjetër. Përftohet vetvetiu A.T: Disa dhjetra poezi, ca tregime dhe në Prokurori etj. Madje dhe vetingu bëhet nga nivelit të lexuesit, por ata e kanë ngritur lexues- A.T: Thuajse asgjë. Por kurrë nuk kam thënë dytë tashmë, me idenë se ka, në dashtë Zoti, eli”, “Fabula rasa”, “Tenxherja” dhe “Gurit gjuha e natyrshme e shkrimtarit. Pak role njëfarë thellësie, pa e rënduar dhe sofistikuar shumë fillime romanesh, tregimesh e novelash. duart e tyre të ndyra, nga po ata ish-oficerë in në nivelin e tyre. Gjithmonë është fjala për se Dibra ime ishte një vend ideal. As i mirë, as një fazë të tretë, të fundit. të varrit ia rrëfej” janë romane të shkruar me episodike qëndrese pati dhe ndëshkimi për tekstin me “dijet” apo “filozofimet”. Përpiqem operativë të ish-Sigurimit. Shqetësuese është lexuesin elitar, i cili është thuajse bashkautor i keq. Ishte një vend vuajtje. Një trekëndësh regjistra stilstikë krejt të ndryshëm. Ajo që kanë ta qe inkuizicionist. Nuk flasim për ndonjë t’i jap lirshmëri personazhit, ta lë atë të veprojë Çfarë pasojash mendoni se, ka lënë tranzi- gjendja e kurrikulave mësimore në shkolla e me shkrimtarin në aktin e leximit. Bermude i komunizmit shqiptar. Sigurisht është Është një punë voluminoze dhe impenjative të përbashkët janë realet e kushtëzuara të dik- përjashtim, që përforcon rregullin. Por kishte e të sillet me lirinë që ka dhe kufizimet që ka. cioni nga regjimi komunist, qoftë në temë por universitete. Shqipëria ka probleme të rënda tjetër të flasësh për traditën, virtytet, zgjuarsinë, çfarë keni bërë me monografinë “Letërsia dhe taturës. Protagonistët janë përherë në kërkim shkrimtarë shqiptarë jashtë Shqipëria, që nuk Të jetojë. Pa sforco. Ato flasin me veten dhe edhe në formë? me ndarjen nga trashëgimia komuniste. Mun- Së fundi, nëse ju mund të jepni disa këshilla me të cilën Dibra ka krijuar një identitet të procesi letrar në shekullin XX”, ku po përgatite- të personalitetit të tyre në përditshmërinë e luajtën rolin e palaços. Vepra e Camajt, për të tjerët, reagojnë, gjithmonë në përputhje me A.T: Në letërsi vërshoi një liri kaotike. gon ndjeshmëria dhe mirëkuptimi për ta bërë për autorët që aspirojnë, cilat mund të ishin? veçantë, por mos harrojmë: ishte një realitet ni edhe për dy volume të tjera. Kur institucionet totalitare. Shumica janë në kapërcyellin e shembull, apo “Libri i burgut” i Arshi Pipës. E identitetin që kanë. Gënjejnë, ngrehin rreng- U dynd një pluhurnajë e madhe kulturore. këtë ndarje. Shqipëria ka nevojë të zbatojë një A.T: Të lexojnë shumë e vazhdimisht. Të persekutues. Me plot njerëz të ligj, përndjekës, përgjegjëse ende nuk kanë nisur procesin e adoleshencës dhe e ndjejnë se personaliteti letërsia në kohë të zeza, kërkon kurajë, burrni, je, thurin plane e shpresa, njësoj si çdo njeri Gjithkush që pati mundësinë financiare të Platformë Kombëtare të Dekomunistizimit dhe njohin mirë mjeshtërit. E të gjitha traditave. Të që më mësuan të njoh, para së gjithash, mung- shkrimit të historisë letrare, pse një nisme e i tyre kërcënohet nga makina shtypëse: para vetëdije flijimi, madje më shumë se çdo fushë normal në botën e madhe të vërtetë. Dhe të botojë apo të gjejë sponsorizim, botoi librin jo të riciklojë këto mbetje toksike sigurimsash ushtrojnë stilin e tyre duke fshirë e grisur sa më esën e zemërgjerësisë, vogëlsitë, fanatizmin juaja, çfarë varianti parashtron ky botim? tyre zbulohet tërë lemeri njëfarë farë fuqie e tjetër. Por pikërisht kur Ora e letërsisë shqipe vdesin besueshëm. Nuk mund ta vdesësh kot, e tij. Vërshuan rrëfimet e gjithëfarë lloji: libra në krye të institucioneve. Ata nuk e kanë më shumë. Të shkruajnë “për vete”, pa llogaritur absurd politik, servilizmin, pabesinë, në një A.T: Po, por kjo është një punë e dre- errët, e epërme, që merr trajta satanike. Dhe kërkonte burra për qëndresë, nga ata, që letër- pa motivim një personazh, meqë ti je autori për fshatrat, krahinat, dyert e mëdha, kishat, vendin në shoqërinë tonë demokratike. Efekti në do t’u përshtaten lexuesve. Gjithçka tjetër kohë kur varfëria ishte shokuese, kushtet e jetës jtpërdrejtë, shumëvjeçare, me auditorin e si e tillë përjetohet. Ajo fuqi zhduk fshin, rraf- sisë nuk i kanë munguar në të gjitha vendet dhe kështu të teket. Në jetë edhe mund të xhamitë e teqetë, për burra të shquar e patriotë, i kësaj ndotjeje të përgjithshme po na çon në mandej, zgjidhet vetvetiu. tepër të rënda dhe shpresat nuk ekzistonin në Letërsisë në Fakultetin Filologjik të Tiranës. shon, nivelon, deri në tjetërsim e shpërfytyrim dhe kohët, letërsia shqipe pati burrecër. Ajo çmendesh. Të kapësh çiften dhe shtish mbi që deri dje nuk njiheshin; libra për mësues, ripërtëritjen e totalitarizmit. horizont. Dibra ishte një vend skllav, e tëra Janë leksione të përgatitura ngadalë, ngeshëm, këndet e personalitetit, siç ndodh me shumë thjesht u zhburrnua. S’kam pse flas më qartë. njerëz të gjallë në rrugë. Por kurrë nuk mund oficerë, ushtarakë, ish-sigurimsa; çdo gazetar Marrë me shkurtime nga “Ex Librit”, revistë letrare bujkrobëri komuniste me feudalët e kuq lokalë. përgjatë 15 vjetësh, jo në stilin e thatë të prej tyre që rebelohen dhe kërkojnë të mbro- Flasin tekstet e pambarim, librat, me të cilat sot ta bësh këtë çmenduri të papërligjur në letërsi. nxitoi të botojë librat e vet dhe të imponohet Një kontribut është në atë që e quani letërsi e Tiranës. Titulli origjinal: “Letërsia e mirë fsheh një Tani ekziston një Dibër tjetër, e përçudnuar si leksioneve pedante. Përgatitja e çdo leksioni jnë të pakompromentueshëm thelbin e tyre mund të ngresh një piramidë gjigande turpi. Krimi në jetë edhe ndodh, por nuk mund të si shkrimtar me vlera. Po kështu veproi çdo e memuaristikës, që këtë vit pati sërish një apel, që ta pëshpërit, si një urdhër i brendshëm”.
16 - MarsMars 20182019 nr. 155
SHËNIME PËR LIBRIN ME POEZI TË MIRANDA SHEHUT – XHILAGËS “KJO DHIMBJE ËSHTË IMJA”, Tiranë, 2018 shënime
Nga prof. dr. HAJRI SHEHU ibri përmban 100 poezi në 159 faqe. Poetja me një “penel” të hollë Autorja shtjellon estetikisht meditimet Le saj dhe ndjenjat e emocionet e saj. Libri nuk ka parathënie, siç ndodh rëndom Poezitë për dashurinë janë të kujtimndjellëse është poezia që ndjek të në botime. Duket, autorja nuk ka dashur të ëmbla, të ngrohta, të gjalla: parën: “Një kronikë e shkurtër e 1967-ës”: ndikojë te lexuesi në receptivin e poezive Në fshatin larg rrugës banon e punon familja të saj. Unë nuk jam kritik letrar. Thjesht, Folmë për dashurinë në ëndrrat e dy mësuesve. Në këtë fshat të largët, i pari si lexues, do të them pak fjalë në trajtë e tua, - thotë poetja. Dhe: Të i familjes, mësuesi, krijoi grupin e estradës. shënimesh. gjitha historitë e dashurisë Shumë e paqme, si në linjën e kujtimeve Te stili individual i aksh shkrimtari a m’u duk poezia “Menyja e ditës”. Tek e poeti, domethënë, te mënyra si i shpreh rrjedhin si një lumë. Dhe: Të lexoja, më dukej sikur isha ulur diku në mendimet ai, besojmë se përshfaqen gjithë lumenjtë drejt detit rendin atë kuzhinë dhe po e ndiqja me kureshtje e me lakmi gatimin e saj. Edhe shtrimin veti të veçanta të karakterit të tij; p.sh., (“Lumë që rend”). Në to ka edhe sinqeriteti, ndershmëria, thjeshtësia, e tavolinës. Edhe ato më the e të thashë. ngrohtësia e shpirtit, ose të kundërtat sentenca për dashurinë. Shih për Mua nuk më kishte shkuar nëpër mend që e tyre. Natyrisht, këtu ndikojnë edhe këto, p.sh., te poezia “Çfarë do gabimet ortografike (drejtshkrimore) paskan botëkuptimi i tij, pëlqimet e mospëlqimet një vlerë tjetër në letrën që ia shkruajmë e tij, parimet e tij estetike, detyra që i ka të bëje ti?”. Çfarë do të bëje (ti) dikujt me ngut: Ato ta ngadalësojnë ritmin vënë vetes, formimi i tij gjuhësor e letrar për dashurinë?, - është pyetja që e leximit, kështu që nuk i përpin dot fjalët. etj. E bëra këtë lloj hyrjeje për të thënë i drejtohet lexuesit në fund të Dhe njeriu mediton. Por ajo nuk e bën që te poezitë e Mirandës do të shihni jo gabimin e të thotë: Ani, s’ka gjë pse edhe vetëm stilin e saj individual, por edhe çdonjërës prej katër strofave. mund të bëni gabime. Sepse thotë: Letrat e karakterin e saj të lartë. Poetesha do, për tua shkruar me ngutje. E, pra, pa ngutje nuk shembull, gjithnjë të çiltrën, të sinqertën, Një i moçëm ka thënë: bëjmë gabime. Miranda shkruan me një fantazi shumë të tejdukshmen, sepse vetë është e tillë. E nesërmja fitohet me të Sepse ky është shpirti i poetes. Ndryshe, të largët. Shih sa larg na çon poetja me nuk mund të ishte poete e nuk mund të sotmen. Miranda e ka fituar poezinë “Okër”, për të kuptuar se çfarë i shkruante poezi. Ndryshe, nuk mund të edhe të nesërmen. trazon mendimet e saj. Dhe e tëra kjo bëhet ishte Miranda. Ja si shkruan ajo në poezinë në një mjedis e me një mjedis të përjetuar “Fytyrën mbi ujë”: Ajo që desha të them nga të gjithë ne. Por puna është se si poetja është / se më pëlqejnë të gjitha gjërat / të Poetja do gjithë të mirën për tjetrin. / një burrë që kur shkon, / mendjen e ka i trazon mendimet tona. Shih sa larg rreh te përshkueshme nga drita. Ajo i thotë gjërat Poetja do sytë e qeshur. E unë kurrë të mos te kthimi, / një burrë që kur fle, mendon poezia “Diku, dikush pret”, për të përcjellë ashtu si i sheh, pa zbukurime. Lexuesi e i shoh të trishtë sytë e tu. (“Mos më shiko zgjimin me ty, / një burrë që kur trishtohet, mendimin poetik “si të bëhesh ardhja e përdallon këtë në të gjitha poezitë. “Si me ata sy të trishtë”). E ku, më shumë se te / ngazëllimin e sheh vetëm në sytë e tu … dikujt që pret”. Shih, gjithashtu: “Historia e * i kam sytë”, - e pyet ajo stërgjyshen e sytë mund ta shohësh të mirën e ëndrrën Poetja i ka të bukura të gjitha përshkrimet miut të Kafkës”. Poezia është si një fabul. verbër. Pyetje dhe provë shumë e vështirë e mirë, optimizmin e gëzimin? (“Ëndrra që poetike. Sepse ka një penel të hollë. Sepse Por sjell koncepte të mëdha. Shih, p.sh., për një të verbër. Me shqisën (e zhvilluar) mund të zgjasin” dhe “Karusel”). Poetesha ka intuitë e sy për të depërtuar në thelbin e vetëm një: Të gjithë ... u drodhën ... dhe e të prekurit, ajo mund të dallojë duart, i do njerëzit dhe ardhjet. Prandaj thotë: gjërave. Sepse di radhën e gjërave. Dhe nuk përreth u mblodhën sepse skena e vdekjes fytyrën, por jo ngjyrën e syve, që nuk i ka Hijet të heshtura e të ftohta gjithnjë janë është fjala, thjesht për visoret (peizazhet). na mbledh. (Nënvizimi është imi – H.Sh.). parë asnjëherë. Mençuria dhe zgjuarsia e ... Edhe ata që kurrë nuk trokasin në derë, Më tej se për visoret. Shih, p.sh.: Dita, një Por, njëherësh me fantazinë, poetja ka poetes, vënë në përgjigjen e stërgjyshes së të ikur janë. (Poezia “Diku, dikush pret”). shall i mëndafshtë / që rrëshqet supesh të mënyra të drejtpërdrejta të thëni. Dhe ato verbër vjen me vargun: Si nuk ka të dytë. Poetesha i do poetët dhe i merr në mbrojtje brishta (“Muzg”). Zogjtë fshihen nën krahë janë aksiomatike: Magjia është luks për Dhe kënaqet gjyshja. Kënaqet edhe poetja. ata si pararendës të shoqërisë. Lexoni / e dyert të mbyllura fort janë. (“Një i ftohtë të tjerë, / Ka mbetur veç ylli i mëngjesit. Kënaqet edhe lexuesi. poezinë “Pak fjalë për ata ...”. Mua më skandinav”). Toka e drobitur, / sillet rreth (“Një letër e thjeshtë”). Shih te “Lumë që Titulli i librit është shumë kuptimplotë: Kjo ka entuziazmuar përmendja në poezi e diellit rëndë-rëndë; / shpendët bëhen gati rend”/III të gjitha vargjet dhe të fundit, dhimbje është imja. Por nuk është dhimbje poetëve Xhon Kiits (John Keats) dhe Përsi të lënë foletë (“Net shkurti”). përmbyllësin: “Të gjitha fundet presin ...”. vetjake. Poetes i dhimbsen të tjerët dhe vuan Shelli (Percey Shelly) sepse veprën e tyre e Poetja është portretiste e shkëlqyer. Lexoni poezinë “Ndërrim stinësh” të merrni për të tjerët. Ajo i do shumë të tjerët, më së kam njohur qëkur. Dhe është e tillë sepse është shumë vesh poetikisht ç’janë stinët. Edhe mënyrat pari prindërit, motrat, gjyshet e stërgjyshet. Dhe poetesha beson te njerëzit, sepse ata vëzhgimtare dhe e do shumë atë, që do t’i paradoksale të të thënit (paradoksi letrar, Prandaj tek Ardhje e ikje thotë: Dashuri, ti tipi: klithma të heshtura ose dyer që për janë potencial dashurie. Dhe do ura midis bëjë portretin. Nuk ka nevojë ta shohësh të ** më sjell këtu. / Duke ikur, nuk të lë pas, / të njerëzve: Na duhet një urë. Dhe beson tek pikturuar a të vizatuar njeriun. Përbashko një trokitje në heshtje ulërijnë) vijnë te marr sërish me vete. Ajo ka dhembje edhe e nesërmja e njerëzve. Nesër, / nesër do të vargjet e Mirandës. Vetëm kaq. Në libër gjykimi i mësipërm: janë aksiomatike. Ditët për të tjerë më tej: për njerëz të lodhur, për jetë një ditë më e mirë, / do të jetë një ditë ka disa portrete. Shumë tipizues: “Im dhe librat, - ka thënë një i moçëm, - e bëjnë foshnja të panumërta në jetimore, për nëna tjetër nesër. atë”. Një poezi e bukur për të atin. Një njeriun të zgjuar. Libri i Mirandës, - na bën, pa fëmijë në gjinj, që rrjedhin qumësht, që Në shumë poezi, autorja përveçon portretizim i bukur. I vërtetë. “Njëzet e dy vërtet të zgjuar. hidhet në plehra ... (Shih te poezia “Kam femrën, gruan, binjaken e mashkullit. Në mijë kilometra” është një poezi për nënën. Në çdolloj kumtimi, zgjedhja e fjalëve frikë nga era”). Dhe, në poezinë me titullin, f. 156 ka një poezi me këtë titull: “Grua”. 22000 kilometra mall e rrugë për të ardhur ka rol përcaktues. Ajo tregon çfarë je e çfarë që mban libri (“Kjo dhimbje është imja”) Është gruaja që solli në jetë botën dhe e e për ta parë nënën e saj. “Në 55-vjetorin dëshiron të jesh. Në poezitë e Mirandës, kjo vjen postulati: Kush mbjell dhimbje, mbledh mban botën. “Të gjithë sytë janë mbi ty / tënd” i dedikohet motrës. Janë tri motra si zgjedhje e vetëdijshme e fjalëve (jo vetëm e poetizmave / tipi ëndërrimtar: një natë lot (etja vijon). Kush ndien dhimbje, lëshon nga mëngjesi në darkë” janë dy vargjet e tri zana mali. Ja edhe sentenca për motrat: e gjatë ëndërrimtare) shoqërohet me një lot (paqja vijon). Një poezi gjithë dhembje para. Lexoni më tej vargjet e tjera të shihni “Nuk duam vetveten, / sa duam njëra- përmbajtje të hollë kuptimore – krejtësisht shpirti është “Klithma të heshtura”: Shtëpi me sytë e mendjes, o burra. Gruaja është tjetrën, motra”. Poezia për stërgjyshen e motivuar dhe e pranuar gjuhësisht. Shih, të rrënuara, kalldrëme të vjetra, zjarre të një Kronë, - thuhet në vjershën pasardhëse. është shkruar gjithë frymëzim e dashuri. p.sh., po të mos isha strukur mes krahësh shuara, djepe bosh, male të kërrusura, fusha Një njeri me përvojë të madhe në jetë, një Me atë përshkrim aq të gjallë fjalësh, të gjerë sa arra e madhe / arra i ka degët shterpa, fjalë të pathëna, fjalë të lëshuara mësuese e përhershme e brezave dhe e na e ka dhënë portretin e gjyshes më të e hapta, jo, b.f., kumbulla; e arra e madhe krejt shkujdesur, që kanë vrarë e vrasin jetë brezatarëve. Prandaj V. Hygoi thotë: “Dy prekshëm sesa nga syri dhe dora e një i ka ku e ku degët; gjoksin plot si lule e mot, qielli i murrmë prej gjakut të tharë janë nëpunësit kryesorë të shtetit – nëna piktori. Dhe na duket sikur ne vetë e kemi dielli; si luga lugës do t’i ngjitet; të mos e korbat që vijnë rrotull, zogjtë që sjellin dhe mësuesi”. Nëna është gruaja. Gruaja njohur atë. Më shumë se kaq: Na duket vaken shpirtrat e ndezur; regëtijnë veç gjëmë e ëndrra në gjumë të përjetshëm – është nëna. si gjyshja jonë. Poezia për stërgjyshen një tablo që të rrëqeth mishtë. Dhe klithmat sa një xixëllimë / në parantezë: autorja Poezitë për dashurinë janë të ëmbla, të titullohet “Pa sy”. Sepse gjyshja ishte e ka parapëlqyer fjalën e së folmes së vet, duhet të shpojnë qiellin për këtë zezonë. Mu ngrohta, të gjalla: Folmë për dashurinë në verbër. Por dimitë i mbante të bardha e me ndoshta sepse në shqiptimin e saj – në pse nuk ndodh kjo, poetja i quan të heshtura. ëndrrat e tua, - thotë poetja. Dhe: Të gjitha lule e shaminë – të kuqe të marrë. A mund krahasim me fjalën standarde, xixëllonjë Dhe poetes i dhemb zemra, sepse nuk do historitë e dashurisë rrjedhin si një lumë. të krahasohet ndonjë nuse me këtë gjyshe ka një si motivim përmbajtjesor për të heshtje. Poezia “Net shkurti” është për një Dhe: Të gjithë lumenjtë drejt detit rendin për punë pastërtie? E verbër, por dimitë – dhënë idenë e regëtimit; zjarr i paflakë // e dhembje më të veçantë - për rrëmbimin (“Lumë që rend”). Në to ka edhe sentenca të bardha si bora. Edhe shpirtin – të bardhë kundërta do të ishte zjarr flakadan;krahaso e fëmijëve indigjenë (anas, rrënjës) të për dashurinë. Shih për këto, p.sh., te si bora. Dhe ledhatimet e gjyshes – të buta, edhe troku i zemrës; ëndërr e trëndafiltë; Australisë. Vite më parë, unë kam lexuar në poezia “Çfarë do të bëje ti?”. Çfarë do të të mëndafshta. Të paharruara. Të gjitha lot më të njelmët se kripa etj. anglisht një tregim, “The Curse of Maralinga” bëje (ti) për dashurinë?, - është pyetja që i gjyshet janë të mira. Por gjyshja (mua më Në gjuhën poetike – në dallim nga gjuha (Mallkimi i Maralingës). Maralinga është një drejtohet lexuesit në fund të çdonjërës prej pëlqen te them gjyshja e jo stërgjyshja) e e zakonshme – nuk ka fjalë dhe forma krahinë bregdetare, sipas tregimit, e banuar katër strofave. Shih edhe te “Joshje”: ... Mirandës është më e mira në botë. krejt të pamotivuara, me kuptim krejt të nga aborigjenë (rrënjës). I zbuan prej andej Kërkoja një zemër, një zemër që të mund Poetja jeton edhe me kujtimet e saj – të izoluar. Shih, p.sh., fjalën këndoj. Në poezi për arsye kërkimi nafte e prova armësh. Po ta mbaja në zemrën time ... Kjo është fëmijërisë, të adoleshencës, të rritës së saj. këndon edhe mali, edhe shpirti (në gjuhën ta kishte lexuar, me siguri, Miranda do të dashuria. Lexoni poezinë “Në dashuri”, Dhe e çon lexuesin në përjetime të tilla. e zakonshme – jo). Kjo ndodh për arsye se kishte bërë një poezi mjaft të dhembshme, për ta njohur dashurinë: … Çelësi është të Shihni njërën nga këto poezi: “Rrugëve në poezi motivimi është artistik. një elegji. dashurosh një burrë, / për të cilin je mjaft, të fëmijërisë”. E edhe më e bukur e më (vijon në faqen 17)
cyan magenta yelloë black
nr. MMarsars 2019 - 17 155
Para se Nevruzi të jetë Sulltan Nevruz, festë e bektashinjve, është “Ditë e re”, është një festë pagane e lidhur me pemëtarinë dhe vreshtarinë, ashtu siç është Dita e Verës festa e lidhur me Lulet, ashtu siç është Dita e Shëngjergjit e lidhur me blegtorinë... Bashkimi shqiptar në ritin e festimeve të Nevruzit Nga Abdurahim Ashiku gjaku dhe miqsh që zbrisnin luginës së Drinit e ngjiteshin lartësive të maleve në ditët që e Riti... ndanin festën, në “Nëntë Ditë pas Ditës së I pari: Ata pres? Verës” (23 mars) dhe në “Dymbëdhjetë Ditë” I dyti: Me kalë e me thes. pas saj (26 mars). Një festë e hershme, pa- I pari: A ta pres or gegë? gane, që festohej dy herë e mblidhte bashkë I dyti: Me kalë e me shegë. njerëzit e gjakut dhe të fisit shpërndarë në I Pari: A ta pres or toskë? hapësirën dibrane. I dyti: Me kalë e me plloskë. Riti që përcolla më sipër, dialogu, të I pari: A ta pres? bën të mendosh e të arrish në mendimin se I dyti: Preje... Nevruzi, si kohë që lidhet me pranverën dhe ftesën për punë, nga tubimi i njerëzve pranë ita e Nevruzit (Jetë e re) si festë pa- pemëve dhe hardhive, nuk është gjë tjetër gane, e lidhur me pranverën, me “bu- veçse një rit i pemëtarisë dhe vreshtarisë, Dkoliket” dhe “gjeorgjiket”, bujqësinë një thirrje për ti krasitur pemët dhe vreshtat dhe blegtorinë, me pemëtarinë e vreshtarinë që ata të prodhojnë “me kalë e me shegë”, në veçanti festohet nga banorë të krahinave me “Kalë e me plloskë”, një thirrje e gjerë të ndryshme të Shqipërisë në vlerë të kohëve me përmasa gjithë Shqipërinë, me Toskë e të lashta mbushur me rite parakristiane. me Gegë. Më poshtë do të merrem me Nevruzin Këtu e meriton të ndalem, pikërisht atje ku në një vështrim të gjallë, në atë që e kam kënga, riti hap krahët në të gjithë hapësirën jetuar në fëmijëri dhe të paktën, edhe sot shqiptare, tek “Toskët” dhe tek “Gegët”... e vite në vijim, jeton në Dibër, në Topallti I pari: A ta pres or gegë ? dhe në Male. I dyti: Me kalë e me shegë. Do të merrem edhe me një rit që i fton Festime gjatë Ditës së Nevruzit në Peshkopi. © fb Dibra turizem dhe traditë. I pari: A ta pres or toskë? shqiptarët, Gegë e Toskë, të jenë bashkë... së Verës), veshjet e lojërat popullore, veç të I dyti: Me kalë e me plloskë. I dyti: Me kalë e me plloskë. Nevruzi në Dibër festohet në varësi nga djemve e veç të vajzave, nuk ndryshojnë nga I pari: A ta pres? Sa i vjetër është ky rit? lartësia gjeografike e vendbanimeve - Nëntë ato të Natës dhe Ditës së Verës. I dyti: Preje... Në ç’kohë të shoqërisë shqiptare është ditë pas Ditës së Verës (Lugina e Drinit të Zi) Ajo që e dallon Nevruzin janë këngët dhe Ai që mbante sëpatën në dorë, pasi e futur “Nevruzi i përbashkët shqiptar” kur dhe - Dymbëdhjetë ditë pas Ditës së Verës thirrjet e veçanta ndonjëra prej të cilave më kthente në të kundërt të pjesës prerëse i ai, siç dëshmohet, është thellë historisë së (në zonën malore), në të dy krahët e lartësisë është ngjitur në kujtesë dhe me gjithë vitet mëshonte pemës me tunin e saj duke thirrur njohjes së tij si “Nevruz” apo “Ditë e re”? mbi luginë. që më rëndojnë mbi supe nuk më shqitet i ngazëlluar... Në kohën e Skënderbeut kur për të parën Në kujtimet e mia Nevruzi, nga ritet, edhe këtu, larg e larg në mërgim. - E preva... herë shqiptarët, “Toskë e Gegë” u bashkuan këngët dhe doket nuk është gjë tjetër veçse Kujtoj ndër të tjera mbrëmjet e Natës së Thirrje në kor... në një shtet me Gjergjin e Gjon Dibranit në një festë popullore thjesht pagane, festë Nevruzit, kohën kur me një sëpatë në dorë Riti vazhdonte me lagie të “plagës” së krye, kohë kur edhe u lidhën historikisht e lidhur me bujqësinë e në veçanti me me një shuk kashte të njomur thekre bridh- pemës me një përzierje të pekmezit me martesa të shumta mbarë shqiptare? pemëtarinë, festë e lidhur me thirrjen për t’iu nim sa tek njëra pemë tek tjetra, sa tek një erëza e me qerasje me fruta të thata e vezë Më vonë në lidhjet e qëndresën shqiptare përveshur punës në sektorin jetik të trevës cung hardhie tek tjetri. Bridhnim bashkë, si të ziera... ku “Toskët” dhe “Gegët” ishin një? (trevave) që lidhej me bujqësinë e blegtorinë. familje e me mysafirë. Kështu vazhdonte pemë më pemë e Ka shumë gjëra që duhen studiuar, mbase Disa rite si mbledhje e luleve, të shkuarit Njeri thërriste e tjetri i përgjigjej.. hardhi më hardhi, me këngë e romuze për të edhe ky rit madhështor i bashkimit mbarsh- mbrëmjen e natës së Nevruzit në mulli, I pari: Ata pres ? përfunduar rreth e qark mullarit të Natës së qiptar. ndezja e mullarëve me kashtë e dëllinja I dyti: Me kalë e me thes. Nevruzit me këngë e valle, djemsh e vajzash, Jo mbase, domosdoshmërisht... para shtëpive, peta (byreku) i Nevruzit dhe I pari: A ta pres or gegë ? burrash e grash të fisit. Koha, largësia fizike nga Dibra e treva ushqime të tjera deri tek therja e gjelit të dytë I dyti: Me kalë e me shegë. E veçanta e Nevruzit është se ajo shndër- ku Nevruzi është një festë e thjeshtë pop- më të madh të tufës (i pari theret natën e Ditës I pari: A ta pres or toskë? rohej në një festë masive njerëzish të një ullore, pagane, me krye në lashtësi, ma heq mundësinë të shkruaj më gjerë e më thellë. Ua lë lexuesve radhën që ta vazhdojnë meditimin tim... Poetja me një “penel” të hollë Për mua, para se Nevruzi të jetë Sulltan Nevruz, festë e bektashinjve, është “Ditë (vijon nga faqja 16) te përfundimi: Sipas këtij gjykimi, të gjitha te çifti: humbem / përhumbem; gojërrudhur e re”, është një festë pagane e lidhur me kuptimet e përdorimet e figurshme në / gojëmbyllur; vdekatar dhe i vdekshëm // pemëtarinë dhe vreshtarinë, ashtu siç është Por edhe në poezi, ky motivim nuk poezitë e Miranda Shehut (Xhilagës) janë të janë njëlloj kuptimisht; por dallojnë nga Dita e Verës e lidhur me Lulet, ashtu siç është mund të shkojë jashtë caqeve të logjikës, rregullta (por, sigurisht të lënë mendueshëm vlera estetike / si çlirimtar e çlirues. Dita e Shëngjergjit e lidhur me blegtorinë... domethënë, krahasimi, nga i cili lind një copë herë). Shih, p.sh., te “Kthinat e Autorja njeh mjaft mirë edhe leksikun Ja na erdhi vera metafora (rasti i mësipërm me këndoj) dritës”: shkund peshën e natës; një gllënjkë popullor, kryesisht të së folmes së me dele e me shqerra... duhet të ketë bazë reale, objektive (b.f., kujtimesh; perëndimi shtriqet në barkun e vendlindjes (tipi fillikat, i njelmët, vringthi Siç këndohet në Dibër e gjetkë... nuk mund të thuhej këndon krahu). Kjo do paqtë të horizontit; të kuqen e pjekur në etj.) që është asnjanësuar nga ngjyrimi Është e lidhur me Shqipërinë e bashkuar, të thotë, atëherë që metafora duhet kërkuar gri; të ngjyrosësh ëndrrat; një bulë zjarri; vendor e kësisoj, është pasuri e leksikut Toskë dhe Gegë. Atje ku bukës i thonë bukë e gjetur brenda kufijve të krahasimeve të trumzë e artë mendimesh; përshkënditje të përgjithshëm të shqipes. Kjo njohje dhe ujit i thonë ujë... motivueshme, “të zbërthyeshme”, sido e një loti të vetmuar. Vargjet vijnë krejt e ka begatuar vargun e saj. Dhe begatia Athinë, mars 2019 që ato (krahasimet) janë të pashprehura lirshëm, edhe me krahasime (Kujtime ... të leksikore e vargut të saj është një ndër plotësisht (janë implicite). Me fjalë të tjera, largëta sa fillimi, / të reja sa dita që sapo vlerat e spikatura të librit. Ajo nuk bën libër rrafshi kuptim i drejtpërdrejtë, konkret / iku) e paralelizma të figurshëm. (Beduini – me 100-150 fjalë. Libri i saj i ka të gjitha kuptim i prejardhur, i figurshëm duhet të pagurin në dorë, poetja – vargun në buzë / fjalët që do një poezi. jetë i tejdukshëm: të ruhet njësia (uniteti) e “Kënga e beduinëve”) Autorja e di mjaft mirë si formohen kuptimeve leksikore të fjalës (por, sigurisht, Autorja e njeh mjaft mirë leksikun e fjalët e reja në gjuhën shqipe standarde e jo njëjtësia, jo identiteti). Ky ndërtim dhe ky shqipes. Dhe e kërkon e e gjen fjalën në si përplotësohet leksiku i saj. Prandaj të motivim nuk mund të ndodhë në zbrazëti. këtë leksik për thënien e saj. Cili do të gjitha fjalët e reja (që ia ka dashur vargu) Ai ndodh në atë rreth bashkëlidhjesh të ishte, p.sh., mbiemri me kuptimin “që nuk i ka formuar sipas gjedheve normative të Më shumë mund të shikoni në faqen e fjalëve që janë të motivuara, reale, objektive ka shumë dritë” (për një natë)? Nëse dikujt shqipes. Shih, p.sh., kompozitat damarfryrë, gazetës në FB: Rruga e Arbërit brenda fantazisë metaforike; krahaso, p.sh., nuk i vjen në mend, e gjen te ky libër: i qafëpërkulur, lëkurëpjekur, fjalët me pa-: i ose ndiq linkun: ag dhe agu ia behu në derë; i kërrusur vagët: net të vagëta. Në përshkrimet e saj pathënë / fjalët e pathëna, i pandodhur https://tinyurl.com/lcc3e2f dhe malet e kërrusura; i njelmët dhe fjalë poetike, poetja është e saktë deri në detaje. / miqësi e pandodhur, i pafryrë / zjarre të të njelmëta; i ëndërrt dhe buzëqeshje e Me fjalën e saj. E bardhë mjellme, thotë në pafryra, i pandezur / zjarre të pandezura, i ëndërrt; i bujshëm dhe e qeshur e bujshme; një poezi, pra, e bardhë e ndritshme, jo një paflakë / zjarr i paflakë, i palodhur / hapa të i mëndafshtë dhe zë i mëndafshtë. // e bardhë dosido. Shih përdorimin e fjalës palodhur, ndajfoljen dëshpërueshëm (sipas Togfjalëshat janë nga poezitë e librit. Po librore bohem, në dallim nga endacak formimeve në gegërisht të ndajfoljeve me – të ndodhë ndryshe, metafora a thënë në (me konotacion mospëlqyes); krahaso shëm) etj. Edhe kjo njohje i ka dhënë mjaft tërësi, figurshmëria nuk mund të motivohet vlerën stilistikore të fjalës popullore dorë për ta zgjedhur e përzgjedhur fjalën a të zbërthehet kuptimisht dhe e humbet lazdrak: gërsheta lazdrake, në krahasim me për vargun e saj. efektin e vet stilistik, për të mos thënë, përkëdhelës; shih vlerën ligjërimore të fjalës Një i moçëm ka thënë: E nesërmja fitohet që mund të mbetet një fjalë rastësore. E fluturak: ëndrra fluturake, në krahasim me me të sotmen. Miranda e ka fituar edhe të bëmë këtë “gjuhësi gjuhe” për të ardhur që kalon shpejt; krahaso dallimin kuptimor nesërmen.
18 - Mars 2019 nr. nr. Mars 2019 - 19 155 155 Albert Kotini: Ali Maliqi në historinë e Dibrës dhe Shqipërisë Botimet Botart / 272 faqe, me fotografi. ISBN: 978-9928-219-87-9 Në kuadrin e 92 vjetorit të hapjes Çmimi: 1000 lekë së shkollës së parë shqipe në Grevë, Dibër E gjeni në çdo librari histori arsim Arsimi në rrjedhën e viteve për qëndresë dhe përparim Kontributi i Ali Maliqit në Luftën Antifashiste Nga Albert Kotini u strehuar në Kërçisht, te shtëpia jonë, për të Nga NEHAT DACI Greva, ndër vite e në breza ka luftuar bashkë kundër fashizmit. Gjatë luftës evokuar histori, ka luftuar për ë Dibër njihnin Maliqtë, Lleshët, 7-ditore, më 5 prill 1941, midis serbëve dhe ëtë muaj, fshati i Grevës dhe fshatrat rreth e qark,së bashku me nxënësit e mësuesit, identitet, dinjitet, përparim e Ndretë e Kaloshët, ndërkohë, nga italianëve, për mua ka qenë e paharruar letra kujtojnë një ngjarje të rëndësishme për shkollim. Grevasit gjithmonë kanë ana tjetër, shekujt u lyen me bojën e Haxhi Lleshit, i cili më porosiste t’u thosha N arsimin,edukiminK dhe kulturën e kësaj zone,pa- qenë krenarë e kryelartë (vetë njerëzve të njohur të familjes në Dibër që të kuq e zi, ku ekzistonte edhe “lënda e errët” si në mars të vitit 1927 u hap për herë të parë që karakterizonte antikomunistët. Tashmë organizoheshin për t’u rënë trupave italiane emri Grevë është mjaft sinjikativ). shkolla e shqipe e Grevës, e cila për 92 vitet Kanë qenë tepër kompakt, të “reaksionarët” treteshin në pa historishmëri, nga mbrapa, në ndihmë të serbëve. Këtë e funksionimit të saj,ka lënë gjithsesi gjurmë edhe pse populli i Dibrës e kishte të kyçur ngjarje e kam treguar në “Bllokun e zi”, por, në historikun e arsimit në Dibër. panënshtruar e tepër luftarakë në memorien e tij shekullore të vërtetën, faktikisht, përgjigjen e letrës e shkroi motra Të evokosh ngjarje që zanafillën e kanë në ndaj pushtuesve të huaj. kur heshtën për Maliqtë, Kërçshtit, Kaloshët ime më e madhe, Nike Agolli, që kishte mba- fillimet e viteve të shekullit të kaluar është pak- Akoma ruhen në kujtesën e etërve etj., dhe, po aq u fol aq shumë për Lleshët. ruar shkollën fillore. Ajo që unë gjykoj sot sa e vështirë,sidomos për ngjarje e evenimente Ja pse fillimisht u duhet zgjuar kujtesa edhe ka të bëjë me logjikën e drejtë që disa forca tanë qëndresa ndaj turqve. Selë që kanë të bëjnë me përhapjen e diturisë dhe Daci u vra në përpjekje me turqit atyre pak dibranëve të moshuar, që dëshmia të zonës ishin pro italianëve kundër serbëve dijeve në gjuhën amtare shqipe. Historia e ar- e tyre të mos merret me vete, por të rifitohet sesa e kundërta, si për shembull Halil Alia, simit tonë është një histori luftash, përpjekjesh, në Ravna. Thirrjes së turqve për drejtimi i duhur kombëtar, domethënë atje S. Kaloshi, Beqir Sina e, mbi të gjitha, do ta histori e një populli të vogël në numër, por të t’u dorëzuar (lidhur) iu përgjigj ku u ndërpre më 8 nëntor 1941. Duke folur pësonte e tërë Dibra nga divizioni “Firence”. madh në botën e tij shpirtërore , në vullnetin me nagant, por turqit, të shumtë në emër të popullit, kombit, historisë së Por Haxhi Lleshi nuk mori përgjigjen e e tij për të qenë i lirë dhe i pavarur. Në periu- në numër e vranë, ndërsa Hasan vendit, Dibrës, idetë janë po ato të 8 nën- kërkuar. Megjithatë, mareshal Zino, mbi 50 dhën e Rilindjes Kombëtare Shqiptare çështja torit të vitit 1941, kur u përvetësua e drejta vjeç, i thinjur e çalaman, mbas mbarimit të e arsimit dhe shkollës shqipe u vu në qendër Fidën e internuan dhe e burgosën për një pushtet, për të dënuar kundërshtarët asaj lufte më erdhi në shtëpi në Kërçisht. të vëmendjes së rilindësve tanë. Ato përcak- Drejtori M.Xhembulla,mësuesi S.Muglica, D.Shehu me rrethin e biologëve dhe kimistëve te rinj. në Manastir. “reaksionarë” antikomunistë në emër të së Ajo ngjarje dihet, se si 20 gjermanë i vunë tonin: ”Në ka gjë për të cilën shqiptarët duhet gjuhën shqipe. Rezulton se shkolla shqipe në U hap shkolla shqipe e lejuar nga autoritetet tërës; dhe ky spekulim ideor sajoi historinë përpara serbët. Nga gjithë kjo ndodhi me të përkujdesen më tepër,ajo padyshim është Merdani. U plagos Hajrullah Kaba. Si baza Dibër janë hapur shumë herët : si në Dibër të shtetërore në qytetin e Peshkopisë, më 14 prill mareshalin italian, nuk më harrohet kur pas DITURIA”. Nuk ka më keq ,nuk ka fatkeqësi më të strehimit të partizanëve në fshatin Grevë që gjoja i përkiste Shqipërisë. Madhe (Shehër), Zerqan, Bllacë e Homesh,por 1914 në shtëpinë e Sheh Besimit, me mësues pëllëmbës së Zinos e shtyva përtokë dhe u të madhe për një komb nëse nuk komunikon duhet të përmendim : Fiqiri,Ilmi,Fuat Baruti, Bisedat e Avniut çuan në mënyrën e të u mbyllen shpejt sapo u diktuan nga autoritetet të parë Haki Sharofn, dhe shkolla e Trebishtit e shkruan gjuhën e tij, sepse ai komb shumë Zeqir e Shahin Bunguri, Zabit Hoxha, Rifat menduarit për t’iu përqasur, me tërë thelbin largova me vrap, pastaj u fsheha mbi 4 ditë turke. Dhe s’reshte së theksuari Said Najdeni në Gollobordë më 15 prill 1914, nga mësuesi shpejt shkërmoqet e shuhet. Për ta mbajtur të Rexhepi, Sami Deshati, Rushem e Alush Tifeku e qenies ekzistencës së Maliqve të plago- si i arratisur nëpër njerëzit e afërt të familjes ”që shqiptarët të shpëtojnë nga rreziku ka vetëm Ramiz Qatja. nënshtruar, Bizantinët dhe Osmanët në më etj. Për çlirimin e vendit nga ky fshat rrokën sur prej realitetit, dhe për realitetin duhej sime. Të gjithë këtë e bëra që të mos dilte një rrugë: me u zgjua kombi, me mësue gjuhën Golloborda është krahina që ka dhënë shumë se 5 shekuj,jo vetëm nuk u interesuan armët e luftuan mbi mbi 30 djem e burra. Në rrëmuar përtej vetë Dibrës. Asgjë s’do të më motra në skenë, se ne dibranët e kishim për e tij, me i dalë zot vetes”. edhe tre martirë të gjuhës e të arsimit shqip: për zhvillimin e brezave të ardhshëm të shqip- këtë luftë dhanë jetën për liri,dy djem të kësaj kishte lejuar të krijoja një pamje të qartë dhe turp, edhe pse dy vjet më e madhe se unë, Hapja e shkollës së parë shqipe në Korçë, Vasil Mlladen Pleushku, Haziz Lila dhe Hoxhë tarëve por u munduan me të gjitha format për shkolle;Mustafa Bunguri e Haki Zerja . komplekse rreth “amaneteve” të Maliqve, ishte veçse 13 vjeçe. Mirëpo kur një ditë vjen më 7 mars 1887, u bëri të qartë shqiptarëve se Moglica, të cilët vunë jetën e tyre në themelin të shuar gjuhën kombëtare,traditat,zakonet ritet Të parët tanë janë përpjekur për progres,zh- vetëm duke hapur një sërë shtigjesh që e një i deleguar i Haxhi Lleshit tek unë në shtë- gjuha dhe shkolla shqipe ishin kërkesa reale, e arsimit e të gjuhës shqipe. që ky popull kishte trashëguar që në kohën e villim, dije e kulturë në ndërtimin e një jetese afrojnë mjaft ndjeshëm te lexuesit. Kjo, pi, se do të vinin me Ymer Lleshin, me sa më se rruga drejt shkollës shqipe dhe alfabetit Në vitin shkollor 1915- 1916 u hap shkolla Ilirishtes. Pra shtrohej problemi: Do të bëhej sa më të mirë. Si fshat shumë afër qytetit të Pes- me synimin për të ofruar disa të vërteta kujtohet më 12-13 prill 1941, për t’u strehuar shqip nuk ishte më një utopi, por një gjë krejt në Dohoshisht me mesues Kamber Spahiu. shtet Shqipëria apo do të zhdukej në vorbullën hkopisë, Greva kishte jo vetëm lidhje miqësore faktike të padiskutueshme. Nuk janë pak nga arratia, i futëm natën, nga ora 2200 bren- normale; e realizueshme dhe e prekshme. Në Më 1916 u hap shkolla në Trojak të Sllovës e historisë,duke u përpirë nga lukunia e fqin- por dhe ndikime nga jeta dhe formimi arsimor 50 vjet terrorizim për shpirtin njerëzor të da. Aty ia tregoj Haxhiut ngjarjen e freskët, vitin 1887 edhe në Rekë(Verbian) të Dibrës u nga Haki Sharofi. Shkolla e Sohodollit u hap jëve.Pra një komb kursesi nuk mund të bëhet e kulturor qytetar. ashtuquajtur “reaksionar”. Kompromisi i se kisha ngrënë një pëllëmbë. “Ç’ke ore ti, hap një shkollë shqipe, por u mbyll shpejt nga në vitin 1916 me mësues Aqif Pasholli. Në nëse nuk ka gjuhën e tij,kulturën e tij, shkollën Në Dibër,Greva është njohur e njihet si Lleshëve, Ndreve, Strazimirëve, Jegenëve se do ta vras unë mareshal Zinon”, më tha autoritetet turke. vitin shkollor 1916-1917 u hap shkolla në e tij. Ndaj ishte pikërisht gjuha dhe shkolla ,ato fshat me tradita jo vetëm me tradita patriotike me bolshevizmin sllav e serb, që përpiqet serbes Haxhiu. Më hyri garant Haxhiu se do Me inisiativën e tyre patriotët dibranë zh- Allajbegi me mësues Hebip Bajram Golja. Në që u bënë idhulli i shpresës,sofra e parë që do atdhetare,por edhe për mënyrën e jetesës,me të na mbushë mendjen dibrane në Dibër, ta vriste, por kur kaluan 2-3 ditë, dy kushërinj Mësuesjavilluan disa T.Qosja kuvende mee takime rrethin për çështjenletrari rie Homesh shkollamësuesja u rihap S.Dacinë vitin 1918.me klasën Në po e 4 Grevë të bashkonte shqiptarët e do ti përgatiste ato bujarine, mikpritjen, besën,ndihmën e ndërs- të tyre nga Dibra e Madhe, Iljaz dhe Hysen arsimit. Më 1 nëntor 1889 Kongresi i Arsimit këtë vit shkolla u hap edhe në Sopot . Shkolla merr fund nga qëndresa stoike dhe përpjek- njëherazi edhe për betejat e ardhshme. jelltë me mjaft njerëz të shkolluar e intelektuale. ja jashtëzakonisht e thellë e Maliqve për ta Karameta, vrasin një maqedonas, i cili dikur i Dibrës i dërgoi Sulltanit një promemorie të e Okshtunit u hap në vitin 1922 me mësues Qysh në kohrat e hershme,mjaft nga djemtë vështruar në thelbin e këtyre pozicioneve të u kishte vrarë babën. E vranë për gjakmarrje GURTHEMELET E SHKOLLËS SHQIPE… firmosur nga 31 vetë, ku kërkohej hapja e një Osman Muglicën. Shkolla e Sllovës, te Kepi më të mirë të fshatit, në përpjekjet e tyre për ndryshme se kush ishte atdhetar. S’ka pikë dhe erdhën edhe këta të dy në shtëpinë time. Falë të parëve tanë, gjysh pas gjyshi e brez shkolle shqipe në Dibër. Në këtë kërkesë ndër i Gjatë (Depoja e vjetër) është hapur në vitin përparim e zhvillim, filluan të emigrojnë në dyshimi që e tërë historia e luftës, e lidhur me Pra, u bënë katër. Domethënë u erdhi mirë se pas brezi me guximin dhe fanatizmin më të të tjera thuhej :”Meqenëse në qytetin tonë Dibër 1922-23 me mësues të parë Abdulla Çangën. dhera të huaja, Atje filluan të njihen me kul- Lleshët, nënkupton për Dibrën e më gjerë, u bënë një bërthamë. Kjo ishte si me thënë madh ruajtën dhe trashëguan gjuhën , zakonet flitet vetëm shqip dhe fëmijët e popullatës nuk Më 1922 u hap për herë të parë shkolla shqipe turën e Evropiane e më gjerë.Lindi nevoja e në vetvete, një shtrembërim të fakteve. Infor- lëvizja e parë antifashiste, jo komuniste, asn- e traditat shqiptare. Në trojet shqiptare,tek tuk, kanë patur mundësi që të marrin mësim në në Lurë, në shtëpinë e Dali Koçekut nga Musa komunikimit e letërkembimit,me familjarët dhe macioni serb në jetën shpirtërore shqiptare dojnë të mbeten ende të errëta e të pade- kur atë ditë erdhën nga Fushë-Kruja në jeri nuk e kuptonte komunizmin, asnjëri nuk tinëz hapej ndonjë shkollë ,mejtep ku mëso- gjuhën tonë amtare, kërkojmë që të na lejohet Kuqi (Shehu). Shkolla në Kala të Dodës u hap të afermit e tyre. është më i kahershëm sesa ardhja e Enver përtueshme, shoqëria shqiptare e Dibrës u Dibër babai dhe Feriku, të cilët u pritën në e dinte çfarë ishte ai. Jo më ideal komunist, hej turqisht dhe shqip pa lejen e autoriteteve hapja e një shkolle me shqipen si gjuhë më- në vitin 1922 nën kujdesin e patriotit Hasan Më tregonin të moshuarit: Zabit Hoxha,To- Hoxhës, Koçi Xoxes dhe Haxhi Lleshit në dramatizua nga faktori sllavo-komunist deri shtëpi nga tërë farefisi. Isha në klasën e dytë por vrasës, dhe të tjerët që u bënë bërthama turke ,por ato mbylleshin sapo të merrej vesh simi,dhe të gjitha shpenzimet do ti paguajnë Prishtina. Shkolla e Luznisë u hap me 1923 me sum Fida, Qazim Daci, edhe ato pak letra që pushtet. Dibranët i kanë vuajtur në kurriz nën një tension të skajshëm psikologjik, si fillore kur, sapo mora çantën e po shkoja në e parë, domethënë gjeneza e asaj lufte. Unë nga qeveria osmane.Pas viteve 1800,filluan patriotët vetë”. mësues Shaban Ostrenin. mund të dërgonin kurbetlinjtë e fshatit ishin në bëmat serbe dhe kanë legjitimitetin historik p.sh. Haxhi Lleshi heshti ndaj dënimit të Dali dhomën time dëgjova që po qanin nëna e atëherë u topita, sepse po grumbulloheshin përpjekjet për identifikimin e gjuhës shqipe. Dhe nuk vonoi, e shkollat e fshehta të Said Me shkresën datë 5/XI/ 1924 kërkohet hapja gjuhën turke,arabe e familjarët duhej të ecnin në integritetin e mohimit të vëllazërimit që Ndreut brenda llojit dhe Ali Maliqit në anën gruaja e xhaxhait, ndërsa gjyshja thoshte për shumë vrasës, si për shembull Gani dhe Identifikimi i shqipes kishte të bënte me iden- Najdenit në Dibër të Madhe, (1888), Shaqir e një shkolle në Herbel, ku të mësonin fëmijët me ditë të tëra me gjet ndonjë njeri që dinte iu imponua gjatë luftës. tjetër klasore, edhe pse me fije të lidhura mua: “Shyqyr, është i vogël e nuk di gjë!”. Lutfi Greva, që kishin vrarë një kushëri të tifikimin e kombësisë. Pikërisht pas këtij fakti u Daci Homesh (1893), Hamdi Ohrit në vitin e Popinarës, Erebarës, Grazhdanit, Dovalanit, për ta përkthyer e lexuar diku letrën.Kushtet Maliqtë, pas vitit 1945 praktikuan një hes- familjare. Deri në ato momente krahina e Aty kuptova se kishte ngjarë diçka e rëndë. tyre për prona në Grevë dhe erdhën aty. kapën fort patriotët tanë. Lanë mënjanë dasitë 1901 lëshuan metastazat e njëherazi hapen Trepçës, Pjeçës e Pejkës. dhe rrethanat evoluan, lindi nevoja e leximit htje mrekullisht të qëlluar e të mençur e nuk Dibrës ka qenë e bashkuar fis më fis, pari më Të nesërmen babai shoqëroi në kufi Abaz Lutfi Greva është vjehrri i Besnik Mustafait, fetare,krahinore,bindjet,idetë,u benë një për edhe dhjetë shkolla shqipe në fshatrat e Dibrës dhe shkrimit të gjuhës shqipe. së sipërme e të Dibrës së poshtme. Në vitin PRAGSHKOLLA E GREVËS… folën hapur ndaj akuzave bajate, se e dinin pari, në një përballim ndaj çdo okupatori. Kupin dhe Myftar Kaloshin, ndërsa për vete i ka dhënë vajzën. Qazim Reçi po për gjak- çështjen më të madhe të kombit për hapjen Ja çfarë shkëputa nga kujtimet e plakut Adem 1899, në Dibër kishin mësuar të shkruajnë e Fshati ynë, Greva,ndër vite e në breza ka stisjen e tyre amorale, ku Sigurimi i Shtetit Ndërsa e vetmja luftë që i gjen të përçarë nuk u largua. “Jo,- u tha babai,- kufirin ja ku marrje ka vrarë, shto dy mirditorë, Frroku e e shkollave shqipe në mbarë Shqipërinë. Fida. ”Bashkë me Hysen Zeren e Muharem Shab- të lexojnë në shqip më shumë se 300 persona. evokuar histori,ka luftuar për identitet,din- krijonte menjëherë modelin e “vdekjes së ishte ajo partizane dhe “reaksionare”. U e kam e në çdo kohë mund të largohem”. Zefi, që ishin karabinierë e vodhën armët, Kështu u krijuan mjaft organizata patriotike, si anin shkuam në Peshkopi, në prefekturë. Krahas Fëmijët e Dibrës Madhe, Peshkopise, Gollob- jitet,përparim e shkollim. Grevasit gjithmonë si dhe të tjerë të kësaj natyre të arratisurish, federata:”Atdheu”, “Lidhja e mësuesve”,e më shumë problemeve të fshatit u interesuam edhe individit” brenda kuadrit ligjor. Avniu jetoi hodh baltë mbi të vërtetën, nën nofkën e Ai qëndroi në Shqipëri për të luftuar ndaj ordes, Zerqanit, Homeshit, Bulqizes, Kastrotit, kanë qenë krenar e kryelartë(vetë emri Grevë për të treguar si mund të dekonstruktohen bashkëpunimit me okupatorin, kur koha pushtimit fashist. Italianët filluan të sillen 20-22-vjeçarë të akuzuar, iknin se mos i vonë shoqëria “Bashkimi” etj., veprimtaria e për ndonjë mësues për të hapur shkollen shqipe tyre u fokusua përveç çështjes së formimit të Dohoshisht, Brezhdan, Trojak, Zogjej, Bllacë është mjaft sinjikativ). Kanë qenë tepër kom- shpifjet dhe struktura e atij sistemi të dësh- vërtetoi përsëri se armiku kombëtar ishte mirë, por arrestimi i babait dhe i Ferikut arrestonin. Pasi erdhën edhe këta u bënë jo në Grevë. Falë fatit,rastësisht muarëm vesh se shtetit shqiptar edhe përhapjes së shkollave etj.,filluan të belbëzojnë e shkruajnë të bukurën pakt, të panënshtruar e tepër luftarak ndaj në fshatin Herbel ishte caktuar një mësues nga tuar që në lindje. Janë tipike tre qëndrime Serbia, e cila mori territore, hoqi identitete e u bë për të evituar ndonjë kryengritje prej pak, por 40 e ca veta, që u strehuan nëpër në gjuhën shqipe. Në këtë kuadër u bënë shqipe. Pra hapja e shkollave në gjuhën shqipe pushtuesve të huaj. Kosova, por herbelasit ishin pishman për hapjen të parisë dibrane në Luftën II Botërore, por toponime dhe i sllavizoi ato si maqedonase tyre. Mbas lirimit të Aliut dhe kur u kthye stane, në shtëpinë tonë me 3-4 dhoma e në përpjekje dhe u botuan një varg abetaresh; ishte një luftë,një luftë që duhej të fitohej me Akoma ruhen në kujtesën e etërve tanë e shkollës. Rasti na erdhi kubalem në derë, shpejt mal ku veronin bagëtitë. Jo vetëm kaq, por nuk ka pikë dyshimi që trajtimi i njëanshëm apo si shtrati i saj i vjetër. Pavarësisht nga në shtëpi, kujtoja se kishte të njëjtat men- si ajo e Naum Veqilharxhit (1844, 1845), e çdo çmim e me çdo kusht, se përndryshe shkol- qëndresa ndaj turqve. Selë Daci u vra në dhe papritur. Aty për aty vendosëm menjëherë haset edhe në vulgaritete e zhvleftësime të vitet e kaluara traumash dhe patologjish të dime me Dali Ndreun, Esat Ndreun, Haxhi përditë u çonim ushqime e çdo gjë. Ndërsa, Konstandin Kristoforidhit (1867, 1868), e Daut lat turke, greke e serbe kishin nxjerrë kthetrat përpjekje me turqit në Ravna. Thirrjes së turqve e iu drejtuam autoriteteve të prefekturës, me padrejta. Këto tre grupe të parisë dibrane pashpjegueshme në çdo aspekt, në fund Lleshin, Ahmet Jegenin, Shaban Strazimirin nga ana tjetër, as mareshalin italian Zino Boriçit (1869), “Allfabetarja e Stambollit” (1879) për gllabërimin e shuarjen e shqipës e në çdo për tu dorëzuar(lidhur) iu përgjigj me nagant, lutjen që këtë mësues ta sillnin në fshatin tonë e kanë të vështirë edhe sot e kësaj dite të të fundit, mësimi – amanet i të paktën tre etj. Mirëpo kur mbas disa ditësh në shtëpinë nuk e vranë, derisa ai u larguan në Tiranë, etj. Një kontribut të rëndësishëm zhvillimit moment villnin helm e vrer antishqiptar,me por turqit të shumtë në numër e vranë, ndërsa ,pasi ne ia siguronim fëmijët,strehimin etj. Mirë pohojnë prishjen shekullore të miqësive brezave të Maliqve, ka qenë: një Dibër tonë erdhën edhe Pajo Islami, Zoi Themeli, edhe pse u lajmërua se do ta vrisnin. Kaloi të arsimit dhe të shkolles shqipe i dha edhe synim asimilimin total të kombit tonë. Hasan Fidën e internuan dhe e burgosën në na thanë. Shkoni në Herbel, bisedoni me fsha- e krushqive të tyre për Lleshët – Ndretë e bashkuar dhe harrimi i përçarjes, si një Ramadan Çitaku, Sotir Vullkani, Qazim viti 1941, kur na patën ardhur në shtëpi dy “Shoqëria e të Shtypurit Shkronja Shqip” e Shkollat e hershme shqipe edhe në Dibër Manastir. Dy herë fshati ynë është djegur e tarët atje, dhe nëse bini dakord na njoftoni dhe – Kaloshët – Maliqtë nga anarkia që solli vetëvrasje e së kaluarës, drejt një vështrimi të Prishtina, si të thuash, delegatët e parë të kalabrezë, Luixhi dhe Xhinoja, që dinin pak Stambollit në krye me Sami Frashërin. Edhe ,kishin karakter fetar. Ato kishin edhe lëndë bërë shkumb e hi nga shkjatë serb. Vlen të merreni mësuesin. Po atë ditë vajtëm në Grevë, lufta për të zgjedhur rrugët e tyre, por, nga ri kombëtar. Që të flasësh për Maliqtë, duhet PKSh-së në Dibër (janar 1942) dhe ndenjën shqip, me origjinë të hershme shqiptare e Luigj Gurakuqi evidentonte: fetare dhe në to përdoreshin edhe tekste me theksohet qëndresa heroike të gjithë fshatrat mblodhëm fshatin dhe kryepleqësia ngarkoi: ana tjetër, koha provoi se cila pari ishte më patjetër të zbulosh memorien shekullore 10 ditë e pastaj ikën, aty filloi debati i hapur që u larguan nga ushtria. Ne dyshonim për ”Çështja e arsimit,ka rëndësi kryesore në përmbajtje fetare. Ishte ajo kohë kur konceptet e Grevës ndaj serbëve, në vendin e quajtur Rifat Iljazin(Rexhepi), Riza Kryemadhin dhe mua fisnike e më atdhetare. Në këtë pikë, para dibrane, për të qenë me të vërtetë i hapur me nacionalistët. spiunllëk. Jo, ata e ndienin veten shqiptarë rilindjen e kombit shqiptar, pse vetëm me një gjuhë, fe, atdhe, ishin të pandara. ”Kepi Shehut” ku thyen taboret serbe dhe nuk ,Adem Fidën që të shkonim në Herbel. Shkuam interesave të vendit nuk mund të dilnin dot dhe një zë që rrahu të shprehë rrugën e vet. Sotir Vullkani e Pajo Islami shkuan në Sll- e silleshin shumë mirë. Nuk ishin si këta të mësim të shëndoshë, me një arsim të vërtetë Arsimi shqip në Dibër mori dritën jeshile u lejuan që të futeshin në fshat.Gjatë këtyre luf- në Herbel- vazhdon tregimin-Ademi- . Jo vetëm lidhjet farefisnore apo krushqish, për të cilat Ali Maliqi mund të flasë për këdo në emër të ovë, Zoi Themeli, Qazim Prishtina e Haxhi parët, jo të një ideali komunist që, në fakt u mund të ngjallet e mund të mëkëmbet kombi vetëm më 10 mars 1912, kur valiu i Manastirit timeve ra në fushën e betejës : Alush Bunguri, që na pritën me shumë respekt por dhe me lexohen këndvështrime të ndryshme, por Dibrës së vet, që aq shumë e donte. Lleshi në Kërçisht, në shtëpinë tonë. Influen- bënë të tillë, nga vrasës, hajdutë, përjashtuar ynë e mund të fitojë të drejtën për me hymun lejoi të hapej shkollë shqipe në Dibër të Madhe. u kapën dhe u ekzekutuan: Tufik Baruti,Shqir shumë kënaqësi pranuan kërkesën tonë. Na e vërteta u mbetet Maliqve e Kaloshëve. ca e Dali Ndreut ishte për faktin se motrën e Haxhi Lleshin, që nuk njihej si i tillë. në radhën e popujve të qytetëruar”,”Gjuha Qeveria e Vlorës për kushtet dhe rrethanat Korumi,Karahman Hoxha, u plagosën Maliq e sajdisën me një drekë të mirë e na përcollën Lleshët, Strazimirët, Ndretë janë të djegur Shtëpia e Agollëve në Kërçisht, tij e kishte Feriku për grua, ndërsa halla ime, (Vijon numrin e ardhshëm) e ndriton kombin- thoshte Naim Frasheri- e e saj, bëri përpjekje modeste fillestare për lig- Dalip Kryemadhi. Për trimëri u dalluan: Hasan duke u shprehur nën zë me shprehjen; shyqyr tashmë e të pabesueshëm për veprën e tyre, bazë e rezistencës antifashiste Nazmija, ishte martuar tek Ymer Lleshi dhe ndriton dhe e nxjerr nga errësira”. jshmërinë arsimore. Gjuhën shqipe e shpalli Fida,Rifat Rexhepi etj. që na e hoqët mësuesin qafe, (fshati ishte me të paktën ndaj Dibrës. këto familje gjatë luftës italo-serbe (1941- Marrë nga libri “Ali Maliqi në historinë Ashtu si në gjithë Shqipërinë në fillim të gjuhë zyrtare të shtetit shqiptar, shkollës i dha Greva është bombarduar nga gjermanët ,nga dy fe,myslimane dhe ortodoks),se duke hapur Në një mënyrë thuajse fatale, pavarësisht Ndër të tjera, Avni Agolli kujton: “Nuk ‘43) u rreshtuan në anën e serbit. Mbas një e Dibrës dhe Shqipërisë”, botim i Shtëpisë shekullit XIX, edhe në krahinën e Dibrës mori karakter shtetëror, bëri përpjekje për arsim fillor Moranica e Dibra së Madhe, dhe nga gjylet e shkollën fëmijët do t’na beheshin kaur”. se në mënyra dhe forma që tani për tani vazh- më shlyhet nga kujtesa dita e 7 prillit 1939, arratie në Serbi, u kthyen në ilegalitet duke Botuese BOTART. hov lëvizja arsimore me hapjen e shkollave në të detyruar etj. topave është vrarë Riza Kryemadhi,Shahin (vijon në numrin e ardhshëm) nr. MarsMars 2019 - 19 155
Në kuadrin e 92 vjetorit të hapjes arsim së shkollës së parë shqipe në Grevë, Dibër
Arsimi në rrjedhën e viteve për qëndresë dhe përparim Nga NEHAT DACI Greva, ndër vite e në breza ka evokuar histori, ka luftuar për ëtë muaj, fshati i Grevës dhe fshatrat rreth e qark,së bashku me nxënësit e mësuesit, identitet, dinjitet, përparim e Kkujtojnë një ngjarje të rëndësishme për shkollim. Grevasit gjithmonë kanë arsimin,edukimin dhe kulturën e kësaj zone,pa- qenë krenarë e kryelartë (vetë si në mars të vitit 1927 u hap për herë të parë emri Grevë është mjaft sinjikativ). shkolla e shqipe e Grevës, e cila për 92 vitet Kanë qenë tepër kompakt, të e funksionimit të saj,ka lënë gjithsesi gjurmë në historikun e arsimit në Dibër. panënshtruar e tepër luftarakë Të evokosh ngjarje që zanafillën e kanë në ndaj pushtuesve të huaj. fillimet e viteve të shekullit të kaluar është pak- Akoma ruhen në kujtesën e etërve sa e vështirë,sidomos për ngjarje e evenimente tanë qëndresa ndaj turqve. Selë që kanë të bëjnë me përhapjen e diturisë dhe Daci u vra në përpjekje me turqit dijeve në gjuhën amtare shqipe. Historia e ar- simit tonë është një histori luftash, përpjekjesh, në Ravna. Thirrjes së turqve për histori e një populli të vogël në numër, por të t’u dorëzuar (lidhur) iu përgjigj madh në botën e tij shpirtërore , në vullnetin me nagant, por turqit, të shumtë e tij për të qenë i lirë dhe i pavarur. Në periu- në numër e vranë, ndërsa Hasan dhën e Rilindjes Kombëtare Shqiptare çështja e arsimit dhe shkollës shqipe u vu në qendër Fidën e internuan dhe e burgosën të vëmendjes së rilindësve tanë. Ato përcak- Drejtori M.Xhembulla,mësuesi S.Muglica, D.Shehu me rrethin e biologëve dhe kimistëve te rinj. në Manastir. tonin: ”Në ka gjë për të cilën shqiptarët duhet gjuhën shqipe. Rezulton se shkolla shqipe në U hap shkolla shqipe e lejuar nga autoritetet të përkujdesen më tepër,ajo padyshim është Merdani. U plagos Hajrullah Kaba. Si baza Dibër janë hapur shumë herët : si në Dibër të shtetërore në qytetin e Peshkopisë, më 14 prill DITURIA”. Nuk ka më keq ,nuk ka fatkeqësi më të strehimit të partizanëve në fshatin Grevë Madhe (Shehër), Zerqan, Bllacë e Homesh,por 1914 në shtëpinë e Sheh Besimit, me mësues të madhe për një komb nëse nuk komunikon duhet të përmendim : Fiqiri,Ilmi,Fuat Baruti, u mbyllen shpejt sapo u diktuan nga autoritetet të parë Haki Sharofn, dhe shkolla e Trebishtit e shkruan gjuhën e tij, sepse ai komb shumë Zeqir e Shahin Bunguri, Zabit Hoxha, Rifat turke. Dhe s’reshte së theksuari Said Najdeni në Gollobordë më 15 prill 1914, nga mësuesi shpejt shkërmoqet e shuhet. Për ta mbajtur të Rexhepi, Sami Deshati, Rushem e Alush Tifeku ”që shqiptarët të shpëtojnë nga rreziku ka vetëm Ramiz Qatja. nënshtruar, Bizantinët dhe Osmanët në më etj. Për çlirimin e vendit nga ky fshat rrokën një rrugë: me u zgjua kombi, me mësue gjuhën Golloborda është krahina që ka dhënë shumë se 5 shekuj,jo vetëm nuk u interesuan armët e luftuan mbi mbi 30 djem e burra. Në e tij, me i dalë zot vetes”. edhe tre martirë të gjuhës e të arsimit shqip: për zhvillimin e brezave të ardhshëm të shqip- këtë luftë dhanë jetën për liri,dy djem të kësaj Hapja e shkollës së parë shqipe në Korçë, Vasil Mlladen Pleushku, Haziz Lila dhe Hoxhë tarëve por u munduan me të gjitha format për shkolle;Mustafa Bunguri e Haki Zerja . më 7 mars 1887, u bëri të qartë shqiptarëve se Moglica, të cilët vunë jetën e tyre në themelin të shuar gjuhën kombëtare,traditat,zakonet ritet Të parët tanë janë përpjekur për progres,zh- gjuha dhe shkolla shqipe ishin kërkesa reale, e arsimit e të gjuhës shqipe. që ky popull kishte trashëguar që në kohën e villim, dije e kulturë në ndërtimin e një jetese se rruga drejt shkollës shqipe dhe alfabetit Në vitin shkollor 1915- 1916 u hap shkolla Ilirishtes. Pra shtrohej problemi: Do të bëhej sa më të mirë. Si fshat shumë afër qytetit të Pes- shqip nuk ishte më një utopi, por një gjë krejt në Dohoshisht me mesues Kamber Spahiu. shtet Shqipëria apo do të zhdukej në vorbullën hkopisë, Greva kishte jo vetëm lidhje miqësore normale; e realizueshme dhe e prekshme. Në Më 1916 u hap shkolla në Trojak të Sllovës e historisë,duke u përpirë nga lukunia e fqin- por dhe ndikime nga jeta dhe formimi arsimor vitin 1887 edhe në Rekë(Verbian) të Dibrës u nga Haki Sharofi. Shkolla e Sohodollit u hap jëve.Pra një komb kursesi nuk mund të bëhet e kulturor qytetar. hap një shkollë shqipe, por u mbyll shpejt nga në vitin 1916 me mësues Aqif Pasholli. Në nëse nuk ka gjuhën e tij,kulturën e tij, shkollën Në Dibër,Greva është njohur e njihet si autoritetet turke. vitin shkollor 1916-1917 u hap shkolla në e tij. Ndaj ishte pikërisht gjuha dhe shkolla ,ato fshat me tradita jo vetëm me tradita patriotike Me inisiativën e tyre patriotët dibranë zh- Allajbegi me mësues Hebip Bajram Golja. Në që u bënë idhulli i shpresës,sofra e parë që do atdhetare,por edhe për mënyrën e jetesës,me Mësuesjavilluan disa T.Qosja kuvende mee takime rrethin për çështjenletrari rie Homesh shkollamësuesja u rihap S.Dacinë vitin 1918.me klasën Në po e 4 Grevë të bashkonte shqiptarët e do ti përgatiste ato bujarine, mikpritjen, besën,ndihmën e ndërs- arsimit. Më 1 nëntor 1889 Kongresi i Arsimit këtë vit shkolla u hap edhe në Sopot . Shkolla njëherazi edhe për betejat e ardhshme. jelltë me mjaft njerëz të shkolluar e intelektuale. i Dibrës i dërgoi Sulltanit një promemorie të e Okshtunit u hap në vitin 1922 me mësues Qysh në kohrat e hershme,mjaft nga djemtë GURTHEMELET E SHKOLLËS SHQIPE… firmosur nga 31 vetë, ku kërkohej hapja e një Osman Muglicën. Shkolla e Sllovës, te Kepi më të mirë të fshatit, në përpjekjet e tyre për Falë të parëve tanë, gjysh pas gjyshi e brez shkolle shqipe në Dibër. Në këtë kërkesë ndër i Gjatë (Depoja e vjetër) është hapur në vitin përparim e zhvillim, filluan të emigrojnë në pas brezi me guximin dhe fanatizmin më të të tjera thuhej :”Meqenëse në qytetin tonë Dibër 1922-23 me mësues të parë Abdulla Çangën. dhera të huaja, Atje filluan të njihen me kul- madh ruajtën dhe trashëguan gjuhën , zakonet flitet vetëm shqip dhe fëmijët e popullatës nuk Më 1922 u hap për herë të parë shkolla shqipe turën e Evropiane e më gjerë.Lindi nevoja e e traditat shqiptare. Në trojet shqiptare,tek tuk, kanë patur mundësi që të marrin mësim në në Lurë, në shtëpinë e Dali Koçekut nga Musa komunikimit e letërkembimit,me familjarët dhe tinëz hapej ndonjë shkollë ,mejtep ku mëso- gjuhën tonë amtare, kërkojmë që të na lejohet Kuqi (Shehu). Shkolla në Kala të Dodës u hap të afermit e tyre. hej turqisht dhe shqip pa lejen e autoriteteve hapja e një shkolle me shqipen si gjuhë më- në vitin 1922 nën kujdesin e patriotit Hasan Më tregonin të moshuarit: Zabit Hoxha,To- turke ,por ato mbylleshin sapo të merrej vesh simi,dhe të gjitha shpenzimet do ti paguajnë Prishtina. Shkolla e Luznisë u hap me 1923 me sum Fida, Qazim Daci, edhe ato pak letra që nga qeveria osmane.Pas viteve 1800,filluan patriotët vetë”. mësues Shaban Ostrenin. mund të dërgonin kurbetlinjtë e fshatit ishin në përpjekjet për identifikimin e gjuhës shqipe. Dhe nuk vonoi, e shkollat e fshehta të Said Me shkresën datë 5/XI/ 1924 kërkohet hapja gjuhën turke,arabe e familjarët duhej të ecnin Identifikimi i shqipes kishte të bënte me iden- Najdenit në Dibër të Madhe, (1888), Shaqir e një shkolle në Herbel, ku të mësonin fëmijët me ditë të tëra me gjet ndonjë njeri që dinte tifikimin e kombësisë. Pikërisht pas këtij fakti u Daci Homesh (1893), Hamdi Ohrit në vitin e Popinarës, Erebarës, Grazhdanit, Dovalanit, për ta përkthyer e lexuar diku letrën.Kushtet kapën fort patriotët tanë. Lanë mënjanë dasitë 1901 lëshuan metastazat e njëherazi hapen Trepçës, Pjeçës e Pejkës. dhe rrethanat evoluan, lindi nevoja e leximit fetare,krahinore,bindjet,idetë,u benë një për edhe dhjetë shkolla shqipe në fshatrat e Dibrës dhe shkrimit të gjuhës shqipe. çështjen më të madhe të kombit për hapjen së sipërme e të Dibrës së poshtme. Në vitin PRAGSHKOLLA E GREVËS… Ja çfarë shkëputa nga kujtimet e plakut Adem e shkollave shqipe në mbarë Shqipërinë. 1899, në Dibër kishin mësuar të shkruajnë e Fshati ynë, Greva,ndër vite e në breza ka Fida. ”Bashkë me Hysen Zeren e Muharem Shab- Kështu u krijuan mjaft organizata patriotike, si të lexojnë në shqip më shumë se 300 persona. evokuar histori,ka luftuar për identitet,din- anin shkuam në Peshkopi, në prefekturë. Krahas federata:”Atdheu”, “Lidhja e mësuesve”,e më Fëmijët e Dibrës Madhe, Peshkopise, Gollob- jitet,përparim e shkollim. Grevasit gjithmonë shumë problemeve të fshatit u interesuam edhe vonë shoqëria “Bashkimi” etj., veprimtaria e ordes, Zerqanit, Homeshit, Bulqizes, Kastrotit, kanë qenë krenar e kryelartë(vetë emri Grevë për ndonjë mësues për të hapur shkollen shqipe tyre u fokusua përveç çështjes së formimit të Dohoshisht, Brezhdan, Trojak, Zogjej, Bllacë është mjaft sinjikativ). Kanë qenë tepër kom- në Grevë. Falë fatit,rastësisht muarëm vesh se shtetit shqiptar edhe përhapjes së shkollave etj.,filluan të belbëzojnë e shkruajnë të bukurën pakt, të panënshtruar e tepër luftarak ndaj në fshatin Herbel ishte caktuar një mësues nga në gjuhën shqipe. Në këtë kuadër u bënë shqipe. Pra hapja e shkollave në gjuhën shqipe pushtuesve të huaj. Kosova, por herbelasit ishin pishman për hapjen përpjekje dhe u botuan një varg abetaresh; ishte një luftë,një luftë që duhej të fitohej me Akoma ruhen në kujtesën e etërve tanë e shkollës. Rasti na erdhi kubalem në derë, shpejt si ajo e Naum Veqilharxhit (1844, 1845), e çdo çmim e me çdo kusht, se përndryshe shkol- qëndresa ndaj turqve. Selë Daci u vra në dhe papritur. Aty për aty vendosëm menjëherë Konstandin Kristoforidhit (1867, 1868), e Daut lat turke, greke e serbe kishin nxjerrë kthetrat përpjekje me turqit në Ravna. Thirrjes së turqve e iu drejtuam autoriteteve të prefekturës, me Boriçit (1869), “Allfabetarja e Stambollit” (1879) për gllabërimin e shuarjen e shqipës e në çdo për tu dorëzuar(lidhur) iu përgjigj me nagant, lutjen që këtë mësues ta sillnin në fshatin tonë etj. Një kontribut të rëndësishëm zhvillimit moment villnin helm e vrer antishqiptar,me por turqit të shumtë në numër e vranë, ndërsa ,pasi ne ia siguronim fëmijët,strehimin etj. Mirë të arsimit dhe të shkolles shqipe i dha edhe synim asimilimin total të kombit tonë. Hasan Fidën e internuan dhe e burgosën në na thanë. Shkoni në Herbel, bisedoni me fsha- “Shoqëria e të Shtypurit Shkronja Shqip” e Shkollat e hershme shqipe edhe në Dibër Manastir. Dy herë fshati ynë është djegur e tarët atje, dhe nëse bini dakord na njoftoni dhe Stambollit në krye me Sami Frashërin. Edhe ,kishin karakter fetar. Ato kishin edhe lëndë bërë shkumb e hi nga shkjatë serb. Vlen të merreni mësuesin. Po atë ditë vajtëm në Grevë, Luigj Gurakuqi evidentonte: fetare dhe në to përdoreshin edhe tekste me theksohet qëndresa heroike të gjithë fshatrat mblodhëm fshatin dhe kryepleqësia ngarkoi: ”Çështja e arsimit,ka rëndësi kryesore në përmbajtje fetare. Ishte ajo kohë kur konceptet e Grevës ndaj serbëve, në vendin e quajtur Rifat Iljazin(Rexhepi), Riza Kryemadhin dhe mua rilindjen e kombit shqiptar, pse vetëm me një gjuhë, fe, atdhe, ishin të pandara. ”Kepi Shehut” ku thyen taboret serbe dhe nuk ,Adem Fidën që të shkonim në Herbel. Shkuam mësim të shëndoshë, me një arsim të vërtetë Arsimi shqip në Dibër mori dritën jeshile u lejuan që të futeshin në fshat.Gjatë këtyre luf- në Herbel- vazhdon tregimin-Ademi- . Jo vetëm mund të ngjallet e mund të mëkëmbet kombi vetëm më 10 mars 1912, kur valiu i Manastirit timeve ra në fushën e betejës : Alush Bunguri, që na pritën me shumë respekt por dhe me ynë e mund të fitojë të drejtën për me hymun lejoi të hapej shkollë shqipe në Dibër të Madhe. u kapën dhe u ekzekutuan: Tufik Baruti,Shqir shumë kënaqësi pranuan kërkesën tonë. Na në radhën e popujve të qytetëruar”,”Gjuha Qeveria e Vlorës për kushtet dhe rrethanat Korumi,Karahman Hoxha, u plagosën Maliq e sajdisën me një drekë të mirë e na përcollën e ndriton kombin- thoshte Naim Frasheri- e e saj, bëri përpjekje modeste fillestare për lig- Dalip Kryemadhi. Për trimëri u dalluan: Hasan duke u shprehur nën zë me shprehjen; shyqyr ndriton dhe e nxjerr nga errësira”. jshmërinë arsimore. Gjuhën shqipe e shpalli Fida,Rifat Rexhepi etj. që na e hoqët mësuesin qafe, (fshati ishte me Ashtu si në gjithë Shqipërinë në fillim të gjuhë zyrtare të shtetit shqiptar, shkollës i dha Greva është bombarduar nga gjermanët ,nga dy fe,myslimane dhe ortodoks),se duke hapur shekullit XIX, edhe në krahinën e Dibrës mori karakter shtetëror, bëri përpjekje për arsim fillor Moranica e Dibra së Madhe, dhe nga gjylet e shkollën fëmijët do t’na beheshin kaur”. hov lëvizja arsimore me hapjen e shkollave në të detyruar etj. topave është vrarë Riza Kryemadhi,Shahin (vijon në numrin e ardhshëm) 20 - MarsMars 20182019 nr. 155
Njerëzit që e kanë njohur si dhe nxënësit e tij, e kujtojnë me respekt Hafiz Xhemalin për veprën e tij, për aftësitë e tij intelektuale e fetare që i vuri në shërbim të Atdheut dhe Islamit. histori Hafiz Xhemal Dibra, intelektual, teolog dhe patriot i shquar (vijon nga numri i kaluar) : “... dogma fetare myslimane nuk ka të hollat e fituara me djersë. Në përgjigjen e bëjë me mbulimin e fytyrës së gruas” dhe Komisionit të Komitetit Ekzekutiv thuhet Në klimën e pasigurisë për jetën, në e mbyll ligjëratën e tij me këto fjalë : “Ç’do : “Hafiz Xhemali ka pas qenë Deputet i muajve mars, prill, maj të vitit 1924, shqiptar mashkull duhet t’a konsiderojë Dibrës, të cilin vend e pat monopolizue ai qëndroi në krye të detyrës dhe këtë femrëm si mëmë, motër, bijë, e kështu për vehten e tij, senator në regjimin kërkonte prej të gjithë parlamentarëve që duhet ta konsiderojë mashkullin si babë, antipopullor dhe shtypës të Zogut, anëtar nuk paraqiteshin, e kërkoi të lajmërohen vëlla, bir, ashtu sikur e ka zakon shqiptari ta i grupit të besaxhinjve, organ ky që në të gjitha Bashkitë dhe Asamblistët se ruajë nderin.” Për këtë qëndrim përparimtar vend që të nepte dritë e kulturë popullit, “Asamblea asht e hapun tue pasë shumicën e të emancipuar, ai mori me qindra letra, shpërndante errësirën... e më tej dhe për legale, se këtu nuk ka anormalitet,” dhe kartolina e telegrame përgëzimi nga gratë djersën që Hafiz Xhemali përmend në propozonte masa administrative për shqiptare. lutjen e tij, kjo ishte helm për popullin...” E asamblistët që banonin në Tiranë dhe nuk Në të gjitha diskutimet e tij ndjehet kështu përveç shtëpisë i sekuestruan edhe paraqiteshin në detyrë. kërkesa për respektimin e ligjeve themelore kambalecat e cigareve, dollapet e librave, Hafiz Xhemali karakterizohej nga një të shtetit, të rregullave të proçedurës radioja dhe gjithçka tjetër që i ndjeri i tolerancë fetare dhe politikë shembullore. parlamentare, të sensit të arsyes dhe të kishte sjellë prej Stambolli. Me që Lapraka Në periudhën janar-qershor 1924, Hafiz masës, i drejtësisë shoqërore. Në çdo detyrë ishte shumë afër Tiranës, u urbanizuan në Xhemali dhe Fan Noli, njeri hoxhë e që iu ngarkua, ai ka dalë faqebbardhë dhe Durrës, pa i siguruar as banesë, as mjete tjetri prift, njeri i popullores e tjetri i ka treguar një ndershmëri të admirueshme. jetese. Të njohurit e morën në shtëpinë përparimtares, pra “kundërshtarë politikë”, E tillë qe edhe detyra delikate për mos e tyre dhe besimtarët e ndihmuan për të në parlament qëndronin në krah të njeri lejimin dhe denoncimin e abuzimeve gjatë jetuar. Me që në Durrës u bë tepër popullor, tjetrit, e respektonin dhe e donin njeri shpërndarjes së ndihmave qeveritare në e urdhëruan të rikthehet në Tiranë , përsëri tjetrin. Ata bisedonin shpesh për tema kohën e krizës botërore të viteve 30-të, që në mëshirë të fatit. shoqërore dhe fetare, që kishin lidhje u shoqërua me zinë e bukës në Shqipëri. Komuniteti Mysliman, personalisht me ngjarjet e kohës dhe gjenin gjuhën e Puna dhe ndershmëria e tij u shpërblyen kryetari i saj, Hafiz Musa Basha, e emëroi përbashkët për zgjidhjen e problemeve me dekorim. Për një periudhë kohe, ai ka disa herë si mësues, si kujdestar konvikti, gjithmonë me zgjidhje institucionale dhe jo dhënë kontributin e tij si drejtor përgjegjës i madje edhe si drejtor të Medresesë, por me dhunë, sepse kjo e fundit binte ndesh Nuk janë pak ata të rinj të dalluar për gazetës “Besa”. shpejt, me urdhër nga lart e nxirrnin në edhe me besimet fetare, përfaqësues të të rezultatet e tyre në shkollat e mesme, që u Kur qeverisë shqiptare iu dorëzua rrugë të madhe. Më kujtohen takimet e cilave ata ishin. nxitën e u përkrahën nga Hafiz Xhemali, për ultimatum fashist në prill 1939, ai mbajti Hafiz Xhemalit me Hafiz Ali Korçën, patriot Të shtunën e datës 17.05.1924, në ora 15 të thyer së pari mentalitetin e prapambetur një fjalim të zjarrtë në Parlament, duke që përveç se me penë, luftoi edhe me 00 hapet mbledhja e Asamblesë e cila fill pas që i kundërvihej nevojave, si luftës për dije, kërkuar “arrestimin e të gjithë italianëve pushkë për lirinë e Shqipërisë, i internuar hapjes, Hafiz Xhemali i kërkon kryetarit që, kulturë e përparim. që ndodheshin në vendin tonë” si në Kavajë, që qanin hallet e Atdheut e të përpara se me hy në bisedim, propzoj pesë Ai vlerësonte dhe inkurajonte kundërpërgjigje. Ai u bëri thirrje kolegëve të besimtarëve islamë të mbetur pa barinj, minuta heshtje për të nderue të ndjerin Avni shkollimin e të rinjve brenda e jashtë tij, “të veshin opingat, të ngjeshin pushkën sepse pjesa më e kulturuar e hoxhallarëve Rustemi (propozimi pranohet). Theksojmë shtetit, u kundërvihej me forcë zvarritjeve në krah e të dalin të presin armikun ashtu ose ishin ekzekutuar, ose ndodheshin në se, me Avniun ai ishte në parti kundërshtare. burokratike për miratimin e kredisë për siç e ka zakon shqiptari”. burgje e internime. Shtëpia e Hafizit në Tiranë priste e përcillte pagesat e bursistëve dhe këkon të miratohet Fjala e tij ishte e sinqertë e dilte nga I mbetur në rrugë të madhe, në pamundësi shumë miq e hallexhinj, të cilët ai përpiqej ajo urgjentisht, sepse për ndryshe studentët shpirti i një atdhetari të sprovuar. Fjalime ta mbante, bibliotekën e tij të madhe ia t’i ndihmonte me çdo mënyrë, e shumë prej do të mbeten rrugëve të Europës pa të holla. patriotike pati edhe nga ndonjë koleg dhuroi Medresesë, që u shpërdorua dhe u të cilëve ishin me pikpamje të ndryshme Një tregues tjetër që flet se sa e vlerësonte tjetër në Parlament, por për çudi, pas disa dogj pas ndalimit me dhunë të veprimtarive politike. Ai nuk i dallonte njerëzit nga ai dijen dhe kulturën ishte biblioteka e kohe ato morën poste të larta në qeveritë fetare në vitet 60-të. Po të njëjtin fat pësoi pikpamjet e tyre politike, e aq më pak t’i tij e pasur me libra fetare, juridike, letërsi kolaboracioniste, ndërsa Hafiz Xhemali edhe fondi shqip i bibliotekës së tij, e shpërfillte kundërshtarët. Njerëzit ai i turko-arabo-perse, pos sidomos shqipe, burgosej dhe internohej në Itali, me porosinë shpërndarë lart e poshtë, së bashku me vlerësonte nga virtytet, patriotizmi, morali, për të cilën ai thoshte se kishte shpenzuar që të vendosej në një vend ku nuk kishte të humbën botime të rralla të rilindasve, dhe sjellja e tyre shoqërore e jo nga rreth gjysmën e rrogës së tij mujore, që për studentë shqiptarë. Kjo sepse dihej botërisht koleksione të gazetave e revistave që ishin postet apo pasuritë, që edhe mund të mos funksionet që kishte pasur, nuk duhet të se gëzonte dashuri dhe respekt të veçantë botuar në Shqipëri. përputheshin me virtytet e më sipërme. kishte qenë e vogël. midis popullit të thjeshtë e, sidomos, midis Me gjithë persekutimet e padrejta që Ditën e Pashkës apo të Bajtamit, që në Po këtë kërkonte edhe për senatin, sepse të rinjve. Internimi për 4 vjet motivohej me pësoi, ai nuk u ankua kurrë, nuk u pendua mëngjes herët ai fillonte vizitat te të njohurit thoshte : “Shpesh na duhet të bredhim fjalët : “Njeri me influencë në Shqipërinë për kthimin në Atdhe, sepse udhëhiqej nga dhe miqtë e tij të shumtë, duke filluar nga lart e poshtë , madje edhe të mos gjejmë e mesme dhe veriore. Armik i betuar i sentenca “T’i kthesh shpinën Atdheut është më të varfërit, sepse si thosh ai, “ndaj tyre literatutë për t’u konsultuar për probleme fashizmit.” faji më i rëndë”. Ai gjente ngushëllim te kam më shumë detyrim, e te ata ndjej më ligjore-juridike që na lindin gjatë hartimit të Qëndrimi dinjitoz i një besimtari të kontributi i tij i madh për çështjen e Atdheut shumë gëzim.” legjislacionit shqiptar”. devotshëm islam, efektet që krijonin te dhe te kontributi për edukimin e të rinjve Një shembull tipik i shpirtit liberal dhe Gjithmonë në mbrojtje të së drejtës, ja njerëzit fjalët e tij, i mahnitën qytetarët e të Medresesë së Tiranës. Në shkurt të këtij tolerant të tij është ai i vitit 1927, gjatë se ç’thotë ai mbi ligjin e shpronësimit të Bergamos, që e dëgjonin dhe e përcillnin viti mbushen 60 vite të ndarjes nga jeta të qëndrimit disa ditor në Selanik, në rrugën e pasurive në kryeqytet, duke kundërshtuar nga afër jetën e tij dhe për këtë, i dërguan këtij atdhetari të shquar e të përkushtuar për kthimit nga Turqia, ku së bashku me patriotin mendimin e disa kolegëve që thoshin se një lutje Papës, ku kërkohej ndërhyrja e tij kombin. Njerëzit që e kanë njohur si dhe Rauf Fico, nënshkruan marrëveshjen për tiranasit të mos kërkojnë shumë, se ata për lirimin nga internimi të Hafizit duke nxënësit e tij, e kujtojnë me respekt Hafiz mos pranimin e kosovarëve në Turqi, ku shpërblimin e kanë marrë që në çastin kur përdorur shprehjen: “Qeveria ka internuar Xhemalin për veprën e tij, për aftësitë e tij serbët kërkonin t’i shpërngulnin për t’a Tirana u bë kryeqytet dhe ai thotë : “A asht një njeri të shenjtë”. Kur afati i internimit të intelektuale e fetare që i vuri në shërbim të pastruar Kosovën prej shqiptarëve, gjë që e drejtë që për këtë të dënojmë disafëmijë tijmbaroi, Bashkia e Bergamos i bëri thirrje Atdheut dhe Islamit. Më 2016 u dekorua me ndikoi edhe në ruajtjen e identitetit kombëtar me ju prishë shtëpitë e me i qitë familjet në medaljen “Nderi i Kombit” nga Presidenti shqiptar të trojeve shqiptare në Jugosllavi. rrugë. Pra, për të mos me i thye zemrat që që Hafizi me familje të qëndronin, duke i Republikës. Në shkurt të këtij viti ne Gjatë kohës që Hafizi qëndroi në Selanik, do të apin mallkime, them se ma parë duhet marrë përsipër edhe sistemimin e tyre. Pas kujtojmë me nderim kohën e lirë e kalonte me të dënuarin me me u marrë vullneti i tyre tue ju pague kthimit nga internimi, në vite 43-44, Hafizi, Astrit Daci vdekje në mungesë nga regjimi i kohës, me çmimi i sotëm. Zbukurimi i kryeqytetit edhe për moshën që kishte (63 vjeç), nuk Tiranë janar 2019 patriotin Hasan Prishtina. nuk mund të bëhet vetëm me sakrificën u aktivizua në politikë, duke iu përkushtuar
Pavarësisht se Hafizi nuk pajtohej me e disa pperasonave dhe me të ardhurat e vetëm fesë si mësues në Medrese. Në vitin BURIMET E INFORMACIONIT format dhe mjetet e përdorura nga Hasan bashkisë, por siç e kanë ba të gjitha shtetet, 1947, iu shtetëzua shtëpia e ndërtuar më zbukurimin e kryeqytetit ja kanë ngarkue 1934, në të cilën nuk banoi asnjë ditë, sepse Prishtina dhe shokët e tij, për arritjen e 1. Bisedimet e Kuvendit Kushtetues 1924, Tiranë qëllimeve politike, ai vlerësonte lart vlerat buxhetit të shtetit, kështu duhet të veprojë u detyrua t’a lëshojë me qira, për të shlyer borxhet që kishte marrë për të. Më pas, e 2. Bisedimet e Asamblesë Legjislative 1925- atdhetare të Hasanit, për të cilin ruante një edhe qeveria jonë. Ç’do kujt që i shembet 1926 , Tiranë respekt dhe vlerësim të lartë, si një patriot shtëpia i duhet ba pagesa kesh nga nji kredi nxorrën nga shtëpia ku banonin me qera 3. Bisedimet e Asamblesë Konstituente 1925- i madh. Hafiz Xhemali, një njeri i thjeshtë shtetërore”. dhe përdhunisht u vendosën në Laprakë. 1926, Tiranë që kishte mbrritur të arsimohej për hir të Si intelektual dhe teolog i shquar, Lutja që Hafizi drejton për shfuqizimin 4. Bisedimet e Senatit 1925-1926, Tiranë inteligjencës dhe vullnetit të tij të hekurt, pjesëmarrës në kongrese ndërkombëtare e vendimit të shtetëzimit, shoqërohet 5. Koleksioni i Gazetës “Paqja” 1923-1924, Stamboll ishte arsimdashës dhe përkrahës i flaktë i të të shkencëtarëve islamë, si njohës i thellë me dokumentet që vërtetojnë burimet financiare të përdorura për ndërtimin e 6. AQSH, Letra dhe dokumenta për shoqërinë rinjve që e donin arsimin dhe kulturën. Ai, i fesë islame që i dëgjohej fjala midis “Bashkimi” si intelektual, si besimtar e kishte kuptuar se muslimanëve shqiptarë, ai mori pjesë në shtëpisë, si : shitja e shtëpisë në Stamboll, 7. Kujtimet e znj. Triumfe Hoti (e bija e Hafiz një popull e një shtet nuk mund të përparojë përpilimin e raportit justifikues dhe të fetvasë të ardhurat nga shitja e tokave të së Xhemalit) pa njerëz të arsimuar. për zbulimin e fytyrës, duke deklaruar se shoqes në Greqi, huatë e bankës, si dhe të 8. Kujtimet e z. Astrit Daci (nipi i Hafiz Xhemalit) nr. MMarsars 2019 - 21 155 traditë
si statuja. As vetë njeriu që i nxorri ato fjalë, nuk e diti se si. Nuk kishin dalë nga goja, Mallkimi i sheh Murat Begut kishin dalë nga zemra. Do të dëshironte ti kthente prapsh ato fjalë, atë mallkim që kurrë Nga OSMAN XHILI nuk e kishte bërë, por e dinte që tashmë çdo istoria që po tregojmë ka ndodhur këtu gjë qe e kotë. Ata kishin dalë, në një dalje pa e pesqind e ca vite më parë, në fshatin kthim, si një plumb që le armën dhe kërkon të e Allejbegisë. Sheh Murat begu, njeriu arrijë në destinacion. Më pas djaloshi tërhoqi H këmbët zvarë, sikur u kërrus nga pesha e që ndërtoi xhaminë e këtij fshati, ka qenë në atë kohë njeri me shumë influencë, jo vetëm mallkimit që i ra përsipër. në fshatin ku banonte, por dhe në rrethinat U la, u ndërrua me rroba të mira dhe u për rreth. Thuhej se kishte miqësi të ngushtë nis. Shkoi në dasëm dhe u kënaq. Bile për me Agollet e Kërçishtit dhe me gjithë paritë e pak kohë harroi dhe atë skenën me babain e zonës dhe thirreshin për çdo sebep. tij. Agollet bënin dasëm të madhe dhe kishte Duhet të ketë qenë atë mot, e shtunë apo shumë të ftuar. Pasi kishte lënë paratë dhe e diel, ditë pazari. Zakonisht, sheh Murat paqetën duke i uruar në emër të të jatit, ai begu shkonte në Dibër të Madhe, jo vetëm ishte bashkuar me të rinj të tjerë, duke luajtur për të bërë pazar, por dhe për të takuar shokë e kërcyer. Erdhi koha e kthimit. Kali po ecte e miq të shumtë, që kishte atje. Ashtu kishte me një hap të shpejtë dhe djali ishte jo pak i bërë dhe asaj dite, duke u kthyer pak i lodhur stërvitur. Ja tek u dukën shtëpitë e para të fsha- në shtëpi. Sheh Murat begut i kishte ndërruar tit në lagjen e Çiflikut. Kali nuhati diçka, një jetë gruaja e tij e parë, duke lënë një djalë, aromë, apo një zhurmë dhe u tremb. Flegrat e diku te tetëmbëdhjetë vjeç. Me gruan e dytë hundës i hapi fort dhe turfulloi. U ngrit në dy kishte një djalë tjetër motak. Djali i ri me këmbët e para dhe u lëshua me revan. U tremb njerkën nuk i kishin marrëdhënjet shumë dhe djali. Mos vallë mallkimi i babait, që e të mira, por prania e babait ishte e mjaftë, kishte harruar si një ëndërr të keqe, po shfaqej që ndonjë flakë e vogël zemërimi të fikej pikërisht tani? I futi këmbët fort në yzengji, u menjëherë nga të dyja palët. shtrëngua akoma më fort në shalën e bukur Me të dëgjuar hingëllimën e kalit dhe pat- dhe tërhoqi frerët. Kali u tremb akoma më konjtë e tij që u përplasën në kalldrëm, nusja shumë, sikur e kapën xhindet. Frerët ikën nga e re i doli përpara të shoqit dhe e përshëndeti. duart e djalit dhe u varën poshtë nëpër këmët Pak minuta më vonë u shtruan të hanë drekën e kalit. Duart e djalit u zgjatën në kërkim të dhe më tej akoma një kafe të freskët, nga ajo frerëve, pa arritur ti kapnin dhe trupi u var që kishte sjellë i shoqi nga pazari. Mungesa e poshtë kokës së kalit. Këmbët e djalit ishin djalit të madh i ra në sy dhe e pyeti zonjën se zhytur fort në yzengji e nuk shqiteshin dot, ku ishte. – Nuk e di ku ka dalë, u përgjigj ajo. duke qenë pika e vetme që bashkonin trupin Vetëm nga zëri, sheh Murat begu e kuptoi se e tij me kalin. Koka e djalit u var akoma më diç kishte ndodhur. – U zutë prapë me të, poshtë, duke takuar në tokë,ndërsa kali e shtoi pyeti sërish i shoqi. - I kërkova të priste pak akoma më shumë revanin duke turfulluar dru, foli gruaja me një zë të ulët, dhe ai nuk e hingëllirë me të madhe. Plasi gjaku nga i preu. Kur i thashë se do ti tregoj babait tënd, hundët, u ça dhe balli, u thyen dhe dhëmbët, ai u nxeh dhe ma hodhi djepin, bashkë me ndërsa sytë u mbushën nga pluhuri i rrugës. fëmijën poshtë shkallëve. Dy tre persona e panë gjithë këtë tmerr, pa Sheh Murat begu u ngrit në vrikth, duke qenë të zotët të bënin asgjë, pasi kali paraka- lënë filxhanin e kafes pa pirë akoma. U afrua lonte me një shpejtësi të frikshme. Lëndina e tek djepi, që ishte vetëm pak metra më tej fshatit po shfaqej përpara dhe kali me trupin e dhe e tërhoqi mengadalë napën e bardhë, djalit kaluan nëpër të si në një paradë mortore. që ishte mbi krye të fëmijës. Një fytyrë en- Koka tani vetëm zvarritej nëpër tokë dhe qafa gjëllore u shfaq përpara syve të tij. Ai kurrë të jatit, me kokë të ulur nga faji dhe frika, të pak kokën, të shohë nëse babai e kishte ishte holluar mjaft, gati për tu këputur. Aty nuk e kishte parë me shumë vemendje djalin bëra bashkë, në pritje të ndonjë ndëshkimi seriozisht, por në fakt nuk dukej asnjë lloj sipër përroit, që thirret “ Brraka e xhamisë”, e tij të vogël. Burrat e asaj kohe nuk duhej të fortë. Babë e bir, qëndruan kështu për dyshimi për këtë. Nuk i ka treguar mjerka ku sot është xhamia pesqindvjeçare e fshatit të jepeshin shumë pas fëmijëve të vegjël. disa minuta, por i jati nuk e ndëshkoi këtë për ndodhinë, apo si është puna? të Allajbegisë, u këput koka e djalit të sheh Kapakët e syve të mëdhenj notonin në një rradhë dhe pse faji kishte qenë më i madh se -Nuk shkoj, se nuk më njeh mua njeri, atje. Murat begut. Kali u ndal për një moment dhe gjumë të thellë dhe ai besonte se vetëm en- herët e tjera. Ndoshta kishin qenë dy arsye -Do të shkosh, se je në emrin tim, në emrin pastaj bëri pesëdhjetë metër më tej, në të gjëjt e kishin ruajtur djalin motak, pa pësuar që nuk e lanë. Djali ishte zgjatur jo pak dhe e sheh Murat begut. Na këto lekë dhe do ti djathtë. Gjymtyrët e djalit, këmbë dhe duar as gjënë më të vogël. Përherë të parë e puthi i kish kaluar 18 vjeç, nuk mund të rrihej më lesh në kafe. Na dhe një paqetë, që do t’jua u shkëputën nga mesi, që i mbante bashkuar djalin e tij të vogël dhe ngriti duart lart, në si fëmijë. Nga ana tjetër i erdhi keq për të, japish njerëzve për ta shpërndarë në konak. dhe u shkërmoqën në pjesë, si për të vërtetuar shenjë falenderimi ndaj Zotit, që kishte bërë një fëmijë që ishte rritur shumë vite pa nënë. Merre kalin dhe shko! Djali nuk po lëvizte. profecinë e frikshme dhe tragjike të mallkimit njëmrekulli të madhe me djalin e tij. Dhe ai vetë si baba, shpesh i kishte munguar, Sheh Murat begu nuk e ndëshkoi fizikisht, të sheh Murat begut. E përfundoi kafen dhe doli në telis të kullës duke u angazhuar në luftra, në miqësira, në por zemra e tij ishte bërë gur. Ashtu veproi më pas sundimtari i zonës. dykatshe. Hodhi sytë në oborrin e mbushur vizita dhe në takime të ndryshme. Mungesa -Shko o djali im! Shkofsh shëndoshë e Aty ku ra koka(kria) e djalit u ndërtua xhamia me pemë, por nuk e dalloi djalin e madh e të dyve e kishin bërë pak nervoz, gjë që e mirë dhe bëfsh qejf. Kur të kthehesh, tu dhe atje ku u shkëput mesi( midisi), mbolli asgjëkundi. E thirri dy tre herë dhe më së kishte shprehur ndonjëherë në veprimet e tij. pengoftë ati ( kali ). Ku të raftë kria(koka) u një lis, në përkujtim të djalit. Historia tragjike fundi ai u përgjigj. Pak minuta më vonë, erd- -Laju e ndërroju, se do të shkosh në bëftë xhamia, ku të raftë medisi(mesi) mbiftë ka kaluar gojë më gojë, te banorët e fshatit, hi dhe vetë, qëndronte duke qëndruar para dasëm , në Kërçisht, te Agollet. Djali ngriti lisi. Ata qëndruan dhe pak kohë pa lëvizur, nga njëri brez në tjetrin, deri në ditët tona. printime dixhitale duke filluar nga 1 kopje e vetme shpejtësi | cilësi | çmime të favorshme libra | broshura | revista | fletëpalosje katalogë | kalendarë | postera | ftesa etj. për informacion: [email protected] / Cel. 069 20 68 603 22 - Mars 2019 nr. 155 kujtime Si e kam njohur Moisi Murrën? Moisi Murra u përkushtua 30 vjet për të përfunduar studimin e historisë së Dibrës dhe shumë punime e studime të tjera, duke lënë pas një trashëgimi me shumë vlerë për të gjithë trevën e Dibrës. Dibranët e mendjes dhe të pushkës e bënë historinë e Dibrës. Ai e gjurmoi, e mblodhi, e shkroi dhe e përjetësoi historinë e Dibrës.
Nga Fasli Mera
ër shokun tim Mois Murra! E njoha si nx- ënës në shkollën 7-vjeçare, Shupenzë, PShtator 1954. Moisi erdhi në klasën e 5-të, unë në të 6-tën. Pas mbarimit të shkollës takoheshim rastësisht, përshëndeteshim si të njohur. Në vitin 1961 të dyve na dhanë të drejtën për të kryer Shkollën e Bashkuar të Krahas punës për historinë Oficerave. Sipas njoftimit më 17 Gusht ora e Dibrës Moisi më fliste për 08:00 u paraqita në Shupenzë. Tek mani para shtëpisë së tij takova Moisin së bashku me figurat e njohura që kanë familjarët e tij që kishin dalë për ta përcjellë. lënë gjurmë në historinë e Pas pak ndaloi një makinë ushtarake, oficeri shoqërues doli nga makina me një listë në Dibrës. Kishte studiuar e dorë. Pasi verifikoi emrat tanë, zumë vend shkruajti libra për disa prej në makinë pranë njëri-tjetrit, e së bashku me pranë kujdesit si prind për çdo hall të tyre. e Historianëve të Dibrës. E thelloi punën shokut që vinin nga Peshkopia vazhduam Por askush nuk mund t’ia bënte fjalën dysh, në gjurmimin e objekteve që përmbanin të tyre, duke pasqyruar me rrugën për në Shkollën e Bashkuar. Nga ai gëzonte respekt. dhëna historike të trevës së Dibrës. Studiuesi moment unë dhe Moisi do të ishim të pan- Me Moisin më mirë të ishe vartës sesa Adem Bunguri tregonte për punën dhe këm- realizëm veten dhe veprën e darë pranë njëri-tjetrit. Në kohën e lirë dhe epror i tij. Pas 2 vitesh si oficer Moisi u bënguljen e Moisit, që nëpërmjet objekteve tyre për kohën që jetuan e u në çdo rast të mundshëm bisedonim për çdo përzgjodh me një grup oficerësh që shkuan të arkeologjisë të zbulonte të dhënat e his- problem që kishim, shpesh dhe me humor në Vietnam për eksperiencë në arenën e torisë. Ndërsa njeri nga dibranët e Dibrës së aktivizuan në veprimtarinë që nuk na mungonte asnjëherë. E kuptonim luftës. Para se të nisej më porositi: Të mos e Madhe Jakup Markja shprehet: Nga Dibra, patriotike. Aftësitë e tij dhe dhe e respektonim shumë njëri-tjetrin qoftë dijë askush se ku ndodhem. Ata u nisën si në Rekë, Gostivar, Tetovë e deri në Strugë, dhe pa folur. E derisa vdekja do të na ndante, specialistë të profesioneve të ndryshme. Pas nuk kemi lënë kala e vend që ka gjurmë të puna e palodhur e vendosën asnjëherë nuk u pamë shtrembër, kritikat i disa javësh u takova me babin e tij Feritin, historisë pa shkelur me këmbë me historianin Moisin në krye të Shoqatës së pranonim qoftë dhe vetëm me buzëqeshje. ishte i shqetësuar për të birin. Nuk e dinte Mois Murra. Moisi ishte i zgjuar, serioz, kritik, me ku është më tha. I hodha dorën në qafë dhe Krahas punës për historinë e Dibrës Moisi Historianëve të Dibrës. një humor që jo çdokush mund ta kapte. me të qeshur i thashë: Moisi është mirë. Pasi më fliste për figurat e njohura që kanë lënë Gjatë bisedës Moisi të vlerësonte, kur u kthye më tregonte për tmerret e luftës që gjurmë në historinë e Dibrës. Kishte studi- hapi, shkurtohej distanca e lëvizjes. Pinim nuk i pëlqente e kthente në humor. Gjatë kishte përjetuar atje. Për Moisin ishte një uar e shkruajti libra për disa prej tyre, duke kafe e lëviznim bashkë derisa u ndal fare. Për bisedës, shpesh fliste për Dibrën, për tradi- eksperiencë. pasqyruar me realizëm veten dhe veprën e një farë kohe e nxirrnin fëmijët me makinë tat, zakonet, të veçantat me krahinat e tjera, Në marrëdhënie me rrethin shoqëror ishte tyre për kohën që jetuan e u aktivizuan në deri te lokali i tyre. Pastaj zuri krevatin derisa ngjarjet që kishin lënë gjurmë, personazhet i kujdesshëm, shpesh protagonist me hu- veprimtarinë patriotike. Por nuk shkruajti për më 18 Korrik 2018 mbylli sytë. Vuajti por e njohura dhe gjithçka lidhej me historinë morin e tij karakteristik dhe ngacmues. Ishte ata figura që veprimtarinë e tyre e patën të nuk i mungoi shërbimi i të dy fëmijëve, Eridi e Dibrës ishin tema e preferuar. Çdo detaj gjithmonë i vlerësuar. Moisi njihte mirë sit- dyshimtë. Aftësitë e tij dhe puna e palodhur dhe Deni i qendruan te koka për çdo nevojë. e analizonte me hollësi. Shpesh shkruante uatën politike në kohën që përjetonim. Pasi e vendosën Moisin në krye të Shoqatës së Në kushte të vështira, shtëpi me qera vetëm poezi, por nuk i ekspozonte, recitonte, dilnim nga mbledhjet e format e edukimit ku Historianëve të Dibrës. 3 meshkuj në shtëpi. komentonte. Më pëlqenin shumë, ishte propaganda ishte kryefjala, pasi veçoheshim Meritë të madhe në arritjen e Moisit si Çdo ditë takoheshin bisedonim deri ditët e mjeshtër i fjalës. Moisi ishte dhe mbeti deri më fliste: Jemi populli më i “lumtur”. historian ka bashkëshortja, Xhari. Një grua fundit kur u rëndua shumë dhe së bashku me në fund “dyshues”. Ai nuk pranonte asgjë Pas 8 vitesh bashkë jeta bëri të sajën e e urtë, e mençur dhe shumë e përkushtuar. fëmijët shkuan në Peshkopi por nuk zgjati pa faktuar dhe pa referenca. Grupi mësimor u ndamë. Në Shtator 1969 unë shkova për Moisi me Xharin u martuan në vitin 1990. shumë. Që kur erdhi në Tiranë bisedonim (klasa e Moisit) dhe pedagogët e vlerësonin studime në Akademi për ndërlidhje. Sapo u Në dasmën e Moisit isha i ftuar nderi edhe për librin, e kam bërë gati, më thoshte, por për zgjuarsinë e tij. Pasi dhamë provimet ktheva në Burrel, 1971 shkoi Moisi në Ak- unë. Nuk ishte e lehtë të qëndroje në krah më duhet ta ndaj. Është mbi 1000 faqe. E përfundimtare, me 28 Korrik 1964, pas 3 ademi dhe pas përfundimit u transferua në të Moisit, Xhari e njihte mirë dhe ja doli. ndau në 2 pjesë: pjesa e pare “Dibra nga viteve stërmundimesh u titulluam Oficer Peshkopi. Gjatë kësaj kohe takoheshim sipas Ajo u muar me të gjitha problemet e familjes Antikiteti ne Monarki” u fut për botim dhe u me gradën Nën/Toger. Pas ceremonisë na mundësive që na krijoheshin, në mbledhjet dhe Moisin e la të merrej me historinë. botua. Pjesa e dyte: “Dibra nga Monarkia në komunikuan emërimet në detyrë. Përsëri e përbashkëta ose me pushime. U bashkuam Moisi me Xharin lindën dhe rritën 2 djem Demokraci” mbeti gati për botim. Promovi- bashkë me Moisin, në Korpusin e Burrelit përsëri pas 10 vitesh. Më 1983 u transferova të bukur Eridin dhe Denisin. U bënë djem mi i librit “Dibra nga Antikiteti në Monarki” K7K. Në një repart në brigadën e Burrelit. në Peshkopi. Tani Moisi merrej me historinë. të mirë e të zotët e vetes. Vitet e fundit u bë nga Shoqata e “Grykës së Vogël” por Fillimisht komandant togash në Shtabin e Më fliste me pasion për punime të ndryshme erdhën në Tiranë për të nisur një jetë më të salla te Muzeu Kombëtar u mbush plot nga Brigadës. Shumë shpejt jo vetëm oficerët që kishte në dorë, për mospërputhje men- mirë. Moisi me Xharin vinin shpesh pranë gjithë treva e Dibrës. por edhe ushtarët e dinin që ne ishim shumë dimesh që kishte me studiues të tjerë. Ai ishte fëmijëve. Takoheshim e u gëzuam se mund Moisi Murra u përkushtua 30 vjet për të shokë sa ndonjëherë na ngatërronin emrat këmbëngulës, nuk e quante të përfunduar një të kalonim pleqërinë sëbashku. E atëherë përfunduar studimin e historisë së Dibrës me njëri-tjetrin. Moisi ishte oficer i përgat- punim që nuk kishte referenca, krahasimi i të kur fëmijët u rritën jeta mori kthesë. Xhari u dhe shumë punime e studime të tjera, duke itur, mjaft i kujdesshëm dhe i përkushtuar dhënave (fakteve) është si bilanci i llogarisë sëmurë e pas 4 muajsh ndërroi jetë (6 Janar lënë pas një trashëgimi me shumë vlerë për në detyrë. Lëndët kimike nuk të lejonin të që duhet të kuadroj, thoshte Moisi. Tregon- 2017). Moisi e përjetoi me shumë dhimbje, të gjithë trevën e Dibrës. Dibranët e mendjes gabosh, ishte autoritar dhe korrekt. Eprorët te raste që nuk i dokumentonte pasi kishin sa herë përmendej Xhari përlotej. Gjatë kësaj dhe të pushkës e bënë historinë e Dibrës. Ai e vlerësonin për zgjuarsinë dhe korrektësinë vetëm një burim informacioni. kohe Moisi u diagnostikua me një sëmundje e gjurmoi, e mblodhi, e shkroi dhe e përjetë- në punë. Edhe atyre u duhej të ishin korrekt Në vitin 1992 u liruam nga Ushtria, dolëm të pashërueshme. Moisi filloi të rëndohej soi historinë e Dibrës. Ndihem i nderuar që me Moisin, se nuk ishte shabllonist, i paaftë në reformë. Moisi iu përkushtua plotësisht fizikisht, kishte vështirësi në ecje. Fillimisht për 57 vite pata shok dhe mik historianin e e as servil. Me vartësit, korrekt u qëndronte punës si historian së bashku me Shoqatën ecte me vështirësi, çdo ditë ngadalësohej Dibrës MOISI MURRA nr. MMarsars 2019 - 23 155 nekrologji
Një jetë që ua përkushtoi të sëmurëve Elegji për një
25 marsi i këtij viti erdhi tamam si një ditë Dr.Xhaviti ishte shumë i mik, Asllanin e pranvere, me një diell tejet të shndritshëm afërt dhe përherë solidar e me një rritje temperature. Për natyrën, Kambereve të Zimurit vërtetë qe një ditë e bukur, por për ne di- me njerëz që kishin nevojë. branët që banojmë në Tiranë, e për një grup Mirënjojen dhe respektin ja shokësh që rrinim bashkë ,erdhi si një ditë e shprehnin jo vetëm qytetarët zymtë… Në orët e para të mëngjesit të kësaj dite, ndërroi jetë, në moshën 84 vjeçare, Dr. e Dibrës, por edhe më gjërë. Xhavit Miftari. Ndërroi jetë miku dhe shoku E vlerësonin për punën i dibranëve, kuruesi dhe shëruesi i qindra e vetmohuese e plot pasion qindra pacientëve nga semundjet infektive në ekzaminimin, kurimin . Dr.Xhaviti lindi në vitin 1935 në fshatin Çerenec Diber. Fshat ky që shtrihet buzë e shpëtimin e sa e sa jetëve Zallit të magjishëm e të mrekullueshëm. njerëzore nga sëmundjet Lindi aty “ku gurgullima e Zallit përzihet infektive. Doktori nderohej me cicërimën e laureshave duke krijuar një e respektohej edhe për melodi hyjnore e sidomos netëve të verës, ku gurgullima e freskia bashkohet e përcillet papërtueshmërinë e tij, për me aromën e luleve shumëngjyrëshe ”. vitytet e tij si njeri i mençur, Dr.Xhavit Miftari, u lind në një familje fisnik, i urtë, i thjeshtë... t137 njohur me tradita atdhetare,kulturore dhe arsimdashëse.Si të gjithe bashkë- moshatret, e tij,edhe ai u rrit me hallet dhe dhe menaxhues shumë i mirë i repartit të Ada, Sami e Jara. Doktorit ju bë një përku- problemet e kohës. Ngaqë babai e la shumë sëmundjeve infektive. jdesje dhe shërbim i jashtëzakonshëm, nga të vogël, për edukimin dhe shkollimin e tij Dr.Xhaviti ishte shumë i afërt dhe përherë e bija Alma e veçanërisht nga e reja Zana . u kujdes me një përkushtim të veçantë,në- solidar me njerëz që kishin nevojë. Mirën- Dr.Xhaviti,do ti mungojë, jo vetëm biri, Majvjeni, mesnatën duke u na e tij Tushja ,e cila u bë shëmbëlltyra e jojen dhe respektin ja shprehnin jo vetëm familjes por edhe ish kolegëve mjekë, gdhirë 22 marsi 2019, më mori në humanistja e doktorit të ardhshëm; i mod- qytetarët e Dibrës, por edhe më gjërë. E pacientëve të shumtë që i kuroi ndër vite telefon... elit ,fjalëpaktit, korrektit e të papërtuarit. vlerësonin për punën vetmohuese e plot pa- , e sidomos ne , shokëve. Në këto ditë, I I dridhej zëri... Qyshse fëmijë, u dëshmua si djalë i zoti, sion në ekzaminimin, kurimin e shpëtimin ne miqtë e shokët e tij ndjejmë dhimbje I mbahej fryma... shumë “i gjallë” e mjaft kërkues. I dhënë e sa e sa jetëve njerëzore nga sëmundjet e trishtim pasi në takimet e bisedat e për- dhe i etur për dije..Pasioni për shkollën, infektive. Doktori nderohej e respektohej ditëshme nuk do ta kemi më doktorin midis I derdhej loti nga liqeni njerëzor që bëri që ai të vazhdoi studimet e larta për edhe për papërtueshmërinë e tij,për vitytet nesh . Dr.Xhaviti na la, por ai do të jetojë shpërthen kur vjen e vozit dhimbja... mjekësi dhe në vitin 1966 mbaroi fakultetin e tij si njeri i mençur,fisnik, i urtë, i thjeshte përherë në zemrat e të gjithë atyre që e - Babai ndërroi jetë... Varrimi bëhet e Mjeksisë Tiranë në specialitetin, mjek dhe dinjitoz, i drejtë e tolerant, kërkues ndaj njohën! Familja e të ndjerit është krenare nesër në orën 3 pasdite... infeksionist. Për dekada të tëra e derisa vetes,po aq sa dhe ndaj të tjerëve. për jetën dhe punën e përkushtuar të mjekut Ma vrau gjumin... sa u pensionua punoi si mjek specialist në Për humanizmin, punën e palodhur humanist. Sa shumë njerëz e deshën dhe repartin e infektivit në spitalin e Peshkopisë. dhe kontributin ne fushën e mjeksisë, e respektuan nga të gjitha anët e Dibrës e Mbi mblodhi truc kujtimet... Dr.Xhaviti është ndër mjekët e “gardës “ Dr.Xhaviti është nderuar në vitin 2009 vendit.. Respekt e mallë që u dëshmua Nisa ti shfletoj si një libër... së parë të spitalit të Peshkopisë që punoi e dhe 2015 nga Këshilli Bashkiak i Bashkisë me rastin e ngushëllimeve dhe në ditën Ishte dhëndëri i parë i babait tim Ha- luftoi duke evidentuar e eleminuar shumë Peshkopi, dhe ai i Bulqizës me titullin e varrimit . jredin Ashiku... sëmundje infektive të kohës.Në sajë të punës “Qytetar nderi”. Ndaj ,Doktor Xhaviti do të nderohet e Martuar me Shamen, motrën time të dhe përkushtimit për vite e vite me radhë Jeta e tij tashmë u shua,u nis drejt kujtohet në breza,për kontributin dhe ndih- madhe... ,ai u përkujdes për qindra pacientë,që në amëshimit, duke lënë në hidhërim të thellë mesën që ka dhënë në fushën e mjekësisë . ato vite të hershme të fillimit të punës së familjen, kolegët, miqtë, të dashurit dhe pa- Të pastë dritë shpirti miku ynë Xhevit . Ishte biri i Fari Kamberit, rrënjë e tij,sëmundjet infektive ishin mjaft të përha- cientët e tij të shumtë .Gjithësesi, humbja e Respekt jetës ,përkushtimit, punës,dhe Kambereve të Zimurit... pura. U bë shembull si mjek në të gjithë njeriut të afërt e të dashur le një boshllek të veprës humane të Dr.Xhavit Miftarit.! Ishte babai i nipit tim të parë, Majv- spitalin për të gjithë kolegët, për korrek- madh në komunitet, në shoqëri e sidomos I paharrar kujtimi për Ju! jenit lindur në maj prej nga daja i madh tësinë, humanizmin, profesionalitetin. Nuk në familje. Ai iku duke lënë në pikëllim i dha emrin. lëndoi kurrë njeri. Doktori spikati jo vetëm bashkëshorten Shahe, djalin Menduh(Du- Dr.Huzrie Kalia, Dr.Met Kodra, Rakip Ishte babai i dy mbesave të mija të si mjek infeksionist por dhe : si pedagog në fin) me të shoqen Zana ,vajzën Alma me Dançe, Rustem Deva, Zabit Lleshi , Nehat formimin e kuadrit të ri infermjer,si drejtues bashkëshortin Visar, nipërit e mbesat Besmir, Daci , Musa Riçku, Gani Çajka, Shaqir Skarra. bukura, Enkeledës dhe Arjolës. Ishte gjysh i nipërve dhe mbesave nga djali dhe vajzat... Familje e plotë... E qetë, e bukur, në harmoni me të gjithë... E takova në fundgusht, fundverë... Sëmundja e rëndë e kishte lodhë... Shpirtin e kishte plot... Mbushur nga djali... Mbushur nga vajzat... Mbushur nga nipërit dhe mbesat që i vareshin përqafe si gjerdanë margari- tarësh... Nuk e mendova se do të ikte... Nuk do të arrij ti hedh një grusht dheu të freskët. Mërgimi na largoi, na e thau lotin, na e ndali hapin... Kërkova një fotografi nga arkivi im... Shkëputa një fiksuar në ditën kur fejoi vajzën e vogël... Eh mik! Lamtumirë!
Abdurahim Ashiku Athinë, 22 mars 2019
24 - MarsMars 20182019 nr. 155
Nëse nuk e ke vizituar ende Dibrën, nuk e ke parë ende Shqipërinë! guida Turi i qytetit të Peshkopisë eshkopia është kryeqendra e Bashkisë së Dibrës, që Turi 2 ka 141 fshatra dhe e Qarkut Dibër, që ka në përbërje SHIJO DHE EKSPLORO ME ECJE dhe 3 bashki të tjera: Matin, Bulqizën dhe Klosin. QYTETIN E PESHKOPISË 9:30 Vizitë në rrënojat e Gradishtës Mendohet që emri i Peshkopisë lidhet me ekzistencën Nga pjesa e Pazarit grupi i vizitorëve merr ngjitjen për në Pe “Episkopatës së Stefanikës”, që në vitin 1020. Emri Epis- lagjen Dobrovë, një nga lagjet e qytetit me drejtim bujqë- kopatë=Peskopatë=Peshkopate=Peshkopajë=Peshk’pajë. KOHËZGJATJA: 1 DITORE sor. Në këtë lagje ndodhet Hoteli i Llixhave për pushuesit Peshkopia ka qenë qendër dytësore për krahinën e Dibrës, (mund të jetë edhe dy ditore) në kompleksin balnearë. Pas hotelit të Llixhave, në kodrën pas qytetit të Dibrës së Madhe, e cila ka qenë qendër e njohur ngjitur janë rrënojat e Gradishtës së Peshkopisë, ku gjetjet GJATËSIA E SHTEGUT: 4 KM ECJE NË DITË tregtare dhe e artizanatit në të kaluarën dhe ka luajtur rol të arkeologjike tregojnë për një vendbanime të hershëme. Men- rëndësishëm në historinë e gjithë rajonit. Roli i kësaj pozite VËSHTIRËSIA: NIVELI I LEHTË dohet se edhe në zonën përeth ka pasur rrënoja të kishave të zbehet me vendosjen e kufijve arbitrarë në 1913, ku jashtë ku- Shqefnit, fis I cili është akoma në Peshkopi. Nga Gradishta, fijve mbeti Dibra e Madhe, që ishte qendra urbane dhe tregtare është pamja shumë e bukur e Luginës së Shërimit, aty ku për kohën. Pas 1913 Peshkopia u bë qendër e Dibrës, ku u është kompleksi balnerarë I ujërave termale të Llixhave. vendos administrata, u ngrit pazari dhe disa dyqane të zejeve Ngjitur është Boroviku I Begjunecit një nga 41 monumentet të ndryshme. Në korrik 1920 u krijua administrata vendore në e natyrës në Dibër. rang prefekture dhe bashkie. Po në vitin 1920 filloi shërbimi 10:30 Vizitë parkun agro-bujqësor të Begjunecit. postar, u vendos linja telefonike dhe u ndërtuan gazermat Vizitë në parkun agro-bujqësor të Begjenucit kalon ushtarake. Pas 1945 Peshkopia është qendra administrative e nëpërmjet fshatit i cili shquhet për prodhimet bujqësore, rrethit të Dibrës dhe u ndërtua si një qytet shumëfunksional si perimet, kodrat me pemë frutore. Ngjitjja vazhdon deri në në aspektin administrativ, social, kulturor, arsimor, ashtu edhe liqenin e Kuplanit, ku pamja e Luginës së Drinit të Zi dhe në atë ekonomik, sipas modelit socialist të kohës. Peshkopisë është mahnitëse. Udhëtimi zgjat 2.5 orë dhe Turi në qytetin e Peshkopisë njeh vizitorët me historinë, kthimi në këmbë deri në qytet zgjat 60 minuta. kulturën e trashëgimninë e qytetit, duke filluar me lagjen e 13:00 Dreka tek agro-turizëm Dashe Zerja, vjetër, rrethinat e qytetit, muzeun, shëtitoren, pjesën urbane, administrative dhe sociale të tij. restorant “Zerja” ose te restorant “Eiba”. 14:30 Turi i qytetit dhe muzeut të Peshkopisë “Shijo natyrën, historinë dhe ushqimin Turi fillon tek godina e Bashkisë. Pastaj vazhdohet në bule- në qytetin e Peshkopisë vardin kryesor të qytetit, me ish-godinën e bashkisë, një objekt i vjetër karakteristik, me godinën e Prefekturës dhe institucineve 8:30 Eksperiencë në qytetin e vjetër të Peshkopisë. të tjera si qendër e Qarkut të Dibrës. Shëtitja në bulevardin Vizitorët nën drejtimin e guidës njihen me lagjen Pazar, kryesor ose Bulevardi i Blineve, i cili është i famshëm për xhiron teqen e Peshkopisë dhe historinë e vjetër. Teqeja e Pesh- historitë e dashurisë, paradës së modës në vitet e socializmit. kopisë, përveç shërbimeve të karakterit fetar, kryente edhe Më pas vazhdon me bustin e Elez Isufit (Arusha e maleve), shërbime të asistencës mjekësore për gjithë banorët. Njerëzit një nga luftëtarët dibranë, ikonë e luftës dhe qëndresës e shkolluar në Stamboll, falë njohurive që kishin marrë dhe kundër serbit. Një vizitë tek Zyra e Informacionit Turistik, duke shfrytëzuar vetitë kuruese të ujërave termale, ndihmonin ku mund të njihen me atraksionet turistike të Dibrës dhe të banorët në trajtimin e sëmundjeve si reumatizma, parazitoza blejnë ndonjë suvenir. Më pas një vizitë te Pallati i Kulturës etj. Vizitorët mund të shikojnë dyqane artizanale dhe punime “Haki Stërmilli”, ku mbahen koncerte të ndryshme foklorike, me dorë në pazar. Ngjitja për në rrugicat e lagjes së vjetër si si dhe festivali “Oda Dibrane”, me pjesëmarje nga gjithë tre- dhe ndalesë te shtëpia e Lavdërim Shehut, e cila shërbeu si vat shqiptare. Ky pallat mban emrin e shkrimtarit dibran Haki zyra për Bashkinë e parë të qytetit (1920) dhe ngjitur me të Stërmilli, i cili është romancieri i parë shqiptar, me romanin është godina e Bashkisë ekzistuese. “Sikur të isha djalë”. Haki Stërmilli ka qenë Kryetari i parë i Qarkut Dibër pas Luftës së Dytë botërore. Me kujdesin e tij, duke shfrytëzuar tullat e gazermave ushtarake, ndërtoi Turi 1 godinën e ish- Komitetit Ekzekutiv në fund të bulevardit. 9:30 Vizitë në lagjen e vjetër dhe ujërat termale Ndalesë te shëtitorja e Skënderbeut, i cili këtu është në të Peshkopisë. këmbë dhe pa përkrenare. Kjo lidhet me vendorigjinën e tij, Vizitorët me ecje kalojnë në rrugët me kalldrëm të lagjes si bir i Dibrës. Një ndalesë para godinës së Gjimnazit, ku çeli së vjetër, anash së cilës kanë qenë shtëpi të shumë banorëve dyert një ndër shkollat e para Pedagogjike në Shqipëri, e cila që erdhën nga Dibra e Madhe, kryesisht tregtarë dhe zejtarë. përgatiti mësues për gjithë Veriun e Shqipërisë. Përballë kësaj Shikohen ndërtime karakteristike, sokaku në Dublec bashkë godine ndodhen bustet e dy prej figurave historike dibrane: me çezmën e ujit, shtëpia karakteristike e Sul Shehut, kryetarit Dom Nikoll Kaçorri dhe Haxhi Vehbi Dibra. Qëndrimi i të parë të bashkisë apo themeluesi I Peshkopisë moderne në tyre krah për krah dëshmon edhe njëherë për tolerancën kohën e Zogut. fetare që e ka shoqëruar gjithnjë këtë komunitet. Raste të 11:00 Pikë vrojtuese e luginës së Shërimit. bashkëjetesës së komuniteteve të ndryshme fetare ka plot, që nga Kërçishti e deri në Lurë. Më pas një vizitë te Muzeu Nga pika vrojtuese, sipër ish-HEC të Peshkpisë, ke Historik i Dibrës. Në këtë muze ndodhet pavioni arkeologjik, mundësinë e vështrimit të Luginës së Shërimit, malin e etnografik dhe ai historik. Skërtecit, bjeshkën e Rabdishtit, malin e Zimurit, të cilat janë pjesë e parkut natyror Korab-Korritnik. Përballë është 16:00 Kafe ose birë në një nga baret e shëtitores. Boroviku i Begjunecit, një nga 41 monumentet natyrore 16:30 Vizitë në lagjet e qytetit; të Dibrës. Vizitorët njihen edhe me Livadhet e Peshkut në Viztorët njihen me ndërtimet karakteristike të qyteteve në Staravec, ku mendohet se kanë qenë qendrat kishtare, nga të kohën e komunizmit, dhe organizimin social dh e shoqëror. cilat ka marë emrin dhe Peshkopia. Ujërat termale më parë Vizitojnë një qendër të fortifikuar, dhe deri tek stadium I qytetit. menaxhoheshin nga kishat, të cilat siguronin të ardhura nga 17:00 Akomodimi shfrytëzimi i tyre. Sugjerohen: 12:00 Vizitë në qendrën balneare të Llixhave BUJTINA “KONAKU” të Peshkopisë. 0692053492 [email protected] Në kompleksin balnear të Llixhave të Peshkopisë vizitori AGRO-TURIZËM DASHE ZERJA njihet me historikun e kësaj qendre, shërbimet dhe trajtimet që kryhen. Mund të vizitohen vaskat me ujërat termale dhe 0699377337 [email protected] burimi i ujërave të termale. Nga qendra informuese turistike HOSTE “HYSEN UKA” tregohet edhe “gradishta e Begjunecit”, me rrënoja historike. 0673625835 [email protected] 12:30 Ndalesë tek mulliri i ujit të Saraçëve KAMPINGU “KAPXHIU, PESHKOPI” Shikohet stili i veçantë i ndërtimit dhe puna që bëhet në 069-2258182 [email protected] mullirin e ujit. Në të njëjtën kohë mund të shikohen burimet HOTELET E QYTETIT. Adresat i gjeni tek www.visitdiber.al e ujit të ftohtë, që gjithashtu përdoren për arsye kuruese. Rekomandohen larmi darkash si në restorante dhe darka 13:00 Dreka mund të konsumohet te lokalet në lagjen familjare si në shtëpi të përgatitura nga shtëpitë pritëse. Llixha ose restorantet e qytetit. Ky projet u mbështet nga D2T “Dibra: Turizëm dhe traditë”
cyan magenta yelloë black