Türk Tarım – Gıda Bilim Ve Teknoloji Dergisi, 6(7): 909-922, 2018
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Türk Tarım – Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 6(7): 909-922, 2018 Türk Tarım - Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi Çevrimiçi baskı, ISSN: 2148-127X www.agrifoodscience.com Türk Bilim ve Teknolojisi Sırakaraağaçlar Deresinde (Sinop-Karadeniz Bölgesi) Anyonik Deterjan Kirliliğinin Araştırılması Ayşe Gündoğdu1*, Erdi Gültepe2, Uğur Çarlı3 1Sinop üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Akliman, Temel Bilimler Bölümü, 57000 Sinop, Türkiye 2Özel Sektör, 38000 Kayseri, Türkiye 3Sinop üniversitesi, Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Uygulama Merkezi, 57000 Sinop, Türkiye M A K A L E B İ L G İ S İ Ö Z Çalışma Mayıs 2014 – Nisan 2015 tarihleri arasında Sinop il sınırları içerisinde bulunan Araştırma Makalesi Sırakaraağaçlar deresinin anyonik deterjan kirliliği ve bazı fiziko-kimyasal özelliklerinin pH, sıcaklık, iletkenlik, tuzluluk, çözünmüş oksijen (ÇO), toplam sertlik (TS), kimyasal -3 Geliş 06 Mart 2018 oksijen ihtiyacı (KOİ), fosfat fosforu (PO4 -P), toplam azot (TN)] belirlenmesi amacı ile Kabul 23 Mayıs 2018 gerçekleştirilmiştir. Bir yıllık ölçüm sonuçlarına göre anyonik deterjan konsantrasyonun minimum ve maksimum değerlerinin 0,02- 0,98 mg/l arasında değiştiği saptanmıştır. Anahtar Kelimeler: Sonuçlar, Türkiye'nin Su Kalitesi Yönetim Yönetmeliği kriterlerine (2008 ve 2016) göre Yüzey aktif madde sınıflandırılmıştır. Sırakaraağaç dere suyunun pH, sıcaklık ve fosfor konsantrasyonlarına Su göre yüksek kalitede ve hafif kirli su (sınıf I ve II) olarak belirlenmiştir. Toplam azot ve Fiziko-kimyasal KOİ parametreleri açısından yüksek kalitede (sınıf I) su olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, Nehir Dere dere suyu, anyonik deterjan konsantrasyonu ve DO değerlerine göre kirlenmiş suya (sınıf Sinop II ve III) eşdeğerdir. Anyonik deterjan konsantrasyonunun yüksek ve oksijen içeriğinin düşük olması suda yaşayan hassas organizmalar için tehlike oluşturabilir. Bu nedenle *Sorumlu Yazar: derenin suyu, özellikle anyonik deterjan ve DO açısından baskı altındadır. Çalışmanın E-mail: [email protected] sonuçları dereyi tehdit eden kirlilik kaynaklarının öncelikle insan ve tarımsal faaliyetleri içeren çevresel faktörler olabileceğini göstermektedir. Turkish Journal of Agriculture - Food Science and Technology, 6(7): 909-922, 2018 Exploration of Anionic Detergent Pollution in Sırakaraağaçlar Creek (Sinop-Black Sea Region) A R T I C L E I N F O A B S T R A C T The study was carried out between May 2014 and April 2015 with the aim of determining Research Article the anionic detergent pollution and some physico-chemical properties PH, temperature, conductivity, salinity, dissolved oxygen (DO), total hardness (TH), chemical oxygen -3 Received 06 March 2018 demand (COD), PO4 -P, total nitrogen (TN)] of the Sırakaraağaçlar creek in Sinop. Accepted 23 May 2018 According to the results of one year measurement, it was established that the minimum and maximum values of the anionic detergent concentration vary between 0.02 and 0.98 Keywords: mg/l, respectively. The results were classified according to Turkey’s Water Quality Surfactants Management Regulation criteria (2008 and 2016). Sırakaraağaç creek water has been Water determined high quality water and slightly dirty water (class I and II) acording to the pH, Physico-chemical temperature and phosphorus concentrations. It was found to be high quality water in River Creek terms of total nitrogen and COD parameters. Additionally, creek water is equivalent to Sinop polluted water (class II and III) according to anionic detergent concentration and DO values. High anionic detergent and low oxygen content can pose a hazard to sensitive *Corresponding Author: aquatic organisms. Thus, the creek is especially under pressure in terms of anionic E-mail: [email protected] detergent and DO. Results of this study showed that the sources of pollution threatening the creek may be primarily the environmental factors that include human and agricultural activities. DOI: https://doi.org/10.24925/turjaf.v6i7.909-922.1891 Gündoğdu ve ark., / Türk Tarım – Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 6(7): 909-922, 2018 Giriş Su kaynaklarında görülen sorunlara neden olan en Deterjanlar su ekosisteminde sadece çözünmeleri ya önemli faktörler; plansız kentleşme, hızlı nüfus artışı, da konsantrasyon artışı nedeniyle etkili olmazlar, aynı tarımsal faaliyetler ve bu alanlardan gelen drenaj suları, zamanda biyodegradasyona uğrayarak suyun çöp dökme alanlarından gelen sızıntı suları, doğal su özelliklerinin değişmesine neden olabilirler. Deterjanların kaynaklarının elektrik enerjisi elde etmek amacı ile gölet biyodegredasyonundan sorumlu olan faktörler: deterjan ve barajlarda toplanması, endüstriyel ve kanalizasyon atık aktif madde sayısı, deterjan konsantrasyonu, ortamın sularının doğal kaynaklara arıtma işlemine tabi bileşimi, mineral maddelerin seviyeleri ve organik tutulmadan verilmesi olarak sıralanabilir (Tüfekçi ve ark., maddeler, mevcut mikroorganizmaların adaptasyon 2003; Karacaoğlu, 2006). Doğal su kaynaklarının dereceleri ve tabiatları, pH, sıcaklık, etkilenme süresi, kirletilmesi dünyada birçok ülkede kullanılabilir su ortamın havalandırılmasıdır. Deterjan kirliliği, sulardaki ihtiyacının artmasına neden olmuştur (UNEP, 2006; biyolojik aktiviteyi etkilemesi açısından önemlidir. Jorgensen ve Rast, 2007). Çiçek ve ark., (2015), Genellikle deniz suyundaki deterjan miktarının 0,1 Türkiye'deki tatlı su habitatlarında toplam 153 balık g/m3’den fazla olması hallerinde organizmalara toksik türünün endemik olduğunu belirtmişlerdir. Üstelik toplam etkiler yapacağı belirtilmektedir (Egemen, 2000). Bu balık türlerinin %41,58'ini tatlı su balıklarının etkiler birçok tür için farklı letal doz değerleri ile işaret oluşturduğunu vurgulamışlardır. Bu nedenle endemik edilmekte ve türün bulunduğu ortam koşullarına ve türlerin hayati faaliyetlerini sürdürmeleri ve doğadaki toleransına bağlı olarak değişim göstermektedir. mevcut nesillerinin tükenmemesi için iç suların kalitesi Gelişmiş organizmalarda bozulan çevre şartlarına oldukça önemlidir. uyum daha uzun zamanda sağlanmaktadır. Temizlik ve Yüzey aktif maddeler; gıda, ziraat, ilaç, tekstil, kimya yıkama maddesi olarak kullanılan deterjanlar için de aynı (deterjan, boya, yapıştırıcılar, selüloz) ve plastik durum geçerlidir. Mikroorganizmalar deterjanları kullanır endüstrisi, fotoğraf endüstrisi, metal işleme, maden ve ve basit olmayan kimyasal olaylarla değişime uğratılırlar. metalürji, petrol saha kimyasalları, yangın söndürücüler, Araştırmacılar tarafından mikroorganizmaların inşaat ve yol yapım malzemeleri gibi oldukça geniş bir deterjanları gıda olarak tükettikleri belirtilmiştir (Güven kullanım alanına sahiptir. Bu maddelerin günümüzde ve Öztürk, 2005; Velázquez-Fernández ve ark., 2012). çevresel etkilerinin bir hayli artış göstermiş olmasından dolayı, kimyasalların etkileri ile ilgili çalışmalar giderek Eskiden kullanılan tetrapropilen benzen sülfonat %30 daha fazla önem kazanmaktadır. Deterjanlar temizleme oranında degredasyona uğrarken, günümüzde kullanılan işlemlerinde kullanılan kimyasal maddelerdir. Genellikle deterjanlar %90 oranında degredasyona uğramaktadır içerisinde yüzey aktif özelliğine sahip olan organik (Minareci, 2007). Anyonik deterjanların biodegredasyona maddeler bulunmaktadır. Bundan dolayı köpük oluşturma uğraması ile ilgili olarak yapılan bir çalışma sonucunda özellikleri bulunmakta olup, su kaynaklarında izlenmesi Achromobacter, Klebsiella, Micrococcus ve gereken parametrelerden birisidir. Anyonik deterjanlar ise Flavobacterium cinslerinin üyelerinin deterjanları düz ya da halkalı yapıya sahip alkil sülfat veya sülfonatlar degredasyona uğrattığı belirtilmiştir (Güven ve Öztürk, olarak karşımıza çıkmaktadır (Salar ve ark., 2004). 2005). Halkalı yapıya sahip olanlar parçalanması çok zor olan Çalışmada, Sinop il sınırları içerisinde yer alan yapılardır. Gerek düz gerekse halkalı yapıda olsun her iki Sırakaraağaçlar deresinin yerleşim ve tarımsal alanlara tür alkil sülfat ya da sülfonatların su ekosistemine zarar yakın olması nedeni ile kirleticilerin çevresel etkilerinin verdiği bilinmektedir (Salar ve ark., 2004). En sık olup olmadığının belirlenmesi hedeflenmiştir. Bu kullanılan yüzey aktif maddeler anyonik yüzey aktif kapsamda akarsuyun anyonik deterjan kirliliğinin ve bazı maddelerdir ve dünya üretiminin yaklaşık %50’sini temsil fiziko-kimyasal parametrelerin ölçümlerinin yapılması, etmektedirler. hali hazır durumun ortaya konularak gerekli çözüm Evsel, endüstriyel ve tarımsal atık sularla, tarımsal önerilerinde bulunulması ve bu çalışmayla akarsuyun topraklardan drenajla ve yağmur sularıyla gelen azot, sürdürülebilirliğine katkı sağlamak amaçlanmıştır. fosfor ve deterjan miktarı oldukça fazladır. Ayrıca deterjanlar da yapılarındaki fosfatlar nedeniyle su Materyal ve Yöntem ekosisteminde fosfor artışına sebep olabilirler. Su kaynaklarında kaliteyi olumsuz etkileyen ve Çalışma, Sırakaraağaçlar deresinde (Sinop) Mayıs biyoçeşitliliğin azalmasına neden olan olayların başında 2014 – Nisan 2015 tarihleri arasında, farklı özelliklere ötrofikasyon gelmektedir (Vural ve Kumbur, 1982, Patin, sahip dört istasyonda gerçekleştirilmiştir. Örneklemeler 1985; Minareci ve ark., 2009b). Alglerin aşırı derecede aylık olarak, yüzey suyundan yalınmıştır. Su kaynağının artması sudaki çözünmüş oksijeni olumsuz etkilemekte ve su kalitesini belirlemek amacıyla: anyonik deterjan, pH, sularda alg fazlalığından meydana gelen görüntü sıcaklık, iletkenlik, tuzluluk, çözünmüş oksijen (ÇO), kirliliğinin ortaya çıkmasına sebep olabilmektedirler. toplam sertlik (TS), kimyasal oksijen ihtiyacı (KOI),