Spaanse Franciscanen in De Nederlanden Lijst Van Werken Gepubliceerd En Vertaald Tussen 1535 En 1755

LIEVE BEHIELS

Spaanse franciscanen in de Nederlanden Lijst van werken gepubliceerd en vertaald tussen 1535 en 1755

Keizer Karel stond aan het hoofd van een samengestelde staat die bestond uit verschillende territoria die met elkaar waren verbonden via de persoon van de landsheer (het was een ‘personele unie’, Echeverría 1998, Elliott 1992) en waarvan onder meer Spanje (de koninkrijken Castilië en Aragon) en de Neder- landen deel uitmaakten. We verstaan onder de Nederlanden het gebied dat tussen 1548 (de vorming van de ‘Bourgondische Kring’ binnen het Heilig Roomse Rijk) en 1581 (Plakkaat van Verlatinge) een bestuurlijke eenheid vormde en onder de benamingen ‘XVII Provinciën’, ‘Nederland’, ‘de Nederlan- den’, in het Frans ‘Païs Bas’ (in het enkelvoud of meervoud) bekend stond (Blom & Lamberts 1994: 135). De Unie van Utrecht (1579) legde de grondslag voor de latere Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Toen de opstandige gewesten het gezag van Filips II niet meer erkenden, probeerde Spanje het hele gebied opnieuw te veroveren. Dat lukte echter niet en sinds het einde van de zestiende eeuw controleerden de Spaanse Habsburgers de facto dus een veel kleiner gebied, dat dan de naam Zuidelijke (of Spaanse, of Habsburgse) Neder- landen droeg. Het grenstracé tussen de Zuidelijke Nederlanden en de Verenigde Provinciën (de nieuwe staat die gevormd werd door de opstandige Nederlandse gewesten) veranderde met het verloop van de militaire operaties van het einde van de zestiende en de eerste helft van de zeventiende eeuw (Blom & Lamberts 1994: 248). Tot in 1648 zouden de XVII Provinciën, waarvan het politieke, economische en culturele zwaartepunt lag in de graafschappen Vlaanderen, Holland en Zeeland en het hertogdom Brabant in theorie weliswaar volledig blijven behoren tot het Spaanse rijk. In dat jaar werd met de Vrede van Münster de onafhankelijkheid van de opstandige noordelijke gewesten volkenrechtelijk erkend. Met de Vrede van Utrecht van 1713 zouden de Zuidelijke Nederlanden deel gaan uitmaken van de Oostenrijks-Habsburgse samengestelde staat, die geleid werd vanuit Wenen. De Nederlanden omvatten ook Franstalige gebieden zoals een gedeelte van het graafschap Vlaanderen (m.n. de steden en kasselrijen Rijsel, Douai en Orchies), de graafschappen Artesië, Namen en Henegouwen, de stad Doornik en het platteland errond (het Doornikse), en het hertogdom Luxemburg. Als universiteitsstad en bolwerk van de contrareformatie was Douai een belangrijk drukkers- en vertaalcentrum (Behiels et al. 2014: 116) en verschillende werken van franciscaner auteurs werden daar gedrukt. In 1667 werd de streek van Lille, Douai en Orchies door Lodewijk XIV veroverd op Spanje. Voor de geografische afbakening van de vermelde werken wordt een zo inclusief mogelijk begrip van de Nederlanden gehanteerd. Ten dele verschuift ze mee met de historische ontwikkelingen – zo hebben we in de regio Lille, Douai en Orchies na 1667

997959.indb7959.indb 311311 224/03/154/03/15 09:1609:16 312 LIEVE BEHIELS

geen drukken van Spaans franciscanen meer aangetroffen –, ten dele ook niet: we hebben ook de werken vermeld die in de late zestiende en de zeventiende eeuw in de noordelijke Nederlanden werden gedrukt en verspreid, ook al had die regio zich de facto al van Spanje losgemaakt. De politieke, militaire, economische, culturele en spirituele banden tussen de onderdelen van de Spaanse monarchie werden sterk aangehaald en twee eeu- wen lang reisden diplomaten, hovelingen, handelaren, militairen en geestelijken over en weer tussen de verschillende gebieden van het rijk. Hoewel er heel wat historisch onderzoek wordt verricht naar de relaties tussen Spanje en de Neder- landen ten tijde van de ‘composiete’ Spaanse monarchie (o.a. Fagel 1996, Col- lard et al. 2009, Vermeir et al. 2011), zijn het voornamelijk politieke, diploma- tieke, economische en culturele onderwerpen die de meeste aandacht krijgen. Religie komt hierin aan bod als onderdeel van het politieke beleid (Wyhe 2004, Thomas 2011). De spirituele relaties tussen de Spaanstalige wereld en de Nederlanden krijgen wel degelijk aandacht, maar die gaat dan vooral naar de invloed van de mystiek van het ‘Noorden’ op de Spaanse geestelijke literatuur (Orcibal 1959 en 1966, Behiels & Norbert Ubarri 2004, Pacho 2004, Norbert Ubarri 2007 en 2009). In de omgekeerde richting is aandacht besteed aan vroege vertalingen van werk van Jan van het Kruis (Porteman 1973, Behiels 2002). Met het receptieonderzoek naar de Spaanse geestelijke schrijvers van de hervormde karmelieten is al een begin gemaakt. Auteurs als Jan van het Kruis en Theresa van Avila zijn zeer vertrouwde namen bij de hedendaagse lezer die in spirituele teksten is geïnteresseerd. Ook de franciscaanse spiritualiteit kende een grote bloei in de zestiende en de zeventiende eeuw met auteurs als Francisco de Osuna, Bernardino de Laredo, Alonso de Madrid, Diego de Estella, Pedro de Alcántara en anderen. Een aantal van deze auteurs bereikte met hun geschriften een publiek in de Nederlanden. Hun werken werden in de Nederlanden gedrukt in de brontalen (het Spaans en het Latijn), en in vertaling, voornamelijk in het Nederlands en het Frans, soms ook in het Latijn of het Engels. In wat volgt willen we hiervan een overzicht bieden dat kan dienen als aanzet tot verder onderzoek naar de penetratie van de geschriften van die auteurs in de Nederlanden van de zestiende tot de achttiende eeuw. Het leek ons niet opportuun om deze lijst geografisch te beperken tot de Zui- delijke Nederlanden tussen de vijftiende en het begin van de achttiende eeuw, ook al situeert de meerderheid van de publicaties zich logischerwijs in dat gebied, waar de activiteit van drukkers en vertalers bijdroeg tot de globalisering van de geesten en de verspreiding van de religieuze ideologie van het Spaanse Imperium (Behiels et al. 2014: 120). Ook na de scheiding werden in de Noordelijke Neder- landen werken van bepaalde Spaanse franciscaner auteurs gedrukt en vertaald en werkte hun boodschap door; daarom zijn ook die drukken en vertalingen in de lijst opgenomen. Om die doorwerking in de tijd beter te laten zien, hebben we eveneens de drukken en vertalingen van die auteurs uit de eerste helft van de achttiende eeuw in noord en zuid opgenomen; zij vormen immers de uitlopers van de intense zestiende- en zeventiende-eeuwse publicatie-activiteit.

997959.indb7959.indb 312312 224/03/154/03/15 09:1609:16 SPAANSE FRANCISCANEN IN DE NEDERLANDEN 313

Volgens de geraadpleegde bronnen werd in de Nederlanden werk gedrukt en vertaald van Ambrosio Montesino (ca. 1444-1514), Francisco de Osuna (ca. 1492-ca. 1541), Antonio de Guevara (1480-1545), Juan de Dueñas (fl. begin zestiende eeuw), Luis de Escobar (1475-ca. 1551), Alonso de Madrid (ca. 1485-1570), Diego de Estella (1524-1578), Pedro de Alcántara (1499-1562), Juan de Bonilla (fl. zestiende eeuw), Andrés de Soto (1553-1625), Pedro de Alva y Astorga (1601-1667) en María de Jesús de Ágreda (1602-1665). We rangschikken de auteurs in chronologische volgorde van hun eerste publicatie in de Nederlanden. Daarom voorzien we ook een alfabetische lijst van de auteursnamen. De samenstelling van de lijst kwam tot stand door het systematisch overlo- pen van een aantal bibliografische bronnen en bibliotheekcatalogi. De Univer- sal Short Title Catalogue diende als uitgangspunt voor de zestiende eeuw en de Short Title Catalogus Vlaanderen en de Short Title Catalogue Netherlands, voor de zeventiende eeuw (zie ‘Bronnen’ voor de gebruikte afkortingen en de beknopte naam van de referentiewerken). Dit liet ons toe voor bijna elke druk in de lijst één of meerdere vindplaatsen op te geven; hierbij werd geen volle- digheid nagestreefd. Na elk bibliografisch item vermelden we in welke bronnen we het hebben aangetroffen (“vermeld in”) en in welke bibliotheken het beschikbaar is (“aanwezig in”; voor de gebruikte afkortingen, zie ‘Bibliothe- ken en collecties’). Meer en meer catalogi van lokale bibliotheken kunnen via het internet worden geraadpleegd en de lijst met exemplaren zal dus zeker toenemen, maar voor wie de werken wil consulteren biedt onze lijst in ieder geval een uitgangspunt. Een aantal werken van deze franciscaner auteurs is ook digitaal beschikbaar op het internet. Dat hebben we aangegeven met “online” en de vermelding van de digitale collectie. Het aantal digitaal beschikbare teksten zal in de toekomst eveneens stijgen. De exemplaren die we zelf hebben bekeken zijn aangeduid met een asterisk achter de naam of afkorting van de bibliotheek waarin ze zich bevinden. We zijn ons ervan bewust dat de lijst betrouwbaarder zou zijn geweest indien we alle vermelde exemplaren persoon- lijk hadden kunnen bekijken. Door de geografische verspreiding van die werken was dit helaas niet mogelijk. Per werk geven we eerst de drukken in de originele taal op, daarna de vertalingen in het Nederlands, het Frans en vervolgens de versies in andere doel- talen. Antonio de Guevara is de franciscanerauteur van wie de drukken in de Nederlanden de grootste verspreiding kenden. Voor de ordening van zijn werken en die van Andrés de Soto, van wie eveneens een belangrijk aantal titels werd gedrukt en vertaald, hebben we die van De Troeyer (1969) overgenomen. De lijst is doorlopend genummerd.

997959.indb7959.indb 313313 224/03/154/03/15 09:1609:16 314 LIEVE BEHIELS

Gebruikte afkortingen * = exemplaar ter plaatse gezien

Bronnen De verkorte bronverwijzingen zijn verantwoord in de bibliografie aan het eind van dit artikel.

Bibliotheken en collecties BL British Library, Londen BM Bibliothèque Municipale BNE Biblioteca Nacional de España, Madrid BNU Bibliothèque Nationale Universitaire, Straatsburg BNF Bibliothèque Nationale de France, Parijs BPE Biblioteca Pública del Estado BPFC Biblioteca de la Provincia Franciscana de Cartagena, Murcia BSB Bayerische Staatsbibliothek, München EEBO Early English Books Onine [http://eebo.chadwyck.com/home] EHC Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, Antwerpen HAB Herzog-August-Bibliothek, Wolfenbüttel HSA Hispanic Society of America, New York KB Koninlijke Bibliotheek, Den Haag KBR Koninklijke Bibliotheek, Brussel MPM Bibliotheek van het Museum Plantin-Moretus, Antwerpen ONB Wenen, Österreichische Nationalbibliothek RG Ruusbroecgenootschap, Antwerpen SBB Staatsbibliothek, Berlijn UB Universiteitsbibliotheek

Alfabetische auteurslijst ÁGREDA, María de Jesús de, OIC (María de Jesús Fernández Coronel, Maria de Jesu): 266-288 ALVA Y ASTORGA, Pedro de, OFMObs (Petrus Alba, pseudoniem van Martín Pérez de Guevara): 254-265 ALCÁNTARA, Pedro de, OFM/OFMRef (Petrus de Alcántara): 159-170 BONILLA, Juan de, OFMObs (Joannes de Bonilla):201-219 DUEÑAS, Juan de, OFM (Joannes de Dueñas): 119-136 ESCOBAR, Luis de, OFMObs (Ludovicus de Escobar): 137-139 ESTELLA, Diego de, OFM (Didacus Stella): 171-200 GUEVARA, Antonio de, OMObs/OFM (Antonius de Guevara): 8-113 MADRID, Alonso de, OFMObs (Alphonsus Madriliensis, Alphonsus de Madrid, Alphon- sus van Madril): 140-158 MONTESINO, Ambrosio, OFM (Ambrosius Montesinus): 1-7 OSUNA, Francisco de, OFMObs (Franciscus de Osuna): 114-118 SOTO, Andrés de, OFM (Andreas de Soto): 220-253

Ambrosio MONTESINO (ca. 1444-1514) 1 Epistolasyevangelios.Antwerpen: s.n., 1512. — Vermeld in: IB 13323; NB 4889; USTC 440370 [geeft geen locatie op]. 2 EpistolasiEvangeliosportodoelanno.Antwerpen: s.n., 1535.—Vermeld in: IB 13331; NB 21612; USTC 440375 [geeft geen locatie op].

997959.indb7959.indb 314314 224/03/154/03/15 09:1609:16 SPAANSE FRANCISCANEN IN DE NEDERLANDEN 315

3 Epistolasyevangeliosqueportodoelañoseleenenlayglesiacatólica.Ant- werpen: Joannes Steelsius,1538.—Vermeld in: IB 13336; NB 4918; USTC 440309 [geeft geen locatie op]. 4 Evangeliosyepistolasqueportodoelañoseleenenlayglesiaconlasystorias ytabla.Antwerpen: Joannes Steelsius,1543.—Vermeld in: BCNI 2031; IB 13340; NB 21613; Penney; PF 813; USTC 440593.Aanwezig in: New York, HSA; Wenen, ONB. — Online: Google books. 5 Epistolas y evangelios que por todo el año se leyen en la yglesia catholica. Antwerpen: Joannes Steelsius, 1544. — Vermeld in: BCNI 2054; BPS; BT 8316; CCfr; Copac; IB 13341; NB 4923; PF 814; STVC; UniCat; USTC 440060. — Aanwezig in: Brussel, KBR; Londen, BL; Parijs, BNF; Roanne, Médiathèque municipale. 6 Epistolas y evangelios que por todo el año se leyen en la yglesia catholica. Antwerpen: Joannes Grapheus por Joannes Steelsius, [1550]. — Vermeld in: BCNI 2223; BPS; BT 8317; IB 13346; NB 4925; PF 815; STVC 12916226; USTC 440061. — Aanwezig in: Brussel, KBR, Londen, BL. 7 Epistolasyevangeliosqueportodoelañoseleenenlayglesiacatólica.Ant- werpen: Hans de Laet: Joannes Steelsius,1558.—Vermeld in: BCNI 2639; BT 1093; CCfr; CCPB; NB 4932; PF 816; USTC 440471. — Aanwezig in: Amiens, Bibliothèque d’Amiens Métropole; Amsterdam, UB; Brussel, KBR; Madrid, BNE.—Online: Biblioteca digital hispánica.

Antonio de GUEVARA (1480-1545)

Obras 8 Obras. Antwerpen: Martinus I Nutius, [1546]. — Vermeld in Canedo 604 [1545?]; NB 13939; NK 0582; USTC 442385.—Aanwezig in: Bern, Staats- archiv.

Libro aureo de Marco Aurelio 9 LibroaureodeMarcoAurelio,emperadoryeloquentissimoorador.Antwerpen: Joannes Grapheus, 1529.—Vermeld in: AD 79; BFN 843; BNB 89; BPS; Canedo 4; Copac; IB 9869; NB 13920; NK 3135; PF 357; UniCat; USTC 440229.— Aanwezig in: Brussel, KBR; Cambridge, University Library; Londen, BL. 10 LibroaureodeMarcoAurelio.Antwerpen: Joannes Steelsius,1533-62.—Ver- meld in: IB 10038; NB 13921; NK 3135; PF 563 [“Il y aurait une édition sans date à situer à cette époque”]; USTC 440553 [vermeldt geen locatie]. 11 LibroaureodeMarcoAurelio,emperadoryeloquentissimoorador.Antwerpen: Joannes Steelsius,1534.—Vermeld in: BFN 1534; Canedo 9; CCfr; IB 9886; KVK; NB 13922; NK 3136; PF 558; UniCat; USTC 440550.—Aanwezig in: Antwerpen, EHC*; Brussel, KBR; München, BSB; Nantes, BM; Straatsburg, BNU. 12 LibroaureodeMarcoAurelio,emperadoryeloquentissimoorador.Antwerpen: Francisco Aertsens,1536. — Vermeld in: BFN 845; Canedo 10; CCPB; IB 9888; NB 13923; NK 1033 & 0576; PF 559; REBIUN; UniCat; USTC 440551. —Aanwezig in: Brussel, KBR; Oviedo. Universidad. 13 LibroaureodeMarcoAurelio.Antwerpen: Joannes Steelsius,1539.—Vermeld in: BFN 846; Canedo 11; CCfr; CCPB; IB 9895; KVK; NB 13926; NK 3137;

997959.indb7959.indb 315315 224/03/154/03/15 09:1609:16 316 LIEVE BEHIELS

PF 560; STVC 12915384; Unicat; USTC 440376.—Aanwezig in: Brussel, KBR; Hamburg, Staats- und Universitätsbibliothek; Leuven, UB; Madrid, BNE; Mannheim, Universitätsbibliothek; Marseille, BM; Parijs, BNF; Tübingen, Uni- versitätsbibliothek. — Online: Biblioteca digital hispánica. 14 LibroaureodeMarcoAurelio.Antwerpen: Joannes Steelsius,1540. —Vermeld in: BFN 847; Canedo 12; IB 9899; KVK; NB 13928; NK 4512 & 0577; PF 561; USTC 440552.—Aanwezig in: Erfurt, Universitäts- und Forschungs- bibliothek, Xanten, Stiftsbibliothek. 15 LibroaureodeMarcoAurelio.Antwerpen: Joannes Steelsius,1543.—Vermeld in: Canedo 13; IB 9909; KVK; NB 13929; USTC 440383.—Aanwezig in: München, BSB. 16 LibroaureodeMarcoAurelio.Antwerpen: Joannes Steelsius,1545. —Vermeld in: BNB 89; BFN 848; BPS; BT 8425; Canedo 14; Copac; IB 9922; NB 13932; PF 562; STVC 12916815; USTC 440124.—Aanwezig in: Brussel, KBR; Lon- den, BL; Versailles, BM. 17 LibroaureodeMarcoAurelio.Antwerpen: Joannes Steelsius,1546. —Vermeld in: BFN 849; Canedo 15; CCfr; Copac; IB 9930; KVK; NB 13935; PF 564; USTC 440554.—Aanwezig in: Avignon, BM; Cambridge, University Colleges (Special Collections); Dresden, Sächsische Landesbibliothek; Londen, Lambeth Palace Library; Madrid, BNE; Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek. Online: Google books. 18 Libroaureo,delavidaycartasdeMarcoAurelio.Antwerpen, Hans de Laet en casa de Joannes Steelsius, 1550. — Vermeld in: BFN 850; BPS; BT 8426; Canedo 17; Copac; IB 9954; KVK; Lechner 1442; NB 13945; PF 565; REBIUN; STVC 12916923; USTC 440126.—Aanwezig in: Barcelona, Uni- versitat; Londen, BL; Madrid, BNE; Brussel, KBR; Salamanca, Universidad; Wolfenbüttel, HAB. 19 LibroaureodelavidaycartasdeMarcoAurelio.Antwerpen: Hans de Laet: Joannes Steelsius,1554. — Vermeld in: BT 8427; Canedo 19; IB 9968; KVK; NB 13948; PF 567; USTC 440555.—Aanwezig in: Brussel, KBR; Keulen, Diözesanbibliothek; München, BSB; Regensburg, Staatliche Bibliothek. 20 Libroaureo,delavidaycartasdeMarcoAurelio.Antwerpen: vid. & haer. Joannes Steelsius por Joannes Withagius,1574.—Vermeld in: BFN 852; BT 5887 & 8428; IB 9996; NB 13962; PF 568; UniCat; USTC 440556.—Aan- wezig in: Antwerpen, MPM; Brussel, KBR. — Online: Google books. 21 Libro aureo de la vida y cartas de Marco Aurelio. Antwerpen: vid. & haer. Joannes Steelsius, 1574.—Vermeld in: BFN 853; BNB 89; BPS; BT 1351; Canedo 26; CCfr; Copac; IB 9995; KVK; NB 13961; PF 569; UniCat; USTC 440127.—Aanwezig in: Antwerpen, EHC *; Antwerpen, MPM; Augsburg, Universitätsbibliothek; Brussel, KBR; Erfurt, Universitäts- und Forschungsbi- bliothek; Londen, BL; Parijs, BNF. —Online: Gallica. 22 LibroaureodeMarcoAurelio.Antwerpen: Martinus II Nutius, 1594.—Ver- meld in: BFN 854; BNB 89; BT 1352; Canedo 29; CCPB; Copac; IB 10028; KVK; NB 13978; PF 570; UniCat; USTC 440128.—Aanwezig in: Brussel, KBR; Coburg, Landesbibliothek; Detmold, Lippische Landesbibliothek; Kopen- hagen, Det Kongelige Bibliotek; Londen, BL; Madrid, BNE; Santo Domingo de Silos, Abadía Benedictina; Southampton, University Library. 23 LibroaureodelavidaycartasdeMarcoAurelioemperador,yeloquentissimo orador. Antwerpen: Martinus II Nutius, 1604. — Vermeld in: Canedo 31;

997959.indb7959.indb 316316 224/03/154/03/15 09:1609:16 SPAANSE FRANCISCANEN IN DE NEDERLANDEN 317

CCfr; CCPB; KVK; Lechner 1441; PF 571; UniCat.—Aanwezig in: Amster- dam, UB; Antwerpen, MPM; Barcelona, Universitat; Berlijn, SBB; Brussel, KBR; Dresden, Sächsische Landesbibliothek; Madrid, BNE; Madrid, Real Aca- demia de Ciencias Morales y Políticas; Metz, BM; München, BSB; München, Bibliothek der Ludwig-Maximilians-Universität; Versailles, BM; Wolfenbüttel, HAB.

VertalingeninhetNederlands 24 Tguldenboeck,vantlevenendeseyndbrievenvankeyserMarcusAurelius,inde welcke veel schoone leeringhen ende sententien begrepen zijn, seer nut ende bequaem allen menschen. Vert. Cornelis van Beresteyn. Antwerpen: Ameet Tavernier, 1565. — Vermeld in: BFN 855; BT 1347; Canedo 53; NB 13956; Praag 272-274; UniCat; USTC 409612. — Aanwezig in: Amsterdam, UB; Ant- werpen, EHC; Antwerpen, MPM; Brussel, KBR; Groningen, UB; Kortrijk, Stadsbibliotheek. 25 Tguldenboeck,vanhetlevenendeseyndbrievenvankeyserMarcusAurelius. Vert.Cornelis Van Beresteyn.Antwerpen: Gerard Smits,1578.—Vermeld in: BT 1348; KVK; NB 13966; UniCat; USTC 414954.—Aanwezig in: Brussel, KBR; Keulen, Bibliothek des Oratorium Kevelaeriense. 26 T’gulde-boecvandenloflijkenkeyserendewelsprekendenoratoorMarcusAure- lius.Vert. Cornelis van Beresteyn. Antwerpen: typis Mattheus de Rische: Arnout Coninx, 1586. — Vermeld in: BFN 856; BT 5885; Canedo 54; NB 13970; Praag 274; UniCat; USTC 407909.—Aanwezig in: Antwerpen, EHC; Antwer- pen, MPM; Gent, UB; Leiden, UB. —Online: Google books. 27 Tguldenboeck,vanhetleuenendeseyndtbrieuenvandenwelsprekendenorateur endekeyzerMarcusAurelius.Vert. Cornelis van Beresteyn.Amsterdam (=Woer- den): Andries Verschout, 1589. —Vermeld in: Canedo 55; NB 13971; Praag 275; STCN 118691201; TB 2258; USTC 422700.—Aanwezig in: Leiden UB. 28 Tguldenboeck,vanhetleuenendeseyndtbrieuenvandenwelsprekendenorateur endekeyzerMarcusAurelius.Vert. Cornelis van Beresteyn.Woerden, Cornelis Verschout voor Cornelis Claesz., Amsterdam,1589.—Vermeld in: BFN 857; Canedo 56; NB 13972; Praag 275; STCN 079077048; TB 2257; UniCat; USTC 422704.—Aanwezig in: Amsterdam UB; Antwerpen, EHC; Utrecht UB. 29 T’guldenboeck,vanhetlevenendeseyndtbrievenvandenwelsprekendenorateur endekeyserMarcusAurelius.Vert. Cornelis van Beresteyn. Utrecht: Salomon de Roy voor Cornelis Claesz, Amsterdam, 1595. — Vermeld in: BCNI 4272; Canedo 57; Copac; KVK; NB 13982; Praag 276; STCN 084271507; TB 2259; USTC 429662. — Aanwezig in: Amsterdam UB; Keulen, Diözesanbibliothek; Londen, Lambeth Palace; Torun, Biblioteka Univwersytecka. 30 t’Guldenboeck,vanhetlevenendeseyndbrievenvandenwelsprekendenorateur endekeyserMarcusAurelius.Vert. Cornelis van Beresteyn.Amsterdam: Corne- lis Claeszoon,1603.—Vermeld in: Canedo 58; KVK; Praag 276, STCN.— Aanwezig in: Amsterdam, UB; Groningen, UB; Hamburg, Staats- und Univer- sitätsbibliothek; Wolfenbüttel, HAB. 31 t’Guldenboeck,vanhetlevēendeseynd-brievenvandenwelsprekendenorateur endekeyserMarcusAurelius.Vert. Cornelis van Beresteyn.Amsterdam: Jacob Pietersz. Paets,1605.—Vermeld in: Canedo 59; Praag 277; STCN; UniCat. —Aanwezig in: Amsterdam UB; Brussel, KBR; Den Haag, KB; Gent, UB; Leiden UB.—Online: Google books.

997959.indb7959.indb 317317 224/03/154/03/15 09:1609:16 318 LIEVE BEHIELS

32 t’Guldenboeck,vanhetlevenendeseynd-brievenvandenwelsprekendenora- teurendekeyserMarcusAurelius.Vert. Cornelis van Beresteyn.Amsterdam: Jacob Pietersz. Paets, 1612. — Vermeld in: Canedo 61; Praag 278; STCN; UniCat.—Aanwezig in: Amsterdam, UB; Antwerpen, EHC; Brussel, KBR; Gent, UB; Nijmegen, UB; Utrecht, UB.—Online: Google books. 33 t’Guldenboeck,vanhetlevenendeseynd-brievenvandenwelsprekendenora- teurendekeyserMarcusAurelius.Vert. Cornelis van Beresteyn.Utrecht, Her- man II van Borculo, 1612. — Vermeld in: Canedo 60; Praag, 277; STCN; UniCat.—Aanwezig in: Den Haag KB; Leuven, UB 34 t’Guldenboeck,vanhetlevenendeseynd-brievenvandenwelsprekendenora- teurendekeyserMarcusAurelius.Vert. Cornelis van Beresteyn.Franeker: Rom- bertus Doyema,1615.—Vermeld in: STCN.Aanwezig in: Leiden UB. 35 ’tGuldenboeck,vanhetlevenendezeyndbrievenvandenwel-sprekendenora- teurendekeyserMarcusAvrelivs.Vert. Cornelis van Beresteyn.Rotterdam, Mat- thijs Bastiaensz, 1625. —Vermeld in: Canedo 62; Praag 278; STCN.—Aan- wezig in: Utrecht UB. 36 ’tGuldenboeck,vanhetlevenendezeynd-brievenvandenwel-sprekendenora- teurendekeyzerMarcvsAvrelivs.Vert. Cornelis van Beresteyn.Haarlem: Vin- cent I Casteleyn voor Evert Cloppenburgh, Amsterdam, 1640.—Vermeld in: Canedo 63; Praag 278-279; STCN; UniCat.—Aanwezig in: Amsterdam UB; Gent, UB; Leiden UB.—Online: Google books. 37 ’tGuldenboeck,vanhetlevenendezeynd-brievenvandenwel-sprekendenorateur endekeyserMarcvsAvrelivs.Vert. Cornelis van Beresteyn.Haarlem: Vincent I Casteleyn, 1640.—Vermeld in: STCN. —Aanwezig in: Amsterdam, UB.

VertalingeninhetFrans 38 LelivredorédeMarcAurele.Vert.R. Berthault de la Grise.Antwerpen: Martinus Nutius II, 1593. [Vroegere uitgaven in Parijs vanaf 1531 en Lyon vanaf 1544]. —Vermeld in: BFN 859; BT 1354; Canedo 52; FB 24165; Lechner 1424; NB 13976; UniCat; USTC 18067.—Aanwezig in: Antwerpen, MPM; Brussel, KBR; Gent, UB*; La Rochelle, BM; Leiden, UB; Mâcon, BM; Wenen, ONB.

Libro aureo de Marco Aurelio con el relox de principes 39 LibroaureodeMarcoAurelioconelreloxdeprincipes.Antwerpen: Martinus I Nutius, 1550.—Vermeld in: BFN 860; BPS; BT 1350; Canedo 113; CCPB; Copac; IB 9953; KVK; NB 13944; PF 566; REBIUN; UniCat; USTC 440125. —Aanwezig in: Antwerpen, EHC; Augsburg, Staats- und Stadtbibliothek; Augs- burg, Universitätsbibliothek; Birmingham, University Library; Brussel, KBR; Erfurt, Universitäts- und Forschungsbibliothek; Kraków, Biblioteka Jagiellonska; Londen, BL; Oviedo, Universidad; Regensburg, Staatliche Bibliothek.

VertalingeninhetNederlands 40 Denvorsteliickenlust-hofendemorgen-wecker,inwelckendekoninghen[…] onderrichtzijn.Vert. DWC.Schiedam: Jan Wolffersz. Vleyser, 1617. — Ver- meld in: Canedo 176; Praag, 279-281; STCN. — Aanwezig in: Leiden, UB. 41 Hettweededeeldesvorstelĳckenlust-hofsendemorgen-wecker. Vert. DWC. Rotterdam: Matthijs Bastiaensz, 1617. — Vermeld in: Canedo 176; Praag, 282; STCN. — Aanwezig in: Amsterdam, UB; Antwerpen, EHC*; Leiden, UB; Utrecht, UB.

997959.indb7959.indb 318318 224/03/154/03/15 09:1609:16 SPAANSE FRANCISCANEN IN DE NEDERLANDEN 319

42 Hetderdedeeldesvorstelĳckenlvst-hofs,endemorgen-vvecker.Vert. DWC. Schiedam: Jan Wolffersz. Vleyser, 1617. — Vermeld in: Canedo 176; Praag, 282; STCN. — Aanwezig in: Amsterdam, UB; Leiden, UB. 43 Denvorsteliickenlust-hofendemorgen-wecker,inwelckendekoninghen[...] onderrichtzĳn.Vert.DWC.Rotterdam: Matthijs Bastiaensz, 1617. — Vermeld in: Canedo 177; Praag, 281; STCN. — Aanwezig in: Amsterdam, UB; Antwer- pen, EHC*; Leiden, UB; Utrecht, UB. 44 Hetderdedeeldesvorstelĳckenlvst-hofs,endemorgen-vvecker.Vert. DWC. Rotterdam: Matthijs Bastiaensz,1617. —Vermeld in: Canedo 177; Praag 281; STCN.—Aanwezig in: Antwerpen, EHC*; UB Utrecht. 45 Denvorsteliickenlust-hofendemorgen-wecker,inwelckendekoninghen[...] onderrichtzijn.Vert. DWC. Rotterdam: Jan II van Waesberghe, 1618. — Ver- meld in: Canedo 178; Lechner 1385; Praag, 282; STCN. — Aanwezig in: Rot- terdam, Gemeentebibliotheek. 46 Hettweededeeldesvorstelĳckenlust-hofsendemorgen-wecker.Vert. DWC. Rotterdam: Jan II van Waesberghe,1618.—Vermeld in: Canedo 178; Praag 282; STCN.—Aanwezig in: Rotterdam, Gemeentebibliotheek. 47 Hetderdedeeldesvorstelĳckenlvst-hofs,endemorgen-vvecker.Vert. DWC. Rotterdam: Jan II van Waesberghe,1618. —Vermeld in: Canedo 178; Praag, 282; STCN.—Aanwezig in: Rotterdam, Gemeentebibliotheek.

VertalingeninhetFrans 48 L’horlogedesprincesavecletrèsrenommélivredeMarcAurèle.Vert. Nicolas de Herberay des Essarts. Antwerpen: Arnout Coninx, 1592.[Eerste uitgave Parijs, 1555].—Vermeld in: BFN 862; BT 5886; FB 24161; Lechner 1407; NB 13975; UniCat; USTC 59554.—Aanwezig in: Antwerpen, EHC*; Ant- werpen, MPM; Leiden, Bibliotheca Theysiana; Londen, BL; Maredsous, Abbaye Bénédictine; Bergen, Université Mons-Hainaut; Norrköping, Stadsbi- bliothek; Princeton, NJ, Theological Seminary; Rennes, Bibliothèque Univer- sitaire; Rome, Biblioteca Casanatense; Tilburg, Bibliotheek Theologische Faculteit. 49 L’horlogedesprincesavecletrèsrenommélibredeMarcAurèle.Vert. Nicolas de Herberay des Essarts.Antwerpen: Jan van Keerbergen, 1592. — Vermeld in: BFN 861; BT 1349; Canedo 172; FB 24162; Lechner 1438; UniCat; USTC 13626. — Aanwezig in: Angers, Archives départementales; Antwerpen, MPM; Berkeley CA, University library; Berlin, Staatsbibliothek Preuβischer Kulturbe- sitz; Bizkaia, Biblioteca Foral; Bologna, Biblioteca Comunale dell’ Archigin- nasio; Brussel, KBR; Firenze, Biblioteca Nazionale Centrale; Gent, UB; Lon- den, BL; Princeton, NJ, Theological Seminary. — Online: Google books.

BewerkingeninhetNederlands 50 HOUWAERT, Jan Baptist, Milenus clachte, de groote tirannye der Romeynen. D’antijcketafereelen. [Bewerking in verzen van twee klachten tegen tirannieke Romeinse landvoogden, opgedragen aan Willem van Oranje en bedoeld als aan- klacht tegen Spanje]. Antwerpen, Christophe Plantin: Willem Silvius, 1577-78. — Vermeld in: BB H13; BT 1529; Copac; NB15957; UniCat; USTC 412713; Voet 1408 A. — Aanwezig in: Amsterdam, Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen; Antwerpen, MPM; Antwerpen, EHC; Brussel, KBR; Den Haag, KB; Gent, UB; Leiden, UB; London, BL.

997959.indb7959.indb 319319 224/03/154/03/15 09:1609:16 320 LIEVE BEHIELS

51 HOUWAERT, Jan Baptist, Milenus clachte, waer inne de groote tirannye der Romeynenverhaeltendedenhandelvandesentegenwoordighentytclaerlijck ontdect wordt. Antwerpen: Christophe Plantin, 1577-78. — Vermeld in: BT 8532; KVK; NB 15958; USTC 412712; Voet 1408. Aanwezig in: Gent, UB; München, Bibliothek der Ludwig-Maximilians-Universität. 52 HOUWAERT, Jan Baptist, Milenus clachte, waer inne de groote tirannye der Romeynenverhaelt,endedenhandelvandesentegenwoordighentytclaerlijck ontdectwordt. Leiden: Willem Silvius, 1577. — Vermeld in: KVK; NB 15959; USTC 428560. — Aanwezig in: Berlijn, SBB; Emden, Johannes a Lasco Biblio- thek; Cambridge, MA, Houghton Library, Harvard University 53 HOUWAERT, Jan Baptist, Milenusclachte,waerinnedegrootetirannyederRomey- nenverhaelt,endedenhandelvandesentegenwoordighentytclaerlijckontdect wordt. Antwerpen: Christophe Plantin voor Willem Silvius (Leiden), 1578. — Vermeld in: BT 8532; KVK; NB 15960; STCN 114584036; TB 2578; USTC 421797; Voet 1408 B. Aanwezig in: Antwerpen, MPM; Cambridge, University Library; Gent, UB; Haarlem, Stadsbibliotheek; Leiden, UB; Chicago IL, New- berry Library; Wenen, ONB. — Online: Google books. 54 HOUWAERT, Jan Baptist, Milenus clachte, waer inne de groote tyrannie der Romeynenverhaelt,endedenhandelvandesentegenwoordigentijtclaerlick ontdecktwort.Metghelijckeclachte,vandenAmbassadeurderHebreen. Dor- drecht: Jacob Canin, 1598. — Vermeld in: NB 15983; STCN 831654856; Uni- Cat; USTC 424101. — Aanwezig in: Amsterdam, UB; Den Haag, KB; Gent UB; Groningen, UB; Leiden, UB.

BewerkinginhetFrans 55 HarangvedescripteavLivredorédeMarcAvreleemperevrd’unpaysantdes rivagesduDanvbe.[Imitatie in verzen van een hoofdstuk uit het boek]. Bewer- ker Gabriel Fourmennois.Utrecht: Salomon de Roy,1601.—Vermeld in: BB F36; Canedo 624; STCN.—Aanwezig in: Den Haag, KB.

Epistolas familiares 56 Epistolasfamiliares. Antwerpen: Martinus I Nutius, 1544. — Vermeld in: BCNI 2057; BFN 863; Canedo 353; CCPB; IB 9914; NB 13930; PF 544; USTC 440549. — Aanwezig in: Burgos, Archivo “Silveriano” de la Provincia Carme- litana O.C.D. Burgense; Den Haag, KB. 57 Epistolasfamiliares.Segundapartedelasepistolasfamiliares.Antwerpen: Mar- tinus I Nutius,1547.—Vermeld in: BFN 864; IB 9936; NB 13941; PF 547; USTC 440506 [geeft geen locatie op].—Aanwezig in: Madrid, BNE [1546- 1547?]. 58 Epistolasfamiliares.Segundapartedelasepistolasfamiliares.Antwerpen: Mar- tinus I Nutius,[1550].—Vermeld in: BCNI 2232, BFN 865; BT 8423; Canedo 357; Copac; IB 9949; NB 13942; PF 548; USTC 440359.—Aanwezig in: Azpeitia, Santuario de Loyola; London, University College Library; Oxford, All Souls College Library. 59 Epistolasfamiliares.Antwerpen: vid. Martinus I Nutius,1560.—Vermeld in: IB 9973; KVK; NB 13952; USTC 440449. — Aanwezig in: München, BSB. —Online: Google books. 60 Epistolasfamiliares.Segundapartedelasepistolasfamiliares.Antwerpen: vid. Martinus I Nutius,1562.—Vermeld in: BCNI 2778; BFN 866; Canedo 361;

997959.indb7959.indb 320320 224/03/154/03/15 09:1609:16 SPAANSE FRANCISCANEN IN DE NEDERLANDEN 321

CCfr; CCPB; Copac; IB 9976; KVK; NB 13955; PF 549; USTC 440342.— Aanwezig in: Augsburg, Staats- und Stadtbibliothek; Auxerre, BM; Madrid, BNE; Dresden, Sächsische Landesbibliothek; Goes, Stadsbibliotheek; Messina, Biblioteca regionale universitaria; Oxford, Bodleian Library; Parijs, Bibliothè- que Sainte Geneviève; Trier, Stadtbibliothek Weberbach; Valvanera, Abadía Benedictina. 61 Epistolas familiares. Segunda parte de las epistolas familiares. Antwerpen: Daniel Vervliet en casa de Pierre Bellère, 1578.—Vermeld in: BCNI 3668; BFN 867; BPS; Canedo 366 & 367; CCfr; CCPB; Copac; IB 10005; KVK; Lechner 1391; NB 13965; PF 550; UniCat; USTC 440122.—Aanwezig in: Antwerpen, EHC*; Augsburg, Universitätsbibliothek; Bamberg, Universitätsbi- bliothek; Dijon, BM; Düsseldorf, Universitäts- und Landesbibliothek; Eichstätt, Universitätsbibliothek; Groningen, Rijksarchief; Heidelberg, Universitätsbiblio- thek; Londen, BL; Madrid, Biblioteca Histórica Municipal; Madrid, BNE; Mari- gliano, Biblioteca del Convento francescano di S. Vito dei Frati minori; Mont- pellier, Médiathèque centrale d’agglomération Emile Zola; München, BSB; Pamplona, Biblioteca Capitular (Catedral); Parijs, BNF; Regensburg, Staatliche Bibliothek; Tübingen, Universitätsbibliothek. 62 Epistolasfamiliares.Segundapartedelasepistolasfamiliares.Antwerpen: Mar- tinus II Nutius,1594.—Vermeld in: BCNI 4219; BFN; BPS; BT 5884; Canedo 369 & 370; CCfr; CCPB; Copac; IB 10027; KVK; Lechner 1396; NB 13977; PF 551; UniCat; USTC 440123; VThK.—Aanwezig in: Antwerpen, EHC*; Brixen, Philosophisch-Theologische Hochschule; Brussel, KBR; Coburg, Lan- desbibliothek; Cuenca, Seminario Mayor o Conciliar de San Julián; Dresden, Sächsische Landesbibliothek; Erfurt, Universitäts- und Forschungsbibliothek; Halle/Saale, Franckesche Stiftungen Bibliothek; Hamburg, Staats- und Univer- sitätsbibliothek; Karlsruhe, Universitätsbibliothek; Londen, BL; Madrid, BNE; Orléans, Médiathèque municipale; Oxford, Magdalen College; Parijs, BNF; Parijs, Bibliothèque Mazarine; Regensburg, Bischöfliche Zentralbibliothek; Sint-Truiden, Provincie Limburg Documentatiecentrum. 63 Epistolas familiares. Antwerpen: Martinus II Nutius, 1603. — Vermeld in: BCNI 4947; Canedo 373; CCfr; CCPB; Copac; KVK; Lechner 1397; PF 552; STCV 6940632. — Aanwezig in: Aix-en-Provence, Bibliothèque Méjanes; Ber- lijn, SBS; Besançon, BM; Bourg-en-Bresse, Médiathèque; Dresden, Sächsische Landesbibliothek; Glasgow, University Library; Göttingen, Niedersächsische Staats- und Universitätsbibliothek; Grenoble, BM; Hamburg, Staats- und Uni- versitätsbibliothek; Hildesheim, Dombibliothek; Jena, Thüringer Universitäts- und Landesbibliothek; Keulen, Diözesanbibliothek; Leuven, UB; Madrid, BNE; Mechelen, Stedelijke Erfgoedbibliotheek-Stadsarchief; München, BSB; Ourense, Seminario Mayor; Oxford, Taylor Institution Library; Parijs, BNF; Rouen, BM; Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek; Wolfenbüttel, HAB. — Online: Biblioteca digital hispánica; Deutsche Digitale Bibliothek; Google books. 64 Epistolasfamiliares.Antwerpen: Jan van Meurs,1633.—Vermeld in: BCNI 8605; Canedo 377 & 378; CCfr; CCPB; Copac; KVK; PF 553; REBIUN; STCV 6827158; UniCat. — Aanwezig in: Azpeitia, Santuario de Loyola; Brugge, Openbare Bibliotheek; Brussel, KBR; Cambridge, University Libraries; Gent, UB; Halle, Universitäts- und Landesbibliothek Sachsen-Anhalt; Keulen, Universitäts- und Stadtbibliothek; Leipzig, Universitätsbibliothek Leipzig; Lon- den, BL; Madrid, BNE; München, Bayerische Staatsbibiothek; Oxford, Bod-

997959.indb7959.indb 321321 224/03/154/03/15 09:1609:16 322 LIEVE BEHIELS

leian Library; Oxford, Taylor Institution Library; Palma de Mallorca, Universi- tat de Les Illes Balears; Pamplona, Universidad de Navarra; Parijs, Institut Catholique; San Millán de la Cogolla, Monasterio de Yuso; Sevilla, Biblioteca del Arzobispado; Sevilla, Universidad; Troyes, BM; Wolfenbüttel, HAB. — Online: Deutsche Digitale Bibliothek, Google books. 65 Epistolasfamiliares.Antwerpen, Jan van Meurs,1648. —Vermeld in: BCNI 10208; Canedo 379; CCfr; CCPB; Copac; KVK; PF 554; UniCat.—Aanwezig in: Aberdeen, University Libraries; Angers, BM; Brussel, KBR; Burgos. BPE; Edinburgh, National Library of Scotland; Greifswald, Universitätsbibliothek; London, University of London, Senate House Libraries; Madrid, BNE; Madrid, Real Academia de Ciencias Morales y Políticas; San Millán de la Cogolla, Monasterio de Yuso; Tours, Centre d’Études Supérieures de la Renaissance; Wolfenbüttel, HAB.—Online: Biblioteca digital hispánica. 66 Epistolas familiares. Antwerpen: Jacobus van Meurs, 1665. — Vermeld in: BCNI 12201; Canedo 381 & 382; CCfr; CCPB; Copac; KVK; Lechner 1395; REBIUN.—Aanwezig in: Berlijn, SBS; Bonn, Universitäts- und Landesbiblio- thek; Burgos, Facultad de Teología del Norte de España; Eichstätt, Universitäts- bibliothek; Göttingen, Niedersächsische Staats- und Universitätsbibliothek; Jena, Thüringer Universitäts- und Landesbibliothek; Leipzig, Universitätsbibliothek; Londen, London Library; Lyon, BM; Madrid, BNE; Madrid, Real Academia de la Historia; Metz, BM; Oxford, All Souls College Library; Poyo, Monasterio de San Juan, PP. Mercedarios; San Millán de la Cogolla. Monasterio de Yuso; Sevilla, Universidad. — Online: Google books. 67 EpistolasfamiliaresdedonAntoniodeGuevara.Brussel: Joannes Franciscus Foppens,1702. —Vermeld in: Canedo 547; CCfr; PF 556; Unicat.—Aanwe- zig in: Leuven, UB; Rennes, BM.

VertalingeninhetNederlands 68 Vrvndtlickeghemeenesendtbrieuen.Vert. Cornelis van Beresteyn.Delft: Aelbert Henricxz,1583.—Vermeld in BCNI 3771; BFN 871; Canedo 442; Lechner 14731; Praag, 282-283; STCN; TB 2225; UniCat.—Aanwezig in: Amsterdam UB; Den Haag KB; Gent, UB;—Online: Google books. 69 Hetanderdedeeloftweedethomusdergemeenesendtbrieven.Vert. Cornelis van Beresteyn.Utrecht: Salomon de Roy: Barent Adriaensz (Amsterdam),1595. —Vermeld in: Canedo 443; Lechner 1405; NB 13979; Praag 283; STCN; TB 2227; USTC 429642;—Aanwezig in: Leiden UB. 70 Hetanderedeeloftweedethomusderghemeenesendtbrieven.Vert. Cornelis van Beresteyn.Utrecht, Salomon de Roy,1595.—Vermeld in: NB 13981; TB 2228; USTC 427544 [geeft geen locatie op]. 71 Vrvndtlickeghemeenesendtbrieven.Vert. Cornelis van Beresteyn. ‘s-Graven- hage: AelbrechtHendricksz, 1600.—Vermeld in: BCNI 4576; Canedo 444; Lechner 1472; Praag 282-283; STCN; TB 2226.—Aanwezig in: Leiden, UB. 72 Vrvndtlickeghemeenesendtbrieven.Vert. Cornelis van Beresteyn.Amsterdam: Broer Iansz,1632.—Vermeld in: BCNI 8477; Canedo 446; Praag, 285; STCN. —Aanwezig in: Amsterdam, UB; Haarlem, Stadsbibliotheek. 73 Vrvndtlickeghemeenesendtbrieven.Vert. Cornelis van Beresteyn.Amsterdam: Frans Pels,1632.—Vermeld in: BCNI 8476; Canedo 445; KVK; Lechner 1473; Praag 284-285; STCN.—Aanwezig in: Amsterdam, UB; Antwerpen, RG*; Den Haag, KB; Erlangen, Universitätsbibliothek; Nijmegen, UB; Utrecht, UB.

997959.indb7959.indb 322322 224/03/154/03/15 09:1609:16 SPAANSE FRANCISCANEN IN DE NEDERLANDEN 323

74 Vrvndtlickeghemeenesendtbrieven.Vert. Cornelis van Beresteyn. Antwerpen: Lauwerens Fabricus, 1632. — Vermeldt in: BCNI 8478; Canedo 447; Praag 285; UniCat. — Aanwezig in: Gent, UB*.

VertalingeninhetFrans 75 Lesepistresdoreesetdiscourssalutaires[…]Traduictesd’EspaignolenFran- çoisparleseigneurdeGuterry[…]Ensemblelareuolte,quelesEspagnolz firentcontreleurieuneprince,l’anmilcinqcensvingt.Etl’yssued’icelle. AuecvntraictédesTrauaux&Priuilegesdesgaleres,letoutdumesmeaut- heur.Traduictnouuellementd’ItalienenFrançois.Vert. Jean de Guterry.Ant- werpen: Niclaes Soolmans, 1577. [Eerste uitgave Lyon, 1557].—Vermeld in: BB G8; BCNI 3613; BFN 869; BT 8424; FB 24100; Lechner 1398; NB 13964; UniCat; USTC 61920.—Aanwezig in: Gent, UB.—Online: Google books. 76 Lesepistresdoreesetdiscourssalutaires.Ensemblelarevolte,quelesEspaig- nolzfirentcontreleurjeuneprincel’anM.D.XX.Vert. Jean de Guterry. Ant- werpen: Martinus Nutius II, 1591. — Vermeld in: BCNI 4112; BFN 870; BT 1345; Canedo 440; CCfr; Copac; FB 24155; KVK; Lechner 1428; NB 13973; STCV 12916624; UniCat; USTC 13623. — Aanwezig in: Antwerpen, MPM; Antwerpen, RG; Brugge, Openbare Bibliotheek; Brussel, KBR; Dresden, Säch- sische Landesbibliothek; Erfurt, Universitäts- und Forschungsbibliothek; Gent, UB; Grenoble, BM; Keulen, Diözesanbibliothek; Lausanne, Bibliothèque can- tonale et universitaire; Leuven, Abdij van Park; Leuven, UB; Lille, Institut Catholique; Oxford, Merton College Library; Straatsburg, BNU; Utrecht, UB. — Online: Google books.

Aviso de privados y doctrina de cortesanos 77 Avisodeprivadosydoctrinadecortesanos.Antwerpen: s.n., 1539.—Vermeldt in: Canedo 227; IB 9890; NB 13924; USTC 441600 [geeft geen locatie op]. 78 LibrollamadoAvisodeprivados,ydoctrinadecortesanos.Antwerpen: Martinus I Nutius,1545.—Vermeld in: Canedo 229 [1545-1550?]; IB 9924; NB 13933; USTC 440512.—Aanwezig in: Austin TX, Texas University Library. 79 LibrollamadoAvisodeprivados,ydoctrinadecortesanos.Antwerpen: Martinus I Nutius,[1546]. —Vermeld in: BFN 872; Canedo 230; USTC 440513; IB 9932; NB 13937; BT 1344; CCPB; PF 543; Lechner 1446.—Aanwezig in: Parijs, BNF; Barcelona, Biblioteca de Cataluña; Madrid, Biblioteca Histórica Municipal. 80 Librollamadoavisodeprivados,ydoctrinadecortesanos.Antwerpen: Martinus I Nutius, 1550. — Vermeld in: IB 9955; KVK; NB 13946; UniCat; USTC 440488.—Aanwezig in: Brussel, KBR; Genua, Biblioteca provinciale dei Cap- puccini liguri; Wolfenbüttel, HAB. 81 Despertadordecortesanos.Antwerpen: Officina Plantiniana,1605.—Vermeld in: Canedo 233; CCfr; CCPB; Copac; KVK; LC G189; Lechner 1387; PF 545; REBIUN; STVC 12916483 [Probably printed by Franciscus II Raphelengius in Leiden]; Unicat.—Aanwezig in: Antwerpen, MPM; Berlijn, SBB; Draguignan, Médiathèque; Düsseldorf, Universitäts- und Landesbibliothek; Granada, Univer- sidad; Grenoble, BM; Londen, BL; Madrid, BNE; Nîmes, Bibliothèque Carré d’Art; Parijs, BNF; Parijs-Sorbonne, Bibliothèque Interuniversitaire Centrale; Troyes, BM; Washington DC, Folger Shakespeare Library.

997959.indb7959.indb 323323 224/03/154/03/15 09:1609:16 324 LIEVE BEHIELS

VertalinginhetNederlands 82 Leyts-manderhovelingen.Vertoonendehoeeenhovelinckleeft,enlevenmoet. Vert. Emilius Elmeguidi [pseudoniem van Matthys van der Merwede van Cloot- wyck]. Amsterdam: C. Cunradus voor Nicolas Fransz, 1652. — Vermeld in: Canedo 317; KVK; Praag 287-288; STCN; UniCat. — Aanwezig in: Amster- dam, UB; Antwerpen, EHC*; Den Haag, KB; Emden, Johannes a Lasco Biblio- thek; Leiden, UB; Utrecht, UB; Wolfenbüttel, Herzog August Bibliotheek. VertalinginhetFrans 83 Lefavoridecourt,contenantplusieursadvertissemensetbonnesdoctrines,pour lesfavorisdesprinces,etautressigneursetgentilhommes,quihantentlacourt. Vert. Jacques de Rochemore.Antwerpen, Christophe Plantin,1557. [Eerste uitgave Lyon 1556].—Vermeld in: BFN 873; BT 1346; CCfr; Copac; FB 24033; KVK; Lechner 1420; Nave 90; NB 13949; UniCat; USTC 15404; Voet 1274. — Aanwezig in: Antwerpen, MPM; Avignon, BM; Berlijn, SBB; Brussel, KBR*; Londen, BL; Parijs, BNF; Parijs, Bibliothèque Mazarine; Parijs, Sor- bonne.—Online: Google Books. Una decada de Cesares 84 UnadecadadeCesares.Esasaberlasvidasdediezemperadoresromanosque imperaron en los tiempos del buen Marco Aurelio. Antwerpen: Martinus I Nutius,[1544].—Vermeld in: BFN 848; Canedo 219; CCfr; CCPB; IB 9917; NB 13931; PF 544; REBIUN; USTC 440343.—Aanwezig in: Madrid, BNE; Oviedo, Universidad; Parijs, BNF; Philadelphia, PA, Pennsylvania University Library. — Online: Google books. Menosprecio de corte y alabança de aldea 85 LibrollamadoMenospreciodecorteyalabançadealdea.Antwerpen: Martinus I Nutius, [1546]. — Vermeld in: BFN 875; BPS [1550?]; Canedo 266; CCfr; CCPB; IB 9933; KVK; Lechner 1447; NB 13938; PF 573; REBIUN; USTC 440514. — Aanwezig in: Austin, TX, Texas University Library; Barcelona, Biblio- teca de Cataluña; Londen, BL [1550?]; München, BSB; Parijs, BNF; Salamanca, Universidad; Valencia, Biblioteca Valenciana. — Online: Google books [1550]. 86 Menospreciodecorte.Antwerpen: Christophe Plantin,1557.—Vermeld in: Canedo 267; IB 9971; NB 13950; USTC 441601 [geeft geen locatie op]. VertalingeninhetNederlands 87 Misprysingheendemiseriedeshoefsendederhoocheytmetlofvancleynenende leeghenstate.Vert. Henricus Syberts van Dungen.Antwerpen: Gerard Smits, 1573. — Vermeld in: BFN 876; BT 1353; Canedo 315; Lechner 1460; NB 13960; Praag 285-286; UniCat; USTC 411821.—Aanwezig in: Brussel, KBR; Gent, UB.—Online: Google books. 88 Misprysingheendemiseriedeshoefsendederhoocheyt,metlofvancleynenende leeghenstate.Vert. Henricus Syberts van Dungen. Antwerpen: Joannes Bellerus, 1573. — Vermeld in: BFN 877; BT 8429; Canedo 316; CCfr; NB 13959; Praag 286-287; UniCat, USTC 403010. — Aanwezig in: Gent, UB; Parijs, Bibliothè- que Mazarine. — Online: Google books. 89 Misprĳsinghedermiseriedeshofsendederhoocheyt,metlofvankleynenende leeghenstate.Vert. Henricus Syberts van Dungen.Delft: Adriaen Gerritsz,1613. —Vermeld in: STCN.—Aanwezig in: Den Haag KB.

997959.indb7959.indb 324324 224/03/154/03/15 09:1609:16 SPAANSE FRANCISCANEN IN DE NEDERLANDEN 325

90 Den christelyken hovelingh, misprĳsende het hoofsche leven. Vert. Jan Her- mansz. Krull. S.l: s.n., 1642.— Vermeld in: STCN.—Aanwezig in: Amster- dam, UB; Den Haag, KB; Haarlem, Stadsbibliotheek. 91 Misprysingedeshofs,envorstelikkehoogheid.Vert. Emilius Elmeguidi [pseudoniem van Matthys van der Merwede van Clootwyck]. Amsterdam:C. Cunradus voor Nico- las Fransz, 1652.—Vermeld in: Canedo 317; Praag 287-288; STCN.—Aanwezig in: Amsterdam, UB; Antwerpen, EHC*; Den Haag, KB; Leiden, UB; Utrecht, UB.

Libro de los inventores del arte de marear 92 Librodelosinventoresdelartedemarear,ydemuchostrabajos,quesepassanen lasgaleras.Antwerpen: Martinus I Nutius,1539. —Vermeld in: Canedo 337; KVK; NB 13927; NK 0580-0582; USTC 441239.—Aanwezig in: Augsburg, Staats- und Stadtbibliothek; Genua, Biblioteca provinciale dei Cappuccini liguri; Wenen, ONB. 93 Librodelosinventoresdelartedemarear,ydemuchostrabajosquesepassan enlasgaleras.Antwerpen, Martinus I Nutius, [1546]. — Vermeld in: BFN 878; BPS [1550?]; BT 1353; Canedo 338 [1545-1550?]; CCfr; CCPB; IB 9931; KVK; Lechner 1384; NB13936; NK 0580; PF 572; REBIUN; UniCat; USTC 440510. — Aanwezig in: Brussel, KBR; Londen, BL [1550?]; Madrid, BNE [ca 1550]; Murcia, Universidad; Parijs, BNF; Salamanca, Biblioteca General Universitaria, Wolfenbüttel, HAB. Online: Google books.

Oratorio de religiosos y exercicio de virtuosos 94 Oratoriodereligiososyexerciciodevirtuosos.Antwerpen: Martinus I Nutius I ven. Petrus I Bellerus, [1546-1547].—Vermeld in: BFN 879; CCPB; IB 9934; NB 13940; PF 577; USTC 440557.—Aanwezig in: Barcelona, Universitat; Cádiz, Biblioteca Provincial; Mahón, BPE; Orihuela, BPE. 95 Oratoriodereligiososyexerciciodevirtuosos.Antwerpen: Martinus I Nutius, [1550].—Vermeld in: AD 15; BCNI 2234; BFN 880; BPS; BT 5888; Canedo 492; CCPB; Copac; IB 9956; NB 13947; Penney; PF 578; UniCat; USTC 440130.—Aanwezig in: Antwerpen, MPM; Kraków, Biblioteka Jagiellonska; Londen, BL; Madrid, BNE; New York, HSA [ca. 1555]; Palma de Mallorca, BPE; Zaragoza, Real Seminario Sacerdotal de San Carlos. 96 Oratorio de religiosos y exercicio de virtuosos. Antwerpen: vid. Martinus I Nutius,1560.—Vermeld in: IB 9975; KVK; NB 13954; USTC 440456.— Aanwezig in: München, BSB.—Online: Deutsche Digitale Bibliothek. 97 Oratoriodereligiososyexerciciodevirtuosos.Antwerpen: Philippus Nutius,1569. —Vermeld in: BCNI 3168; BFN 881; BPS; BT 1356; Canedo 493; CCfr; CCPB; Copac; IB 9986; KVK; NB 13957; Penney; PF 579; UniCat; USTC 440131.— Aanwezig in: Ávila, BPE; Brussel, KBR; Chicago, IL, Newberry Library; Coburg, Landesbibliothek; Leuven, UB; Londen, BL; Lyon, BM; Madrid, BNE; Mahón; BPE; New York, HSA; Roncesvalles, Real Colegiata de Roncesvalles; Tarragona, BPE; Toledo, Biblioteca de Castilla-La Mancha; Vallbona de las Monjas, Monas- terio de Santa María. — Online: Biblioteca digital hispánica. 98 Oratoriodereligiosos.Douai: Jean Bogard,1599.—Vermeld in: IB 10033; NB 13984; USTC 441602 [geeft geen locatie op].

VertalingeninhetNederlands 99 Leeringhederreligievsenendegodtvruchtigheoeffeninghenvandeughdelijcke menschen. Vert. Fr. Amandus. Antwerpen, Hendrik I Aertssens, 1626. —

997959.indb7959.indb 325325 224/03/154/03/15 09:1609:16 326 LIEVE BEHIELS

Vermeld in: BCNI 7673; Canedo 511; Copac; KVK; Praag 289-290; UniCat. — Aanwezig in: Antwerpen, RG; Brussel, KBR; Gent, UB; Keulen, Bibliothek St.Albert; Keulen, Diözesanbibliothek; Leuven, UB *; Londen, BL. — Online: Google books. 100 Leeringhederreligieusenendegodtvruchtigheoeffeninghenvandeughdelijcke menschen.Vert. Fr. Amandus. Antwerpen: Hendrik I Aertssens,1627. —Ver- meld in: BCNI 7816; Canedo 511; Praag 290; STVC 3134828; UniCat. — Aanwezig in: Amsterdam, UB; Antwerpen, EHC; Antwerpen, RG; Brussel, KBR; Gent, UB.Online: Google books. 101 Leeringhederreligieusenendegodtvruchtigheoeffeninghenvandeughdelijcke menschen. Vert. Fr. Amandus. Gent: Joannes Eton, 1719. — Vermeld in: BCNI 17644; Canedo 513; Copac; Praag, 291. — Aanwezig in: Antwerpen, RG; Gent, Groot Seminarie; Gent, Koninklijke Academie; Gent, UB; Leuven, Augustijns Historisch Instituut; Leuven, UB *; Londen, BL. — Online: Google books.

VertalingeninhetFrans 102 L’oratoiredesreligieuxetl’exercicedesvertueux.Vert. Paul du Mont.Douai: Jean Bogard, 1576.—Vermeld in: BCNI 3564; BFN 882; Canedo 501; CCfr; FB 24098; NB 13963; UniCat; USTC 1418.—Aanwezig in: Antwerpen, RG*; Avignon, BM; Beaune, BM; Cambridge, Emmanuel College Library; Douai, BM; Luik, Bibliothèque du Grand Séminaire; Bergen, Université de Mons- Hainaut; Parijs, BNF; Straatsburg, BNU; Utrecht, UB; Valognes, BM. 103 L’oratoiredesreligieuxetl’exercicedesvertueux.Vert. Paul du Mont.Douai: Jean Bogard, 1582. — Vermeld in: BFN 883; Canedo 506 [1583]; CCfr; FB24128; NB 13968; UniCat; USTC 37201. Aanwezig in: Amiens, BM; Amsterdam, UB; Luik, UB; St Petersburg, National Library of Russia. 104 L’oratoiredesreligieuxetl’exercicedesvertueux. Douai: Jean Bogard, 1583. — Vermeld in: FB 34776; NB 19118; USTC 41300. — Aanwezig in: Amiens, BM; Amsterdam, UB. 105 L’oratoiredesreligieuxetl’exercicedesvertueux.Vert. Paul du Mont.Douai: Jean Bogard,1599.—Vermeld in: BCNI 4496; BFN 884; Canedo 508; CCfr; FB 24170; KVK; NB 13983; USTC 16973.—Aanwezig in: Parijs, BNF; Ber- gen, Université de Mons-Hainaut; Xanten, Stiftsbibliotek St.Viktor.

Libro llamado Monte Calvario 106 LibrollamadoMonteCalvario.Antwerpen: Martinus I Nutius,[1545]. — Ver- meld in: IB 9926; NB 13934; USTC 440519 [geeft geen locatie op]. — Aan- wezig in: Londen, BL [La segunda parte del libro llamado Monte caluario, 1545?]. 107 LaprimerapartedellibrollamadoMonteCaluario.Lasegundapartedellibro llamadoMonteCaluario.Antwerpen: Martinus I Nutius,1550.—Vermeld in: BCNI 2233; BFN 885; Canedo 542 & 543; CCPB; IB 9951; KVK; NB 13943; PF 574; USTC 440478.—Aanwezig in: Granada. Facultad de Teología de la Compañía de Jesús; Madrid, BNE; Madrid, Fundación Lázaro Galdiano; Mün- chen, Bibliothek der Ludwig-Maximilians-Universität; Zaragoza, Colegio de los Padres Escolapios. — Online: Google books [Lasegundaparte]. 108 PrimerapartedelMonteCaluario.SegundapartedelMonteCaluario.Antwer- pen: vid. Martinus I Nutius, 1559. — Vermeld in: BCNI 2682; BFN 886; Canedo 547 & 548: CCfr; CCPB; IB 9972; KVK; NB 13951; Penney; PF 575;

997959.indb7959.indb 326326 224/03/154/03/15 09:1609:16 SPAANSE FRANCISCANEN IN DE NEDERLANDEN 327

REBIUN; USTC 440299.—Aanwezig in: Kraków, Biblioteka Jagiellonska; Madrid, BNE; Madrid, Universidad Complutense; New York, HSA [ca. 1560]; Santander, Biblioteca de Menéndez Pelayo; Tours, Centre d’Études Supérieures de la Renaissance; Trier, Stadtbibliothek Weberbach. — Online: Google books. 109 LasegundapartedellibrollamadoMonteCalvario.Antwerpen, vid. Martinus I Nutius,1560.—Vermeld in: IB 9974; NB 13953; USTC 440453 [geeft geen locatie op]. 110 Primerapartedelmontecalvario.SegundapartedelMonteCalvario.Antwer- pen: Philippus Nutius, 1571. — Vermeld in: BCNI 3289; BFN 887; BPS; Canedo 551; CCPB; IB 9991; NB 13958; PF 576; REBIUN; USTC 440129. —Aanwezig in: Barcelona, Universitat; Londen, BL [Primeraparte]; Oxford, Bodleian Library [Segundaparte]

VertalingeninhetFrans 111 LivreduMontdeCalvaire,ousontcontenuzlesmysteres.Vert. François de Belleforest. Douai: Jean Bogard 1575. [Eerste uitgave Parijs, 1571]. — Vermeld in: BFN 888; UniCat. — Aanwezig in: Leuven, UB*. 112 Livre du Mont de Calvaire, ou sont contenuz les mysteres admirables. Vert. François de Belleforest.Douai: Jean Bogard, 1579.—Vermeld in: BFN 888; FB 24121; NB13967; USTC 7632; Aanwezig in: Sint-Truiden, Archief der Minderbroeders.

In Habacvc 113 InHabacvcprophetævaticinivmcommentariaabsolvtissimaetecphrasis.Ant- werpen: Gaspar Bellerus,1609. —Vermeld in: CCfr; CCPB; Copac; Lechner 1380; STVC 6624748; UniCat.—Aanwezig in: Antwerpen, EHC*; Cambridge, University Library, Córdoba, Biblioteca Diocesana de Córdoba; Grenoble, BM; Leuven, UB; Parijs, Bibliothèque Sainte Geneviève; Parijs, BNF.

Francisco de OSUNA (ca. 1492 – ca. 1541) 114 Expositionissupermissusestalterliber:ubiagiturdehominisreformationein paradisodeliciarumdeformati,acperincarnationemfiliiDei,inparadisovir- gineareparati.Antwerpen: Symon Cock, 1535.—Vermeld in: BCNI 1387; BFN 908; CCPB; FO 61; NB 23304; NK 3651; UniCat; USTC 437776. — Aanwezig in: A Coruña, Archivo del Reino de Galicia; Antwerpen, MPM; Bar- celona, Universitat; Brussel, KBR; Burgos, BPE; Cádiz, BPE; Castalla, Biblio- teca Rico; Huesca, BPE; Madrid, BNE; Madrid, Universidad Complutense, Biblioteca Histórica Marqués de Valdecilla; Murcia, BPFC; Orihuela, Biblioteca Fernando de Loazes; Oviedo, Catedral de Oviedo. Archivo Capitular; Palma de Mallorca, BPE; Pamplona, Biblioteca de Navarra; Santiago de Compostela, Uni- versidad; Sevilla, Universidad; Toledo, Biblioteca de Castilla-La Mancha. — On line: Google Books. 115 Altersermonumlibersupermissusest.Antwerpen: Symon Cock, 1535.—Ver- meld in: BCNI 1388; BFN 909; FO 61; NB 23303; NK 3652 & 01217; UniCat, USTC 437736.—Aanwezig in: Antwerpen, MPM, Brussel, KBR; Santiago de Compostela, Universidad. 116 Trilogiumevangelicum.Antwerpen: Symon Cock, 1535-1536.—Vermeld in: BCNI 1389; BFN 910; CCfr; FO 62; NB 23305; NK 3653; USTC 437804. —Aanwezig in: Brussel, KBR; Parijs, BNF.

997959.indb7959.indb 327327 224/03/154/03/15 09:1609:16 328 LIEVE BEHIELS

117 Trilogiumevangelicum.Antwerpen: Symon Cock,1536.—Vermeld in: CCPB; NB 23309; NK 4380 & NK0955; REBIUN; USTC 403952.—Aanwezig in: Cantoblanco, Universidad Pontificia Comillas de Madrid; Córdoba. Biblioteca Provincial; Logroño, Biblioteca de La Rioja; Mahón, BPE; Murcia, BPFC; Oñate, Santuario de Arantzazu; Oxford, Bodleian Library; Pamplona, Universi- dad de Navarra; Piacenza, Biblioteca comunale Passerini-Landi. 118 Parsoccidentalisinaccomodashiscetemporibusevangeliorumquadragesima- liumexpositiones.Antwerpen: Symon Cock,1536.—Vermeld in: BCNI 1455; BFN 911; CCPB; FO 63; NB 23306; NK 4380 & 0955; REBIUN; USTC 437860.—Aanwezig in: Barcelona, Universitat; Ciudad Real, BPE; Huesca, BPE; Madrid, BNE; Murcia, BPFC; Santiago de Compostela, Universidad; Sevilla, Universidad.

Juan de DUEÑAS (fl. zestiende eeuw) 119 Espejodeconsolaciondetristes. Antwerpen: Martinus I Nutius, [1545]. — Ver- meld in: CCPB; Copac; IB 4883; NB 10493; PF 355; UniCat; USTC 440507. — Aanwezig in: Antwerpen, EHC; Londen, Middle Temple Library. 120 Espejodeconsolaciondetristes.Antwerpen: Martinus I Nutius,[1546].—Ver- meld in: BFN 791; CCPB; PF 355; REBIUN.—Aanwezig in: Ávila, BPE; Barcelona, Universitat; Cantoblanco, Universidad Pontificia Comillas de Madrid. 121 Espejodeconsolaciondetristes.Antwerpen: Martinus I Nutius,[1550].Ver- meld in: IB 4894; NB 10494; PF 356; USTC 440101 [geeft geen locatie op]. 122 Primera parte del Espejo de consolacion de tristes. Antwerpen: Martinus I Nutius,[1551].—Vermeld in: BCNI 2220; BFN 792; BPS; Lechner 904; PF 356.—Aanwezig in: Londen, BL. 123 Primerapartedelespejodeconsolaciondetristes.Antwerpen: vid. Martinus I Nutius, 1559.—Vermeld in: BFN 793; BT 8234; IB 4912; KVK; NB 10500; PF 357; USTC 440539.—Aanwezig in: Brussel, KBR; Coburg, Landesbiblio- thek; München, BSB. — Online: Deutsche Digitale Bibliothek. 124 Segundapartedelespejodeconsolacion.Antwerpen: Martinus I Nutius, 1551. — Vermeld in: BFN 794; BT 8235; CCPB; IB 4902; NB 10495; PF 358; REBIUN; USTC 440361.—Aanwezig in: Barcelona, Biblioteca Pública Epis- copal del Seminario; London, University College Library; Palma de Mallorca, BPE; Sevilla, Universidad. 125 Segundapartedelespejodeconsolacion.Antwerpen: vid. Martinus I Nutius, 1559.—Vermeld in: IB 4913; NB 10501; PF 358 bis; USTC 440339 [geeft geen locatie op]. 126 Segunda parte del espejo de consolacion. Antwerpen: Martinus Nutius, [ca. 1570]. — Vermeld in: KVK; — Aanwezig in: München, BSB. — Online: Deutsche Digitale Bibliothek. 127 Segundapartedelespejodeconsolacion.Antwerpen: Martinus Nutius, 1576. — Vermeld in: KVK; — Aanwezig in: Coburg, Landesbibliothek. 128 Tercerapartedelespejodeconsolacion.Antwerpen: Martinus I Nutius, [1551]. —Vermeld in: CCPB; IB 4904; NB 10496; PF 359; REBIUN; USTC 440540. —Aanwezig in: Barcelona, Biblioteca Pública Episcopal del Seminario; Valen- cia. Universidad, Biblioteca Histórica. 129 Tercera parte del espejo de consolacion. Antwerpen: Martinus Nutius, [ca. 1560]. — Vermeld in: KVK. — Aanwezig in: München, BSB. Online: BSB digital.

997959.indb7959.indb 328328 224/03/154/03/15 09:1609:16 SPAANSE FRANCISCANEN IN DE NEDERLANDEN 329

130 Tercerapartedelespejodeconsolacionenlaqualseveranmuchasygrandes historias de la sagrada escriptura. Antwerpen: Philippus Nutius, [1565]. — Vermeld in: BFN 795; BT 5675; IB 4915; NB 10503; PF 360; UniCat; USTC 440541.—Aanwezig in: Antwerpen, MPM, Barcelona, Biblioteca de Catalunya. — Online: Google books. 131 Quartapartedelespejodeconsolacion. Antwerpen: Martinus I Nutius, 1549. — Vermeld in: KVK. — Aanwezig in: München, BSB. Online: BSB digital. 132 Quartapartedelespejodeconsolacion.Antwerpen: Martinus I Nutius, 1552. —Vermeld in: BFN 796; CCfr; IB 4907; NB 10497; PF 361; USTC 440542. —Aanwezig in: Parijs, BNF. 133 Quarta parte del espejo de consolacion. Antwerpen: vid. Martinus I Nutius, 1562. — Vermeld in IB 4914; KVK; NB 10502; USTC 441588. — Aanwezig in: Coburg, Landesbibliothek; Kraków, Biblioteka Jagiellonska. 134 Quintapartedelespejodeconsolacion.Enlaqualsemuestrasermejoreslos malesdestavida,quelosbienesdella,pormuyclarosexemplosdelasagrada escritura.Antwerpen: Martinus I Nutius,1556.—Vermeld in: CCPB; IB 4910; KVK; NB 10498; PF 362; USTC 441589.—Aanwezig in: Coburg, Landesbi- bliothek; Murcia, BPFC; Tarragona, BPE. 135 Quinta parte del espejo de consolacion. Antwerpen: vid. Martinus I Nutius, [1558].—Vermeld in: BFN 797; BPS; IB 4911; NB 10499; PF 362: USTC 440543 [geeft geen locatie op]. 136 Sextapartedelespejodeconsolacion.Antwerpen: vid. Martinus I Nutius,[1570]. —Vermeld in: IB 4917; NB 10504; PF 363; USTC 440544 [geeft geen locatie op].

Luis de ESCOBAR (1475 - ca. 1551) 137 Lasquatrocientasrespuestas.Antwerpen: Martinus I Nutius,[1550].—Ver- meld in: BFN 798; BPS; BT 8294; CCPB; IB 7012; NB 11833; PF 394; REBIUN; USTC 440111.—Aanwezig in: Londen, BL; Madrid, BNE; New York, HSA; Brussel, KBR; Madrid, Fundación Lázaro Galdiano; Sevilla, Uni- versidad. — Online: Biblioteca digital hispánica. 138 LasquatrocientasrespuestasaotrastantaspreguntasqueFadriqueEnrriquez almirante de Castilla y otras personas embiaron a preguntar al auctor, con quinientosproverbiosdeconsejosyavisos,pormaneradeletania.Antwerpen: vid. Martinus I Nutius, 1560. — Vermeld in: IB 7014; NB 11834; USTC 440454.—Aanwezig in: Chicago IL, Newberry Library. 139 Segundo volumen de las quatrocientas preguntas y respuestas en el qual se contienenlaspreguntasnaturalesylasquetratandedoctrinasmoralesyenig- masylosprouerbios.Antwerpen: vid. Martinus I Nutius,1560.—Vermeld in: BFN 799; REBIUN; VThK. — Aanwezig in: Gries, Benediktinerkloster; Sevilla, Universidad.

Alonso de MADRID (ca. 1485 - 1570)

Arte para servir a Dios. Espejo de ilustres personas 140 ArteparaserviraDios.Espejodeilustrespersonas.Antwerpen: Martinus I Nutius, 1551.—Vermeld in: BNB 5; BCNI 2263; BFN 895; BPS; Castro; CCfr; Christiaens; Copac; IB 443; KVK; NB 748; PF 38; USTC 440041.— Aanwezig in: Cambridge MA, Harvard University; Londen, BL; München, BSB; Parijs, BNF; Rome, Biblioteca Vallicelliana.—Online: Google books.

997959.indb7959.indb 329329 224/03/154/03/15 09:1609:16 330 LIEVE BEHIELS

BewerkinginhetLatijn 141 MethodusserviendiDeo. [Bewerking door Joannis Michaelis van Arteparaser- viraDios]. Leuven: Hieronymus Nempe, 1651. — Vermeld in: BCNI 10729; UniCat. Aanwezig in: Leuven, UB*. 142 MethodusserviendiDeo. [Bewerking Joannis Michaelis]. Leuven: Hieronymus Nempe, 1652. — Vermeld in: BCNI 10836; CCfr; Christiaens; Fidèle; STVC 6875064; UniCat. — Aanwezig in: Brussel, KBR; Gent, UB; Leuven, UB; Parijs, BNF. — Online: Google books.

VertalinginhetNederlands 143 Maniere om Godt wel te dienen. [Vert. van Methodus serviendi Deo]. Gent: Petrus de Goesin, [1731]. — Vermeld in: Christiaens; Fidèle; UniCat. — Aan- wezig in: Antwerpen, RG; Gent, UB; Leuven, UB. — Online: Google books.

VertalingeninhetNederlands 144 Een gulden boecxken ghenoemt: De conste om Godt oprechtelyck te dienen. Vert. Franciscus vanden Broeck1. Leuven: Joannes I Masius, 1603. [Vert. van ArtedeserviraDios] . — Vermeld in: BCNI 4912; Christiaens; Fidèle; STVC 3140550; UniCat. — Aanwezig in: Antwerpen, RG. 145 EenguldenboecxkenghenoemtdeconsteomGodtoprechtelycktedienen.Vert. Franciscus vanden Broeck.Leuven: Joannes I Masius, 1607. — Vermeld in: BCNI 6341; Christiaens; Fidèle; STVC 652624; UniCat. — Aanwezig in: Brussel, KBR; Gent, Groot Seminarie; Gent, UB; Leuven, UB. — Online: Google books. 146 Denchristelyckenspieghel,omwelendedeuchdelijckteleuen.Voorallevaders endemoedersdeshuysgesins,endealledieinouerheytzijn.Vert. Franciscus vanden Broeck. Leuven: Joannes I Masius, 1607. [Vert. vanEspejodeilustres personas]. — Vermeld in: Christiaens; Fidèle; STCV 3219128; UniCat. — Aanwezig in: Antwerpen, RG*; Gent, UB. — Online: Google books. 147 EenguldenboecxkenghenoemtdeConsteomGodtoprechtelycktedienen.Vert. Franciscus vanden Broeck.Antwerpen: Frans I Fickaert,1617. —Vermeld in: BCNI 6341; Christiaens; Fidèle; UniCat.—Aanwezig in: Gent, UB.—Online: Google books. 148 EenguldenboecxkenghenoemtdeconsteomGodtoprechtelycktedienen. Fran- ciscus vanden Broeck. Antwerpen: Guilliam Lesteens, 1625. — Vermeld in Chris- tiaens; Fidèle; UniCat. — Aanwezig in: Brussel, KBR; Gent, Groot Seminarie. 149 HetguldenboecxkenghenoemtdeConsteomGodtweltedienen.Vert. Francis- cus vanden Broeck. Antwerpen: Joannes Sleghers, 1682. Vermeld in: BCNI 14063; Christiaens; Fidèle; STCV 3134380; UniCat.—Aanwezig in: Antwer- pen, EHC; Gent, UB.—Online: Google books.

VertalingeninhetFrans 150 LavraiemethodeetpraticquedebienserviràDieu,jadisescriteenlangage EspaignoletdudepuistranslatéeenLatin.Lemiroirdesnoblespersonnesyest adjousté. Vert. Jacques Froye. Leuven: Jean Bogard, 1564. — Vermeld in:

1 J. Christiaens (1955: 456-460) argumenteert op overtuigende wijze dat Franciscus vanden Broeck en niet, zoals in de meeste bibliografieën en catalogi wordt vermeld, Jacobus Farzijn de vertaler is van de ArteparaserviraDios.

997959.indb7959.indb 330330 224/03/154/03/15 09:1609:16 SPAANSE FRANCISCANEN IN DE NEDERLANDEN 331

BCNI 2855; BFN 897 bis a; BT 2018; Castro; Christiaens; Fidèle; FB 575; NB 750; UniCat; USTC 135452. — Aanwezig in: Brussel, KBR*. 151 Miroirdesnoblespersonnes. Vert. Jacques Froye. Leuven: Jean Bogard, 1564. — Vermeld in: FB 576; NB 697; USTC 79718. — Aanwezig in: Dublin, Trinity College; Leuven, UB*. 152 Lavraiemethode&practiquedebienserviràDieu.Lemiroirdesnoblesper- sonnesyestadjousté.Vert. Jacques Froye.Leuven: Jean Bogard,1572. —Ver- meld in: BFN 897 bis b; BT 8699; FB 577; NB 698; UniCat; USTC 13112. — Aanwezig in: Gent, UB.—Online: Google books*. 153 LaméthodedeservirDieu. Vert. Gabriel Chappuys.Douai: Balthasar Bellerus, 1598. [Eerste uitgave Toulouse 1555]. — Vermeld in: BCNI 4396; FB 581; Fidèle; NB 699; USTC 16845. — Aanwezig in: Douai, BM. 154 LemiroirdeserviraDieu. Vert. Gabriel Chappuys.Douai: Balthasar Bellerus, 1598. — Vermeld in: Christiaens; FB 582; Fidèle; NB 700; USTC 95155 [geeft geen locatie op]. 155 La méthode de servir Dieu. Le miroir des personnes illustres. Vert. Gabriel Chappuys. Douai: Balthasar Bellerus, 1600. — Vermeld in: BCNI 4544; Castro; CCfr; Christiaens; Fidèle; FB 583; NB 701; USTC 16446. — Aanwezig in: Douai, BM; Evreux, BM; Parijs, BNF. 156 LamethodedeservirDieu.Lemiroirdespersonnesillustres.Vert. Gabriel Chappuys. Douai: Balthasar Bellerus, 1606. Vermeld in: Castro; Chris- tiaens; Fidèle; UniCat.Aanwezig in: Gent, UB; Leuven, UB*.Online: Google books.

VertalingeninhetLatijn 157 LibellusaureusdeveraDeoinserviendimethodus.AdjectumestviceCoronidis, speculum illustrium personarum. Vert. Joannes Hentenius. Leuven: Petrus Zangrius, 1560. — Vermeld in: BFN 896; BT 8698; Castro; CCfr; CCPB; Chistiaens; Copac; KVK; Fidèle; NB 749; REBIUN; USTC 409162. — Aan- wezig in: Cambridge, University Library; Edinburgh, National Library of Scot- land; Keulen, Bibliothek St. Albert; Luik, Bibliothèque du grand séminaire; Madrid, BNE; Madrid, Universidad Complutense; München, BSB; München, Bibliothek der Ludwig-Maximilians-Universität; Murcia, BPFC; Napoli, Biblio- teca Nazionale Vittorio Emanuele III; Parijs, Bibliothèque Mazarine; Sevilla, Universidad; Trier, Stadtbibliothek Weberbach. — Online: Deutsche Digitale Bibliothek; Gallica; Google books. 158 LibellusaureusdeveraDeoapteinserviendimethodo.Cuiaccessitspeculum libellumdedisciplina&perfectioneconversationismonasticae.Vert. Joannes Hentenius. Leuven: Joannes Masius apud Petrus Zangrius, 1576. — Vermeld in: BCNI 3547; BFN 897; BT 2017; Castro; CCfr; Christiaens; Fidèle; KVK; NB 751; UniCat; USTC 412630. — Aanwezig in: Brussel, KBR*; Keulen, Univer- sitäts- und Stadtbibliothek; Leuven, UB; Bergen, Université de Mons-Hainaut; München, BSB; Senlis, BM; Sint-Truiden, Provincie Limburg – Documentatie- centrum; Xanten, Stiftsbibliothek. — Online: Deutsche Digitale Bibliothek; Gal- lica; Google books.

2 USTC, FB en NB geven verkeerdelijk voor deze en de volgende Franse vertalingen Alfonso de Madrigal (1410 – 1455) als auteur op.

997959.indb7959.indb 331331 224/03/154/03/15 09:1609:16 332 LIEVE BEHIELS

Pedro de ALCÁNTARA (1499-1562)

Tratado de la oración y meditación

VertalingenInhetNederlands 159 CortOnderwijsomwelendeprofijtelijcktelerenmediterenmetnocheenzeer schoon Tractaetken vander Devotie ende zekere instructie voor de genen die Godt beginnende te dienen. Leuven: Joannes Masius, 1582. — Vermeld in: KVK.—Aanwezig in: Halle/Saale, Franckesche Stiftungen Bibliothek. 160 Instructie om wel te mediteren met meer andere geestelijcke leeringen ende devotegebeden.Vandedrijgeloftenderreligien. Leuven: Joannes Masius, 1586. — Vermeld in: BCNI 3908; BFN 744; BT 6525; NB 466; UniCat; USTC 413681.Aanwezig in: Antwerpen, MPM; Brussel, KBR*; Leuven, Abdij van Park. 161 Cortonderwijsomwelendeprofijtelijckteleerenmediteren;metnocheenseer schoonTractaetkenvanDeuotienendesekereinstructievoordeghenendieGodt beghinnen te dienen. Leuven: Jacob Heyberch, 1595. — Vermeld in: BCNI 4283; BFN 745.—Aanwezig in: Amsterdam, UB. 162 Cortonderwijsomwelendeprofijtelijckteleerenmediteren.Leuven: Joannes Masius, 1596. Vermeld in: BFN 746. 163 Cortondervvysomwelendeprofytelyckteleerenmediteren.Antwerpen: Ghe- leyn Janssens,1609.Vermeld in: BCNI 5493; STVC 6832380; UniCat. — Aan- wezig in: Antwerpen, RG; Gent, UB*. 164 Instrvctieomweltemediteren,metmeeranderegheestelyckeleeringenen[de] deuotegebeden.Mechelen: Hendrick Jaye,1618. —Vermeld in: BCNI 6558; STVC 7002440.—Aanwezig in: Amsterdam, UB; Mechelen, Stedelijke Erf- goedbibliotheek-Stadsarchief*. 165 Hetheylichleuenendeseerwonderlijckewercken,vandenH.VaderPetrusvan AlcantaravanderMinderbroedersOrden;midtsgaderseenonderwijsingeom wel te leuen, bidden, ende mediteren. Vert. Franciscus Paludanus (vanden Broecke). Mechelen: Hendrick Jaye, 1624. [Bevat vert. van Tratadodelaora- ciónymeditación].—Vermeld in: BCNI 7377; STVC 3197299; UniCat.— Aanwezig in: Antwerpen, RG; Brussel, KBR; Leuven, UB*; Mechelen, Stede- lijke Erfgoedbibliotheek-Stadsarchief. 166 Cortverhaelvanhet[...]levenvandenH.PetrusdeAlcantaraminder-broeder [...]Onderwysingheomweltebiddenendemediteren.Antwerpen: Petrus III Bellerus, 1669. [Bevat vert. van Tratadodelaoraciónymeditación].—Ver- meld in: BCNI 12608; Copac; STVC 3125729; UniCat.—Aanwezig in: Ant- werpen, EHC*; Brussel, KBR; Leuven, UB; Londen, British Library. 167 Onderwysomweltebiddenendetemediteren.Antwerpen: [Weduwe] Petrus Jacobs,1709. —Vermeld in: BCNI 16786; UniCat.—Aanwezig in: Antwer- pen, EHC*; Antwerpen, RG; Gent, Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde.

VertalingeninhetEngels 168 Agoldentreatiseofmentallpraier,withdiversespirituallrulesanddirections, no lesse profitable then necessarie for all sortes of people. Vert. Giles Wil- loughby. Brussel: by the Widowe of Hubert Antone, called Velpius, 1632. — Vermeld in: AR 644; Copac; UniCat. — Aanwezig in: Brussel, KBR*;

997959.indb7959.indb 332332 224/03/154/03/15 09:1609:16 SPAANSE FRANCISCANEN IN DE NEDERLANDEN 333

Cambridge MA, Harvard University; Exeter, University Library (Arabic & Special Collections); Londen, BL; London, Heythrop College Library; Louvain- la-Neuve, Bibliothèque UCL; Oxford, Bodleian Library; Washington, Fogder Shakespeare Library; York, Minster.—Online: EEBO; Internet Archive.

VertalingeninhetLatijn 169 Demeditationeetoratione,libellusaureus:Acceditauthorisvita,exB.There- siaevirginisoperibusdesumpta.Leuven: Martinus Hullegaerde, 1673. —Ver- meld in: BCNI 13080; CCfr, STVC 6873542; UniCat.—Aanwezig in: Ant- werpen, RG*; Gent, UB; Leuven, UB; Straatsburg, BNU; Versailles, BM. Online: Google books. 170 Deorationeseumeditationelibellusaureus.Brussel: Vandevelde,1707.—Ver- meld in: BCNI 16603; UniCat; VThK; — Aanwezig in: Antwerpen, RG*: Münster: Diözesanbibliothek.

Diego de ESTELLA (1524-1578)

In sacrosanctum Jesu Christi evangelium secundum Lucam enarrationum 171 InsacrosanctumJesuChristievangeliumsecundumLucamenarrationum.Tomus primus[-secundus].Antwerpen: Petrus I Bellerus, 1583-1584.—Vermeld in: BFN 922; BT 5740; Castro; CCfr; CCPB; Copac; KVK; NB 11874; REBIUN; USTC 414653.—Aanwezig in: Berlin, SBB; Brugge, Grootseminarie; Cam- bridge, University Library; Granada, Universidad; Keulen, Bibliothek St. Albert; Kraków, Biblioteka Jagiellonska; München, BSB; Salamanca, Universidad; Straatsburg, BNU; Trier, Stadtbibliothek Weberbach; Valogne, BM; Yesa, Abadía de San Salvador de Leyre. —Online: BSB Digital, Cervantes Virtual. 172 InsacrosanctumJesuChristievangeliumsecundumLucamenarrationumtomus primus[-secundus].Antwerpen: Petrus I Bellerus,1584. —Vermeld in: CCfr; CCPB; Copac; KVK; Lechner 975; NB 11875; USTC 406664.—Aanwezig in: Benicasim, Convento de PP. Carmelitas Descalzos del Desierto de las Pal- mas; Berlin, SBB; Cambridge, University Library; München, BSB; Ripon, Cathedral Library; London, University, Senate House Libraries; Salamanca, Biblioteca General Universitaria; Straatsburg, BNU; Xanten, Stiftsbibliothek St.Viktor.—Online: Google books. 173 InsacrosanctumJesuChristidomininostrievangeliumsecundumLucamenar- rationes.Antwerpen: Jean Bellère, 1593. — Vermeld in: BFN 923; BT 5741; Castro; CCfr; CCPB; Copac; KVK; NB 11876; USTC 406937.—Aanwezig in: Angers, BM; Bergen, Université de Mons-Hainaut; Cambridge, Sidney Sus- sex College Library; Cambridge, Trinity College Library; Cambridge, Univer- sity Library; Carlisle, Cathedral Library; Durham: Universty Library; Düssel- dorf, Universitäts- und Landesbibliothek; Fribourg, BCU; Glasgow, University Library; Göttingen, Niedersächsische Staats- und Universitätsbibliothek; Jesi, Biblioteca comunale Planettiana; Kraków, Biblioteka Jagiellonska; Keulen, Diö- zesanbibliothek; Oxford, Magdalen College Library; Oxford, University College Library; Rome, Biblioteca universitaria Alessandrina; St Andrews, University Library; Pamplona, Biblioteca de Navarra; Wolfenbüttel, HAB. 174 InsacrosanctumJesuChristidomininostrievangeliumsecundumLucamenar- rationes.Tomus2.Antwerpen: Jean Bellère,1593. —Vermeld in: BFN 923; BT 5741; CCfr; CCPB; NB 11877; USTC 407265. — Aanwezig in: Angers,

997959.indb7959.indb 333333 224/03/154/03/15 09:1609:16 334 LIEVE BEHIELS

BM; Göttingen, Niedersächsische Staats- und Universitätsbibliothek; Pamplona, Biblioteca de Navarra; Peterborough, Cathedral Library (on deposit in Cam- bridge University Library). 175 InsacrosanctumJesuChristievangeliumsecundumLucam:enarrationumtomus primus[-secundus].Nunctandemaberroribus,adsanctaeinquisitionisHispa- niaedecretaprorsuselimati.Antwerpen: Petrus I Bellerus, 1599. — Vermeld in: BFN 924; BT 8295; Castro; CCfr; Copac; Lechner 986; NB 11882; USTC 407082. — Aanwezig in: Atlanta, GA, Emory University Library; Brussel, KBR; Exeter, University Library; Glasgow, University Library; Lyon, BM; Worcester, Cathedral Library. — Online: Google books. 176 InsacrosanctumevangeliumsecundumLucam:enarrationumtomusprimus[- secundus].Nunctandemaberroribus,adsanctaeinquisitionisHispaniaedecreta prorsuselimati.Antwerpen: Petrus I Bellerus,1599-1600.—Vermeld in: BT 5742; CCfr; NB 11881; USTC 413553.—Aanwezig in: Bergen, Université de Mons-Hainaut; Montefiascone, Biblioteca del Seminario vescovile Barbarigo; Parijs, BNF. 177 InsacrosanctumJesuChristievangeliumsecundumLucam:enarrationumtomus primus[-secundus].Antwerpen: Petrus I Bellerus, 1600. — Vermeld in: BT 8296; Copac; KVK; NB 11883; Unicat; USTC 414211; VThK. Aanwezig in: Brixen, Kapuzinerkloster; Brussel, KBR; Keulen, Diözesanbibliothek; Leuven, UB; York, Minster Library. 178 InsacrosanctumIesuChristiDomininostrieuangeliumsecundumLucamenar- rationum.Antwerpen: weduwe en erfgenamen Petrus I Bellerus, 1606. —Ver- meld in: CCfr; CCPB; Copac; Lechner 981. — Aanwezig in: Ciudad Real, BPE; Ciudad Real, Seminario Obispado Priorato; Murcia, BPFC; Salisbury, Cathedral; Straatsburg, BNU. 179 InsacrosanctumIesuChristiDomininostrieuangeliumsecundumLucamenar- rationum. Antwerpen: weduwe en erfgenamen Petrus I Bellerus, 1608. — Vermeld in: Castro; CCfr; Copac; KVK; LC B174; Lechner 976; STVC; Unicat.—Aanwezig in: Antwerpen, EHC; Berlijn, SBS; Braunschweig, Stadt- bibliothek; Eichstätt, Universitätsbibliothek; Keulen, Universitäts- und Stadtbi- bliothek; Le Havre, BM; Londen, BL; München, Bibliothek der Ludwig- Maximilians-Universität; Rennes, BM; St Andrews, University Library; Versailles, BM. 180 InsacrosanctumJesuChristiEvangeliumsecundumLucamenarrationum.Ant- werpen: weduwe en erfgenamen Petrus I Bellerus, 1612. —Vermeld in: Castro; CCfr; Copac; KVK; Lechner 985.—Aanwezig in: Avignon, BM; Cambridge MA, Harvard University; Erfurt, Universitäts- und Forschungsbibliothek; Exe- ter, Cathedral Library; Glasgow, University Library; Greifswald, Universitäts- bibliothek; Innsbrück, Universitäts- und Landesbibliothek Tirol; München, BSB; Newcastle, University Library; Oxford, Bodleian Library; Valognes, BM. 181 InsacrosanctumJesuChristiEvangeliumsecundumLucamenarrationum.Ant- werpen: Petrus II en Joannes II Bellerus,1622.—Vermeld in: Castro; CCfr; CCPB; Copac; KVK; Lechner 982; REBIUN.—Aanwezig in: Amberg, Pro- vinzialbibliothek; Barcelona, Universitat; Chetham’s Library; Düsseldorf, Uni- versitäts- und Landesbibliothek; Exeter, University Library; München, Biblio- thek der Ludwig-Maximilians-Universität; Neuburg an der Donau, Staatliche Bibliothek; Oñate, Santuario de Arantzazu; Parijs, BNF; Rostock, Universitäts- bibliothek; Sevilla. Universidad; Wolfenbüttel, HAB.

997959.indb7959.indb 334334 224/03/154/03/15 09:1609:16 SPAANSE FRANCISCANEN IN DE NEDERLANDEN 335

182 InsanctumJesuChristievangeliumsecundumLucam[...]commentaria.Amster- dam: J. van Metelen, (vol I); Antwerpen: Hieronymus II Verdussen,1654 – 1653.—Vermeld in: KVK; STCN; VThK.—Aanwezig in: Amsterdam, UB; Berlin, SSB; Münster, Diözesanbibliothek; Trier, Priesterseminar. 183 InsanctumJesuChristiEvangeliumsecundumLucam[...]commentaria.Ant- werpen: Hieronymus III & Joannes Baptista I Verdussen, 1654 – 1653. —Ver- meld in: Castro; CCfr; KVK; Lechner 978; STCV 12914617; VThK; UniCat. — Aanwezig in: Antwerpen, MPM; Berlin, SBB; Gent, Bibliotheek Groot Seminarie; Keulen, Diözesanbibliothek; Le Havre, BM; Lyon, Bibliothèque interuniversitaire de recherche en lettres et sciences humaines. 184 In sanctum Jesu Christi Evangelium secundum Lucam doctissima pariter ac piissimacommentaria.Antwerpen: Hieronymus III & Joannes Baptista I Verdus- sen, 1655. — Vermeld in: Castro; CCfr; Lechner 962. Aanwezig in: Parijs, BNF.

Meditaciones devotísimas del amor de Dios

VertalingeninhetNederlands 185 ZeeraendachtigeoverdenckingenvandeliefdeGodts.Vert. François van Hoogs- traten. Rotterdam: F. van Hoogstraten, 1667. — Vermeld in: BCNI 12455; Lechner 993; STCN; UniCat. — Aanwezig in: Amsterdam, Bibliotheek Vrije Universiteit; Antwerpen, RG*.

VertalingeninhetFrans 186 Meditationstresdevotesdel’amourdeDieu.Vert. Gabriel Chappuys. Antwer- pen: Andreas Bacx et vendu à Tournai, chez Nicolas Laurent, 1594 [Eerste uitgave Parijs 1586]. — Vermeld in: BFN 925; BT 8297; Castro; CCfr; FB 48534; NB 11879; UniCat; USTC 13391; VThK. — Aanwezig in: Leuven, UB*; Mün- ster, Diözesanbibliothek; Troyes, BM. 187 Meditationstresdevotesdel’amourdeDieu.Vert. Gabriel Chappuys. Antwer- pen: Andreas Bacx chez Pierre Bellere, 1594. — Vermeld in: CCfr; Copac; FB 48535; KVK; NB 11880; USTC 74483. — Aanwezig in: Cambridge University Library; Ely Cathedral; Lyon, Bibliothèque interuniversitaire de recherche en lettres et sciences humaines; Wenen, ONB.

Tratado de la vanidad del mundo

VertalingeninhetNederlands 188 Vandeswereldtsydelhedenteversmaden.Vert. Ian van Blitterswyck. Antwer- pen: Hieronymus I Verdussen, 1614. [Vert. van Tratado de la vanidad del mundo]. — Vermeld in: Castro; Lechner 991; STCV 6880381; UniCat. — Aan- wezig in: Antwerpen, EHC*; Antwerpen, MPM. 189 Vandeswereldtsydelhedenteversmaden.Vert.Ian van Blitterswyck.Brussel: Jan Reyns,1614. — Vermeld in: BCNI 6085; UniCat. — Aanwezig in: Brussel, KBR; Leuven, UB*. 190 Deversmadingderwereltscheydelheden.Vert. François van Hoogstraten. Dor- drecht: Jacob Braat, voor François van Hoogstraten, Rotterdam, 1659. — Ver- meld in: KVK; Lechner 872; STCN. — Aanwezig in: Düsseldorf, Universitäts- und Landesbibliothek; Leiden, UB; Utrecht, UB.

997959.indb7959.indb 335335 224/03/154/03/15 09:1609:16 336 LIEVE BEHIELS

191 Tweededeelvandeversmaedingderwereltscheydelheden.Vert. François van Hoogstraten.Dordrecht: N. de Vries, voor François van Hoogstraten, Rotterdam, 1662. —Vermeld in: KVK; STCN.—Aanwezig in: Leiden UB; Düsseldorf, Universitäts- und Landesbibliothek. 192 Derdedeelvandeversmaedingderwereltscheydelheden.Vert. François van Hoogstraten.Dordrecht, N. de Vries, voor François van Hoogstraten, Rotterdam, 1663. —Vermeld in: STCN.—Aanwezig in: Utrecht, UB. 193 Eerste[-derde]deelvandeversmaedingderwereltscheydelheden.Vert. Fran- çois van Hoogstraten.Dordrecht: N. de Vries, voor François van Hoogstraten, Rotterdam,1662-1665.—Vermeld in: STCN.—Aanwezig in: Utrecht, UB. 194 ‘tGuldenboekvanDidacusStellaesVersmadingderwereltscheydelheden [her- uitgave derde deel]. Vert. François van Hoogstraten. Dordrecht: N. de Vries, voor François van Hoogstraten, Rotterdam, 1692. — Vermeld in: STCN. — Aanwezig in: Rotterdam, Gemeentebibliotheek. 195 De versmaading der wereltsche ydelheden. Vert. François van Hoogstraten. Amsterdam: Jacobus I Verheyden,1712. Vermeld in: STCN; UniCat. Aanwezig in: Amsterdam, UB; Antwerpen, RG*.

VertalingeninhetFrans 196 Livredelavanitédumonde,diviséentroisparties. Vert. Gabriel Chappuys. Leuven: Jean Bogard, 1594. [Eerste uitgave Parijs, 1578]. — Vermeld in: BCNI 14241; BFN 926; BT 5743; Castro; FB 18575; KVK; NB 11878; UniCat; USTC 34481. — Aanwezig in: Antwerpen, RG*; Bergen, Université de Mons- Hainaut; Brno, Moravská zemská knikhovna; Wenen, ONB. — Online: Google books. 197 Livredelavanitédumondediviséentroisparties.Vert. Gabriel Chappuys. [Douai: Jean Bogard, 1604].—Vermeld in: BCNI 5053; CCfr.—Aanwezig in: Parijs, Bibliothèque Sainte Geneviève.

VertalingeninhetEngels 198 TheContemptoftheWorld,andtheVanitiestherof,writtenbytheReuerend F.DiegodeStella,oftheorderofS.francisdeuidesintothreebookes.Vert. Georges Cotton.Douai: Laurence Kellam,1604. — Vermeld in: AR 295; Cas- tro; Copac. — Aanwezig in: York, Minster. 199 TheContemptoftheWorldandthevanitiesthereof[...]dividedintothreebooks [thethirdedition].Vert. Georges Cotton.Saint-Omer: John Heigham,1622. — Vermeld in: AR 296, CCfr. — Aanwezig in: Chicago, IL, Newberry Library; Londen, BL; Parijs, Centre cultural irlandais; Poitiers, BM: Washington, Folger Shakespeare Library; Yale, University Library. — Online: EEBO.

VertalingeninhetLatijn 200 Contemptusvanitatummundi. Leuven: Georgius Lipsius, 1664. – Vermeld in BCNI, 12.140, Delsaerdt, 594, 19.

Juan de BONILLA (fl. tweede helft zeventiende eeuw)

Breve tratado de la paz del alma 201 Brevetratadodelapazdelalma [zie Gaspar LOARTE,Consueloyoratoriospi- ritualdeobrasdevotasycontemplativas,parexercitarseelbuenchristiano].

997959.indb7959.indb 336336 224/03/154/03/15 09:1609:16 SPAANSE FRANCISCANEN IN DE NEDERLANDEN 337

Antwerpen, Martinus II Nutius, 1589. — Vermeld in: BCNI 4045; IB 11397; NB 19445; PF 705; USTC 440572 [geeft geen locatie op]. 202 Brevetratadodelapazdelalma [zie LOARTE,ConsueloyOratorioSpiritual]. Antwerpen: vid. Joannes Withagius: Martinus II Nutius, 1590. — Vermeld in: BCNI 4089; BT 8085; IB 11399; NB 19446; PF 706; UniCat; USTC 440573. — Aanwezig in: Gent, UB. — Online: Google books. 203 Breve tratado de la paz del alma [zie LOARTE, Consuelo y oratorio spiritual]. Antwerpen: Martinus Nutius II, 1596. —Vermeld in: BFN 769; BT 5477; IB 11400; NB 19449; PF 707; UniCat; USTC 440574.—Aanwezig in: Antwerpen, MPM.

VertalingeninhetNederlands 204 Eencorttractaet:daerinneverclaertwordthoenootsaeckelijckenzydevrede dersielen,endehoemendienvercrijghencan.Antwerpen: Jan I Moretus,1598. — Vermeld in: BCNI 4402; BFN 770; BT 367; NB 5477; UniCat; USTC 402454.—Aanwezig in: Brussel, KBR; Cambridge MA, Harvard University, Houghton Library; Den Haag, KB; Gent, UB.—Online: Google books. 205 Eencorttractaet,daerinneverclaertwordthoenootsaeckelĳckensydevrede derzielen.Vert.E.X.’s-Hertogenbosch: Antoni Scheffer,1613. —Vermeld in: BCNI 5876; STCN; UniCat.—Aanwezig in: Gent, UB*, Den Haag, KB; Til- burg, UB.—Online: Google books. 206 Eencorttractaet:waerinneverklaertwort,hoenootsaeckelijckendatdevrede derzielenis.Vert. E.X.Brussel: Govaerdt Schoevaerts,1619. —Vermeld in: UniCat.—Aanwezig in: Brussel, KBR. 207 Eencorttractaetwaerinneverclaertwort,hoenootsaeckelijkendatdevrede derzielenis.Vert E.X.Mechelen: Hendrick Jaye, 1620. — Vermeld in: BCNI 6743; STCV 3140051; UniCat. — Aanwezig in: Antwerpen, RG; Gent, UB. — Online: Google books. 208 Eencorttractaet,daerinneverclaertwordthoenootsaeckelycksydenvrededer zielen.Vert. E.X.’s-Hertogenbosch: Anthoni Scheffer,1621. — Vermeld in: BCNI 6877; STCN; UniCat. — Aanwezig in: Amsterdam, UB; Brussel, KBR*; Leiden UB; Tilburg UB. 209 Eenkorttractaetwaerinverclaertwordthoenootsakelijcken,etc.Vert. E.X. Ant- werpen: s. n., 1627. — Vermeld in: UniCat. — Aanwezig in: Brussel, KBR. 210 Eencorttractaetvandevredederzielewaerinveclaert[sic]vvordthoenoot- sakelijck de selue is, en hoemen die vercrijgen can. Vert. E.X. Antwerpen: Geeraerdt II van Wolsschaten, 1627. — Vermeld in: BCNI 7783; STCV 3184975/N; UniCat. — Aanwezig in: Leuven, Abdij van Park, Leuven, UB*. 211 Eencorttractaet:daerinneverclaertwordthoenootsaeckelijckensydevrede dersielen.Vert. E.X. Breda: Jacob Seldenslach, 1627. — Vermeld in: STCN; BCNI 7782. — Aanwezig in: Tilburg UB. 212 Eenkorttractaetvandenvrededersiele.Vert. E.X.’s-Hertogenbosch: Balthazar van der Venen, 1629. — Vermeld in: BCNI 8055; STCN. — Aanwezig in: Nijmegen UB. 213 Eenkorttractaetvandenvredederzielewaerinverklaertwordthoenootsake- lijckdeselueisenhoemendieverkrijgenkan. Vert. EX. Antwerpen: Jacobus Woons, 1685. — Vermeld in: UniCat. — Aanwezig in: Leuven, UB*. 214 Eencorttractaetwaer-inneverclaertworthoenoodtsaeckelijckendatisdevrede derzielen.Vert. E.X..Gent: Jan Danckaert,1687. — Vermeld in: BCNI 14667;

997959.indb7959.indb 337337 224/03/154/03/15 09:1609:16 338 LIEVE BEHIELS

STCV 6154605, UniCat. — Aanwezig in: Brussel, KBR; Gent, Koninklijke Aca- demie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde; Gent, UB. — Online: Google books. 215 Een cort tractaet vanden vrede der sielen. Vert. E.X.Antwerpen: Jacob III Mesens,1687.—Vermeld in: STCV 3137605; UniCat.—Aanwezig in: Ant- werpen, EHC. 216 Een cort tractaet vanden vrede der siele. Vert. E.X.Antwerpen: Guilliam Lesteens, s.d. — Vermeld in: UniCat. — Aanwezig in: Leuven, UB*.

VertalingeninhetFrans 217 Breftraicteouestdeclarecombienestnecessairelapaixdel’ame,&comment onladoitacquerir [inLegvidondesspiritvelzetcontemplatifz,contenantdovze mortificationsdvR.P.HenryHarphius.Avecvnpetittraictedelapaixettran- qvillitédel’ame]. Arras: Gilles Beaudoin, 1596. —Vermeld in: BCNI 4320; BFN 235; FB 28816; NB 14712; UniCat; USTC 13416. — Aanwezig in: Gent, UB*. 218 Delapaixdel’âmeetdubonheurd’uncœurquimeurtàlui-mêmepourvivre àDieu.Vert. Jean Brignon. Brussel: Foppens,1709. —Vermeld in: UniCat. —Aanwezig in: Antwerpen, RG; Brussel, KBR; Gent, UB; Leuven, UB*.

VertalingeninhetLatijn 219 Tractatusdetranquillitateanimaechristianae.Vert. Godevaert van Santvoort. Antwerpen: Geeraerdt II van Wolsschaten,1626. —Vermeld in: BCNI 7638; KVK; UniCat.—Aanwezig in: Erfurt, Universitäts- und Forschungsbibliothek; Gent, UB; Wolfenbüttel, Herzog August-Bibliothek.—Online: Google books.

Andrés de SOTO (1553-1625)

Libro de la vida y excellencias de el glorioso s. Ioseph 220 Libro de la vida y excellencias de el glorioso s. Ioseph, esposo de la virgen nuestraseñora.Brussel: Jan I Mommaert,1600. — Vermeld in: BCNI 4610; BT 9117; CCfr; CCPB; Copac; Delsaerdt, 712, 441; IB 17917; KVK; NB 28182; PF 1236; REBIUN; Troeyer 1, 183; USTC 440410. — Aanwezig in: Brussel, KBR; Erfurt, Universitäts- und Forschungsbibliothek; Granada, Uni- versidad; Leuven, UB; London, Middle Temple Library; Madrid, BNE; Oxford, Bodleian Library; Parijs, BNF; Parijs, Bibliothèque de l’Arsenal; Roma, Biblio- teca nazionale centrale.

VertalingeninhetNederlands 221 Het leven vanden Heyligen Ioseph bruydegom Onser Liever Vrouwen. Vert. Franciscus vanden Broecke.Brussel: Jan I Mommaert,1614.—Vermeld in: Troeyer 1, 184; UniCat. — Aanwezig in: Brussel, KBR; St.-Truiden, Prov. Arch., OFM. 222 HetlevenvandenheyligenIosephbrvydegomonserlievervrovvven.Vert. Francis- cus vanden Broecke.Brussel: Jan I Mommaert,1615.—Vermeld in BCNI 6181; STCV 3197890; Troeyer 1,184; UniCat. — Aanwezig in: Leuven: UB. 223 HetlevenvandenheyligenIosephbrvydegomonserlievervrovvven.Vert. Francis- cus vanden Broecke.Brussel: Jan I Mommaert,1628. —Vermeld in: BCNI 8008; STCV 3208091; Troeyer 1, 184. — Aanwezig in: Leuven, UB; St.-Truiden, Prov. Arch. OFM.

997959.indb7959.indb 338338 224/03/154/03/15 09:1609:16 SPAANSE FRANCISCANEN IN DE NEDERLANDEN 339

Contemplacion del crucifixo 224 ContemplaciondelcrucifixoyconsideracionesdeChristocrucificadoydelos doloresquelaVirgensanctissimapadescioalpiedelacruz.Antwerpen: Jan I Moretus,1601. — Vermeld in: BCNI 4827; CCfr; CCPB; KVK; Lechner 3114; PF 1228; Troeyer 1, 185. — Aanwezig in: Amiens, BM; Antwerpen, MPM; Berlijn, SBB; Keulen, Universitäts- und Stadtbibliothek; León, Biblioteca Regional Mariano Domínguez Berrueta; Madrid, BNE; Madrid, Palacio Real, Biblioteca; München, BSB. — Online: Google books. 225 Contemplacionesdelcrucifixo,ydeChristocrusificado,ydelosdoloresquela VirgenSanctissimapadescioalpiedelacruz.Brussel: Jan Pepermans,1623. — Vermeld in: BCNI 7271; PF 1229; Troeyer 1, 186-187. Vermeld in: Brussel, KBR; Gent, UB. — Online: Google books.

VertalingeninhetNederlands 226 BeschouwingeophetKrvycifix,endeopdesmertenwelckedeheylichsteMaghet MarialedeaendenvoedtdesKruys.Vert. Ian van Blittersuuyck.Brussel: Jan Pepermans,1625. —Vermeld in: BCNI 7572, Troeyer 1, 187.

VertalingeninhetFrans 227 Contemplationstres-pievsessurleCrvcifix,etlespleursdelaViergeMereav pieddelacroix.Vert. M. de la Bruiere.Ath: Jean Maes,1601. — Vermeld in: Troeyer 1, p. 186.Aanwezig in: St.-Truiden, Prov. Arch., O.F.M. 228 Contemplationstres-pievsessurleCrvcifix,etlespleursdelaViergeMereav pieddelacroix.Vert. M. de la Bruiere. Ath: Jean Maes, 1610.—Vermeld in: KVK; Troeyer 1; 186; UniCat.—Aanwezig in: Luik, UB.

Libro de la conuersion del buen ladron 229 Librodelaconuersiondelbuenladron,ydeclaraciondelaspalabrasquedixoà IesuChristoenlaCruz,ydelasqueporrespuestaoyodesudeuinaboca.Antwer- pen: weduwe en erfgenamen Petrus I Bellerus,1606. — Vermeld in: BCNI 5196; CCPB; Copac; KVK; PF 1235; REBIUN; Troeyer 1, 188; UniCat.—Aanwezig in: Brussel, KBR; Granada, Universidad; Keulen, Universitäts- und Stadtbiblio- thek; Madrid, BNE;Madrid, Palacio Real, Biblioteca; München, BSB; Oxford, Bodleian Library; St. Truiden, Prov. Arch. OFM.—Online: Google books.

Redempcion del tiempo cautivo 230 Redempciondeltiempocautivo,enquesedeclara,quanpreciosacosaesel tiempo,ylomuchoquepierdeelqueletienecautivo,ycomosehaderedimir. Antwerpen: weduwe en erfgenamen Petrus I Bellerus, 1606. — Vermeld in: BCNI 5197; CCPB; Copac; KVK; PF 1239; REBIUN; Troeyer 1, 189. — Aan- wezig in: Brussel, KBR; Granada, Universidad; Keulen, Universitäts- und Stadt- bibliothek; Madrid, BNE; Madrid, Palacio Real; München, BSB; Oxford, Bod- leian Library; St. Truiden, Prov. Arch. OFM; Wolfenbüttel, HAB. — Online: Deutsche Digitale Bibliothek; Google books.

VertalingeninhetFrans 231 Larescoussedvtempsprisonnieroùsedéclarecombienilestprécieux,etcomme ilsedoitracheter.Vert. Gilles de Germes.Bergen: Lucas Rivius,1610. — Ver- meld in: BCNI 5630; Troeyer 1, p. 189; UniCat. — Aanwezig in: Brussel, KBR*.

997959.indb7959.indb 339339 224/03/154/03/15 09:1609:16 340 LIEVE BEHIELS

VertalingeninhetEngels 232 Theransomeoftimebeingcaptive:Whereinisdeclaredhowpreciousathingis time,howmuchhelooseththatloosethit,&howitmayberedeemed.Vert. John Hawkins.Douai: G. Pinsone,1634. —Vermeld in AR 780, Copac, Troeyer 1, 190 [met als datum 1638].—Aanwezig in: Londen, BL; München, BSB; New York, Columbia University Library; Oxford, Bodleian Library.—Online: EEBO.

De la congregación de los penitentes 233 Delacongregacióndelospenitentes.Bergen: Lucas Rivius,[1607]. Vermeld in: BCNI 5295; PF 122; Troeyer 2, 29 [geen exemplaar bekend].

VertalinginhetFrans 234 Lecollegedepenitence.Auquellebonlarronregente&enseigneauxpescheurs esgarezlechemindelasalud.Vert.Gilles de Germes. Bergen: Lucas Rivius, 1609. — Vermeld in: BCNI 5510; Troeyer 2, 29; UniCat. — Aanwezig in: Brussel, KBR*.

Opusculos 235 Opvscvlosdelorigen,antiguedad,bendicion,significacion,virtud,ymilagros delAgnusDei.Ydelaguabendita.Opusculosegundodelaantiguedadinstitu- cion,Bendicion,Virtud,effectos,ymilagrosdelaguabendita.Brussel: Rutgeert Velpius, 1607. — Vermeld in: BCNI 5297; CCPB; Copac; PF 1238; STCV 6692026; Troeyer 2, 30. — Aanwezig in: Gent, UB; Londen, Middle Temple Library; Murcia, BPFC; Parijs, BNF. — Online: Google books.

BewerkinginhetNederlands 236 Gratienendevruchten,diemenverkryghtdoorhetwy-water,ghetrockenuyteen boeckskenvanpaterAndreasaSoto,commissarisgeneraelderMinder-broeders, etc.Brussel: Zacharias Sanders,s.d. [rond 1725]. — Vermeld in: UniCat. — Aanwezig in Brussel, KBR*.

Libro de la vida y excelencias de la gloriosa Santa Ana 237 LibrodelavidayexcelenciasdelagloriosaSantaAna,MadredelaMadrede Dios.Brussel: Rutgeert Velpius,1607. — Vermeld in: BCNI 5296; PF 1237; STCV 6692026; Troeyer 2, 31. — Aanwezig in: Brussel, KBR; Gent, UB. — Online: Google books.

De la verdadera soledad y vida solitaria 238 Delaverdaderasoledadyvidasolitaria.Brussel: Jan I Mommaert,1607. — Vermeld in: BCNI 5298; PF 1241; Troeyer 2, 32 [“betwijfelbare editie”]. 239 Librodelaverdaderasoledadyvidasolitaria.Brussel: Jan I Mommaert,1611. — Vermeld in: Copac; KVK. Aanwezig in: London, Middle Temple Library; Berlin, SBB.

VertalingeninhetNederlands 240 DescholevandeeenicheydtdesmenschsmetGodt.Vert. Jacobus Farzyn.Ant- werpen: Ioachim Trognesius, 1616. — Vermeld in: BCNI 6322; Copac; LC 5205; STCV 3136998; Troeyer 2, 32 [“gemaakt naar het handschrift”]; UniCat. — Aanwezig in: Antwerpen, EHC; Antwerpen, RG; Antwerpen, MPM;

997959.indb7959.indb 340340 224/03/154/03/15 09:1609:16 SPAANSE FRANCISCANEN IN DE NEDERLANDEN 341

Leuven, UB; Brussel, KBR; Gent, UB; Londen, BL; St. Truiden, Prov. Arch. OFM. — Online: Google books.

Declaración y parafrase 241 DeclaraciónyparafrasedelasLamentacionesdeIeremiasenlenguaCastellana, V.delabendicióndelCirioPascual,ydesusignificacion.Brussel: Jan I Mom- maert,1609. — Vermeld in: BCNI 5511; CCfr; CCPB; Copac; KVK; PF 1231; Troeyer 2, 33. — Aanwezig in: Cagliari, Biblioteca universitaria; Cambridge, University Library; Lille3, Bibliothèque de l’Université; Madrid, BNE; Madrid, Biblioteca del Senado; Parijs, BNF; Düsseldorf, Universitäts- und Landesbiblio- thek; Straatsburg, BNU.

Sermon 242 SermonquepredicoelP.F.AndresdeSotoenelConuentodelasCarmelitas descalçasdelaVilladeBruselas.AlaprofesióndelaHermanaTeresadeIesus, Hija del Conde de Sora Caualleriço mayor de sus A.Ssmas. Brussel: Jan I Mommaert, [1610]. — Vermeld in: BCNI 5631; CCfr; PF 1240; Troeyer 2, 34. — Aanwezig in: Parijs, BNF.

Vida, milagros y mission a España del glorioso martyr Eugenio 243 Vida,milagrosymissionaEspañadelgloriosomartyrEugenio,primerarço- bispo de la sancta iglesia de Toledo; recopilado y puesto en orden por Fr. AndresdeSoto.Brussel: Rutgeert Velpius & Huybrecht I Anthoon,1612. — Vermeld in: BCNI 5839; CCfr; Lechner 3115; PF 1242; Troeyer 2, 34. — Aan- wezig in: Madrid, BNE; Parijs, BNF. 244 SacræLitaniæVariæ:Cumbreuipiaquequotidianaexercitatione.Antwerpen: Balthasar Moretus 1629. [Bevat LitaniaeSS.Crucis van Andrés de Soto]. — Vermeld in: BCNI 4187; De Troeyer 2, 35; KVK; STVC. — Aanwezig in: Antwerpen, EHC; Antwerpen, MPM; Antwerpen, RG; Erfurt, Universitäts- und Forschungsbibliothek; Hannover, Gottfried Wilhelm Leibniz Bibliothek; Keu- len, Diözesanbibliothek.

Dos diálogos 245 Dos dialogos en los quales se enseña que cosa sea milagro, y porque hizo milagros Christo nuestro Señor, y de que siruen, y porque no los hazen los hereges,niayagoratantos,comoenelprincipiodelaIglesia;yporquese hazenmasenvnoslugares,ytiempos,ypersonas,queenotras.Brussel: Rut- geert Velpius & Huybrecht I Anthoon,1612. — Vermeld in: BCNI 6182; CCfr; PF 1232; Troeyer 2, 35. — Aanwezig in: Parijs, BNF.

VertalingeninhetNederlands 246 Tweet’samensprekingenbehandelendedeleeringeendematerievandenmira- kelen: in de welcke worden uutgeleegt [sic] seer gheleerdelijck verscheyden twyffelen,endecurieusevraghenopditstuck.Vert. Philippus Numan. Brussel: Rutgeert Velpius & Huybrecht I Anthoon, 1614. — Vermeld in: BB IV, 484; BCNI 6080; CCfr; Copac; KVK; LC S206; STCV 3140657; Troeyer 2, 37; UniCat. — Antwerpen, RG; Berlijn, SBB; Brussel, KBR; Gent, UB; Leuven, UB: Londen, BL; Parijs, BNF. — Online: Google books.

997959.indb7959.indb 341341 224/03/154/03/15 09:1609:16 342 LIEVE BEHIELS

VertalingeninhetFrans 247 Devxdialogvestraitansdeladoctrine&matieredesmiracles:ausquelzsont expliquez&esclaircyzdoctementplusieursdoubtes&curieusesdemandessur ce subiect. Vert. Philippe Numan. Brussel: Rutgeert Velpius & Huybrecht I Anthoon, 1613. — Vermeld in: BB, IV, 484; BCNI 5953; CCfr; KVK; REBIUN; STCV 6846805; Troeyer 2, 36; UniCat; VThK. — Aanwezig in: Brussel, KBR; Gent, UB; Granada, Universidad; Keulen, Universitäts- und Stadtbibliothek; Keulen, Diözesanbibliothek; Luik, UB; Regensburg, Staatliche Bibliothek. — Online: Google books.

Vida de S. Alberto Cardenal 248 VidadeS.AlbertoCardenaldeltitulodeS.aCruzobispodeLieiaymartyr. EscritaenlatinporEgidiodeLiejaMongedelconventodeDorval:conadicio- nesynotasdellicenciadoAubertoMireo[AubertleMire],canonigodeAnveres. Brussel, Rutgeert Velpius & Huybrecht I Anthoon, 1613. Vert. Andrés de Soto. — Vermeld in: CCfr; CCPB; Copac; PF 693; Troeyer 2, 37; UniCat. — Aan- wezig in: Brussel, KBR; Londen, BL; Madrid, BNE; Parijs, Bibliothèque Maza- rine; Parijs, BNF; Parijs, Bibliothèque Sainte-Geneviève; St.-Truiden, Prov. Arch. OFM. — Online: Biblioteca digital hispánica.

Breve declaración de la cofradía de los siete dolores 249 Breve declaración de la cofradía de los siete dolores de la gloriosa Virgen María.InstituydaenlaIglesiadeS.GeryenlavilladeBrusselasenelañode 1498,porelIllust.PrincipePhelipeArchiduquedeAustria,DuquedeBorgoña, de Brabante &c.primer Rey que fue de España. Traducida de Frances en EspañolycorregidaporelP.F.AndrésdeSoto,confesordelaSeren.Infante dirigidaasusAlt.Serenissimas.Brussel: Huybrecht I Anthoon,1615. — Ver- meld in: PF 287, Troeyer 2, p. 287.

Exposicion del Psalmo 250 ExposiciondelPsalmoCXVIII:“Beatiimmaculatiinvia”,ydelPsalmoCXXI. Brussel: Jan I Mommaert, 1615. — Vermeld in: BCNI 6182; CCfr; PF 1234; Troeyer 2, p. 38. — Aanwezig in: Madrid, BNE; Parijs, BNF.

FransevertalingvanonbekendeSpaansetekst 251 Brief traicté avquel on enseigne sommairement ce que convient sçavoir au regarddesIndulgences&Iubilez.Vert. Louys de Lande. Tournai: Adrien Quin- qué,1622. — Vermeld in: Troeyer 2, 40; UniCat. — Aanwezig in: Gent, UB [1621]. — Online: Google books.

Breve instruccion de como se ha de oyr las missas

VertalinginhetEngels 252 AbriefinstructionhoweweoughttohearetheMass,andwithwhatdisposition, andpraeparation,andofwhichthereoughttobeconsidered,andmeditated,and thefruicteswhichcomeofhearingit.Withasummariedeclarationofthemis- teriesandceremoniesthereof,andofthatwhichthevestimentesofthepriestdo represent.Vert. Arthur Bell. Brussel: Jan Pepermans, 1624. [Vert. van Breve instrucciondecomosehadeoyrlasmissasconsumariadeclaraciondesus

997959.indb7959.indb 342342 224/03/154/03/15 09:1609:16 SPAANSE FRANCISCANEN IN DE NEDERLANDEN 343

mysteriosyceremonias.Parijs, 1618, vermeld in Troeyer 2, 39].—Vermeld in: Copac.—Aanwezig in: Oxford, Bodleian Library.

Declaracion de los bienes y excellencias de la paz 253 Declaraciondelosbienesyexcellenciasdelapaz.Antwerpen: Ioachim Trog- nesius, 1621. — Vermeld in: BCNI 6988; CCPB; PF 1230; Troeyer 2, 39; UniCat.—Aanwezig in: Den Haag, KB; Leuven, UB; Madrid, BNE; Madrid, Palacio Real, Biblioteca.

Pedro de ALVA Y ASTORGA (1601-1667) (Martín Pérez de Guevara, pseud.) 254 Nodusindissolubilisdeconceptumentis,&conceptuventris[...]abAlexandro MagnoVII.[...]solvendus,autscindendus.Excortice,virga,nodo,doctrina, atque puritate ligatus à [...] Petro de Alva et Astorga [...]. Brussel: Philips Vleugaert, 1661. — Vermeld in: KVK; REBIUN; STCV 12911767; VThK. — Aanwezig in: Barcelona, Universitat; Brussel, KBR; Gent, UB; Leuven, UB; Madrid, BNE; Madrid, Universidad Complutense; Mannheim, Universitätsbi- bliothek; Münster, Diözesanbibliothek; Rome, Biblioteca nazionale centrale; Wenen: Universität. — Online: Google books; Hathi Trust Digital Library. 255 JudiciumSalomonis,hocest,decatenæaureæauctoredialogus,interpp.domi- nicanumetfranciscanum.S.l.: ex typographia Immaculatæ Conceptionis, 1663. — Vermeld in: STVC 6892971. — Aanwezig in: Leuven, UB; Madrid, BNE. 256 DefensadelaverdadrecogidaenvariostratadosdelaInmaculadaConcepciónde N.Señora,conunJuiciodeSalomón.Leuven: Imprenta de la Inmaculada Concep- ción,1663.—Vermeld in: CCPB; PF 40; REBIUN. — Aanwezig in: Mallorca, Universitat de les Illes Balears; Sevilla, Universidad; Zaragoza, Universidad. 257 Respuestalimpiaalospapelesmanchadosquesehanesparcidoestosdíascontra laconstituciondeN.SanctissimoPadreAlexandroVII.ydecretodelReyN.Señor PhelipeIV.Leuven: Imprenta de la Inmaculada Concepción, 1663. — Vermeld in: CCPB; PF 41; REBIUN. — Aanwezig in: Madrid, BNE; Madrid, Universidad Complutense; Oñate, Santuario de Arantzazu; Santiago de Compostela, Universi- dad; Toledo, Biblioteca de la Provincia Franciscana de Castilla-La Mancha, OFM San Juan de los Reyes; Valencia, Biblioteca Municipal Serrano Morales de Valen- cia. — Online: Google books; Hathi Trust Digital Library. 258 MilitiaimmaculataeconceptionisVirginisMariae,contramalitiamoriginalis infectionispeccati,inquaordinealphabeticorecensenturauctoresantiqui& moderni,sancti&alii.Leuven: Typographia Immaculatae Conceptionis,1663. — Vermeld in: Copac; KVK; REBIUN; STVC 12917019; UniCat. — Aanwe- zig in: Bamberg, Universitätsbibliothek; Brugge, Openbare Bibliotheek; Brus- sel, KBR; Cambridge MA, Harvard University; Eichstätt, Universitätsbiblio- thek; Leuven, UB; Madrid, BNE; München, BSB; Oxford, Boleian Library; Palma de Mallorca, Universitat de Les Illes Balears; Rome, Biblioteca nazionale centrale. — Online: Google books. 259 Funiculinodiindissolubilisdeconceptumentis,&conceptuventris.Brussel: Philips Vleugaert,1663. — Vermeld in: CCfr; KVK; Lechner 102; REBIUN; STVC 12911682. — Aanwezig in: Bamberg, Staatsbibliothek; Gent, Bibliotheek Groot Seminarie; Gent, UB; Leuven, UB; Londen, BNE; Lyon, BM; Madrid, Universidad Complutense; München, BSB; Nancy, BM; Parijs, Bibliothèque du Saulchoir; Parijs, Bibliothèque Mazarine; Wenen, Universität. — Online: Google books; Hathi Trust Digital Library.

997959.indb7959.indb 343343 224/03/154/03/15 09:1609:16 344 LIEVE BEHIELS

260 MonumentaantiquaImmaculataeConceptionis[…]exvariisauthoribusanti- quistammanuscriptisquamolimimpressis.Leuven: Typographia Immaculatae Conceptionis,1664. — Vermeld in: CCPB; KVK; UniCat. — Aanwezig in: Leuven, UB; Keulen, Diözesanbibliothek; Madrid, BNE; Madrid, Universidad Pontificia de Comillas; Sevilla, Universidad; Valencia, Universidad, Biblioteca Histórica. — Online: Google books. 261 MonumentaantiquaImmaculataeConceptionissacratissimaevirginisMariae: exnovemauctoribusantiquisrecollectisper[...]PetrumdeAlvaetAstorga. Leuven, Typographia Immaculatae Conceptionis;1664. — Vermeld in: CCPB, KVK. — Aanwezig in: Madrid, BNE; Napels, Biblioteca nazionale Vittorio Emanuele III. 262 ExpositionovalitteraliscanticiMagnificatpromysterioimmaculataeconcepti- onisVirginisMariae.Leuven: Typographia Immaculatae Conceptionis,1666. — Vermeld in: CCfr; CCPB; REBIUN; UniCat. — Aanwezig in: Alcalá de Henares, Biblioteca Complutense de la Compañía de Jesús de la Provincia de Toledo; La Laguna, Universidad; Leuven, UB; Madrid, Universidad Pontificia de Comillas; Murcia, BPFC; Oñate, Santuario de Arantzazu; Palma de Mallorca, Universitat de les Illes Balears; Segovia, BPE; Toledo, Biblioteca de Castilla-La Mancha; Sevilla, Universidad; Valognes, BM; Versailles, BM. 263 Monumentaantiquaseraphica,proimmaculataconceptioneVirginisMariae:ex variisauctoribusreligionisseraphicae,inunumcomportata&collecta.Studio ac labore [... ] Petri de Alva et Astorga. Leuven: Typographia Immaculatae Conceptionis, 1665. — Vermeld in: KVK; REBIUN; UniCat. — Aanwezig in: Bochum, Universitätsbibliothek; Brussel, KBR; Leuven, UB; Madrid, BNE; München, BSB; Sevilla, Universidad; Valladolid, Universidad. 264 Monumentadominicana:exquatuorauctoribusSacriOrdinisPraedicatorum quiproInmaculataVirg.Conceptioneexprofessoscripserunt.Tractatus&ser- mones; scilicet R. P.Ambrosio Catharino, R. P.Justiniano Autist. R. P.Gui- lielmoPepin,atqueR.P.ThomadeCampanella[...]:compilatainusumstudio aclaboreR.A.P.F.PetrideAlvaetAstorga[...].Leuven: Typographia Imma- culatae Conceptionis,1666. — Vermeld in: KVK; REBIUN; VThK. Aanwezig in: Keulen, Diözesanbibliothek; Madrid, BNE; Sevilla, Universidad; Valencia, Universidad. — Online: Google books. 265 RadiisoliszeliseraphicicoeliveritatisproImmaculataeConceptionis[...]discur- rentesperduodecimclassesauctorum.Leuven: Typographia Immaculatae Con- ceptionis, 1666. — Vermeld in Copac; KVK; REBIUN, UniCat. — Aanwezig in: Berlin, SBB; Brussel, KBR; Keulen, Universitäts- und Stadtbibliothek, Londen, BL, Madrid, BNE; Pamplona, Universidad de Navarra; Salamanca, Universidad; Sevilla, Universidad; Valencia, Universidad. — Online: Google books.

María de Jesús de ÁGREDA (1602-1665) 266 RelacionenquesecontienelavenidadelaVirgenSantissimadeelPilara Zaragoça, revelada a la Venerable Madre Maria de Jesus. Brussel: Philips Vleugaert, s.d. —Vermeld in: CCfr; KVK.—Aanwezig in: Madrid, BNE; Parijs, BNF. 267 MysticaciudaddeDios,milagrodesuomnipotencia,yabismodelagracia, historiadivinayvidadelaVirgenMadredeDios,Reyna,ySeñoranuestra MaríaSantísima.Antwerpen: weduwe Hiëronymus Verdussen,1692. — Ver- meld in: BCNI 15121; CCPB; KVK; PF 15; REBIUN; UniCat. — Aanwezig

997959.indb7959.indb 344344 224/03/154/03/15 09:1609:16 SPAANSE FRANCISCANEN IN DE NEDERLANDEN 345

in: Antwerpen, MPM; Den Haag, KB; Eichstätt, Universitätsbiliothek; Huelva, Universidad; Madrid, Universidad Complutense; München, BSB; Oñate, Santu- ario de Arantzazu; Orihuela, Biblioteca Pública Fernando de Loazes; Parijs, BNF; Toledo, Biblioteca de Castilla-La Mancha; Zamora, Convento de Santa Clara. — Online: BSB digital; Google books; Hathi Trust Digital Library. 268 Mystica ciudad de Dios. Antwerpen: weduwe Hiëronymus Verdussen, 1696. — Vermeld in: CCBF; UniCat. — Aanwezig in: Gent, UB; Huesca, BPE; Madrid, Real Academia Española; Parijs, BNF; Santander, Biblioteca Central de Cantabria; Santiago de Compostela, Instituto Teológico Compostelano; Tudela, Biblioteca Diocesana; Valencia, Real Colegio de las Escuelas Pías; Vitoria-Gasteiz, Seminario Diocesano. — Online: Google books. 269 MysticaciudaddeDios.Antwerpen: Henricus II & Cornelius I Verdussen,1696. — Vermeld in: CCfr; Copac; CCPB; KVK. — Aanwezig in: Cambridge, Uni- versity Library; London, Lambeth Palace Library; Madrid, BNE; Madrid, Uni- versidad Complutense; München, BSB; Parijs, BNF; Salzburg, Universität; Straatsburg, BNU; Wenen, ONB. — Online: BSB digital; Google books; Hathi Trust Digital Library. 270 Mystica ciudad de Dios. Antwerpen: weduwe Hiëronymus Verdussen, 1705. — Vermeld in: BCNI 16335; CCfr; CCPB; PF 16; REBIUN; VThK. — Aan- wezig in: Ágreda, Parroquia de Nuestra Señora de los Milagros; Besançon, Bibliothèque de la Ville; Bozen, Franziskanerkloster; Guadalupe, Real Monas- terio de Santa María; Huelva, Universidad; Lyon, BM; Madrid, BNE; Madrid, Universidad Complutense; München, BSB; Navarra, Universidad; Oviedo, Uni- versidad; Parijs, Bibliothèque Mazarine; Parijs, BNF; Santiago de Compostela, Librería Conventual de San Francisco; Straatsburg, BNU; Valvanera, Abadía Benedictina de Valvanera (La Rioja); Wenen, ONB. — Online: BSB digital; Google books. 271 MysticaciudaddeDios.Antwerpen, Henricus II & Cornelius I Verdussen,1708. — Vermeld in: BCNI 16633; CCPB; Copac; KVK; PF 17. — Aanwezig in: Leipzig, Universitätsbibliothek; London, Heythrop College Library; Madrid, BNE; Madrid, Congregación de la Misión de S. Vicente de Paúl; München, BSB; Murcia, BPFC; Zamora, Convento de Santa Marina. — Online: BSB digital; Google books. 272 MysticaciudaddeDios.Antwerpen: Cornelis en weduwe Henricus Verdussen, 1722. — Vermeld in: PF 18; BCNI 17826; UniCat. — Aanwezig in: Alcalá de Henares, Biblioteca Complutense de la Compañía de Jesús de la Provincia de Toledo; Antwerpen, MPM; Granada, Facultad de Teología de la Compañía de Jesús; La Laguna, Universidad; León, Convento de la Purísima Concepción (Monjas Concepcionistas); Santiago de Compostela, Librería Conventual de San Francisco. — Online: Google books; Hathi Trust Digital Library. 273 Mystica ciudad de Dios. Antwerpen: weduwe Henricus Verdussen, 1736. — Vermeld in: CCfr; CCPB; Copac; PF 19; REBIUN; UniCat. — Aanwezig in: Brussel, KBR; Londen, BL, Londen, Heythrop College Library; Madrid, Con- gregación de la Misión de S. Vicente de Paúl; Straatsburg, BNE. 274 MysticaciudaddeDios.Antwerpen, weduwe Cornelis Verdussen, 1736. — Ver- meld in: CCPB; Copac; PF 20; REBIUN. — Aanwezig in: Badajoz, Seminario Metropolitano San Antón; Londen, BL; Madrid, BNE; Madrid, Instituto Supe- rior de Ciencias Morales (Padres Redentoristas); Madrid, Senado, Biblioteca; Oñate, Santuario de Arantzazu; Valencia, Universidad.

997959.indb7959.indb 345345 224/03/154/03/15 09:1609:16 346 LIEVE BEHIELS

275 MysticaciudaddeDios.Antwerpen: Gebroeders de Tournes, 1736. — Vermeld in: CCPB; PF 21; REBIUN. — Aanwezig in: Granada, Biblioteca de Andalucía; Madrid, BNE; Madrid, Universidad Complutense; Pamplona, Universidad de Navarra; Soria, Biblioteca Pública. — Online: Google books; Hathi Trust Digital Library. 276 MysticaciudaddeDios.Antwerpen: weduwe Cornelis Verdussen, 1755. — Ver- meld in: CCfr; CCPB; PF 22. — Aanwezig in: Madrid, Biblioteca del Senado; Madrid, Instituto Superior de Ciencias Morales (Padres Redentoristas); Oñate, Santuario de Arantzazu; Straatsburg, BNU. 277 MysticaciudaddeDios.Antwerpen: Gebroeders de Tournes,1755. — Vermeld in: CCPB; KVK; PF 23. — Antequera, Convento de los Padres Capuchinos; Ávila, BPE; Barcelona, Biblioteca Pública Episcopal del Seminario; Granada, Biblioteca Provincial de los Misioneros Claretianos de Bética; Málaga, Biblio- teca Provincial; München, BSB; Murcia, BPFC; Pamplona, Universidad de Navarra; Sevilla, Arzobispado. — Online: BSB digital.

BewerkinginhetNederlands 278 De Verlichte waerheydt van Godts vleesch-gheworden Woordt inde gheboorte Christi,volsedighevoorbeldenendesonderlingheaenmerckinghen.[Kerstspel, deels geïnspireerd op MysticaciudaddeDios. In Den4enboeckwesendehetleste deelvande18comedien,tragedienofttreur-spelenencluchten,uytghegheven doorCorneliodeBie].Bewerking Cornelis de Bie. Lier: Cornelis de Bie, 1700. — Vermeld in: BB B214; BCNI 15871; Ccfr. — Aanwezig in: Parijs, BNF. 279 De verlichte waerheyt van godts vleesch gheworden woordt in de gheboorte Christi.[In Denvierdenboeckwesendehetlestedeelvandeacht-thiencome- dien,tragedien,ofttreur-spelen,encluchtenvolsedighevoor-beeldenendeaen- merckinghen / gherymt, in’t licht ghebrocht, en in druck uytghegheven door CornelioDeBie[...]]. Bewerking Cornelis de Bie.Antwerpen: Jacob Mesens, 1700. — Vermeld in: BB 215; UniCat. — Aanwezig in: Antwerpen, EHC; Antwerpen, MPM; Den Haag, KB; Gent, Koninlijke Academie voor Neder- landse Taal- en Letterkunde; Gent, UB; Leuven, UB [fotokopie]. 280 De verlichte waerheyt van godts vleesch gheworden woordt in de gheboorte Christi.[In Denvierdenboeckwesendehetlestedeelvandeacht-thiencome- dien,tragedien,ofttreur-spelen,encluchten.volsedighevoor-beldenendeaen- merckinghen]. Bewerking Cornelis de Bie. Antwerpen: Jacob Mesens, 1701. —Vermeld in: STVC 12917614; UniCat.—Aanwezig in: Gent, Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal en Letterkunde; Turnhout, Stadsarchief.

VertalingeninhetFrans 281 Exercice de la mort que faisoit la vénerable mére Marie de Jesus d’Agréda, traduitdel’espagnolparlePereThomasCroset,[...]auquelonaajoutéune idéegénéralequelemêmePéredonnedetouteslesmatieresquisetrouvent dansleslivresquelavénérableméreMarieaécrits,sousletîtredelaCité mistiquedeDieu.Vert. Thomas Croset.Brussel: Franciscus Foppens,1713.— Vermeld in: CCfr.—Aanwezig in: Parijs, BNF. 282 La cité mistique de Dieu, miracle de sa toute-puissance, abime de la grace, histoiredivineetlaviedelatres-sainteViergeMarieMeredeDieu,notreReine &Maitresse.Vert. Thomas Croset. Brussel: Franciscus Foppens,1715.[Eerste uitgave Marseille, 1695].—Vermeld in: BCNI 17259; CCfr; CCPB; Copac; KVK; STVC 12917476; UniCat; VThK.—Aanwezig in: Ágreda, Monasterio

997959.indb7959.indb 346346 224/03/154/03/15 09:1609:16 SPAANSE FRANCISCANEN IN DE NEDERLANDEN 347

de la Inmaculada Concepción; Antwerpen, RG; Brugge, Openbare bibliotheek; Brussel, KBR*; Den Haag, KB; Detmold, Lippische Landesbibliothek; Gent, Groot Seminarie; Heidelberg, Universitätsbibliothek; Keulen, Universitäts- und Stadtbibliothek; La Roche-sur-Yon, Bibliothèque de l’Institut catholique d’Etudes supérieures; Leuven, UB; Madrid, BNE; Mannheim, Universitätsbi- bliothek; Münster, Diözesanbibliothek; Oxford, Bodleian Library; Parijs, BNF. —Online: BSB digital; Google books. 283 LacitémistiquedeDieu,miracledesatoute-puissance:manifestéedansces dernierssièclesparlaSainteViergeàlasoeurMariedeJésus,écritedecette mêmesœur.Vert. Thomas Croset.Brussel: Franciscus Foppens,1717.—Ver- meld in: CCfr; Copac; KVK; STVC 12912353; UniCat. — Aanwezig in: Antwerpen, RG; Birmingham, University Library; Brussel, KBR*; Edinburgh, National Library of Scotland; Gent, Groot Seminarie; Hasselt, Provinciale Bibliotheek Limburg; Heidelberg, Universitätsbibliothek; Leuven, UB; Londen, BL; Mannheim, Universitätsbibliothek; Parijs, BNF; Straatsburg, BNU; Wolfenbüttel , HAB.—Online: Google books.

VertalingeninhetItaliaans 284 Misticacittadidio,miracolodellasuaonnipotenza,eabissodellagrazia.Isto- riadivina,evitadellavergineMadredidio.Antwerpen: Giacomo van der Baet, 1713.—Vermeld in: CCfr; KVK; UniCat.—Aanwezig in: Brussel, KBR*; Parijs, BNF; Straatsburg, BNU; Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek. 285 MisticacittadiDio,miracolodellasuaonnipotenza,eabissodellagrazia.Isto- riadivinaevitadellaVerginemadrediDio.Antwerpen: Giacomo van der Baet, 1713-1714. —Vermeld in: CCfr.—Aanwezig in: Straatsburg, BNU. 286 Mistica citta di Dio, miracolo della sua onnipotenza e abbisso della Grazia, istoriadivinaevitadellaverginemadrediDio.Antwerpen: Giacomo van der Baet,1714.—Vermeld in: CCfr.—Aanwezig in: Straatsburg, BNU. 287 Misticacittadidiomiracolodellasuaonnipotenza,eabissodellagrazia.Istoria divina,evitadellavergineMadredidio.Antwerpen: Emigizio Lum-Levich, 1717.—Vermeld in: CCfr; CCPB; REBIUN; UniCat. — Aanwezig in: Barce- lona, Universitat; Brussel, KBR; Parijs, BNF; Straatsburg, BNU; Vitoria-Gas- teiz, Seminario Diocesano, Facultad de Teología. 288 Mistica città di Dio Miracolo della sua Onnipotenza, e Abisso della Grazia. Istoriadivina,evitadellaverginemadrediDio.Antwerpen: Emigizio Lum- Levich,1729. — Vermeld in: CCfr. — Aanwezig in: Straatsburg, BNU.

Bibliografie

De afkortingen die als bronverwijzingen gebruikt zijn in de bovenstaande lijst van werken, zijn vet gezet. Waar de afkortingen een andere plaats innemen in de alfabetische ordening dan de volledige titel, is de titel dubbel vermeld: een keer gealfabatiseerd op de afkorting van de bronverwijzing en een keer op de auteursnaam of titel.

ALLISON, Antony Francis. 1955. Franciscan books in English, 1559–1640. Bognor Regis: Arundel Press. AXTERS, Stephanus.1950-60. GeschiedenisvandevroomheidindeNederlanden. Ant- werpen: De Sikkel.

997959.indb7959.indb 347347 224/03/154/03/15 09:1609:16 348 LIEVE BEHIELS

AD: BAUW, Kris De, SWINNEN, Kris & THYS, Hadewych. 1985. Antwerpsedrukkenin hetSpaansuitde16deen17deeeuw.TentoonstellingStadsbibliotheek,Notte- bohmzaal,23november–29december1985. Antwerpen: Stad Antwerpen. BB: BibliothecaBelgica:bibliographiegénéraledesPays-Bas. Fondée par Ferdinand Van Der Haeghen; rééd. sous la dir. de Marie-Thérèse Lenger. 1964-1975. Bruxelles: Culture et civilisation. BEHIELS, Lieve. 2002. “Verhole Wercken (1693), Juan de la Cruz en neerlandés”, BUENO GARCÍA Antonio y ADRADA RAFAEL, Cristina (eds.), Actasdelcoloquio internacional.Latraducciónmonacal.Valoryfuncióndelastraduccionesde los religiosos a través de la historia. Soria: Exma. Diputación Provincial de Soria, 166-175. BEHIELS, Lieve & NORBERT UBARRI, Miguel. 2004. “Nederlandse bronnen van de Spaanse mystiek uit de Gouden Eeuw. Ter inleiding”, Onsgeestelijkerf, 78, 2, 2004, 131-136. BEHIELS L., THOMAS W., Pistor C. 2014. “Translation as an Instrument of Empire: The Southern Netherlands as a Translation Center of the Spanish Empire, 1500- 1700”, Historical Methods, 47, 113-127. BCNI: BibliothecaCatholicaNeerlandicaImpressa1500-1727. 1954. ’s-Gravenhage: Nijhoff. BFN: TROEYER, Benjamin de. 1969. Bio-bibliographiaFranciscanaNeerlandicasae- culiXVI. Nieuwkoop: De Graaf. BLOM, J.C.H. & LAMBERTS E. (red.). 1994. GeschiedenisvandeNederlanden.Amster- dam: Agon. BNB: Short-titleCatalogueofBooksPrintedintheNetherlandsandBelgiumandof DutchandFlemishBookPrintedinOtherCountriesfrom1470to1600. 1965. London: Trustees of the British Museum. BPS: CatalogueofBooksprintedinSpainandofSpanishBooksprintedelsewherein Europebefore1601nowintheBritishLibrary.Secondedition.1989. London: The British Library. BT: COCKX-INDESTEGE, Elly & GLORIEUX, Geneviève. 1968. Belgica typographica 1541-1600:cataloguslibrorumimpressorumabannoMDXLIadannumMDCin regionibusquaenuncRegniBelgarumpartessunt. Nieuwkoop: De Graaf. BURY, Emmanuel. 2004. “Les livres de spiritualité traduits de l’espagnol en France au début du XVIIe siècle”, in CHARON, Annie et al. (eds.), Lamiseenpagedulivre religieuxXIIe-XXesiècle. Paris: Ecole des Chartes. Canedo: CANEDO, Lino G., o.f.m. 1946. “Las obras de Fray Antonio de Guevara. Ensayo de un catálogo completo de sus ediciones”,ArchivoIbero-Americano, 6, 22-23, 1946, 441-601. Castro: CASTRO, Manuel de. 1996. EscritoresdelaprovinciafranciscanadeSantiago. SiglosXIII-XIX. Speciaal nummer van Liceofranciscano, 48, 145-147. CatalogueofBooksprintedinSpainandofSpanishBooksprintedelsewhereinEurope before1601nowintheBritishLibrary.Secondedition.1989. London: The Bri- tish Library. CCfr: Catalogue collectif français [http://ccfr.bnf.fr/portailccfr/]. CCPB: Catálogo Colectivo del Patrimonio Bibliográfico Español [http://www.mcu.es/ bibliotecas/MC/CCPB/]. Christiaens: CHRISTIAENS, J. 1955. “Alonso de Madrid. Contribution à sa biographie et à l’histoire de ses écrits”, Leslettresromanes, 9, 1955, 251-268 & 439-462. Copac: Copac National, Academic and Specialist Library Catalogue [http://copac.ac.uk/].

997959.indb7959.indb 348348 224/03/154/03/15 09:1609:16 SPAANSE FRANCISCANEN IN DE NEDERLANDEN 349

COCKX-INDESTEGE, Elly & GLORIEUX, Geneviève. 1968. Belgicatypographica1541- 1600:cataloguslibrorumimpressorumabannoMDXLIadannumMDCinregio- nibusquaenuncRegniBelgarumpartessunt. Nieuwkoop: De Graaf. COLLARD, Patrick, NOBERT UBARRI, Miguel & RODRÍGUEZ PÉREZ, Yolanda (eds.). 2009. Encuentrosdeayeryreencuentrosdehoy.Flandes,PaísesBajosyelmundo hispánicoenlossiglosXVI-XVII. Gent: Academia Press. DECAVELE, Johan. 2004. “Van lutherije via beeldenstorm naar katholieke reformatie”, NISSEN, Peter, GelovenindeLageLanden.Scharniermomentenindegeschiede- nisvanhetchristendom. Leuven: Davidsfonds. Delsaerdt: DELSAERDT, Pierre. 2001. Suamquisquebibliothecam.Boekhandelenpar- ticulierboekenbezitaandeoudeLeuvenseUniversiteit,16de-18deeeuw. Leu- ven: Universitaire Pers Leuven. Dictionnairedespiritualité:ascétiqueetmystique,doctrineethistoire. Publ. sous la dir. de Marcel VILLER; assisté de F. CAVALLERA e.a. 1937-1965. Paris: Beau- chesne. DIRKS, Servais. 1885. Histoire littéraire et bibliographique des Frères Mineurs de l’ObservancedeSt-FrançoisenBelgiqueetdanslesPays-Bas.Antwerpen: van Os-de Wolf. DUERLOO, Luc. 2012. DynastyandPiety.ArchdukeAlbert(1598-1621)andHabsburg PoliticalCultureinanAgeofReligiousWars. Farnham: Ashgate. ELLIOTT, J. H. 1992. “A Europe of Composite Monarchies”,Past&Present, 137, 1992, 48-71. ECHEVERRÍA, M. A. 1998. Flandes y la monarquía hispánica, 1500-1717. Madrid: Sílex. FAGEL, Raymond. 1996. DeHispano-Vlaamsewereld.DecontactentussenSpanjaarden enNederlanders1496-1555. Archief-enBibliotheekwezeninBelgië, Extranum- mer 52, Brussel, Nijmegen. FB: PETTEGREE, Andrew, WALSBY, Malcolm & WILKINSON, Alexander.2007. French Vernacular Books / Livres Vernaculaires Français. Books published in the Frenchlanguagebefore1601.Leiden: Brill. Fidèle: FIDÈLE DE ROS. 1937. UnmaîtredesainteThérèse.LePèreFrançoisd’Osuna. Savie,sonœuvre,sadoctrinespirituelle. Paris: Beauchêne. — . 1946. “Guevara, auteur ascétique”, ArchivoIbero-Americano, 6, 22-23,1946, 339- 404. — . 1948. UninspirateurdesainteThérèse,leFrèreBernardindeLaredo. Paris: Vrin. — . “Les éditions d’Alonso de Madrid hors d’Espagne”, CollectaneaFranciscana, 28, 1958, 218-229 & 644-656. FO: QUIRÓS GARCÍA, Mariano. 2010. Francisco de Osuna y la imprenta. Catálogo biobibliográfico. Salamanca: Ediciones Universidad de Salamanca. HILDEBRAND. 1934. “Paul de Mol, disciple d’Alonso de Madrid”, ÉtudesFranciscaines, 46, 1934, 92-108. IB: WILKINSON, Alexander S. 2010. IberianBooks/Librosibéricos.BooksPublished inSpanishorPortugueseorontheIberianPeninsulabefore1601/Librospubli- cadosenespañoloportuguésoenlaPenínsulaIbéricaantesde1601. Leiden: Brill. KASPAROVA, J. 1995. “Les editions en espagnol publiées à Bruxelles du XVIe au XVIIIe siècle, conservées dans la Bibliothèque de Lobkowicz à Roudnice”, Archief-en bibliotheekwezeninBelgië, 66, 1995, 235-255. KVK: Karlsruher Virtuelle Katalog [http://www.ubka.uni-karlsruhe.de/kvk.html].

997959.indb7959.indb 349349 224/03/154/03/15 09:1609:16 350 LIEVE BEHIELS

LC: SIMONI, Anna E. C. (comp.). 1990. CatalogueofBooksfromtheLowCountries 1601-1621intheBritishLibrary.London: The British Library. Lechner: LECHNER, Johannes. 2001. Repertorio de obras de autores españoles en bibliotecasholandesashastacomienzosdelsiglo XVIII. ’t Goy-Houten: Hes en De Graaf. MÁRQUEZ VILLANUEVA, Francisco. 1968. Espiritualidad y literatura en el siglo XVI. Madrid-Barcelona: Alfaguara. Nave: NAVE, Francine De (coord.). 1992. ChristoffelPlantijnendeIberischeWereld. Antwerpen: Museum Plantin-Moretus en Stedelijk Prentenkabinet. NB: PETTEGREE, Andrew & WALSBY, Malcolm. 2010. Netherlandish Books. Books publishedintheLowCountriesandintheDutchlanguageabroadbefore1601. Leiden: Brill. NK: NIJHOFF, W. & KRONENBERG, M.E. 1923-1971. Nederlandschebibliographievan 1500tot1540. ’s-Gravenhage: Nijhoff. NORBERT UBARRI, Miguel. 2007. JanvanRuusbroecyJuandelaCruz:lamísticaen diálogo. Madrid: Editorial de Espiritualidad, 2007. — . 2009. “Presencia del beato Jan van Ruusbroec en Fray Juan de los Ángeles y Juan de la Cruz”, COLLARD, Patrick et al. (eds.), blz. 13-26. OOMS, Herwig. 1961. Bibliographiadebibliographiafranciscana. Bruxelles: Commis- sion belge de bibliographie, 1961. — . 1974. “Boek en boekenbezit bij de Minderbroeders in de Nederlanden tijdens de middeleeuwen”, Archief-en biliotheekwezen in België, 1974, 367-385 [Extra- nummer 11 StudiesoverhetBoekenbezitenBoekengebruikindeNederlanden voor1600]. ORCIBAL, Jean. 1959. LarencontreduCarmelthérésienaveclesmystiquesduNord. Paris: PUF. — . 1966. SaintJeandelaCroixetlesmystiquesrhéno-flamands. Bruges: Desclée De Brouwer. PACHO, Eulogio. 2004. “Nederlandse kiemen in de klassieke Spaanse spiritualiteit”, Onsgeestelijkerf, 78, 2, 2004, 137-188. PEETERS-FONTAINAS, Jean.1965. BibliographiedesimpressionsespagnolesdesPays- BasMéridionaux. Nieuwkoop: De Graaf. Penney: PENNEY, Clara Louise. 1929. Listofbooksprintedbefore1601inthelibrary oftheHispanicSocietyofAmerica. New York: Hispanic Society of America. PETTEGREE, Andrew & WALSBY, Malcolm. 2010. NetherlandishBooks.Bookspublished intheLowCountriesandintheDutchlanguageabroadbefore1601. Leiden: Brill. PETTEGREE, Andrew, WALSBY, Malcolm & WILKINSON, Alexander.2007. FrenchVer- nacularBooks/LivresVernaculairesFrançais. BookspublishedintheFrench languagebefore1601.Leiden: Brill. PF: PEETERS-FONTAINAS, Jean. 1965. Bibliographiedesimpressionsespagnolesdes Pays-BasMéridionaux. Nieuwkoop: De Graaf. PORTEMAN, Karel. 1973. “Dwersdooreenenduysterennacht”, VerslagenenMedede- lingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, 1973, 2, 103-186. PORTEMAN, Karel & SMITS-VELDT, Mieke B. 2008. Eennieuwvaderlandvoordemuzen: geschiedenisvandeNederlandseliteratuur1560-1700. Amsterdam: Bakker. Praag: PRAAG, J.A. van. 1936. “Ensayo de una bibliografía neerlandesa de las obras de fray Antonio de Guevara” , HomenatgeaAntoniRubióiLluch,Miscellània d’estudisliterarishistòricsilingüistics. Barcelona, I, 271-292 [overdruk].

997959.indb7959.indb 350350 224/03/154/03/15 09:1609:16 SPAANSE FRANCISCANEN IN DE NEDERLANDEN 351

QUIRÓS GARCÍA, Mariano.2010. FranciscodeOsunaylaimprenta.Catálogobiobi- bliográfico. Salamanca: Ediciones Universidad de Salamanca. REBIUN: Red de Bibliotecas Universitarias Españolas [http://www.rebiun.org]. ROUZET, Anne. 1975. Dictionnairedesimprimeurs,librairesetéditeursdesXVeetXVIesiè- clesdansleslimitesgéographiquesdelaBelgiqueactuelle. Nieuwkoop: De Graaf. SAUVAGE, Olivia. 2007. “Les traductions de Paul Du Mont ou les « petits exercices littéraires » d’un Douaisien dévot (1568-1602)ˮ, RevueduNord, 89, 372, 2007, 813-836. SCHMITZ, Wolfgang. 1936. HetaandeelderMinderbroedersinonzemiddeleeuwselite- ratuur.InleidingtoteenbibliografiederNederlandseFranciscanen. Nijmegen: Dekker & Van de Vega en Utrecht: J.W. van Leeuwen. Short-titleCatalogueofBooksPrintedintheNetherlandsandBelgiumandofDutch andFlemishBookPrintedinOtherCountriesfrom1470to1600. 1965. London: Trustees of the British Museum. SIMONI, Anna E. C. (comp.). 1990. CatalogueofBooksfromtheLowCountries1601- 1621intheBritishLibrary.London: The British Library. STCN: Short Title Catalogue Netherlands [http://www.kb.nl/stcn/]. STCV: Short Title Catalogus Vlaanderen [http://database.stcv.be/]. TB: VALKEMA BLOUW, Paul & SCHUYTVLOT, A. 1998. C. TypographiaBatava1541- 1600. Repertorium van boeken gedrukt in Nederland tussen 1541 en 1600. Nieuwkoop: De Graaf. THOMAS, Werner. 2011. “Jerónimo Gracián de la Madre de Dios, la corte de Bruselas y la política religiosa en los Países Bajos meridionales, 1609-1614”, VERMEIR et al., 289-312. TROEYER, Benjamin De. 1969. Bio-bibliographiaFranciscanaNeerlandicasaeculiXVI. Nieuwkoop: De Graaf. Troeyer 1: TROEYER, Benjamin De. 1993. “De publicaties van Andreas de Soto ofm, 1553-1625, I”, Franciscana,Bijdragentotdegeschiedenisvandeminderbroe- dersindeNederlanden, 48, 1993, 181-190. Troeyer 2: TROEYER, Benjamin De. 1994. “De publicaties van Andreas de Soto ofm, 1553-1625, II”, Franciscana,Bijdragentotdegeschiedenisvandeminderbroe- dersindeNederlanden, 49, 1994, 29-40. TROEYER, Benjamin de & MEES, Leonide.1974. Bio-bibliographiaFranciscanaNeer- landicaantesaeculumXVI.Nieuwkoop: De Graaf. Unicat: Union Catalogue of Belgian Libraries [http://www.unicat.be]. USTC: Universal Short Title Catalogue [http://www.ustc.ac.uk/] VALKEMA BLOUW, Paul & SCHUYTVLOT, A. 1998. C. TypographiaBatava1541-1600. RepertoriumvanboekengedruktinNederlandtussen1541en1600. Nieuwkoop: De Graaf. VERMEIR, René, EBBEN, Maurits & FAGEL, Raymond (eds.). 2011. Agenteseidentidades enmovimiento.EspañaylosPaísesBajos,siglos XVI-XVIII. Madrid: Sílex Edi- ciones. VERMASEREN, B. A. 1972. “De Spaanse uitgaven op godsdienstig gebied van M. Nutius en J. Steelsius. Een voorlopige oriëntatie”, DeGuldenPasser, 50, 1972, 26-99. Voet: VOET, Leon. 1980-1983. ThePlantinPress(1555-1589):abibliographyofthe works printed and published by Christopher Plantin at Antwerp and Leiden. Amsterdam: Van Hoeve. VOSTERS, Simon A. 2009. AntoniodeGuevarayEuropa. Salamanca: Ediciones Uni- versidad de Salamanca.

997959.indb7959.indb 351351 224/03/154/03/15 09:1609:16 352 LIEVE BEHIELS

VThK: Virtueller Katalog Theologie und Kirche [http://www.vthk.de/]. WADDING, Luke. 1650. Scriptoresordinisminorum.Roma: F.A. Tani. WILKINSON, Alexander S. 2010. IberianBooks/Librosibéricos.BooksPublishedin SpanishorPortugueseorontheIberianPeninsulabefore1601/Librospubli- cadosenespañoloportuguésoenlaPenínsulaIbéricaantesde1601. Leiden: Brill. WYHE, Cornelia. 2004. “Court and Convent: The Infanta Isabella and Her Franciscan Confessor Andrés de Soto”, TheSixteenthCenturyJournal, 35, 2, 2004, 411-445 [geconsulteerd via http://www.jstor.org/stable/20476943].

RESUMEN

FranciscanosespañolesenlosPaísesBajos:unalistadeobraspublicadasytraducidas entre1535y1755 En España, la espiritualidad franciscana alcanzó cumbres impresionantes en los siglos XVI y XVII con autores como Francisco de Osuna, Alonso de Madrid y otros. Gracias a las relaciones intensivas entre España y los Países Bajos en aquel período en el contexto del Imperio español al que pertenecían ambos territorios, sus obras fueron publicadas en estas regiones primero en la lengua original (el español o el latín) y luego en traducciones, mayoritariamente en neerlandés y en francés pero también en latín y en inglés, desde el siglo XVI hasta bien entrado el siglo XVIII. Hasta la fecha, el estudio las relaciones entre la espiritualidad española y la de los Países Bajos solía concentrarse en la influencia del misticismo del Norte en la literatura religiosa española, mientras que el movimiento en dirección opuesta ha recibido mucho menos atención. Esperamos que esta lista de 288 libros sirva de punto de partida para futuros estudios de la penetración de los autores franciscanos españoles en el contexto de la vida religiosa de los Países Bajos.

SUMMARY

Spanish Franciscans in the Netherlands: a list of works published and translated between1535and1755 Franciscan spirituality reached impressive heights in the sixteenth and seventeenth century Spain with such authors as Francisco de Osuna, Alonso de Madrid and others. Thanks to the intense relationship between Spain and the Netherlands during this same period in the context of the Spanish Empire, to which both territories belonged, in the Low Countries their works were first published in their original language (Spanish and Latin) and then in translations, mostly into Dutch and French but also into Latin and English, from the sixteenth to well into the eighteenth century. Until now, the study of the relationship between the spiritualities of Spain and the Netherlands used to focus on the influence of `Northern’ mysticism on the Spanish religious literature, whereas the reverse movement has received much less attention. We hope that this list of 288 books will serve as a starting point for further study of the penetration of the Spanish Franciscan authors in the context of religious life in the Netherlands.

Adresvandeauteur: OE Vertaling en Interculturele Transfer, KU Leuven Campus Antwerpen, Sint-Andriesstraat 2, B–2000 Antwerpen ([email protected])

997959.indb7959.indb 352352 224/03/154/03/15 09:1609:16