Sniðmát Meistaraverkefnis HÍ

MA ritgerð Hagnýt þjóðfræði „Þú mundir ekki setja Comic Sans á Kauphöllina“ Skilningur, áhrif og túlkun leturformsins Sigrún Sigvaldadóttir Ólafur Rastrick júní 2021 „Þú mundir ekki setja Comic Sans á Kauphöllina“ Skilningur, áhrif og túlkun leturformsins Sigrún Sigvaldadóttir Lokaverkefni til MA–gráðu í hagnýtri þjóðfræði Leiðbeinandi: Ólafur Rastrick 40 einingar Félagsfræði-, mannfræði- og þjóðfræðideild Félagsvísindasvið Háskóla Íslands júní 2021 „Þú mundir ekki setja Comic Sans á Kauphöllina“ Skilningur, áhrif og túlkun leturformsins Ritgerð þessi er lokaverkefni til MA í hagnýtri þjóðfræði og er óheimilt að afrita ritgerðina á nokkurn hátt nema með leyfi rétthafa. © Sigrún Sigvaldadóttir, 2021 Reykjavík, Ísland, 2021 Útdráttur Þetta 40 eininga verkefni í hagnýtri þjóðfræði var leið til að skilja og meta notkun og áhrif leturs á nýjan hátt. Verkefnið skiptist í tvo megin hluta. Annars vegar er það hagnýti hluti þess sem byggir á leturtöflu með letursýnishornum úr íslenskum bókum og sýningu hennar í opnu og aðgengilegu rými Þjóðminjasafnsins. Með gerð töflunnar fékkst ákveðin mynd og yfirsýn sem sett var í sögulegt samhengi með umfjöllun í ritgerðinni. Hins vegar fólst rann- sóknarhluti verkefnisins í að skoða hvaða áhrif mismunandi leturnotkun hefur á lesendur og kanna hvernig skilja má ólíkt tákn- og myndmál leturforma, háð efnistökum textans ásamt þeim stað og þeirri stund sem lesturinn á sér stað. Með það að markmiði að rannsaka hvort bókstafir innihaldi frekari frásögn með formgerð sinni umfram hljóðtákn sitt mótuðust aðferðir og gögn rannsóknarhluta verkefnisins. Gögnum var safnað með tvennskonar hætti. Í fyrsta lagi var letursýnishornum safnað frá mismunandi tímum og þau sett í töflu með tímaás sem skiptist eftir árhundruðum og aðgreiningu í fimm bókmenntaflokka. Á þann hátt sýnir leturtaflan sögulega þróun og breytingar á helstu letureinkennum í íslenskum bókum, frá elstu handritum til prentaðra bóka okkar tíma. Í öðru lagi byggðust gögn rannsóknarinnar á 14 viðtölum. Athyglinni var beint að viðbrögðum viðmælenda við ólíkum leturgerðum og hvernig þeir skildu og túlkuðu leturformin. Í því samhengi var tilfinning fyrir mismunandi letri og notkun þess skoðuð. Það var gert með tilliti til tæknibreytinga og efnisnotkunar en fyrst og fremst líkt og titill rannsóknarinnar ber með sér, með tilliti til skilnings, áhrifa og túlkunar ólíkra leturforma. Með uppsetningu letursýnishorna í tímaröð og samanburði þeirra úr nokkrum bókmenntaflokkum fékkst ákveðin mynd af notkun og breytingum leturs í rituðum heimildum frá upphafi bókagerðar á Íslandi. Viðtölin og greining þeirra veittu síðan skilning á hugmyndir, tilfinningar og viðhorf lesenda til mismunandi leturnotkunar. 4 Abstract This 40 unit MA project in practical Ethnology was a way to understand and re-evaluate the use and effect of typefaces. On the one hand is the practical part which is a typeface table with samples from Icelandic books and its exhibition in an open public space within the National Museum of Iceland. By creating the table, a certain overview was gained and put in historical context with further coverage in the thesis. On the other hand, the research part of the project was intended to explore the effect that different uses of typefaces has on readers and examine how various symbols and typeface imagery can be understood, depending on the text's content, as well as the site and time the reading takes place. By analysing if letters contain further narration by its forms rather than their sound- symbol, the methodology and data of the research part were realised. The data was collected in two different ways. Firstly, by collecting typeface samples from five separate groups of literary genres, from different times. The samples were then layouted onto the typeface table with a time axis and split up by different centuries. Then the type table shows historical evolution and development of the main typeface characteristics in Icelandic books from the oldest manuscripts up until printed books of our times. Secondly the data of the research contained 14 interviews. The attention was on the responses of the interviewees to different typefaces and how they understood and interpreted the typeface forms. In that context the feeling for different typefaces and its use was analysed in relation to technical changes and different use of materials but first and foremost as the title of the research says, with regard to understanding, impact and interpretation of various typefaces. By layouting the typeface samples in a timeline and their comparison from different groups of literary genres, a clear picture was obtained of use and development of typefaces in written documents from the beginning of the literary era in Iceland. The interviews and their analysis provided understanding of ideas, emotions and views of readers towards different use of typefaces. 5 Formáli Þegar ritgerðarsmíðinni er senn lokið eiga margir vinir og ættingjar margfaldar þakkir skilið fyrir stuðning og hvatningu í gegnum námið. Leiðbeinanda mínum Ólafi Rastrick þakka ég fyrir góða leiðsögn og ánægjulegt samstarf. Ég vil þakka viðmælendum mínum fyrir að deila reynslu og upplifun sinni um viðfangsefnið. Einnig vil ég þakka öllum þeim sem ég átti samtal við um verkefnið, gáfu mér góð ráð og lásu ritgerðina yfir. Eiginmanni mínum Birgi Snæbirni Birgissyni þakka ég óendanlega, hann hefur stutt mig og staðið með mér eins og klettur í gegnum allt námið frá upphafi til enda. 6 Efnisyfirlit 1 Inngangur .............................................................................................................. 9 1.1 Mynd- og hljóðtákn ........................................................................................... 11 1.2 Uppbygging ritgerðar ........................................................................................ 12 2 Rannsóknin .......................................................................................................... 14 2.1 Gögn .................................................................................................................. 16 2.1.1 Leturtafla .................................................................................................... 17 2.1.2 Viðmælendur .............................................................................................. 18 2.2 Samantekt ......................................................................................................... 23 3 Samræður ........................................................................................................... 24 4 Bókaletur á Íslandi ................................................................................................ 33 4.1 Handritamenning .............................................................................................. 34 4.1.1 Fram til 1100 .............................................................................................. 34 4.1.2 1100–1200 ................................................................................................. 35 4.1.3 1200–1300 ................................................................................................. 36 4.1.4 1300–1400 ................................................................................................. 38 4.1.5 1400–1500 ................................................................................................. 39 4.2 Prentlistin kemur til landsins ............................................................................. 40 4.2.1 1500–1600 ................................................................................................. 40 4.2.2 1600–1700 ................................................................................................. 42 4.2.3 1700–1800 ................................................................................................. 45 4.2.4 1800–1900 ................................................................................................. 46 4.2.5 1900–2020 ................................................................................................. 48 4.3 Leturgerðir latínuleturs ..................................................................................... 50 4.4 Samantekt ......................................................................................................... 54 5 Skilningur, áhrif og túlkun ..................................................................................... 55 5.1 „Vildi bara spalta og klístur“ / Tæknin og tíðarandinn ...................................... 56 5.2 „Flóknara og flúraðra“ / Læsileiki og skilningur ................................................. 62 5.3 „Hvað er sagt og hvernig það er sagt“ / Áhrif og tilfinningar ............................ 70 5.4 „Það ber einhvern tón með sér“ / Tákn- og myndmál leturs ............................ 77 5.5 Samantekt ......................................................................................................... 85 7 6 Sýnileg leturssaga ................................................................................................. 86 6.1 Sýningar og safnastarf ....................................................................................... 87 6.2 Form sýningar.................................................................................................... 88 6.3 Aðdragandi og undirbúningur sýningar ............................................................. 89 6.4 Sýningarhönnun ................................................................................................ 91 6.5

Load more