Kroniek 22.Pdf
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
MAGAZINE VAN HISTORISCH GENOOTSCHAP ROTERODAMUM NO 22 • JUNI 2019 IN DIT NUMMER Pleasurescapes 100 jaar jazz in Rotterdam Verboden voor Duitsers K ONIEK 1 KRONIEK NO. 22 JUNI 2019 TIJDEN VERANDEREN COLOFON VOOR ROTERODAMUM De Kroniek is het verenigingsblad van het Historisch Genootschap Ro- Voor u ligt de eerste Kroniek die niet meer onder redactie van Sjaak van der Velden is terodamum en verschijnt drie keer verschenen. Sjaak van der Velden heeft vijftien jaar lang de redactie van de Kroniek ver- per jaar. Leden krijgen de Kroniek zorgd. Een niet eenvoudige taak. Een redacteur vergaart niet alleen historisch interes- gratis thuisgestuurd. Het lidmaat- sante artikelen met kwaliteit, maar bewaakt ook de deadlines. schap kost 35 euro per jaar. In de algemene ledenvergadering van 16 april jl. werd Sjaak bedankt, en uitgezwaaid met passende cadeaus. In diezelfde vergadering werd Alma Ploeger bedankt voor haar Redactie: rol bij het organiseren van de Roterodamum excursies en Roterodamum Cafés. Ook dit “Quaevis Judith van Gilst, Frans Meijer vergt meer tijd en inzet dan je ogenschijnlijk zou denken. Na de ALV hield Wytze Patijn [email protected] een boeiend relaas over de architectuur van Ad van der Steur en zijn tijdgenoten in het Secretariaat: door Van der Steur ontworpen Erasmiaans Gymnasium. Veel van zijn ontwerpen zijn te terra patria” C. Hartsuiker, Postbus 23538, vinden op onze dagelijkse route, naar werk en school, door de stad. Wytze Patijn vroeg 3001KM Rotterdam aandacht voor de details en de verzorgde afwerking van zijn ontwerpen, die in eerste Telefoon 0184-682291 instantie voor de willekeurige passant niet opvallen. Bank NL07INGB0000077300 Heel www.roterodamum.nl Op 1 mei sprak drs. Neelie Kroes in de Raadszaal van het Stadhuis over 100 jaar vrou- wenkiesrecht en de lange weg die gegaan moest worden voordat het in 1919 eindelijk Vormgeving: Inge Croes-Kwee, Mani- zover was. Tijdens de rondvraag ging zij ruimschoots in op vragen en werd duidelijk dat festa idee en ontwerp, Rotterdam vrouwenemancipatie bepaald nog niet volledig bereikt is. de wereld Medewerkers aan dit nummer: Dat het Rotterdams erfgoed voldoende zorg en aandacht behoeft blijkt ook maar weer Judith van Gilst, Ingrid de Jager, Paul eens uit de plotselinge opzegging van de gemeentebijdrage aan de werf Koningspoort van de Laar, Linda Malherbe, Frank in de Oude Haven. is mijn Roos, Roland Vonk, Rien Vroeginde- Helaas werd recent bekend dat drs. Nora Schadee is overleden, in het memoriam elders 2 weij, Hans Zirkzee in deze Kroniek gedenken wij Nora met groot respect. 3 Druk: Printvisie, Rotterdam Het zal u ook opgevallen zijn dat de Kroniek een nieuwe vormgeving gekregen heeft, vaderland Foto’s omslag: AHOY Rotterdam en die past bij onze nieuwe Roterodamum-huisstijl. Wij wensen u veel genoegen met deze collectie Flickr Kroniek. Desiderius Erasmus, Overige foto’s: Collectie IISG Histo- risch Beeldarchief Migranten, Collec- Frank Roos Adagia, 1193 tie Jan Makor, Nationaal Archief Den Voorzitter Historisch Genootschap Roterodamum Haag, Stadsarchief Rotterdam, Verhalenhuis Belvédère, Theater Walhalla,Harry-Jan Bus, Privécollec- ties Judith van Gilst, Maria Heiden, IN DIT NUMMER O.A. Fam. Troost, Rob Niemantsverdriet 4 ROTTERDAM EN ZIJN Kopij voor de Kroniek 23 moet uiter- PLEASURESCAPES 1870-1975 lijk 15 september 2019 binnen zijn bij de redactie. 100 JAAR JAZZ IN ROTTERDAM 8 DE SOUNDTRACK VAN EEN ONTVANGT U DE ZINDERENDE STAD DIGITALE NIEUWSBRIEF VAN ROTERODAMUM NOG NIET? DE DORPEN VAN ROTTERDAM Stuur een email naar rotero- 20 COOL [email protected] en we plaatsen u op de verzendlijst. En heeft u onze facebookpagina al eens bezocht? www.facebook. AGENDA com/Roterodamum. Ook kunt u 26 Roterodamum op Twitter volgen @HGRoterodamum Het project vindt plaats als onderdeel van het Europese HERA-programma. HERA staat voor ROTTERDAM EN ZIJN Humanities in the European Research Area. Met andere woorden een breed opgezet programma dat uitnodigt om in Europees verband onderzoek te PLEASURESCAPES 1870-1975 doen op het terrein van de geesteswetenschappen (geschiedenis, literatuur, erfgoed, kunstgeschiede- nis, filosofie etc.). En daarin mogen de havensteden zoals Rotterdam niet ontbreken. Pleasurescapes is een samentrekking van pleasure en scape, dat je in het Engels vaker tegenkomt in cityscape of landscape. Pleasurescapes zijn publieke stedelijke ruimtes in havensteden die historisch gezien vooral bekend zijn vanwege hun vermaaks- functie. Entertainment (bioscoop, uitgaansgelegen- Zandstraat- Entree ‘Was un- heden, bars etc.) maar het zijn ook werelden die buurt rond 1912 Lisenberg, ser Künstler vaak beschreven worden in termen van saamhorig- toen men begon Gothenburg am Abend auf heid en rebellie, maar tevens als rafelranden van met de sloop. St. Bauli sah.’ de stad. De City on the Edge en Pleasurescapes gaan Stadsarchief Rotter- Affiche Tekening in de vaak samen. Het zijn stedelijke ontmoetingsruim- dam Music Hall, Hamburger illus- tes waar verschillende klassen, culturen, religies Barcelona, begin trierte Zeitung, en etniciteiten elkaar ontmoeten. Dit onderzoeks- vorige eeuw 1921. project richt zich op een vergelijkende studie naar de Pleasurescapes in de havensteden Barcelona, Gotenburg, Hamburg en Rotterdam in de 19de en 20ste eeuw. Het is niet moeilijk om bij voorbaat 4 al uit te gaan van de belangrijkste Rotterdamse 5 Pleasurescapes: vóór 1914 de Zandstraatbuurt, tussen 1914-1940 de Coolsingel/Schiedamsedijk en na 1945 Katendrecht dat uiteindelijk geen Eros- centrum meer kon zijn. Het is nu een hip gebied. Het rosse verleden van de stoere Kaap heeft nu een geheel andere betekenis dan in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw. De Zandstraatbuurt was als vermaaksgebied voor zeelieden al sinds de zeventiende eeuw bekend. Iedere buitenlandse zeegast wist dat hij hier moest PAUL VAN DE LAAR Op zondagmiddag 5 mei opende in Museum Rotterdam de tentoonstelling zijn om zich na een lange zeereis aangenaam te Jazz. Rotterdam herdenkt dit jaar dat 100 jaar geleden voor het eerst jazz verpozen. Het is niet toevallig dat in het confessio- nele normen- en waardendebat eind negentiende – maar dat noemde men toen nog niet zo – zijn intree deed. Feit is dat de dans- eeuw ook een klimaat ontstond waarin de Zand- muziek en jazz onmiskenbaar horen bij het Rotterdam van vóór 1940. Ze herin- straatbuurt als het Rotterdamse Sodom en Gomor- neren ons aan een swingend en bruisend Rotterdam dat in 1940 zijn hart ra werd afgeschilderd, zij het dat deze niet in een en plezier verloor. Het is opvallend dat we het uitgaansleven in de havenstad regen van zwavel en vuur werd verwoest, maar door de slopershamer. Op nieuwjaarsdag 1912 vooral associëren met de periode tussen de beide wereldoorlogen. kwam een einde aan de Zandstraatbuurt. In de Het is daarom interessant om het uitgaansleven van Rotterdam in langeter- stadsgeschiedenis wordt de sloop van deze buurt mijnperspectief te bezien en te vergelijken met andere steden. Dat is wat we gezien als een waterscheiding waarmee Rotterdam de komende jaren met de Roterodamum-leerstoel ook gaan doen. Vlak voor voorgoed wilde afrekenen met wat vorige gene- "Paard in de raties hadden opgebouwd maar in de twintigste Wieg" door Adri- de jaarwisseling kreeg het Europese team het verlossend bericht dat we via eeuw niet meer voldeed. De Zandstraatbuurt zou anus Philippus Brussel geld krijgen voor een internationaal project dat deze maand van start nooit zo’n belangrijke rol in ons collectieve geheu- de la Rivière, gaat: Pleasurescapes: Havensteden als transnationale knooppunten van inte- gen hebben gespeeld zonder journalist Marie Stadsarchief Rotter- gratie in de 19de en 20ste eeuw. Joseph Brusse, fotograaf Henri Bersenburgge, schil- dam. der Kees van Dongen en cabaretier Koos Speenhoff. Een combinatie van burgerlijk fatsoen, dat voor- haven aanmeerden, was de Kaap in de jaren vlak na goed wilde afrekenen met de Zandstraatbuurt, en de oorlog een geschikt uitgaansgebied voor matro- De hoerenloper die door kapitalistische motieven gedreven grootscha- zen. Toen verschenen ook de eerste verontruste ligheid zorgde voor een klimaat waarin Rotterdam berichten over jonge meisjes die aan boord van zich op het laatste rijp werd gemaakt voor moderne experimenten. schepen gingen en de rivierpolitie die daartegen De Coolsingel werd hiervoor uitgekozen, een eerste niet streng genoeg optrad. moment bedacht, voorbeeld van wat we later stedelijke gentrificati- kon zich in een on zouden noemen. De buurt verdween, maar de De overlast nam voor de bewoners in de jaren vijf- zonde bleef. Rotterdam wilde een toekomst zonder Pamflet met tig en zestig toe. De bewoners wilden het tij keren vermaakscentrum hoeren, maar vergiste zich in de cultuur van zijn B&W besluit 16 en begonnen zich in de jaren zeventig in te zetten havenstad. De Schiedamsedijk, Katendrecht en augustus 1977. voor het ideaal van Katendrecht woonwijk. In de waarin ook eethuis- sommige buurten in Feijenoord waren de aangewe- Nationaal Archief Den periode 1973-1974 liepen de spanningen tussen de zen plekken en daar zou het vermaak doorgaan. Haag inmiddels opgerichte Aktiegroep Redt Katendrecht jes en bars waren Na zonsondergang was de Schiedamsedijk een van ondergebracht, ook de vrolijkste straten in Rotterdam. De Rotterdam- mers en hun tijdelijke gasten die willen bruisen, op een onschuldige drinken, vrijen, klaverjassen of zingen vonden hier hun stadsvertier. Leo Ott noemt in zijn roman De manier verpozen. haven deze buurt een andere wereld, een “afge- schoten hoek der stad, zooals iedere