wm& mm II

M* w I • i 4 Fabryka pilników • Pompy, studnie, próbne wiercenia (sondy) HL MĄCZYNSKI wykonuje firma Lwów, ul. Nowej Rzeźni I. 16. Tel. 220-18. Stacja kolej. Lwów-Podzamcze. SZYMONA MAŁOCHLEBA SYN Przyjmuje do nasiekania stare pilniki, oraz wyrabia nowe z najlepszej stali. Utrzymuje także na składzie wszelkie Lwów, ul. Kubasiewicza 5. gatunki pilników tarników, raszpli.Po cenach przystępnych. Telefon 221-71. Cennik i oferty na żądanie gratis. I W ysokowartościowe ostrza do golenia

„T* OŁ-STAR " 4.T > „MARS luksusowe" WYROBU f a t> ryki .MAR S", Ł w ó w, u 1. Krasickich 1. 18.

KOMFORTOWA WŁODKA OSZCZCDKA ł BEZPIECZNA WĘGIEŁ 0 KOKS

DRZEWO

dostarcza [ E

Tadeusz Po sławski i Ska Przedstawicielstwo Lwów, Pasaż Hausmana 6. Tel. 215-38. Lwów, ul. Zyblikiewicza 39. Telefon 209-88.

99 A V I A" 99

Sprzedaż Produktów Naftowych Wytwórnia maszyn precyzyjnych Spółka z ogr. por. Organizacja Krajowej Sprzedaży Koncernu Naftowego „MAŁOPOLSKA" poleca: BENZYNĘ lotniczą, samochodową, traktorową, OLEJE maszynowe, samochodowe, cylindrowe, SMARY maszynowe, do wozów i trybów oraz OLEJE I SMARY SPECJALNE marki

„GALKA R" Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Centrala: LWÓW, UL. BATOREGO L.26. w Warszawie, Oddziały i składy we wszystkich większych miastach Polski. Siedlecka 63- Tel. 10-2S-41. Materjały na ubrania, palta, raglany, z najlepszych fabryk bielskich, oraz oryginalne angielskie poleca DOM MODY LWÓW—HOTEL EUROPEJSKI Ogromny wybór — ceny fabryczne.

FRANCISZEK OŻAROWSKI zakład izolacji termicznej, akustycznej i wodochronnej. Ul. Traugutta 3. WARSZAWA Telefon 295-72.

izolacje cieplne zapomocą słynnej

85°/o-owej

MAGNEZJI NEWALLS,

wodochronne zapomocą

II lakieru „BITUMASTIC

Widok jednego z 2-ch kotłów w Politechnice Warszawskiej, izolo­

wanych 85°/0-ową magnezją Newalls.

BRACIA BUHLER Spółka z ogr. odpowiedzialnością Biura i fabryka: Warszawa, ul. Sienkiewicza 1. 7. Telefony nr.: 201 - 45; 541-63. URZĄDZENIA SILOSÓW I SPICHRZY

Urządzenia transportowe mechaniczne i pneumatyczne, transportery BUHLER A systemu „REDŁER" transportujące poziomo, ukośnie i pionowo. BUDOWA MŁYNÓW i maszyn młyńskich. Maszyny do Fabrykacji: Czekolady, makaronu, mydeł, farb, cegieł, cementu, prochu i słodu^ Projekty, kosztorysy, odwiedziny fachowców bez zobowiązania. Silniki spalinowe Crossley Ltd Manchester Radioodbiorniki wysokiej klasy w niskiej cenie

121 — Z 121 — S ECHO — 131 — B

Typ 121 - Z na prąd zmienny zł. 170'— lub zł. 153'- Typ 121 —S na prąd stały zł. 195'— Qj lub zł. 175'50 JA

Typ 131—B bateryjny zł. 160'— lub zł. 144'—B H

Sprzedaż w większych sklepach rad j owych.

Państwowi! Zakłady lei. i Radjol w Warszawie.

WALCOWNIE MIEDZI I MOSIĄDZU, RAFINER] A. MIEDZI wWarsaawie I Głownie Spółka Akcyjna Fabryk Metalowych pod firmą Norblin, B-cia Buch i T. Werner Zarząd w Warszawie, ul. Żelazna SI. Telefony: 660-80, 594-20, 618-80. W y k o n y w a na zamówienie: Blachę handlową, miedzianą i mosiężną, jak również blachą paleniskową do kotłów pasowych. Drtlty miedziane i mosiężne— i krzemobronzowe do telefonów, telegrafów i tramwajowe „Trolley". Rury miedziane i mosiężne ciągnione, bez szwu, systemu Manesmanna. Pręty I Szyny miedziane i mosiężne. Kable-Linki miedziane gołe. Poleca gotowe na składzie: Platery: Sztuciec z białego metalu, grubo srebrzony, gładki i stylowy. GalanterjC: kosze, etażery, cukiernice, lichtarze i t. p. PRZEDMIOTY KOŚCIELNE — URZĄDZENIA DLA RESTAURACJI I HOTELI. Zakłady Mechaniczne Inż. Stefan Twardowski dawniej BRANDEL, WITOSZYŃSKI i S-ka. Pierwsza w Polsce fabryka pomp ośrodkowych turbinowych. Warszawa-Praga, ul. Grochowska 37. Telefon nr. 10-18-86.

fi"T#% aparaty na film kinowy (36 zdjęć) F W 1 w począwszy od zł. 100"— oraz tanie FR. ORZECHOWSKI i solidnie zbudowane aparaty do powiększeń poleca firma LWÓW, RYNEK L. 29. TELEFON 225-55. Towary bławatne: Wełny, jedwabie, Inż. AL. S C H A. R F płótna, pościel. Lwów, ul. Sykstuska 1. 2. Największy wybór Najniższe ceny. &.£anycio PRAWDZIWY SMAKOSZ Ź a. daj cie PIJE TYLKO HERBATĘ ŚWIATOWEJ MARKI t y lk o w oryginalne m

D0CH1N* opakowaniu marki

ZASTĘPSTWO i SKŁAD:

LWÓW, UL.WAŁOWA 14 TELEFON 24-34. „INDOCHINA" DO NABYCIA WE WSZYSTKICH SKLEPACH.- iC Znana pracownia M. Zurawieckiego II BEKATE FUTER SKA z OGR. POR. Lwów, ul. Hetmańska I. 8, II. p. Przedstawicielstwo • Telefon nr. 274-82. Telefon nr. 274-82. Ford- Motor-Company S/A. Poleca wszelkiego rodzaju futra i skórki futrzane, Sprzedaż — obsługa. oraz wykonuje wszelkie roboty w zakres Lwów, Zyblikiewicza 13. Tel. 295-01. kuśnierstwa wchodzące. GAZOWNIE na drzewo i koks. Przeróbka Towarzystwo kredytowe i Budowlane silników Diesla i benzynowych na silniki na gaz ssany. Naprawy Silników i maszyn. Urzędników i Nauczycieli Szkół Konstrukcje żelazne. Spawalnia e I e ktr. Średnich i Wyższych i samorodna. we Lwowie, ul. Łyczakowska 5. Tel. 265-01 Zakłady dla przemysłu metalowego sprzedaje parcele budowlane przy kompletnie urządzonych ulicach, buduje na własny i obcy rachunek domy miesz­ J. Zaczkowski i St. Dubiński kalne, udziela kredytów na podkład weksli, przyjmuje Lwów, ul. Kr. Leszczyńskiego 32. Tel. 253-50. obligacje Pożyczki Narodowej. Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce Spółka Akcyjna Zakłady xv Chrzanowie Biuro Zarządu w Warszawie, Marszałkowska 136. Specjalny dział produkcji motorowych walców dla budowy i konserwacji dróg szosowych. Lokomotywy normalnotorowe — osobowe i towarowe. Lokomotywy wąskotorowe-spalinowe i parowe dla wszelkiej szerokości toru. Dostawca: Departamentu Drogowego Ministerstwa Komunik. Polskich Kolei Państwowych, Samorządów Miejskich i Wiejskich, oraz Generalnej Dyrekcji Kolei Państwowych BUŁGARJI, Dyrekcji Kolejowej ŁOTWY, SOCJALISTYCZNYCH REPUBLIK RADZIECKICH, Towarzystwa Kolei Że­ laznych MAROCCO i innych. — — .....-.'.../.-!.....: . . . •:::t.; /"•_;/. :\:\: . .'r .;. . z\: . Centrala sprzedaży WYROBÓW KAMIONKOWYCH SPÓŁKA Z OGRAN. ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ Adres dla listów: Adres dla depesz: Telefony: P. K. O. Centrala Sprzedaży Wyrobów Kamionkowych, WARSZAWA, ul. Marszałkowska 95. Kamionka Warszawa buchali. 979-66. dyr.996-28 ltr.21797. Warszawa, Marszałkowska 95, m. 13. Wyłączna sprzedaż Komisowa WYROBÓW KAMIONKOWYCH fabryk: „MARYWI L" KAWENCZYŃSK1E ZAKŁADY CEGIELNIANE CZĘSTOCHOWSKIE ZAKŁADY CERAMICZNE ZAKŁADY CERAMICZNE FABRYKA WYROBÓW SZAMOTOWYCH KAZIMIERZA GRAN Z OWA S. B. HELMAN i Ska „ZŁ OTO GLIN" i KAMIONKOWYCH w RA IIOM.IU , SPÓŁKA AKCYJNA w WARSZAWIE CZĘSTOCHOWA Sp|jtRft AKCYJNA w WARSZAWIE

MIRKOWSKA FABRYKA PAPIERU SPÓŁKA AKCYJNA Zarząd: Warszawa, ul. Marszałkowska 1. 94.

Fabryka w Jeziornie pod Warszawą.

Fabryka Tektury i Papieru IETi SPÓŁKA AKCYJNA J»J» FORDON" Warszawa, ul. Niemcewicza 28. Roboty drogowe. — Asfalt walcowany. Asfalt Zarząd: Warszawa, ul. Królewska 1. 6, twardy — Czarny. Pokrowce smołowcowe. telefon nr. 584-22. telefon 584-22. Fabryka: w Fordonie pod Bydgoszczą, LEON BIER

Wyrabia: tekturę surową do przerobu na Lwów, Szpitalna 7. Telefon nr. 240-83. papę dachową, oraz papiery pakowe jedno­ Hurtowna sprzedaż blachy czarnej i pocynko- wanej, oraz rur gazowych, wodociągowych stronnie gładkie. i kotłowych. Nr. 9. PAŹDZIERNIK — LISTOPAD 1935 ROK XI.

Przedruk prawnie zastrzeżony. Cena numeru 60 gr. Życie Techniczne

Miesięcznik Organ Kół Naukowych Polskiej Młodzieży Akademickiej Wyższych Uczelni Technicznych w Polsce i w Wolnem Mieście Gdańsku. Zawiera Komunikaty Instytutu Spraw Społecznych oraz Przysposobienia Gospodarczego.

Redaktor naczelny i odpowiedzialny Ini. Tadeusz Kłodnicki. Administrator: Jan Gąsior. Dział techniczny : Zofia Staryówna.

Adres Redakcji i Administracji: Lwów, Politechnika, „Zycie Techniczne". Oddziały: Gdańsk-Politechnika, Kraków-Akademja Górnicza, Warszawa-Politechnika. Katowice : Redaktor oddziału w Katowicach Jerzy Kłodnicki, ul. Plebiscytowa 31. Godziny urzędowe Redakcji i Administracji w pcniedziałki, środy i piątki od 18—20 godz. na Filji Politechniki Lwowskiej (w Gmachu Marji Magdaleny).

• liUOTE.KA TRESC NUMEi rfW^HMłM WA*SZAWSKIEJ

Od Redakcji . . . ' . . . 246 Zbigniew Leliwa Krzywoblocki: Przegląd światowego przemysłu lotniczego 247 M J. Brzostowski: Budujmy drogi ...... 255 Józef Krasuski: Chemja, jako nauka przyrodniczo-techniczna i jej znaczenie w życiu nowoczesnych narodów 258 Inż. Tadeusz Kłodnicki: Zastosowanie materjalu drzewnego w konstrukcjach pomocniczych 260 Inż. Łukasz Dorosz: Zjawisko naskórkowości prądów szybkozmiennych 264 Roman Nyga: Walka o monizm ...... 266 Adam Klimek: Barwa w architekturze ...... 268 Nowoczesna architektura kościelna . * . 269 Instytut Spraw Społecznych: . . Ostrożnie z samochodami w garażach ...... 269 Bezrobocie a wypadki przy pracy % • . . • . 270 Higjena pracy w przemyśle drzewnym . . 270 Niebezpieczeństwo rtęci w przemyśle ...... 270 Ministerstwo Komunikacji: Posiedzenie Komitetu Taryfowego Państwowej Rady Komunikacyjnej 270 Rewizja taryfy osobowej . ' . 270 80% zniżki przy przejazdach wielokrotnych ..... 271 Ministerstwo Komunikacji w walce z bezrobociem .... 271 Kronika Techniczna: T. K. Spawane dachy nad peronami wyspowemi na stacji Kraków-osobowa 271 Pierwszy most aluminjowy . . • • . . 271 Magnetyczno-ak-ustyczne badanie szwów spawanych 271 Gaz węglowy do napędu samochodów ...... 271 Państwowe Zakłady Przemysłowo-zbożówe ..... 271 Kronika Lotnicza: T. T. Nowe samoloty Polskich Linji Lotniczych Lol .... 271 Zbigniew Leliwa Krzywoblocki: Silniki lotnicze na Salonie Paryskim 1934 r. 272 Motor DieseFa w lotnictwie . . . li . . 273 Kronika Kół Naukowych: J. M. Z Koła Chemików S. P. L. 274 A. M. Wycieczka wakacyjna Związku Studentów Inżynierji Politechniki Lwowskiej 275 J. K. Zycie w Z. S. A. 275 Komunikat Technickiego Koła Fotografów Amatorów 275 Kronikażałobna 275 Od Redakcji. Wyjazd ze Lwowa Inż. Kłodnickiego, Naczelnego Redaktora „Życia Technicznego" przerwa w urzędowaniu podczas ferji wakacyjnych, zmiana lokalu i związana z tern praca, oraz trudności finansowe opóźniły znacznie wydanie niniejszego numeru, pierw­ szego w bieżącym roku naukowym. Wydając ten numer kontynuujemy dalej pracę naszych poprzedników, którzy z wielkim wysiłkiem i nakładem energji utrzymali przez tyle lat w bardzo trudnych warunkach nasze czasopismo i doprowadzili do obecnego stanu rozwoju. Wierzymy, że wysiłek nasz nie będzie próżny, że znajdą się w śród kolegów, studjujących i będących już obecnie na stanowiskach, chętni do pracy, którzy nie ba­ cząc na trud przyczynią się do tego, aby „Zycie Techniczne" jedyne pismo młodego technika polskiego, zyskało sobie coraz większe uznanie i popularność. KOMITET REDAKCYJNY. Radioodbiorniki wysokiej klasy w niskiej cenie

— 121 — Z

— 121 — S ECHO — 131 — B Typ 121 — Z na prąd zmienny zł. 170* ca Typ 121 — S na prąd stały zł. 195" - ca Typ 131 — B bateryjny zł. 160* c

lub zł. 153 — lub zł. 175-50 za gotówkę lub zł. 144-—

SPRZEDAŻ W WIĘKSZYCH SKEPACH RADJOWYCH.

w Warszawie. r m o. c j o. Cegielnia Krasuczyn Lwów, Lwów, Snopkowska 46. Tel. 205-19. Akademicka 8. Telefon 248-74 poleca księgi handlowe, przybory Poleca cegły zwykłe, plastrówki i trocinówki, szkolne, biurowe i rysunkowe. Wieczne loco budowa, względnie loco waga na własnej pióra krajowe i zagraniczne. bocznicy. Sprzedaż kart do gry.

Pierwszorzędna elektr. wytwórnia wyrobów stolarskich n^ie, do j^oin^^ZcnZcL fez nowych (amfx -And/outy ch l iti Zaprzysiężony rzeczoznawca sądowy.

Lwów. ul. Króla Jana III. 1. 1. Telefon 284-21. (Róg Zamarstynowskiej — dojazd tramwajem 10).

Wykonuje: meble stylowe i fantazyjne wedle wzorów krajowych i zagranicznych. Nr. 9 ŻYCIE TECHNICZNE Str. 247

Przegląd światowego przemysłu lotniczego.

1. Płatowce. ventry. „A. W. 19." samolot do różnych celów: Abisynja. Nie posiada fabryk platowców. bombardowanie, torpedowanie i t. p. „A. W. 35. Afganistan. Nie posiada fabryk platowców. Scimitar" — myśliwiec jednoosobowy. „A. W. 15" Albanja. Nie posiada fabryk platowców. komunikacyjny. Argentyna. Wojskowe Zakłady Lot­ Arrow Aircraft L. T. D. w Leeds: nicze, Kordoba, założone w r. 1927, budują sa­ „Active Ii." dwupłat jednoosobowy, wojskowy, moloty z licencji obcych i podług swoich pro­ do treningu i celów sportowych. jektów. Z ciekawszych typów można wymienić: Cierva A u tog ir o Co. L. T. D. zało­ Ae. C. 1. trzy-osobowy samolot do celów turys­ żone w 1926 r.; ostatni typ C 30. jest to auto- tycznych ; Ae. C. 2. jednopłat dwu-osobowy, tre­ żyro dwuosobowe; rotor składa się z 3 śmig. ningowy ; Ae. C. 3. dwu-osobowy, lekki samolot A. V. Roe & Co. L. T. D., Londyn, po­ turystyczny; Ae. M. O. 1. dwu-osobowy, samolot wstało właściwie w 1909 roku. „Tutor" dwupłat, wojskowy, do celów treningowych ; Ae. T. 1. sa­ dwuosobowy, treningowy. „Seatutor" posiada pły­ molot pasażerski na 5 osób, konstrukcji mieszanej waki. „Avro 626" jest to samolot przeznaczony o szybkości podróżnej 195 km/godz. do szkolenia personelu latającego we wszystkich Austrja. Fabryka samolotów Hopf- kierunkach. Można też na nim zmontować wszyst­ n e r powstała zaraz po wojnie światowej; obecnie kie urządzenia do ślepego pilotażu, bombardowa­ produkuje: Hopfner HS-1033 trzyosobowa limu­ nia dziennego i nocnego, aeronawigacji i t. d. Po­ zyna do turystyki, konstrukcji mieszanej; szybkość dobny jest „Avro 626. Seaplane" z pływakami. podróżna ~ 180 km/godz.; Hopfner HA-1133 „Avro 637" przeznaczony do bombardowania, amfibja, czteroosobowa, konstrukcji mieszanej; względnie do celów policyjnych. „Cadet" szkolny, 2 silniki 160 KM. Siemens S. h. 14. a.; szybkość „Commodore" komunikacyjny, podobnie „Avro podróżna 170 km/godz. 642", „Avro 652" i „660". Fabryka samolotów Ramor w Gracu ; B. A. C. L. T. D. — warsztaty, Londyn, Ramor K E-14. lekka limuzyna 4-osobowa ; dolno- lekkie, sportowe samoloty (szybowce z motor­ plat wolnonośny; kadłub i skrzydło z drzewa; kami). szybkość podróżna 140 km/godz. Blackburn Aeroplane & Motor Co. Belgja. Zakłady lotnicze Fairey L T. D., Brough, E. Yorks. „B-2" dwupłat tre­ w Gosselies są filją angielskiej fabryki „Fairey", ningowy, 2 siedzenia obok siebie. „Baffin" torpe­ założoną w r. 1931; buduje w dużej ilości dwu­ dowiec powietrzny, dwuosobowy ; „Shark" 3-oso- płaty „Fairey Fox" i „Firefly", które są standar- bowy, torpedowiec, bombardujący lub do wy­ towemi typami lotnictwa belgijskiego. „Fox" bu­ wiadu. „Perth" trzy-motorowy samolot do dale­ dowany w Belgji jest zaopatrzony w silnik Hispa- kiego wywiadu lub patrolowania wybrzeży. no-Suiza 12 Y brs. 750 KM. Bo ul ton & Paul Aircraft, L. T. D., Zakłady Jef Guldentops posiadają Norwich, założona w 1916 r. „Sidestrand III" do szkołę lotniczą i małe warstaty reperacyjne. bombardowania dziennego. Podobnie „Over- L. A. C. A. B. (Les A te 1 i er s de eon- strand". „Boulton & Paul P. 71. A." przeznaczony structions aeronautiques belges) do przewożenia pasażerów z dużą szybkością. w Brukseli: z ciekawszych typów: L. A. C. A. Bristol Aeroplane Co. L. T. D. zało­ B. T. 7 — dwuosobowa maszyna treningowa. żone w 1910 r. Z celniejszych typów : „Bulldog T." Zakłady lotnicze wSaint Hubert; dwuosobowy myśliwski. „Bulldog M. K. VI." jedno­ w Saint Hubert znajduje się szkoła lotnicza, za­ osobowy myśliwiec. „Bristol 120" dwupłat do róż­ łożona po wojnie; dla potrzeb tej szkoły powstały nych celów. warsztaty. Comper Aireraft Co. powstałe w 1929 Fabryka samolotów Renard w Bruk­ r. zmieniło w 1934 r. nazwę na „Heston Aire­ seli niedawno założona; z ciekawszych typów: raft Com.". R. 31. jednopłat wywiadowczy, dwuosobowy, kon­ De Havilland A i r e r a f t C o. L. T. D., strukcji metalowej; R. 33. lekki, dwuosobowy sa­ Hatfield, Herts, założona w 1920 r. „D. H. 60. molot treningowy lub turystyczny. Moth-Major" dwupłat dwuosobowy do celów spor­ Stampe-et-Vertongen w Antwerpji; towych. „Tiger Moth" do treningu. „D. H. 84. założona w r. 1922; S. V. 4. dwuosobowy, lekki, Dragon" do celów handlowych. „Leopard Moth" dwupłat treningowy. S. V. 5. dwuosobowy, dwu­ limuzyna, „D. H. 86." komunikacyjny, „D. H. 89." płat wojskowy treningowy. S. V. 7. samolot do komunikacyjny. „D. H. 88. Comet" zwycięzca wy­ bombardowania i do wywiadu. S. V. 22-Lynx ścigu Anglja—Australja. dwuosobowy samolot treningowy i podobnie S. Fairey Aviation Co. L. T. D. Hayes, V. 26-Lynx. Middlesex, założone w 1916 r. Typy: „Gordon" Boliwja. Fabryk platowców nie posiada. dwuosobowy, bombardujący o średnim zasięgu. Brytanja Wielka (Anglja). Airspeed L. „Seal" — jest odmianą „Gordona". „Fairey Hen- T. D.: Airspeed „Courier", jednopłat pocztowy don" do bombardowania nocnego. „Fox" w kilku lub komunikacyjny na 4 osoby. „Envoy" na 6 osób. odmianach do bombardowania dziennego. „Fi­ „Viceroy" samolot specjalnie zbudowany do wy­ refly" myśliwiec. ścigu Londyn-Melbourne 1934 r. Gloster Aireraft Co. L. T. D., Hue- Armstrong Whitworth Aircraft, L. clecote Glos, założone w 1915 r. „Gauntlet" T. D. w Londynie, warsztaty i fabryka w Co- myśliwiec dzienny i nocny do lotów na duże wy- Str. 248 ŻYCIE TECHNICZNE Nr. 9 sokości. „Gloster F. 7. 30." myśliwiec o 4-ech D., Woolston i Hythe, Southampton. „Scapa" armatkach. wodnosamolot do wywiadu, może ten typ zmienić Handley Page L. T. D., Cricklewood, się na amfibję. „Seagull V." amfibja, przeznaczo­ Londyn, założona przed dwudziestu przeszło laty. na do służby w kolonjach. „Spitfire" myśliwiec Szczególniejsze typy: „Hannibal & Heracles" do dzienny i nocny. komunikacji. „Heyford M. K. 1." do bombardo­ De Havilland Aeronautical Tech- wania nocnego; podobnie „Heyford M. K. II.". nical School, Middlesex. Szkoła lotnicza dla Hawker Aireraft, L. T. D.. Kingston- studentów, która posiada swoje warsztaty. „T.K. 1." on-Thames, Surrey. Ta wytwórnia specjalizuje się dwuosobowy dwupłat do treningu. w budowie szybkich samolotów. „Hart" szybki Vickers A v i a t i o n L. T. D. Weybridge, samolot do bombardowania dziennego. „Hardy" Surrey, założona w 1928 r. „Vildebeest" dwupłat przeznaczony specjalnie do służby w Indjach. do torpedowania i bombardowania; odmiany mo­ „Osprey" szybki samolot wywiadowczy. „Audax" żliwe: lądowy i wodny. „Vincent" przeróbka po­ do współdziałania z armją lądową. „Fury" myśli­ przedniego. „Virginia" do bombardowania. „Va- wiec, „Super Fury" najszybszy samolot wojskowy Ientia" do przewożenia wojsk. „Vellox" do róż­ świata. „Hawker F. 7/30" — myśliwiec dzienny nych celów. i nocny. G. & J. Weir, L. T. D. zajmuje się kon­ Hendy Aircraft Company, Londyn, strukcją autożyra. „Weir Single-seat Autogiro" założona w 1929 r. „Heck" dwuosobowa limuzyna. zgrabne autożyro jednoosobowe. Heston Aircraft, Middlesex, zreorgani­ Westland Aircraft Works, Jeovil, So- zowana dopiero w 1934 r. merset. „Wallace" przeznaczony do różnych ce­ Klemm Britisch Aeroplane Co. L. lów ; jego odmiana posiada nakrywy dla pilota T. D., Middlesex. Fabryka powstała w celu bu­ i obserwatora. Maszyny tej fabryki były używane dowania dolnopłatów „Klemm". „Swallow" lekki przez ekspedycję na Mount Everest „Westland dwuosobowy samolot otwarty. „Eagle" trzyoso­ Mount Everest Aeroplanes". „Westland P. V. 7." bowa limuzyna. do różnych celów. „Westland F. 7/30" myśliwiec Phillips &Powis Aircraft L. T. D. jednoosobowy nocny i dzienny. „ Westland-Hill Reading. „Miles Hawk" dwuosobowy samolot do Pterodactyl" M. K. V. Jest to bezogonowiec ka­ treningu. „Colonial Hawk" — do służby w ko- pitana Hilla, myśliwiec dwuosobowy; okazał bar­ lonjach. „Three-seat Hawk" — treningowy. „Hawk dzo dobre własności. Major" lekki dolnopłat dwuosobowy. „Falcon" odmiana poprzedniego, z kabiną na cztery osoby. Brytyjskie Domin ja. Monospar, General Aircraft L. T. D., Australja. Cockatoo Dockyard & En- Middlesex. Konstrukcje tej fabryki są jednodźwi- gineering Co. L. T. D., Sydney. Doświad­ garowe. „Monospar S. T. 4." na cztery osoby, do czalne warsztaty. wszystkich celów. „S. T. 10." na 4 osoby, z kry­ De Havilland Aircraft Proprie- tą kabiną, odmiana poprzedniego. Podobny jest tary, L. T. D., Sydney. Jest to filja angielskiej „S. T. 11.". fabryki. George Parnall & C o. Bristol. Wytwór­ Genairco-General Aircraft Co. L. nia ta interesuje się specjalnie jednopłatami. T. D., Sydney, założona w 1929 r. buduje wszel­ Perci val Aircraf Company, Londyn, kie typy. utworzona w 1932 r. „Guli" trzyosobowa maszyna Aircraft of Australia Company, z kabiną. „Mew Guli" bardzo szybki, jednooso­ Wizard, Brisbane, założona w 1929 r. buduje bowy samolot. lekkie maszyny. Redwing Aircraft Co. L. T. D., Sur­ Larkin Aircraft Supply Co., Mel­ rey; założona w 1929 r., terae w reorganizacji. bourne, założona w 1919 r. Buduje lekkie, tu­ Sauders-Roe L. T. D. (Saro), East Co- rystyczne samoloty i samoloty komunikacyjne. wes, Isle of Wight. Buduje wszystkie typy. „Cutty Nowa Zelandja. William S. D i n i, Phoe- Sark" wodnosamolot z kabiną na 4 osoby. „Cloud" nix, Christchurch, założona w r. 1929. Z cie­ amfibja z kabiną na 8 osób, typ cywilny i woj­ kawszych typów: lekki jednopłat osobowy. skowy. „Saro A. 27" wodnosamolot do wywiadu Karada. Ottava Car Manufacturing na otwarłem morzu. Co L. T. D. (Avro), Ottava — buduje z licencji Schort Bros (Rochester & Bedford) Amstrong'a. L. T. D. Londyn, założona jeszcze w 1898 r. po­ Bellanca Aircraft of Canada, Mon­ czątkowo w celu konstrukcji balonów. „Schort treal, założona w 1929 r., buduje wszystkie typy. R. 6/28" wojskowy wodnosamolot o 6 motorach Boeing Aircraft of Canada, Van- po 820 KM. „Schort R. 24/31" wodnosamolot couver, założona w 1929 r., jest filją amerykań­ o 2 motorach, konstrukcja całkowicie metalowa. skiej wytwórni. „Rangoon" do wywiadu. „Scipio" komunikacyjny. Canadian Vickers Limited, Mont­ „Scylla" komunikacyjny, bardzo wygodny na 39 real, założona w r. 1929. „Vedette VI." amfibja osób. „Singapore III." wodnosamolot o bardzo na 3-osoby, sloty Handley-Page. „Vancouver II." dobrych własnościach aerodynamicznych. „Scion" wodnosamolot. Odmiana „Vancouver II. A.". lekka maszyna transportowa. De Havilland Aircraft of Canada, Spartan Aircraft L. T. D. Cowes. I. O. L. T. D., Toronto, założona w 1928 r. Buduje W. powstała w 1930 r. „Cruiser" komunikacyjny, wszelkie typy. względnie handlowy w kilku odmianach. Fairchild Aircraft, L. T. D., Montreal, Supermarine Aviation Works L. T. założona właściwie już w 1919 r. Ciekawsze typy: Nr. 9 ŻYCIE TECHNICZNE Str. 249

„Fairchild Super 71." 9-osobowa maszyna, jedno­ Francja. Albert -Aeronautique po re­ płat, specjalnie dostosowana do warunków krajo­ organizacji nosi nazwę „PAMA". wych. „Fairchild 71-C." do celów handlowych Am i ot — Societe d'Emboutissage et de i komunikacyjnych. Podobnie „FairchilJ 71-CM.". ConŁtructions Mecaniques. Specjalizuje się ta „Fairchild 22-B" lekki 2-osobowy samolot tury­ fabryka w konstrukcji metalowej. „Amiot 123 styczny w odmianach: wodny, lądowy i amfibja. Bp. 3." dwupłat do bombardowania. „Amiot Fleet Aircraft of Canada, Ontario, 142-M." do bombardowania lub do dalekiego wy­ jest filją „American Consolidatet Aircraft Corpn."; wiadu. buduje z licencji. Societe des Avions Bernard powstała Bułgar ja. Darjavna Aeroplanna Ra- w czasie wojny. Z celniejszych typów „Bernard bot i 1 nit za, Sof ja, są to Państwowe Zakłady 52-C 1" myśliwiec, podobnie „75-C 1". „Bernard Lotnicze; specjalnością są lekkie typy 2-osobowe. 160" do służby w kolonjach. „Bernat d 260-C 1" „D. A- R. 4" dwupłat na 4 osoby z kabiną. „D. myśliwiec. A. R. 6" dwuosobowy dwupłat treningowy. Jego Bleriot -Aeronautiąue — założone odmiana z silnikiem Walter „Mars" 145 KM na­ w 1899 r. Z ciekawszych typów: „Bleriot 110" daje się do akrobacji. rekordowy jednopłat do długich przelotów. „Ble- Chile. Fabryk płatowców nie posiada. riot-Spad 510" myśliwiec. „Bleriot 51 90" do ko­ Chiny. Naval Air Establishment, munikacji transatlantycznej. Druga fabryka Ble- Szanghaj, założona w 1918 r., buduje rozmaite riot'a wyrabiała słynne Spady. typy. „Nin Hia Shipplane" wodnosamolot jedno­ Avions Marcel Bloch, Courbevoie, po­ osobowy do wywiadu. „Chiang-Hau" lądowy lub wstała właściwie w 1931 r. „Bloch 81" jednopłat wodny dwupłat dwuosobowy do wywiadu. sanitarny. „Bloch 141" o podobnem przeznaczeniu Colombia. Fabryk płatowców nie posiada. jak „81". „Bloch 200. BN. 4" do bombardowania. Costa Rica- Fabryk płatowców nie posiada. Societe Aerienne Bordelaise, war­ Cuba. Fabryk płatowców nie posiada. sztaty w Bordeaux. Celniejsze typy: „A. B. 20" Czechosłowacja. Aero Tovarna Leta- i „A. B. 21" do bombardowania. „A. B. 80" d e 1, Praga—Wysoczany, założona w 1919 r. Cel- wieloosobowy samolot do walki. „L. H. 70" do niejsze typy: „Aero A-46" wojskowy samolot celów kolonjalnych. „S. E. M. A. 10" dwupłat 2-osobowy, treningowy. „Aero 100" dwupłat dwu­ 2-osobowy do treningu. osobowy, wojskowy do różnych celów. „Aero Societe Anonyme Breguet, Paryż, 200" lekki samolot turystyczny na 4 osoby, spe­ założona jeszcze przed wojną. Celniejsze typy: cjalnie skonstruowany na Challenge w 1934 r. „Breguet 19-8 i 19-9" dwupłaty wojskowe, dwu­ A v i a, Praga—Cakovice, założona po wojnie, osobowe. „Breguet 27" obserwacyjny w kilku od­ wchodzi w skład Skody. „Avia 34" dwupłat, my­ mianach. „Breguet 41-3 i 41-4" wieloosobowe sa­ śliwiec jednoosobowy. Podobnie „Avia 534/11". moloty do walki powietrznej. „Breguet 39 T." „Avia 122" do akrobacji. dwupłat komunikacyjny. „Breguet Bizerte" wodno­ Vojenska Tovarna na Letadla (Le- samolot do wywiadu na otwarłem morzu. „Sai- tov), Praga—Letnany; są to wojskowe zakłady gon" wodnosamolot pasażerski o dużym zasięgu. lotnicze. Celniejsze typy: „Letov S-231-2" myśli­ „660" do bombardowania. ,,670" pasażerski. wiec jednoosobowy z armatkami. „Letov S-328 Chantiers Aero-Maritimes de la i S-428" dwupłat. 2-osobowy o ładnych wyczy­ Seine (C. A. M. S.), Paryż, założone w 1921 r. nach. „Letov S-39" jednopłat 2-osobowy. Ostatnio 3 typy „CAMS" do bombardowania i patrolo­ wypuściła ta fabryka prototyp samolotu myśliw­ wania wybrzeży. Fabryka ta buduje tylko wodno­ skiego, na którym pilot fabryczny Anderle osią­ samoloty. gnął wysokość 5.000 m w przeciągu 6 minut a wy­ Caudron, Issy - Les - Noulineaux, powstała sokość 11.000 m w przeciągu 15 minut. w zaraniu lotnictwa francuskiego ; ciekawsze typy: Ceskomoravska — Kolben — Danek „C. 272-3 Luciole" lekki dwupłat. „Phalene VIII." (Praga), utworzona przez Departament Lotnictwa jednopłat z kabiną na 4 osoby. „C. 360", „C. 450", w 1931 r. „Praga B. H. 39" dwupłat dwuosobowy „C. 460" były to typy na zawody Coupe Deutsch do treningu. „Praga B. H. 41" podobny. „Praga de la Meurthe, które wygrał „C. 450". „Rafale' E. 44" dwupłat myśliwski jednoosobowy. „Praga sportowy. E. 56" wojskowy samolot do różnych celów. Societe des Avions Rene Couzi- Danja. Royal Army Airaraft Fac- net; takie typy jak: „Couzinet 101" jednopłat tory, Kopenhaga, wojskowe Zakłady Lotnicze z kabiną na 3 osoby. „70-Arc-en-ciel" przezna­ budują rozmaite typy z licencji. czony do komunikacji nad Połudn. Atlantykiem. Royal Naval Dockyard (Orlogs- „Couzinet 110" pasażerski. vaerftet), Kopenhaga, założona w r. 1914, bu­ Devoitine - Societe Aeronautique duje rozmaite typy dla wojskowych celów. Z cie­ Francaise, Paryż, założona w r. 1922. „Devoi- kawszych typów: „H. M. II." wodnosamolot trzy­ tine D-500" myśliwiec, podobnie „D. -503" i „D. osobowy do wywiadu. -371". „D. -331" do bombardowania. „D. -430" Ecuador. Fabryk płatowców nie posiada. kolonjalny. Eł SaIvador. Fabryk płatowców nie posiada. F a r m a n, Billancourt, założona w 1908 r. Estonja. Fabryk płatowców nie posiada. Celniejsze typy: „F. 221" do bombardowania, Finlandja. Valtion Lentokonetehdas, „F. -270" torpedowiec, „F. -402" jednopłat z ka­ państwowe zakłady lotnicze założone w r. 1928. biną na 3-osoby. „F. -430" pasażerski. Osakeyhtio Saaski — Helsinki, zało­ Gourdu-Leseurre, St. Maur (Seine), za­ żone w 1928 r., wyrabia 2-osobowe samoloty na łożona w 1918 r. buduje typy morskie, komunika­ kołach i na nartach: „Saaski II. Biplane". cyjne i t. d. Str. 250 ZYCIE TECHNICZNE Nr. 9

Hanriot, Arcueil, powstała w czasie wojny. Grecja. Państwowe Zakłady Lotni­ Ciekawsze typy: „H. -12" i „H. -16" treningowe. cze, Ateny, założone w 1925 r., budują typy „H. -110. C. 1." myśliwiec; podobnie „H. -130". wojskowe. Kellner-Bechereau, lekkie samoloty. Guatemala. Fabryk płatowców nie posiada- Latecoere, Paryż, założona w 1917 r. Hiszpanja. Wojskowe Zakłady Lotni­ „Latecoere 29-0" torpedowiec. „30-1" do lotów cze koło Madrytu budują typy wojskowe. transatlantyckich. „38-0" pocztowy. „38-1" do wy­ Construcciones Aeron ąuticas S. wiadu. ,,50-0" i ,.50-1" pocztowe. A., Madryt, buduje samoloty wojskowe do bom­ Levasseur, Paryż, ,,P. L. 9" do szkolenia. bardowania, torpedowce i t. d. „C. A. S. A." „P. L. 101" do wywiadu. „P. L. 15" torpedowiec. lekki jednopłat 2-osobowy. Liore & 01ivier, Paryż, założone w r. Hispano-Suiza S. A., Barcelona, budują 1908. „Le 0-20" do bombardowania. Podobnie „Leo z licencji wojskowe samoloty np. Nieport-Delage -206". „Leo 256" i „257" torpedowce. „Leo -30-0" do 52 C. 1 (myśliwiec). bombardowania. Podobnie ,.Le 030-1". „H. -23-2" Loring, Madryt, buduje z licencji samoloty amfibja do wywiadu. „H. -24-2" handlowy, ,,H. handlowe, oprócz tego swoje typy, również woj­ 27" pocztowy. skowe np. R-3 wywiadowczy. Loire, Paryż, powstała w 1925 r. „Loire 43- C. 1" myśliwiec ; podobnie „45. C. 1". „Loire Hollandja. „A v i o 1 a n d a" założona w 1926 70" wodnosamolot do wywiadu. r. buduje z licencji. Makhonine — fabryka samolotów o zmien­ Fok ker, Nederlandsche Vliegtuigenfabrick, nej powierzchni skrzydeł. Amsterdam. Z typów: „F. XII." komunikacyjny. Podobnie dalsze typy aż do „F. XXXVI.". Typy Mauboussin —• Paryż, lekkie samoloty wojskowe: „XIX." myśliwiec. „C. V. E." obser­ sportowe jak ,,Corsaire". wacyjny. „C. X." myśliwski dwuosobowy. „C. Morane-Saulnier, Puteaux, specjalnie Viii.-W." do dalekiego wywiadu. „T. IV." wodno­ budowała myśliwskie samoloty. „225- C. 1" i dal­ samolot bombardujący. sze typy, to górno lub dolnopłaty myśliwskie. Typy „230" i „330" do treningu. Koolhoven Vliegtuigen, Rotterdam, Mureaux, Paryż, założona w 1918 r. „Mu- założona w 1910 r. „F. K. 40" pasażerski. Po­ reaux 113. R. 2." jednopłat do wywiadu. „170, dobnie ,,F. K. 48". Dalsze typy wojskowe. C. 1" myśliwiec. Pander & Zonen, Hangue, powstała w r. Societe Anonyme Nieuport-Astra, 1924. „E. F. 85" sportowy. „P. III." turystyczny. Paryż, założona w 1908 r. „Nieuport 221. C. 1" „Postjager" pocztowy. jednopłat, jednoosobowy, myśliwiec na duże wy­ Honduras. Fabryk płatowców nie posiada. sokości. Podobnie „122. C. 1" i „125. C. 1". Japonja. Hiro Naval Yard, Państwowe „Nieuport 580-R. 2" do dalekiego wywiadu. „590 Zakłady Lotnicze, Sasebo, budują typy wojskowe, COL. 3" jednopłat do rozmaitych celów. wodne. P A M A (Constructions de planeurs a mo- Aichi Tokei Denki, Nagoya, założone teur auxiliaire), Paryż, buduje lekkie samoloty jak w 1899 r., budują wodnosamoloty wojskowe, jak „P. A. M. A" jednoosobowy względnie dwu­ „Aichi AB-3". osobowy. Ishikawajima Aircraft, Tokjo, zało­ Penhoet, Paryż, tworzy teraz spółkę żone w 1924 r. Typy: „R-5" treningowy. „T-3" z Wibault. wywiadowczy. Po te z, Paryż, sięga czasów wielkiej wojny. Kawanisi Kokuki Kabushiki Ka- „Potez 25" dwuosobowy obserwacyjny. „39 A. 2 i s h a, koło Koce, założone w 1928 r. Typy obser­ obserwacyjny. „41" do bombardowania. „50 A. 2" wacyjne i wywiadowcze. jest dalszym rozwojem typu „25 A. 2". ,,54" wielo­ Kawasaki Dockyard, Kobe; typy woj­ osobowy do walki powietrznej. „Potez 56" na skowe: bombardujące, obserwacyjne. Nadto ko­ 6 osób, pasażerski. „58" z kabiną na 3 osoby. munikacyjne. Typy: „542" i „533" były specjalnie zbudowane Mitsubishi Kokuki Kabushiki Ka- na zawody Coupe Deutsch de la Meurthe 1934. isha, Tokjo powstała w 1920 r. Typy wywia­ Romano (Chantiers Aeronavals E. Roma­ dowcze. no), Cannes. Buduje wodnosamoloty n. p. „Ro­ Nąkajima Aircraft Works, Tokjo, mano R-5". założona w 1914 r. Typy wojskowe. „90" myśli­ S. P. C. A. (Societe Provencale de con­ wiec. „91" myśliwiec. „90-11" wywiadowczy. „P-l" structions Aeronautiques), Paryż, powstała w r. pocztowy. 1915. „S. P. C. A. 81 Col. 2" jednopłat do celów Tokyo Gasu Denki Kabushiki Ka- kolonjalnych. Podobnie „S. P. C. A. 90 Col. 3". isha, obok Tokjo, buduje typy turystyczne. "S. P. C. A. 91 T." do celów handlowych. Jugosławja. I k a r u s, Novi Sad i Zemun, za­ S a 1 m s o n, Billancourt, zajmuje się kon­ łożona w 1923 r. buduje typy wojskowe z licencji. strukcją samolotów od r. 1934. „Phrygane" jedno­ Rogazarski, Fabrika Aeroplana, Belgrad. płat lekki 3-osobowy. Typy wojskowe. Weymann, Socićte Anon. d. est. aeron., Z maj, Fabrika Aeroplana i Hidroplana, Ze- założona w 1929 r., buduje samoloty wywiadow­ nun, założona w 1927 r. Typy wojskowe. cze, do bombardowania i t. d. Litwa. Wojskowe Zakłady Lotnicze, Wibault-Penhoet, połączone 2 firmy; Kowno. „Anbo IV." obserwacyjny. „Anbo VI." „Wibault-Penhoet 28 T." handlowo - komunika­ treningowy. cyjny jednopłat. Łotwa. Raab- Flugzeugbau Gesell- Nr. 9 ŻYGIE TECHNICZNE Str. 251

sc haft, Ryga. Buduje samoloty typów niemiec­ Soldenhoff, Bóblingen, konstruuje kich, przystosowane do celów wojskowych. bezogonowce. Meksyk. Państwowe Zakłady Lotni­ S t a m e r, konstruuje lekkie typy. cze, Valbuena, założone w 1915 r., budują typy W a gen er, Flugzeugbau, Hamburg. „H. W. wojskowe. 4 A." lekki, sportowy jednoosobowy samolot. Nicaragua. Fabryk płatowców nie posiada. W e s e r, Flugzeugbau, Bremen I Berlin, two­ Niemcy. Adlerwerke, Frankfurt nad Me­ rzy spółkę z Rohrbachem, którego fabrykę przyjęła. nem, budują typy lekkie, jak: „G. II. Rc." dwu­ Norwegja. Navy Aircraft Factory, osobowy, lekki samolot. Hor ten, założona w 1915 r. buduje dla wojska. Arado Flugzeugwerke, Warnemunde, „M. F. 9" myśliwiec jednoosobowy. „M. F. 10" założone w 1925 r., typy lekkie, treningowe. dwupłat treningowy. „M. F. 11" wodnosamolot „Ar. 66" dwuosobowy. Podobnie „69 a. i b.". do wywiadu. Bayerische Flugzeugwerke, Augs- Kjeller Flyfabrikk zajmuje się budową berg. „B. F. W. M-35" dwuosobowy turystyczny. samolotów lądowych, wojskowych. „B. F. W. M-108" na Challenge 1934 r. Paraguay. Fabryk płatowców nie posiada. Berlin — Akademische Fliegergruppe an Peru. Fabryk płatowców nie posiada. der Technischen Hpchschule Berlin, warsztaty. Polska. Państwowe Zakłady Lotni­ Biicker Flugzeugbau, Berlin, założona cze budują samołoty komunikacyjne i wojskowe. w 1933 r., maszyny lekkie do treningu. „P. Z. L. IV." pasażerski „P. Z. L. XI." i „P. Z. Darmstadt — Academische Fliegertruppe, L. 24" pościgowce. „P. Z. L. XXVI." dolnopłat, lekkie typy. 3-osobowy, zbudowany na Challenge 1934 r. D o r n i e r — Metallbauten, Friedrichshafen, Plagę & Laśkiewicz, Lublin, założona typy ciężkie. „Wal 1933-34" pocztowy, o mocy w 1920 r. Z typów: „R. XIII." jednopłat łączni­ 1200 KM. „Do C. 2" pocztowy o bardzo dobrych kowy lub lekki wywiad. Podobnie: „R. XIII. bis". własnościach. „Do. F." pocztowy. „Do. K." pasa­ „R. XIV." 2-osobowy do treningu, akrobacji. „R. żerski na 10 osób. „Do. X." największy wodno­ XVI." do celów handlowych. „R. XVI. b." sani­ samolot świata. ,,Do. 12" amfibja. tarny, który zdobył pierwszą nagrodę na Mię­ Erla-Maschinenwerk, Leipzig, zało­ dzynarodowym Kongresie Lekarskim Lotniczym żona w 1933 r., typy lekkie. „Erla 5". w Madrycie. Espenlaub-Flugzeugbau, Dusseldorf, Podlaska Wytwórnia Samolotów, typy lekkie. Biała Podlaska. „P. W. S. 6" dwupłat wojskowy. F i e s e 1 e r-F lugzeugbau, pozostające pod „P. W. S. 10" myśliwski, górnopłat. „P. W. S. kierownictwem mistrza świata w akrobacji, Ger­ 11. S. M." jednoosobowy, treningowy. „P. W. S. harda Fieselera, budują typy lekkie. „F. 5" lekki 12. S. P." dwuosobowa maszyna do treningu. samolot 2-osobowy sportowy. „F. 97" 4-osobowa „P. W. S. 19" do wywiadu. „P. W. S. 54 T." limuzyna na Challenge 1934 r. komunikacyjna. Focke-Wulf Flugzeugbau, Berlin, za­ Doświadczalne Warsztaty Lotni­ łożona w 1924 r. „Focke-Wulf FW-44 B. Stieglitz" cze (R. W. D.), Warszawa. „R. W. D. 6" lekki dwuosobowa, maszyna do treningu i akrobacji. jednopłat z kabiną. „R. W. D. 8" do treningu. Heinkel Flugzeugwerke, Warnemunde, „R. W. D. 9" zbudowany specjalnie na Challenge założona w 1922 r. „H. D. 42" dwuosobowy 1934 r. „R. W. D. 10" górnopłat jednoosobowy wodnosamolot sportowy. Podobnie „H. E. 64 C." do treningu. ,,H. E. 70 A." siedmioosobowy, pasażerski samo­ Portugalja. Oficinas Gerais de Mate­ lot z wciąganem podwoziem. „H. D. 72 — Kadet" riał Aeronautico, Alverca do Ribatejo, woj­ treningowy dwupłat. skowe warsztaty lotnicze, budują typy wojskowe. Henschel Flugzeugwerke, Berlin. Rumun ja. Societate Anonima Indus t- Junkers-Flugzeugwerk, Dessau, zało­ ria Aeronautica Romana (I. A. R.), Bra- żone w 1910 r. „Junkers W. 34" dolnopłat pasa­ sov, założona w 1925 r.; typy: „I. A. R. 14" my­ żerski. „Junkers G. 38" olbrzym pasażerski. „Ju. śliwski, jednoosobowy do treningu. „I. A. R. 15", 46" wodnosamolot do startu z katapuli. „Ju. 52" „I. A. R. 16" myśliwskie, jednoosobowe. „I. A. R. również pasażerski. „Ju. 160" na 6 osób. 22" dwuosobowy, treningowy. Klemm Leichtflugzeugbau, Bóblin- Fabrika de Avioane S. E. T., Buka­ gen, założona w 1919 r. Buduje typy lekkie, spor­ reszt, założona w 1923 r. „S. E. T. X." myśliwski towe. „KI. 25" i „KI. 26" dwuosobowe, lekkie jednoosobowy. ,,S. E. T. XV." dwupłat my­ samoloty. „KI. 31" lekki 4-osobowy samolot. „KI. śliwski. „S. E. T. 10" do treningu. „S. E. T. 31" 32" 3-osobowy samolot z kabiną. „KI. 36" spe­ treningowy. cjalnie przeznaczony na Challenge 1934 r. Siam. Fabryk płatowców nie posiada. Lippisch, zajmuje się konstrukcją bezogo- Sowiety (Z. S. S. R). Sowieckie państwowe nowców. fabryki płatowców. Poszczególne okręgi jak: Messerschmitt — pracuje w B. F. W. Moskwa, Niżny Nowogród, Fili, Leningrad, Ta- Muller, Boots und Flugzeugban, Griesheim, ganrog. Budują: „D. H. 9 a." do wywiadu. „Hein­ bei Darmstadt, buduje lekkie typy. kel H. D. 43" z licencji myśliwski. „Avro" do Rohrbach, założona w 1922 r., buduje do treningu. „Morane-Saulnier". ,,R. 3" do wy­ ciężkie, metalowe samoloty. wiadu. „R. 6" do dalekiego wywiadu. „Ju. 30" Scheller, Flugzeugbau, Celle. „S. IV- i „A. N. T. 6" do nocnego bombardowania. „Sa- 32 b." lekki dolnopłat 2-osobowy. voia S. 62" wodnosamoloty. „Henkel H. D. 55" Schmeidler Dr., prof. konstruuje roz­ z licencji. maite typy. Państwowe fabryki silników lot- Str. 252 ŻYCIE TECHNICZNE Nr. 9 niczych. Również tu są okręgi: Moskwa, Ry- Driggs Aircraft Corporation, Mi­ binsk, Zaporozhie, Perm. chigan, typy lekkie. Państwowe fabryki przyrządów N i c h o 1 a s-B easley Airplane Co, Fah- pokładowych, Moskwa. lin, typy lekkie. Sowieckie fabryki cywilne. Central Aero Fairchild Aviation Corporation, Hydrodynamics Institute, Moskwa. Ozna­ Nowy York. czenia A. N. T. „A. N. T. 9" jednopłat z kabiną Ford Motor Company, Michigan. na 8 osób. „A. N. T. 14" na 36 osób. „A. N. T. G e e - B e e. 15 Maxim Gorkij" budowany już w 2 odmianach Gen. Aviation Manufact. Corpora­ (2 te samoloty uległy katastrofie). tion, Nowy York. (G. A.). „B/J" obserwacyjny. Osoaviachim, Moskwa. „A. I. R. 5" „G. A. 15" do patrolowania wybrzeży. „G. A-43" jednopłat z kabiną na 4 osoby. Podobnie „A. I. handlowy. R. 6" na 3 osoby. „A. I. R. 7" dolnopłat na 2 Great Lakes, Air. Corp., Ohio. typy osoby o bardzo dobrych własnościach aerodyna­ lekkie do bombardowania „T. G. 2", amfibje wy­ micznych. wiadowcze „X. S. G.-l". Plant C. H. (Kalinin) Charków. „K-5" pa­ Grumman A i r c. Corp., myśliwskie, am­ sażerski na 10 osób. „K-6" pocztowy. „K-9" lekki fibje 3-osobowe. jednopłat na 2 osoby. Pennsylvania Airc. Synd. Limited, Scientific Research Institute of Pensylwanja, buduje autożyra „Wilford". the Civil Air Fleet, (Stal). Buduje samoloty Hall - Aluminium Aircraft Com., całkowicie ze stali. „Stal-2" górnopłat z zastrza­ Buffallo. „P. H.-l" wodnosamolot do bombardo­ łami i z kabiną na 5 osób. wania. „X. P. 2 H.-l" do patrolowania wybrzeży. Stany Zjednoczone A. P. (U.S.A.). A e r o n c a, Hammond Airc. Corp. Mich. „100" dwu­ Aeronautical Corporation of America, Ohio, bu­ płat na 3 osoby. Pozatem typy lekkie. duje typy lekkie. Heath, Intern. Aircr. Corp. Niles. „Para­ Aircraft M e c h a n i c s, I. N. C, Alexan- sol" lekki. Typy lekkie. der, Colorado, typy lekkie jak „D-2", ,,Eaglerock". Kellet Autogiro Corporat., Fidalelfja. American Eagle - Lincoln Aircraft „K.-D.-l" autożyro na 2 osoby. Corporation, Kansas City, typy lekkie, sportowe, Keystone Airc. Corp., Nowy York. Autorigo Company of America, bu­ „Panther B.-6 A." do bombardowania. „P. K.-l" duje typy „Pitcairn". do patrolowania wybrzeży. „O. L.-9" amfibja. Beech Aircraft Company, Kansas; Kinner Airc. & Mo t. Corp. Glendale, „B-17-L" na 4 osoby z kabiną. Podobnie „B-17-R". Cal. tvpy lekkie, sportowe. Bellanca Aircraft Corporation, Kreider - Reisner Aircr. Co m., New Castle. „Senior Pacemaker" na 6 osób z ka­ Maryland. Typy lekkie, sportowe i komunika­ biną. „Senior Skyrocket" podobny. „Aircruiser" cyjne. „Fairchild 24 C.-8-C" na 3 osoby, „X. A.- komunikacyjny wodnosamolot. „Bomber" do bom­ 942" na ośm osób, amfibja. bardowania. Laird Airplane Co m., Chicago. Boeing Airplane Company, Wash, Lockheed Airc. Corp., Burbank założona w 1916 r. ,,P-12 E." myśliwiec. Podobnie: typy komunikacyjne. „Orion" na 6 osób. „Electra" „F. 4 B-4", „P-26 A.", „Y. 1 B-9 A." do bom­ na 10 osób. bardowania. „247-D." pasażerski. Loening Airc. Co m., Garden City, Burnelli Aircraft Corporation, typy wojskowe. New Jersey, typy komunikacyjne. L o n g r e n, Kasas City, typy lekkie. Cairns Development Company, Loughead, Alhambra Airc. & Airc. Connecticut, typy lekkie. Transp. Comp., typy komunikacyjne, lekkie. Cessna, Kansas, typy lekkie z kabiną. Gleen L. Martin Comp., Baltimore. Consolidated Aircraft Corpo­ „Martin 139" bombardujący. ,,125" do bombardo­ ration, Buffalo. „Fleet" dwupłat dwuosobowy wania w locie nurkowym. „130" do komunikacji w kilku odmianach. „P. T.-ll C." do treningu. transoceanicznej. „P. 2 Y.-l" wodnosamolot do patrolowania wy­ Mercury Aircraft, Hammondsport, typy brzeży. lekkie. Crouch-Bolas Aircraft Corpora­ Lambert Aircr. Corpor., Monocoupe, tion, warsztaty doświadczalne. typy lekkie. Curtiss-Wright Corporation, Nowy N i c h o 1 a s-B e a z 1 e y Airpl. Com., Missouri, York, składa się z kilku oddziałów. „Sparrow- typy lekkie. hawk" myśliwski. „P.-6 E. Hawk" myśliwski. „F. Northrop Corporation, Californja. 11 C.-2" bombardujący. „Hawk" wodnosamolot „Gamma" szybki handlowy. „Delta" na 8 osób. myśliwski w kilku odmianach. „Falcon" obserwa­ Specjalność: szybkie komunikacyjne. cyjny. „Raven" obserwacyjny. „Shrike" 2-oso­ Pitcairn Autogiro Company, auto­ bowy do natarcia. „Sport 16 E." sportowy, lekki. żyra. „P. A.-18" na 2 osoby. „P. A.-19" na 4 Dalej amfibje, do bombardowania: „Condor". osoby z kabiną. Davis Aircraft Corporation, Rich­ Porterfield, Kansas City, typy lekkie. mond, typy lekkie. Privateer, Garden City, amfibje. Douglas Aircraft Company, Cali- R e a r w i n Airplanes, Kansas City, typy f o r n i a, specjalnie typy komunikacyjne. „Trans­ lekkie, z kabinami. port", „D. C.-2", „Dolphin" amfibja. R y a n, San Diego, typy lekkie. Nr. 9 ŻYCIE TEGHNICZNE Str. 253

Seversky Aircr. Corp., Nowy York, Caproni, Societa Italiana, Milan, „97" na założona w 1931 r. Amfibje i maszyny lądowe. 6 osób pasażerski. Pododnie „101", „105" na 4 Sikorsky Aviation Corporation, osoby. „102" bombardujący. „109" treningowy. Conn. „S.-38-B." amfibja do celów handlowych. „113" do akrobacji. „114" myśliwski. „125" lekki, „S.-40" handlowy. Podobnie „S.-42". turystyczny. Solar Airc. C o m., San Diego, pocztowe Fiat, Aeronautica d' Italia, Turyn. „C. R. 20" i komunikacyjne. dwupłat myśliwski. ,,C. R. 30" myśliwski. „A. 120" Star, Okla, typy lekkie. do wywiadu. „B. R. 3" do bombardowania. „G. 2" Stearman Airc Com., Kansas. Komuni­ komunikacyjny. „G. 5." turystyczny. „G. 8" do kacyjne, do treningu. akrobacji. Spartan, Tulsa, lekkie handlowe. Mace hi, Varese. Słynna fabryka samolotów Stinson, Mich. typy lekkie i pasażerskie. wyścigowych. Rekord światowy szybkości został Stout Engee. Labor., warsztaty doświad­ zdobyty na M. C. 72. „Macchi M-41 bis" wodno­ czalne. samolot myśliwski. Podobnie „M-71". „Macchi- Taylor Airc. Com., Pensylwanja Castoldi 72" rekord światowy. typy lekkie. Mag ni, Milan, typy lekkie. United A i r c r a f t, Conn. Piaggio, Societa Anonima, Pisa, typy woj­ Viking Flying Boat Company, Conn., skowe, wywiadowcze. wodnosamoloty. Romeo, Naples, typy wywiadowcze i do Vought Corporation, Conn., „Corsair S. akrobacji. U.-4" obserwacyjny. ,,V.-„5" do bombardowania. Savoia, Societa Indrovolanti Alta Italia, „V.-80" myśliwski. „90" 2-osobowy, myśliwski. Milan. „Savoia Marchetti 55" wodnosamolot do V u 11 e e, Airpl. Devel. Corp., Kalifornja. bombardowania. „55 X" przeróbka poprzedniego, Pasażerskie. słynna z lotu marsz. Bałby. „71" handlowy. „72" Waco Aircraft Comp. Ohio. „C" na do bombardowania. „78" wywiadowczy. „80" 4 osoby z kabiną. „F." komunikacyjny. Po­ sportowy. dobnie „D.". Stipa, Rzym, warsztaty doświadczalne. Wedel -Williams Air. Service Corp., Wenezuela. Fabryk płatowców nie posiada. Louisiana, typy wyścigowe. Szwajcar ja. Schweizerische Flugzeug- 2. Silniki. fabrik A. Comte, Oberrieden. ,,A. C. 8" na Fabryki silników lotniczych posiadają nastę­ 6 osób z kabiną. „A. C. 12" 3-osobowy tury­ pujące państwa: styczny. „A. C. 11-V." do aerofotogrammetrji. Belgja. Renard, Societe Anonyme des Dornier-Flugzeuge, Ziirich. „Do X." avions et moteur, Bruksela. „Type 120" 5 cylind­ wodnosamolot. „Do. C. 4" myśliwski 2-osobowy. rów w gwiazdę, chłodzony powietrzem, 120 KM. Far ner, Granges. Typy lekkie. „Type 7" podobny, 180 KM. „Type 200", 9 cy­ Szwecja. Państwowe ZakJady Lotni­ lindrów w gwiazdę, 200 KM. „Type 400" są to cze, Linkóping, doświadczalne. 2 silniki „200" na wspólnym wale. Junkers, A. B. Flygindustri, Limhamn. Brytanja Wielka (Anglja). A. B. C. M o t o r s „K.-43" do bombardowania. „K.-47" myśliwski L. T. D., Surrey, Walton-on-Thames, założona 2-osobowy. w 1910 r. Rozmaite silniki do różnych celów (lą­ Aktiebolaget Swenska Jarnvags- dowe, wodne i t. d.). verkstderna. Linkóping. „Jaktfalk" myśliwski. Armstrong Siddeley Motors Limited, „Pirat" 2-osobowy do natarcia. „Falken" do tre­ Parkside, Coventry. „Leopard" 14 cylindrów w 2 ningu. gwiazdy, 800 KM, 740 kg. „Tiger" 14 cylindrów Turcja. Fabryk płatowców nie posiada. w 2 gwiazdy 720 KM, 538 kg. „Panther" 14 cy­ Urugwaj. Fakbyk płatowców nie posiada. lindrów w 2 gwiazdy, 400 KM, 368 kg. „Jaguar" Węgry- G e r 1 e, Budapeszt, typy lekkie 14 cylindrów w 2 gwiazdy, 400 KM, 368 kg. „Gerle 12" dwupłat treningowy na 2 osoby. „Serval" 10 cylindrów w 2 gwiazdy, 340 KM, Weiss, Flug. Akt. Gesel. Budapeszt. „W. 324 kg. „Cheetach VI" odmiara „Panthera". M. 10" lekki do treningu. „Lynx" 7 cylindrów w gwiazdę 215 KM. Włochy. A. G., Aldo Guglielmetti, doświad­ „Mongoosse", 5 cylindrów 150 KM. „Genet czalne warsztaty. Major" 100 KM. „Geet" 80 KM. Cantieri Aeornautici, Ber gam e- Beardmore, Clasgow, zajmuje się bada­ schi, Bergamo; „P. L. 3" jednopłat o dużym niem Diesli lotniczych. zasięgu. Bristol Aeroplane Co. L. T. D., Bri­ B r e d a, Societa Italiana, Milan. „19" do stol. „Bristol Pegasus" 9 cylindrów w gwiazdę; akrobacji. „25" do treningu 2-osobowy. „27" my­ typy: II-M 2, II-L 2, III. IV, o mocach od 625 KM śliwiec. „32" pasażerski. Podobnie: „39", „42", „44". do 775 KM. „Mercury VI S" 620 KM. „Phoenix" C. M. A. S. A., Marina di Pisa. Pasażerskie 415 KM. „Perseus" 9 cylindrów z reduktorem, i wojskowe. rozrząd przy pomocy tuleji, 510 KM, 427 KM. C. N. A. — Compagnia Nazionale Aeronau- „Aquila" mała odmiana „Perseus'a. tica, Rzym. „Eta" lekki górnopłat. „Delta" komu­ Cirrus-Hermes Engineering Co., nikacyjny. Yorks, założone w 1931 r. „Cirrus-Hermes IV" Cantieri Riuniti deli' Adriatico, 4 cylindry w rząd, chłodzony powietrzem, odwró­ Cant, Tryest. „21 bis" do wywiadu, „22. R 1" cony, 120/130 KM. „C. H-H" 4 cylindry w rząd, pasażerski. „2 S M" myśliwski. pionowy, 110/120 KM. „Cirrus Major" 4 cylindry Str. 254 ŻYCIE TECHNICZNE Nr. 9'

w rząd, chłodzony powietrzem, odwrócony, 12 cylindrów w V, 610 KM. „12 Y crs" 12 cy­ 120/130 KM. „Cirrus Minor" podobny, 80 KM. lindrów, armatka, 775 KM, 860 KM na 4000 m. De Havilland Aircraft Co., Edgware, Typy chłodzone powietrzem: 5 Q, 9 Q, 9 Y, 14 Har, Middlesex. „Gipsy Major" 120 KM. „Gipsy Six" l4 Hars, o mocy do 1200 KM. Diesle z licencji 184 KM. „Gipsy Six Racing" specjalnie do wy­ Clergefa: 9 T i 14 U. ścigu Anglja-Australja; 6 cylidrów odwróconych, L i 11 o i s e, Leyallois-Perret, silniki „Jurno 5" chłodzonych powietrzem, 224 KM. 500 KM. General Aircraft, L. T. D., Middlesex, Lorraine, Societe des Moteurs, Argen- silniki mniejsze. teuil. „Oi ion" 18 cylindrów w W, chłodzony wodą, Napier & Son, Londyn, założona 1808 r., 700 KM, 568 kg. „Courlis" 12 cylindrów w W, zreorganizowana 1913 r. „Napier Dagger" 24 cy­ chłodzony wodą, 600 KM. „Petrel" 12 cylidrów lindrów w H, chłodzony powietrzem, 675/705 KM, przeprężony, 500/800 KM. Chłodzone powietrzem: 581 kg. „Rapier II i IV" 16 cylindzów w H, „5 Pa" 5 cylindrów w gwiazdę, 100 KM. Dalsze 325/340 KM. „Javelin" 6 cylindrów w rząd 160 KM. typy : 5 Pb, 5 Pc, 7 Mc, Algol, do mocy 300 KM. „Culverin" na wzór „Jurno 4" cykl Diesla, po­ Michel Ayiation, Strasburg. dobnie „Cutlass" na wzór „Jurno 5". Panhard, Soc. An. des Anc. Etab. Pan- Phillips & Powis Aircraft L. T. D., hard et Levassor; silniki o mocy 525 KM, chło­ Reading. dzone wodą. Pobj'oy Airmators Limited, Kent. Panhard, Neuillysur-Seine. Silniki o małej „Niagara" 7 cylindrów w gwiazdą, 90 KM. „Cata- mocy do szybowców. ract", „Cascade". Potez, Soc. des Aeroplanes, Paryż. Rolls-Royce. Derby, założona 1906 r. ChłodTone powietrzem : 6 B, 120 KM. 9 A, 185 LM, „Kestrel" 12 cylindrów, chłodzony wodą, w kilku 9 B, 220 KM. odmianach, 575/630 KM. „Buzzard" podobny. Regnier, Soc. An. des Etabl. Regnier, „Goshawk" podobny. Versailles. Buduje z licencji i swoje. Salmson Britisch Aero Engine s, Renault, Soc. An. Billancout. „4 Pb" 95 KM. Londyn. „A. D. 9", „A. C 9" w gwiazdę. „4 Pdi" 4 cylindrowy, odwrócone, chłodzone po­ Wolseley Motors, Birmighan; „A. R. 9 wietrzem, 145 KM. „Six" 180 KM. Na Coupe M. K. 1 i M. K. II" 9 cylindrów w gwiazdę, chło­ Deutsche de la Meurthe 1934 specjalny 325 KM, dzone powietrzem, 185 KM. „A. R. 7" 145 KM. 6 cylindrów odwróconych, chłodzonych powietrzem. Czechosłowacja. A via Akciova Sp., „9 B. A." 9 cylindrów w gwiazdę, 350 KM; dalsze Praga-Lethany. „R. 7" i „Dr. 14" gwiazdowe, odmianv 600 i 900 KM. Typy chłodzone wodą: 120 KM i 250 KM. „R. 12" 7 cylindrów w gwiazdę, 12 Ib, 500 KM. 12 Kg 550 KM. 12 Drs. 510 KM. 200 KM. .,V 30" 12 cylindrów pod 60°, chłodzony 18 lbr 750/850 KM. wodą 700 KM. „W. 44" 18 cylindrów w W, S. F. F. A., Soc. Fran. de Fabr. Aer., Rueil, 1000 KM, 685 kg. silniki małe. Walter, Tovarny na Automobilly a Letecke Salmson, Billancourt. Chłodzone powie­ Motory, Praga. „Polaris II" 70 KM. „Gemma I" trzem: 9 A Db, 4 5 K M. 9 ADr i 9 A Drs 150 KM. „Bora" w kilku odmianach o mocach 70--85 KM. 7 ACa, 105 KM. 9 Nc, 135 KM. 200—240 KM. „Regulus", „Castor", „Pollux" 9 A Ba, 280 KM. 9 N As, 400 KM. 18 N As w kilku odmianach. „Minor 4" 4 cylindry w rząd, 800/900 KM. chłodzony powietrzem, odwrócony, 75 KM., „Ju­ Hiszpanja. E 1 i z a 1 d e, S. A., Barcelona. nior" 105 KM. „Major" 6 cylindrów w rząd, chło­ „Dragon VII" 7 cylindrów w gwiazdę, 320 KM. dzonych powietrzem, 185 KM, 190 kg, maksymalna „Dragon IX" 9 cylindrów w gwiazdę, 470 KM. moc 220 KM. „Super Dragon" 520 KM. Praga, C e s. - m o r.-K o 1 b e n-D a n e k Co, Hiszpano-Suiza, Barcelona, filja francu­ Praga. „E S V" 12 cylindrów, chłodzony wodą, skiej fabryki. 650/770 KM. Japonia. Aichi Tokei Denki K K, Na- Francja. Angeli, lekkie silniki o mocy goya. Silniki chłodzone powietrzem, jak: A C 1, około 40 KM. 300 KM. C h a i s e, Soc. An., lekkie silniki o małej mocy. Tokyo Gasu Denki K. K., Tokjo. Silniki Delage, Automobiles, produkuje silniki lot­ chłodzone powietrzem od 90—300 KM. nicze od 1932 r. Niemcy. Argus Motoren, Berlin. „As. 8 B" Farm a n, Societe des Avions, Billan-Court. 4 cylindrowy, 135 KM. „As. 10 C" 8 cylindrów „12 W I" 12 cylindrów odwróconych, 540 KM- 200/240 KM. „12 W. K." podobny 600 KM. „12 Brs" 12 cy, B. M. W. (Bayerische Motoren Werke), Mu- lindrów odwróconych, chłodzonych wodą, 420 KM. nich. „B. M. W. VI" 12 cylindrów, chłodzony specjalnie na Coupe Deutsch de la Meurthe 1933 r. wodą, 650 KM. „B. M. W. IX a" 800 KM. „X a" „9 E. B" chłodzony powietrzem 220 KM. Podobnie 5 cylindrów w gwiazdę, 60 KM. „Hornet" z li­ „7 E. A" i „7 E. C". cencji a i erykańskiej. Gnóme - Rhóne, Societe des Moteurs, D. K. W. Zschopau, silniki małej mocy. Paryż. „K" chłodzony powietrzem w 14 odmia­ Hirth-Motoren, Stuttgart, silniki małej nach jak: „Titan" 270 KM. „Mistral" 550 KM. mocy, około 80 KM. „Mistral-Major" 870 KM i inne. Junkers-Motorenbau, Dessau. „L. 5 G" Hispano-Suiza, Seine - et - Oise. Silniki 6 cylindrów, chłodzony wodą, 340/360 KM. „L 55" chłodzone wodą, jak 12 Ib, 12 Hbr, 12 Lb, 12 Lbr, 12 cylindrów, 600/750 KM. „L. 88" 720/800 KM. 6 Pa, 6 Mb, 12 Mc i t. d. o mocach małych około Silniki na ciężkie oleje Diesla: „Juno 4", 6 cylin­ 250 KM i dużych od 400 do 650 KM. „12 X brs", drów, 600/750 KM. „Juno 5" 420/540 KM. Nr. 9 ŻYCIE TECHNICZNE Str. 255

Maybach-Motorenbau, Friedrich- Mac Clatsche, Kalifornja, silniki śred­ shafen, silniki o mocy 450 KM. niej mocy. Mercedes, Daimler-Benz, Aktienges, Stut­ Menasco Man. Com, Los Angelos. tgart. „F2" 12 cylindrów, przeprężony, 880/1030 KM. „Pirate" 95 KM, kilka odmian. „Biiccaneer" „F-7502" 2 cylindrowy, 20 KM. „D. 11 A" 6 cy­ 160 KM- i 210 KM. lindrów, chłodzony wodą, 130 KM. P a c k a r d Mot. Co., Detroit, silniki Diesla. S c h 1 i h a, Berlin, silniki słabe, do szybowców. Pratt & Whitney, East Hartford, sil­ Siemens & Halske, Berlin, silniki chło­ niki rozmaite. „Wasp-Junior" 320/400 KM. „Wasp" dzone powietrzem o mocy od 77—420 KM. 500/550 KM. „Hornet" 635/700 KM. „Twin Wasp Polska. Skoda, Warszawa, silniki z licencji Junior 675/725 KM. Fabryka buduje bardzo dużo i własne. odmian poszczególnych typów, wszystkie w gwiazdę, P. Z. Inż. Silniki mniejsze. chłodzone powietrzem. Stany Zjednoczone A. P. (U. S. A.). A. E. C. S z e k e 1 y Airc. and. Eng. Com., Michigan, Cor., Marysville. Silniki o mocy 90-95 KM. silniki małej mocy, 30—45 KM. Aeromarine Piane and Motor Cor., Warner Air. Cor., Detroit, silniki w gwiazdę, Keyport, silniki o mniejszej mocy. chłodzone powietrzem do mocy 145 KM. Aeronca, Aer. Cor. of. Amer., Cincinnati, Wright Aer. Cor., Paterson; chłodzone po­ silniki małej mocy. wietrzem: cała serja „Whirlwind", od mocy 175 A 1 1 i s o n Engeen. Com., silniki rozmaitej do 735 KM. ,,Conqueror" i ,,Super-Conqeror" mocy. chłodzone cieczą o mocy 655 KM i 675 KM. Aviation Diesel Co., Los Angelos, Szwajcarja. Suiss Locomotive and Diesle 400 KM. Mach. Works, Winterthur, budują również Besler Systems, Emeryville. „Steam silniki lotnicze. Plant" 2 cylindry, 150 KM. Węgry. Manfred Weiss Flugzeug Brewer Captain, Huntingdon Valley, und Motorenfabrik, Aktienges, Budapeszt, silniki małe. Buduje silniki średnie o mocy do 130 KM. Continental Aircraft Eng. Com., Włochy. Alfa Romeo, Milan, silniki śred­ Muskegon. „A-40", 4 cylindrowy, 35/38 KM. „A-70" niej mocy 240 KM. siedm cylindrów, 165 KM. „R-670" 210 KM. Colom bo, Soc. An., Milan, silniki średniej Crouh-Bolas Airc. Gor., Pawtucket, mocy. silniki małe. C. N. A., Comp. Nationale Aer., Rzym, sil­ Curtiss-Wright Cor. niki o mocy do 100 KM. Deschamps, silniki o mocy do 1200 KM. Farina, S. A., Turyn, silniki średniej mocy. Cuiberson Diesel Engine Com., Dallas, Fiat, S. A., Turyn. Chłodzone wodą, 12 Texas, silniki Diesla o mocy do 240 KM. cylindrów w V, w kilku odmianach o mocy 750 KM H e a t h, Intern. Air. Cor., Michigan, silniki do 3100 KM. Z silnikiem podwójnym A. S. 6, małe, do szybowców. 3100 KM ustanowiono światowy rekord szybkości. J a k o b s, Pottstown, silniki średniej mocy. Chłodzone powietrzem w gwiazdę: A. S. 4, K i n n e r Airp. and Mot. Cor., Glendale. A. 70 S, A. 59, A. 59 R, o mocy do 700 KM. „K-5" 100 KM. „B-5" 125 KM. „R-5" 160 KM. Isotta-Fraschini, Milan, „Asso-1000" Dalsze typy do mocy 300 KM. 18 cylindrów, chłodzony wodą, 900/1100 KM. Lambert Eng. and. Mach. Com., Moline, „Asso 750 R", podobny, 850/910 KM. „500 R. 1", silniki średniej mocy. 520 KM. „Asso 12 R", 680 KM. „80 R. I i 80 R. Lawrance, Linden, silniki różnej mocy. R", 100 KM. L e Blond Airc. Eng. Cor., Cincinnati, sil­ Naogół panuje dążność do łączenia fabryk niki średniej mocy. płatowców i silników, gdyż konstrukcje tychże Lycoming Manuf. Co m., Williams- ściśle zależą od siebie. port, silniki gwiazdowe, chłodzone powietrzem do Zbigniew L. Krzywobłocki mocy 240 KM. I. T. S. Budujmy drogi!

Jak wielkie znaczenie dla życia gospodar­ W chwili obecnej, gdy zagadnienie drogowe czego oraz zwiększenia bezpieczeństwa kraju po­ stało się jedną z ważniejszych kwestyj gospodarki siada dobrze rozbudowana sieć drogowa, nie trze­ technicznej w Polsce, warto zastanowić się nad ba chyba tłumaczyć. Rozumieją to dobrze nasze niektóremi momentami, które mogą rzucić nieco władze, a społeczeństwo polskie zaczyna również światła na ten tak ważny problem; postaram się interesować się sprawami drogowemi. W ciągu w tym artykule przedstawić w skróceniu niektóre ostatniego roku jesteśmy świadkami wzmożonego czynniki, wpływające na gospodarkę drogową ruchu w kierunku budowy nowych objektów tech­ w Polsce, a jako tła użyję przedstawienia stosun­ nicznych w Polsce, a wielką wagę, bodaj naj­ ków w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północ­ większą, przywiązuje się rozbudowie i polepszeniu nej i w Niemczech. Inne państwa oczywiście po- dróg; należy cieszyć się z tego, gdyż stan, jaki winne być wzięte również pod uwagę, jednakże istniał dotychczas w Polsce, pozostawiał dużo do nie czynię tego, gdyż przedstawienie stosunków życzenia. amerykańskich da nam pojęcie o sprawach dro- Str. 256 ŻYCIE TECHNICZNE Nr. 9

gowych w kraju rekordów (nawet rekordu ilości ll°/o na nawierzchnie żwirowane nie- bezrobotnych w dobie kryzysu!), zapoznając się utrwalone o długości 9.250 km zaś z gospodarką niemiecką zdamy sobie sprawę 10°/ o na nawierzchnie gruntowe o dług. 8.210 km ze sposobu ujęcia rozbudowy sieci drogowej 10°/0 na beton asfaltowy 1.760 km u naszego najbliższego zachodniego sąsiada. Wy­ 6°/o na nawierzchnie bitumiczne o dług. 3.880 km baczą mi Czytelnicy, że nie będzie to ujęcie 19°/0 na inne rodzaje nawierzchni, skrzy­ wszechstronne i wyczerpujące ; chcę bowiem tylko żowania i t. p. o dług 6.750 km zwrócić uwagę na ważność sprawy drogowej. Razem 34.910 km 1. Stany Zjednoczone A. P. Cyfra ta jest imponująca, naprawdę ame­ Na wartość dobrej sieci drogowej wpływa rykańska. Jednak rozwojowi budowy dróg w Sta­ obecnie ogromny rozwój automobilizmu. O ile nach Zj. A. P. nie możemy dziwić się, jeśli uprzy- dawniej drogi służyły pojazdom zaprzęgowym, te­ tomnimy sobie, jak wielki jest ruch samochodowy raz, szczególnie w zachodnich krajach, pojazd w tym kraju. Wedle statystyki z końca 1933 roku motorowy króluje na drogach o twardej nawierz­ Stany Zjednoczone A. Pn. posiadają największą chni. Samochód skutecznie konkuruje z koleją, ilość pojazdów mechanicznych, jak również zaj­ a nawet często ją wypiera, gdyż posiada więk­ muje to państwo pierwsze miejsce na świecie szą elastyczność dostosowania się do warunków, w ilości osób, na które przypada jeden samochód: żądanych od środków lokomocyjnych i transpor­ towych. Jako przykład zacytuję wyniki ankiety jednej z instytucyj gospodarczych w Ameryce; L. p. KRAJ Ilość pojazd. Ilość mieszk. ankieta ta została rozpisana celem stwierdzenia mech. sztuk na 1 pojazd. powodów, jakie skłoniły właścicieli towarów do użycia transportu samochodami, a nie koleją; 1 Stany Zj. A. P. 23,830.000 5.25 w odpowiedziach podano jako przyczyny wyboru 2 Hawaje 48.260 8 transportu samochodowego: 3 Nowa Zelandja 165.900 9 bezpośr. dostawa towaru do składu w 65°/0 odpow. 4 Kanada 1,051.200 10 szybka usługa w 65°/0 „ 5 Australja 561.100 12 tańsze: przewóz i manipulacja . w 53°/0 „ 6 Francja 1,890.000 22 odbiór towaru bezpośr. ze składu w 51°/0 „ wygodna obsługa w 43°/„ „ 7 Anglja 1,725.000 27

tańsze opakowanie w 21°/0 „ 8 Danja 119.000 29 bardziej uproszczona klasyfikacja 9 Szwajcarja 98.700 41 taryf w porównaniu z kolejami w H°/0 „ 10 Belgja 189.700 43 (Niektóre odpowiedzi podawały kilka przyczyn). Jeśli chodzi o lokomocję osobową, to w Stanach Zjedn. Am. Półn. w roku 1933 wedle Ograniczyłem się tu do podania cyfr tylko przybliżonych obliczeń stosunek poszczególnych 10 krajów; zestawienie ilości mieszkańców, przy­ środków lokomocji był następujący: padających na jeden pojazd mechaniczny, w państ­ samochody prywatne . 555,000 milj. pasażero-km. wach Europy jest następujące (statystyka również autobusy 19,000 milj. „ z końca 1933 r.): koleje żel. parowe i elektr. 90,000 milj. „ 1. Francja . . 22 mieszk. na 1 poj . mech. Oczywiście w kraju takim, jak Stany Zjedn. 2. Anglja . . 27 ,, » n Am. Półn., gdzie motoryzacja jest bardzo silnie 3. Danja . 29 „ n 99 99 rozwinięta, należy liczyć się z postępem w budow­ 4. Szwajcarja • 41 » » n 99 nictwie drogowem. To też nic dziwnego, że 5. Belgja . . 43 » 99 w roku 1933 Stany Zj. A. P. wydały na cele 6. Szwecja . 44 » » » 99 drogowe kwotę 1,300 miljonów dolarów! Na bu­ 7. Norwegja . 50 7* n 99 dowę nowych dróg w roku 1934 przewidziano 8. Irlandja . 57 n » 99 około 390 miljonów dolarów; należy zaznaczyć, 9. Holandja 58 n 99 „ że plan robót publicznych opiera się tam na 10. Niemcy . 95 99 (obec. 31) możności zatrudnienia jak największej ilości bez­ 11. Włochy . . 119 » n 99 robotnych. Wydatki na robociznę przy budowie

dróg wynoszą w Ameryce około 80°/0 wydatków na drogi; ten moment jest powodem poświęcenia 20. Polska . 1.245 » n (obec. 954) tak znacznych kredytów na cele drogowe. 21. Litwa . . 1.252 „ » 99 W okresie bezrobocia, które dało się ostatnio we 22. Jugosławja • 1.273 » 99 znaki, nawet w dawniej „złotodajnej krainie", za­ 99 23. Rosja . . . 1.578 » trudnienie wielkiej ilości pracowników przy bu­ » 99 dowie dróg wyszło na dobre życiu gospodarcze­ Dzięki tak wielkiej ilości pojazdów mecha­ mu, a przyczyniło się równocześnie do powięk­ nicznych w Stanach Zjednoczonych muszą być szenia sieci drogowej. odpowiednio do wymagań tego ruchu budowane drogi. Stan posiadania w dziedzinie dróg w koń­ Z kwoty 390 miljonów dolarów, prelimino­ cu 1933 roku był następujący: wanych na rok 1934, przeznaczono: 31°/ o na nawierzchnie z betonu cemento­ drogi stanowe 580.000 km wego o długości 5.060 km „ powiatowe i lokalne . 4,310.000 km

13°/0 na mosty i przyczółki (3.729 szt.) razem 4,890.000 km Nr. 9 ŻYCIE TECHNICZNE Str. 257

Z tej ilości drogi o twardej nawierzchni stanowiły : sami, a główną wytyczną był tylko kierunek ; pro­ drogi stanowe 483.000 km jektujący bowiem wychodzili z założenia, że „ powiatowe i lokalne . 998.000 km wszelkie przeszkody można pokonać łatwo i szyb­ razem 1.481.000 km ko środkami technicznemi, jakiemi dziś rozporzą­ W ciągu jednego roku 1933 zaopatrzono dzamy. Zakręty trasy, trafiające się zresztą nieczęsto, w nawierzchnię twardą około 84.000 km dróg ; posiadają łuki o wielkich promieniach, dostosowa­ ilość ta jest większa od całkowitej długości dróg nych do szybkiego ruchu samochodowego: w te­ bitych w Polsce ! renie płaskim R = 2.000 m, w górskim lub miej­ scowościach bardziej zaludnionych R — 1000 m. W Stanach Zjednoczonych A. Pn. budowane Typowy przekrój poprzeczny autostrady przed­ są drogi o różnym rodzaju nawierzchni; drogi stawia rysunek 1. Jako nawierzchnia stosowany jest betonowe są tam budowane przeszło od 10 lat; głównie (w 80°/0 wypadków) beton cementowy. udało się tam przeto doświadczeniami uzyskać Grubość płyty betonowej wynosi 22—30 cm. Auto­ typ drogi, którą mogą samochody jeździć z dużą strady niemieckie, jak to widać z rysunku, posia­ chyżością bez narażania się na wypadki. O roz­ dają dwa pasy jezdni po 7,5 m, przyczem każdy woju dróg betonowych w Stanach Zj. w porów­ pas służy dla ruchu w jednym kierunku. naniu z kilku państwami poinformuje nas tabelka:

Długość dróg betonowych w kilometr. Państwa 750 - - 7 50— 700 1926 r. 1928 r. 1930 i. 1932 r. 1933 r. 0-50 żywopłot r57. szew podl St. Zj. A. P. 97.445 133.770 172.460 205.740 214.130 V piasek Anglja z Iri. 293 876 1.763 3.049 ? — Niemcy 48 220 369 479 565 'yyyff*-.'• """7 Włochy 95 185 235 465 510 — 24 00 - Rys. 7. Typowy przekrój poprzeczny autostrady w Niemczech. Belgja — 186 218 380 506 Francja 101 147 214 367 442 Podjęcie inwestycyj drogowych w Niemczech poprzedziła, jak już wspomniałem, reorganizacja 2. Niemcy. dotychczasowej gospodarki. Ustanowiono więc Wedle urzędowego wykazu w końcu 1933 r. przedewszystkiem „Urząd Generalnego Inspektora było w Niemczech 63.505 km. dróg państwowych, Drogowego", podległego bezpośrednio kanclerzo­ 108.068 powiatowych i 50.000 km gminnych, ra­ wi Rzeszy, oraz powołano do życia „Przedsię­ zem około 220 tysięcy km, oraz 7.000 autostrad biorstwo Państwowych Autostrad". W listopadzie w budowie. Stan dróg państwowych i powiato­ 1933 r. zamianowano „Urząd Generalnego Inspek­ wych pozostawiał wówczas dużo do życzenia; tora Drogowego" naczelną władzą drogownictwa około 35°/0 tych dróg w roku 1933 posiadało sze­ niemieckiego; to skupienie całości gospodarki rokość mniejszą od 4,5 metrów, a więc niedosto­ drogowej było konieczne, gdyż do tej chwili za­ sowaną do nowoczesnego ruchu samochodowego, rząd i kierownictwo spraw drogowych spoczywało a zaledwie 30°/0 dróg miało szerokość ponad 5,5 w Niemczech w ręku 60 tysięcy gmin wiejskich metra. Licząc się z temi niedomaganiami rząd i 3.885 miejskich, 678 powiatów oraz 34 państw niemiecki poczynił. wszeikie kroki, któreby mogły i prowincyj. Pozatem ujednostajniono administra­ poprawić ten stan i spowodować przemiany w go­ cję drogową i ogłoszono przepisy ruchu na dro­ spodarce drogowej państwa. W czerwcu 1933 po­ gach, jednolite dla całego państwa. Dekretem wołano do życia specjalne przedsiębiorstwo pań­ z 26. VI. 1934 podzielono drogi Rzeszy Niemiec­ stwowe dla budowy i eksploatacji autostrad oraz kiej na 3 kategorje: autostrady (Autobahnen), stworzono Urząd Generalnego Inspektora Drogo­ drogi państwowe (Reichsbahnen) i drogi prowin­ wego; Inspektorem mianowano energicznego inż. cjonalne (Landstrassen) I i II rzędu; drogi pań­ Todta. Generalny Inspektorat kieruje budową no­ stwowe, służące ruchowi dalekobieżnemu, posia­ wych dróg i czuwa nad całokształtem gospodarki dają długość około 40.500 km; drogi prowincjo­ drogowej w Niemczech. W niespełna 2 lata od nalne I rzędu o długości 83.000 km są utrzymy­ chwili zainicjowania tych robót, w maju 1935 ro­ wane przez kraje i prowincje, II rzędu — przez ku odbyła się we Frankfurcie n/Menem uroczy­ powiaty i gminy. stość otwarcia pierwszego odcinka autostrady Frankfurt-Darmstadt. Tak więc w ciągu ostatnich dwóch lat na­ stąpił w Niemczech doniosły przewrót w drogow­ Autostrady niemieckie, których długość nictwie; roboty konserwacyjne przy istniejących w ciągu najbliższego czasu ma wynieść około drogach, budowa nowych, a przedewszystkiem 7.000 km, projektowane są w ten sposób, by autostrad, zatrudnia wielkie rzesze bezrobotnych. w miarę możności omijały osiedla oraz przebie­ Należy mieć uznanie dla niemieckiego zmysłu gały przez miejscowości zalesione, a to ze wzglę­ państwowego, dla zdolności do szybkiego, racjo­ dów turystycznych. Skrzyżowania w poziomie nalnego i niezawodnego przezwyciężania trudności; z innemi środkami komunikacyjnemi są wyklu­ ale nietylko uznać to powinniśmy, lecz także czone, zjazdy z autostrad przewidzano co 20—30 weźmy od nich przykład, jak wiele można uczy­ km; z obu stron w odległości dopiero powyżej nić w kierunku wzbudzenia życia gospodarczego, 50 metrów mogą istnieć jakiekolwiek zabudowa­ rozbudowy sieci drogowej, która przyczyni się do nia, nie pozwolono budować bliżej nawet stacyj zwiększenia bezpieczeństwa kraju. benzynowych. Przy trasowaniu autostrad nie li­ Być może, że Niemcy, rozszerzając i ulep­ czono się z warunkami miejscowemi, terenem, la­ szając tak intensywnie swą sieć drogową, nie Str. 258 ŻYCIE TECHNICZNE Nr. 9 myślą bezpośrednio o zaborczem starem „Drang dzenie w tym kierunku szybko postępuje ; w roku nach Osten", lecz nie należy zapominać, że przez 1914 w Niemczech było 84.642 pojazdów mecha­ motoryzację kraju usprawniają oni swą armję, nicznych, w 1924 — 102.808, w r. 1928 — 933.312, przyczyniają się, do zwiększenia dostosowania się w r. 1933 — 1,745.884, obecnie 2,150.000; wzrost do wszelkich możliwości komunikacyjnych. Po jest więc ogromny. (dok. nasf) wojnie światowej Niemcy miały tabor samocho­ dowy i drogi zupełnie zniszczone; jednakże odro­ Brzostowski M. ].

Chemja jako nauka przyrodniczo-techniczna i jej znaczenie

w życiu nowoczesnych narodów). Motto: zwane przemiany lub reakcje chemiczne. Aby zro­ Dobru i Prawdzie. zumieć różnice, jakie istnieją między temi dwiema Dziwne były narodziny chemji. Poprzedzone kategorjami zjawisk, należy przedewszystkiem wy­ długim okresem zamętu, mglistej tajemniczości jaśnić, co to jest budowa wewnętrzna materji i metafizycznej spekulacji, okresem tak zwanej i na czem polega jej zmiana. Każde ciało mater- alchemji, w którym fantazja, zabobony i gusła zwy­ jalne, musi być złożone z takich drobnych ele­ ciężały słabą naonczas zdolność eksperymentowa­ mentów, które już dalej na zwykłej drodze po­ nia — przyszły w chwili kiedy zaczęto cenić w przy­ dzielić się nie dadzą. Elementy te odgrywają rodoznawstwie bezwzględną prawdę naukową. w przybliżeniu tę samą rolę, co cegły w wszela­ Waga analityczna stoi u kolebki najmłodszej gałęzi kiego rodzaju budowlach murowanych. Nowożytna wiedzy przyrodniczej i jak symbol towarzyszy jej chemja pojęcie tych elementów skonkretyzowała przez cały czas rozwoju. Symbol ten mówi sam w postaci atomów i drobin. Atomy stanowią takie za siebie — rzetelność i dokładność jest jego wy­ elementy, które nietylko nie dadzą się podzielić razem. Nie znaczy to jednak bynajmniej, żeby drogą dalszego rozdrobnienia, ale także drogą nauka, która z takim symbolem jest związana nie rozkładu chemicznego, o którym będzie mowa znosiła polotu fantazji. Wprost przeciwnie — roz­ niżej. Drobiny natomiast, niepodzielne drogą me­ wój żadnej może nauki nie był tak bardzo uzależ­ chanicznego rozdrobnienia, dają się rozłożyć drogą niony od bogactwa wyobraźni, polotu i intuicji przemiany rozkładu chemicznego, na elementy twórców, jak właśnie chemja. drobniejsze. Zrozumiałe, że wobec istnienia dwoja­ Tylko, że wszystkie pomysły musiały przejść kiego rodzaju elementów, składających się na bu­ wpierw próbę ogniową doświadczenia i analizy, dowę ciał, wyłoniła się także konieczność podziału zanim uzyskały „prawo obywatelstwa" zanim stały i samych ciał na dwie kategorje. Nowożytna chemja się własnością nauki. W ten sposób najbardziej fanta­ uczyniła zadość temu, zaliczając do pierwszej ka- styczne czasem napozór odkrycia, hipotezy i teorje tegorji ciała zwane pierwiastkami (złożone z ato­ stały się pewnikami i prawami, obowiązującemi mów), do drugiej ciała zwane związkami chemicz- w nauce chemji. Wszystko to sprawia, że chemja nemi (złożone z drobin). Przez atomy i drobiny mimo, iż jako nauka przyrodnicza jest wiedzą dochodzimy wreszcie do pojęcia budowy wew­ ścisłą, jest jednocześnie owiana pewnego rodzaju nętrznej materji, a tern samem do podstaw chemji. nimbem romantyczności i poezji, z geniusza ducha Otóż budowa wewnętrzna materji polega na bu­ ludzkiego początek biorącej. dowie tych zasadniczych elementów, które wyżej W rozwoju chemji tak, jak w rozwoju sztuk omówiono i może być prosta w wypadku, kiedy pięknych i każdej wielkiej wiedzy, geniusz myśli mamy do czynienia z pierwiastkami (złożonemi miał więcej do powiedzenia, niż rzemieślnicza do­ z atomów), lub złożona wtedy, kiedy mamy do kładność, głęboki umysł więcej zdziałał niż spryt czynienia ze związkami chemicznemi (złożonemi i przebiegłość ludzka. z drobin). Na drodze reakcji chemicznej możemy Dzisiaj, kiedy patrzymy na rozwój chemji dojść do zmiany budowy wewnętrznej, to znaczy z perspektywy lat przeszło 150, jakie upłynęły od do zmiany budowy elementów ciał, biorących chwili ustalenia pierwszych zasadniczych praw w reakcji udział. Rozróżniamy trzy zasadnicze chemicznych, możemy się pokusić o określenie typy reakcyj chemicznych, a mianowicie: syntezę, istoty tych zagadnień, które w zakres chemji rozkład i podwójną wymianę. Synteza polega na wchodzą, uwzględniając ich ważność w całokształ­ łączeniu się elementów prostszych, atomów lub cie wiedzy i życia. drobin, na element bardziej złożony, który w każ­ Ogół zjawisk zachodzących w świecie przy­ dym wypadku jest drobiną. Ciała biorące udział rodzonym dzieli przyrodoznawstwo na dwie kate- w reakcji syntetycznej, czy to będą pierwiastki, gorje. Do jednej zalicza zjawiska, które biegną czy związki chemiczne, dają z reguły bardziej zło­ bez zmiany struktury wewnętrznej ciał materjal- żony związek chemiczny. Jako przykład może tu nych, biorących w nich udział. Są to tak zwane służyć np. synteza wody, powstałej przez spa­ reakcje lub przemiany fizyczne. Do drugiej zali­ lenie wodoru z tlenem. Jeśli w reakcji che­ czamy takie zjawiska, których istotą jest właśnie micznej drobina dzieli się na drobniejsze elementy zmiana budowy wewnętrznej materji. Są to tak (drobiny lub atomy), przyczem ze związku che­ micznego otrzymuje się mniej złożone związki,

1) Artykuł poniższy został nagrodzony w konkursie albo pierwiatki, wówczas mamy do czynienia na artykuł popularyzujący chemję. z rozkładem chemicznym. Jako przykład może tu

Inżynierowie Chemicy — wychowankowie Politechniki Lwowskiej zechcą podać swój adres celem wysłania im kwestjonarjuszy Agendy Pośrednictwa Pracy Koła Chemików studen­ tów Politechniki Lwowskiej. Adres: Koło Chemików, Lwów, Politechnika. Nr. 9 ŻYCIE TECHNICZNE Str. 259 służyć np. rozkład węglanów na tlenki metaliczne Jeśli chodzi o badanie zjawisk chemicznych i na dwutlenek węgla. (Dzieje się to między in- w przyrodzie żywej, to napotykają one na wielkie nemi przy prażeniu pospolitego węglanu wapnia — trudności ze zrozumiałych względów. Zagadka życia, wapniaka, lub też rozkład niektórych tlenków me­ która zawsze dla człowieka pozostanie nierozwią­ tali na metal i tlen. zaną, bo jest tajemnicą Boga, uniemożliwia bliższe Te trzy zasadnicze, wyżej omówione, typy podejście do zagadnień z życiem związanych. reakcji rzadko kiedy występują oddzielnie, zwykle I dlatego badania w tej dziedzinie nie poszły tak przemiany chemiczne są bardziej złożone tak, że daleko, jak np. w dziedzinie poznania budowy przeważnie w jednej reakcji ze wszystkiemi typami materji. Mimo to, w najnowszych czasach chemja jednocześnie mamy do czynienia. bardzo wydatnie przyczyniła się do rozwoju nauk Każdej reakcji chemicznej towarzyszą pewne biologicznych. Dzięki niej wyłoniła się gałąź wiedzy, zjawiska fizyczne, a czasem muszą ją poprzedzać. mająca doniosłe dla człowieka znaczenie, gałąź Jeśli chcemy przeprowadzić jakąś reakcię che­ będąca częścią nowoczesnej botaniki, zoologji, miczną w danym układzie ciał, to musimy umoż­ a zwłaszcza medycyny. Jest to tak zwana chemja liwić to przez przeprowadzenie uprzednio pewnej fizjologiczna, nauka zajmująca się wszelkiemi zja­ przemiany fizycznej, czyto np. przez doprowadzenie wiskami chemicznemi, wchodzącemi w zakres pewnej ilości ciepła, czy przez przeprowadzenie fizjologji roślin, zwierząt i człowieka to znaczy danych ciał do roztworu, czy też wywarcie odpo­ w zakres nauki o przejawach życia organizmów wiedniego ciśnienia (w reakcjach gazowych zwła­ roślinnych, zwierzęcych i organizmu ludzkiego. szcza) i t. p.Z drugiej strony w czasie przebiegania Z tego wszystkiego, co wyżej napisano, jasno reakcji chemicznej znowu zmieniają się własności wynika, że znaczenie chemji, a zwłaszcza chemji fizyczne danego układu ciał (np. wydzielanie ciepła nowoczesnej zbratanej z fizyką jest ogromne dla przy spalaniu). wszystkich niemal nauk przyrodniczych. Jedno­ cześnie i sama chemja przenikając wszystkie dzie­ Z tego wynika, że przemiany fizyczne są dziny nauk przyrodniczych ogromnie rozszerzyła w badaniach chemicznych równie ważne jak che­ swoje horyzonty. miczne i że nauka chemji jest ściśle związana z fizyką, drugą podstawową nauką przyrodo­ Jeśli chodzi o znaczenie chemji w życiu, to znawstwa. Nowoczesna chemja tak dalece zespo­ pozatem, co wyżej napisano, poniosła ona ogromne liła się z fizyką, że nie sposób tych dwóch nauk zasługi na polu rozwoju przemysłu. Rola ta była traktować rozłącznie i trudno czasem zrobić ostry i jest tak wielka, że w związku z wielkiem i coraz rozdział między jedną nauką a drugą. Jest spe­ wzrastającem znaczeniem chemji w przemyśle, cjalna gałąź wiedzy chemicznej, tak zwana chemja zrodziła się konieczność zmiany nastawienia tej fizyczna, która ma za zadanie ująć wszystkie zja­ nauki. Z czysto przyrodniczej stała się przyrod- wiska fizyczne, w reakcjach chemicznych wystę­ niczo-techniczną, z czysto teoretycznej teoretyczno- pujące. Gałąź ta składa się głównie z termochemji, praktyczną. zajmującej się zjawiskami cieplnemi i elektochemji, Już od wieków korzystano z przemian che­ zajmującej się zjawiskami elektrycznemi. Stanowi micznych dla wytwarzania produktów przemysło­ ona trwały pomost między dwiema zasadniczemi wych, wystarczy wspomnieć tu tylko hutnictwo, naukami przyrodoznawczemi. To zbratanie chemji ale nie zdawano sobie sprawy z istoty tych prze­ z fizyką umożliwiło w najnowszych czasach po­ mian. To też na drodze uszlachetniania niektórych głębienie przyrodoznawstwa i przyczyniło się do produktów przemysłowych, nieznajomość chemji tego, że zwłaszcza w dziedzinie budowy materji, stanowiła ogromną przeszkodę, którą starano się gdzie dawne nowożytne pojęcia atomów i drobin ominąć więcej lub mniej skutecznie przez rzemieśl­ okazały się niewystarczające, doszliśmy niemal do nicze doświadczenie i rutynę. Z drugiej strony kresu poznania. korzystano z wielkich zapasów rozmaitych surow­ ców i wprost zdatnych do użycia produktów, do­ Równocześnie chemja, podparta fizyką, stała starczanych przez naturę. Zapasy niektórych tych się obecnie nieodzownie potrzebną w każdej nie­ surowców musiałyby ulec prędzej, czy później wy­ mal nauce przyrodniczej. I tak w naukach, obej­ czerpaniu. Rozwój chemji umożliwił otrzymywanie mujących przyrodę nieożywioną, jak mineralogja syntetyczne tych produktów z surowców mniej i geologja, w nowszych czasach wyłoniła się ko­ wartościowych, a znajdujących się w naturze nieczność wydzielenia pewnego działu tych nauk, w ilościach czasem wprost nieograniczonych. Za­ działu zajmującego się specjalnie zjawiskami che- znaczyło się to miedzy innemi w dziedzinie pro­ micznemi, zachodzącemi w zakresie tych nauk. dukcji barwników, olejków pachnących i niektórych Uzyskały one specjalne nazwy jak chemja mine­ soli zwłaszcza t. z. saletr. Ciekawe, że niejedno­ ralogiczna, geochemja i t. p. Nawet astronomja krotnie dobremi surowcami do otrzymywania tych nowoczesna nie może się obywać bez chemji, co produktów okazały się dotychczasowe bezwarto­ zresztą wychodzi z korzyścią i dla tej ostatniej. ściowe odpadki, w różnych gałęziach przemysłu. Jako przykład charakterystyczny może służyć od­ Był pewien okres w rozwoju technologji chemicznej, krycie pierwiastka helu w masie słońca, drogą który śmiało możemy nazwać okresem szukania analizy widmowej, wpierw zanim wykryto ten pier­ i badania odpadków. Klasyczny przykład, na taki wiastek na ziemi. Jeśli chodzi o przyrodę oży­ odpadek wykorzystany w celach przemysłowych, wioną, zjawiskami której zajmuje się ogromna stanowi smoła pogazowa, jeden z podstawowych nauka biologji, to chemja odgrywa tu, coprawda surowców przemysłu chemicznego, otrzymana przy od niedawna, ogromną rolę. Zjawiska chemiczne, produkcji gazu świetlnego z węgla. Wpływ chemji wchodzące w zakres tej nauki ujmuje specjalny w przemyśle nie ograniczył się jednakże tylko do dział tak zwana biochemja. gałęzi przemysłu, wytwarzającego te produkty, Str. 260 ŻYCIE TECHNICZNE Nr. 9 które dawniej wprost z przyrody czerpano. Chemja nowych wynalazków w dziedzinie ulepszania pro­ rozszerzyła możliwości korzystania z bogactw na­ dukcji. Chemja techniczna jest stosunkowo mniej tury, bogactw, których dotychczas ludzkość cał­ od innych działów wiedzy technicznej na tę, swego kowicie nie wyzyskiwała, a tern samem stała się rodzaju, chorobę, narażona. jednym z najważniejszych czynników postępu. Gorzej natomiast przedstawia się rzecz z prze­ Przemysł chemiczny obecnie stanowi bardzo mysłem chemicznym, który z równie wielkiemi, jak ważną gałąź gospodarstwa społecznego, co najle­ i inne działy produkcji, boryka się z trudnościami. piej zobrazujemy, jeśli wskażemy te choćby waż­ Dobrnęliśmy do takiego miejsca w dziejach ludz­ niejsze działy produkcji, które pod miano prze­ kości, w którem posiadając wszelkie środki do mysłu chemicznego podpadają. Należy tu przede- ujarzmiania natury i korzystania z jej bogactw, wszystkiem produkcja nawozów sztucznych, dział nie potrafimy korzyści z tego płynących przelać na bardzo ważny, istnienie którego umożliwiło pod­ szerokie masy ludzkie — a wprost przeciwnie masy niesienie wydajności ziemi do niebywałego poziomu, te coraz bardziej spychane są w przepaść nędzy. dalej przemysł destylacyjny i gazowniczy, z któ­ Jasnem dziś jest, że przyczyna takiego stanu rze­ rych głównie naftowy, ze względu na wielkie zna­ czy przedewszystkiem leży w ustroju społecznym czenie płynnych materjałów opałowych dla mo­ i gospodarczym. I dopóki będzie panował taki torów spalinowych, wysuwa się na czoło, następnie ustrój, w którym wynalazca-technik będzie prze­ przemysł barwnikarski, część przemysłu tekstyl­ dzielony od szerokich mas, grupą spekulantów nego (zajmująca się produkcją jedwabiu sztucz­ międzynarodowych, dla siebie przedewszystkiem nego), przemysł rolniczo-przetwórczy i fermenta­ z wynalazków pragnących wyciągnąć korzyści, cyjny (cukrownictwo i gorzelnictwo), wreszcie dopóty nauki techniczne nie staną się prawdziwą przemysł chemiczno-farmaceutyczny zajmujący się dźwignią postępu. wytwarzaniem środków lekarskich i odczynników Smutne jest także to, że wbrew pięknem chemicznych i nakoniec bardzo ważny, ze względu tradycjom, część uczonych dała się, czasem może na obronę państwa, przemysł materjałów wybu­ bezwiednie, pociągnąć w wir spekulacji i niezdro­ chowych. Pozatem ogromna część przemysłu nie- wych ambicyj, odrzucając obowiązujące zawsze zaliczona bezpośrednio do działu chemicznego, w nauce, pewne normy etyczne. Niestety wypadki nie może się obejść bez współpracy inżynierów- takie zdarzały się także wśród uczonych chemi­ technologów chemików. Tu należy przedewszyst- ków. Bolesnym zwłaszcza jest fakt, który miał kiem przemysł hutniczy i tekstylny. miejsce w czasie wielkiej wojny, kiedy uczony Dziś każdy nowoczesny i postępowy naród chemik naocznie oglądał pobojowisko usiane tru­ może i powinien rozporządzać wielkim przemysłem pami żołnierzy, otrutych gazami bojowemi, stoso- chemicznym o wielkiem znaczeniu dla gospodarstwa wanemi według jego wskazówek'). Wynika z tego, i dobrobytu narodowego. Należy sobie zdać sprawę że część uczonych (zresztą nieliczna) nie zna, czy z wielkiej roli, jaką przemysł chemiczny odegrał nie chce znać zasad miłości bliźniego i sprawied­ już w życiu niektórych narodów i w jak znacznym liwości społecznej. Z drugiej strony świat uczonych stopniu przyczynił się do potężnego ich rozwoju. techników w większej swej masie niezarażonej Najlepszym przykładem, czem dla narodu i państwa jeszcze trądem materjalizmu, odsunięty od szerszego jest przemysł chemiczny, jest przykład Niemiec, ogółu, nie ma wpływu na bieg życia mimo, że które w wielkiej mierze swój rozwój gospodarczy stanowisko jego tego wymaga. Stąd wynika to przemysłowi chemicznemu zawdzięczały, który wielkie nieporozumienie, które nazywa się pospo­ z koleji na rozwoju chemji jako nauki przyrod- licie kryzysem, nieporozumienie mające w dzisiej­ niczo-technicznej swoją świetność opierał. szym amoralnym materjaliźmie ugruntowanie. Grzę­ Od lat kilku, kiedy nowoczesne społeczeństwa źniemy coraz bardziej w jego bagno, a tymczasem przeżywają ostry kryzys gospodarczy, będący rze­ świat czeka... — czeka na nadejście tej wielkiej komo w związku ze zbyt szybkim rozwojem nauk chwili, kiedy wiedza zasadami moralności chrze­ technicznych, a tern samem i produkcji przemy­ ścijańskiej uzbrojona, zarówno Dobru jak i Prawdzie słowej, obserwujemy pewne poruszenie w sferach służyć zacznie. nietylko ekonomicznych ale i naukowo-technicz­ Józef Krasuski. nych — poruszenie, całkiem uzasadnione, a wy­ rażające się w pewnym lęku przed tworzeniem ) Autor ma na myśli Prof. Habera żyda z pochodzenia.

Zastosowanie materiału drzewnego w konstrukcjach

pomocniczych.

W konstrukcjach pomocniczych t. j. ruszto­ Materjał drzewny stosowano w takich przy­ waniach służących bądź to przy budowlach ka­ padkach już niezmiernie dawno, jeżeli weźmiemy miennych, betonowych lub żelbetowych, bądź też pod uwagę zwyczajne rusztowania drewniane uży­ przy montażach konstrukcyj żelaznych, technicy wane przy budowie domów mieszkalnych. W mia­ najchętniej używają budulca drewnianego. Tłuma­ rę postępu techniki, rusztowania nieskomplikowane czy się to tern, że drzewo jest materjałem, którego zamieniły się w niemałe i niejako już samoistne zalety występują najwydatniej w tego rodzaju konstrukcje, które trzeba było jako takie osobno konstrukcjach. obliczać i konstruować. Nr. 9 ŻYCIE TECHNICZNE Str. 261

Najważniejszą z zalet drzewa, odgrywającą Całkowite rusztowania wraz z dwoma żura­ dziś największą rolę, to jego niska cena w sto­ wiami widać dokładnie na załączonym rysunku sunku do innych materjałów, używanych w kon­ (rys. /). Samo rusztowanie nie przedstawia nic strukcjach pomocniczych. Dodajmy do tego jeszcze szczególnie ciekawego, ponieważ tego rodzaju rusz­ tę ważną zaletę, że drzewo zwykle jest na miejscu towań używa się zwykle przy montażach mostów w przeciwieństwie do żelaza, montaż więc odbywa żelaznych i były one już niejednokrotnie opisy­ się całkowicie na miejscu budowy, przez co od­ wane. Na specjalną uwagę zasługują oba żurawie pada znaczny koszt transportu. Uzupełniają te widoczne na rusztowaniu ogólnem.

Rys. 1. zalety łatwość montażu i niewielka obróbka, Mniejszy żuraw znajduje się na ogólnem zdję­ jakoteż krótki przeciąg czasu, w którym można ciu na środku mostu. Służy on do montażu pasów daną konstrukcję pomocniczą drewnianą złożyć dolnych oraz jezdni. Posiada zasadniczo cztery a następnie rozebrać. Występuje tu jeszcze jedna ramiona, każde złożone z dwóch części (rys. 2). ważna zaleta tego materjału, a mianowicie możność A więc w kierunku prostopadłym do osi mostu kilkakrotnego użycia go przy innych konstrukcjach obustronny szeroki wyciąg, dozwalający na zawie­ pomocniczych. W niejednym wypadku konstrukcje szenie po dwa wielokrążki na każdej stronie, takie tworzą same dla siebie interesujące budowle, umożliwiający uchwycenie belki w dwóch punktach. o czem przekonamy się na przykładach poda­ W kierunku osi mostu żuraw posiada również nych poniżej. Tych przykładów można przytoczyć obustronny wyciąg, zaopatrzony w wielokrążki dla moc, niektóre z nich ciekawe są ze względu na montażu poprzecznie i podłużnie. Ze względu na samą ich konstrukcję, inne na warunki w jakich niewielką wysokość podnoszenia, zastosowano tu­ się praca odbywała. taj wielokrążki z ręcznym napędem. Udźwig każ-

Rys. 2.

O ile chodzi o pierwsze, pod względem kon­ dego ramienia — 5 ton. Wysokość żurawia ~ 7 strukcyjnym ciekawe przykłady, to mogą służyć metrów, szerokości ramion — 12 m. Przesuwalny rusztowania i dźwigi użyte przy budowie mostu jest w kierunku podłużnym, przy użyciu siły ludzkiej. im. Marszałka Piłsudskiego na Wiśle pod Krako- Znacznie ciekawiej przedstawia się wyższy kowem, zmontowanego w 1930 roku. żuraw (rys. 3), wyglądający zresztą imponująco. Str. 262 ŻYCIE TECHNICZNE Nr. 9

Jest to żuraw dwuramienny, przesuwalny również Tutaj jednak zaszedł taki wypadek, że konstrukcja w kierunku podłużnym do mostu, za pomocą siły drewniana, w miejscu przejazdu statków, musiała ludzkiej. Wysokość jego wynosi ~ 15 m, rozstęp ustąpić konstrukcji żelaznej kratowej, ze względu na niemożność ustawienia w tern miejscu slupów, koniecznych dla rusztowania drewnianego spo- wodu znacznej rozpiętości (rys. 6). Jakkolwiek rusztowania żelazne nie należą do tematu niniejszego artykułu, to jednak warto zwrócić uwagę na sposób nasunięcia konstrucji żelaznej (rys. 7) i połączenie go z konstrukcją drewnianą. Jak z tego przykładu widać, czasem musi się zastosować kombinację drewnianego ru­ sztowania z żelaznym. Ciekawym przykładem, ze względu na wa­ runki pracy oraz zadanie jakie miała spełnić dana konstrukcja pomocnicza, jest rusztowanie zastoso­ wane przy demontażu hali peronowej na dworcu osobowym w Krakowie. Ze względu na bardzo silny ruch praca jest ogromnie utrudniona. Ruszto­ wanie musiało spełnić moc warunków. A więc nie mogło być przeszkodą w ruchu pociągów, jakoteż dla służby ruchu. Powinno być jaknajmniejszą przeszkodą dla publiczności odjeżdżającej i przy­ jeżdżającej. Musiało być szczelne, aby dawało maximum bezpieczeństwa, przez niedopuszczenie do upadku na peron lub tory kawałków demonto­ wanych więzarów żelaznych lub narzędzi. Musiało pozatem zajmować jak najmniej miejsca i z tego też powodu, celem rozebrania następnych więza­ rów, trzeba było rusztowanie to zrobić przesu- walnem. Rys. 8 i 9 pokazuje wystarczająco budowę rusztowania, potrzebne są tylko niektóre wyja­ śnienia. Ze względu na bardzo małą wysokość konstrukcyjną rusztowania, musiano i w tym wypadku użyć dźwigarów żelaznych, które były

Rys. 3. ramion tyle, ile przy poprzednim — 12 m. Udźwig jednego ramienia — 5 ton. Służy do montażu pasów górnych oraz slupów. Oba ramiona pra­ cując równocześnie pozwalają na równoczesny montaż obu pasów górnych. Żuraw ten jest już więcej zmechanizowany, ze względu na znaczną wysokość podnoszenia. Zastosowano tu dwie windy elektryczne, pracujące niezależnie od siebie na każdą stronę żurawia. Pomimo znacznej swej wysokości i udźwigu, przestrzennie zajmuje ten żuraw niewiele miejsca i całkiem dobrze zastępuje konstrukcję żelazną. Zrobiony jest z drzewa okrą­ głego i półokrągłego, łączonego śrubami żelaznemi. Rys. 4 przedstawia kozioł, na którym umie­ szczona jest maszyna służąca do wyciągania pali Larsenowskich. Wysokość jego wynosi ~ 11 ni. Pomimo znacznych wstrząsów, spowodowanych uderzeniami tego urządzenia, konstrukcja kozła spełniła w zupełności swoje zadanie. Następny przykład, to kozły, użyte przy montażu konstrukcji żelaznej do przeładunku, węgla w Elektrowni Łódzkiej. Są one wysokości ~ 20 m a udźwig każdego z nich do 10 ton. Jak widzimy {rys. 5) wysokość i obciążenie ich są znaczne a mimo to konstrukcja wygląda lekko. Inny przykład konstrukcji pomocniczej przed­ stawia drewniane rusztowanie, przy budowie mostu dla linji średnicowej, na Wiśle pod Warszawą. Rys. 4. Nr. 9 ŻYCIE TECHNICZNE Str. 263 w sposób normalny i prosty obliczane. Stojaki natomiast są drewniane. Dwa z nich, umieszczone po obu stronach peronu tuż przy torach, są prze-

Rys. 5. suwalne w ten sposób, że pod niemi znajdują się wałki drewniane, na których posuwa się cała konstrukcja. Na rys. 8 widać całą konstrukcję rusztowania, zaś na rys. 9 stojak boczny na wat­ kach drewnianych.

Rys. 6. Gdy rusztowanie jest obciążone działają również stojaki pośrednie, umieszczone między torami, a skonstruowane w ten sposób, że pod niemi znajdują się nowe podkładki, usuwane w chwili, gdy rusztowanie ma być przesunięte Rys 9. Str. 264 ŻYCIE TECHNICZNE Nr. 9

(rusztowanie wtenczas jest nieobciążone). Stojaki ze wzgędu na zachowanie pola widzenia dla te przymocowane do rusztowania przesuwają się służby ruchu. wraz z niem. Po bokach pod murami znajdują się Te i tern podobne przykłady służyć mogą stojaki przenośne, a rusztowanie w tych miejscach jako dowód użyteczności materjału drzewnego przy w chwili przesuwania działa jako wspornik (wtedy konstrukcjach pomocniczych. Najlepszym jednak również nie obciążony). Na rusztowaniu znajdują dowodem jest fakt, że firma, budująca konstrukcje się maszty z wyciągami ręcznemi, celem przytrzy­ żelazne na wielką skalę, jaką jest Firma L. Ziele­ mania więzara w chwili przecięcia go, a następnie niewski i Fitzner-Gamper, S. A. w Krakowie, uży­ złożenia na podest rusztowania, gdzie zostaje cał­ wa, jako konstrukcji pomocniczych, konstrukcji kowicie rozebrany. Oba maszty wyciągowe zostały drewnianych. Wszystkie te przykłady zostały za­ przymocowane do stojaków spoczywających na projektowane i zastosowane przez inżynierów wałkach. tejże właśnie firmy. Najtrudniejszą rzeczą było zapewnienie bez­ Nietylko jednak przy konstrukcjach] pomo­ pieczeństwa podczas demontażu. W tym celu ułożono cniczych materjał drzewny okazuje się tak uży­ szczelny podest z desek oraz barjery, aby żaden z od­ teczny. Nadaje się on w bardzo wielu wypadkach padków żelaznych, spadając nie zranił przechod­ też przy konstrukcjach samojstnych, o czem już niów. Jeżeli zważymy, że pomiędzy kominem paro­ pisałem w zeszłym numerze „Życia Technicznego". wozu a dolną częścią skrajnych więzarów jest Niesłusznie więc czasami materjał drzewny zaledwie 30 cm wolnej przestrzeni, a przy środko­ jest lekceważony, gdyż jest to materjał bardzo wych 50 cm, to widzimy, że miejsca na konstrukcję cenny, oddający technice współczesnej niezmiernie podestu zostało bardzo niewiele. Przytem wszyst- wielkie usługi. kiem nie można było rusztowania komplikować, Inż. Tadeusz Młodnicki

Zjawisko naskćrkowości prądów szybkozmiennych. („Skin effect").

§ 1. Z określenia wartości skutecznej natę­ czątkowo tylko w warstwach zewnętrznych prze­ żenia oraz mocy prądu zmiennego wynika, że wodnika i dopiero później przenikają do wnętrza. jeżeli podzielimy moc prądu zmiennego (zużytą Warstwa zewnętrzna przewodnika jak gdyby na ciepło Joule'a), przez kwadrat owego natężenia wchłania w siebie zakłócenia elektryczne, istniejące skutecznego prądu, otrzymamy opór elektryczny w ośrodku dielektrycznym, tak, że sposób przeni­ obwodu. W ten sposób obliczony opór będziemy kania prądu do wnętrza przewodnika zupełnie nazywali oporem czynnym Rcz przypomina przenikanie ciepła w jądro bryły ogrze­ wanej z zewnątrz. Jak przy pomocy równań Fou­ R - P riera') można wyznaczyć prędkość przenikania " •. Psk ...... (1) ciepła do wnętrza bryły, której powierzchnia zew­ w odróżnieniu od oporu omowego R, obliczonego nętrzna utrzymuje się w danej temperaturze stałej na podstawie wzoru: R = o—. lub zmiennej (np. w zagadnieniach, dotyczących <7 przenikania w głąb ziemi ciepła słonecznego, zmie­ Dla prądu stałego Rcz =~ R. niającego się perjodycznie stosownie do odmian Gdy mamy do czynienia z prądem zmiennym dnia i pór roku), podobnie i równania Maxwella o dużej częstotliwości /, otrzymamy na Rcz war­ pozwalają nam czynić wnioski o przenikaniu za­ tości znacznie większe niż dla prądu stałego, co kłóceń elektrzycznych w głąb przewodników, jeżeli wynika stąd, że prąd zmienny, a zwłaszcza szybko- przyczyny, wywołujące je, działają na zewnętrznej zmienny, nie płynie przez cały przekrój przewod­ powierzchni przewodnika. nika, lecz skupia się głównie na jego powierzchni. W takich warunkach pracować będzie nie cały Rozważając powstawanie prądu stałego, do­ przekrój przewodnika, lecz tylko warstwy prze­ chodzimy do wniosku, że po pewnym bardzo krót­ wodu położone tuż przy powierzchni, czyli niejako kim okresie czasu cały przekrój przewodnika będzie „skóra" przewodnika, a wogóle im częstsze są zajęty przez prąd. Lecz gdy wytwarzający się prąd zmiany kierunku prądu, tern więcej pracują tylko jest zmienny, to znaczy zewnętrzna warstwa prze­ warstwy zewnętrzne i przez to cały opór przewod­ wodnika podlega zakłóceniom, stale zmieniającym swój znak, to przy pewnej dość częstej zmianie znaku nika odpowiednio wzrasta, gdyż jądro wewnętrzne prąd nie zdąży ustalić się w całym przekroju prze­ pozostaje prawie zupełnie bierne i niewyzyskane. Zja­ wodnika wtedy, gdy już zacznie przenikać nowy wisko to znane jest pod mianem „s k i n - e f f e c t" prąd o innym kierunku niż poprzedni. Rezultat czyli zjawiska naskórkowości. Zjawisko to wystę­ tego będzie taki, że w pewnej głębokości x pod puje tem wyraźniej, im większa jest częstotliwość powierzchnią, stan elektryczny przewodnika będzie prądu. zmieniał się z biegiem czasu i że naodwrót Na podstawie równań różniczkowych teorji w pewnej określonej chwili stan ten będzie różny Maxwella, których tu przytaczać nie będziemy, na różnych głębokościach w przewodniku. dochodzimy do wniosku, że jeżeli między dwoma punktami znajduje się pewna różnica potencjałów, wywołująca prąd w przewodniku, łączącym te punkty, to zakłócenia elektryczne powstają po- ) Theorie de la chaleur. Nr. 9 ŻYCIE TECHNICZNE Str. 265

Załóżmy, że na powierzchni przewodnika głębokości 10 milimetrów przedstawiają dla prądu (t. zn. w głębokości x — o) natężenie prądu zmienia zmiennego wspomnianej częstotliwości opór prawie się sinusoidalnie: 5 razy większy od normalnego oporu warstw na

I = Imax Sin (U t, powierzchni przewodnika. Zapytajmy teraz, jak 2ic głęboko leżą warstwy, w których największa gę­ przyczem u> = 2r.f = —~, gdzie T jest okresem stość prądu o 100 okresach będzie się równała 1/1000 prądu zmiennego. największej gęstości na powierzchni ? Wyznaczymy to w zależności: Pytanie: Według jakich praw zmieniać się będzie natężenie tego prądu, a raczej gęstość « Jo 2x = 1000 prądu, w różnych głębokościach x pod powierzchnią Jo e przewodnika ? 1 Otóż rozwiązanie równań różniczkowych ~j x = log,, 6,9078 Maxwella dla powyższego przykładu daje nastę­ 1000 — pujący wynik : zatem x = 6,9078: -y = 4,4 cm

2k jest szukaną głębokością. t .(2) h r= Jo > 2k Na jeszcze większych głębokościach ampli­ tuda gęstości prądu maleje do tego stopnia, że Otrzymane równanie (2) wyraża gęstość prądu warstwy tam leżące nie biorą praktycznie udziału wewnątrz przewodnika w zależności od głębo­ w przebiegu prądu i faktycznie tylko wierzchnie kości x oraz od czasu t. Oznaczają tu: warstwy (skin-effect) współdziałają w przesyłaniu jx gęstość prądu w głębokości x pod po­ zakłóceń elektrycznych. wierzchnią przewodnika. J„ amplituda gęstości prądu na powierzchni

przewodnika, czyli /„ = ^max . 9 x głębokość pod powierzchnią przewodnika, w = 2*f, k = -, gdzie p = oporem właściwym kos­ flt(i tki centymetrowej przewodnika w jednostkach elektromagnetycznych c. g. s. u. = przenikliwość magnet. materjału prze­ wodnika. q = przekrój poprzeczny przewodnika w cm2. Zastosujmy to do kilku szczególnych przy­ padków. Przypuśćmy, że chcemy wyznaczyć prze­ nikanie prądu zmiennego o 100 okresach na se­ kundę w głąb przewodnika miedzianego. A więc: „, = 2it/= 2^ . 100. Mamy dla miedzi u, = 1, p = 1600 (t. j. opór cen­ tymetra sześciennego miedzi wynosi 1600 jednostek elektromagnetycznych c. g. s. oporu; chcąc ów Rys. 1. opór wyrazić w omach, należy liczbę 1600 po- dzielić przez 109). Wówczas: P 1600 400 Rys. 1 przedstawia maks. wartość gęstości k = 4K prądu w zależności od głębokości x czyli wykres funkcji: Joz=f(x) dla prądu zmiennego o 100 okresach na sekundę. ' 2k 2 A zatem, gdy na powierzchni przewodnika naj­ Rzędne podają wartości amplitudy gęstości prądu w °/0, w zależności od głębokości x wew­ większa gęstość prądu (amplituda) wynosi J0, to w głębi przewodnika największe gęstości wynoszą: nątrz przewodnika miedzianego, oraz żelaznego. Wpływ przenikliwości magnetycznej V- bardzo silnie osłabia przenikanie prądów do wnętrza w głębokości 1 cm: Jae =0,208Ja przewodnika, a więc powiększa zjawisko naskór- kowości. Zastosujmy rozważony wyżej przypadek _I 2cm: y„e = 0,043Ja do żelaza, kładąc

3K V- = 1000, p = 10000; — 2 wówczas k • cm: Jo = 0,008 J0 4* — =~20 Więc już w głębokości 10 milimetrów prąd 2k zmienny o 100 okresach na sekundę dosięga za­ więc na głębokości jednego milimetra amplituda ledwie mniej więcej 1/5 największej swej wartości gęstości prądu stanowić będzie zaledwie 0,13 na powierzchni. Innemi słowy warstwy leżące na amplitudy prądu na powierzchni. Str. 266 ŻYCIE TECHNICZNE Nr. 9

W jakich głębokościach gęstość prąciu spad- W ten sposób obliczone są wartości funkcji 1 1 1 . • tej dla /= 0,5 . 105, /= 2,5 . 105, /= 5 . 105, oraz NLE DO 1Q » 1QQ . 1QQQ części gęstości prądu na / = 10° i przedstawione wykreślnie na rys. 2. powierzchni, obliczymy podobnie jak poprzednio:

10 — 20 x = log „ ~ = — 2,3026 10 stąd x = 0,1151 cm. — 20 x 1 6) e 100 '

20x 4,60" x = 0,230 cm- — 20 x 1 e 1000 1

— 20 x= log n — 6,9078 1000 x = 0,3453 cm. 0 0.04 008 0.12 Q16 020 0,24 Q28 0.32 0,36 040 0+4 mm. A zatem w głębokościach x = 1,151 milimetra, x = 2,30 milim., * = 3.453 milim. przewodnika Rys. 2.

żelaznego wynoszą amplitudy gęstości prądu 0,1J0, Powracając do wzoru (2) zauważymy, że 0,0/Jo, 0,001 Jo (rys. 7). gęstość prądu zmiennego osiąga w głębokości x Z równania (2) widać, że im większe jest w = 2ir/, tern silniej występuje zjawisko naskórko- — x]/ jjj wości. Dla przewodnika miedzianego przy miljonie przewodnika maksimum t. j. równa się J„ e \ 2k okresów na sekundę, czyli przy w = 2K . 70° jest zawsze, gdy sin (m t — x |A^") — 1 czyli gdy: = 50* 2k uit — x |/~ = ~2 hib kiedy i największe gęstości prądów w głębokościach x będą . — 50*x x K f i J o e Warstwy, w których największa gęstość prądu / = + ~2^ = ~4+x\T^ przyczem

przy tej częstotliwości będzie się równała np. |QQQ j, c p . największej gęstości przy powierzchni, wyznacza Na powierzchni przewodnika czyli w głębo­ się, jak w poprzednich przykładach z zależności: kości x = o osiąga prąd sinusoidalny swą maksy-

50*x = 1 malną wartość po czasie r = -j-, jak być powinno 1000' stąd x = 0,45 mm. istotnie. Inż. Łukasz Dorosz

Walka o monizm.

(Rzecz z filozofji nauki, techniki i sztuki).

Dokończenie. Na zakończenie monizmu w nauce powiedz­ głupszych twierdzeń — jakże często spotykanych my coś o błędnym, „fałszywym" moniźmie. Po­ wśród t. zw. „inteligencji" — nad takie: „Niema wiedzieliśmy wyżej, że dobrze postawiony monizm reguł bez wyjątków" i o zgrozo! „wyjątki... po­ zgadzać się winien z współczesnym mu substra- twierdzają — regułę"J). Na zakończenie jeszcze tem eksperymentalnym. Ale mówmy raczej przy­ coś. Niesłusznem z punktu widzenia monizmu jest kładem. Przed kilkunastu laty Hórbiger postawił również twierdzenie, że „nic nowego pod słońcem" bardzo piękną teorję powstawania światów t. zw- i że „historja się powtarza". Trzeba być chyba kosmogonję glacjalną. Wyprowadził poprostu cały upartym pesymistą, by twierdzić, że „wszystko wszechświat z wody, z lodu. Wszystko byłoby ') By uniknąć nieporozumień, dodam, że zdarzają się piękne, gdyby nie był „zapomniał", że... woda dosłownie „reguły z wyjątkami"... w językach wszelkich (za paruje w każdej temperaturze. No, ale cóż mógł wyjątkiem sztucznych i bardzo prymitywnych), ale też nie wymyślić lepszego werkmistrz Hórbiger ? Gorzej podpisałbym się pod zdanie, że gramatyka wypływa z prze­ jest, gdy „wpadunek" zdarzy się poważnemu uczo­ słanek racjonalistycznych, ani też, że jest ona czemś nauko- wem w sensie monistycznym, bo uważam, że „Ordnungswis- nemu. Rozważmy jeszcze inne przykłady błędnego senschaft" czy recepta mnemotechniczna, to jeszcze nie mo- monizmu. Zróbmy małą wycieczkę w życie. Niema nistyczna nauka. Nr. 9 ŻYCIE TECHNICZNE Str. 267 już było", że „inne kultury przewyższały naszą" styczny w swym prymitywizmie Gauguin, czy lub, by chcieć, by monizm zgodził się na perjo- całkiem nierealistyczny Picasso, czy „futurystycz­ <łyzm w historji i t. p. Dyktatury nauki np. jesz­ ny" Prampolini — okaże przyszłość. Co jest cze nie było, ale dopiero się na nią zanosi. zawsze możliwe to to, że ten lub ów artysta ma­ jaczy, ale nie jest rzeczą prawdopodobną, by po­ Do niedawna, bo jeszcze kilka lat temu, ce­ stęp w sztuce w imię naukowego monizmu był lem nauki było dążenie do prawdy. Przyszedł „majaczeniem". Ten lub ów artysta mógł się z ta­ czas, kiedy nauka spytała się: cóż to jest prawda? kiego lub innego powodu dusić w Europie i wy­ Czy zgodność z rzeczywistością? Ależ cóż to jeżdżać po „zastrzyk abstrakcyjny" aż na Tahiti jest rzeczywistość? Gdyby nauka miała być tylko tylko po to, by się... mylić lub nie mylić, nie stwierdzaniem zgodności z rzeczywistością, to by­ można jednak z tego powodu zaprzeczać moni- łaby ona mało interesująca a nawet nudna. Czysta zmowi w sztuce. („Surrealiści" nie dowiedli nigdy nauka jest nadewszystko twórczością i to... arty­ aż nazbyt dobrze, że są w malignie, ale za to styczną! Celem nauki nie jest dążenie do prawdy, publiczność czy „publika"3) nieraz dowiodła, że ale... wzruszenie estetyczne. I tu nauka i sztuka nie ma wielkiego pojęcia o sztuce, oraz t. zw. podają sobie ręce, bo zdaje się nie ulegać wątpli­ krytycy często dowodzili, że brak im wiadomości wości, że uczony, zagłębiający się w jakiś pro­ z teorji poznania). blem naukowy, doznaje takich samych wrażeń Żyjemy dopiero w prologu dyktatury nauki i wzruszeń estetycznych, jakich się doznaje przy nic więc dziwnego, że tu i ówdzie zauważamy oglądaniu np. realistycznego RembrandPa lub wielkie dysproporcje między różnemi zjawiskami. zgoła ...abstrakcyjnego Prampolini'ego. Więc znów Czyż nie jest rzeczą dziwną, że w faszystowskiej nowy monizm! Twierdzę, że każdy uczony, sta­ Italji o mało monistycznym ustroju społecznym wiający jakieś naukowe teorje, jest artystą, bo kultywuje się tak bardzo monistyczny futuryzm postawienie teorji wymaga nie tylko wiadomości w sztuce, lub, że w Rosji Sowieckiej sprawa ma fachowych, ale i fantazji, artyzmu no ! i talentu. się odwrotnie: z jednej strony wielki monizm Przykłady? Poincare, Mach, Planck, Einstein, społeczny, z drugiej miejscami (podkreślam: miej­ Russell, Bohr, Sommerfeld i inni oraz cała ple­ scami!) aż przesadne „drobnomieszczaństwo" jada uczonych „minorum gentium". (w sowieckiem znaczeniu tego słowa) artystyczne. Jeśli wierzyć różnym zdegustowanym wro­ (Wszelkie takie dysproporcje uważać należy tylko gom abstrakcji, należałoby przyjąć, że rozwój za objawy przejściowe, które wreszcie kiedyś nauki przedstawia się w czasie jako krzywa, ustąpią miejsca konsekwentnie stosowanemu na­ idąca stale w górę, gdy krzywa sztuki miałaby ukowemu monizmowi). wykazywać stały dekadentyzm2). Ta rozbieżność Zapytajmy się teraz w jakim stosunku po­ wydaje mi się wielce nieprawdopodobną. Daleko zostają do siebie treść i forma w sztuce abstrak­ prawdopodobniej jest przyjąć, że metoda naukowa cyjnej lub lepiej powiedziawszy w sztuce wo- wciska się nawet w sztukę więc, że „izmy" g ó 1 e 4). Na wstępie należy stwierdzić, że przejście abstrakcyjne stanowią postęp, bo stanowią dalsze między treścią i formą jest płynne ')• Nie oznacza ogniwo w łańcuchu monistycznego poglądu na to jednak, by postulat czystej formy nie miał świat. Kto w to powątpiewa, niech wytłumaczy sensu. Tylko nie trzeba być naiwnym i zatracić następujące całkiem nieprzypadkowe fakty. Sztuka zaraz „sens" i np. chcieć postulat czystej formy abstrakcyjna urodziła się dopiero w 20-tym wieku zasocjować zaraz z wystawą obrazów, złożoną (mniejwięcej), w wieku rozkwitu nauk ścisłych. z... pustych płaszczyzn (każda najmniejsza kreska Drugie pytanie: dlaczego te abstrakcje „izmy" lub plamka jest bowiem... treścią!) lub z książką, powstają przeważnie w Paryżu, tym kosmopoli­ składającą się ...niezadrukowanych kartek (znowu tycznym hotelu świata ? Czy to przypadek ? by nie wpaść w grzech treści!) Przejście między I trzecie pytanie: dlaczego np. w nowej muzyce formą i treścią jest zaiste tak płynne, jak grząski powstają dzieła o takich... naukowych tytułach jest formalizm doprowadzany do absurdu6). jak: „Kwadratura Koła", „Niewymierność liczby pi" lub „Perpetuum mobile" ? Czy nadto nie jest zastanawiającą ta wielka mnogość owych „izmów"? 3) Miarą tego jak publiczność umie patrzeć na sztukę Czy to nie mówi o tern, że poszukuje się czegoś są fakty takie, że przezacne głowy magistrackie naszych miast nie potrafią się zdobyć na nazwanie ulicy czy placu gwałtownie, może czasami — naoślep i bez systemu? nazwiskiem jakiegoś nowoczesnego malarza. Tak jakby sztuka polska skończyła się na Matejce i Siemiradzkim! — W Paryżu By uniknąć nieporozumień, podkreślam, że np. zdobyto się dawno na ulice Corot'ów, Cesanne'ów czy istotnem jest tylko to, że sztuka zaczyna wcho­ Gauguin'ów. dzić na nowe tory, popychane naukową metodą. l) Jeżeli chodzi o treść, to nie stanowi ona o sztuce. Nie twierdzę, że „bezwyznaniowe" (?) „izmy", Symfonję kolorów można wyśpiewać na parze... starych bu­ które oglądamy w 20-tym wieku, są już całkiem tów — jak to pokazał van Gogh — niekoniecznie na jakiejś batalji historycznej. Nawet w portrecie — za wyjątkiem skrystalizowane, chcę tylko podkreślić, że nie są portretów Nowobogackich — treść nie gra pierwszych „majaczeniami". O ile mylili się np. jeszcze reali- skrzypiec! 5) Tę... „Amerykę" odkrył przedemną Autor arty­ -) W nauce polskiej mamy dużo wyznawców kułu „O sens". takiego czarnego pesymizmu. — Przed kilku laty mie­ 6) Jeżeli chodzi o samą formę, to należy zaznaczyć, liśmy w Polsce bardzo jaskrawy przykład rozpaczliwego aż że przenoszenie trójwymiarowej rzeczywistości na dwuwy­ do śmieszności „rzucania się" na wszelką „francuską... za­ miarową płaszczyznę jest abstrakcją. Więc każdy malarz razę" (sic!)— „parisis" (sic!). Był nim rzeźbiarz Szukalski, i każdy fotograf „popełnia,, abstrakcje, a który się do tego który podniebną wprost wrzawą napełnił przybytki sztuki nie chce przyznać, znajduje się w śmiesznej sytuacji pana polskiej. — Dziś siedzi ten niedoszły „zbawiciel" sztuki pol­ Jourdain z komedji francuskiej, który nie wie, że jego co­ skiej — w Ameryce i zbiera poklask (no! i dolary) u ame­ dzienny sposób wyrażania się nazywa się „proza". Och rykańskich „nowo-bogackich". biedny Panie Jourdain! Str. 268 ŻYCIE TECHNICZNE Nr. 9

Zastanówmy się teraz np. nad pytaniem czy trzeba powiedzieć, że właśnie owe pustki na fa­ architektura grecka czy nowoczesna jest pięk­ sadach domów (czy meblach) stanowią piękno. niejsza. Bez postawienia kryterjum piękna pyta­ Architekci wrośli już tak mocno w to nowe piękno, nie powyższe nie ma sensu. A że, stosując me­ że zapewne ich ciarki przechodzą na myśl o za­ todę naukową, należy monizm uznać za kryterjum pełnianiu „pustek" np. ...secesyjnemi „glistami" piękna, otrzymujemy wniosek, że jednak nowo­ lub innemi wykrętasami. czesna architektura jest piękniejsza od greckiej. No to pięknie — powie ktoś — jeśli docze­ Voila! By uniknąć nieporozumień, zaznaczam, że kamy się dyktatury nauki, to kiedyś doczekamy poprzednio postawionego pytania nie należy mie­ się tego, że wystawy sztuki, takie jak je obecnie szać z kwestją „co się komu podoba". To ostatnie mamy, stracą na powodzeniu. To bardzo prawdo­ pytanie nie jest bowiem kwestją systemu filozo­ podobne. A czy dzisiaj wystawy są dla wszyst­ ficznego, ale np. środowiska, w którem się zapy­ kich ? Czy uczony X, badający zjawisko Y, pyta tywany osobnik wychowywał. (Przykład: człowiek się o to, co „szary" (modne słowo !) tłum sądzi bardzo religijny będzie płakał za gotykiem, gdy o jego badaniach ? Zawsze kieruje się sentencją: tymczasem monizm kazałby przejść nad nim do „Odi profanum volgus". Taki los czeka jeszcze porządku dziennego. Był i koniec!7) Z podobnych artystę. Nie muszę chyba dodawać, że sztuka ju­ powodów może ktoś narzekać na nowoczesną tra będzie wymagała wielkich teoretycznych przy­ architekturę i przeklinać „maszyny do mieszkania" gotowań dla jej zrozumienia (!), odczucia i stra­ — jak ktoś złośliwie choć dowcipnie nazwał no­ wienia. Moża niebtórzy nie będą mogli jej strawić woczesne domy — niemniaj w imię monizmu wogóle... Wtedy oburzonym na „majaczenia" sztuki pozostanie tylko jedna pociecha: płakać

7) By uniknąć nieporozumień, zaznaczam, że bynaj­ nad minioną „wielkością" w... muzeach. mniej nie chcę powiedzieć, że należy „zrywać" z przeszło­ ścią, ale, że wszelkiego rodzaju „powroty" do przeszłości Roman Nyga — nawet artystyczne — sensu nie mają... mechanik-elektryk

Z CYKLU: TWORZYMY NOWĄ ARCHITEKTURĘ.

Barwa w architekturze.

Jest utarte powszechnie zdanie, że gdy mówi watelstwa w dekoracji wnętrza- Zrozumiano, że się o możliwościach i walorach architektury, zwraca zmęczone pracą biurową czy fabryczną oko musi się jedynie uwagę na bryłę ewentualnie linję, uty- spocząć na przedmiocie, który, oprócz szlachetnej litarność, a w najlepszym razie dodaje malowni- linji kształtu, nęci kompozycją barwną. czość położenia. Bezsprzecznie przewartościowa­ Pamiętając o wnętrzu zapomniano, a raczej nie kompozycyj idzie po linji czysto, żeby tak nie doszło się jeszcze do zrozumienia roli barwy powiedzieć dotychczasową nomenklaturą, archi­ w architekturze zewnętrznej. Pozbyliśmy się tektonicznej. w architekturze nowoczesnej przesadnych gipsatur Bryła, forma, linja, otoczenie. „zdobiących" fasady, a w rzeczywistości, kompo­ Wpadliśmy w ton i trudno się z niego wydobyć. zycyjnie rzecz biorąc, rozdrabiających do niemoż­ Czy malowniczość i piękno tworu architek­ liwych granic płaszczyzny z natury przeznaczone tonicznego może polegać jedynie, zastrzegam się, do układu dekoracyjnego prostego. Nowoczesna jedynie na zestawieniu pewnych brył, wycięciu architektura wprowadziła płaszczyznę, prawdziwą w płaszczyznach czy powierzchniach okien grają­ płaszczyznę, nadając jej prawo obywatelstwa, two­ cych ciemnemi plamami na jasnem tle ściany ? rząc dekoracyjną plamę na tle otoczenia. Czy z ujemnym wynikiem dla całości nie pomija Stworzono jak to się powszechnie słyszy pu­ się roli barwy w kompozycji ? Monotonję codzien­ dełka, zwyczajne białe, tekturowe pudełka, związane nego życia przybija doszczętnie przygniatająca ze sobą jedynie kompozycją bryłową. 1 na tem szarość naszych kamienic w miastach. Szare, po­ poprzestano. Biała, gładka płaszczyzna z wykro- tężne grobowce, gnieżdżące w poszczególnych nie­ jonemi otworami okiennemi. Gdzieniegdzie tylko mniej grobowych segmentach — mieszkaniach, setki, widzi się związanie okien pasami poziomemi barw- tysiące istot o bladych twarzach. Oto architektura nemi, co daje dodatni rezultat. To jednak mało. domów w okresie przedwojennym. Białe i gładkie ściany czekają i domagają się Pisać o roli barwy w życiu psychicznem barwy, rozwiązania kolorystycznego. człowieka byłoby chyba rzeczą zbyteczną. Zdajemy Czy barwność będzie traktowana planowo sobie dobrze sprawę z żywotności jaką w nas sprawia geometrycznie, czy linearnie to będzie kwestją słoneczny koloryzujący dokoła wszystko dzień, dalszej dyskusji i przedewszystkiem praktyki. Na wiosenny lub letni, a jak przygnębiająco działa rynku targowym zjawiają się coraz liczniejsze, słotny pochmurny, rozmazany, ziejący dokuczliwym rozmaite rodzaje kolorowych szlachetnych wypraw. kapuśniaczkiem, dzień jesienny. Należy je stosować i udoskonalać. Barwa tak mało spotykana dotychczas w archi­ Bezsprzecznie barwa znajdzie należne jej tekturze zewnątrz zdobyła sobie już prawo oby­ stanowisko w architekturze jutra. a. k. Nr. 9 ŻYCIE TECHNICZNE Str. 269

Nowoczesna architektura kościelna.

Jednem z zagadnień nowoczesnej architektury z otworu w szczycie kopuły, symbolizuje zejście jest budownictwo kościelne. Jeżeli gdziekolwiek z wyżyn Ducha św. Pełne prostoty, a zarazem to na tym terenie istnieją bardzo silne różnice wdzięku i harmonji naczynia liturgiczne, oraz szaty poglądów, które dadzą się streścić w 2 zasadni­ kościelne uzupełniają szkic uduchowienia nowo­ czych kierunkach : czy budownictwo kościelne ma czesnej świątyni katolickiej. Minęły, chyba bez­ iść po linji tradycji? czy też szukać nowych form? powrotnie, czasy budowania rzutu poziomego ko­ Niezrozumienie tych ostatnich w budownictwie ściołów w formie tarczy herbowej patrona. Minęły kościelnem, jest bardzo powszechne. Słyszy się czasy zadziwiającej dowolności i niekrępowania często nawet słowa oburzenia pod adresem twór­ się wobec przepisów. ców nowoczesnych budowli kościelnych. Słyszy się Dzisiejsza twórczość przekreśliła tradycję krytyki, które można położyć jedynie na karb nie­ tych czasów i sięgnęła w głąb, do pierwszych zrozumienia i niemożności wczucia się tak w cha­ wieków chrześcijaństwa, czując w nich ducha po­ rakter nowoczesnej sztuki, jak i w ducha chrze­ krewnego i pełnię prawdziwej prostyty chrze­ ścijańskiego. ścijańskiej. Słyszy się zdanie, że obecna twórczość w bu­ Musi się jednak ta twórczość wystrzegać downictwie kościelnem jest nieliturgiczna, nie­ charakterystycznej dla dzisiejszych czasów supre­ zgodna z duchem kościoła katolickiego i t. d. macji formy, będącej wynikiem braku przygoto­ Stwierdzić jednak należy, że obecny kierunek, wania duchowego, inercji psychicznej lub indefe- sięgający w swym charakterze do epoki staro­ rentyzmu religijnego. chrześcijańskiej, do epoki romanizrnu, odpowiada Należy znać ducha katolickiego. Należy zro­ bardziej duchowi Kościoła, aniżeli style wieków zumieć, że tylko forma nowa, forma twórcza obej­ ubiegłych. Zbliżone do czasów chrześcijaństwa muje odwieczną treść. Dlatego sztuka kościelna z katakumb, wszystko proste, ubogie zato uducho­ powinna nadawać swoim dziełom charakter świę­ wione przez surową powagę, a skupione w mod­ tości. W ten sposób ujęte zrozumienie nowoczesnej łach nie rozpraszanych tysiącem obrazów i jeszcze architektury kościelnej jako jednego z etapów większą ilością szczegółów, ozdób, upiększeń, oto twórczości katolickiego ducha, będzie okresem, obraz ducha katakumb, romańszczyzny i pokrew­ który stanie, jeżeli nie wyżej, to przynajmniej nego im ducha nowoczesnej sztuki kościelnej. narówni z minionemi stylami w architekturze Całe piękno, cała cześć, nastrój, podniesienie skie­ kościelnej. rowane ku przybytkowi Boga, ku tabernaculum. Jeżeli różne style w architekturze mówiły Cała uwaga w dzisiejszej świątyni skierowana ku swoim językiem : stara bazylika zwiastowała : „Król stołowi ofiarnemu z krzyżem, gdzie odbywa się wspaniałości przybywa" ; romańskie świątynie mó­ codziennie bezkrwawa Ofiara. Na tabernaculum wiły: „Panie, Ty jedynie jesteś wielki i wieki dla i ołtarz padają promienie światła z rosprutych Ciebie nie przemijają"; gotyk wołał: „W górę ścian presbiterjum w formie wielkich okien, na serca"; kościoły renesansowe, ze swemi aniołami których tle widnieje jużto krzyż, symbol zbawienia, i gwiazdami, jakby ściągały niebo na ziemię, mó­ jużto plastyczna grupa wyglądająca jak nieziemska wiły: „Ja widziałem święte Miasto, schodzące na zjawa. Celowe umieszczanie konfesjonałów w ustron­ ziemię" — to o nowoczesnych kościołach będzie nych miejscach sprzyjają skupieniu ducha i god­ można powiedzieć za psalmistą: „Wysoki nad nemu odprawieniu Sakramentu Pokuty. Chrzciel­ wszystkie narody Pan, a nad niebiosa chwała Jego". nica, umieszczona w osobnej kaplicy przy wejściu do kościoła, oblana potokami światła spływającemi Adam Klimek.

Instytut Spraw Społecznych.

Ostrożnie z samochodami w garażach! W związku z powyższem, w laboratorjum naukowem Zakładów Auera w Niemczech, skonstruowano aparat, który Można zatruć się śmiertelnie! samoczynnie notuje stężenie tlenku węgla w powietrzu i ostrzega na czas przed zatruciem. Aparaty takie mogą być W garażach samochodowych notowano niejednokrot­ zainstalowane w garażach. Obok tego, jak donosi „Zeitschrift nie wypadki zatruć śmiertelnych nagromadzonemi w nich fur Gewerbehygiene und Unfallverhutung" prowadzone są gazami spalinowemi. Najbardziej trującym ich składnikiem w laboratorjach naukowych Auera badania nad zbudowa­ jest tlenek węgla. Wywołuje on już w stężeniu 0,2% wyraźne niem filtru, któryby nieszkodliwiał gazy spalinowe silników objawy zatrucia. Według badań, przeprowadzonych w gara­ benzynowych. Filtr taki będzie mógł być zastosowany do żach źle wentylowanych, w których puszczono silnik na każdego samochodu. wolny bieg, stężenie tlenku węgla może znacznie przekro­ Zagadnienie unieszkodliwienia gazów spalinowych jest czyć tę granicę, stwarzając groźne niebezpieczeństwo dla już zasadniczo rozwiązane, chodzi jeszcze o praktyczne za­ życia. Nagromadzenie tlenku węgla następuje szybko i nie­ stosowanie teoretycznego rozwiązania. Wynalazek filtru roz­ oczekiwanie, tak że nawet krótkotrwałe puszczenie silnika wiąże nietylko sprawę zatruć tlenkiem węgla kierowców w ruch w niedostatecznie wentylowanym garażu jest groźne i mechaników w garażach, lecz także sprawę zanieczyszcze­ dla życia. Sytuacja zaostrza fakt, że już w początkowych nia powietrza ulic gazami spalinowemi. okresach zatrucia tlenkiem węgla, przed utratą świadomości, Dopóki to nie nastąpi, pamiętajmy, o dwu rzeczach : następuje u zatrutego paraliż woli, uniemożliwiający ratunek. nie wolno puszczać silników benzynowych w zamkniętych Jeśli nie nadejdzie pomoc z zewnątrz, wypadek kończy się przestrzeniach, oraz — należy dbać o dobrą wentylację ga­ śmiercią. raży samochodowych ! Str. 270 ŻYCIE TECHNICZNE Nr. 9

Bezrobocie a wypadki przy pracy. powstający przy mechanicznej obróbce drzewa. Pył ten wy­ Kryzys gospodarczy i związane z nim masowe i dłu­ wołuje różnorodne schorzenia dróg oddechowych. Brak ra­ gotrwale bezrobocie odbija się nader ujemnie na częstotli­ cjonalnych urządzeń do usuwania pyłu w tartakach i stolar­ wości wypadków przy pracy. Wśród robotników zatrudnio­ niach, przyczynia się w dużym stopniu do rozpowszechnie­ nych jest coraz mniej pracujących w swoim zawodzie, w ciągu nia schorzeń spowodu pyłu. dłuższego czasu, bez przerw, a coraz więcej takich, którzy W ostatnich czasach silnie rozwinął się przemysł mają za sobą długi okres bezrobocia. impregnowania drewna środkami konserwu jącemi. Są to Bezrobocie, podkopując siły fizyczne i duchowe ro­ ciała o działaniu bądżto trującem, jak np. pochodne arsenu, botnika i obniżając jego sprawność zawodową, czyni go tem rtęci, bądź też silnie żrące (chlorek cynku, kreozot i"in.), samem mniej odpornym na niebezpieczeństwa, zagrażające które wywołują ciężkie, zawodowe choroby skóry. przy pracy. Niezależnie od chorób wiele ofiar pochłaniają wypadki Charakterystyczne są pod tym względem sprawozda­ przy pracy w przemyśle drzewnym. nia niemieckich przemysłowych związków zawodowych, Dużo wypadków powstaje przy transporcie drzewa, które od r. 1932 notują w wielu gałęziach przemysłu stały ładowaniu i wyładowywaniu oraz przy obrabianiu drewna wzrost częstotliwości wypadków (t. zn. liczby wypadków, maszynami niezabezpieczonemi należycie. przypadających na stałą liczbę, np. na 1000 robotników). Zarówno wypadki przy pracy, jak i choroby zawodowe Sprawozdania podkreślają, że wypadki najczęściej w p. zemyśle drzewnym nie są koniecznym atrybutem pracy. przytrafiają się robotnikom przyjętym do pracy po długim Możnaby znacznie ograniczyć ich liczbę, gdyby praca była okresie bezrobocia. Dużą rolę odgrywa tutaj zmniejszenie należycie zorganizowana pod względem higjeny i bezpie­ odporności fizycznej bezrobotnego U robotników nowoza- czeństwa. trudnionych w hutach, przy robotach transportowych, lekkie zadrapanie lub skaleczenie rąk prowadziły bardzo często Niebezpieczeństwo rtęci w przemyśle. do stanów zapalnych, które wcale nie występowały u ro­ Jedną z najcięższych chorób zawodowych jest zatru­ botników, pracujących od dłuższego czasu. Podobne zjawi­ cie rtęcią. Choroba ta podlega w Polsce ubezpieczeniu, t. j. sko zaobserwowano w przemyśle skórzanym, w którym za­ każdy robotnik, który utracił zdolność do pracy, wskutek notowano znaczną ilość zachorowań na zapalenie skóry zatrucia rtęcią, otrzymuje rentę z Ubezpieczeń Społecznych. u robotników nowych. Na uwagę zasługują warunki, w jakich choroba ta powstaje. Również bezrobocie częściowe, czyli niepełny tydzień Zawodowe zatruciu rtęcią notowano w różnych gałę­ pracy, tak często stosowany w dobie kryzysu, przyczynia ziach przemysłu. Występują one w fabrykach kapeluszy fil­ się do wzrostu częstotliwości wypadków. W niemieckim cowych, w których używa się rtęci do bajcowania sierści przemyśle włókienniczym w r. 1934 przy przeważnie 4-dnio- zajęczej, stosowanej do wyrobu filcu; część zatruć powstaje wym tygodniu pracy częstotliwość wypadków wzrosła o 30,/Q w fabrykach termometrów i barometrów, zawierających rtęć; w stosunku do 1933 r. Zbyt długie i zbyt częste przerwy tak samo przy fabrykacji żarówek elektrycznych, wskutek w pracy zmniejszyły wprawę robotników w wykonywaniu używania pomp rtęciowych do wytwarzania próżni wewnątrz czynności roboczych. gruszek szklanych i w fabrykacji amunicji (piorunion rtęci!). Drugim czynnikiem zwiększającym częstotliwość wy­ Dawniej dużo wypadków zatrucia rtęcią dostarczały padków było także zastępowanie wykwalifikowanych sił fabryki luster, w których używano rtęci do wytwarzania roboczych przez siły tańsze niewykwalifikowane i przez warstwy zwierciadlanej; obecnie, nowoczesne fabryki luster, pracę kobiet i młodocianych. używają do tego celu srebra. W końcu ofiarami zatrucia Ze spostrzeżeń tych wynika, że akcja zapobiegania rtęcią padają niekiedy pracownicy instytutów naukowych wypadkom przy pracy powinna być w chwili obecnej prze­ wskutek stosowania aparatów, które zawierają rtęć, oraz prowadzana ze specjalną energją, na terenie każdego przed­ dentyści stosujący plomby amalgamowe, zawierające również siębiorstwa. rtęć. Zatrucie rtęcią następuje drogą powietrzną. Rtęć już Higjena pracy w przemyśle drzewnym. w normalnej temperaturze ulatnia się i powietrze nasyca się Międzynarodowy Związek Robotników Przemysłu trującemi parami rtęci. Dostają się one do organizmu wraz Drzewnego ogłosił interesujące studjum p, t. ,,Choroby za­ z powietrzem przez płuca. wodowe w przemyśle drzewnym". W Polsce, posiadającej Zawodowe zatrucie rtęcią przebiega chronicznie i obja­ rozwinięty przemysł drzewny, publikacja ta zasługuje na wia się ciężkiemi zaburzeniami nerwowemi. Charakterystyczną szczególną uwagę. ich cechą są drgania, które towarzyszą wszelkim ruchom. Stopień narażenia zdrowia w przemyśle drzewnym Mogą się one potęgować do tego stopnia, że uniemożliwiają jest stosunkowo wysoki. Spośród chorób zawodowych ro­ stanie, chodzenie i wykonywanie jakichkolwiek czynności. botników przemysłu drzewnego na pierwszem miejscu wy­ Równocześnie towarzyszą im objawy degeneracji psychicz­ stępują zaziębienia i reumatyzm. Są one wywołane przez nej i intelektualnej. Zatrucie rtęcią powoduje również uszko­ pracę pod gołem niebem w zimnie i wilgoci, bez należytego dzenie narządów wewnętrzych, zwłaszcza nerek i przewodu zabezpieczenia organizmu przed działaniem czynników kli­ pokarmowego. matycznych. W przemyśle przetwórczym drzewa, pomieszcze­ Objawy zawodowego zatrucia rtęcią narastają powoli, nia do pracy również są zwykle nieopalane. Zaziębienia nieraz całemi latami i dlatego duża część wypadków nie i schorzenia reumatyczne, mimo, iż większość z nich ma zostaje na czas i właściwie rozpoznana. Powinno to skłonić charakter przemijający, wskutek swego rozpowszechnienia przemysł, posługujący się w produkcji rtęcią, do utworzenia i możliwości komplikacyj, odgrywają poważną rolę. racjonalnej kontroli i ochrony zdrowia robotników, narażo­ Drugim czynnikiem szkodliwym jest pył drzewny, nych na to ciężkie zatrucie zawodowe.

Ministerstwo Komunikacji.

Posiedzenie Komitetu Taryfowego Państwowej Rady właściwych pociągów, dokonane będą uproszczenia w zakre­ Komunikacyjnej. sie tabel opłat i biletów. Tabele optat ulgowych będą wyrjżone w stosunku W dniu 18 października r. b. w Ministerstwie Komu­ procentowym do tabeli opłat normalnych, co ułatwi orjenta- nikacji odbyło się posiedzenie Komitetu Taryfowego Pań­ cję co do wysokości ulg. Ilość różnego rodzaju biletów t. zw. stwowej Rady Komunikacyjnej poświęcone rozpatrywaniu czasokresowych t. j. na przejazdy wielokrotne, ulegnie Sprawozdania Komisji Rewizji Taryf. redukcji do kilku zasadniczych typów, ogólnie dostępnych (tygodniowe, miesięczne). Rewizja taryfy osobowej. Dla bliższych przejazdów wprowadzone będą bilety Rozrost uprawnień ulgowych, tabel ulgowych oraz powrotne. Szereg ulg dotychczas ustalonych w drodze po­ rozmaitego rodzaju zaświadczeń, legitymacyj i biletów ciąży zataryfowej, znajdzie wyraz w kodyfikacji taryfy, która ma ujemnie na szybkości załatwiania pasażerów i utrudnia pra­ być wydana jako podręcznik z wymiennemi kartkami, co widłową kontrolę biletową i konduktorską. ułatwi przeprowadzenia potrzebnych zmian. W związku z tem przy nowem wydaniu taryfy osobo­ Stosownie do zmian w zakresie taryfy podmiejskiej, wej, kolej zamierza wprowadzić szereg uproszczeń, które której pojęcie zniknie, przeprowadzone będą odpowiednie ułatwią publiczności korzystanie z kolei, a personelowi kolejo­ poprawki w rozkładzie jazdy, przez ustalenie dla pociągów wemu orjentac jęi nadzór nad prawidłowem stosowaniem taryf y. dalekobieżnych pierwszych stacyj zatrzymań poza obrębem Obok sprowadzenia taryfy normalnej do poziomu strefy podmiejskiej. Wprowadzone to będzie w tym celu, podmiejskiej, dzięki czemu odpadnie wiele nieporozumień, ażeby nie zapełniać tych pociągów podróżnymi podmiejskimi, omyłek i kwestyj w dziale niedopłat lub korzystania z nie- ku niewygodzie podróżnych, Jadących dalej. Nr. 9 ŻYCIE TECHNICZNE Str. 271

80% zniżki przy przejazdach wielokrotnych. Bilety tygodniowe, wydawane dzisiaj tylko robotni­ Obok zniżki na przejazdy jednorazowe, w formie kom będą ogólnie dostępne. zrównania taryfy normalnej z podmiejską, zamierzona jest W związku z temi reformami odpadną, jako zbędne, z nowym rokiem podstawowa rewizja taryf n aprzejazdy różne kategorje biletów jako to: sezonowe, pietnastodniowe, wielokrotne. dwutygodniowe i t. p. Zarząd kolei, licząc się z ogólnym stanem ekonomicz­ nym i pragnąc udostępnić przejazdy kategorji stałych po­ dróżnych, zamierza obniżyć bardzo wydatnie cenę biletów Ministerstwo Komunikacji w walce z bezrobociem. miesięcznych i udostępnić korzystanie z biletów tygodniowych. Obecnie cena biletu miesięcznego wynosi 18-tokrotną Stan zatrudnienia robotników na robotach drogowych cenę biletu jednorazowego, od Nowego Roku zaś wyniesie i wodno-komunikacyjnych w dniu 1. X. 1935 r. wynosił cenę 12-krotną. Da to 80-cioprocentową zniżkę przy prze­ 246.903 robotników, w tern z tytułu świadczeń 93.577 opła­ jazdach codziennych, przeliczonych na pojedyncze, a w po­ canych gotówką i zbożem (mąką) 153.326 robotników. równaniu z obecnemi cenami bi etów miesięcznych ustęp­ Z ostatniej liczby było zatrudnionych na drogach pań­ stwo 83%. Przytem nowa cena skalkulowana będzie na pod­ stwowych 76.625, samorządowych 60.485 i wodno-komuni­ stawie obecnej taryfy podmiejskiej. kacyjnych 16.276 robotników.

Kronika Techniczna

Spawane dachy nad peronami wyspowemi na stacji carskim, posiadającej własną fabrykę w Warszawie i mającą Kraków-osobowa. kilkudziesięcioletnie doświadczenie w budowie elewatorów. Firma Biihler, całe udrządzenie z wyjątkiem tylko nielicznych W roku bieżącym przystąpiono do przebudowy dworca precyzyjnych aparatów pomiarowych, wykonuje w kraju pod krakowskiego. Demontuje się dawną halę peronową i buduje kierownictwem swych doświadczonych specjalistów. perony wyspowe, kryte dachem, który jest w całości kon­ Należy z uznaniem podnieść inicjatywę Dyrekcji P. Z. strukcją spawaną, wykonywaną przez Zakłady Przemysłowe P. Z., która stawia jeszcze jeden krok naprzód na drodze L. Zieleniewski i Fitzner Gamper S. A. w Krakowie. Jest dostosowania portu gdyńskiego do wielkich zadań, jakie to pierwsza tego rodzaju konstrukcja spawana w Polsce spełnia, jako nasze „okno na świat". i jedna z pierwszych w Europie. T. K. Dyrekcja P. Z. P. Z. nie szczędziła kosztów, by ele­ wator dorównał wzorowym, podobnym instalacjom zagrani­ Pierwszy most aluminjowy. cznym, a rękojmię tego daje pierwszorzędna firma, której powierzono wykonanie urządzenia. Pierwszy most aluminjowy zbudowano w Pittsburgh, USA. nad rzeką Monongahele. Przy przeróbce starego mostu dla zmniejszenia kosztów zatrzymano część konstrukcji pod­ Kronika lotnicza. trzymującej, dodając puste belki aiuminjowe ważące tylko 25 kg w porównaniu ze stalowymi które ważyły 196 kg. Nowe samoloty Polskich Linji Lotniczych Lot. Funk-Magazin. Dn. 7 września b. r. wylądował w Warszawie pierwszy z dwu samolotów typu Douglas DC-2(rys.7),zakupionych przez Magnetyczno-akustyczne badanie szwów spawanych. P. L. L. Lot w U. S. A. Płatowce tego typu uchodzą obec­ Dla zbadania jednolitości szwów stosuje się następu­ nie za najlepsze maszyny komunikacyjne i są w użyciu jącą metodę; Po szwie przesuwa się cewką, która jest za­ w Ameryce Płn. Austrji, Chinach, Hiszpanji Holandji, Japonji, łączona do wzmacniacza. Kontrola odbywa się słuchawkami. Niemczech, Szwecji i Włoszech. W wyścigu Londyn — Australja Metoda ta jest b. czuła, i nawet przyłożenie małego magnesu do części badanej wystarcza, by wykryć małe choćby nie­ jednolitości szwu. Wiadomo powszechnie jak ważnem jest stwierdzenie jednolitości szwu, o której nie można sądzić z wyglądu ze­ wnętrznego, szczególnie przy budowie kotłów. (Funk-Magazin).

Gaz węglowy do napędu samochodów. W instytucie Gazowym w Birmingham robiono próby z zastosowaniem gazu świetlnego do napędu motorów sa­ mochodowych. Okazało się, że silniki samochodowe wyma­ gają tylko niewielkiej adoptacji, tak że w Birmingham i kilku miasteczkach prowicjonalnych szereg autobusów i samoch. ciężar, używa już tego nowego paliwa. Gaz św. skondensowany we flaszkach stalowych, wy­ starcza na 100 mil angielskich. W projekcie jest urządzenie szeregu stacji, któreby uzupełniały paliwo wymieniając próżne flaszki na pełne. Szereg fachowców opowiedziało się za powszechnem wprowadzeniem napędu gazu świetlnego w Anglji, co moż- naby uskutecznić w ciągu 5 lat. (Funk-Magazin).

Państwowe Zakłady Przemysłowo - zbożowe W Gdyni na wybrzeżu Indyjskiem Państ. Zakł. Przem. Rys. 1. Douglas DC-2. Zboż. rozpoczęły budowę wielkiego elewatora zbożowego, mającego służyć do przechowywania i przeładunku zboża dowożonego do Gdyni i wywożonego drogą morską i lądową (X, 1934) Douglas, mający na pokładzie 7 pasażerów, to­ Elewator ten będzie wyposażony w najnowocześniej­ wary i pocztę, przebył odległość 19.877 km. w 72 Va g°~ sze urządzenie załadowcze i transportowe, jak również w ma­ dżiny, zajmując pierwsze miejsce w grupie samolotów komu­ szyny i aparaty do czyszczenia i przewietrzania zboża, do tę­ nikacyjnych. pienia pasożytów i t. p. Dostawa i instalacja wewnętrznego Samolot ten wyposażony jest w najnowocześniejsze urządzenia elewatora powierzona została znanej warszawskiej przyrządy do lotów dziennych, nocnych i we mgle, między firmie Bracia Biihler sp. z o. o., opartej na kapitale szwaj­ innemi posiada urządzenie do pilotażu automatycznego. Duża Str. 272 ŻYCIE TECHNICZNE Nr. 9

stacja radjowa nadawczo — odbiorcza pozwolą na stalą łącz- Silniki lotnicze na Salonie Paryskim 1934 r. czność z radjem lądowem i na radiogoniometrję. Na Lotniczym Salonie Paryskim w 1934 r. dział silników W części środkowej kadłuba mieści się obszerny i bar­ zgrupował dużo wytwórni europejskich i jedną amerykańską. dzo wygodnie urządzony przedział pasażerski o wymiarach : Z ciekawszych wyników zanotować należy : długość — ponad 8,00 m. szerokość 1,68 m., wysokość 1.91 m. Po obu stronach kajuty rozmieszczono 14 miękkich foteli a) Całkowite opanowanie silnika sprężarkowego: prze­ (szerokość 50 cm) w odstępach metrowych. Fotele są obra- ważająca ilość silników na wystawie była wyposażoną calne o 180°, można je przechylać ku tyłowi, do pozycji w sprężarki. wpółleżącej, nie wstając ze swego miejsca. Obok każdego 6) Silniki chłodzone powietrzem znajdują coraz wię­ ksze zastosowanie, większe, niż silniki chłodzone wodą ; wytwórnie, które budują silniki, chłodzone wodą o dużej mocy, wypuszczają równolegle silniki chłodzone powietrzem. c) Zwiększenie spólczynnika sprężania i liczby obrotów przez stosowanie specjalnej benzyny. d) Powolny ale stały i ciągły wzrost zainteresowania się Dieslem.

Rys. 2. Douglas D C - 2. Miejsce pilotów.

fotela znajduje się okno z firankami, stolik, lampka elektr. wentylator, dzwonek na służbę i siatka na lekki bagaż. Ogrze­ wanie przedziału — centralne wodne, o samoczynnej regu­ lacji ciepłoty na 20"C. Silniki płatowca (rys. 3.) wbudowano w skrzydła, co znacznie zmniejsza drganie kadłuba, przedział zaś ma ściany wyłożone masą izolacyjną. Dzięki temu — można w kajucie swobodnie rozmawiać, a brak drgania w połączeniu z dobrą wentylacją uodparnia organizm na chorobę morską.

Rys. 1. Silnik Bristol Perseus 670 KM.

Rys. 3. Douglas DC-2. Silnik.

Bezpośrednio za przedziałem pasażerskim mieszczą, się; umywalnia, bufet z lodownią elektryczną oraz pomiesz­ czenia na bagaż i pocztę. Samolot zaopatrzony jest w dwie silne latarnie, oświetlające w razie potrzeby pole lądowania. Podwozie samolotu — chowane. Więcej danych o Douglasie znajdą czytelnicy w Życiu Technicznem R. XI. Nr. 5. Rys. 2. Silnik ,,Bristol Jupiter" T. T. Nr. 9 ŻYCIE TECHNICZ*NE Str. 273

Z ciekawszych typów podamy kilka: Fabryka „Arm­ napędy sprężarek; z jednym napędem posiada 930 KM na strong Siddeley" wystawiła caty szereg silników gwiaździ­ 4530 m., z drugim 1135 KM na 720 m. stych jak: Genet Major 140 KM, „Lynx" 220 KM, „Cheetah" Słynna fabryka „Hispano - Suiza" buduje silniki 270 KM, „Tiger III,, 710 KM ; dalej „Serval" — podwójna chłodzone powietrzem i wodą. Z ciekawszych: typ Y drs, gwiazda 5 — cylindrowa, 340 KM, z reduktorem i sprężarką. moc 860 KM na 4000 m. posiada mały ciężar — 530 gr/KM; Fabryka Bristol wystawiła: „Merkury VI — S", 615 KM tuleje cylindrów stalowe, azotowane wkręcone są górną czę­ na wysokości 3800 m przy 2400 obr./min.; posiada sprę­ ścią w odlewy, s'anowiące blok głowic i płaszczów wodnych; żarkę i reduktor. "Pegasus III." 700 KM na wys. 1100 przy tłoki kute; wentyle kute przy pomocy specjalnych urzą­ 2200 obr./min.; sprężarka i reduktor. dzeń. Sprężarka odśrodkowa posiada wirnik elektronowy, Rekord światowy wysokości, został zdobyty w dniu 24000 obr./min; reduktor z dwu kół czołowych ; typ ten 11. IV. 1934 przez Włocha Donati na samolocie Caproni posiada działko kalibru 20 mm ; lufa tego działka przecho­ z silnikiem „Pegasus III." (14433 m). Był to przedostatni dzi przez wydrążoną oś reduktora. Motor 14 Hars— 14 cylin­ rekord wysokości. Silniki „Perseus" i „Aquila" bezzawo- drów w 2 gwiazdach posiada karter stalowy kuty. Rys. 4. Y drs. rowe, 4-ro taktowe silniki wybuchowe o mocach 670 KM 1 430 KM. Rys. 7. przedstawia nam „Perseus'a", rys. 2. zna­ ny „Bristol Jupiter." Firma „Napier" wystawiła: „Javelin — 6 cylindrów odwróconych w szereg, 160 KM; „Rapier" — 2 rzędy o 2 wałach korbowych ; posi da on 16 cylindrów po 4 w rzędzie ; chłodzony powietrzem, 305 KM na wyso­ kości 3050 m ; sprężarka i reduktor. „Dagger" 24 cylindrów po 6 w rzędzie, chłodzony powietrzem; 675/700 KM na 3050 m i 3500 obr./min. Maxymalna ilość obrotów 4000 obr./min; sprężarka i reduktor. Dalej widzimy silnik „Culve- rin" tej firmy; obieg Diesla; budowany na podstawie licen­ cji Junkersa; 730 KM przy 1700 obr./min.; pracuje jako dwutakt o tłokach przeciwbieżnych. Firma „Rolls-Royce" wystawiła silnik Kestrel II i Kes- trel VI. Ciekawszy Kestrel VI. ma 12 cylindrów, nieodwrócony, chłodzony wodą, 608 KM na wys. 3352 m. Firma francuska „Aubir & Dunne" wysławiła silnik małej mocy 17 KM, który widzimy na rys. 3. Firma C. Lilloise des Moteurs wystawiła Rys. 4. Hispano-Suiza Y drs 860 KM.

„Lorraine" wystawił dawno zbudowany 5 P b 110/120 KM, ale dzisia j jeszcze dużo będący w użyciu. "Algol" 300 KM, 9-cio cylindrowy, chłodzony powietrzem. „Petrel" 720 KM ze sprężarką i reduktorem. „Eider" 1050 KM ze sprę­ żarką i reduktorem (rys. 5).

Rys. 5. Silnik Lorraine „Eider" 1100 KM.

Znana firma ,,Renault" przeszła prawie zupełnie na produkcję silników chłodzonych powietrzem. Z ciekawszych na wystawie: „Bengali", 4 cylindry o mocy 140/150 KM; ,-Bengali" 6 cylindrów 180/205 KM. ,12 Drs" — 12 cylindrów nieodwróconych, ze sprężarką i reduktorem o mocy 500/630 Rys. 3. Silnik Aubier & Dunne 17 KM. KM. „9 c a" o mocy 350/435 KM, 9 cylindrów w gwiazdę. „9 Fas" o mocy 600/675 KM ze sprężarką. Firma „Salmson" pokazała odwrócony silnik, 6 — cy­ licencyjny silnik Junkers'a; silnik ten różni się od znanego lindrów, 170 KM ; typy „9 NAS" i 18 „NAS" posiadają silnika „Jurno 5" tern, że posiada sprężarkę. sprężarki o 2-ch szybkościach. Firma „Farman" pokazała 2 silniki chłodzone powie­ .Alfa Romeo" wystawiła duży silnik gwiazdowy 650 trzem, 2 odwrócone chłodzone wodą i dwustopniową sprę­ KM, oraz „D/2C" 275 KM, który posiada sprężarkę pojem­ żarkę, o jednym stopniu wylączalnym. Silnik „Farman'a" 1 2 nościową typu Roots'a. „Fiat" wystawił słynny już dzisiaj C R S, zaopatrzony w tę sprężarkę rozwija nominalną moc silnik AS 6 —3100 KM, na którym Włoch Agello ustanowił na wysokości 6000 m; moc wynosi 400 KM. światowy rekord szybkości 709 km/godz. Silnik ten napę­ „Gnomę - Rhone" pokazał silniki gwiazdowe następu­ dzał 2 śmigła, osadzone na wałach współśrodkowych i obra­ jące: „Titan K 5," pięć cylindrów; biz reduktora i sprężarki cające się w przeciwne stony ; waga 300 gr/KM (!!!). „A33RC" posiada moc 240/275 KM. „Titan Major K. 7." ma bez reduk­ silnik wysokościowy, chłodzony wodą. tora 370 KM na wys. 4600 m; po zmienieniu przekładni sprę­ „Izotta Fraschini" pokazała ,.Asso 200" — silnik nis- żarki posiada 515 KM, na wysokości 750 m. „Mistral K. 9" koprężny, pracujący na ciężkiem paliwie. ,,Asso 750" silnik z reduktorem o dwu przekładniach sprężarki posiada z jedną wysokościowy dla myśliwskich maszyn. przekładnią 620 KM. na wysokości 4950 m, z drugą 770 KM. Firma „Piaggio" wystawiła silnik gwiazdowy 650 KM na 750 m. „Mistral Major K. 14" — układ podwójnej gwia­ ze sprężarką o 2 stopniach szybkości. „Junkers" pokazał zdy po 7 cylindrów w każdej; posiada reduktor i 2 różne „Jurno 5". Sir. 274 ZYCIE TECHNICZNE Nr. 9

„Pratt Whitney" pokazał 3 typy „Wasp," ,,Wasp Ju­ ność tu zupełnie wystarczy ; użycie łatwo parującej benzyny nior" oraz ,,Hornet." Wszystkie 9 cylindrowe, gwiazdowe, powoduje czasami zaburzenia w doprowadzaniu benzyny, chłodzone']powietrzem, z reduktorem. Rys. 6. pokazuje nam zwłaszcza, gdy przewody są długie. W Dieslu unikamy całej „Wasp'a." instalacji zapłonowej, ekranowania i t. d ; ostatnie próby Markoni'ego z przerywaniem prądu w magnetach silników samochodowych na dłuższe odległości przy pomocy fal elek­ tromagnetycznych zmuszą może już w niedalekiej przyszłości lotnictwo wojskowe di zamiany silników wybuchowych na silniki Diesla. Niższa temperatura spalin wpływa korzystnie na zużycie zaworów, sprężyn, siedzeń zaworowych i t. p. W Dieslu mamy lepsze wykorzystanie termiczne ma- terjatu pędnego; odprowadzamy 250 kal/KM. godz. zamiast 450 kal/KM. godz. jak w silniku benzynowym. Lepsze wy­ korzystanie termiczne ułatwia rozwiązanie problemu chłodze­ nia silnika, (ewentualnie powietrzem) i t. p. Diesel nie wy­ maga zapuszczania silnika na dłuższy czas przed lotem dla rozgrzania go, gdyż tu można przejść na pełne obciążenie już po uruchomieniu ; silnik benzynowy musi jakiś czas cho­ dzić na małym gazie, nim przejdziemy na pełne obciążenie, celem odpowiedniego nagrzania. Do wad Diesla możnaby zaliczyć większy ciężar na KM, niż w silniku benzynowym; wynika to z tego, że Diesel posiada większe ciśnienia maxymalne, dalej z tego, że Die­ sel jest więcej „twardy w chodzie" niż silnik benzynowy; ten „twardy chód" wymaga silniejszych wałków, trybów i t. d. To pociąga za sobą konieczność użycia elastycznych elemen­ tów między wałem a śmigłem i t. p. Już dzisiaj jednak widzimy silniki o ciężarze na jednostkę mocy 1 kg/KM, co oznacza ogromny postęp w budowie silników Diesla. A przecież nie należy zapominać o tem, że przy Dieslu mamy zysk na cię­ żarze chłodnic, wody, paliwa i to już nam kompenzuje — wprawdzie dzisiaj jeszcze na dużych odległościach — wię­ kszy ciężar silnika samego. Zresztą zastosowanie sprężarki Rys. 6. Silnik Pratt-Whitney „Wasp". zmniejszy jeszcze wybitniej ciężar na KM. Szereg silników Diesla konstrukcji Junkers'a „Jurno 5" po 500 godzinach ruchu w pierwszym remoncie nie wykazały zużycia większego Sowiety wystawiły duży silnik ,,M 34 N", który jest niż silniki benzynowe — wyniki, jak na pierwsze typy, bar­ wbudowany na wielkich samolotach ANT 20. Silnik ten po­ dzo dobre. siada 2 wały rozrządcze na każdy blok cylindrów, 4 wentyle w każdym cylindrze i reduktor. (Technika Samochodowa. Przeciętne zużycie paliwa w silnikach benzynowych Nr. 12. 1934). z gaźnikiam wynosi około 220 — 240 gr./KM. godz ; w ame­ rykańskich silnikach to zużycie wynosi nawet 250 — 270 gr./ Motor Diesel'a w lotnictwie. KM. godz.; Diesel lotniczy zużywa 160 — 180 gr./KM. godz.; widzimy, jak wielką jest oszczędność na paliwie. Diesel po­ Motor Diesel'a znajduje w lotnictwie coraz większe siada mniejszą moc z litra niż silnik benzynowy — powód zastosowanie. W porównaniu z silnikiem wybuchowym oka­ leży w tem, że w Dieslu nie można iść zbyt wysoko z ilo­ zuje on bardzo dużo zalet, do których należy zaliczyć: ścią obrotów, gdyż zwiększenie ilości obrotów pogarsza Zmniejszenie niebezpieczeństwa pożaru; niebezpieczeń­ spalenie. Polepszenie spalania można osiągnąć przez odpo­ stwo pożaru wynika z istnienia blizko silnika łatwo palnego wiednią konstrukcję pompki paliwowej; takie punkty jak paliwa. Benzyna bardzo łatwo paruje i ten fakt właśnie czyni moment wstrzyku paliwa, droga paliwa w cylindrze, dobór stosowanie jej niebezpiecznem. Ciężkie paliwo Diesel'a, za­ ciśnienia wstrzykowego, kształt komory kompresyjnej i t. d. palające się przy wyższej temperaturze niż benzyna, jest pod mogą znacznie polepszyć spalanie. tym względem znacznie korzystniejsze. Źródłem ognia może Diesel okazuje znacznie mniejszy spadek mocy z wy­ być iskra względnie rozgrzane części głowicy lub rury wy­ sokością aniżeli silnik gaźnikowy ; n. p. na wysokości 5000 m. dechowej; te czynniki mogą spowodować zapalenie się na­ moc Diesla wynosi około 75% mocy rozwijanej na ziemi, gromadzonych par paliwa; w Dieslu magneto wogóle odpada, podczas gdy silnik gaźnikowy rozwija tylko 52% mocy roz­ zaś niższa temperatura spalin usuwa niebezpieczeństwo zbyt wijanej na ziemi. Diesel może jeszcze znacznie polepszyć wysokiego nagrzania się rury wydechowej. swoje własności przez stosowanie sprężarek w pierwszym Dalszą zaletą motoru Diesla jest brak gaźnika, który rzędzie systemu Rateau, dalej doładowania „Wibu" i t. d. przecież często powoduje defekty w wybuchowym motorze. Niskie temperatury spalin w silniku Diesla, niższe niż w sil­ Rozdział paliwa przy pomocy poszczególnych pompek pali­ niku benzynowym, pozwolą rozwiązać problem doboru od­ wowych daje gwarancję równomierniejszego rozdziału paliwa powiedniego materjału na wirniki turbiny spalinowej znacznie niż prz/ pomocy gaźnika ; dalej defekt gaźnika może spo­ lepiej, niż w silniku gaźnikowym. wodować wyłączenie z pracy całej strony silnika, zaś defekt Jak już wyżej zaznaczono, Diesel opłaca się na dale­ pompki spowoduje wyłączenie jednego tylko cylindra z pracy ; kich przelotach, 1200 — 1500 km. Diesle dzisiaj konstruowane dalej nie mamy tu takich wypadków jak obmarzanie gaźnika, posiadają moc w zakresie 300 — 700 KM, jednak najprawdo­ skraplanie się mieszanki i t. p., co jest szczególnie ważnem podobniej najlepszemi będą jednostki o mocy 1000 KM i wyżej. dla lotów na większe wysokości; dalej brak gaźnika usunie Do dalszych zalet należy niższa cena ropy niż benzyny, niebezpieczeństwo defektów w doprowadzeniu mieszanki większa swoboda w doborze paliwa i t. p. w czasie wykonywania akrobacji, kiedy to silnik pracuje w innych niż zwykle sytuacjach. Paliwo o dużej lepkości Zbigniew Leliwa Krzywobłocki pozwoli na zastosowanie pompek tłokowych, których szczel­ asyst. Pol. Lwowskiej Kronika Kół Naukowych. Z Koła Chemików S. P. L. zebraniu naukowem Koła, zasadę i tok produkcji w lwow­ W okresie sprawozdawczym od dnia 5 kwietnia 1936 r., skiej rafinerji nafty i olejów mineralnych „Gazy Ziemne". jak zwykle w okresie przedwakacyjnym, punkt ciężkości Dnia 11. VI. p. Prof. Tad. Kuczyński wygłosił referat p. t.: pracy Koła przeniósł się na referaty praktyk wakacyjnych „Jak odbywać praktykę wakacyjną". i wycieczek. Konkurs na artykuł do prasy codziennej popularyzujący Referat naukowy doprowadził do końca Kurs O. P. L. G. chemję rozstrzygnięty został następująco: I-szą nagrodę Dnia 13. V. odbył się egzamin, który z pomyślnym wynikiem otrzymał kol. Krasuski za art. p. t. „Chemja jako nauka zdało 18 kolegów. Dnia 28. V. p. Prof. St. Piłat wyjaśnił na przyrodoznawcza" (25 zł.), 11-gą (15 zł.) kol. Mielecki za art. Nr. 9 ŻYCIE TECHNICZNE Str. 275

t. „Pochwała chemji" i III-cią (10 zł.) kol. Masłowski za na przysposobienie statku do podróży, który to czas wyko­ art. p. t. .Złoto z powietrza". rzystali na zwiedzenie portu i miasta Gdyni, oraz pracowali Referat wycieczek w tym okresie zorganizował trzy na stojącym w stoczni statku dla przyśpieszenia wyjazdu. miejscowe wycieczki, w czasie których zwiedzono: Fabrykę Z wycieczki wynieśli uczestnicy niewątpliwie wielkie Czekolany i Cukrów „Branka", Zakłady Chemiczne „Lao- korzyści naukowe; objekty zwiedzano pod fachowem kiero­ koon" i rafinerję nafty i olejów mineralnych „Gazy Ziemne". wnictwem inżynierów i tłomaczono objaśnienia na język Po zakończeniu roku szk. odbyła się wycieczka polski — w równej też mierze znaleźli w niej zadowolenie w dniach od 21. VI—3. VII na trasie Lwów-Kraków-Radom- kulturalne. Wycieczka dała sposobność do nawiązania sto­ (trójkąt bezpieczeństwa) -Łódź-Warszawa. Zwiedzono Z. F. sunków, a nawet nici serdecznej przyjaźni z kolegami zagra­ Z. A. „Mościce", gazownię i zabytki miasta w Krakowie, nicznymi, a dzięki dobrej organizacji i sprężystej postawie fabrykę porcelany w Ćmielowie,Wojskową Wytwórnię Sprzętu jej uczestników pozwoliła na spełnienie doniosłej misji pro­ Przeciw Gazowego w Radomiu, Wojskową Wytwórnię Pro­ pagandowej w całej rozciągłości. chu i Materjałów Kruszących w Pionkach, Wojskową Wy­ Przez połączenie celów naukowych z pięknym sportem twórnię Amunicji w Skarżysku, Widzewską Manufakturę, żeglarskim dala wyprawa jej członkom możność przeżycia Zakłady Scheibler Grochman, i Alart w Łodzi, oraz Gazo­ wielu nowych i nieznanych wrażeń i pozwoliła im poznać wnię Miejską, nowo wybudowane Zakłady Instytutu Chemicz­ się i zbratać z żywiołem morskim. nego Politechniki Warszawskiej i Muzeum Przemysłu i Handlu W odniesieniu do organizacji wycieczki podnieść wy­ w Warszawie. Wycieczka odbyła się pod kierownictwem na- pada, że wszyscy uczestnicy dołożyli wielu starań, aby sobie ukowem p. Prof. Tad. Kuczyńskiego. Udział w niej wzięło 4 zapewnić maksimum korzyści naukowej. Przed wyruszeniem — asystentów i 12 — studentów. Wycieczka uznana została w podróż zorganizowano cykl wykładów, w których zapo­ przez Radę Wydziału Chem. P. L. za wycieczkę wydziałową. znano kandydatów z objektami i miastami wchodzącemi Referat praktyk wakacyjnych obsadził 10 praktyk, w program zwiedzania — nadto urządzono kurs języka płatnych, krajowych i 3 zagraniczne. angielskiego i teoretyczny kurs wiedzy żeglarskiej, aby Referat propagandy i towarzyski zorganizował dn. przesposobić uczestników do służby na statku. 13. X. br. „Herbatkę zapoznawczą" dla stud. I-go roku A. M. Wydz. Chem. Impreza ta przybrała szersze niż zwykle roz­ miary. Zaszczyciło ją liczne grono P. Profesorów i Asysten­ Zycie w Z. S. A. tów Wydz. Chem. U. J. K. i Politechniki, oraz bawiąca w tym czasie we Lwowie wycieczka Prof. i studentów chem. z Frank­ W roku bieżącym Związek Studentów Architektury furtu. /. M. rozpoczął dn. 26 — X. — 35 cykl zebrań naukowych pre­ ref. prop. lekcją Prof. Władysława Lama na temat: „Rzut oka na techniki graficzne"-—Interesujący ten odczyt zgromadził wielką ilość Wycieczka wakacyjna Związku Studentów Inżynierji studentów zarówno z architektury jak i z innych wydziałów. Politechniki Lwowskiej W wykładzie swoim objaśnił Prelegent metody zasadniczych technik graficznych, ilustrując każdą z nich licznemi i cieka- Latem b. r. Związek Studentów Inżynierji Politechniki wemi przeźroczami. Lwowskiej zorganizował morską wycieczkę naukową do por­ Należy się spodziewać że tak wysoki poziom odczytów tów zachodniej i północnej Europy. Wycieczka odbyła swą zapewni w przyszłości równie liczną frekwencję. podróż na pokładzie żaglowego jachtu szkolnego „Zawisza J. K. Czarny", należącego do Związku Harcerstwa Polskiego, przy- czem w czasie podróży uczestnicy wyprawy na równi z że­ glarzami harcerzami pełnili służbę w wachtach i brali udział Komunikat Technickiego Kota Fotografów Amatorów we wszelkich pracach żeglarskich na statku a nawet przy Koło nasze doceniając wartość propagandy fotografji uzbrajaniu i przygotowywaniu go do drogi przed opuszczeniem artystycznej wśród szerokich warstw społeczeństwa urzą­ portu macierzystego. Kierownictwo wyprawy, a zarazem sta­ dzało co roku wystawę prac swych członków — studentów nowisko kapitana statku piastował znany i doświadczony Politechniki. żeglarz, ojciec jachting polskiego Gen. Marjusz Zaruski. Wielkie powodzenie i wysoki poziom artystyczny tych W czasie postoju w portach grupa studentów z Z. S. I. wystaw dał nam impuls do rozszerzenia naszej działalności w liczbie 21 zwiedzała objekty techniczne. Trasa wycieczki i zorganizowania w roku bieżącym: Lwowskiej Akademi­ prowadziła z Gdyni przez Kopenhagę, kanał Kiloński do ckiej Wystawy Fotografiki w auli Politechniki od 1. XII. Londynu i spowrotem przez Antwerpję (z wypadem koleją do 15. XII, 1935. do Brukseli), Amsterdam i kanał Kiloński do Gdyni. Zwie­ Zapraszamy więc wszystkich kolegów fotografików dzanie objektów technicznych ułatwione było dzięki uprze­ lwowskich do jaknajliczniejszego wzięcia udziału w naszej dniemu nawiązaniu kontaktów z organizacjami młodzieży Wystawie, która będzie p erwszym wspólnym wysiłkiem odwiedzanych krajów i polskiemi placówkami dyplomaty- wszystkich lwowskich Fotografów-Akademików i przyczyni cznemi, które to instytucje przygotowały szczegółowo pro­ się do zorganizowania na innych Uczelniach Lwowa Kół gramy i przyjmowały wycieczkę wszędzie z wielką życzli­ Fotograficznych. wością i gościnnością. Wśród uczestników znaleźli się studenci Koledzy! Apelujemy do Was — wyciągnijcie swe prace oddziałów zarówno lądowego jak i wodnego, dlatego też z ukrycia i nadeślijcie na naszą Wystawę z pełnem zaufaniem programy objęły budowle wchodzące w zakres obu tych o należytą ich ocenę. gałęzi wiedzy technicznej. Ostatni termin składania prac 21. XI. 1935 w II Domu Z najciekawszych należy wymienić dworce kolejowe Techników w pokojach 201, 213 i 232. Deklaracje w sklepach (w Kopenhadze, Londynie i Antwerpji), porty i ich urządze­ fotograficznych i w II D. T. nia we wszystkich punktach trasy podróży, nowoczesną stację koleji podziemnej w Londynie, rozbiórkę kamiennego mostu Zarząd Technickiego Koła łukowego (Waterloo Bridge), wzorową oczyszczalnię ścieków Fotografów Amatorów i stację filtrów, roboty przy wykańczaniu Kanału Alberta i licznych na nim położonych mostów zwodzonych w Ant­ werpji, urządzenia śluz w Kanale Kilońskim oraz budowę nowej olbrzymich rozmiarów śluzy na kanale śródlądowym Kronika żałobna Amsterdam — Ren, wreszcie chlubę współczesnej techniki Dnia 26 sierpnia 1935 r. zmarł po ciężkich cierpieniach — osuszanie terenów Zuiderzee i wszelkie urządzenia i bu­ były nasz współpracownik ś. p. Piotr Solik, absolwent Wy­ dowle pomocnicze jako to — 2 km. długą tamę, stacje pomp działu Inżynierji Politechniki Lwowskiej. Zmarły swą pracą i t. p. Nadto zwiedzono szereg objektów z zakresu budo­ oraz koleżeńskiem postępowaniem . zjednał sobie wszystkich wnictwa zarówno wielkich bloków mieszkaniowych jak i pod­ członków redakcji i administracji „Życia Technicznego" którzy miejskich osiedli willowych w Londynie i Amsterdamie też na długo zachowają Go w pamięci. w czasie zaś pobytu w Brukseli Wystawę Światową. * Program wycieczki przewidywał również możliwość zaspokojenia indywidualnych potrzeb kulturalnych uczestni­ Równocześnie zawiadamiamy, że staraniem „Związku ków przez zwiedzanie zabytków architektury i sztuki mu­ Studentów Inżynierji" Pol. L. oraz „Związku Akademików zeów i t. p. górnoślązaków" odprawione zostanie za spokój duszy ś. p. Wycieczka odbyła się w czasie od 29 czerwca do 14 Piotra Solika nabożeństwo żałobne w sobotę dn. 16 listopada sierpnia z tem, że jej uczestnicy oczekiwali już od 20 czerwca •. <> godz^9-ęj rano, w kościele św. Marji Magdaleny. llBUOTfc-K A POLITECHNIKI WA*S£AWSKIEJ Waruawa, ?\. J»«lnov;i tobołnjci^t 1 MEBLE: Zakłady akumulatorowe jadalnie, sypialnie, gabinety, salony, systemu kluby, tapczany, materace i dekoracje T U D O R poleca WIEDEŃSKA WYTWÓRNIA Spółka Akcyjna. STOLARSKO - TAPICERSKA Jan Ortner Oddział na Lwów, ul. Sykstus Ra 41. M ał o p o 1 Telefon 292-79. s k ę

Instytut Wydawniczy Od lat tysięcy lot w przestworze Książnica-Atlas Był stale ludzkich marzeń szczytem, Lwów, ul. Czarnieckiego 1.12. Warszawa 1, ul. Nowy Świat 59. Dziś — jakże łatwo ziścić możesz Poleca: To co przez wieki było mitem III A. Tuszyńskiego: KATECHIZM KIEROWCY. Zasady budowy, działania i obsługi samo­ chodu. Str. 132, z 57 rycinami. Cena zł. 2'70. Precz z piórem i atramentem — bo Erika pisze z temperamentem Treść: I. Wiadomości ogólne. II. Zasady budowy samochodu. III. Silnik. IV. Silnik czterotaktowy. V. Moc i wydajność silnika. VI. Silniki wielocylindrowe. VII. Różne 375 zł. systemy silników. VIII. Części silnika. IX. Niedomagania silnika. X. Chłodzenie silnika. XI. Smarowanie silnika. Nowa maszyna do NAUMANN XII. Karburacja. XIII. Niedomagania karburacji. XIV. Do­ iv pisania o najwyż­ pływ paliwa. XV. Zapłon mieszanki. XVI. Instalacja za­ szej jakości za płonowa. XVII. Ustawienie zapłonu. XVIII. Magneto. XIX. Instalacja niskiego napięcia. XX. Sprzęgło. XXI.Skrzyn­ najniższą cenę. ka przekładniowa. XXlI.Kardan i wał kardanowy. XXIII.Tyl­ 500.000 ma s z y n ny most i deferencjał. XXIV. Przednia oś i kierownica. XXV. Resory. XXVI. Hamulce. XXVII. Rama. XXVIII. Koła W UŻyciU. Trwa­ i gumy. XXIX. Nadwozie. XXX. Akcesorja, narzędzia, łość dużej maszyny części zapasowe. 12 odbitek' przez A. Tuszyński: kalkę. Idealnie lek­ kie i elastyczne ABC MOTOCYKLOWE. Str. 1.10, z 79 rycinami. Cena zł. 2"40. uderzenie. Królowa Treść: Przedmowa. Wstęp. I. Zasady budowy małych maszyn do pisania silnika. II. Działanie silnika. III. Rozrząd silnika. IV. Części silnika. V. Silniki wielocylindrowe. VI. Silniki dwutakto- we. VII. Smarowanie silnika. VIII. Karburacja. IX. Zapa­ Skład maszyn: J. £ 0 M A G A lanie. X. Instalacja elektryczna. XI. Przesyt pracy silnika. XII. Rama. XIII. Koła, gumy, hamulce. XIV. Organy pro­ Lwów, ul. Wałowa 11. Telefon 228-70. wadzenia. XV. Jazda z pasażerem. XVI. Niedomagania motocykla. XVII. Nauka jazdy. Krajowa wytwórnia St. Szymborski: Instrumentów muzycznych FRAHCISZEK DIEWCZTK WISŁA. Lwów, ul. Gródecka I. 2 b. Telefon 225-76. Przewodnik dla turystów wodnych. Str. 20 Poleca znane z doskonałej dobroci, taniości wszelkie i 43 mapki. Cena zł. 6. instrumenty muzyczne dla szkół, Wydawnictwo to zawiera 43 mapki poszczególnych • odcinków Wisły od Oświęcimia po Gdańsk, oraz plan orkiestr cywilnych i wojskowych. portu Gdyńskiego. Uzupełnia je mapa przeglądowa, wstęp, Przyjmuje naprawy instr. i gramo­ mała rozprawka o Wiśle, oraz uwagi dla turystów wod­ I nych. Same mapki zaopatrzone są w opis najbliższej oko­ fonów. Wszelkie przybory na licy i danego odcinka Wisły, co ułatwia turystom orjen- składzie. tację wśród najciekawszych zabytków i rzeczy godnych widzenia. Wykonanie mapek bardzo staranne, opracowa­ Cenniki na żądanie. nie pod względem rzeczowym aktualne. Dbając o swe zdrowie 1 Kupujcie pierwszorzędnej jakości J Jedzcie chleb towar tylko w sklepach | Tabaczyńskiego „MASŁOSOJUŻU" 1 • Wszelkie towary kolonjalne, delikatesy i wina, • Wytwórnia cukrów i pomadek oraz pokoje do śniadań i restaurację •» m- -m • -n • po.eca Michaś ]amcki JAKÓB MASEŁKO Lwów, ul. Nowej Rzeźni 14 LWÓW, Leona Sapiehy 25. Telefon 211-42. telefon nr. 233-86. telofon nr. 233-86. 1 Reprezentacja Browarów p. f. Haberbusch i Schiele Apteka Dobrzańskiego S. A. w Warszawie i A. Hr. Lanckorońskiego w Rozdole Lwów, ul. Akademicka 1. 2. J. BogdóMiówka 11. (Hotel George'a) PARNES zaopatrzona jest w najnowsze specyfiki krajowe Telefon nr. 277-53. Telefon nr. 276-53. Poleca znakomite piwa jasne i ciemne, oraz lemoniady i zagraniczne, wody i sole mineralne, jakoteż i wody sodowe. wszelkie środki nowoczesnej hygjeny. Zamówienia z prowincji wysyłamy odwrotnie. j l\arodna Torhowla BL ATT i Ska | poleca w swoich 32 składnicach we większych miastach kraju. Przemysł drzewny Towary kolonjalne i spożywcze wina naturalne wszelkich gatanków, mszalne, stołowe i lecznicze, delikatesy spożywcze, napoje alkoholiczne Lwów, ul. Kurkowa I. 2. | najlepszych producentów krajowych i zagranicznych jak koniaki, rumy, likiery i in.

1 HANDEL OWOCÓW I Stały dostawca II. Domu Techników krajowych i zagranicznych i Bratniej Pomocy Stud. Pol. Lwow. 1 Pokój do śniadań, piwo na miarę, wina, wódki i koniaki M. DRZEWICKI Leona rubinfelda Lwów, ul. Leona Sapiehy 21. Lwów, ul. Słowackiego 14. — Telefon 233-24. Wędliny z własnej pracowni.

Najlepszą dachówkę, dreny w różnych dymenzjach, cegłę dętą z fabryki w Koło- myji po cenach konkurencyjnych poleca firma Radziwiłł, Wimma i Żeleńscy Spółka Akcyjna dla wyrobów z gliny i piasku Lwów, Bodnarówka 1. 8. — Telefon n.. 204-37.

HATE „LIPSJA" DOM HANDLOWY Lwów, pl. Marjacki 8.

PRZYBORY RZEŹNICZO - MASARSKIE B i u r o nr. 106-16. Telefony: s k ,a d n r. 272.71 Lwów, ul. Janowska I. 36. Hurtowna i detaliczna sprzedaż WĘGLA, KOKSU I DRZEWA. Fabryka maszyn do kra­ Urzędnikom państwowym jania wędlin, serów i t. d. i prywatnym na spłaty ratalne. BANK GOSPODARSTWA KRAJOWEGO ZAŁATWIA WSZYSTKIE OPERACJE BANKOWE.

Przyjmuje wszelkiego rodzaju wkłady, zapewniając wkładcom korzystne oprocentowanie, pełne bezpieczeństwo i całkowitą tajemnicę. Emituje listy zastawne i obligacje, dające nabywcom zupełną pewność i wysoką rentowność. Udziela z nagromadzonych kapitałów i powierzonych przez Skarb Państwa funduszów różnego rodzaju kredytów, finansu­ jąc rozwój gospodarczy kraju.

Kapitał zakładowy i rezerwy Zł. 197.084.577 Wkłady i lokaty Zł. 803.366.194 Udzielone kredyty Zł. 1.881.568.914 Suma bilansowa w dniu 31. XII. 1934 Zł. 2.211.129.283 Obrót roczny Zł. 18.389.906.000 Centrala i Oddział Główny Banku Gospodarstwa Krajowego

Warszawa, Aleja Jerozolimska 1. Adres telegraficzny: Krajobank Centrala telefoniczna 8-02-60.

Bank posiada 18 Oddziałów prowincjonalnych w Polsce i korespondentów w całym świecie.

ŻYRARDÓW

Towarzystwo Zakładów Żyrardowskich S. A.

WYROBY LNIANE

I BAWEŁNIANE

Zarząd w Warszawie, ul. Traugutta 1. 8. Fabryka Obić Papierowych i Papierów Kolorowych

„J. FRANASZEK"

SPÓŁKA AKCYJNA Warszawa, Wolska 41. Telefony: 601-71, 601,73, 601-75, 601-79, 203-07, 203-27.

DZIAŁ OBIĆ PAPIEROWYCH (TAPET) DZIAŁ PAPIERÓW BIAŁYCH (KREDOWYCH)

(Chromo, Satyny, Ilustracyjne) DZIAŁ PAPIERÓW KOLOROWYCH DZIAŁ BIBUŁEK

BIBUŁKI KOLOROWE: SERWETY BIBUŁKOWE: gładkie gładkie marszczone marszczone marszczone „IRIS" prasowane deseniowe deseniowe

Sprzedaż przez Syndykat „BIRUKOŁ" Warszawa, ul. Długa 28.

Jeneralny przedstawiciel na|m.|Lwów BRONISŁAW STREISENBERG ul. Karpacka 5. TeL 244-86. RĘCZNE GAŚNICE Pianowe Generatory

skuteczne niezawodne bezpieczne i trwale

polecają: Zjednoczone Wytwórnie Gaśnicze

]Uff Ti Sp z oar- odpow- •[•J.Jr-rML-£%. Warszawa, ul. Wspólna 3 a. Tel. 9-70-34. WARSZAWSKIE TOWARZYSTWO TECHNICZNO-BUDOWLANE SP. Z OGR. ODP. Warszawa, plac Trzech Krzyży 1. 9. Tel. 9-02-56. Wykonywa wszelkie roboty w za­ kres budownictwa wchodzące. Kieso wski Przemyśl Granitowy Spółka Akcyjna Warszawa, ul. Świętokrzyska 1. 25. Telefon nr. 540-65. Kamieniołomy granitowe w Klesowie. i k, BUDOWA, DRÓG n. i i. • i' A A w roku bieżącym wykonuje budowę droci Dostawa wszelkiego rodzaju materjałow grani- jg g& ' J J . . towych w szczególności dla celów drogowych. ^ W "iLUCK " Wrf OuZlllllCrZ

Produkcja: 350.000 ton rocznie. \f na długości 46 kim. •i^^MII^^^MIMBMWMMpMMMMMMIIIIłlliaiMBBMI Czechosłowacka Sp. Akc. ZAKŁADY PRZEMYSŁOWE „E TEHNIT" Huta POLDI S. A. Wytwórnia stali szlachetnych Zarząd Warszawa, Czackiego 1. 14.

Biuro sprzedaży: Telefony : 203-83, 693-95. Warszawa, Aleje Jerozolimskie 1. 26. Ogniotrwałe, lekkie, estetyczne i tanie pokry­ Skład: cie dachowe, płytkami azbestowo-cementowemi Warszawa, ul. Wolność 1. 2. płaskiemi i falistemi. fl Biuro Inżynieryjno - budowlane INŻ. W. flLJMOWIU i fi.MÓWK I w Warszawie, ul. Ks. Skorupki I. 7. Tel. 9-19-56. Wykonuje wszelkie roboty w zakres budownictwa wchodzące. (• tt H A P3 ł A Zakład Elektro-techniczny GUSTAW PAMMER | „U C II C Id LU I i Mechaniczny ODLEWNIA ŻELAZA, KUŹNIA I WARSZTATY REP. MASZYN i Stanisław hu Lwów, Romanowicza 11. Telefon 286-71. WE LWOWIE, fUL. GRÓDECKA 47. TEL. 208-82. Wykonuje kompletne aparatury elektryczne i czę­ Adres telegr.: PAMMER Lwów. ści maszyn dla dźwigów wszystkich systemów.

Fabryka Chemicznych Wyrobów Zakład Elektro-Mechaniczny Juljan Zdybel H. Lewicka i Ska 11 Naprawa maszyn i aparatów elektrycznych. — Magneta, Prądnice, Rozruszniki, Zapalacze bateryjne, Reflektory, ss=sssssssssss=^ i Kierunkowskazy, Sygnały. Lwów, ul. B. Pierackiego. Lwów, Jagiellońska 24. Tel. 259-89.

Skład wszelkich maszyn biurowych i przyborów do tychże. Warsztat naprawy i konserwacji wszel­ | Motocykle, samochody KESjj kich maszyn biurowych. Uczelnia pisania na ma­ A.UTOSJPORT szynach rozmaitych systemów. Biuro przepisywa­ nia i powielania pism — po zniżonych cenach. Lwów. ul. Słowackiego 2. Fabryczny skład tłoków i pierścieni oraz EMIL URICH — Lwów, ul. 3-go Maja 1.7. Telefon 205-05. opon i dętek.

ADOLF PFUTZNER I SYNOWIE 1 Lwów, ul. Słowackiego 1. 4. Tel. 220-75- Eustachy Cybruch Artykuly laboratoryjne dla celów chemicznych. Własna wytwórnia szkieł laboratoryjnych, i ODLEWNIA METALI ul. Sykstuska 1. 29. Telefon nr. 220-50. Lwów, św. Marcina 39. Telefon 293-48. % i KSIĘGARNIA TECHNICZNA M_ G o t t o Lwów, ul. Kopernika I. 26. Telefon 261-81, p. k. o. 124-372 utrzymuje stale na składzie i przyjmuje zamówienia na książki techniczne polskie i zagraniczne

REPREZENTACJA iiira zakładów mmmmi SPÓŁKA Z OGR. ODR Lwów, Jagiellońska 2. Telefon 206-83.

Wykonuje wszelkie instalacje i urządzenia wchodzące w zakres prądów silnych i st 1 Najpiękniejsze i najtrwalsze nakrycia stołowe i platery

a B y n T o ó 7 . K". t y i :y« h Tani Sklep i wyrobu Sp. Akc. fabryk metalowych Norblin, Bcia Buch, T. Werner Zygmunt Zaleski Warszawa Lwów, ul. Halicka S. Telefon 258-42. W UKAE TVf ** Poleca: Wełny i sukna na ubrania męskie i dam­ Przedstawicielstwo : WW mm- M-Ą *~* skie, najmodniejsze materje jedwabne, koce, Dom techniczn o-h a n d 1 o wy pledy, płótna, szyfony i obrusy. Lwów, Kołłątaja 8. Telefon 200-61.

1^1 1 fi* najwykwitniej wykonuje PUBLICZNY URZĄD ZASTAWNICZY •• ••• i poleca się Juljan Głuszewski i Lwów, pi. Kapitulny 3, I p. Tel. 254-46. MONS-PIUS WE LWOWIE, UL. SKARBKOWSKA 12.

Kajakowcy I BKO%^"M „Oistinction" Kopernika 42 a. Telefon 272-18. Namioty Zabiegi racjonalnej, nowoczesnej kosmetyki — oraz sprzęt turystyczny poleca barwienie i regulowanie brwi automatycznym aparatem (bezboleśnie). Składnica Harcerska Prowadzi koncesjonowane kursy kosmetyczne. Lwów, pl. Bernardyński 9. — Telefon 287-98.

Salon Wykwintnej Garderoby Męskiej I Laboratoryjne płaszcze. Robocze ubrania I zwyczajne i jednolite. Odzież ochronna wszelkiego rodzaju Markus Barasch i dla wszystkich zawodów poleca najtaniej Lwów, Kościuszki 14/1. Telefon 245-51. f Rllllim" Wytwórnia odzieży I ochronnej i sportowej Na składzie : najmodniejsze pierwszorzędne materjały 1 bielskie i angielskie. — Wykwintne wykonanie. — Sta­ Lwów, Hetmańska Ł. 22. ranna obsługa. — Ceny umiarkowane. (obok Miejslnego Muzeum Przemysłowego). jB. Miitzenmacher Krajowy Bazar Przemysłu Ludowego we Lwowie, Klementyny Tańskiej 1. (naprzeciw Kawiarni Oeorge'a). Lwów, Jagiellońska 16. Telefon 251-43 I Poleca: kilimy różnych wytwórni, tkaniny wzorzyste wileń- j skie, pasiaki łowickie, leżniki huculskie. Specjalny dział powrócił z zagranicy. j płócien korczyńskich i wiejskich. Rzeźby zakopiańskie. Wykonuje płaszcze i kostjumy według najnowszych 1 Wyroby skórzane zakopiańskie. Serdaki i pantofle zako­ piańskie. Ceramika kaszubska, krzemieniecka, łowicka. modeli z własnych lub dostarczonych materjałów. Przemysł jaworowski, hafty zakopiańskie i huculskie.

Idealna pasta do zębów WYRÓB I SPRZEDAŻ KOŁDER, | MATERACÓW I BIELIZNY Krem perłowy i MARJAN MLEKO Lwów, Koralnicka 6. Tel. 237-72. Jan lhnatowicz — Lwów. Filja: Gródecka 81.

Najnowsze materjały na ubiory damskie i mę­ Eleganckie Panie ubierają się w znanej firmie skie z pierwszorzędnych fabryk bielskich i angielskich poleca najtaniej firma BraciaStauber MagaŁwne!ekcii Rok założenia 1868. A. Diirr i Ska Lwów, pl. Marjacki 6—7. — Telefon 228-61. Najnowsze modele palt, kostjumów i sukien po cenach Lwów, pl. Gołuchowskich 11. Telefon 267-35. konkurencyjnych.

j_ damskie gotowe i do miary poleca ZAKŁADY r LI Lid po cenach konkurencyjnych firma TOWARZYSTWA SCHLOSSEROWSKIEJ Przędzalni Bawełny I Tkalni M. A. Augustyn Sp. Akc. w Ozorkowie, rok zał. 1807. Lwów, ul. Rutowskiego 7. — Telefon 249-46. Dzierżawca: M. FOGEt, Łódź, ul. Piotrkowska 5. Rok założenia 1899. Rok założenia 1899. Skład fabryczny na Małopolskę Wschodnią: Lwów, ul. 3 go Maja 2. Telefon 220-65. Restauracja i mleczarnia Wytwórnia Resorów Samochodowych „Pomorzanka" A. S. Filipowicza Poleca smaczne i tanie obiady. Lwów, ul. Akademicka 1. 24. Lwów, ul. Janowska 1. 80. Telef. 274-99.

Wytwórnia mebli lekarskich Maszyny do wyrobu cementowych dachówek w różnych gatunkach, formy kanałowe i studzienne, oraz wszelkie wyroby żelazne budowlane i konstrukcyjne wykonuje Michał Stefanowski • „W U M E L" Lwów, ul. Warsztatowa 1. 10. Telefon 249-14. Lwów, ul. Łyczakowska 27. Tel. 106-44. (między ul. Rycerską a Kordeckiego)

Rok załóż. 1860. Telefon 201-66. Wytwórnia przyrządów mierniczych i aparatów Warsztaty Budowlano-Blacharskie precyzyjnych Marjan Bendl, Lwów, Wronowskich 6. Wykonuje krycie dachów i wież blachą miedzianą, pocynkowaną, cynkową. Prze­ ERYK IJAKOwII, Lwów. i Ririliicka 6. prowadza gruntowne naprawy. Materjały pierwszorzędne. Wykonanie solidne, Wykonuje: Wszelkie przyrządy miernicze i ry­ sunkowe. Podziały Unijne i kołowe w każdej KONRAD KAIM I SYN skali, aparaty nanośnikowe, liniały precyzyjne ^BlilłłPr Dział elektro-akustyki i radjotechniki lUąpyf Lwów, Kopernika 11. Tel. 220-45. i warsztatowe i t. p. Naprawa, odnowienie Wzmacniacze, mikrofony, głośniki repre­ i rektyfikacja instrumentów geodezyjnych sy­ zentowanej przez nas fabryki „Telefunken". Artykuły stemem zagranicznym. radjowe, domofony, zegary elektryczne f-my „Siemens". Własne warsztaty i laboratorjum.

G A Z O L I N A, OAZO LINA, OAZOLINA GAZ GAZOL ZIEMNY PŁYNNY GAZ to ZIEMNY w BUTLACH najlepszy, najtańszy, najwy­ do wszystkich miejsco­ godniejszy materjał opałowy wości w Polsce GAZOŁ1NE. O A. Z BENZYNĘ ZIEMNY samochodową OLEJE w obrębie własnej sieci rurociągów s A f Y wszelkiego rodzaju dostarcza S. A. GAZOLINA LWÓW, LEONA SAPIEHY 3. Telefony 2S8-89, 279-40, 232-80. Stowarzyszenie Mechaników Polskich z Ameryki Spółka Akcyjna Warszawa, ul. Marszałkowska 1. 130. Wytwórnia w Pruszkowie i Zakłady Przemysłowe w PORĘBIE Skrót telegraficzny: „PMECHANICS". Telefony: 693-88, 693-31, 693-66,693-41,693-26,693-22. Dłutownice pionowe 250, 350 i 500 mm skok typ DAA ZAKRES FABRYKACJI: 1. Obrabiarki do metali i drzewa różnych typów. 2. Narzędzia precyzyjne do metali. 3- Obrabiarki i narzędzia specjalne dla przemysłu wojennego i kolejnictwa. 4. Przyrządy: podzielnice uniwersalne, przyrządy do fre­ zowania i szlifowania na tokarkach, imadła maszynowe i warsztatowe. 5. Odlewy maszynowe, cylindry parowozowe, rury żeliwne wodociągowe i kanalizacyjne, odlewy dla centralnego ogrzewania. 6. Naczynia kuchenne emaljowane i surowe, odlewy sanitarne emaljowane. 7. Piece żeliwne. Prospekty i oferty na żądanie. Rok założenia 1874 F Spółka akcyjna We Lwowie, ul. Żółkiewska I. 221. — Telefon 97, 83-10.

KONSERWY JARZYNOWE g r o s z e k, .aso.ka, szparag pomidory t. d.

KONSERWY OWOCOWE morele, groszki, Śliwkiśliwki, , ręglody, kompoty HflNCFDUIY MIFtNF 9u,as;e wołowe, cielęce, wieprzowe, pieczeń wołowa z kaszą, cielęca z ryżem, H U II u L :l W ! III 11 u II L wiepszowa z kapustą, bigos, kiełbaski (parówki), ozory wołowe i wieprzowe, szynka itd. I1RIELADT. JAMY Specjalności dla turystów, myśliwych i harcerzy.

WARSZTATY ŚLUSARSKO-MECHAN1CZNE wiercone, Stanisław Konopacki i Syn STUDNIE POMPY Rok. zał. 1890. WYKONUJE FIRMA Lwów, Dwernickiego 7. — — Telefon 240-80. FELIKS SĘKOWSKI wykonuje wszelkie roboty budowlane, ogrodze­ Lwów, ul. Lwowskich Dzieci 44. — Tel. 244-57. nia, zbiorniki na wszelkiego rodzaju ciecze, boj­ lery, hydrofory, beczkowozy, parniki, akcesorja Rok założenia 1868. do centralnych ogrzewań, kotły parowe, wodne, do centralnych ogrzewań, kotły mieszkaniowe, nagrzewnice. Konstrukcje wszelkiego rodzaju. Bracia STAUBER Spawanie gazami. MAGAZYN KONFEKCJI DAMSKIEJ Na żądanie oferty oraz porady fachowe Lwów, plac Marjacki 6-7. — Telefon 228-61. techniczne gratis. polecają najnowsze modele palt, kostjumów i sukien po cenach konkurencyjnych i na dogodnych warunkach. Przyjdź do Kuchni Towarzystwa Bratniej Pomocy Studentów Politech. Lwowsk. tam dostaniesz obiad już za 040 zł. a kolację za 0 15 zł. i jeszcze Ci chleba dodadząl

Towarzystwa Bratniej Pomocy Studentów Politech. Lwowsk. wydaje: W GMACHU POLITECHNIKI obiady w godzinach od 12-ej do 14-ej kolacje „ „ 18-ej „ 19'15 A.RMA.METAŁ "Wytwórnia armatur gazowych, wodnych I parowych. Precyzyjna obróbka metali. Lwów, ul. Pohuianka 1. 43 i Kochanowskiego 1. 172. Telefon 296-98.

Wykonuje jako specjalność wszelką armaturę do gazu węglowego, ziemnego i płyn­ nego do pary i wody jak wentyle redukcyjne membranowe, ciężarkowe i spręży­ nowe redukujące z ciśnienia do 1000 atm. na ciśnienie do 25 m/m sl. wody. Dysze i krezy pomiarowe. — Wentyle bezpieczeństwa sprężynowe membranowe i rtęciowe na wszelkie ciśnienia niezawodne w działaniu. WENTYLE PRZELOTOWE i kątowe bezdławikowe. — KURKI dławikowo-spręży- żynowe oraz wszelkie urządzenia laboratoryjne, fizyko-chemiczne i maszynowe. MAURYCY MANN Lwów, ul. Gródecka 1. 26. Telefon 228-00. ttMnM feś* Fabryczne składy artykułów do urzą­ LWÓW, UL. 29 LISTOPADA 56. TEL. 248-07. dzeń wodociągowych, gazowych i cen­ tralnego ogrzewania oraz wszelkich Budowle przemysłowe. — Kominy fabryczne. artykułów technicznych. Wytwórnia wyrobów cementowych.

Pierwszej jakości wędliny Bank Handlowy i Warszawie 1 pole c a

Sp. Akcyjna Fma Konopacki Z. Lwów, Halicka 18. Telefon 257-57. Oddział we Lwowie j Zielona 32. Telefon 266-86. ul. Hetmańska lO. Michał PI§ctin©f 1 dawniej R. Dittmar Br. Briinner, S. A. 1 „Centroowoc

Lwów, pl. Marjacki 9. — Telefon Nr. 220-04. Lwów, ulica Gęsia. Fabryka dom własny ulica Gipsowa 30. Największy skład lamp elektrycznych i naftowych własnego Główny skład owoców wyrobu. — Wszelkie części oświetleniowe i radjowe. zagranicznych i krajowych. Hurtowny skład wszystkich żarówek.

Wędliny czysto wieprzowe 1 Magazynowanie urządzenia domowego w su- 1 chych magazynach, opakowanie mebli do trans­ portów, przeprowadzki, miejscowe i zamiejscowe J. Kotowicza | uskutecznia tanio solidnie biuro transportów Lwów, Rynek 2 5. Rosen m a n Żółkiewska 119. Lwów, Rejtana 2. Telefon 239-11.

1 Przedsiębiorstwo SPEDYCYJNO-KOMISOWE ! „T R AN S POR T" PRUGAR™ Lw5w, ul. Kościuszki 1. 22. Telefon Nr. 201-57. Ładunki zbiorowe. Uskutecznia wszelkiego rodzaju ekspedycje, oclenia, dowozy i prze­ Lwów, Supińskiego7. prowadzki lokalne i zamiejscowe. Fabryka „Kontakt" j Tartak parowy i przemysł drzewny TOWARZYSTWO ELEKTRYCZNE Spatz i Zimand Spółka z ogr. por. we Lwowie Fabryka deszczułek posadzkowych dostarcza zj składu względnie krótkoterminowo: Lwów, Fredry 4. Telefon 214-12. LICZNIKI prądu zmiennego Jednofazowe model LJ Typ. RPT. 3-9 do 550 Volt. 30 Amp. LICZNIKI prądu zmiennego jednofazowe Odliczeniowe Przedsiębiortwo budowlane (rabatowe) model LJ. Typ. RPT. 39 do 550 Volt 30 Amp. LICZNIKI prądu zmiennego jednofazowe Dwutaryfowe model LJD. Typ. RPT. 39 do 550 Volt. do 30 Amp. Inż. Henryk Orlean LICZNIKI Trójfazowe trzyprzewodowe model LT. Typ. RPT. 4'35 do 550 Volt. 100 Amp. Architekt budowniczy LICZNIKI Trójfazowe czteroprzewodowe model LTO. Ł w ó w, Sykstuska 45 t>. Typ. RTP. 4-9 do 550 Volt. 100. Amp. ELEKTRYCZNE APARATY GRZEJNE dla gospodar­ stwa domowego. RURY OBOŁOWIONE system Bergmana oraz Stalowo Pancerne wraz z osprzętem. Michalski i Hupert MATERJAŁY INSTALACYJNE dla światła i sygnalizacji. Przedsiębiorstwo Techniczne MATERJAŁY SIECIOWE dla instalacji sieci napo­ wietrznych. Urządzeń Zdrowotnych SPRZĘT RADJOWY: Głośniki, słuchawki i aparaty detektorowe. Lwów, ul. Anczewskich 5. Telefon 268-89. BIURO INSTALACYJNO-TECHNICZNE ZWIĄZEK ZAWODOWY w Warszawie, [Ml B. IM PM11 ul. Marszałkowska 1. 79. Telefon 8.32-88. Wykonywa: Ogrzewania centralne. Wenty­ WOŁYNIA, MAŁOPOLSKI I ŚLĄSKA lacje. Wodociągi. Kanalizacje, Suszarnie. Pralnie mechaniczne. Kuchnie parowe dezynfekcje. Warszawa, ul. Moniuszki 11. Projekty. Kosztorysy.

Przedsiębiorstwo malarsko-dekoracyjne Rozkład lotów P. L. L. „LOT" ważny od 6 października 1935 r. Stanisław Janecki i ska samoloty kursują codziennie (także w niedzielę)

Sp. Firm. Kom. | Codzienni e KIERUNE.K Codziennie 12 40 Warszawa, ul. Klonowa 14. Tel. 8.10-98. 0 Warszawa xx) P 11-40 15-10 P Gdynia, Gdańsk <• 9-10 (Danzig) Przedsięb. Rob. Inż. Bud. 7'30 8- 30*) P Warszawa P 15-35 8-45 9- 50 Poznań o 1420 Sosonko i W. Wojciechowski 855 1005 P Poznań P- 14-05 Inżynierowie 10-00 11-15 o. Berlin O. 1300 Spółka z ogr. odpowiedzialnością. 13- 10 0. Warszawa p< 10-00 14- 40 Katowice 8-30 Wykonuje wszelkiego rodzaju roboty w zakres P- 0 budownictwa lądowego wchodzące. 8-50 0. Warszawa P- 15-00 10-30 P Kraków 1). 13-20 Kraków y) Brno y) Brno y) Wieny)

w s e k 1235 Warszawa xx) 11-45 r „ d L LT KABLE p p- 15-20 0. Wilno o. 9-00 dla prądów silnych na niskie i wysokie napięcie Wilno yy) Riga yy) do 60 K V oraz kable do prądów słabych Riga yy)

Tallin yy) polecają: 12-20 0. Warszawa p 11-30 1450 p- Lwów o. 9-00 Kabel Polski S. A.. Samoloty kursują Samoloty kursują w po­ w we KIERUNEK w Bydgoszcz nie­ czwar­ wtorki piątki działki tki 8-00 p- Warszawa p- 15-30 Fabryka Kabli s. A. 1000 0. Lwów o. 1330

Kraków 10-15 o. Lwów p. 13-10 12-40 p- Cernauti o. 12-45 12-55 0. Cernauti p- 12-30 15-25 p- Bucuresti o. 1000 Warszawska Wytwórnia Kabli S. A.100 0 (1. Bucuresti p- 1400 12-00 p Sofia 0, 12-00 Warszawa - Okęcie 12-30 o. Sofia p- 11-30 14-00 p- Thessaloniki II. 1000

Objaśnienie znaków: o — odlot, p — przylot, Fabryki Kabli i Walcown Miedzi S. A. X — godziny obowiązujące od 16. XI. 1935 do 15. II. 1936 r. xx — loty na linji Warszawa—Wilno i Warszawa — Gdy­ Ożarów nia— Gdańsk będą wstrzymane z dniem 16 XI. 1935 do 15. II. 1936 r. y — obsługa linji Kraków—Brno —Wien została przerwana z dn. 1. VI. 1935 r. yy — loty na linji Wilno—Riga—Tallin wstrzymane w okresie zimowym.

WARUNKI PRENUMERATY CENY OGŁOSZEŃ dla studentów przy odbiorze w Admin. miejsce str. 1 1/2 1/4 1/8 1/16 4-ta strona okładki i o- rocznie zł. 6-— zł. 3'— po treści 150 80 45 30 20 głoszenia za­ kwartalnie „ 1-90 „ 0-80 przed treścią 200 110 60 35 25 graniczne numer pojedynczy „ 0-60 „ 0-30 okładkowe 300 160 85 — — 50% drożej Konto P. K. O. Nr. 152.163.

TŁOCZONO W DRUKARNI URZĘDNICZEJ, LWÓW, UL. ZIELONA 7. — TELEFON 291-07. Zakłady SOLVAY w Polsce T. as o. p.

CEMENTOWNIA „G RODZIE C" PRZY STACJI ZĄBKOWICE

Produkują Cement Portlandzki pierwszorzędnej jakości o wytrzyma- łościach znacznie przekraczających wymagania Polskich Norm dla Cementu Portlandzkiego

Zdolność produkcyjna 350.000 tortn rocznie.

Specjalny cement wysokowartościowy z marką „Ż U B R"

Zamówienia wykonywane są niezwłocznie na najdogodniejszych warunkach.

Zamówienia należy kierować do ZakładÓW S0LVAY W POlSCC TOW. Z 0. p.

Warszawa, ul. Czackiego I. 14. Tel. 532-30, 532-44, 208-97. Poleca POLSKAi Ołówki FABRYKA OŁ< szkolne,

biuro w e dla techników

Najlepszej jakości! Li C.HARDTMUTH- LEC HIS TAN S.A. KRAKÓW Żądać wszędzie I Żądać wszędzie I

Ważne dla pań domu MHMHHHMB

Pełny pokarm roślinny (fosfor, potas, azot) dla kwiatów i roślin pokojowych w pastylkach

Użycie jednej pastylki na litr wody do podlewania wazonów raz na 7 dni daje zdumiewający efekt.

Ten konieczny w każdym domu pokarm roślinny, jako środek niezawodny do zasilania kwiatów i roślin poko­ jowych w cenie SO gr. za tubkę, zawierającą 20 pastylek, jest do nabycia w składach aptecznych, sklepach nasion i kwiatów.