“Het doel der opvoeding is: elk kind te helpen worden wat het is”. Kees Boeke

Basisonderwijs “Iets kan Kees Boekelaan 10 3723 BA Bilthoven Directeur: Anne-Mieke Bulters alleen lukken krant T 030 228 28 42 als het mag jaargang 35 | nummer 36 | juli 2019 werkplaatsbo wpkeesboeke.nl @ mislukken.” www.wpkeesboeke.nl Basisonderwijs Hutten bouwen in de bosrand Wat leren ze nou in de zandbak?

Algemeen Zestig jaar Tiendesprong Voortgezet onderwijs Werk dan mee in De Werkplaats Voortgezet onderwijs Kees Boekelaan 12 3723 BA Bilthoven Ludodidactiek Rector: Jeroen Croes Miljeugd T 030 228 28 41 werkplaatsvo wpkeesboeke.nl @ www.wpkeesboeke.nl bo Redactioneel zomer 2019 Hutten bouwen in de bosrand

‘Samen leren door creëren’, ‘hoofd, hart Kees Boeke zelf komt trouwens ook Een onderdeel van de creatieve ontwik- keken elkaar aan en weer anderen gingen als werkers in de pauze: we wilden niet en handen’: credo’s van Kees Boeke die weer even langs. Oud-medewerkers Jos keling van het team geheimzinnig doen. stoppen en bewaakten onze hut met onze we allemaal kennen, maar in hoeverre Heuer en Henk Willems werken samen De BO-medewerkers kwamen op de levens. passen we ze toe in ons onderwijs? Hoog aan een boek over de Tiendesprong studieochtend van 16 mei nieuwsgierig Ik keek naar degene naast me; we hadden tijd om een themanummer te wijden aan en eerstgenoemde maakte voor de binnen. Op de agenda stond: Wat is een contact en grepen een goudkleurige plas- Samenhang en visie blijven ontwikkelen en alles wat daarmee WP-Krant een prachtig overzicht van creatief proces? Tessa Hendriks, boom- tic buis, net voordat een ander die gepakt Over deze aanpak was nagedacht, het samenhangt. alles wat het inmiddels zestig jaar oude huttenbouwer en HKU-docent, gaf een had. Er sloten zich meteen anderen bij was een stap in de professionele ontwik- Anne-Mieke vertelt hoe BO-medewerkers boek Wij in het heelal, een heelal in ons korte toelichting en wij begaven ons ons aan. Ik liet het overzicht los en deed keling van het team. Hoewel creativiteit tijdens een studiedag hutten bouwden, sinds zijn verschijning teweegbracht. naar buiten. Bij de bosrand stond haar mee met bouwen. Ik was directeur af. We een onderdeel is van ons curriculum, Kim en Heidi laten zien hoe waardevol Met deze en nog vele andere mooie arti- busje met allerlei materiaal: hout, spij- deden allemaal wat anders, overlegden vonden we dat ze de afgelopen jaren de zandbak is als speelplek voor jonge kelen wensen we je heel veel leesplezier kers, touw, doeken, spiegels en plastic en hadden lol. We waren enthousiast minder in de spotlights stond. In het kinderen, Carolien (BO) en Leon (VO) en alvast een fijne zomervakantie. buizen. Wij kregen de opdracht: vorm en ondeugend. Binnen de kortste keren huidige schoolplan heeft het BO daar- delen hun ervaringen met ‘spelletjes- groepen, pak materiaal en bouw een hut. stond er een prachtige hut. Ik keek om om als doel opgenomen om cultuur- lessen’ en VO-medewerker muziek Thijs Namens de redactie, Er ontstond meteen dynamiek: sommi- me heen en zag dezelfde dynamiek en profielschool te worden. We zijn dit Spook praat Jeroen bij over ludodidactiek. Berend Ike gen doken op het materiaal, anderen overal verschillende hutten. We waren met een werkgroep gaan onderzoeken, met ondersteuning van Paulina Schulp, cultuurcoördinator van het VO. Al snel kwamen we tot de ontdekking dat het Inhoud Colofon “We deden allemaal wat fenomeen cultuurprofielschool voor het anders, overlegden en VO meer ontwikkeld was en meer inhoud 3 Hutten bouwen in de bosrand Redactie had dan het aanbod en netwerk voor het 5 Intern begeleider Jikke Klem Anna-Mieke Bulters, Maarten Elenbaas, hadden lol.” basisonderwijs. ‘Was dit de richting waar 7 Afscheid met een knal POP Kim Gaalman, Marijn Backer en de school behoefte aan had?’, vroegen 10 Wat leren ze nou in de zandbak? Jeroen Croes we ons af. Zeker, een verbinding met 12 Kom-gesprekken Eindredactie: Berend Jan Ike de VO-medewerkers op cultuurgebied 14 Oud-werker: Yonathan Keren wilden we sowieso. We kunnen veel van 16 Werk dan mee in De Werkplaats Ontwerp hen leren. Maar bij het lidmaatschap 18 Zestig jaar Tiendesprong Mireille Geijsen/Gabriëlle Buys van de Vereniging Cultuurprofielscholen 22 In memoriam Rob van ‘t Land zetten we vraagtekens. We kwamen tot 23 In memoriam Ada Vels Drukwerk de conclusie dat we meer samenhang in 23 In memoriam Wout Vermeulen Drukkerij ESED te Soest onze creatieve aanpak willen brengen en 24 Ludodidactiek een visie op creativiteit in het leren willen 26 Miljeugd Middenfoto en foto’s zonder bronvermelding ontwikkelen. Het bordje cultuurprofiel- 28 Formatief werken Willem Mes school is voor ons van minder belang, 30 Veilig ademhalen concludeerden we. Foto cover Maarten Elenbaas Verbeeldingskracht Oud-werker Bo van Rijnsoever heeft de afgelopen maanden onderzocht wat we zoal doen aan creativiteit en waar ruimte

WPkrant juli 2019 | 2 WPkrant juli 2019 | 3 bo Blijven ontwikkelen

voor verbetering is. Zij rondde met dit Creativiteit is op een andere manier naar De stip aan de horizon voor de nieuwe Nieuwe baan teit. Tijdens een vergadering heeft het samenwerking met medewerkers de onderzoek haar studie docent beeldend de dingen kijken, is verbeeldingskracht. schoolplanperiode (2020-2024): creati- Vanaf september 2018 heb ik een nieuwe team de wens geuit om de rol van de rol van de ib’er te expliciteren, concreet aan de HKU af. Creativiteit is een intelligentie! Bij een viteit is een integraal onderdeel van ons baan op de WP. Na 16 jaar in de onder- intern begeleider (ib’er) zichtbaarder te vorm te geven en zichtbaarder te maken creatief proces start je gewoon, je gaat onderwijs. De studieochtend van 16 mei en middenbouw gewerkt te hebben, ben maken, zodat in samenwerking gewerkt in de klassenpraktijk van de WP. Op de studieochtend van 16 mei presen- op avontuur en zoekt naar nieuwe oplos- was een stap in de goede richting. ik met veel plezier begonnen aan een kan worden aan preventieve begeleiding teerde ze haar onderzoek. Haar conclusie singen als je vastloopt. Het is niet erg nieuwe uitdaging: intern begeleiden op van zorgkinderen. Onderzoek was: er gebeurt veel op het gebied van als je niet precies weet waar je eindigt. Anne-Mieke Bulters De Werkplaats. Een belangrijk onderdeel van het onder- creativiteit, maar er zit geen samenhang, Zoals Tessa Hendriks ons meegaf: iets Directeur basisonderwijs Concreet houdt mijn baan in dat ik Opleiding zoek was het invoeren van groepsbe- geen doorgaande lijn in. Daarnaast gaf kan alleen lukken als het mag mislukken. verantwoordelijk ben voor de ontwik- Toen ik met mijn nieuwe baan startte, zoeken. Ik ben hiermee begonnen in de ze aan dat creativiteit meer is dan een Tijdens het huttenbouwen hebben we dit keling, coördinatie en uitvoering van was ik halverwege mijn masteropleiding groepen 1 t/m 4. Elke week heb ik een dansles of een lesje beeldende vorming. aan den lijve ondervonden. het zorgbeleid voor de onderbouw, de Educational Needs en op zoek naar een uur per bouw gereserveerd om mee middenbouw 3/4 en drie groepen 5/6. thema voor mijn onderzoek. Om aan te draaien in de groepen, kinderen te Daarnaast ben ik betrokken bij de bege- de wensen van het team tegemoet te observeren, te werken met een zorgleer- leiding van medewerkers, met als doel komen, ben ik tijdens mijn onderzoek ling of een les te bekijken. Door weke- “Iets kan alleen lukken als het verbeteren van de onderwijskwali- op zoek gegaan naar manieren om in lijks in de bouw aanwezig te zijn, ben ik betrokken bij wat er gaande is, ervaar het mag mislukken” ik de dynamiek in de groep en leer ik de kinderen goed kennen. Uit de vragen- “Na 16 jaar op de WP ben lijst die na afloop van het experiment is ik met veel plezier afgenomen, komt duidelijk naar voren dat medewerkers de groepsbezoeken begonnen aan een prettig vinden en dat de afstand tussen de ib’er en medewerkers verkleind is. nieuwe uitdaging: De zichtbaarheid van de ib’er is juist vergroot en dat leidt tot makkelijker intern begeleiden.” overleg, waardoor er preventief gehan- deld kan worden. Het kennen van de kinderen blijkt in veel gevallen handig en zinvol. Bij het voeren van oudergesprekken bijvoorbeeld kan ik het kind plaatsen en beter meedenken over de juiste aanpak voor een kind in een specifieke situatie. Ook bij de inde- ling voor het volgende schooljaar helpt het als ik de kinderen ken en kan ik met medewerkers samen bekijken wat een goede plek voor het kind is.

Foto: Jikke klem

WPkrant juli 2019 | 4 WPkrant juli 2019 | 5 bo Afscheid met een knal POP

Een dag uit het leven van…de ib’er Een bijzonder afscheid dient zich aan bekende grenzen. Het afscheid nemen motiveren tot werken is een lastige taak, Mijn takenpakket is breed en veelzijdig. De laatste weken van groep 8 zijn aange- probeert hier en daar al te voet aan de maar daar hebben we - samen met de De rol van de ib’er ligt op didactisch, broken. Binnenkort vliegen onze oudste grond te krijgen als een onontkoombare werkers - iets op gevonden. organisatorisch, coördinerend, pedago- werkers uit en nemen zij afscheid van en onomkeerbaar te nemen horde. gisch en preventief gebied en geen dag een belangrijke periode in hun leven: de Deze periode is voor de werkers lastig POP-plan is hetzelfde. Naast de groepsbezoeken basisschool. Na de laatste toetsen, het en fijn tegelijk. Je bent klaar met de Sinds enkele jaren maken de acht- die ik nu wekelijks afleg, heb ik ook indi- laatste werkstuk, de verplichte eindtoets basisschool en je kijkt uit naar de grote stejaars voor hun laatste periode viduele gesprekken met kinderen om ze en de laatste gesprekken, breekt er een nieuwe stap die je gaat nemen. Je gaat een POP. Inderdaad: een Persoonlijk sociaal-emotioneel te ondersteunen. Bij periode aan waarvan je met gemak een naar het middelbaar. Je hebt er al van OntwikkelingsPlan. In dit plan nemen die gesprekken zoom ik in op wat kinde- heel ongemakkelijke tijd kan maken. De gehoord, van oudere broers en zussen, ze mee wat ze nog willen leren in de ren zelf kunnen doen om een situatie te weken tussen de laatste ‘alles’ en de of van kinderen waar je vorig jaar nog bij komende periode. En dat leren kan heel veranderen en op wat ze nodig hebben musical. in de klas zat. Het is eng, fijn, spannend, breed zijn. Denk aan cognitieve doelen om hen daarbij te helpen. Ook ouderge- fantastisch en verschrikkelijk tegelijk. (rekenen of spelling), maar ook aan een sprekken, waarbij externe instanties als Het is merkbaar in de groep, de kinde- Je kijkt ernaar uit en je ziet ertegen op. leerdoel dat de nieuwsgierigheid prikkelt het Samenwerkingsverband, een logo- ren worden wat onrustiger, zoeken nog Dat dit veel onrust met zich meebrengt (beroepsoriëntatie), of een uitdagend pediste of het Centrum voor Jeugd en wat onwennig opnieuw naar de reeds is evident. De werkers in deze periode organisatorisch doel, zoals het organi- Gezin (CJG) kunnen aansluiten, behoren tot mijn werkzaamheden. Welk gesprek er ook gevoerd wordt, het doel is altijd om zo goed mogelijk aan te sluiten bij de Sofia Tummers (links): onderwijsbehoefte van het kind. Twee keer per jaar spreek ik alle “Voor mijn POP ga ik kinderen door met de medewerkers. onderzoeken of ouderen Zo houden we de doorgaande lijn in de gaten en monitoren we hoe kinderen echt eenzaam zijn in een zich op cognitief en sociaal-emotioneel Samen blijven we leren, elke dag ontwik- gebied ontwikkelen. Indien nodig kan kelen we ons om samen met de werkers verzorgingshuis.” ik in samenwerking met de medewer- het onderwijs op de WP zo in te richten kers kijken wat ze in kunnen zetten om dat kinderen kunnen groeien. de onderwijskwaliteit te verbeteren of wat er nodig is om een specifiek kind Jikke Klem Rosa Nijman (rechts): te begeleiden. Intern begeleider “Ik kan echt niet wachten Om ons te blijven ontwikkelen, kijken totdat ik 15 ben, want dan we kritisch of we de dingen die we doen, nog goed genoeg doen. Overleg en kan ik bij de PK werken.” afstemming zorgen ervoor dat wensen en verwachtingen uitgesproken kunnen worden en dat we met elkaar keuzes kunnen maken.

WPkrant juli 2019 | 6 WPkrant juli 2019 | 7 seren van een voetbaltoernooi voor de Het resultaat van het invoeren van de hele bovenbouw. POP-periode in groep 8 is in ieder geval De werkers denken goed na over deze Persoonlijk ontwikkelingsplan van Sofia Persoonlijk ontwikkelingsplan van Rosa dat de kinderen allemaal betrokken en onderzoekjes (want dat zijn het) en enthousiast aan hun onderzoek begin- bedenken een onderzoeksvraag die het Voor mijn POP (persoonlijk ontwik- kunnen dat de meeste ouderen zich Ik ben Rosa, ik ben 12 jaar en ik zit in Toen ik daar aankwam, kreeg ik nen en een heerlijke en rijke basis- doel omvat. Deze vraag beantwoorden ze kelingsplan) ga ik onderzoeken of enorm eenzaam voelen, maar dat de groep 8 bij Margot en Gerben. Voor mijn eerst wat te drinken en daarna een schooltijd afsluiten met een bijzonder in hun POP, en daarbij mogen ze breed ouderen echt eenzaam zijn in een familie en werknemers denken van POP wilde ik graag een dagje meelopen rondleiding. Toen de rondleiding was project. Dit maakt dat ook de laatste denken in de verschillende manieren verzorgingshuis. ‘we komen echt vaak op bezoek en er bij een restaurant. Ik dacht toen aan afgelopen, kreeg ik mijn outfit aan die periode van de basisschool een waar- waarop kan worden gezocht naar het Dat ga ik doen met een vragenlijst. Die zijn genoeg mensen om een babbel- restaurant PK in Bilthoven, omdat ik de bestond uit een blauwe polo met een devolle invulling heeft gekregen, waar antwoord. Verschillende kinderen gaan ga ik afnemen bij een paar bewoners tje mee te maken dus ze kunnen echt eigenaar ken. Na een aantal mailtjes oranje PK-logo en een sloofje. Daar zat zowel de werkers als de medewerkers hiervoor - onder begeleiding van een van het verzorgingshuis Weltevreden NIET eenzaam zijn’. Dat wil en ga ik kwamen we op een datum. Dat was op normaal gesproken je portemonnee naar uitkijken. Afscheid met een knal volwassene - een dag op ‘stage’ binnen in De Bilt. Dat zijn vragen die samen- onderzoeken. woensdag 12 juni om 12:00. met kleingeld in en een iPad. Ik kreeg POP! of buiten de school. Ze lopen mee, doen hangen met het onderwerp ‘bezoek geen iPad, maar wel pen en papier. ervaring op met het werkgebied waar ze en eenzaamheid’. Ik ga als het kan Sofia Tummers, groep 8 Eerst ging Erik, degene met wie ik mee Margot Timmerman een vraag over hebben en schrijven na ook bij familie en medewerkers een In samenwerking met Margot en mocht lopen, het voordoen en uitleg- Medewerker 7/8 afloop een reflectieverslag. Wanneer het paar vragenlijsten afnemen. Dat is om Gerben gen. Daarna mocht ik zelf de bestellin- onderzoek zich hiervoor leent, presen- de verschillen te zien tussen wat de gen opnemen en brengen. Uiteindelijk teren de kinderen dit aan de klas. Dit ouderen zelf zeggen en wat de familie Sofia Tummers met een bewoner van mocht ik ook de rekening brengen. Ik zijn inspirerende presentaties, waar het en werknemers denken. Het zou best verzorgingshuis Weltevreden was heel blij dat het zo druk was, want enthousiasme vanaf spat. dan kon ik meer doen. En ik kan echt niet wachten totdat ik 15 ben, want dan Doel, middelen, tijd, reflectie kan ik daar werken. Een belangrijk doel is het leren formu- leren en onderzoeken van een eigen Rosa Nijman, groep 8 leervraag. Je hebt daar verschillende In samenwerking met Margot en elementen voor nodig, zoals een duide- Gerben lijk doel (wat wil je leren?), een overzicht van de middelen (wie of wat heb je nodig om je doel te behalen?), inzicht in de tijd (hoeveel tijd gaat dit kosten, hoe plan ik dit?) en een terugblik op het onder- zoek (hoe kijk ik terug op mijn onder- zoek, heb ik mijn doel behaald?). Het zijn vaardigheden waar de kinderen de afgelopen jaren mee geoefend en van geleerd hebben en die ze nu in de prak- tijk moeten brengen. Hiermee wordt het POP eigenlijk een ‘meesterproef’, Rosa: ‘Dit zijn Erik en ik. Hij heeft een grijs waarbij de ervaring en de weg ernaar- T-shirt aan omdat hij de manager is.’ toe belangrijker zijn dan het resultaat.

WPkrant juli 2019 | 8 WPkrant juli 2019 | 9 bo wanneer een medewerker alles laat Bij al deze activiteiten houdt de mede- zien. werker in de gaten hoe het kind zich Wat leren ze nou in • Bouw maar eens een hoge toren op alle vlakken ontwikkelt: sociaal, met bepaald materiaal. Wat heb emotioneel, intellectueel en motorisch. je nodig? Hoe zorg je dat de toren Daarnaast: hoe is de taalontwikkeling, de zandbak? niet omvalt (en hoe reageer je als je hoe is het probleemoplossend vermogen, toren wel omvalt)? Evenwicht, kan het kind doorzetten bij tegenslag? kansen, spanning, motoriek en Voor al deze activiteiten is de zandbak eventueel overleg met je klasgeno- een mooie speel- en leerplek. Een plek Een jongetje werkt hard in de zandbak en Van spelen in de zandbak leren ze meer nodig heeft om weer verder te komen in ten komen hierbij aan de orde. waar constructie, rollenspel, fantasie en is lange tijd bezig een tunnel te graven, van dan je op het eerste gezicht zou zijn leren. • Maak een insect. Hoe kan je dat verwondering samenkomen. Een plek zodanig dat er een brug ontstaat van zand. denken. Jonge kinderen leren door te Tijdens het begeleid spel heeft de mede- vormgeven, hoe ziet het beestje er kortom, waar je tijdens het spelen een Die brug stort keer op keer in. Totdat, na ervaren. Door spel krijgen ze grip op de werker een doel voor een kind of een ook alweer precies uit? Uit hoeveel heleboel leert. veel doorzetten, het lukt en er zelfs een wereld. Spelend kan je oefenen voor de groep kinderen voor ogen en bepaalt begrijpen. Hiermee kun je sociale segmenten bestaat een libelle ook autootje overheen kan rijden. echte wereld. dan ook mede de activiteit. Zo leert het situaties uitspelen. alweer? En als ik zes pootjes wil Het jongetje in de zandbak, dat na veel De volgende dag staat zijn vader voor me. kind nieuwe dingen en doet het nieuwe • Met vergrootglazen, zoekkaarten, maken, hoeveel zijn dat er dan aan proberen, doorzetten, hulp vragen en leren Of ik de jongen wil verbieden in de zandbak Soorten spel ervaringen op. gewichtjes en gekleurd plexiglas iedere kant? van zijn eigen fouten een perfecte tunnel te spelen. Hij wordt er vies van, is aller- In de onderbouw wordt onderscheid kun je kinderen de wereld laten • Daarnaast worden kinderen ook heeft gebouwd, heeft een rugzak vol erva- gisch voor zand en bovendien: wat leert gemaakt tussen vrij spel en begeleid Begeleid spel kan van alles zijn: een ontdekken. Zo kunnen kinderen voorbereid op de dingen die in groep ringen. Hij is klaar voor groep 3 en voor hij nou van de zandbak? spel. Bij vrij spel mogen kinderen zelf rollenspel, ontdekken, bouwen, creëren verwonderd zijn over de kleur 3 geleerd worden: letters en begin- weer een nieuwe stap, de wijde wereld in. bepalen wat ze doen, wanneer de acti- of oefenen. Voorbeelden: schaduw die een rood stuk plexiglas nende leesvoorwaarden, cijfers, De zandbak is een herkenbaar element viteit start en wanneer ze klaar zijn. De • Als medewerker kan je kinderen geeft en hiermee op onderzoek tellen met sprongen, etc. Heidi Slagter, Medewerker 1/2 en op ieder schoolplein, maar waarom medewerker observeert alleen maar en helpen in een rol te kruipen en zo uitgaan. Wanneer een kind zelf gaat Kim Gaalman, Medewerker Denklab eigenlijk? analyseert wat het kind de volgende keer anderen beter te leren kennen en onderzoeken, ontdekt het meer dan Foto’s: Jikke Klem

“Van spelen in de zand- “Voor veel activiteiten is bak leren kinderen de zandbak een mooie meer van dan je op speel- en leerplek.” het eerste gezicht zou denken.”

WPkrant juli 2019 | 10 WPkrant juli 2019 | 11 bo

Myra (10 jaar) Mylan (10 jaar) KOM-gesprekken ‘Als ik op school mijn verslag krijg, ga ‘Ik praat eerst met mijn ouders over ik thuis, samen met mijn ouders, kijken het verslag. Zo weet ik van tevo- wat er niet klopt. Daarna kijk ik ook wat ren waar ik het over wil hebben. er niet goed gaat op school. Tijdens het KOM-gesprekken zijn fijn, we hebben KOM-gesprek hebben we het hierover. de tijd om iets goed te bespreken. Dat Ik wilde bijvoorbeeld weten wat ik kon kan ook van langer geleden zijn. Ik doen om het bolletje bij breuken hoger wilde bijvoorbeeld graag meer vrien- Ik kan me mijn eigen rapport op de Uiteindelijk ben ik op een pabo terecht- hier de gesprekken met de werkers te krijgen en ik vond dat we vaker 3D den. We hebben het ook altijd over basisschool nog goed herinneren. Mijn gekomen en pas daar leerde ik het worden aangegaan. De KOM-gesprekken moesten knutselen in het atelier.’ taal, maar dat gaat steeds beter. En ouders moesten op een avond naar belang van reflectie en feedback op je (KOM staat voor Kind-Ouder- we hebben het altijd maar kort over school en kregen daar van mijn meester ontwikkeling. Tijdens de lessen leerden Medewerker) zijn hier een waardevol rekenen, want dat gaat heel goed.’ of juf een A4’tje mee waarop de school- we hoe belangrijk het is om kinderen al onderdeel van. Het zijn momenten dat vakken werden beoordeeld. Vervolgens vroeg deelgenoot te maken van hun leer- je de tijd hebt om het over de ontwik- kreeg ik dit rapport de volgende ochtend proces en om ze hier steeds meer regie keling van een werker te hebben. Dit in ieder geval elke keer weer dat er Maarten Elenbaas te zien en zag ik (meestal) onderaan een in te geven. Dit besef was voor mijzelf kan ook op elk vlak zijn: van cognitief, verrassende dingen uit de gesprekken Medewerker groep 5/6 bemoedigend: ‘Ga zo door!’ In die tijd al een goede leerschool en ik vond het tot sociaal-emotioneel tot creatief en komen. Van een werker die heel speci- heb ik dit nooit als een probleem erva- interessant om dit weer op basisscholen alles wat ertussen zit. Van tevoren vullen fiek aangeeft dat ze moeite heeft met d’s ren; blijkbaar ging het allemaal goed en te gaan ervaren. Op sommige van mijn de werkers zelf een blad in waarop ze en t’s, tot een werker die wel eens zou moest ik vooral blijven doen wat ik deed. stagescholen vond ik het dan ook heel kunnen aangeven hoe ze het vinden gaan willen meevoetballen tijdens een pauze, Het was pas later in mijn leven dat ik er mooi om te zien dat kinderen veel meer op al deze gebieden. Vervolgens vraag maar denkt dat hij daar niet goed genoeg tegenaan begon te lopen dat ik eigenlijk in gesprekken werden meegenomen. Die ik ze ook om zelf goed na te denken voor is. Het zijn die concrete voorbeelden niet zo goed wist wát ik dan deed, wat kinderen wisten soms op jonge leeftijd waar zij het over willen hebben tijdens waar we als medewerkers naar streven. mijn sterke en zwakke punten waren en al erg goed wat ze deden. het gesprek. Niet elke werker vindt dit Als werkers zich immers bewust zijn van wat ik later wilde gaan doen. Toen ik later op De Werkplaats terecht- even eenvoudig, maar ook dat is deel van wat ze willen leren, blijkt dat dit ook altijd kwam, vond ik het inspirerend dat ook het ontwikkelingsproces. Het gebeurt gaat lukken. Foto’s: Maarten Elenbaas

“Tijdens een KOM- “Van een werker die gesprek heb je de tijd om moeite heeft met d’s en het over de ontwikkeling t’s tot een werker die wel van een werker te eens zou willen mee- hebben.” voetballen tijdens een pauze.”

WPkrant juli 2019 | 12 WPkrant juli 2019 | 13 rubriek

De oud-werker: “Bij Bea schreef hij Yonathan Keren iedere dag een verhaal en leerde hij zijn eigen boeken maken.”

Anne-Mieke interviewde voor de WP-Krant van het Stichtingslied in. Mijn mond viel en zich niet uitgedaagd voelde, maakte Yonathan Keren, oud-werker en nu open: hij was oud-werker! hij in 1983 de overstap naar de tweede eigenaar van het bedrijf House of Deep Inmiddels zijn we een jaar verder en klas (de huidige groep 4) van de WP. Bij Democracy (www.thedialoguehunters. heeft Yonathan in zijn oude lokaal (de Bea schreef hij iedere dag een verhaal en com). Yonathan zat van 1983 tot 1988 op teamkamer) het team geïntroduceerd leerde hij zijn eigen boeken maken. Alle het BO van De Werkplaats. in de beginselen van Deep Democracy. verhalen werden eens in het kwartaal Hij herkende Freek en Heidi als mede- gebundeld. Alles deden ze zelf: van het We spreken af in een restaurant aan het werkers uit zijn tijd. Terugkomen op De zetten van de letters, het maken van de IJ, want Yonathan en ik kennen elkaar Werkplaats was voor hem magisch. illustraties met linoleumsneden tot het uit Amsterdam. Ik heb hem vier jaar marmeren van het papier. Iedereen bond Maar hij leerde ook karnemelk en boter hetzelfde tegen: hij raakt verveeld, Foto’s: Yonathan Keren geleden ontmoet toen ik me samen Bea zijn eigen boek. Eén keer per jaar werd maken. Als ze op kamp gingen namen wordt niet uitgedaagd en maakt zijn met kunstenaars inzette om van het Ik ben nieuwsgierig naar zijn herinne- er een toneelstuk gemaakt van de gese- ze eigen gemaakte melk, kaas en jam huiswerk niet. Hij strandt in zijn laat- diepe wortels en die voel je bij de ritu- Sinterklaasfeest op scholen een feest ringen en wat hij heeft meegenomen van lecteerde verhalen. Yonathan herinnert mee. Was er wel tijd om te rekenen of te ste jaar en vertrekt zonder diploma. Na elen. Rituelen leren je stil te staan bij voor alle kinderen te maken. We maak- De Werkplaats. Hij begint enthousiast zich dat hij de hoofdrol mocht spelen. spellen, vraag ik hem. O zeker wel, maar wat omzwervingen doet hij auditie op jezelf. Er is aandacht voor overgangen, ten een nieuw Sint & Piet-verhaal en te vertellen over Bea Kloosterman, zijn Dat kwam vast omdat het eerste verhaal daar herinner ik me minder van, zegt hij. het conservatorium en wordt aange- voor de transitie. Je leert hoe je naar voerden gesprekken met ouders en leer- medewerker in de tweede klas. Na een in het boek van hem was, meent hij. Ik herinner me, gaat hij verder, dat we nomen. Later maakt hij de overstap binnen gaat. krachten. Het waren de scholen waar de start op een andere basisschool, waar voor de Boekenweek een speciale editie naar de theaterschool en geeft al snel voor-en tegenstanders van (Zwarte) Piet hij verveeld was, zijn werk niet afmaakte maakte van een boek met een gouden theaterlessen. Er zit zeker wijsheid in het systeem, zegt tegenover elkaar stonden. penseel en pen gebonden in de rug. hij. Onderstaande uitspraken van Kees Het heeft me er bewust van gemaakt Via een collega komt hij in aanraking bleven hem bij: Deep Democracy dat dingen minder vanzelfsprekend zijn. met Deep Democracy. Hij is meteen • De meeste stemmen gelden niet. Ik maakte kennis met Yonathan en “Bea was mijn held. Kaas komt van de koe en niet van de geraakt door deze aanpak en gebruikt • Wanneer wij wel over zaken naden- Deep Democracy, een theorie die helpt Er zit vrijheid en supermarkt. Het maakt het makkelij- het de volgende dag in zijn klaslokaal. ken treft het ons dat kennelijk vaak om begrip te krijgen voor verschillende ker voor mij om liefdevol te zijn naar de Hoe ontwerpen we de lessen? Hoe bepa- een minderheid dichter bij de waar- standpunten en die ruimte maakt voor wijsheid in het systeem. wereld, geeft hij aan. len we wat we gaan doen? Dat wordt de heid is, wijzer is, meer het belang de stem van de minderheid. Ik was Ik voelde me de expert, zegt hij. Ik grondtoon naar zijn studenten. Hij volgt van het geheel wil behartigen, dan meteen geraakt. Ik heb verschillende De school heeft diepe schreef mijn eigen verhaal, ik maakte de trainingen op alle niveaus, is nu zelf de meerderheid. trainingen bij hem gevolgd. We werkten mijn eigen boek en ik speelde in mijn gecertificeerd trainer en heeft zijn eigen regelmatig samen of dronken koffie om wortels en die voel je bij eigen toneelstuk. Ik stond centraal en bedrijf: The House of Deep Democracy. Anne-Mieke Bulters nieuwe ideeën of wegen te bedenken dat gaf mij de ruimte die ik nodig had Hij geeft trainingen bij de overheid, in Directeur basisonderwijs om Deep Democracy in het onderwijs de rituelen.” om me te ontwikkelen. het onderwijs en aan bedrijven. Hij levert te introduceren. Tot maart vorig jaar. een actieve bijdrage aan De Bildung Ik was uitgenodigd op de openingsbor- Na de basisschool gaat Yonathan niet Academie. rel van The House of Deep Democracy naar het VO van De Werkplaats. Ik vraag in de Houthavens in Amsterdam en ik hem waarom. Hij kan het zich niet herin- Wat heeft De Werkplaats bijgedragen vertelde Yonathan dat ik was aangeno- neren. Wellicht waren de resultaten van aan zijn ontwikkeling, vraag ik hem tot men als directeur basisonderwijs op De het voortgezet op dat moment (jaren ‘80) slot. Ik had me geen prachtiger school Werkplaats. Yonathan gaf een gil, ging wat minder, suggereert hij. Hij maakt kunnen bedenken, geeft hij aan. Bea rechtop staan en zette het eerste couplet de overstap naar het Herman Jordan was mijn held. Er zit vrijheid en wijs- Lyceum in Zeist. Daar komt hij weer heid in het systeem. De school heeft

WPkrant juli 2019 | 14 WPkrant juli 2019 | 15 rubriek

een vriendin. Ik had daarna het geluk met een opdracht waarvoor ik zelf een het Lek en Linge in Culemborg - deelt dat er een plekje op de WP vrijkwam. De Kolonisten van Catan-achtig kaartspel mijn enthousiasme voor spellen. We Werk dan mee in eerste zeven jaar heb ik de onderbouw heb gemaakt.’ werken samen wel eens aan lesmateri- gedaan. Ik kon daarin heel creatief zijn en aal. Zo hebben we een complimentenspel zelf leuke lessen ontwerpen en ontwikke- Carolien: ‘Wij hebben ieder jaar de voor mentorlessen bedacht, gebaseerd De Werkplaats len. Daarna ben ik bovenbouw gaan doen geldweek en dan krijgen de kinderen op een spel uit Wie is de Mol. Wat doe jij en op dit moment geef ik les aan groep ‘zakgeld’. Ze kunnen er dingen voor graag in je vrije tijd?’ 3/4. Dat is ook heel leuk. Ze geloven nog kopen, maar kunnen er ook voor kiezen wel in Sinterklaas – de fantasie is er écht om te sparen. De slimpies worden binnen Carolien: ‘Tekenen! Ik vind het heerlijk om Carolien Grijpma (BO) en Leon van Steensel daarna stage op het UniC. Hoe kwam jij bied. Helaas bestaat de school inmid- nog – maar het echte leren doen ze ook.’ de kortste keren steenrijk en anderen dingen te tekenen die deel uitmaken van (VO) spreken elkaar op een prachtige zonni- in het onderwijs terecht?’ dels niet meer. Na de havo ging ik de geven meteen alles uit. Toch is dat laatste lesmateriaal dat ik op school kan gebrui- ge lentemiddag op het medewerkerster- pabo doen aan Hogeschool Domstad, Spelend leren ook ok, want daar leren ze dan weer van.’ ken. Ik ben ooit ook wel naar open dagen ras bij het VO. De sfeer in school is losjes Carolien (lachend): ‘Als dochter van die trouwens inmiddels ook ter ziele is. Carolien: ‘Ik broed altijd graag op nieuwe van de kunstacademie geweest, maar het vanwege de onderbouwvoorstelling die een BO-medewerker (Trudy Grijpma is Ik bewaar vooral goede herinneringen les-ideeën. Laatst heb ik bij een ouder- Leon: ‘Dat is de truc: je moet de werke- lijkt me toch niet fijn om de hele tijd bezig twee dagen lang gespeeld wordt in de grote Caroliens moeder en werkt al bijna 40 aan mijn altijd enthousiaste en creatieve wetse rekensom uit een lesboek – de som lijkheid proberen na te bootsen op school. te zijn met de kwaliteit van je werk. Ik zaal. Af en toe klinkt uitgelaten gejoel op jaar op de WP – red.) wist ik al vroeg dat medestudenten.’ ging over dartpijltjes – zelf een echt dart- Ik vind dat we daarin aardig goed zijn op hoef mijn tekeningen niet zo nodig beoor- vanuit de fietsenkelder. ik later ook voor de klas wilde staan. Ik spel bedacht. Voor binnen maakte ik het de WP, maar het kan altijd beter.’ deeld te hebben. Theater heb ik ook altijd hielp mijn moeder bijvoorbeeld met het Leon: ‘Maar heb jij dan nooit een fase - bord van papier maar buiten kun je dat leuk gevonden. Ik was 24 jaar lid van de Leon en Carolien kennen elkaar van inrichten van de poppenhoek. De basis- bijvoorbeeld in puberteit - gehad waarin natuurlijk prima met krijtjes doen. We Carolien: ‘Wat zijn jouw hobby’s?’ Jeugdoperette, een toneelclub in Utrecht. gezicht: ze zien elkaar meerdere dagen school deed ik op de WP, maar ik ging je er echt niet aan moest denken om juf gebruikten pittenzakjes als pijltjes.’ Zelf stukken bedenken vind ik het leukst. per week bij de Welpen, de jongste daarna in Utrecht naar een middelbare te worden?’ Leon: ‘Ik ben scoutingleider bij jongeren Gelukkig mag ik met Anneke, Laura en groep bij de kinderopvang op ons basis- school, het Niels Stensen College op Leon: ‘Ik doe het ook wel, spelvormen tussen de 14 en 18 in Utrecht. Ik teken Heidi meedoen met het maken van het schoolterrein. Leons dochter Mare (2,5) Kanaleneiland. Een leuke school, met Carolien: ‘Nee, echt niet! Wel ben ik na integreren in het onderwijs, maar zou graag en speel graag (bord-)spellen. Mijn Jaarslot-stuk. en Caroliens dochter Keet (3) zijn beide veel extra’s op drama- en techniekge- mijn studie een jaartje gaan reizen met het nog veel meer willen doen. Ik ben blij verloofde - Miriam, wiskundedocent aan Welp. Daarnaast kook ik graag. Ik probeer het liefst nieuwe dingen uit. Gerechten uit de We komen te spreken over hoe beiden in Italiaanse keuken, stoofpotjes. Ik heb veel het onderwijs terecht zijn gekomen. Dat Carolien Grijpma Leon van Steensel kookboeken van Jamie Oliver en Nigella ging bij Leon met wat meer omwegen Leeftijd: 37 Leeftijd: 34 Lawson.’ dan bij Carolien. Komt oorspronkelijk uit: Utrecht Komt oorspronkelijk uit: Utrecht Leon: ‘Wij koken thuis ook heel graag. Leon: ‘Ik ging na de middelbare school – Woonplaats: Utrecht Woonplaats: Utrecht Miriam is bij ons van de stoofpotjes en de ik had een NT-profiel en vond wiskunde tajines; ikzelf houd meer van de Franse en tekenen leuke vakken – eerst bouw- Woonsituatie: : Woont samen met Woonsituatie: Samenwonend met keuken.’ kunde studeren aan de hogeschool. Dat partner Joost en dochters Fien (7) verloofde Miriam en dochter werd geen succes en ik stopte er na een en Keet (3) Bij het afscheid spreken Leon en Carolien half jaar al mee. Daarna heb ik Event Mare (2). de wens uit dat er binnenkort weer eens Studie: Pabo aan Hogeschool Dom- Management gestudeerd, maar ook daar Studie:Docent geschiedenis aan een gezamenlijk BO en VO-feest gehouden stopte ik uiteindelijk mee. Ik heb daarna stad wordt. Wie weet… een tijdje in het pannenkoekenrestau- de HU rant bij Rheinauwen gewerkt. Het was een leuke tijd waarin ik kon doorgroeien Quote: “Laatst heb ik bij een ouder- Quote: “Ik ben blij met een naar de functie van Shift Manager. Toen ik wetse rekensom over dartpijltjes opdracht waarbij ik zelf een trainingen gaf aan nieuwe werknemers, vroeg de eigenares of het onderwijs zelf een echt dartspel bedacht.” kaartspel heb gemaakt dat losjes niet wat voor mij zou zijn. Een gouden gebaseerd is op Kolonisten van tip. Ik ben daardoor de opleiding docent geschiedenis gaan doen aan de HU en liep Catan.” Foto’s: Jikke Klem

WPkrant juli 2019 | 16 WPkrant juli 2019 | 17 algemeen je maar niet kwijt kunt raken. We zien de Amerikanen met de Russen verwik- Robert Dijkgraaf zegt hierover: ‘Het boek Boekes sprongen van tien nu overal in keld in een ruimtewedloop. is geweldig. Je kunt er erg veel van leren Sprongen in ruimte, tijd de wereld. Het is een vast onderdeel in en zien, maar misschien geldt hier wel de canon van de moderne wetenschap Unesco Courier dat de film beter is dan het boek. In de geworden.’ Ook elders in de wereld was veel belang- film maak je het verhaal zelf mee. De tijd en snelheid stelling voor de tiendesprongen. Al voor loopt en die tijd is onverbiddelijk. Ieder Cosmic View de publicatie van Cosmic View verscheen aantal seconden ben je weer een stap 10 Hoe heeft het idee van Kees Boeke toch in de Unesco Courier van mei 1957 een verder. In het boek kan je langer in een zo veel invloed gekregen, terwijl zijn uitgebreid artikel van Kees Boeke: ‘Forty bladzijde blijven hangen, of terugkijken. Tiendesprongen Het zou mooi zijn als op die plek of in de boek in Nederland niet veel weerklank jumps through the Universe’. In de tijd kan je niet springen; vandaar Zestig jaar geleden verscheen ‘Wij in buurt daarvan in de toekomst iets zou kreeg? dat de fysieke gewaarwording van de film het heelal, een heelal in ons’. Uitgever komen dat hieraan herinnert, ofwel een De belangrijkste verklaring daarvoor De Unesco Courier is het belangrijkste zo enorm sterk werkt. Als ik in 10 minu- Muusses had vijfduizend exemplaren eenvoudig bord, maar mooier zou een is dat Kees Boeke - zoals vaker - groot tijdschrift dat wordt gepubliceerd door ten aan iemand die niets van de aarde, van het boekje gedrukt en het was kunstwerk zijn! dacht en gekozen had voor een ambi- Unesco, de Organisatie van de Verenigde van wetenschap weet, daar iets over vooral bedoeld als een leermiddel. Kees tieuze aanpak: hij had het boek eerst Naties voor Onderwijs, Wetenschap en moet vertellen, dan kies ik voor deze Boeke had het na zijn afscheid van De Een ‘meme’ in het Engels geschreven en aan een Cultuur. Het heeft edities in verschil- film.’ Charles en Ray Eames hebben de Werkplaats geschreven, maar het idee ‘Wij in het heelal, een heelal in ons’ is gerenommeerde Amerikaanse uitge- lende talen. Meer dan 300.000 lezers locatie en de beelden aangepast, maar ervoor had hij al decennia eerder: door in Nederland na verschijnen noch op De ver in New York aangeboden. Deze zag hebben via dit blad kennis gemaakt de basis van het scenario van deze film in machten van tien vanaf een plek op Werkplaats zelf, noch bij andere scholen er wel wat in en heeft het in december met het idee van de Tiendesprong en was van Kees Boeke. de aarde omhoog ‘te springen’ en door veel gebruikt. Dat het boek wel van grote 1957 gepubliceerd onder de titel ‘Cosmic de boodschap van wereldvrede die Kees in omgekeerde richting het lichaam in betekenis is geweest, bleek toen De View’. Daar had het al snel succes. Boeke daarbij had. De film begint met een man en een vrouw te gaan konden kinderen gevoel voor Werkplaats er in 2011 een herdruk van in een park in Chicago. In de eerste helft schaal krijgen. Deze ‘tiendesprongen’ heeft laten maken en Robert Dijkgraaf Bij de Amerikanen stond in die tijd het Powers of Ten van de film zoomt de camera in constant waren een middel om de kinderen te bereid was om een nawoord bij het boek heelal sterk in de belangstelling. Het ‘Cosmic View’ verscheen ook in verschil- tempo uit. We zien de stad in beeld leren zich te oriënteren en pasten in het te schrijven. Hij noemt het idee van Kees vooruitgangsgeloof en het geloof in de lende talen en werd wereldwijd gelezen. komen, vervolgens de aarde, de planeten, streven om hen al het bestaande als een Boeke ‘een typisch voorbeeld van wat technologie speelden toen in Amerika Maar de grootste bekendheid heeft het de Melkweg en uiteindelijk de grootste eenheid te doen zien, en zichzelf als deel van de parkeerplaats, direct links na de Britse bioloog Richard Dawkins een een grote rol. Het gevoel voor de magie idee van Kees Boeke toch gekregen door structuren in het heelal. In het tweede daarvan. In de suggesties voor de leer- vanaf de basisschool het hekje doorge- meme noemde: een idee dat zo besmet- van de wetenschap en het overbrengen de film ‘Powers of Ten’ van het beroem- deel zoomt de camera in omgekeerde kracht die Kees Boeke voorin het boekje gaan te zijn. telijk is dat het een eigen leven gaat daarvan op de kinderen leefden daar de Amerikaanse architectenechtpaar richting in en richt zich op het lichaam van deed, maakte hij duidelijk dat het vooral leiden, als een deuntje in je hoofd dat volgens Robert Dijkgraaf heel sterk en in Eames. In 1968 verscheen het prototype de man. Nu zien we achtereenvolgens de bedoeld was als een hulpmiddel om Nederland bijna niet. Bovendien waren en in 1977 de definitieve versie. huid, cellen, moleculen en aan het einde de kinderen er actief mee aan de gang te quarks in de atoomkern. Robert Dijkgraaf laten gaan. Dat zou kunnen door ze zelf “We zien Boekes spron- zegt daarover: ‘Spelenderwijs lopen we tekeningen te laten maken, of model- door de domeinen van de wetenschap en len in drie dimensies. Zelf had hij dat al gen van tien nu overal in zien we hoe onze kennis van de natuur eerder met kinderen op De Werkplaats letterlijk is uitgedijd en verdiept. Bij iedere gedaan. de wereld. Het is een vast vergroting of verkleining met een factor van tien wordt een nieuw laag van het Kinderen het uitgangspunt onderdeel in de canon verhaal zichtbaar.’ Dat kinderen bij zijn onderwijs het uitgangspunt waren bleek ook uit de van de moderne weten- Nouchka van Brakel - één van de eerste sprong van de serie van in totaal schap geworden.” bekendste Nederlandse filmers en veertig afbeeldingen: een foto van een oud-werker - heeft in 2012 een korte meisje in een ligstoel op het schoolplein documentaire gemaakt met dezelfde met een poes op haar arm en op haar titel als het boek. Kinderen van de hand een mug. basisschool van De Werkplaats maken De plaats waar het meisje toen zat hierin op het schoolplein tiendespron- (de binnenplaats van het voormalige gen. In deze film wordt Robert Dijkgraaf U-gebouw) bevindt zich nu op de stoep geïnterviewd. Hij vertelt waarom hij zo

WPkrant juli 2019 | 18 WPkrant juli 2019 | 19 Wereldwijde navolging Een ongelooflijke hoeveelheid aan boeken en films is sindsdien versche- nen. Allereerst het boek ‘Powers of Ten’, dat gebaseerd is op de film. Terwijl Cosmic View primair bedoeld was als leermiddel voor kinderen, was dit een boek voor volwassenen. Ook de met een Oscar genomineerde film Cosmic Voyage (1996) werd gemaakt met aan het eind nog een woord van dank aan Kees Boeke. In de loop van de tijd werd vaak niet meer vermeld dat het idee van het in- en uitzoomen van Kees Boeke was: het was een ‘meme’ geworden. Bij het verschij- nen van Google Earth stond niemand daar meer bij stil. Maar het werkt nog steeds door. In 2009 verscheen de film ‘The Known Universe’, geproduceerd door het ‘American Museum of Natural op 10 oktober: 10/10 is gebaseerd op stellen en overzien van geschiedkundige Foto’s: Het Werkplaats-archief History’ en gemaakt op basis van de Powers of Ten. Zou het niet mooi zijn perioden. meest recente stand van de wetenschap als De Werkplaats op die dag jaarlijks en met de meest geavanceerde film- aandacht besteed aan duurzaamheid en ‘De Grote Wedstrijd’ maakt ook gebruik technieken. Niet lang daarna volgden de de werkers tegelijkertijd kennisnemen van de machten van tien, maar dan op korte film en interactieve app ‘Cosmic van de betekenis van de Tiendesprong het gebied van de snelheden. Het betreft Eye’. De films en de app kunnen ook in van Kees Boeke?! een voorstelling van een denkbeeldige het onderwijs gebruikt worden om te wedstrijd tussen allerlei bewegende bereiken wat Kees Boeke met zijn boek De Grote Wedstrijd en de Tiendetijden objecten: van het langzaamste tot het ‘Cosmic View’ voor ogen stond: kinde- Er is inmiddels weer een herdruk nodig snelste dier, de mens en zijn verschillen- ren van klein tot groot meenemen in de van ‘Wij in het heelal, een heelal in ons’. de activiteiten, de snelheid van allerlei fascinatie voor de macrokosmos en de Van die gelegenheid wil ik graag samen voertuigen, hemellichamen, moleculen microkosmos en de plaats van de mens met oud-collega Henk Willems gebruik en uiteindelijk de snelheid van het licht. gefascineerd is door het idee van Kees ook, na wat onderzoek: dit is allemaal in het geheel. maken om een boekwerk te maken Door deze in een wedstrijd te presen- Boeke. ‘Er is geen betere manier om terug te voeren op dat briljante idee waar deze herdruk deel van uitmaakt. teren zouden kinderen de relativiteit het verhaal, de totale geschiedenis van van Kees Boeke. Het is een Nederlands Het Tiendesprongboek in de hal Daarnaast zou dan het verhaal over de van de snelheid kunnen ervaren. En dit de natuurwetenschappen te vertellen idee , het is voortgekomen uit Bilthoven, In de hal van het voortgezet onderwijs geschiedenis en de betekenis van de alles ook weer met mooie tekeningen dan door met deze sprongen van tien vlakbij waar ik zelf studeerde in Utrecht. hangt het Tiendesprongboek, een kunst- Tiendesprong komen en een publica- van Els de Bouter. Door dit nieuwe boek door het heelal heen te lopen. Ik heb Ik vind het absoluut fascinerend dat werk dat bij de opening van de nieuwe tie over twee andere boekjes die Kees wordt het idee van de Tiendesprong in dat meegemaakt, want ik mocht een misschien wel de meest compacte en school in 2006 door de ouderraad is Boeke in voorbereiding had, maar die een breder kader geplaatst en daarmee keer bij Zomergasten wat laten zien op spannendste manier om de verwonde- geschonken. Het geeft aan dat voor de hij helaas niet heeft kunnen afronden: wordt de grote betekenis van de ideeën televisie over de wetenschap. Toen heb ring over de wetenschap over te bren- huidige Werkplaats het idee van Kees de Tiendetijden en de Grote Wedstrijd. van Kees Boeke hopelijk nog duidelijker. ik de verfilming daarvan, Powers of Ten, gen is dat dit eigenlijk een Nederlands Boeke nog steeds van betekenis is. Het laten zien; tien minuten waarin je van de idee is, een Nederlandse uitvinding, of ik ontwikkelen van een kosmische blik op Bij de ‘Tiendetijden’ wordt uitgegaan Jos Heuer kleinste schaal naar de grootste schaal moet eigenlijk zeggen een Nederlandse de wereld draagt bij aan ‘grensover- van wat kinderen kennen en vandaar in Oud-medewerker loopt. En er is geen item geweest in dat ontdekking. Want ik heb het gevoel dat ‘t schrijdende saamhorigheid’ en wijst sprongen met de macht van tien (tien programma waar ik zoveel reacties op is zo’n prachtig iets is en dat het eigenlijk de mens op zijn verantwoordelijkheid keer zo groot of tien keer zo klein) door heb gehad als op Powers of Ten: ieder- verstopt zat in de grond; iemand moest voor het behoud van het leven op aarde. de tijd gegaan. Kees Boeke zag dit als een wilde weten waar je dat kunt zien, het daar als eerste uit weten te graven. Niet voor niets is de dag van de duur- een goede voorbereiding op het voor- waar het vandaan komt. Toen vond ik Dat is Kees Boeke gelukt.’ zaamheid over de hele wereld jaarlijks

WPkrant juli 2019 | 20 WPkrant juli 2019 | 21 in memoriam in memoriam In memoriam In memoriam Rob van ‘t Land Ada Vels en Wout Vermeulen

Op 24 januari 2019 overleed onze oud- iedereen, samenspel met conciërges en gen, waar ze de was strijkend luisterde medewerker Rob van ‘t Land. Rob had ondersteunend personeel; maar daar naar je sores. Toen ze de school verliet in 2017 na een dienstverband van ruim “Werk aan het rooster, draaide het eigenlijk bij Ada niet om. was er alom waardering. veertig jaar afscheid genomen van De Zij organiseerde met strakke hand en Na haar pensioen kwam ze toe aan Werkplaats. Het afscheid nemen viel de clusters, de urentabel, dat was een goed tegenwicht voor al die allerlei culturele uitjes en ze was een hem en ook ons niet makkelijk. We medewerkers die de neiging hadden een belangrijk lid van de ‘vrouwenclub’, een konden ons niet voorstellen dat het de examencijfers: waar eigen gedragscode te hanteren. Maar vijfentwintigtal (ex) WP-sters. Ze bleef werk op school en in team 7 zonder Rob bovenal straalde Ada uit dat er geen steeds alle nieuws van De Werkplaats zou kunnen en moeten worden gedaan. gerekend en heel precies ruimte was voor poespas: doe gewoon volgen en toen enkele jaren geleden Loyaal en inventief als hij was, bood hij gewerkt moest worden, je werk. Haar houding gaf aan hoe je met Daniëla Hoogriemstra haar biografie van altijd en overal zijn hulp aan en hij heeft anderen om moest gaan, met stijl, met Kees Boeke presenteerde gaf ze genie- meermalen moeten ervaren dat hem dat was Rob.“ gevoel voor nuance. tend acte de présence. Ada is drieën- toch (veel) meer werk opleverde dan negentig jaar geworden. hem lief was. Werk aan het rooster, de Centrale plek was haar ruimte, waar clusters, de urentabel, de examencijfers: jonge singles voorzien werden van waar gerekend en heel precies gewerkt Ada Vels was van 1962 tot 1986 Hoofd warme maaltijden tijdens de siësta, waar moest worden, was Rob. Huishoudelijke Dienst op De Werkplaats. je even kon bijkomen van de hectiek, Inkoop, op tijd het natje en droogje voor waar je een snelle bak koffie kon krij- Hij hield van praten. In vergaderingen waren zijn bijdragen aan discussies berucht om hun lengte en gedetail- hij op De Werkplaats als jonge muziek- Zo fit en energiek als hij ook na zijn pen- leerdheid. In de klas gaf Rob non-stop docent in dienst bij de KLOS, later werkte sionering bleef, nam hij in 2009 nog met instructie en na de les ging hij onver- om wie hij was. Hij was voor werkers Bij zijn afscheid kreeg Rob een elek- hij als medewerker LO bij het voortgezet veel plezier de lessen waar voor een af- moeibaar door voor wie nog een vraagje een trouwe en betrouwbare man met trische gitaar. Hij hield immers van dat onderwijs. Wout was een opgeruimd en wezige medewerker LO. Wout was een had. Werkers helpen, ook werkers voor een groot hart en een speciaal gevoel instrument. Desperado van The Eagles energiek man, altijd in voor een kwink- dragende kracht in zijn vakgroep en een wie de scheikundige zon niet opging en voor humor. Hij had een scherp inzicht was een geliefd nummer. Iets van de slag. Hij ging graag gekleed in flitsende van de markante medewerkers op De ook nooit op zou gaan: hij deed het net in de psychologie van de lerende werker. melancholieke eenzaamheid in de melo- trainingspakken. Als medewerker wist Werkplaats van de jaren ‘80 en ‘90. Hij zolang tot in ieder hoofdje het frankje Voor collega’s was hij een altijd betrouw- die herkende hij misschien bij zichzelf. hij vriendelijkheid en gezag zo te mixen is 78 jaar geworden. viel. Mopperend natuurlijk, want hoe was bare makker in de strijd om het dagelijks Dat hij maar zo kort van zijn pensioen dat werkers goed wisten wat ze aan hem het toch ieder jaar weer mogelijk dat dit bestaan. mocht genieten na zo’n arbeidzaam en hadden. of dat kind ooit scheikunde had gekozen? soms niet gemakkelijk leven moet voor Met het vorderen van de jaren bleven hem moeilijk te accepteren zijn geweest. Bekend was hij om de dansjes die hij Mopperen kon Rob op een ontzettend zijn geest en zijn lichaam merkwaardig Wij gedenken in hem een man die leefde te laat komende werkers liet uitvoe- lieve manier. Je wist dat hij niet boos jong. Waar velen de onderwijsvernieu- voor zijn twee lieve kinderen en voor ren. Als Sinte Klaziena liet hij tot grote was, niet echt ontstemd, het was meer wingen van 15 jaar geleden niet konden De Werkplaats, die voor ontelbare hilariteit eens zijn collega’s van de een soort voorbereiding op het vervolg: bolwerken, boog Rob mee en werd een werkers een onvermoeibare steun bleek, vakgroep op moderne muziek dans- zijn onvoorwaardelijke bereidheid samen dragende kracht in de jaren waarin maar bovenal een lief en trouw mens Op 21 december 2018 overleed jes doen. In school leidde Wout enige een probleem op te lossen. Maar niet we het onderwijs met elkaar opnieuw was. Wij missen hem. Wout Vermeulen, oud-medewerker tijd de in zijn jaren beruchte ‘gele alleen zijn inzet maakte Rob geliefd. vormgaven. Lichamelijke Opvoeding. In 1973 trad medewerkersvergadering’. Eerst en vooral mochten werkers hem

WPkrant juli 2019 | 22 WPkrant juli 2019 | 23 vo Jeroen, lachend: ‘Interactie-ontwerp. Je Jeroen: ‘Heeft niet elke beweging een Jeroen: ‘Of van ouders. Als er bij de bent nu alle lezers kwijt!’ aanleiding?’ finish geen meetbaar resultaat is, waar- Lessen ontwerpen om om zou ik kiezen voor een school die Thijs: ‘Ja, dat klinkt stom. Het is altijd Thijs: ‘Precies, en daar zit de ontwerp- het allemaal anders doet? En vanuit de een klus om dat goed uit te leggen. Ik vraag. Hoe moet de docent zijn ‘pylonen medewerker gezien, waarom dan niet werkers in beweging te krijgen zal dat proberen aan de hand van een en hekjes’ gebruiken en inzetten zodat gewoon blijven doen wat we altijd doen?’ voorbeeld rondom verkeersregelaars. Zij de kinderen aan de gang gaan? Hoe zet plaatsen in een verkeerssituatie pylonen de docent de mechanics in?’ Thijs: ‘Ik zie bij een goed ontworpen les en hekjes en ze stellen zichzelf op een meer nieuwsgierigheid bij kinderen. Ze Begin januari hielden de medewer- Thijs: ‘In de eerste plaats ben ik vader. learning, health en city. Het gaat om het bepaalde plek op. Dat zou je de mecha- Jeroen, plagend: ‘Weer dat Engels, dat zijn gemotiveerder om te leren, maar kers van het voortgezet onderwijs een Mijn ‘echte’ baan is lesgeven op de WP: ontwerpen.’ nics kunnen noemen. Zij doen dat om is echt een probleem! Ik bedoel, ik snap zo’n les leidt niet noodzakelijk tot betere studiedag over ontwikkelingsgericht muziekonderwijs. Verder heb ik een het gedrag van bestuurders, zoals een wel dat die termen veel gebruikt worden resultaten voor die lesstof.’ leren. Het was de aftrap voor het maken ‘hobby’-baan - zo noem ik dat zelf - bij de Jeroen: ‘Future learning, health, city; fietser, aan te passen. Zij zijn ontwerpers omdat ze in andere sectoren gebruikt van het nieuwe schoolplan 2020-2024. HKU, voor het HKU-college. Onder het waarom in het Engels?’ van gedrag en gebruiken daar de mecha- worden, maar het is niet handig om die Jeroen: ‘Ik zou dat niet overtuigend Muziekmedewerker Thijs Spook hield bij college valt alles wat niet per se onder nics op zo’n manier dat zij de ervaring termen te gebruiken in het onderwijs.’ vinden. Ik geloof het ook niet. Ik denk de opening een inspirerende lezing over een kunstdiscipline valt. Ik word daar Thijs verduidelijkt: ‘Het gaat om de klas- van de gebruiker, de esthetics, sturen. dat een actieve nieuwsgierige houding ontwikkelingsgericht leren. Thijs is naast domeinexpert future learning.’ sieke publieke sectoren, onderwijs, zorg Bijvoorbeeld de ervaring Ik kom veilig Thijs: ‘Hoe bedoel je?’ zonder meer leidt tot beter presteren, medewerker op De Werkplaats en ook en gemeenten.’ op mijn bestemming.’ op allerlei vlakken. De examencijfers, docent op de Utrechtse Hogeschool voor Jeroen: ‘Future learning, wat houdt dat Jeroen: ‘Het gebruik voelt te modieus. maar bijvoorbeeld ook een solide studie- de Kunsten (HKU) en wordt daar domein- in?’ Jeroen: ’Je hebt het over ontwerpen. Ik Jeroen: ‘Welke ontwerpprincipes wil jij Als je van invloed wilt zijn op de sector keuze of wat dan ook. Ik vind dat wel een expert ‘future learning’. Omdat we elkaar denk bij een ontwerp aan een tastbaar toepassen in het onderwijs?’ onderwijs, dan gaat dat via de mede- probleem van de taal van onderwijsver- eigenlijk nog niet goed kenden, inter- Thijs: ‘Het ideaalbeeld is dat we mensen product, maar jij hebt het over iets anders werkers en ik denk dat een te hippe nieuwers; dat zij zich vaak alleen van viewde ik Thijs voor de WP-Krant over zijn gaan opleiden die vanuit de creatieve als je het hebt over innovatieontwerp.’ Thijs: ‘Ik ben geïnspireerd door ludodi- lingo daarbij niet helpt. Dat roept eerder zachte uitspraken bedienen, maar niet ervaringen en ideeën. De Engelse termen kant innovatie-ontwerper worden in dactiek, onderwijs op basis van spelprin- weerstand op dan beweging. Ik geloof het bewijs leveren dat het werkt.’ buitelden over elkaar heen. verschillende publieke domeinen zoals Thijs: ‘Ja, het gaat om gedragsontwerp. cipes. Ik kies hier bewust niet de term dat je lesgevenden ook moet verleiden Interactie-ontwerp. Dat is waar het om gamification, omdat die voor mij de lading om nieuwe manieren van lesgeven te Thijs: ‘Er is een langlopend onderzoek Jeroen: ‘Laten we beginnen met de gaat.’ niet dekt.’ proberen. Daar helpt helder taalgebruik voor nodig en dat onderzoek komt er vragen. Wie ben je en wat doe je?’ Foto: Marian Kleverkamp bij, maar ook als je de opbrengst van een vanuit de HKU ook wel.’ Jeroen: ‘Wat is voor jou het verschil?’ andere manier van lesgeven kunt benoe- men. Kun jij zeggen wat de opbrengst is Jeroen: ‘Dan zeg ik als een ouder die het Thijs: ‘Met het begrip gamification als jij je lessen anders inricht?’ beste voor zijn kind wil: zolang dat bewijs “Ik zie docenten heel wordt soms alleen maar bedoeld dat er er nog niet is, experimenteer dan maar een game-sausje over het leren wordt Thijs: ‘Als het me lukt om een goed met je eigen kind.’ hard werken om inhoud gegoten, om het beloningscentrum van ontworpen les te geven, dan zie ik echt over te dragen, maar kinderen zoveel mogelijk aan te spre- niet dat ze daardoor hogere cijfers halen, Thijs, lachend: ‘Ja, maar het is geen ken. Mijn collega’s op de HKU hebben maar dat ze op een actieve manier leren. experiment. Ik weet heel goed wat ik het zweet staat vaak op voor de term ludodidactiek gekozen. Dat ze de lesstof oppakken vanuit zich- doe en als docent zit ik bovenop de resul- Het doel is op zoek te gaan naar intrin- zelf en niet vanuit het moeten of voor het taten. Ik hou natuurlijk in de gaten of de verkeerde rug aan sieke motivatie en nieuwsgierigheid. Het behalen van een mooi cijfer.’ kinderen leren wat ze moeten leren.’ onderwijs moet zo ontworpen zijn dat de het eind van een les.” leergierigheid wordt geprikkeld en dat Jeroen: ‘Daar spring je wel snel over- Jeroen: ‘Voila! Je blijft dus als docent de studenten vanzelf een beroep doen op heen, dat ze geen hogere cijfers halen. goed kijken of de leerresultaten ook de kennis van de docent. Ik zie vaak in de Waarom zouden we dan het onderwijs geboekt worden. Dat stelt mij gerust.’ klas dat docenten heel hard aan het werk anders inrichten?’ om zijn inhoud over te dragen. Op zich Jeroen Croes heel goed, maar het zweet staat vaak op Thijs: ‘Vanuit het gezichtspunt van de Rector de verkeerde rug aan het eind van een medewerkers bedoel je?’ les. Ik wil kinderen in beweging krijgen.’

WPkrant juli 2019 | 24 WPkrant juli 2019 | 25 vo Foto’s: Nina Stolk weer gehouden worden zijn daar het bewijs van. Miljeugd helpt ook mee de Miljeugd besteld konden de werkers nu ook stakingen binnen de WP te organise- kiezen - in plaats van een pizza - voor ren, zodat werkers die er heen willen een dopper, herbruikbaar broodzakje of gaan geen problemen krijgen met hun Oxfam Novib-dier. Dit werkte heel goed; afwezigheid van school. Een van de veel werkers kozen voor een dopper of Miljeugdleden helpt zelfs bij de lande- een dier. Met de (grotere) acties die nog lijke organisatie. zullen volgen willen we ervoor zorgen De zeespiegel stijgt, diersoorten sterven Het liefst zou je al die problemen die Dus je gaat minder vlees eten, pakt dat de school zo min mogelijk bijdraagt Opa uit, een veel te groot deel van de oceaan mensen veroorzaken eigenhandig willen vaker de fiets, etc. Toch blijf je dan met aan het versterkte broeikaseffect. Denk In de meeste klimaatscenario’s hebben bestaat uit plastic soep, tropische regen- oplossen. Helaas heb je hier geen tijd het probleem zitten dat een groot deel aan minder vlees verkopen in de kantine, ze het over het jaar 2050. Over 31 jaar zijn wouden worden bedreigd door ontbos- voor, want je moet naar school. Oké, het van de mensen absoluut geen zin heeft CO2 uitstoot van examen-vliegreizen de meeste huidige politici en beleidsma- sing, meer algenbloei in zwemwater, zijn er nogal wat, en de meeste zijn ook om bij zichzelf te beginnen, plus dat de compenseren en de overstap maken kers al lang met pensioen en mogen wij mensen die ontkennen dat de mens aan grote problemen die om een mondiale instanties die een veel grotere impact naar groene stroom. Op het moment zijn de problemen die hun getreuzel heeft deze dingen schuld heeft: er zijn nogal aanpak vragen, dus misschien is ‘geen hebben op het klimaat en milieu niet uit we in team 7 bezig met een pilot ‘afval opgeleverd gaan oplossen. Daar zitten wat dingen om je zorgen over te maken tijd door school’ niet de enige factor die één persoon bestaan die bij zichzelf kan scheiden’, zodat dit na de zomervakantie wij natuurlijk niet op te wachten, dus als 17-jarige. je belemmert in het redden van de aarde. beginnen. Dus we maken spandoeken, door de hele school kan gaan gebeuren. lopen we keer op keer weer mee met gaan naar klimaatstakingen en tekenen onze schoolrugzakken nog op en borden Waar begin je dan? Bij jezelf! Want bij petities, allemaal om de mensen met Bij het bedenken van nieuwe acties in de lucht. In den Haag zelfs met 130 Van links naar rechts: Robin Benjamins, jezelf beginnen is altijd een goed en meer invloed aan het werk te zetten. moet er natuurlijk uitgezocht worden werkers van de WP! ‘Of het allemaal Adore Lakerveld, Flox Aalberts vooral ook heel erg makkelijk begin. Waar we misschien niet direct aan of deze ook echt een verschil kunnen wel helpt en we niet meer bereiken als maken. Er zijn echter ook veel kleine we gewoon naar onze les gaan’, vraagt verbeterpunten die misschien niet direct de ‘realistische’ opa. Klimaatstakers de aarde slopen als ze niet verbeteren, afschilderen als naïeve idealisten is een “Dus lopen we keer op maar waarvan je je wel afvraagt waarom inkoppertje in discussies met de oudere denken is dat de school zelf ook zo’n dit verbeteren nu pas moet gebeuren. generatie. Ik vraag me in deze discus- keer weer mee met onze instantie is die meer impact kan hebben Dingen als de computers en de lichten sies vaak af wie nu de realist is. Ik denk schoolrugzakken nog op op het klimaat en milieu. In ieder geval uitdoen wanneer de school dichtgaat. niet dat er een moment in de toekomst meer impact dan jij alleen. Naast de meer praktische punten die we komt waarop ik geen wereldreddende en borden in de lucht.’’ willen verduurzamen op school, willen beslissing kan nemen, omdat ik net de En daar is Miljeugd! we vooral ook de werkers bewuster kennis mis die ik wel gehad zou hebben maken van het klimaat en de natuur. als ik school niet gemist had. Dezelfde Een soort Werkersraad, maar dan hele- Plannen zijn om meer aandacht aan opa is wel begonnen met na 70 jaar voor maal gefocust op duurzaamheid binnen duurzaamheid te besteden bij het onder- het eerst zijn afval scheiden, door de de WP. Ergens begin dit schooljaar bouwvak gezonde school of documen- klimaatstakingen, zegt hij. Daar ben ik begonnen we met een groepje van drie taires te laten zien in de tussenweken. wel een beetje trots op (hijzelf ook). Nu medewerkers en vijf werkers en onder- Dat meer mensen zich bewust worden de rest nog. tussen zijn daar zo’n vijftien werkers bij van klimaatveranderingen en milieu- gekomen die het ook belangrijk vinden problemen is misschien nog wel het Nina Stolk dat er meer gedaan wordt aan duur- allerbelangrijkst. Als iedereen van deze V5 zaamheid binnen de WP en daarbuiten. generatie meer geeft om de natuur en We hebben zo om de week een bijeen- goed onderwezen wordt over het klimaat, komst in de siësta. heb ik er wel vertrouwen in dat het later goedkomt met het klimaatvraagstuk. Dopper of dier Je ziet sowieso al dat mensen - en dan We begonnen met een actie tijdens de vooral jongeren - steeds meer bezig zijn sinterklaasviering van team 7: waar er met het klimaat en duurzaamheid. De normaal voor iedereen een pizza werd klimaatstakingen die wereldwijd telkens

WPkrant juli 2019 | 26 WPkrant juli 2019 | 27 vo Formatief werken bij scheikunde in vwo 3, 4 en 5

Bericht vanuit de werkgroep Ontwikke- Leerstappen de profielkeuze in vwo 3. Ik bespreek kennis- en kundeniveau kunnen chec- Cijfers, wat zijn dat? lingsgericht leren, ter informatie en Primair wil ik de werkers verantwoor- dus met regelmaat hun eigen belang ken. De SO’s hebben veelal één versie. Voorzichtige analyse van mijn aanpak inspiratie. Een bijdrage van Edith Kragten delijkheid bijbrengen voor hun eigen van een juiste werkhouding. Hun eigen Werkers maken die gewoon naast elkaar. laat zien dat het gebruik van cijfers diep- over haar werkwijze bij scheikunde. leerproces en hun nieuwsgierigheid belang van het analyseren wáár ze staan Spieken benoem ik voor de start altijd als geworteld zit (ook bij mij!), maar ik zie en daarmee motivatie aanspreken. in kennis en kunde door te kijken naar ‘jezelf voor de gek houden’. De terug- de bereidheid bij werkers groeien. Ik zie Sinds dit schooljaar ben ik in vwo 3 en Daarom bespreek ik met hen, klas- gemaakte toetsen, SO’s, weektaken en kerende vraag van werkers ‘Is dit voor bijgestelde werkhoudingen, een serieu- vwo 4, en af en toe in vwo 5, aan het sikaal en individueel, mijn aanpak en andere opdrachten, waarbij ze manie- een cijfer?’, beantwoord ik steevast met zere en vooral meer kritische aanpak van experimenteren met formatief werken. waarom ik dit doe. Een goed moment ren zullen ontdekken om nieuwe leer- ‘Nee, dit is voor kennis!’ weektaken en er word