Ruimtelijke visie omgeving Airport Provincie en gemeente zijn een visietraject gestart voor de luchthavenomgeving Groningen Airport Eelde. Het traject onder de noemer ‘Ontwikkelvisie luchthavenomgeving Groningen Airport Eelde’ is bedoeld om stakeholders uit te nodigen tot inititatief in de ontwikkeling van de luchthaven en de Vooraf directe omgeving.

Een belangrijk onderdeel van de ontwikkelvisie op de luchthavenomgeving zijn onze opvattingen over de kwaliteit van het gebied. In onze optiek moeten kwaliteitsverbetering en ontwikkeling hand in hand gaan. Zonder kwaliteit geen investering in het gebied en zonder ontwikkeling geen investering in kwaliteit.

Dit document beschrijft onze kwalitatieve visie op het gebied. Deze ruimtelijke visie is een uitwerking van de uitgangspunten die in juni 2013 zijn geformuleerd (zie afbeelding). Het is bedoeld als kapstok voor de uiteenlopende ambities van de actoren in het gebied. Een kapstok laat, in tegenstelling tot een kader, meer ruimte voor uitwerking door belanghebbende partijen. Het document is bedoeld om partijen uit te nodigen inspirerende plannen te ontwikkelen die bijdragen aan de gewenste kwaliteitsimpuls van het gebied.

2 Voor het gebied is een ‘statement’ als leidmotief geformuleerd met daaraan gekoppeld drie uitgangspunten.

Statement: Groningen Airport Eelde land(t) goed!

In het wensbeeld voor de luch­thaven­ omgeving komt tot uitdrukking: Een luchthaven voor Noord-Nederland op een toplocatie met landgoederen als decor.

In de ruimtelijke visie zijn de volgende uitgangspunten uitgewerkt:

1. Verbinden van Groningen Airport Eelde en omgeving op meerdere schaalniveaus (hoofdstuk 2). 2. Benutten van de bestaande kwaliteit en ruimtelijke structuren voor het vestigingsklimaat van het gebied (hoofdstuk 2). 3. Door laten werken van de kwaliteiten van de landgoederen en het nationaal landschap Drentsche Aa in ontwerpopgaven (hoofdstuk 3).

3 HOOFDSTUK 1

Inleiding

Ten zuiden van de stad Groningen ligt een bijzonder gebied. Te midden van het vijfsterrenlandschap onder de stad ligt Groningen Airport Eelde (GAE), de luchthaven van Noord-Nederland. Het gebied herbergt twee Noord-Nederlandse landschapsparelts; het Nationaal Park en Landschap Drentsche Aa en de Landgoederengordel Eelde-. Deze uitzonderlijke kwaliteit geeft het gebied potentie om zich te ontwikkelen tot een hoogwaardige locatie voor werk en vrije tijd; een toplocatie van de regio Groningen-Assen. Om deze status te bereiken is een stevige kwaliteitsimpuls gewenst.

4 Kansen voor kwaliteit De luchthaven is omgeven door twee regionale bevindt zich het monument van de voormalige lange­termijn­doelen oplegt, en de uitrol van recreatieve en landschappelijke parels; de Rijksluchtvaartschool (RLS). Het complex staat grote gebiedsontwikkelingen behoren naar alle landgoederen Eelde-Paterswolde en de grotendeels leeg. De zichtlocatie aan het water waarschijnlijkheid tot het verleden. Dat geldt ook Drentsche Aa. Het landschap richting – waar momenteel een scheepswerf is gevestigd – voor omvangrijke programma’s voor bijvoorbeeld is een karakteristiek esdorpenlandschap, en een deel van de openbare ruimte in de richting natuur, landschap en water. Het wordt de kunst met de vindplaats van het ‘meisje van van de luchthaven maken een rommelige indruk. om met gerichte, samenhangende interventies Yde’. Het kwaliteitsniveau van de regionale Het gebied is goed bereikbaar via de belang­ en injecties meer met minder te doen. Daarvoor landschapstructuren en de recreatieve rijkste verkeersader van het stedelijk netwerk zijn uitwisseling en samenwerking onmisbare routestructuren is in de luchthavenomgeving Groningen-Assen. De A28 heeft in de spits in voorwaarden. lager dan in andere delen. toenemende mate te maken met congestie, een situatie die tijdelijk zal verslechteren tijdens de De veranderende financiële context is een De luchthavenomgeving is het visitekaartje aanpak van de Zuidelijke Ringweg Groningen. gegeven. Het is de opgave om nieuwe stake­ van Noord-Nederland. Het gebied is de eerste De op- en afritten van de A28 van en naar het holders te vinden, op de meest efficiënte manier indruk die een bezoeker krijgt van de regio. gebied voldoen niet aan de kwaliteitseisen voor met menskracht en middelen om te gaan en om De kwaliteit van het gebied kan deze indruk veiligheid en doorstroming. De afslag A28 ter aan te passen aan de actuele uitdagingen en in maken of breken. Met de verlengde start- en hoogte van GAE biedt kansen voor het verknopen te spelen op de actuele kansen. landingsbaan verwacht Groningen Airport Eelde van (hoogwaardige) openbaar vervoerlijnen en zich te ontwikkelen tot een volwaardige speler toevoegen van een P+R voorziening (transferium). De nieuwe werkelijkheid vraagt om een ander in de dynamische lucht­vaart­markt. Dat leidt de Een goed functionerend transferium heeft in de type planologie, namelijk die van de verleiding komende jaren mogelijk tot een groei van het regel een positieve uitwerking op de aan­trekkings­ en uitnodiging. Goed doorwrochte visies en aantal bestemmingen en passagiers. De groei kracht van een locatie. Een dubbelfunctie van investeringsprogramma’s behoren tot het van GAE kan een aan­trekkende werking hebben het transferium met Groningen Airport Eelde verleden, huidige bestemmingsplannen zijn op bedrijven en voorzieningen die een relatie biedt mogelijkheden om de luchthaven beter vaak te rigide om in te spelen op de flexibiliteit hebben met luchtvaartactiviteiten, maar ook te ontsluiten met het openbaar vervoer. Een waar de markt om vraagt. voor wie de dynamiek van luchthaven als een dubbelfunctie met de recreatieve gebieden biedt vestigingsfactor geldt. mogelijkheden om de vrijetijdseconomie van De provincie Drenthe en de gemeente Tynaarlo het gebied te versterken. Aangezien de overheid willen de ontwikkeling van het gebied begeleiden Het lokale bedrijventerrein Bloemenveiling-De Punt initiatiefnemer is voor het transferium is dit een vanuit dit nieuwe paradigma. Het formuleren en het voorterrein van de luchthaven kennen zowel mooie kans om met het ontwerp en de inrichting van een kwalitatief streefbeeld speelt daarin qua uitstraling als functie weinig consistentie. te laten zien welk kwaliteitsniveau voor het gebied een belangrijke rol. Door het streefbeeld als een Bovendien hebben beide werklocaties te kampen wordt nagestreefd. uitnodiging neer te leggen willen de overheden met leegstand en voldoen de voorzieningen partners verleiden bij te dragen aan de kwalitatieve niet meer aan de kwaliteitseisen van deze Nieuwe manier van werken ontwikkeling van de luchthavenomgeving. tijd. Op het voorterrein van de luchthaven Het ‘blauwdrukdenken’, waarbij de overheid

5 HOOFDSTUK 2 De luchthavenomgeving is bijzonder door de hoog­waardige kwaliteit van het landschap, de aanwezigheid van de luchthaven en de goede bereikbaarheid. Dit maakt de beschikbare ruimte Ruimtelijke voor bedrijvigheid op het bedrijventerrein en het voorterrein van de luchthaven mogelijk interessant Visie als ontwikkellocatie. De ruimtelijke visie is bedoeld om de ontwikkeling van het gebied tot regionale toplocatie te begeleiden. Kwaliteit staat daarin centraal.

6 Analyse Meerdere schaalniveau’s verbinden Het gebied rondom de luchthaven wordt Door te kiezen voor een eigen vormgevingsstijl De visie geeft een leidraad hoe met de samenhang gekenmerkt door de stapeling van kernkwaliteiten. van de verschillende kamers, wordt de tussen de verschillende schaalniveaus om te gaan Archeologie, cultuurhistorie en natuur vormen identiteit van deze verschillende deeleenheden door voor ieder schaalniveau een streefbeeld voor met elkaar al eeuwenlang een fraai landschap. versterkt. De route die de kamers met elkaar kwaliteit te benoemen. Een landschap waarvan ruggen en beekdalen de verbindt biedt op die manier een schitterende ruimtelijke dragers waren voor de ontginning van afwisseling van landschapbeelden en plekken, De rol van de luchthaven en luchthavenomgeving het gebied. Hier zijn sporen terug te vinden van een visitekaartje van de regio. Die afzonderlijke op de verschillende schaalniveaus is van invloed bewoning die stamt uit de prehistorie. Maar het identiteiten dragen op hun beurt weer bij aan op de ontwikkelkansen van het gebied: is vooral het esdorpensysteem dat de basis van de identiteit van het grotere geheel en het de huidige verschijningsvorm van het landschap onderscheidende vermogen van dit gebied ten Bovenregionaal: de rol van de luchthaven in heeft bepaald. Vanaf de middeleeuwen zijn in opzichte van andere gebieden. Het verschil in Noord-Nederland in de regionale economie en Eelde en Glimmen de landgoederen ontwikkeld identiteit draagt eveneens bij aan de oriëntatie de internationale bereikbaarheid van de regio. als zomerverblijven van welgestelde stedelingen. binnen het gebied: het beekdal ziet er anders Deze vormen nog steeds een prachtig decor uit dan de omgeving van de luchthaven of Regionaal: de rol van het gebied in de mooie voor de ontwikkelingen van latere periodes, die de landgoederenzone. De invulling van de en goed bereikbare woon-, werkregio bovendien rijk zijn aan bijzondere verhalen. Zoals overgang tussen de deeleenheden (randen) is Groningen-Assen. die over de bunkers uit de Tweede Wereldoorlog, daarmee een belangrijke ontwerpuitdaging. De die gecamoufleerd waren als boerderijen. Dit kwalitatieve vormgeving vraagt op de ene plek Lokaal: de rol van de functies en voorzieningen bijzondere landschap heeft genoeg ingrediënten om een scherp contrast en op andere plekken in het gebied voor de gebruikers (inwoners, om de luchthavenomgeving uniek en herkenbaar juist om een meer vloeiende overgangszone van recreanten, ondernemers). te maken. De kunst ligt erin om het oude op een de ene naar de andere kamer. aantrekkelijke manier te verbinden aan het nieuwe. De rol op de verschillende schaalniveaus is te De aanwezige kwaliteit is een belangrijk selling herleiden tot streefbeelden voor de kwaliteit die Het gebied is te herleiden tot deeleenheden of point van de luchthaven, de luchthavenomgeving aan de omgeving worden gesteld. kamers, ieder met een karakteristiek kwalitatief en de regio. Het gaat hierbij om kwaliteit in brede beeld. De structuur van het landschap is zin; naast de fysieke kwaliteit gaat het ook om hierbij de drager. Deze kamers zijn onderling de functionele kwaliteit en belevingswaarde. verbonden door de laanstructuur Legroweg – Het streven naar verbetering van deze kwaliteit Groningerstraat. De kamers en de laanstructuur is dat wat de partners met elkaar verbindt. Elke zijn in hoofdstuk drie nader uitgewerkt. partner acteert binnen zijn eigen netwerk van stakeholders op zijn eigen schaalniveau. Het resultaat van het handelen van de verschillende partners is bepalend voor de ontwikkelkansen van het gebied.

7 Bovenregionaal Noord-Nederland Regionaal Groningen Assen Bovenregionaal Noord-Nederland Regionaal Groningen Assen Lokaal Eelde

Amsterdam Groningen Bremen Amsterdam Groningen Bremen Amsterdam Groningen Bremen A7 A7 A7 Amsterdam Groningen Bremen Aansluiting A28 A7 Amsterdam Groningen Bremen B. Legroweg B. Legroweg A7 B. Legroweg

Treinstation Aansluiting A28 NS B. Legroweg Spoorweg Spoorweg Spoorweg B. Legroweg

A28 / A7 A28 / A7 A28 / A7 NS Spoorweg Treinstation NS Groningen Airport Eelde Groningen Airport Eelde A28 / A7 Spoorweg Monumentale laan Groningen Airport Eelde

NS A28 / A7 Groningen Airport Eelde P+RMonumentale voorzieningen laan

OV knooppunt Groningen Airport Eelde P+R voorzieningen

ZichtlijnOV knooppunt Drentsche Aa

Groningen Airport Eelde A28 A28 ZichtlijnGroningen Drentsche Airport Eelde Aa A28 Groningen Airport Eelde

A28 GroningenZichtlocatie Airport Eelde

Assen Assen Barrière EHS Assen A28 Groningen Airport Eelde Zichtlocatie

Assen Barrière EHS Fietsroute

Assen Zichtlijn Drentsche Aa

Zwolle Zwolle Zwolle

Zwolle

Zwolle Bovenregionaal (Noord Nederland) Regionaal (Groningen Assen) Lokaal (Eelde De Punt) Goed functionerende infrastructuur en Hoogwaardige kwaliteit van regionale Aantrekkelijke omgeving voor wonen, voorzieningen voor luchtvervoer en hoofdstructuren van landschap en vervoer. werken en recreatie. voor- en na transport.

Bovenregionaal is het van belang dat de Op regionaal niveau komen de selling points Op lokaal niveau is het van belang dat de passagier (toeristisch, zakelijk) snel en tegen van de regio Groningen-Assen tot uitdrukking gebruiker een hoogwaardige woon- en acceptabele kosten de luchthaven kan gebruiken in het gebied. Het gebied is het groene hart werkomgeving en recreatieve mogelijkheden en kan overstappen op het nationale verkeers- tussen de steden Groningen en Assen. Het gaat vindt die aansluiten bij de moderne eisen. Het en vervoersnetwerk voor het bereiken van hierbij om herkenbare en beleefbare regionale bijbehorende kwaliteitsconcept is ‘functionele de individuele eindbestemming. Bijbehorend hoofdstructuren van landschap en vervoer. Het allure’. kwaliteitsconcept is ‘comfort’. Het gebied bijbehorende kwaliteitsconcept is ‘beleefbare functioneert als een toegangspoort voor regionale identiteit’. bezoekers aan (Noord) Nederland.

8 Bovenregionaal Noord-Nederland Noord Nederland (Gemak) Bovenregionaal Noord-Nederland Regionaal Groningen Assen Regionaal Groningen Assen Kwalitatief doel Ruimtelijke vertaling Lokaal Eelde Lokaal Eelde Hoogwaardige ontsluiting van Gronin­ - Inrichting B. Legroweg Amsterdam Groningen Bremen gen Airport Eelde op nationale netwerk - Aansluiting A28 Amsterdam Groningen Bremen A7 voor auto en openbaar vervoer. - Koppeling spoornetwerk Amsterdam Groningen BremenA7

Aansluiting A28 A7 Aansluiting A28 Groningen Assen (Beleefbare regionale identiteit) Aansluiting A28 B. Legroweg B. Legroweg

Treinstation B. Legroweg Kwalitatief doel Ruimtelijke vertaling NS Treinstation NS Spoorweg TreinstationSpoorweg NS Herkenbare regionale - Inrichting Groningerweg, NS A28 / A7 NS ASpoorweg28 / A7 landschapsstructuren - Legroweg (realisatie Groningen Airport Eelde Monumentale laan monumentale laan) Groningen Airport Eelde NS A28 / A7 Monumentale laan

P+R voorzieningen - Inrichting landgoederen, Groningen Airport Eelde MonumentaleP+R laanvoorzieningen

Drentsche Aa OV knooppunt OV knooppunt - Zichtlijnen A28 P+R voorzieningen Zichtlijn Drentsche Aa Zichtlijn Drentsche Aa OV knooppunt A28 Groningen Airport Eelde Hoogwaardige OV ontsluiting - Koppeling OV netwerk A28 Groningen Airport Eelde Zichtlijn Drentsche Aa Zichtlocatie (realisatie OV knooppunt A28) Zichtlocatie A28 Groningen Airport Eelde Assen Barrière EHS Assen Barrière EHS

Aantrekkelijke luchthaven - Architectuur en inrichting Zichtlocatie Fietsroute Fietsroute voorterrein Assen Barrière EHS

- Zichtlocatie Legroweg Zichtlijn Drentsche Aa Zichtlijn Drentsche Aa Fietsroute Aantrekkelijke werklocatie - Zichtlijnen A28 Zwolle Zwolle Zichtlijn Drentsche Aa Eelde – De Punt (Functionele allure) Zwolle Kwalitatief doel Ruimtelijke vertaling

Aantrekkelijke omgeving voor wonen, - Inrichting (randen) kamers werken en recreëren - Ontsluitingsstructuur

9 HOOFDSTUK 3

Het gebied kan gezien worden als een huis met verschillende kamers met een “gang” ertussen. De kamers zijn gevormd door de structuur van het landschap; elke kamer heeft zijn eigen functie en Uitwerking kwaliteiten. De overgangen tussen de kamers en uitzichten vanuit de kamers zijn van belang voor het van de ontwerp. De verschillende landschappen van de kamers bieden met hun specifieke ontwerpbenaderingen een Kamers leidraad voor de uitwerking van initiatieven.

10 Kamers als ordende principe Op dit moment is de samenhang in het gebied landgoederen landgoederen Eelde slechts in beperkte mate waarneembaar. Het Eelde Glimmen is de uitdaging de kamers actief met elkaar monumentale oprijlaan te verbinden, zodat er meer samenhang ontstaat. De Legroweg - Groningerstraat is het monumentale oprijlaan verbindende element dat de reeks landschappen aaneenrijgt. Het aanbrengen van samenhang esdorpen begint met een uniforme uitstraling van de weg luchthaven landschap bedrijventerrein en de direct aangrenzende openbare ruimte. snelweg Voor dit verbindende element is de referentie Drentsche Aa een nieuwe monumentale laan. De kamers presenteren zich als het ware naar deze laan, water terwijl de laan ook op de functie en kwaliteit van elke kamer reageert. Door in het gebied te esdorpen werken met slimme zichtlijnen wordt de diversiteit landschap van het gebied beleefbaar. De Drentsche Aa, esdorpenlandschap en de landgoederengordel zijn de kernwaarden van het gebied en vormen samen het raamwerk waarop wordt voortgebouwd bij de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de andere kamers.

Ontwikkelingstempo Regiospecifieke architectuur De kamers verschillen in ontwikkelingstempo. Het traceren van de specifieke kenmerken van uit de voeten kunnen. Voor de gebouwde Een bedrijventerrein is in een ander tempo de omgeving en die tot speerpunt maken van architectuur is het van belang om te werken ontwikkeld dan het esdorpenlandschap. De het ontwerp is de essentie van de zogenaamde met regiospecifiek ontwerpen. infrastructuur is als een min of meer autonome “Regiospecifieke architectuur”. Dit geldt voor laag over het eeuwenoude landschap de bebouwde omgeving (architectuur) en de Uitwerking kamers heen gelegd. Er is een ruimtelijke spanning groene omgeving (landschapsarchitectuur). Dit hoofdstuk is een uitwerking van de kamers tussen deze hoge ontwikkelingsdynamiek Het creëren van identiteit en oriëntatie en de zoals benoemd in de ruimtelijke visie. Per kamer en het onderliggende landschap met lage vormgeving met eigentijdse middelen vormen de volgt een beschrijving van de huidige kwaliteit ontwikkelingsdynamiek. Begrip voor deze basis. Het landschapsontwikkelingsplan (LOP) en mogelijke uitwerkingsrichting om tot het ruimtelijke spanningen is essentieel om tot een van Tynaarlo vormt een goede basis voor de gewenste kwaliteitsbeeld te komen. goede ontwerpoplossing te komen. landschapsarchitectuur waarmee ontwerpers

11 HOOFDSTUK 3.1

Monumentale Een prachtige monumentale bomenlaan als verbindende allee waar de verschillende kamers zich Laan aan presenteren.

12 Huidige kwaliteit De Groningerstraat en Burgemeester J.G. Groningen-Assen te behouden. De ambitie is Legroweg zijn onderdeel van het lokale om de kwaliteit van deze verbinding naar een wegennet en ontsluiten de dorpen Eelde en hoog niveau te tillen zodat er een herkenbare en Glimmen, de luchthaven en het bedrijventerrein. aantrekkelijke entree naar het gebied ontstaat. Op regionaal niveau verbinden de wegen de Het karakter en de identiteit van de landgoederen zuidelijke woonwijken van de stad Groningen is daarbij de referentie: een monumentale laan en de omliggende dorpen Paterswolde, Eelde, met allure. De herkenbaarheid en beleefbaarheid Glimmen en Haren. Beide wegen deden tot van de kwaliteiten van de verschillende in de jaren ’70 van de vorige eeuw dienst als kamers kan met een goede vormgeving aan Rijkswegen, tot de A28 deze functie overnam. de randen worden versterkt. Het karakter van Weggebruikers beleven vanaf deze wegen de monumentale laan reageert zodanig op de het Paterswoldsemeer, de landgoederen, diversiteit van kamers in het gebied. de luchthaven en de Drentsche Aa. De rijkdom en allure uit het verleden is op veel In het realiseren van het gewenste kwaliteitsniveau lange zichtlijnen omzoomd met bomenlanen, plekken langs beide wegen te zien. Dit wordt zijn de inspanningen gericht op de Legroweg en kunstobjecten en doorkijkjes naar openingen echter overschaduwd door verwaarlozing de Groningerstraat in oost-westrichting: in een bosrijke structuur. Deze elementen en grotendeels praktische inrichting van kunnen op speelse wijze met eigentijdse wegelementen en beplanting. Ook zegt - De functionaliteit van de laan voor de elementen gecombineerd worden. de huidige inrichting niets over de lange ontsluiting en de veilige en soepele - Om een herkenbare identiteit van de laan geschiedenis van deze wegen als afwikkelingen van het auto-, fiets- en te vergroten is een eenduidige vormgeving handelsroute naar Groningen. voetgangers­verkeer staat voorop. De nodig; een mooi doorlopend wegprofiel. functionele aansluiting met de snelweg Sommige vormelementen als wegoppervlak Uitwerkingsrichting kwaliteit en het transferium is onderdeel van de en bewegwijzering vormen een continue De Groningerstraat en Legroweg zijn van snelwegkamer. Vooral de aansluitingen met lijn, terwijl andere vormelementen, zoals functioneel belang voor de ontsluiting van andere wegen zoals de rotonde De Punt en de bomenrijen aan weerzijden van de weg, het gebied en de luchthaven en vormen hét de ontsluiting van het bedrijventerrein en de reageren op de landschappelijke kwaliteiten verbindend element om de verschillende luchthaven verdienen aandacht. In het ontwerp en functies van de verschillende kamers. kamers aan elkaar te rijgen. Via deze laan is het van belang rekening te houden met geeft de aantrekkelijkheid en beleving van de de dynamiek van de luchthaven en mogelijk OPGAVE verschillende landschappen een waardevol nieuwe vervoersconcepten voor de ontsluiting Ontwerpopgave voor de monumentale contrast met de stedelijke kwaliteit van de stad van de luchthaven. laan in samenhang met de randen en Groningen. Het is van belang de diversiteit en - Voor de kwaliteitsslag kan worden geput uit de ontsluiting van de kamers contrast als kwalitatief kenmerk van de regio de lange traditie van landgoedontwerp, zoals

13 HOOFDSTUK 3.2

Het vijfsterren landschap van de Drentsche Aa Drentsche Aa is een kernwaarde van het gebied.

14 Huidige kwaliteit De kamer van de Drentsche Aa beslaat een deel van het Nationaal beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa. Waar andere Drentse beekloopjes langs een liniaal werden rechtgetrokken om keurig rechte afwateringskanaaltjes te worden, kon de Drentsche Aa haar gang blijven gaan. Met de beek is ook het oude, typisch Drentse esdorpenlandschap bewaard: Saksische boerderijen rond de brink, de akkers op de bolle essen, de hoger gelegen velden en de hooilanden en weilanden in het lager gelegen beekdal. Het resultaat is het best bewaarde beek- en esdorpenlandschap van West-Europa. Daarmee kan de Drentsche Aa kan zowel in ruimtelijke als in ecologische zin als bijzonder aangemerkt worden. Dat komt bijvoorbeeld tot uitdrukking in de Natura 2000-status die het gebied sinds enkele jaren heeft en de UNESCO- status van Geopark de Hondsrug. Hiermee zijn de hoge ecologische en aardkundige waarden van het gebied erkend en beschermd.

Uitwerkingsrichting kwaliteit De ruimtelijke, ecologische en toeristisch- het Noord-Willemskanaal met een zogenaamde kruist. Ook vanaf de Groningerstaat wordt de recreatieve ambities voor het Drentsche ondergeleider. De beperkte breedte en de bomenlaan open om de zicht op het beekdal Aa zijn bijzonder hoog en vastgelegd in het passages van de snelweg en het kanaal maken te vergroten (zie monumentale oprijlaan). Beheer-, Inrichtings- en Ontwikkelingsplan deze omgeving tot een ecologische bottleneck. voor de Drentsche Aa. De benedenloop van de OPGAVE Drentsche Aa vormt een schakel in de reeks De beleefbaarheid van het beekdal wordt - Versterken van de beleefbaarheid van natte natuurgebieden in Noord-Nederland versterkt door de landschapselementen die de Drentsche Aa aan de randen van de waarvan onder andere het Zuidlaardermeer, eigen zijn voor dit landschapstype, zoals monumentale laan en vanaf de snelweg. Paterswoldsemeer en het Lauwersmeer deel uit natte hooilanden en houtwallen. Zicht op het - Optimaliseren toeristisch-recreatieve maken. Nabij Glimmen wordt het beekdal relatief beekdal wordt op bepaalde plekken gecreëerd, ontsluitingsstructuur. smal. Hier kruist de beek onder andere de A28 en bijvoorbeeld waar de snelweg het beekdal

15 HOOFDSTUK 3.3

Land- De traditie, allure en diversiteit van de land­ goederen en buitenplaatsen is een kernwaarde van goederen het gebied.

16 Huidige kwaliteit Uitwerkingsrichting kwaliteit Sinds de 15e eeuw vestigen de welgestelden De landgoederen van Eelde-Paterswolde en zich in Eelde-Paterswolde en Glimmen. buitenplaatsen van Glimmen worden bijzonder Ze creëerden hier buitenplaatsen met hoog gewaardeerd als cultureel erfgoed en parkachtige allure in de nabijheid van het genieten zelfs rijksbescherming (beschermd schitterende landschap van de Drentsche Aa. dorpsgezicht). Toch is deze prachtige omgeving In Eelde-Paterswolde is de vormgeving van de relatief onbekend en op sommige plekken niet landgoederen hoofdzakelijk herkenbaar aan de voldoende recreatief ontsloten. Op initiatief oost-west georiënteerde lanen, de bosgebieden, van Natuurmonumenten zijn de verschillende bosweiden en de waterpartijen. De ontwerpen eigenaren en terreinbeheerders gezamenlijk uit de 19e en 20e eeuw waren bedoeld om aan de slag met herstelwerkzaamheden van de indruk maken. Onderweg naar de heer van basiskwaliteit van de landgoedelementen. het landgoed werd een bezoeker getrakteerd De ambitie bestaat enerzijds uit het op op een prachtige reeks landschapsbeelden. orde brengen en houden van de bestaande Bijzonder in dit geheel zijn de landgoederen landgoederen en anderzijds het laten en buitenplaatsen die ontworpen zijn door doorwerken van de kwaliteiten van de Lucas Roodbaard, een landschapsarchitect landgoederen in de monumentale laan en uit het begin van de 19e eeuw. Aan de zijde de randen van het bedrijventerrein en het van Glimmen is het beeld niet anders; ook hier voorterrein van de luchthaven. woonden welgestelden, vaak in buitenplaatsen. Vanaf de weg zijn de voorname villa’s te zien in een mooie bosachtige omlijsting.

OPGAVE - Versterken van beleefbaarheid landgoederen vanaf de monumentale laan - Optimaliseren van de toeristisch- recreatieve ontsluitingsstructuur. - Inventarisatie van nieuwe impulsen voor het voortzetten van de economische functie van de landgoederen.

17 HOOFDSTUK 3.4

De aankomst op Groningen Airport Eelde is het visitekaartje van Noord-Nederland en de regio Groningen-Assen. Het gewenste niveau wordt gekenmerkt door een sfeer die qua vormgeving past bij de hoogwaardige kwaliteit van de landgoederen. De aanwezigheid van de luchthaven in het gebied Luchthaven wordt beter beleefbaar met slimme zichtlijnen.

18 Huidige kwaliteit De luchthavenkamer omvat het voorterrein van de luchthaven, de terminal en de overige luchthavengebouwen zoals nooddiensten, beheer- en communicatietoren. Het provinciaal monument de oude Rijksluchtvaartschool bevindt zich op het voorterrein. Groningen Airport Eelde is door het Rijk aangemerkt als luchthaven van nationale betekenis en als nationaal opleidingscentrum. Op 24 april 2013 is de verlengde start- en landingsbaan van 2.500 meter geopend. De luchthaven profileert als groene en duurzame luchthaven en “snel en gemakkelijk bereikbaar”.

Kenmerkend voor de luchthavenkamer zijn de Recreant: plezierige, interessante verblijfs­ In het oog springende elementen dragen laagdrempelige basisvoorzieningen, maar deze omgeving met passend voorzieningen­niveau bij aan de algehele kwaliteitsbeleving. zijn wel verouderd. De luchthaven ligt autonoom voor tijdelijk verblijf. Start- en landingszone en veiligheidszone: in de omgeving en heeft geen functionele open gebied (conform veiligheidseisen en relatie met het onderliggende landschap en De diversiteit van gebruik van de luchthaven­ relevant voor de zichtlijn op de luchthaven) nauwelijks een visuele relatie met het omringende kamer komt tot uitdrukking in het ontwerp: met inrichtingskenmerken die passen bij landschappen van de esdorpen en landgoederen. de identiteit van de regio. Voorterrein (landside): aantrekkelijke Uitwerkingsrichting kwaliteit mix van bedrijfsgebouwen (architectuur) De voorzieningen, inrichting en vormgeving en landgoedelementen (landschapsarchitectuur) komen tegemoet aan de wensen van de en een subtiel spel van oude en nieuwe OPGAVE verschillende doelgroepen waarvoor de vormgevingselementen. - Ontwerpopgave voorterrein luchthaven: kamer een functie vervult: Terminal: toonaangevende architectuur samenspel van stedenbouwkundige en Passagier: snelle, gemakkelijke incheck-, (monument van de toekomst) gericht landschappelijke opzet, inpassing afhandelomgeving met passend voorziening­ op het uitdragen van de hoogwaardige en herbestemming RLS. niveau voor tijdelijk verblijf. kwaliteit van de regio. - Realiseren zichtlijnen en ruimtelijke Werknemer en student: bereikbare, prettige Luchtvaartterrein (airside): functioneel manifestatie start- en landingszone en veiligheidszone. en efficiënte werk-leeromgeving met passende ingericht met strategische ruimtelijke reservering voorzieningen en faciliteiten. voor de uitbreiding van luchtvaartactiviteiten.

19 HOOFDSTUK 3.5

Esdorpen­ Het esdorpenlandschap van Yde en Eelde is een cultuurhistorische en landschappelijke kernwaarde landschap van het gebied.

20 Huidige kwaliteit Het esdorpenlandschap rond Yde en Eelde kent een lange historie. Het huidige beeld is feitelijk ontstaan door de heideontginningen die aan het einde van de 19e eeuw plaatsvonden. Dit type landschap is karakteristiek voor Noord- Nederland; het benadrukt de landelijke context van het gebied.

Uitwerkingsrichting kwaliteit Het kwaliteitsniveau is op orde en het LOP voorziet in het beleid gericht op het behoud van het landschapstype. Het kwalitatieve doel is het versterken van de beleefbaarheid van het esdorpenlandschap met aandacht voor de gebruikswaarde van het landschap. Vooral de randen van deze kamer spelen hierbij een rol. Met het versterken van karakteristieke landschapselementen worden deze overgangen tussen kamers benadrukt. Bijvoorbeeld door het herstel van de landschappelijke rand met oude boerderijen rondom het bedrijventerrein en de zichtlijnen vanaf de monumentale laan.

Om dit te realiseren kan worden aangesloten bij bestaande initiatieven gericht op het herstel en de versterking van dit gebied, bijvoorbeeld via het project herstel particuliere landschapselementen en de realisering van een ecologische verbindingszone.

21 HOOFDSTUK 3.6 Bedrijven- terrein Bloemenveiling - Een aantrekkelijke werklocatie in een groene De Punt werkomgeving met hoogwaardige faciliteiten.

22 Huidige kwaliteit Het bedrijventerrein is gunstig gelegen tussen de snelweg en het OV netwerk. Voor het vergroten twee steden in, aan de snelweg, ingeklemd door van de kwaliteit van het bedrijventerrein is schitterende landschappen. Het bedrijventerrein het van belang om de openbare ruimte in heeft een omvang van circa 30 hectare. De samenhang met de particuliere objecten aan te helft van het bedrijventerrein wordt ingenomen pakken. De verbetering van de groenstructuren door de bloemenveiling. Het is een gemengd is op grote lijnen al voorgesteld in het bedrijventerrein (t/m milieuklasse 4) waar LOP. Deze structuren zijn ontleend aan de vooral lokale bedrijven gevestigd zijn. Er is landgoedelementen, maar functioneel aangepast altijd op een praktische manier voorzien in de voor een bedrijventerrein. huisvestingsbehoefte van lokale bedrijven. De aanleg van het bedrijventerrein is begonnen Het bedrijventerrein sluit direct aan op drie door de bloemenveiling die zich in 1977 vestigde andere kamers; de monumentale laan, de in Eelde. Vanaf 1985 werden de omliggende landgoederen en het water. Het versterken van bedrijfspercelen uitgegeven, onder andere aan deze overgangen biedt kansen voor de identiteit de rioolwaterzuivering. De huidige situatie laat en kwaliteit van het bedrijventerrein. Het herstel deze pragmatische ontwikkeling duidelijk zien, de van een landschappelijke rand aan de Legroweg bebouwing is sleets en gedateerd. Een gebrekkige heeft samenhang met het ontwerp van de samenhang aan beeldkwaliteit en groenstructuur monumentale laan. Langs het water zijn kansen heeft een rommelig uitstraling tot gevolg. om een nieuw beeldbepalend front te creëren. Aan de noordzijden grenst het bedrijventerrein Uitwerkingsrichting kwaliteit aan de veiligheidszone, dat zich op maaiveld De ambitie is om van bedrijventerrein De Punt manifesteert als een min of meer desolaat een aantrekkelijk bedrijventerrein te maken landschap met verlichting voor aankomend waarbij slim gebruik wordt gemaakt van de luchtverkeer. Door landschapselementen van bestaande kwaliteiten; de gunstige ligging aan de landgoederen door deze ruimte heen te (hoofd)infrastructuur, de aanwezigheid van de ontwerpen (uiteraard moet dit voldoen aan luchthaven en het omliggende aantrekkelijke veiligheidseisen) komt een fraaier afhechting van OPGAVE landschap (landgoederen, Drentsche Aa en het bedrijventerrein tot stand. - Ontwerpopgave randen, Esdorpen). In functionele zin is de externe groenstructuren, zichtlijnen. ontsluiting van belang. Om de gunstige - Inventarisatie herstructureringsopgave: logistieke locatie optimaal te benutten wordt samenhangende aanpak rand, de ontsluitingsstructuur verbeterd; van het publieke en private eigendommen. bedrijventerrein zelf en van de aansluiting op de

23 HOOFDSTUK 3.7

Benutten van de potentie van water als kwaliteit van Water het gebied.

24 Huidige kwaliteit Uitwerkingsrichting kwaliteit De waterkamer vormt de smalle strook aan Het water is binnen het gebied strategisch weerszijden van het Noord-Willemskanaal. gelegen, het functionele gebruik is divers, maar Behalve het kanaal met haar recreatieve de potenties voor het kwalitatieve ontwerp van en transportfunctie en de scheepswerf het gebied zijn onderbenut. De ambitie is om ligt hier een mengbekken voor drinkwater op termijn voor het gebied een aantrekkelijk van het Waterbedrijf Groningen en een waterfront te laten ontstaan in een eigentijdse rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) van sfeer waarbij een verbinding wordt gemaakt het waterschap Noorderzijlvest. tussen de verschillende waterfuncties en de functie op het land. Nieuwe ontwikkelingen Het water vormt een opvallend en gebiedseigen maken gebruik van (de ligging aan) het water element. De verstilde kwaliteit van het Noord en dragen bij aan de ontwikkeling van het Willemskanaal is in studies over de Koningsas waterfront. Met aansprekende architectuur meerdere malen benoemd. Als tegenhanger ontstaat een kleinschalig, maar hoogwaardige van de drukke snelwegwereld biedt een blik werk-, recreëer- en verblijfsmilieu. over het water een geheel ander perspectief: rust en ruimte. De waterkamer heeft verder - De overgang van het Noord Willemskanaal een wisselend kwaliteitsbeeld. Zo is het en het bedrijventerrein verdient aandacht. bedieningsgebouw bij het mengbekken van Beide kamers staan nu nog vooral ‘met de prijswinnende architectuur. De verbinding rug tegen elkaar aan’. tussen het kanaal en de omliggende omgeving - Voor de verbetering van de overgang tussen biedt echter verrassend weinig meerwaarde. het water en de monumentale laan ontstaan De open opslag van boten op de scheepswerf op termijn kansen door mogelijke is ruimte-extensief en relatief laagwaardig in herontwikkeling van de locatie van de beeldkwaliteit. scheepswerf, in combinatie met de vrijkomende ruimte als gevolg van de De RWZI van het waterschap is goed verplaatsing van het busstation De Punt naar weggewerkt in het landschap. Tegelijkertijd het transferium. Een koppeling tussen water en biedt de aanwezigheid van de RWZI kansen. Het land, recreatie, werk en horecafuncties leiden gezuiverde water wordt nu geloosd op het kanaal tot een eigen dynamiek op deze plek. en het effluent blijft over en wordt afgevoerd. Het brandweermonument krijgt hiermee OPGAVE Vanuit de ketengedachte is het mogelijk op deze ook een fraaiere omgeving. - Ontwerpopgave Waterfront locatie hier nieuwe functies aan toe te voegen in de vorm van een prijsvraag. waarbij restproducten kunnen worden hergebruikt.

25 HOOFDSTUK 3.8

De snelweg als hoogwaardige ruimtelijke verschijningsvorm door het omliggende kwaliteits­ Snelweg landschap.

26 Huidige kwaliteit Het hoofdwegennet vormt een ingenieurslaag regionale bereikbaarheid en het functioneren die geënt is op snelle en verkeersveilige van het OV-netwerk van de regio Groningen- verplaatsing van A naar B. De A28 vormt de Assen. De capaciteit, doorstroming en drukste toegangsroute naar de stad Groningen. verkeersveiligheid staan hierin centraal. In de De A28 is nadrukkelijk als ‘parkway’ ontworpen, huidige situatie zijn de op- en afritten ingericht een op landschap gebaseerd ontwerp. De als halfklaverbladaansluiting. Het uniforme snelweg doorkruist het gebied als een autonome weginrichtingskenmerk is een volledige lijn. De aansluiting op de snelweg ligt verhoogd haarlemmermeeraansluiting. ten opzichte van de lokale wegen. In combinatie met het unieke karakter van het onderliggende De kwaliteitsambitie is passerende landschap behoort het traject tot de mooiste weggebruikers het gebied laten beleven door routes in Nederland. met slimme zichtlijnen de aantrekkelijkheid OPGAVE van het nationaal landschap Drentsche Aa - Ontwerpopgave transferium: de aanleg De snelwegkamer heeft een visuele relatie met en de aanwezigheid van de luchthaven en van een transferium is van belang voor de de aangrenzende kamers. Vanaf de snelweg het bedrijventerrein zichtbaar te maken. De bereikbaarheid van de regio Groningen- is het vliegverkeer boven de snelweg goed te kwaliteit van het bedrijventerrein als zichtlocatie Assen. De voorkeurslocatie maakt deel uit volgen en wanneer de verlichting is ontstoken, is nog niet passend. Het gewenste niveau laat van de snelwegkamer en grenst aan de is de landingsbaan duidelijk waarneembaar. De zich kenmerken door een samenspel tussen Drentsche Aa. In de ontwerpopgave voor het transferium zijn, naast de functionele snelweg doorsnijdt de Drentsche Aa waardoor (verkeers)functionaliteit en het versterken van de kwaliteit, de beleving van de kwaliteit het snelweglandschap door de weggebruiker visuele relatie de omgeving: van de Drentsche Aa en de verbinding op deze plek als bijzonder fraai ervaren wordt. met de monumentale laan belangrijke De snelweg vormt echter ook een barrière voor - Het verkeer moet zich snel, comfortabel uitgangspunten. Kleinschalige voorzieningen recreanten en de ecologische hoofdstructuur. en (verkeers)veilig kunnen verplaatsen door gekoppeld aan de overstapfunctie voor de coulisse van het onderliggende gebied. reizigers en de toegangsfunctie tot het Uitwerkingsrichting kwaliteit - De manifestatie van het landschappelijke omliggende gebied dragen bij aan de kwaliteit van het ontwerp. Het ontwerp Voor de snelwegkamer is de functionaliteit raamwerk laat bij passanten een blijvende dient als voorbeeld voor het gewenste van de infrastructurele laag richtinggevend. indruk achter. kwaliteitsniveau voor de gebiedsontwikkeling De snelwegkamer is, als onderdeel van - De inrichting van de infrastructuur en van de luchthavenomgeving. het landelijke wegennet, belangrijk voor de vervoersvoorzieningen draagt bij aan - Versterken zichtlijnen luchthaven, de beleving van het onderliggende gebied. bedrijventerrein, Drentsche Aa: aanknopingspunten zijn te vinden in een vormgeving van de weg zelf en het weglaten van beplanting in de bermen.

27 HOOFDSTUK 4

Deze ruimtelijke visie is bedoeld om bij toekomstige ontwikkelingen of initiatieven, van onszelf en van derden, richting te geven in de kwalitatieve uitwerking. We vragen aan initiatiefnemers in hun planvorming Vervolg- rekening te houden met: • De structuur van monumentale laan en aan­ grenzende kamers stappen • De specifieke kwaliteitsaspecten van de kamers.

28 Ontwerpuitdaging OPGAVE Een goed ontwerp voorziet in een optimale Een van de ingrepen in het gebied betreft de Op basis van de visie en de uitwerking van balans tussen alle belangen. De economische aanleg van het transferium. Voor dit project zijn de kamers signaleren we de volgende kansen en wensen van de betrokken partijen de provincie en gemeente zelf aan zet om het opgaven voor de korte termijn: moeten voldoende ruimte krijgen om tot goede voorbeeld te geven. Met een kwalitatief wasdom te komen. Van alle initiatiefnemers hoogwaardig ontwerp van het transferium krijgt - Uitwerken van een hoogwaardig en gebieds­specifiek ontwerp voor het wordt gevraagd te laten zien op welke manier de visie een duidelijk referentiebeeld. transferium De Punt. het ontwerp de kwaliteit van de kamer tot - Uitwerken regionaal project voor wat uitdrukking laat komen en op welke manier het Uiteindelijk krijgt deze visie een doorvertaling betreft de opgaven voor de Legroweg. ontwerp andere kwaliteitsdaden ontlokt. naar het planologische instrumentarium. De Inzet is de opgave te verbreden naar de nieuwe manier van werken ten aanzien van kwaliteitsimpuls voor het bedrijventerrein Hoe verder gebiedsontwikkeling vraagt echter de nodige Bloemenveiling / De Punt en het voorterrein In de eerste vervolgstap wordt nagegaan of flexibiliteit. De uitdaging is om samen met van de luchthaven (regionale toplocatie). de stakeholders zich herkennen in de visie en initiatiefnemers op basis van een minimale - In de uitwerking van het voorterrein van de luchthaven en het bedrijventerrein sturen aan wie, hoe en wanneer de opgaven kunnen beschrijving en verankering tot een kwalitatief op het kwaliteitsniveau van een regionale worden geadresseerd. Voor deze vervolgstap hoogstandje te komen. Op essentiële onderdelen zichtlocatie. is draagvlak bij de partners een belangrijke van de visie is een verder uitwerking noodzakelijk, - Uitschrijven van een prijsvraag randvoorwaarde. De opgave die provincie en bijvoorbeeld van de monumentale laan. voor het waterfront. gemeente voor zichzelf zien op basis van de - Uitwerken van kansen voor het mede­ ruimtelijke visie zijn dan ook gericht op het gebruik van het landgoed. vergroten van dit draagvlak.

29 Afbeeldingen en fotoverantwoording Illustraties: Dizain, Groningen Foto’s: gemeente Tynaarlo en provincie Drenthe Luchtfoto’s: Aerophoto Eelde

Specifieke afbeeldingen en foto’s Kaft: Jakob van Ringen Architecten Vooraf: Els Kolff landschapsarchitect Finsterwolde Hoofdstuk 2: Els Kolff landschapsarchitect Finsterwolde Bedrijventerrein: Laufenbag Archtecten, Hindelopen Landgoederen: Stef Steneken