Opening Prodemos

Jaargang 42 Nummer 7 November 2011 Prijs € 6,20

Opening ProDemos

Maatschappij & Politiek

Vakblad voor Maatschappijleer 113116-2 Haagse Tribune ad MBO_297 x 210 mm 15-09-11 10:57 Pagina 1 BURGERSCHAP? KOM GRATIS MET UW KLAS NAAR POLITIEK DEN HAAG!

DE HAAGSE TRIBUNE is een educatieve dag in politiek Een bezoek aan de Tweede Kamer Den Haag voor het voortgezet onderwijs en het mbo. maakt deel uit van alle programma’s: Uw klas volgt een van onze succesvolle programma’s op • Rechtsstaat en rond het Binnenhof. Door activerende werkvormen in • Europese Unie onze sfeervolle zalen maken de leerlingen kennis met • Geschiedenis politiek, democratie en rechtsstaat. • Politiek • Media

Kijk voor meer informatie op WWW.DEHAAGSETRIBUNE.NL Hier kunt u zich ook inschrijven voor het seizoen 2011/2012. Doe het meteen, want vol is vol!

DE HAAGSE TRIBUNE: inmiddels voor 100.000 leerlingen een onvergetelijke ervaring! Een project van ProDemos, Huis voor democratie en rechtsstaat. Redactioneel Inhoud We zijn niet voor Ajax of voor Twente, we zijn voor voetbal 4

Het hart van de democratie 7

Democratie met horten en stoten 9

Polder idealen 10

‘Voorzitter, daar ben ik het geheel mee eens’ 11 ProDemos, Huis voor democratie en rechtsstaat: op 15 september werd het officieel geopend, door minister Donner. Natuurlijk werd hij daarbij Waakhonden van de democratie? 12 gecontroleerd door leden van de volksvertegenwoordiging, te weten Dictatoriale nacht in Den Haag 14 de beide Kamervoorzitters. De opening, op de Dag van de Democratie, werd voorafgegaan door de Nacht van de Dictatuur, met debatten, een Leven en werken in een dictatuur 15 masterclass, een paneldiscussie van journalisten en nog veel meer. Dit nummer is voor een belangrijk deel gevuld met verslagen daarvan. ‘Drie sukkels’ in Huis voor democratie en rechtsstaat is een hele mondvol en vandaar dat, het internationaal recht 18 na lang delibereren, ProDemos als naam is gekozen. ProDemos: voor het volk. We kennen allemaal Abraham Lincoln’s korte karakterisering van de ‘Heb je Facebook bij je?’ 19 (Amerikaanse) democratie als een politiek bestel van, voor en door het volk. Paternalisme is de Nederlandse democratietraditie nooit vreemd Zagen aan de poten van de troon 20 geweest: dat voor heeft altijd meer nadruk gekregen dan het van en het door. ‘Doe eens normaal man’ 22 Zou die keuze voor ProDemos mede door dat paternalistische element in de politiek-culturele traditie van de Nederlandse democratie ingegeven zijn geweest? Ik waag dat te betwijfelen. Voor zover er een zeker RUBRIEKEN paternalisme in dat ProDemos gelezen mag worden, lijkt me dat eerder Grom 21 voortgevloeid uit het educatieve karakter dat het Huis voor democratie en rechtsstaat moet gaan dragen. Het overdragen van kennis over Geknipt 25 (de) democratie, met de bedoeling een democratische attitude aan te kweken, gaat nu eenmaal niet zonder enig paternalisme. Elke docent Lesmateriaal 26 zal dat beseffen. Dat neemt echter niet weg dat het aankweken van een Begrotingswijzer democratische attitude wél moet leiden tot een democratie die zich net zo sterk kenmerkt door het van en het door als door het voor. De Werkvloer 28 Een school die bij je past

Hans van der Heijde Recensie 29 Dossier Maatschappijleer

NVLM 30

Gesignaleerd 31 Interview met ProDemos-directeur Kars Veling We zijn niet voor Ajax of voor Twente, we zijn voor voetbal

Anique ter Welle

Kars Veling is sinds april dit jaar directeur van Het Huis voor democratie en rechtsstaat, dat op 15 september werd omgedoopt tot ProDemos. Anique ter Welle spreekt hem op een maandagmiddag in het kantoor van het Instituut voor Publiek en Politiek (IPP), dat deel uitmaakt van ProDemos. Hij stelt voor om elkaar te tutoyeren. Hieronder volgt een verslag van het gevoerde gesprek.

Anique ter Welle: Waarom ben je centrum Binnenhof. Het IPP heeft een de ondertitel bij ProDemos. Het is niet overgestapt van een baan als rector lange staat van dienst en De Haagse weg, maar het is te lang. Dat is trouwens in het onderwijs naar deze baan? Tribune levert de koppeling met de een heel proces hoor, zo’n naam verzin- Kars Veling: ‘Ik was al lid van de Raad plek en het contact met scholen. De nen. Als je een kind krijgt is het al een van Toezicht van het IPP en later van Nederlandse Vereniging voor Leraren heel gedoe met z’n tweeën en nu was het de Raad van Toezicht van het Huis. Maatschappijleer heeft ook een belang- een proces waar veel mensen bij waren Er was niemand beschikbaar voor de rijke rol gespeeld.’ betrokken. Ik vind het vooral belangrijk functie van directeur en we hadden dat de naam gaat klinken naar wat we haast. Toen kwam het idee op dat ik Komen ervaringen uit je eerdere werk doen.’ het zou doen. (in de politiek en het onderwijs) je Ik was meteen heel enthousiast. Ik loop van pas in je nieuwe baan? Je noemde eerder het belang van de warm voor de missie van onze organi- ‘Ik zie het als bouwstenen die bij elkaar rechtsstaat, maar is het niet lastig om satie: het promoten van de democratie komen. Mijn studie Filosofie, mijn werk daar in jullie programma in Den Haag en de rechtsstaat. Dat mensen begrij- in de politiek en in het onderwijs. Het invulling aan te geven? Lastiger dan pen dat er regels nodig zijn in een goede van het onderwijs is dat je leert aan democratie? samenleving, waarin we steeds meer om heel praktisch te denken. Plannen ‘Bij de officiële start van ProDemos van elkaar verschillen. Promoten, maar moeten wel uitvoerbaar zijn.’ waren zowel de Eerste en Tweede mensen ook activeren. Ik zeg wel eens: Kamer, de Raad van State, de Hoge we zijn niet voor Ajax of voor Twente, Wat is je visie op burgerschapsvor- Raad, de Raad voor de Rechtspraak, we zijn voor voetbal.’ ming en welke rol speelt het vak een wethouder uit Den Haag en minis- Maatschappijleer daarbij? ter Donner van Binnenlandse Zaken Is het een ingewikkelde baan? ‘Als je de democratie, de rechtsstaat en betrokken. Bij de dingen die we lokaal ‘Het is een mooie baan, maar wel de betrokkenheid van burgers daarbij gaan doen willen we ook rechtbanken complex. Twee organisaties die fuseren, belangrijk vindt, dan moet je het vak betrekken. In het landelijke progamma een verhuizing naar Den Haag. Het Huis Maatschappijleer koesteren. Dat is niet moet het ook voelbaar zijn. Het is in een moet eigenlijk nog worden uitgevon- iets dat je er even bij doet, dat moet je democratische rechtsstaat namelijk niet den. Niet alleen in Den Haag, maar ook serieus nemen.’ zo dat de meerderheid gewoon beslist. op locatie. Als team zijn we gegroeid en Er wordt ook gekeken of er geen rechten als je een goed team bent, dan is moei- Wat is er veranderd nu het Huis worden geschonden. Er wordt gekeken lijk een relatief begrip. Dat geldt overal. ProDemos is geworden? naar Europese regels. Democratie en Ook in het onderwijs. Verder hebben ‘ProDemos is de roepnaam, het Huis rechtsstaat kunnen niet zonder elkaar. we een goede basis. We bouwen voort voor democratie en rechtsstaat is de Dat is de boodschap. op de activiteiten van het Bezoekers- doopnaam. Overigens is het nog steeds We willen ook debatten gaan organise-

4 Maatschappij & Politiek november 2011 ProDemos-directeur Kars Veling (links) red.] in Amsterdam. We zijn geen doel, mos landelijk zit in Den Haag omdat en de voorzitter van de Eerste Kamer we zijn een middel.’ dat nou eenmaal praktisch is, maar Fred de Graaf. (Foto: Jan Dirk Gerritsen) ik wil nogmaals het belang van onze Wordt het niet te omvangrijk alle- lokale activiteiten benadrukken. ren onder de titel ‘Wat zou de demo- maal, met als risico dat het onderwijs ProDemos is niet zozeer een instelling cratische rechtsstaat zijn zonder…?’, en ondergesneeuwd raakt? als wel een manier van werken, een dan bijvoorbeeld de vrije pers. Je kunt ‘ProDemos wordt niet een heel grote merk.’ van alles verzinnen. Heel veel zaken organisatie. We richten ons op thema’s horen daarbij.’ die binnen onze missie passen. We Ik ben zelf ook met klassen naar Den hoeven niet alles zelf te doen. We Haag geweest. Wat ik onderbelicht Is ProDemos nodig in de Nederlandse ondersteunen anderen. Contacten vind is de manier waarop de politiek samenleving? met het onderwijs blijven dus heel in de dagelijkse praktijk werkt, de ‘De Nederlandse democratie zal niet in elkaar storten als ProDemos er niet is, maar ik denk wel dat het belangrijk is dat we er zijn. Wij helpen verbindin- ‘We hoeven niet alles zelf te doen. gen maken tussen de binnenste ring (politiek, openbaar bestuur, rechter- We ondersteunen anderen.’ lijke macht) en de buitenste ring (de samenleving). Politieke partijen doen dat natuurlijk zelf ook. Wij helpen ze belangrijk, omdat het onderwijs wandelgangen zeg maar. Daarover daarbij. Zo leeft bij politieke partijen heel belangrijk is bij de voorlichting bestaat een negatief beeld bij veel het plan om de Dag van de Democra- en de activering van jongeren – dat mensen, terwijl ik denk dat het dat tie (15 september) te gebruiken om zijn tenslotte de volwassenen van de niet per se hoeft te zijn. Goede con- zich overal in het land te presenteren. toekomst.’ tacten zijn belangrijk als je iets voor Wij kijken waar we iets kunnen toevoe- elkaar wilt krijgen. Dat is ook zo in gen. We hebben contact met Lokaal Bestaat het gevaar dat met de verhui- het normale leven van mensen. Rotterdam, waar alle politieke partijen zing naar Den Haag ProDemos zelf ‘Dat is een punt om vast te pakken: in het bestuur zitten. Kunnen we daar onder de Haagse kaasstolp ver- het thema negatieve beeldvorming. iets betekenen? We onderzoeken de dwijnt? Met andere woorden: dat het Politici die elkaar de hele tijd de bal mogelijkheden voor samenwerking deel gaat uitmaken van de binnenste toespelen. Hoe pak je dat aan? Goede met Felix Meritis [Europees centrum cirkel die je noemde? ideeën zijn welkom. Het is lastig, maar voor kunst, cultuur en wetenschap, ‘Dat moeten we niet hebben. ProDe- wel belangrijk.’

november 2011 Maatschappij & Politiek 5 Is ProDemos een typisch Nederlands ministerie. Dat is dus anders dan hier. – en dat met grote sociale tegenstel- product? Wij zijn een onafhankelijke stichting. lingen samengaat – dan gebeuren ‘In andere landen, zoals Duitsland Dat betekent overigens niet dat we er ongelukken. Kijk naar Engeland. en Oostenrijk, doen ze ook veel aan met niemand iets te maken hebben, Politieke partijen en andere spelers voorlichting. Daar zijn ook bezoekers- maar het geeft wel vrijheid. Bovendien in de binnencirkel, maar ook het programma’s, alleen lopen die volgens is het heel belangrijk voor het leggen onderwijs hebben daar een belang- mij altijd via een parlement of een van verbindingen dat je zelf niet bij de rijke verantwoordelijkheid. ProDemos binnenste ring hoort.’ helpt ze daarbij.’ Onder grote belangstelling opende minister van Ministerie van Binnenlandse Zaken Kun je je een ProDemos op Europees Wil je tot slot nog iets kwijt aan de en Koninkrijksrelaties Piet Hein Donner op niveau voorstellen? lezers van Maatschappij & Politiek? 15 september om half vier ’s middags officieel ‘Ja, dat zou wenselijk zijn, al blijft het ‘Ja. Binnen de huidige no-nonsense- ProDemos. De naam ProDemos - Huis voor ingewikkeld om Europa echt goed in mentaliteit in het onderwijs, waarbij democratie en rechtsstaat werd op spectacu- onze programma’s te krijgen. Het is de nadruk ligt op taal en rekenen, laire wijze onthuld. Vanaf de overkant van de ook veruit ons minst gekozen pro- dreigen we soms het belang van de Hofweg keek het publiek toe hoe vier enorme gramma door scholen. Op locatie in zogenoemde zachte vorming uit het banieren van het balkon van het ProDemos- Brussel en Straatsburg lijkt me echter oog te verliezen. Ik denk dan bijvoor- gebouw omlaag suisden. Na een druk op heel goed. Voormalig Europarlemen- beeld aan een vak als Maatschap- de knop door minister Donner ontrolde zich tariër Kathalijne Buitenweg zit in onze pijleer. Toen ik nog in het onderwijs het banier met ProDemos. Bij de opening Raad van Toezicht en zij stimuleert werkzaam was zei ik altijd dat een vertegenwoordigden Senaatsvoorzitter Fred dat ook.’ school er voor drie dingen is. Natuur- de Graaf en Tweede Kamervoorzitter Gerdi lijk voor talentontwikkeling van leer- Verbeet de democratie. De rechtsstaat werd Ben je optimistisch over het Neder- lingen, maar ook voor het vergroten gerepresenteerd door lid van de Raad van lands burgerschap, kijkend naar de van de wereld van leerlingen, en voor State Rein-Jan Hoekstra, de president van de toekomst? – en dat is heel belangrijk – het in Hoge Raad Geert Corstens en de voorzitter ‘Onze democratie en rechtsstaat zit- contact brengen van de eigen wereld van de Raad voor de Rechtspraak Erik van den ten robuust in elkaar. Die storten niet van leerlingen met de buitenwereld.’ Emster. Namens de gemeente Den Haag was zomaar in. Toch moeten democratie wethouder Ingrid van Engelshoven aanwezig. en rechtsstaat wel worden onderhou- En dat is wat ProDemos ook doet, den, anders treedt verschraling op. zou je kunnen zeggen. Suzanne van de Ven Als grote groepen niet gaan stemmen ‘Ja, dat is eigenlijk wat we doen.’ 3

Foto: Lizzy Kalisvaart

6 Maatschappij & Politiek november 2011 Debat over relatie democratie en rechtsstaat Het hart van de democratie

Lieke Meijs

Het democratiedebat bij de opening van ProDemos, Huis voor democratie en rechtsstaat, ging over de verbinding van democratie en rechtsstaat. Dat het helaas geen echt debat werd was een gevolg van een herkenbare beginnersfout: er werden twee stellingen geponeerd waarmee iedereen het eens is. Die enkeling die deze niet onderschrijft liet het wel uit zijn hoofd dat te zeggen ten overstaan van een panel van deskundigen uit de frontlinie van de rechtsstaat. Toch werden over het functioneren van de rechtsstaat in de praktijk wel degelijk interessante dingen gezegd.

De president van de Hoge Raad Geert verschil zijn in een uitspraak in één en scherming, zorgen dat de rechters goed Cortens vindt het voor de hand liggen dezelfde zaak door een rechter in Zwolle zijn geïnformeerd (het verschil tussen dat de rechtsstaat dienstbaar aan de of zijn collega in Den Haag. Verder moe- gangster rap en battle rap kennen!) en samenleving moet zijn. Ingewikkelder ten de rechtsinstituties leiding geven vooral snel en goed met de samenle- wordt het hoe instituties binnen de aan de rechtsontwikkeling (als voor- ving communiceren. Dat betreft bijna rechtsstaat hiervoor kunnen zorgen. beeld wordt het nieuwe strafbare feit een heel communicatieplan: uitbrengen Allereerst door de rechtseenheid in van bedreiging via Twitter genoemd). van persberichten met zinnen die niet het land te garanderen. Er mag geen Zij moeten zorgen voor de rechtsbe- meer dan honderd woorden mogen

V.l.n.r. Erik van den Emster, Geert Corstens, Wim Voermans (voorzitter debat), Rein-Jan Hoekstra en Ingrid Engelshoven (Foto: Lizzy Kalisvaart)

november 2011 Maatschappij & Politiek 7 bevatten, zoals over het besluit dat de identiteitskaart gratis moet zijn, het laten interviewen van een raadsheer of het naar buiten brengen van videobeel- den (bijvoorbeeld van de reconstructie van de Schipholbrand). Dit alles om een Foto: Lizzy Kalisvaart zo open mogelijke verbinding met de samenleving te onderhouden. Als risico hiervan ziet Corstens de neiging om de meerderheid te willen behagen. Hij doet daarover de uitspraak dat rechters ‘wel moeten luisteren, maar niet moeten buigen’.

Kritiek Minister van Vrede Erik van den Emster, voorzitter van de Raad voor de Rechtspraak, gaat in Jan Terlouw werd extra tijdens het democratiedebat in de schijnwerpers gezet omdat hij net door op het verwijt dat de rechtspraak in Pax Christi was aangesteld als minister van Vrede met de speciale functie om op elke nieuwe wet een ivoren toren zit. Op een journalist de vredestoets toe te passen. Draagt de nieuwe wet wel bij tot het realiseren van de wereldvrede? die hem daarnaar vraagt reageert hij Terlouw nam de gelegenheid te baat om te wijzen op het belang van het kennen van de wet- stekelig: ‘Ik heb meer boeven gezien en ten, juist omdat wetten de verbinding tussen rechtsstaat en democratie vormen. Iedereen moet gesproken dan u’. Het spreekt voor zich doordrongen zijn van de democratische wetgeving. Er zou nog bij meer vakken dan alleen bij dat de rechter zich goed moet informe- Maatschappijleer aandacht aan moeten worden geschonken. ren. De samenleving is het niet altijd eens met de uitspraak van rechters, maar 80 procent van de burgers heeft bijvoorbeeld omdat hij niet is te hand- men, zeker als het om bescherming een positief beeld van de rechters. haven, moet hij door een andere wor- van minderheden gaat. Democratie is Zijn toevoeging ‘geloof het of niet’ bij den vervangen, ook al wordt de burger geen theorie maar het resultaat van een het noemen van dat percentage, doet moe van de voortdurende veranderin- debat over opvattingen – zoals over de overigens vermoeden dat velen daaraan gen. Voorwaarde is dat de burger weet interpretatie van Artikel 1 van de Grond- twijfelen. De kritiek van burgers op de wat het probleem is en welke oplossing wet – en van politieke besluiten die rechtspraak betreft vooral de lange nodig is. Een dergelijk besef verandert nodig zijn om de rechtsstaat overeind te duur van rechtszaken, het lage percen- ook. Denk bijvoorbeeld aan het rijden houden. Democratie kan ook totalitair tage opgeloste overvallen (20 procent onder invloed: burgers corrigeren elkaar zijn. Is de rechtsstaat de essentie van van de overvallen wordt opgelost, bij de democratie dan vormen de mensen- 17 procent van alle overvallen komt het Een overvaller ziet niet af van rechten een belangrijk element, juist om tot een veroordeling) en de te kleine minderheden te beschermen. bijdrage van de rechtspraak aan de een overval nadat hij heeft Wat is de rol en functie van rechters ten veiligheid van de burgers. De gewone opzichte van democratie? Rechters han- burgers kunnen minder vaak de weg vernomen dat daar een delen volgens de wet en bekritiseren naar de rechter vinden, zeker als die die niet. Dat neemt echter niet weg dat gang duur(der) wordt. minimumstraf voor staat. de rechtelijke macht op basis van zijn kennis kan adviseren. Bijvoorbeeld bij Transparantie essentieel de discussie over de invoering van mini- De Haagse wethouder van Onderwijs hier inmiddels op, de samenleving mumstraffen als preventiemiddel tegen Ingrid van Engelshoven stelt dat de beseft sterker dan voorheen dat rijden misdaad. Als zodanig heeft die invoe- transparantie van de rechtspraak essen- onder invloed volstrekt onacceptabel is. ring geen zin: een potentiële overvaller tieel is voor de legitimiteit. Arresten ziet nu eenmaal niet af van een overval moeten begrijpelijk en toegankelijk Democratie nodig met goede nadat hij heeft vernomen dat daar een zijn. Mensen moeten zich herkennen rechters? minimumstraf voor staat. Besluit de poli- in de kwesties waarmee rechters zich Als de tweede stelling ‘Een democratie tiek evenwel de minimumstraf toch in te bezighouden, maar die laatsten hoeven die nonchalant met de waarden van voeren dan kunnen rechters niet anders zich niet alleen te laten leiden door wat de rechtsstaat omgaat, wordt bedrei- dan zich daar bij neerleggen. mensen in de straat bezighoudt. Lid van gend voor minderheden’, heel radicaal Aan het eind van het debat kan nog de de Raad van State Rein-Jan Hoekstra wordt geïnterpreteerd, zou kunnen verzuchting van een van de panelleden wijst op het feit dat de democratie worden geconcludeerd dat democratie worden opgetekend: ‘De rechtsstaat nooit is voltooid. Een samenleving moet niet nodig is als er maar goed recht en is net zoiets als voetbal of Grieken- aan de versterking van de democratie goede rechters zijn. land: iedereen heeft er een mening blijven werken. Als een wet niet werkt, Die conclusie is echter onjuist, meent over’. 3

8 Maatschappij & Politiek november 2011 Roel von Meijefeldt en Andreas Kinneging los dan zal de grootste groep beslissingen over democratie in de Arabische wereld nemen die ten koste gaan van de kleine groep. Men denkt dan niet aan het algemeen belang. In een dergelijk land moet democratie worden ingevoerd’. Democratie met Kasplantje Von Meijenfeldt is het met Kinneging eens dat er een stabiele rechtsstaat dient horten en stoten te zijn die de belangen van minderheden beschermt. De opbouw van democratische instituties heeft dan ook prioriteit. Bas Banning Von Meijenfeldt deelt echter niet de angst van Kinneging voor een volg- zame meerderheid die de minderheid Tijdens de Nacht van de Dictatuur kruisten directeur van onderdrukt. De omarming van sociale het Nederlands Instituut voor Meerpartijen Democratie media door de jongere generatie heeft volgens Von Meijenfeldt voor een grote Roel von Meijenfeldt en rechtsfilosoof Andreas Kinneging culturele omslag gezorgd. Volgens Von Meijenfeldt is het niet de gang naar de degens over de vraag: ‘Is een verlichte dictatuur beter democratie in de Arabische landen die dan een fragiele democratie?’. De Arabische lente bleef ons zorgen moet baren, maar hoe we met onze eigen jonge en kwetsbare daarbij niet onbesproken. democratie omgaan: ‘Onze democratie is een kasplantje’. We zijn er volgens hem niet zuinig genoeg op. Hoe kunnen de Egyptenaren en Libiërs Tirannie van de meerderheid Volgens Kinneging is in de Arabische het beste worden gesteund? Door een Von Meijenfeldt startte met de stelling landen economische ontwikkeling snelle gang naar democratie te bewerk- dat de betreffende landen per definitie vaak veel belangrijker dan democratie. stelligen of is voorzichtigheid geboden? klaar zijn voor democratie. Dat betekent Het Westen moet zich afvragen of zijn De Arabische lente was alom aanwezig in dat het Westen landen zoals Libië en voorbeeldfunctie in de Arabische wereld de Nacht van de Dictatuur: van sprekers Egypte actief moet ondersteunen om snel te danken is aan zijn democratie of aan die verslag deden van de laatste ontwik- een democratie te worden. Dat zou het zijn grote rijkdom. ‘Stelt u zich voor dat kelingen in Egypte en Syrië, tot debatten Westen volgens hem veel beter kunnen de Chinezen over twintig jaar rijker zijn waar werd ingegaan op toekomstscena- dan dat nu het geval is. Kinneging bleek dan wij. Kijken deze landen dan niet naar rio’s van de Arabische wereld. Ook het juist een voorstander van voorzichtigheid. China in plaats van naar ons?’, vraagt debat tussen Roel von Meijenfeldt en de Hij waarschuwde voor het simplifice- Kinneging zich af. rechts-conservatieve Andreas Kinneging ren van de wereld. Er zijn vele politieke Dat is Von Meijefeldt niet met hem eens. werd al snel een discussie over hoe met systemen naast democratie en dictatuur, De Arabische jongeren zijn kritisch en de Arabische lente om te gaan. zoals monarchie of aristocratie. Kinneging ze willen echt democratische verande- is zelf voorstander van een aristocratische ringen. Hierin heeft hij veel vertrouwen. democratie, waarbij politici sterk leiding Natuurlijk is de gang naar democratie er geven; soms zelfs tegen de wil van de een met horten en stoten. Dat proces is bevolking in, of zoals hij het omschreef: ingewikkeld en instabiel, maar dat mag ‘Laat me mijn gang gaan en stem me geen reden zijn om deze landen daar anders weg bij de volgende verkiezingen’. niet bij te ondersteunen. 3 Kinneging vertelde met betrekking tot Egypte en Libië bang te zijn voor een situ- Andreas Kinneging is hoogleraar rechtsfilo- atie zoals in Algerije, waar de fundamen- sofie aan de Universiteit Leiden. Ook is hij een talistische FIS als grootste partij de sharia vooraanstaand conservatief denker en oprich- wilde invoeren. Er dreigt volgens hem ter van de conservatieve denktank Edmund een tirannie van de meerderheid. Daarom Burke Stichting. is hij van mening dat sommige vormen van democratie niet moeten worden Roel von Meijenfeldt is voorzitter van de Raad ondersteund. Hij kijkt dan ook met veel van Bestuur van het European Partnership bezorgdheid naar de Arabische ontwik- for Democracy. Hij was hiervoor algemeen kelingen: ‘Wij weten dat er in al die landen directeur van het Nederlands Instituut voor Arabische Lente begint in Tunesië een grote minderheid is die de sharia wil Meerpartijen Democratie. (Foto: Wikimedia) invoeren. Laat men hier democratie op

november 2011 Maatschappij & Politiek 9 Jongerendebat bij opening ProDemos een politicus nu aan de VVD of aan de SP is verbonden, ze lezen dezelfde kranten maar maken daaruit heel andere keuzen, voor bijvoorbeeld mondelinge vragen. Daarmee laten Kamerleden hun kiezers Polder idealen zien dat ze de zorgen van hun achterban kennen en willen agenderen.

Gerdi Verbeet Idealen gerealiseerd ‘Zijn de politieke idealen van de gevestigde partijen gerealiseerd en moeten Kan politiek worden gevoerd vanuit idealen? Dat was partijen als VVD, PvdA en CDA zich herbezinnen op hun idealen?’, vroeg de grote vraag tijdens een debat met voorzitters van de vice-voorzitter van het CDJA Ruben politieke jongerenorganisaties ter gelegenheid van de Bakker zich af. Hij keek met enige jaloezie naar partijen die zich op één nieuw Internationale Dag van de Democratie en de opening van onderwerp concentreren en daarmee hun achterban veel beter weten te mobi- ProDemos op 15 september. Tweede Kamervoorzitter liseren. Politiek gaat immers leven op het Gerdi Verbeet leidde het debat waarin bijna alle politieke moment dat het mensen aanspreekt. Al met al was het een levendig debat en jongerenorganisaties waren vertegenwoordigd. voor mij was het een feest om dat voor te mogen zitten. Ik vind het heel belangrijk dat jongeren aan den lijve ervaren hoe De geschiedenis leert dat veel politieke Waan van de dag een debat verloopt, welke standpunten partijen vanuit idealen en maatschap- Tijdens het jongerendebat (het verslag andere deelnemers hebben en hoe je pelijke (emancipatie)bewegingen zijn vindt u op de volgende pagina) werden in een debat tot compromissen komt. opgericht. Vaak gebeurde dat door een politieke idealen afgezet tegen de waan Polderen dus. paar voormannen om zaken voor hun van de dag. Eén van de deelnemers eigen achterban via het parlement te stelde voor om Kamerleden terug te flui- Polderen realiseren: bijvoorbeeld de vrijheid van ten als zij teveel in de waan van de dag Het poldermodel is immers typerend onderwijs, afschaffing van kinderarbeid meegingen en onbelangrijke vragen voor de Nederlandse politiek: een of algemeen kiesrecht. in de Kamer willen stellen. Los van de systeem van compromissen sluiten. vraag wie bepaalt wat een belangrijke De ene partij wil dit, de andere dat. vraag is en wat niet, is hier in mijn ogen Uiteindelijk vindt de Kamer altijd een geen sprake van een tegenstelling. compromis. De meeste stemmen tellen, Kamervoorzitters Fred de Graaf en Gerdi Kamerleden werken immers nog altijd maar in het uiteindelijke besluit wordt Verbeet bij de opening van ProDemos vanuit hun idealen en stellen op basis rekening gehouden met de belangen (Foto: Lizzy Kalisvaart) daarvan onderwerpen aan de orde. Of van de minderheid. Daarmee doen we recht aan Artikel 50 van de Grondwet dat luidt: ‘De Staten-Generaal vertegenwoor- digen het gehele Nederlandse volk’. Ik ben er trots op dat de Tweede Kamer hierover ook een lespakket voor mbo- leerlingen heeft ontwikkeld.1 Tijdens deze lessen leren de jongeren argumen- teren en medestanders te zoeken en zo komen ze achter de werking van de Nederlandse politiek. 3

Noot 1. Het lespakket Polderen voor beginners is te bestellen via www. jongerenkamer.nl.

Gerdi A. Verbeet is voorzitter van de Tweede Kamer.

10 Maatschappij & Politiek november 2011 Debat politieke jongerenorganisaties over politiek en burger ‘Voorzitter, daar ben ik het geheel mee eens’ Bas Banning

Tweede Kamervoorzitter Gerdi Verbeet, blauwe stoelen en echte interruptiemicrofoons: de acht vertegenwoordigers van politieke jongerenorganisaties mochten zich in de Tweede Kamer wanen. Tijdens de Dag van de Democratie debatteerden ze in de nage- bouwde Tweede Kamer van het ProDemos-huis (foto).

‘Drie zaken zijn belangrijk voor een daag de dag echter te weinig visie. ‘Poli- enige afstand tussen burger en politiek. goed debat: een klok om praatgrage tici hebben hun onderbuik een-op-een Kamerleden kunnen volgens hem politici aan de tijd te houden, een op de stembanden aangesloten’, ging alleen dan in alle rust hun werk doen. reglement van orde om lelijke woorden Jacques Rozendaal (SGP-jongeren) nog ‘Moet het Tweede Kamerlidmaatschap te voorkomen en een goed humeur’, verder. De inhoud is volgens hem vaak dan geen parttimefunctie zijn?’, vroeg Gerdi Verbeet zorgde ervoor dat, net als ondergeschikt aan hypes. ‘Met popu- Ruben Bakker (CDJA) zich af. zij dat in de echte Tweede Kamer doet, lisme is niets mis’, vond Martijn Jonk De actualiteit kwam maar een paar keer het reglement strikt werd gehand- (JOVD), ‘als het betekent dat een politi- ter sprake. Zo werd het Dwars-secretaris haafd. Ze riep de eerste twee sprekers cus zo eenvoudig mogelijk spreekt’. Rick Jaco van der Veen door een felle Lieke al direct tot de orde: ‘We gaan ons wel Jonker (Jonge Socialisten) vond het een Smits (ROOD) lastig gemaakt over het aan de regels zoals in de Tweede Kamer goede zaak dat de afstand tussen poli- Kunduz-standpunt van GroenLinks. houden. Dat betekent dat we elkaar met tiek en burger de afgelopen paar jaar Toen bleek weer eens dat de jonge- u aanspreken en dat u via de voorzit- door nieuwe media was afgenomen. renorganisaties van partijen niet altijd ter spreekt’. De jonge politici knikten Robert Heij (PerspectieF) zag daarente- dezelfde standpunten als hun Tweede gedwee en leken wat geïntimideerd gen juist voordelen in het bewaren van Kamerfracties huldigen. 3 door de setting en de strenge voorzitter. Het debat kwam hierdoor wat voorzich- tig op gang, maar als snel stond men te dringen voor de interruptiemicrofoon. ‘Voorzitter, daar ben ik het geheel mee eens’, klonk het bij de interruptiemicrofoon. Verbeet reageerde geamuseerd: ‘Dat is ongebruikelijk!’.

Onderbuik en stembanden De drie stellingen waarover de jongeren in debat gingen hadden betrekking op de kloof tussen de burger en de politiek, het gebrek aan ideologische bevlogen- heid van de partijen en de druk van het populisme en de aankomende verkiezingen op het politieke debat. Volgens Maarten Koning (Jonge Democraten) gaat politiek om ‘het verkopen van je

visie’. Veel politieke partijen tonen van- JanFoto: Dirk Gerritsen

november 2011 Maatschappij & Politiek 11 Seminar over relatie media en democratie Media als waakhond of schoothond van de politiek?

Lieke Meijs

Aan een pittig lunchdebat had Lieke Meijs wel behoefte ter afwisseling van de hoerastem- ming die uiteraard bij de opening van het Huis voor democratie en rechtsstaat hoort. Opereren de journalisten nog wel als publieke waakhond of lopen ze braaf aan de lijn van de voorlichters, zoals Joris Luyendijk beweert? Over die vraag boog een panel van journalisten zich onder leiding van Vrij Nederland-commentator en voorzitter Perscentrum Nieuwspoort Max van Weezel. Een volle zaal aanhoorde de dilemma’s van de moderne journalistiek.

Het principe van hoor- en wederhoor echter niet op of waren niet thuis en niet te publiceren werd alleen door Vrij (een principe waar de journalistiek aan dan komt er van het wederhoor niets Nederland gemaakt. Dat beschikte al moet gehoorzamen om vertekening terecht en is men voer voor de leeuwen vier jaar over dit dossier maar besloot van de werkelijkheid door de media die de media dan zijn. Als RTL Boule- dat niet naar buiten te brengen omdat te voorkomen, zo leert iedere leer- vard de kwestie Mariko Peters naar het maatschappelijk belang niet zwaar ling Maatschappijleer) is aan slijtage buiten brengt, dan kunnen en willen genoeg woog. Wat ongemakkelijk onderhevig, zo melden verontruste de andere media niet achterblijven. worden de journalisten in het panel er panelleden aan de zaal. Dat is kwalijk, Het publiceren van gestolen e-mails maar soms kan het niet anders, zo waaruit de omstreden relatie van voeren anderen ter verdediging van Peters blijkt is toegestaan, zo vindt het de journalisten aan. Natuurlijk zoch- merendeel van de aanwezige media. ten journalisten contact met Mariko De e-mails zijn namelijk vanaf een Peters en Robert Kluijver.1 Ze namen werkaccount verstuurd. De keuze om

Zaak-Peters: lelijke uitglijder De Pers, 25 augustus 2011

Ben Bot: Mariko Peters zat fout met subsidieaanvraag NRC Handelsblad, 10 augustus 2011

12 Maatschappij & Politiek november 2011 Liefde eerder melden? We blijven wel mensen. Trouw, 7 september 2011

wel onder nu deze kwestie nog eens breed wordt uitgemeten. Schoorvoe- Peters verzweeg ook voor tend geeft men toe dat het komkom- mertijd was, de politiek op reces was en GroenLinks haar verhouding Peters een glamouruitstraling heeft en GroenLinks zelf er toch ook altijd een de Volkskrant, 1 september 2011 hoge morele standaard op na houdt. ‘Ik was blij dat ik die keuze in dit ethisch dilemma niet hoefde te maken omdat ik op vakantie was’, verzuchtte NOS- journalist Joost Vullings. deze krant, meldt dat ook NRC Handels- om niet zelf op onderzoek uit te gaan blad zich in één van deze persoonlijke en zorgvuldig wederhoor toe te passen. Eenheidsworst verhalen had verslikt, door over een Als men niet oppast wordt die waak- Voor deze trend worden twee verkla- misbruikkwestie te publiceren zonder hond een schoothondje. 3 ringen aangedragen. Door de ontzui- dat de wederpartij was gehoord. Dat ling is het eigen karakter van de krant leidde tot een rectificatie. Het is jammer Noot verdwenen (met uitzondering van De dat kranten niet worden verplicht tot 1. Mariko Peters is het GroenLinks-Kamerlid Telegraaf) en schrijft iedereen elkaar na. de aanstelling van een ombudsman. dat in opspraak geraakte omdat ze een Daarnaast bestaat het nieuws steeds Die bewaakt immers de waakhondkwa- relatie startte met Robert Kluijver, terwijl meer uit persoonlijke verhalen. NRC- liteit. Meer onderzoeksjournalistiek zou ze in haar rol als ambassademedewerkster ombudsman Sjoerd de Jong, die toe- volgens onderzoeksjournaliste Anneke over een subsidieverzoek van hem moest zicht houdt op de ethische kwaliteit van Verbraeken echter ook ‘de kleffe bende’ beslissen. Een geval van mogelijke belan- kunnen doorbreken. genverstrengeling. Na onderzoek vond Journalistenpanel in Nieuwspoort Steeds meer blijkt echter het geen-tijd- het Ministerie van Buitenlandse Zaken dat (Foto: Jan Dirk Gerritsen) en-geen-geld oorzaak en reden te zijn hier geen sprake van was.

Van de hoofdredacteur

Marcia Nieuwenhuis (De Pers) bracht in de discussie over de publicatie van privé-e-mails van GroenLinks-Kamerlid Mariko Peters naar voren dat in het feit dat nu juist GroenLinks de morele lat voor haar fractieleden erg hoog legt, een rechtvaardigingsargument voor openbaarmaking schuil gaat. De logica van die redenering is aanvechtbaar. Daar volgt namelijk ook uit dat, indien Peters lid zou zijn geweest van een fractie die het moreel minder nauw neemt dan GroenLinks, openbaarmaking van haar privé-e-mails niet gerechtvaardigd was. Bij de afweging wel of niet voor openbaarmaking van privé-e-mails (of soortgelijke bronnen) te kiezen, draait het – nog los van de kwestie hoe ze zijn verkregen – om de vraag of het kwaad van privacyaantasting is gerechtvaardigd om een ander kwaad aan de publieke kaak te stellen? Die vraag roept in de journalistieke praktijk direct een andere op: is de voor de onthulling van dat kwaad noodzakelijke informatie niet ook langs een andere weg te verkrijgen, een weg die de privacy van betrokkenen niet aantast? De redenering van Nieuwenhuis lijkt op het eerste gezicht ingegeven door, naast het onverkwik- kelijke van de handelwijze van Peters, bloot te leggen dat zelfopgelegde, hoge morele eisen van politieke partijen aan hun Kamerleden – in casu die van GroenLinks – voornamelijk hun hypocrisieniveau verhogen. Nu is het blootleggen van hypocrisie een goede journalistieke zaak, maar ik ben bang dat het bewust negeren van een algemeen aanvaard ethisch beginsel om iemand publiekelijk van hypocrisie te kunnen beschuldigen, net zo hypocriet is.

Hans van der Heijde

november 2011 Maatschappij & Politiek 13 Impressie van de Nacht van de Dictatuur Libië Gerard Steeghs is opvallend eerlijk voor een diplomaat en ze zijn onder de indruk van de Nederlandse journaliste die er niet meer van opkeek dat haar telefoon in Marokko werd afgeluisterd. Dictatoriale nacht Op de vraag of een dergelijke avond leuker is dan een les Maatschappijleer antwoorden ze fluisterend ‘Ja, onze docent mag het niet horen’, waarna ze in Den Haag de docent toewerpen dat de lat voor een maatschappijleerles nu wel erg hoog ligt: ‘Nu moet u elke les minstens Willy van Wely een ambassadeur uitnodigen’.

‘Mag ik van deze meneer een speekselkweek?’, ‘Klopt het Code voor biertje De scholieren zijn niet de enigen die dat ik jullie net met zijn drieën buiten zag praten?’. Bezoe- zich bewust zijn van de censuur. Wan- neer ik op een groepje jongeren afloop kers van de Nacht van de Dictatuur ondergaan beduusd de en ze vraag voor wie ze komen, kijken strenge veiligheidscontrole bij de ingang van ProDemos. ze me wantrouwig aan. ‘Waarom wilt u dat weten? Mogen we hier soms niet Als ze grondig zijn ondervraagd, hun tassen zijn doorzocht zitten?’. De strenge behandeling van de Veiligheidsdienst heeft duidelijk zijn en hun DNA is goedgekeurd opent zich de deur naar een sporen achtergelaten en hun macht avond vol debatten, lezingen en persoonlijke verhalen van reikt verder. Ook aan de bar is het alleen met een codewoord mogelijk alcohol- mensen over het leven in een dictatuur. houdende dranken te verkrijgen. De ongelukkige die dit geheim nog niet in het ondergrondse circuit heeft weten Ghalia Elsrakbi vertelt hoe in Syrië de op te pikken druipt teleurgesteld af met opstand begon nadat een stel kinderen een cola. Hulp is echter nabij. Op Twitter voor de grap een revolutieleus op het circuleert het codewoord binnen de schoolbord schreven. Jan Pronk, Gerard kortste keren: Steeghs en Coen Stork vertellen over hun diplomatieke ervaringen met de dictators van respectievelijk Soedan, @vrisofisser: Gebruik aan de bar het codewoord Libië en Roemenië. Maarten van Rossem ‘democratie’ en je krijgt stiekem bier mee. spreekt tot twee keer toe voor een volle Master! #nachtvandedictatuur zaal over Hitler en Stalin en ook het college De psyche achter de dictator met Mark van Vugt wordt druk bezocht. Wanneer de lezingen voorbij zijn eindigt de Nacht van de Dictatuur met het bekendmaking van de winnende film- AuroraPeters Aurora Peters pjes in een wedstrijd van Hivos waarbij Hoera! Maarten van Rossem doet gewoon drie dictators (Kadhafi, Kim Jong Il en nog een rondje! #nachtvandedictatuur Ahmadinejad) naar eigen inzicht mogen Foto: Vanya Pieters worden ondertiteld.

Ook de sprekers wordt de terreur van de Leuker dan Maatschappijleer Voor degenen die de clandestiene Veiligheidsdienst niet bespaard. Onver- Bij een gesprek met Farid Haerinejad uitnodigingen voor de afterparty heb- stoord lopen ze door een lezing en hier over de vermeende Twitter-revolutie ben bemachtigd is er nog een feestje en en daar wordt een opstandig element in Iran zit een docente Maatschap- daarna keert iedereen huiswaarts in de hardhandig verwijderd (foto). pijleer van het Stedelijk Gymnasium donkere nacht. Een enkeling kijkt nog in Leiden. Ze heeft een select clubje even over zijn schouder of hij niet wordt leerlingen uitgenodigd om haar naar gevolgd… 3 IDDinNL Dagvandedemocratie de Nacht van de Dictatuur te vergezel- Nieuwe regels voor Zimbabwaanse verkiezingen, len. De leerlingen zijn enthousiast over worden we de zaal uitgehaald voor ondervraging de avond: de Iraakse muziek valt in de Willy van Wely is medewerker Internet en door kleerkasten! #nachtvandedictatuur smaak, de Nederlandse ambassadeur in Publiciteit bij ProDemos.

14 Maatschappij & Politiek november 2011 Nacht van dictatuur in Jan Pronk de aanwezigen op intimiderende wijze. huis voor democratie De eerste gast is oud-minister Jan Het levert bij sommige toeschouwers Pronk. Hij schetst de dilemma’s van ongemakkelijke en verbouwereerde onderhandelingen met een dictatoriaal blikken op. Het blijken acteurs te zijn bewind als het Westen wil ingrijpen bij die zijn ingehuurd om de bezoekers geweldsconflicten. Het allerbelangrijk- van de Nacht van de Dictatuur aan den Leven en ste is dat bij het handelen het belang lijve te laten voelen wat intimidatie en van de (mogelijke) geweldsslachtof- dreiging onder een dictatuur kunnen fers altijd voorop moet staan. Dat kan betekenen. werken betekenen dat men vuile handen moet maken. Pronk noemt dat ‘shaking hands Jan Terlouw with the devil’. Zo was hij als minister De levendigste herinneringen van de in een van Ontwikkelingssamenwerking in bijna 80-jarige Jan Terlouw zijn die aan 1992 in Mozambique om Renamo- het laatste jaar van de Tweede Wereld- rebellenleider Afonso Dhlakama te oorlog. Waardoor zijn die beelden in ontmoeten om tot een vredesakkoord het geheugen van de auteur van Oor- dictatuur te komen. Dhlakama liet kinderen kid- logswinter gegrift? Ongetwijfeld door nappen om ze als soldaten (ook tegen het oorlogsgeweld van bijvoorbeeld Walter Jansen hun leeftijdgenoten) in te zetten. De de bombardementen. Het ergste was westerse strategie was desalniettemin echter de willekeur van de bezetters, om met Renamo samen te werken en waaraan Terlouw een levenslange angst deze beweging trachten tot een poli- voor platte petten heeft overgehou- tieke partij om te vormen. Pronk herin- den. Zijn vader werd tweemaal opge- nert zich hoe moeilijk hij het de nacht pakt om langs de IJssel mangaten te voor zijn ontmoeting met de gevreesde graven. Omdat zijn vader dominee was, In de Parlementszaal op leider had: ‘Morgen zie je Dhlakama, was er altijd de dreiging dat hij als nota- je moet de hand van de duivel schud- bele zou worden doodgeschoten als de derde verdieping van den’. Gelukkig pakte de strategie goed represaille voor verzetsacties. Terlouw het Huis voor de democra- uit, want Dhlakama zit nu al jaren voor vertelt over de dilemma’s die de bezet- tie ontving directeur Kars Veling tijdens de Nacht van de Dictatuur vijf gasten die aan den lijve hebben ondervonden hoe het is om met dictators om te gaan of in een dictatuur te leven. Walter Jansen laat u kennismaken met deze dictatuurgangers. Veiligheidscontrole bij de ingang van ProDemos (Foto: Vanya Pieters)

Renamo in het parlement. Pronk maakt ting met zich meebracht, zelfs voor een duidelijk dat een strategie die eist dat achtjarig jongetje. In het begin van de men ook vuile handen moet maken, oorlog zag hij de Wehrmacht zijn woon- ook eist dat men vooraf een heldere plaats Wezep binnentrekken. Dit vond koers uitzet en dat men achteraf publie- hij zeer indrukwekkend. Hij keek toe kelijk verantwoording aflegt; na de hoe een Wehrmacht-soldaat zijn motor- stille diplomatie dus geen zwijgende, fiets repareerde bij een boer, waarna maar sprekende diplomatie. hij werd gevraagd de waterpomp te Op het moment dat Pronk spreekt, bedienen zodat de Duitser zijn handen komt een flinke groep veiligheidsbe- kon wassen. Toen hij thuiskwam was ambten de zaal binnen. Zij monsteren zijn vader al op de hoogte en voegde

november 2011 Maatschappij & Politiek 15 hem spottend toe: ‘Zo, moest jij pom- delingen is gesloten. Omdat hij minder bereiken van de leerplichtleeftijd van pen voor de vijand?’. De opmerking dan een half jaar in Tripoli was, zijn zijn zijn dochter hem en zijn gezin dwon- was vast goedmoedig bedoelde spot ervaringen met de dictator beperkt. gen te vertrekken. Ze zou naar een van zijn zachtmoedige vader, maar de Hij hoefde zijn geloofsbrieven niet aan Irakese school moeten, alwaar kinderen jonge Terlouw voelde zich een landver- Gadhafi te overhandigden, omdat die elke week moesten vertellen waarover rader en is het nooit vergeten. officieel geen president is. Hij noemt de gesprekken in hun gezin gingen. De beginzin van het succesvolle en zich gids of broederleider in een Libië verfilmde Oorlogswinter zet direct de waarin naar zijn zeggen iedereen alles toon: ‘Wat was het toch allemachtig over alles (!) heeft te zeggen. Steeghs donker’. De gedoofde straatlantaarns heeft de gids wel meegemaakt tijdens en verduisterde ramen staan voor Ter- urenlange toespraken met zorgvuldig louw symbool voor de bezetting. Pas georkestreerde bijval en kenschetst bij de aangekondigde bevrijding, toen hem als iemand die in een eigen, geïso- hij zijn vormelijke vader uitgelaten over leerde wereld lijkt te verkeren. Volgens het tuinpad zag komen aanhuppelen, Steeghs was de directe aanleiding tot besefte hij ten volle hoe volwassenen de Libische opstand het politieop- onder de nazionderdrukking hadden treden tegen stille demonstraties in geleden. Zichtbaar geëmotioneerd Benghazi, die een protest waren tegen vertelt Terlouw dat de eerste jaren na de gevangenneming van dissidenten. de bevrijding de moeilijkste van zijn Steeghs was ook ambassademedewer- leven waren: hij moest weer leren kind ker in het Irak van Sadam Hoessein. te worden en zonder angst te leven. Contacten met dissidenten waren Dat kostte hem grote moeite. mogelijk, maar men moest wel beseffen dat zij daardoor in de problemen Gerard Steeghs konden komen. Al het ambassadeper-

Ambassadeur Gerard Steeghs kan te soneel werd door de geheime politie Coen Stork Pieters) (Foto: Vanya gast zijn omdat de ambassade in Libië in de gaten gehouden. Een vriend van Coen Stork vanwege de gevechten tussen de troe- Steeghs werkte voor de Egyptische Coen Stork verbleef als diplomaat in pen van kolonel Gadhafi en de opstan- ambassade en vertelde hem dat het verschillende dictaturen. In het warme

De psyche achter de dictator Egalitaire apen Ook al zou men misschien liever anders geloven: mensen zijn geboren Zit in ieder van ons een kleine dictator verborgen, of moet men volgers. Waarom zou men zich tevreden stellen met een onderge- daarvoor over speciale eigenschappen beschikken, of moet schikte positie als men ook voor een positie met macht kan kiezen? Ook men van een bepaald geslacht zijn? Psychologische vragen die hiervoor kunnen argumenten aan de evolutietheorie worden ontleend. centraal stonden in het college van hoogleraar Psychologie Een voordeel van volgen is dat men dan wel tot een groep behoort en Mark van Vugt (Vrije Universiteit in Amsterdam) tijdens de mensen zijn nu eenmaal groepsdieren. Bovendien is men als leider Nacht van de Dictatuur. kwetsbaar. Met een beetje pech keert de groep zich tegen je. Men staat op een voetstuk, al is dat wel erg smal. Mark van Vugt legt de luisteraars met betrekking tot dictatorschap een Van Vugt betoogt dat in de vroegste samenlevingen van jagers en aantal prikkelende dilemma’s voor. Aan de hand van deze dilemma’s verzamelaars vaak geen sprake was van duidelijke leider: alles draaide duiken de toehoorders in het brein van een dictator. om samenwerking. Gezegd zou kunnen worden dat democratie niet in Om te beginnen heeft de ene helft van de mensheid meer natuurlijke Athene is begonnen, maar veel eerder, op de Afrikaanse savanne. Op de aanleg voor dictatorschap dan de andere, te weten de mannelijke helft. vraag of democratie in ons DNA zit, antwoordt Van Vugt dan ook: ‘Ja, in De evolutietheorie biedt daarvoor een verklaring. Als leider heb je zoverre dat we egalitaire apen zijn’. namelijk een aantal evolutionaire voordelen. Eén daarvan is dat leider- schap de kans op meer nakomelingen aanzienlijk vergroot. Aangezien mannen in hun leven meer nakomelingen dan vrouwen kunnen produ- Renée Hahlen ceren is het voor hen biologisch aantrekkelijk om een leiderspositie te bekleden. Een kleine kanttekening is hier echter op haar plaats. Men is door de jaren heen een stukje monogamer geworden waardoor dit ar- gument minder opgaat. Bovendien verschillen mannen en vrouwen qua leiderschapsstijlen, die mensen meer of minder aan kunnen spreken. Wellicht is dit een reden waarom Barack Obama en Hilary Clinton zo’n Renée Hahlen is docent Burgerschapscompetenties op het ROC van mooi team vormen. Amsterdam

16 Maatschappij & Politiek november 2011 Cuba met zijn vriendelijke, open bevol- bleek ook vele jaren later toen Stork zijn Verhuld spreken en spelen van de waar- king had hij het zeer naar zijn zin, in Securitate-dossier kon inzien: het was heid, de grenzen opzoeken van wat kan het grijze Roemenië, zijn laatste post, 1.600 pagina’s dik. en mag en nooit de verboden innerlijk waar hij veel stuursheid ontmoette, accepteren, daar ging het Habbema om. veel minder. Hij vertelt beeldend over Cox Habbema Op de vraag of dat voor haar als buiten- de laatste dagen van het regime. Op Voordat de Berlijnse Muur viel, van lander die zo kon vertrekken niet gratuit 21 december 1989 zag hij op de televisie 1969 tot 1984, was actrice en regis- was om te zeggen, antwoordt ze: ‘Wij dictator Nicolae Ceausescu een op seur Cox Habbema, werkzaam bij waren vrij, en de toeschouwers genoten het Plein van de Revolutie verzamelde het Deutsches Theater in Oost-Berlijn. van onze vrijheid’. Wel erkent ze dat menigte toespreken. De toeschou- Niemand gaat voor zijn lol in een ze, hoewel ze onder het toenmalige wers begonnen zich tot zijn zichtbare dictatuur werken, verklaart ze, maar communistische bewind nooit bang was verbazing tegen hem te keren. Langs de kwaliteit van het Oost-Duits theater geweest, heeft onderschat hoe angstig wegblokkades en controleposten reed was hoog en als beginnend actrice met de DDR-bewoners waren. Voor haar Stork erheen en kon voor het eerst regie-aspiraties had ze in die tijd weinig was de dictatuur misschien wel in de openlijk spreken met de Roemenen, die andere mogelijkheden. Juist onder een eerste plaats een vorm van absurdistisch voordien geen contact met buitenlan- dictatuur bloeien de kunsten en bloeit theater geweest. ders mochten hebben. De volgende dag het theater – met name het subversieve In zijn afsluiting noemde Kars Veling bleek dat Ceausescu en zijn getrouwen theater. De oedipusmythe werd door Cox Habbema’s ervaringen met het wer- waren gevlucht. Stork spoedde zich naar het Deutsches Theater zó opgevoerd dat ken in een dictatuur ontregelend. Haar de dissidente dichter Mircea Dinescu de parallel met het totalitaire bewind soms tegendraadse opvattingen waren om hem het nieuws te brengen. Omdat onmiskenbaar was. Majakovski’s Lan- inderdaad een mooi slot van een geva- Dinescu’s huis nog steeds onder bewa- celot en de Draak, dat ze jarenlang voor rieerde avond tijdens welke bezoekers king van de gehate Securitate stond, uitverkochte zalen opvoerden, ging soms konden navoelen hoe het is om moest het nieuws over het tuinhek overduidelijk over DDR-leider Walter repressie te moeten on dergaan. 3 worden doorgegeven. Stork en Dinescu Ulbricht, die tot ieders nervositeit bij omhelsden elkaar leunend over het een van de laatste voorstellingen zelf hek, tekenend voor de contacten met in de zaal zat. Na afloop had hij niets dissidenten die Stork onderhield: de meer te melden dan: ‘En nou regent het Walter Jansen is informatiespecialist bij geheime dienst zat er altijd tussen. Dat ook nog…’. ProDemos.

‘Gestorven voor de vrijheid’. Gedenkplaat in Boekarest ter herinnering aan de Roemeense revolutie in 1989, die een einde maakte aan het dictatoriaal bewind van Nicolae Ceausescu (Foto: Marcin Szala).

november 2011 Maatschappij & Politiek 17 Masterclass over bovenstatelijk recht Die relativering vormde tijdens de Nacht van de Dictatuur het startpunt van een masterclass over bovenstatelijk recht, gegeven door advocaat Michail Wladimi- ‘Drie sukkels’ in het roff. Bovenstatelijk recht is theoretisch een mooi concept, maar kent in de praktijk vele haken en ogen. Staten werken niet altijd mee: wat doet men als een staat niet internationaal recht bereid is een verdachte uit te leveren of bewijsmateriaal achterhoudt? Er is geen Ingrid Faas bovenstatelijke politie, die er in zulke gevallen op af kan worden gestuurd. Soms is de aanklager daarvan de dupe, soms de verdediger en altijd de rechter; een trio dat Wladimiroff, om ze even van hun De aanklager klaagt aan, de verdediger verdedigt en de ponteneur te ontdoen, aanduidt als ‘de drie sukkels’. rechter doet uitspraak. De laatste doet dat op basis van zijn conclusie of er sprake is van voldoende overtuigend Overwinnaarsrecht Ook als de betrokken staten wél meewer- bewijs én op basis van de wet. Het lijkt simpel, maar men ken is men nog niet uit de problemen. Bewijzen dat een misdrijf als gericht ‘tegen dient wel te beseffen dat recht verre van feilloos is. Wat in de menselijkheid’ of als ‘genocide’ moet de ene situatie strafbaar is, hoeft dat in de andere niet te worden gekwalificeerd, is bepaald geen sinecure. Permanent ligt het gevaar op de zijn. Een ander doden is onder normale omstandigheden loer dat de indruk van overwinnaarsrecht wordt gewekt. Om die reden moet de strafbaar, maar in een oorlogssituatie is dat vaak niet het rechtbank altijd de schijn van vooringe- geval. Sterker, soms kan het niet doden van een ander in nomenheid vermijden. Dat is moeilijk, ook al omdat de aangeklaagden meestal een oorlogssituatie als desertie worden uitgelegd en is grote minachting voor de rechters tonen en maar al graag een hard psychologisch juist de deserteur strafbaar. gevecht met de rechtbank aangaan, zoals de voormalig Servische president Slobo- dan Milosevic, die net als veel andere aan- geklaagde politieke en/of militaire leiders een sterke persoonlijkheid heeft. In Nederland hoeft de gewone rechter niet steeds te beargumenteren dat de aange- klaagde op een eerlijk proces kan rekenen, daar gaat vrijwel iedereen immers zonder meer vanuit. In het bovenstatelijk recht moeten rechters en aanklagers dat wel.

Twee sukkels Volgens rechtbankpresident Robert Croll van de rechtbank Zwolle-Lelystad verkeert de verdediger ten opzichte van de rechter

Internationaal Strafhof in Den Haag Vincent Zeijst) van (Foto: en de aanklager in het bovenstatelijk recht in een mooie positie: hij heeft het meeste houvast omdat de eisen aan de bewijslast streng zijn en omdat het de aanklager aan dwangmiddelen ontbreekt om bewijzen en getuigenissen boven water te krijgen. ‘Drie sukkels? Best, maar daar hoort de verdediger dan niet bij.’ 3

Ingrid Faas is projectmedewerker Educatie bij ProDemos.

18 Maatschappij & Politiek november 2011 Revolutie met hulp van Facebook ‘Heb je Facebook bij je?’ Berdien Jager

Bent u al te volgen op Facebook? Zo ja, gebruikt u dat om de hoogtepunten van uw dagelijkse leven te delen met vrienden, vrienden van vrienden en zelfs (soms ongemerkt) met het grote publiek? Facebook wordt evenwel niet alleen voor sociaal geneuzel gebruikt. Tijdens de Nacht van de Dictatuur laat grafisch ontwerpster en medewerkster van de non-profitorganisatie Foundland Ghalia Elsrakbi haar gehoor met heel andere ogen naar Facebook kijken.

Ghalia is van Syrische afkomst en en gehoord. Zo zijn er kleine groepen de bevolking, maar het geeft het Syri- heeft het gebruik van Facebook in de huisvrouwen die van woonkamer naar sche regime ook meer mogelijkheden revolutie geanalyseerd. Op droge toon woonkamer gaan en daar protesteren. om opstandelingen op te sporen. Er is vertelt ze dat ze veel mensen kent die Eerst maken ze de woonkamer onher- een kat-en-muis-spel aan de gang, ook inmiddels zijn opgepakt. Het publiek kenbaar. Dan houden ze een uur lang op Facebook. Zelfs Elsrakbi weet niet schrikt en vraagt of ze zich niet heel veel pamfletten in de lucht en scanderen ze altijd wie van haar Syrische Facebook- zorgen maakt. Dat lijkt niet het geval. leuzen. Dit streamen ze live op internet vrienden zijn te vertrouwen en wie niet. Ze heeft een rotsvast vertrouwen in waardoor ze ineens een publiek van Er wordt over en weer gespioneerd. een positieve afloop. Jonge mensen in ruim 60.000 mensen hebben. Verder Dit opsporen gaat nog wel heel amateu- Syrië zijn voor het eerst niet bang meer. gebruiken opstandelingen Facebook ristisch. Zo werken er mensen voor het Er is nog een lange weg te gaan, maar om hun acties te coördineren en om te volgens haar zal de revolutie uiteindelijk documenteren wie zijn opgepakt en wie slagen. door het regime zijn vermoord. Je weet niet altijd Niet de hele Syrische bevolking heeft Woonkamerprotest toegang tot het internet. De opstan- wie van je Facebookvrienden In die revolutie speelt Facebook een delingen raken echter steeds beter grote rol. Protesteren is in Syrië verbo- georganiseerd. In elke regio verza- zijn te vertrouwen den en veel moet in het geheim worden melt een aantal mensen beelden. Ze georganiseerd. Internet zorgt er voor vragen mensen op straat om met hun dat de protesten toch worden gezien mobieltjes opnamen te maken. Een heel netwerk zorgt er vervolgens voor dat de regime die denken dat Facebook een Foundland beelden snel worden overgebracht naar apparaat is dat men zich bij zich heeft. iemand die ze kan publiceren. Bij een controle werd eens letterlijk Foundland is een in Amsterdam gevestigde aan een opstandeling gevraagd: ‘Heb non-profitorganisatie op het gebied mul- Risico je Facebook bij je?’. De opstandeling in tidisciplinaire kunst en design. Foundland Het gebruik van internet om te proteste- kwestie kon volstaan met het antwoord: richt zich op een kritische benadering van ac- ren is niet zonder risico. In februari 2011 ‘Nee, alleen een laptop’. tuele ontwikkelingen, zoals het gebruik van 3 heeft het Syrische regime plotseling Facebook in de revolutie. Lees meer hierover het verbod op Facebook en YouTube Berdien Jager is projectmedewerker Educa- op de website www.foundland.org. opgeheven. Dat leek een concessie aan tie bij ProDemos.

november 2011 Maatschappij & Politiek 19 Discussie over de rol van de Koning Zagen aan de poten van de troon

Hans van der Heijde

De monarchie als zodanig staat in Nederland amper ter discussie – hoe graag republikeinse genootschappen dat ook zouden willen – maar van de poten van de troon kan best een stukje af, menen politieke partijen van links én rechts. Partijen beconcurre- ren elkaar met voorstellen om de politieke betekenis van de Koning, in casu koningin Beatrix, te minimaliseren. Symbool van nationale eenheid? Prima. Hoogste representant van de natie? Ook prima. Invloed op de kabinetsformatie? Nee, dat liever niet meer.

In de voorstellen tot inperking van de beide Kamervoorzitters en de fractie- van de Tweede Kamer te laten doen. positie van de Koning kan onmiddel- voorzitters van de partijen. Over de Daar is niet meer voor nodig dan een lijk een belangrijke tweedeling wor- wijze waarop de Koningin – laat ik mij parlementaire regeling, zonder dat een den aangebracht: voorstellen die een hier even tot Beatrix beperken – op aanpassing van de Grondwet noodzake- grondwetswijziging noodzakelijk maken die adviezen heeft gereageerd en wat lijk is. Een dergelijke regeling vereist niet en voorstellen waarvoor dat niet hoeft. zij in de gesprekken naar voren heeft meer dan een gewone meerderheid in Men zou ook kunnen zeggen: voorstel- gebracht, worden al die adviseurs Tweede en Eerste Kamer en is daarmee len die bij voorbaat vrijwel kansloos zijn geacht te zwijgen. parlementair-politiek zonder meer en voorstellen die wél een redelijke kans Het is ook mogelijk al die adviezen aan haalbaar. maken te worden aangenomen. de majesteit achterwege te laten en het aanwijzen van een informateur en Grondwetswijziging Kabinetsformatie een formateur door (een meerderheid) De PVV stelt nu voor om in de Grond- Tot die laatste behoort het idee om de wet op te nemen dat de Koning Koning bij de kabinetsformatie geen rol onpartijdig is. Los van de vraag wat van betekenis meer te laten spelen. Sim- daarmee bedoeld kan zijn (men kan pelweg omdat de Grondwet daar niets haast niet anders dan concluderen dat over zegt. Artikel 43 luidt: ‘De minister- de PVV van Beatrix eist dat zij zich dient president en de overige ministers te onthouden van uitingen die kunnen worden bij koninklijk besluit benoemd worden uitgelegd als kritisch jegens en ontslagen’. Dat is alles. de PVV) doet zich dan de kwestie voor Informateurs en formateurs worden dat een grondwetswijziging nodig is. gewoonterechtelijk door de Dat is niet zo gemakkelijk. Voor Koning aangewezen, nadat hij een grondwetswijziging moet uitgebreid is geadviseerd een ingewikkelde procedure door de vicevoorzitter van worden doorlopen. De Tweede de Raad van State, de Kamer zal zich in meer- Foto: IamthestigFoto:

20 Maatschappij & Politiek november 2011 derheid voor een dergelijk voorstel moeten uitspreken, waarna de Staten- Generaal worden ontbonden en verkiezingen volgen. Vervolgens moeten de Staten-Generaal – zowel de nieuwe Tweede als nieuwe Eerste Kamer – zich met tweederde meerderheid voor het voorstel tot wijziging van de Grond- wet uitspreken. Bovendien moet in dit specifieke geval worden voorzien in de Rossum van Koen Foto: Voetbal oplossing van eventuele complicaties die zich met betrekking tot het Statuut Meestal doorbreek ik mijn angst voor het nog maagdelijke blad of scherm door me verschrikkelijk voor het Koninkrijk der Nederlanden boos te maken op een ergerniswekkend persoon, instituut of gebeurtenis. Voor het schrijven van kunnen voordoen. De Koning is immers een ‘Grom’, nomen est omen, hoort dat ook zo te gaan. Geen probleem zou je zeggen, ergernissen niet alleen koning van Nederland, maar genoeg tegenwoordig, maar zo eenvoudig ligt dat niet. ook van de overzeese gebiedsdelen. De financiële en economische crisis van nu is zo heftig en zo ingewikkeld, dat ik, net als de politici, Indien die overzeese gebiedsdelen zich als een verlamd konijn in het felle licht zit te staren. Waar moet mijn woede heen? Wie zijn de tegen een – mogelijk noodzakelijke – booswichten? Is dit op te lossen? Waar en in welke fase van de wereldwijde machtsverschuiving Statuutwijziging met betrekking tot de bevinden we ons? Om je kwaad te maken heb je perspectief nodig, een notie van hoe het zou positie van het staatshoofd verzetten, moeten. Deze crisis is als een vulkaaneruptie, je hoort en ziet hem aankomen maar je kunt er niets is men formeel-staatsrechtelijk weer tegen doen en er niemand de schuld van geven. terug bij af. Wat ik er wel van kan zeggen is dit: politici die hun oren naar de kiezer laten hangen, kunnen de Koninklijke mening ramp alleen maar verergeren. Een goede bondscoach luistert ook niet naar de zestien miljoen Los van Caribische haken en ogen is andere voetbaldeskundigen in het land. het ook al duidelijk dat een tweederde Ben ik dan geen democraat? Nou nee, niet altijd. Populisten zou ik bijvoorbeeld graag heel elitair meerderheid in beide Kamers een en arrogant willen toeroepen: bekken dicht en terug in je hok jullie! Het land is in grote nood en moeilijk te nemen horde is. In confes- moet nu even flink geregeerd worden, liefst door een filosoof-koning zoals bij Plato. Het probleem sionele partijkringen staat men in is alleen dat je bij economische kwesties pas achteraf te weten komt of je de juiste filosoof hebt het algemeen afwijzend tegenover aangesteld. grondwetswijzigingen ten behoeve Hier wreekt zich dat economie geen wetenschap is. Het is meer een soort voetbal. van de verzwakking van de positie van de Koning; hoewel men in diezelfde kringen het redden van de monarchie Grom (als die de poten onder het eigen gezag zelf afzaagt) maar al te graag aan de PvdA overlaat, denk aan de Hofmans- [email protected] crisis en het Lockheed-schandaal. Een grondwetswijziging in de zin van het PVV-voorstel dat de onpartijdigheid van de Koning wil vastleggen, maakt al helemaal geen kans, en terecht. De Koningin staat weliswaar boven de partijen, maar dat wil niet zeggen, en ook niet voorschrijven, dat zij onpartijdig is. De Koningin heeft ongetwijfeld over vele zaken een mening en even ongetwijfeld heeft zij ook meningen die overeenkomen met die van bepaalde partijen. Wij kunnen en mogen alleen maar van haar verlangen dat zij er in haar kersttoespraken van afziet man en paard te noemen. 3

Wilt u op dit artikel reageren, stuur dan een e-mail naar: h.vanderheijde@maatschappijenpolitiek.nl

november 2011 Maatschappij & Politiek 21 Verruwing van zeden in het Nederlandse parlement zinvol debat en voor compromissen als conflictoplossing plegen te vergiftigen.

Spreekbuis Afspiegeling van de samenleving of ‘Doe eens politieke aristocratie: de vraag is net zo oud als het instituut volksvertegenwoordiging. Tijdens de wording van het Amerikaans politiek stelsel normaal man’ (toen moest worden uitgevonden hoe een volksvertegenwoordiging met effectief tegenwicht tegen de uitvoe- Hans van der Heijde rende macht kon worden geschapen) voerden voor- en tegenstanders van het idee dat een parlement een afspiegeling van het volk moest zijn daar- De Algemene Beschouwingen over de Miljardennota over een diepgravend debat. James hebben voor het eerst sinds tijden een publieke discussie Madison, een van de auteurs van de Federalist Papers en een tegenstander losgemaakt, maar niet over die nota. Nu was die volgens van de afspiegelingsidee, stelde dat ‘afspiegeling impliceert dat elke volks- de meeste economen niets meer dan een visieloos, boek- vertegenwoordiger de standpunten houdkundig document, waaruit slechts blijkt dat het enige en belangen van zijn kiezers vertolkt’ (consequent doorgeredeneerd zou instrument dat dit kabinet weet te hanteren de kaasschaaf hij, elke keer als hij een stem moet uitbrengen, eerst zijn achterban moeten is. Over kaasschaven is men eenmaal snel uitgepraat. Het raadplegen; we kennen dat uit onze publieke debat ging, enthousiast aangezwengeld door eigen geschiedenis als last en rugge- spraak). Volksvertegenwoordigers zijn de media, over het ‘doe eens normaal, man’-pingpong dan niet meer (maar ook niet minder) dan politieke spreekbuizen van hun van premier Mark Rutte en PVV-leider Geert Wilders en kiezers. Niet toevallig is deze opvatting over het sarren door de laatste van PvdA-fractieleider vaak terug te zien in districtenstelsels, met hun directe band tussen kiezers en Job Cohen. gekozene.

Verlamming Waren die Algemene Beschouwin- raken van het slachtoffer van de grap of Madison bracht daar tegen in dat de gen niet een duidelijke illustratie van het gesar? afspiegelingseis tot een krachteloos par- de verruwing van de parlementaire lement leidt, nu juist omdat de functie omgangsvormen en moet die verru- Aristocratie van spreekbuis van kiezers het dienen wing niet worden tegengegaan? Had Deze vragen kunnen worden terug- van parlementariërs van het algemeen Kamervoorzitter Gerdi Verbeet niet gevoerd op een fundamenteler vraag: belang in de weg staat, in elk geval elke eerder en harder moeten ingrijpen? behoort een parlement een afspiege- keer als het algemene belang door zijn Moet de Kamer misschien de eigen ling van het volk te zijn? Of moet het kiezers als afwijkend van hun eigenbe- reglementen aanscherpen, of moet een discussieforum en besluitvor- lang wordt ervaren. Hij moet immers men juist toejuichen dat sommige mingsinstitutie zijn van volksvertegen- zeggen wat zij willen dat hij zegt en hij parlementariërs zich af en toe onpar- woordigers met zeer uiteenlopende mag geen compromisbereidheid tonen lementair uitdrukken en blij zijn dat ze visies, maar die gezamenlijk toch een als zij dat niet willen. In de Verenigde snappen dat ze niet alleen met collega- politieke aristocratie vormen (aristocra- Staten van nu zijn de (Republikeinse) parlementariërs hebben te maken, tie als macht van de besten en dus een Congresleden die zich aan de Tea Party- maar ook met het grote publiek? Een politieke elite zo men wil, in die zin dat beweging hebben verbonden, daar publiek dat, als was het maar om enig zij over kennis en debatvaardigheden een goed voorbeeld van. De afspiege- amusement aan de parlementaire beschikken, waar hun gemiddelde kie- lingseis leidt dus tot politieke verlam- optredens te beleven, ter afwisseling zer niet over beschikt?). Deel uitmaken ming van de volksvertegenwoordiging. graag een platte grap, een sarrende van die politieke aristocratie zou dan Op zijn beurt zou dat ofwel leiden tot opmerking, of een ‘effe dimmen’ en impliceren dat ook de mores ervan een eveneens verlamde uitvoerende een ‘doe eens normaal man’ hoort; wordt gerespecteerd, omdat gesar en macht, of juist het nog beangstigender liefst gevolgd door het uit de plooi jij-bakken de voedingsbodem voor tegenovergestelde, een uitvoerende

22 Maatschappij & Politiek november 2011 macht die ongehinderd zijn gang kon gaan. Kortom, Madison verwierp het afspiegelingsbeginsel.

Tegenwicht Madison meende dat volksvertegenwoordigers een vrij mandaat behoren te hebben, opdat zij de handen vrij hebben voor het sluiten van compromissen. Bovendien moeten zij het algemeen belang dienen, ook als dat opoffering van deelbelangen betekent. Zij moeten bovendien beseffen dat zij alleen voldoende tegenwicht aan de uitvoerende macht kunnen bieden, als zij kunnen tonen in staat te zijn wis- selende parlementaire meerderheden te vormen, oftewel kunnen samenwer- ken met andere volksvertegenwoordigers – ook als die er op vele andere terreinen aan hen tegenovergestelde standpunten op na houden. Dat vereist kennis, debat- en onderhandelings- vaardigheden en het respecteren van omgangsvormen.

Henk en Ingrid Populistische partijen en bewegingen hangen expliciet of impliciet de afspiegelingseis aan. Al was het maar omdat zij menen het volk te representeren, waar de politieke elite dat uit het oog verloren zou zijn. In feite is de PVV nog duidelijker: die heeft zich opgeworpen als de vertolker van maar een deel van het volk, te weten het duo Henk en Ingrid (grappig trouwens, die combina- tie van een traditioneel-Nederlandse (nog) niet volkomen in haar greep dering worden opgebracht voor de met een oorspronkelijk Scandinavische heeft, lijkt te danken aan de bereidheid acteerprestaties van Geert Wilders: naam: zou de PVV zich al bij die keuze van met name de PvdA om ook met dit hij ziet immers kans er een groot door het Deense model hebben laten kabinet (nog) compromissen te willen publiek mee aan te spreken. Als men inspireren? sluiten. Wat gebeurt er als die het gesar verder terrugkijkt ziet men dat ook de Foto: Bob Karhof Geheel in lijn met de afspiegelingsidee beu is en terugslaat (het is een redelijke verzuiling, met haar pacificatie aan de uiten PVV’ers zich in het parlement in voorspelling dat dat zal gebeuren als top, het parlementaire debat weinig goed heeft gedaan. Elke stellingname moest immers zacht en kneedbaar Met zijn acteerprestaties spreekt worden gehouden. Duik eens in de Handelingen van de Staten-Generaal Geert Wilders een groot publiek aan en de parlementaire verslaggeving van voor de pacificatie en zie wat parle- mentariërs elkaar toen durfden toe te voegen. 3 de taal die zij hun Henk en Ingrid toe- er een debat met het kabinet over de denken en vertolken zij met het sarren Europese Unie op het menu van de van Job Cohen de hekel aan links die ze Kamer staat). Henk en Ingrid toedichten. Dat de politieke verlamming die het Van alle tijden Wilt u op dit artikel reageren, stuur dan afspiegelingsdenken tot gevolg heeft, Intussen moet men die verruwing een e-mail naar: h.vanderheijde@maat- de Nederlandse parlementaire politiek niet overdrijven en moet ook bewon- schappijenpolitiek.nl

november 2011 Maatschappij & Politiek 23 (advertenties) Zeteldans een politiek bordspel!

Op de website van Maat- schappij & Politiek kunt u op de website website de op lesmateriaal vinden over de onderwerpen: • massamedia • pluriforme samenleving Elke speler krijgt een zetel en probeert zoveel moge- • politiek lijk stemmen te verzamelen. Het einddoel is zetel 76, • rechtsstaat het aantal zetels dat nodig is voor een meerderheid • verzorgingsstaat in de Tweede Kamer. Onderweg wordt je politieke kennis getest en vinden onverwachte gebeurtenissen Ook op de website: plaats. Het spel bevat zowel moeilijke als makkelijke • De jaargang 2009 in zijn vragen over politiek en is daardoor geschikt voor elk geheel online en door- schooltype. Dus kruip in de huid van een politicus en zoekbaar op trefwoord ga voor de winst! • Uitgebreide versies van

Ook lesmateriaal kunt u vinden u vinden kunt lesmateriaal Ook een aantal artikelen uit

Zeteldans is te bestellen via de website www.maatschappijenpolitiek.nl het blad www.prodemos.nl. Zeteldans kost 19,95 euro ‘De uitdagingen van deze tijd vraagt de grondwetbank op de Hofplaats om mensen die vragen stellen die nog schoonmaakte (foto). Geknipt nooit zijn gesteld. Om mensen die ant- (Bron: www.nos.nl, 15 september 2011) woorden zoeken op die plekken waar nog niet is gezocht. Dat kan niemand De smartphone kan uitgroeien tot een vanzelf of automatisch. Daarmee is ook aanvulling op het reguliere lespro- het belang van onderwijs duidelijk.’ gramma. ‘Een vak als Maatschappijleer Minister Marja van Bijsterveldt tijdens kan er zijn voordelen mee doen. Denk opening schooljaar op 1 september maar aan het volgen van bepaalde 2011. Bron: Ministerie van Onderwijs politici op Twitter en een discussie daarover in de klas.’ Nieuw Huis voor democratie Liesbeth Hop van de Nationale Aca- geopend demie voor Media & Maatschappij in Niveauscheiding slecht voor lager NRC Handelsblad, 14 september 2011 opgeleide Rem op aantal onbevoegde leraren Het aantal onbevoegde leraren in het voortgezet onderwijs blijft stijgen. Met nieuwe regels wil het kabinet voorkomen dat een groeiend lerarentekort met nog meer Foto: Jan Dirk Gerritsen onbevoegden wordt opgevuld. Het Nederlandse schoolsysteem kent Volgens het Ministerie van Onderwijs veel verschillende schooltypen en In Den Haag is het nieuwe Huis voor wordt nog maar iets minder dan niveaus, zoals vmbo, havo en vwo in democratie en rechtsstaat geopend. 75 procent van de lessen door vol- het voortgezet onderwijs. Het was De instelling bestond al langer, maar ledig bevoegde leraren gegeven. al bekend dat deze vroege selectie heeft sinds vandaag een nieuwe De verschillen met voorgaande jaren rond de 12 jaar de ongelijkheid in naam: ProDemos. Directeur Kars zijn weliswaar niet groot (in drie jaar kennisniveau en intellectuele vaar- Veling vertelt dat het Huis alleen dit tijd daalde dat percentage met digheden vergroot. Deze scheiding jaar al 60.000 scholieren op bezoek 2,8 procent) maar de trend is neer- benadeelt echter ook de ontwikke- heeft gehad. Dat aantal moet gaan waarts. Tegelijkertijd waarschuwt het ling in maatschappelijk opzicht, zo uitgroeien tot 100- tot 140.000. De ministerie voor een groeiend leraren- blijkt uit het onderzoek van socio- bezoekers krijgen onder meer een tekort. De afgelopen jaren viel dat loog Herman van de Werfhorst van rondleiding door de Tweede Kamer tekort lager uit dan voorspeld, vooral de Universiteit van Amsterdam. Men- en doen een rollenspel in een nage- omdat in tijden van economische sen in landen met sterk gescheiden bouwde plenaire zaal. crisis het onderwijs een aantrekkelijk onderwijssystemen hebben minder Volgens Veling is het belangrijk om sector bleek. Nu rekent het ministe- vertrouwen in instanties, nemen de democratie op deze manier voor rie echter opnieuw op een groeiend minder deel aan verenigingen en scholieren inzichtelijk te maken: ‘Dat aantal vacatures, vooral in de jaren brengen minder vaak hun stem uit lijkt in Nederland misschien niet zo 2015 en 2016. Volgens de prognoses dan mensen in landen met minder nodig, omdat we hier alles keurig komen de scholen in die jaren 4.300 sterk gescheiden onderwijssystemen. voor elkaar hebben. Maar als je je leraren tekort. Dat tekort mag echter Ook hebben leerlingen in het realiseert waar zo’n democratische niet leiden tot een ongebreidelde beroepsonderwijs minder burger- rechtsstaat allemaal van afhanke- groei van het aantal onbevoegden schapsvaardigheden dan leerlingen lijk is en hoe dat allemaal samen voor de klas, vindt het kabinet. Het in hogere schooltypen. Dit kan ove- moet blijven gaan – en dan gaat het werkt aan een wet die het verbiedt rigens ook door groepsdruk komen. bijvoorbeeld om vrije pers, maar ook om de benoeming van onbevoegde Verder hebben deze leerlingen een over een onafhankelijke rechter en leraren jaar na jaar te verlengen. Een minder goed zelfbeeld met betrek- verkiezingen waar mensen warm onbevoegde kan vanaf volgend jaar king tot hun capaciteiten. Om de voor moeten lopen – dan is het niet hoogstens voor één jaar worden verschillen te verkleinen, bepleit overbodig.’ benoemd. Die termijn kan alleen Van de Werfhorst gezamenlijke De opening van het nieuwe Huis worden verlengd als de betrokken lessen Maatschappijleer voor valt, niet toevallig, op de Internatio- docent vervolgens binnen twee vmbo- tot en met vwo-leerlingen. nale Dag van de Democratie. Deze jaar de vereiste diploma’s haalt. De Hij is daarom voorstander van brede dag werd vanochtend geopend Onderwijsinspectie zal scherper op scholengemeenschappen. door Tweede Kamervoorzitter Gerdi de bevoegdheden van leraren gaan (Bron: Reformatorisch Dagblad, Verbeet, die met kinderen uit groep toezien. 9 september 2011) 7 van de Haagse Prinses Ireneschool (Bron: Trouw, 21 september 2011)

november 2011 Maatschappij & Politiek 25

Lesmateriaal

Begrotingswijzer

De regering wil tot 2015 ongeveer 18 miljard euro op de overheidsuitgaven bezuinigen. Om burgers inzicht te geven in de bezuinigingen hebben ProDemos en het televisieprogramma EenVandaag de Nationale Begrotings- wijzer 2012 gelanceerd. Iedereen kan hierin zelf aangeven op welke posten hij of zij wil bezuinigen. De Begro- tingswijzer kan worden gebruikt om leerlingen de taken van de overheid uit te leggen, maar ook om politieke keuzen uit te leggen.

1. Verdeel de klas in zes kleine groepen (het liefst van vier of vijf leerlingen). Elk groepje richt een politieke partij op.

De overheid geeft geld uit aan allerlei zaken. Zo worden er wegen aangelegd, uitkeringen betaald en gevangenissen en theaters gebouwd.

2. Linksonder staan twaalf zaken (posten) waaraan de overheid geld uitgeeft. Wat zijn voor jullie partij de vier belangrijkste posten? Waar moet het meeste geld Overheidsuitgaven naartoe gaan?

- Bestuur 3. Verzin een naam en een slogan voor jullie partij. - Cultuur, Media en Sport - Economie en Financiën De gemiddelde Nederlander verdient rond de 33.000 euro per jaar. Hij betaalt hiervan - Internationaal en Defensie 12.300 euro belasting. Dat is 33,71 euro belasting per dag. - Migratie en Integratie - Natuur, Milieu en Landbouw 4. Hoe moet die 33,71 euro belasting per dag volgens jullie partij over de twaalf - Onderwijs en Wetenschap posten worden verdeeld? - Openbare orde, Veiligheid en Recht - Ruimtelijke ordening en Huisvesting Ga naar de website www.begrotingswijzer.nl en bekijk hoe het kabinet-Rutte de belas- - Werk en Sociale Zekerheid tinginkomsten verdeelt. - Verkeer, Vervoer en Infrastructuur - Volksgezondheid en Zorg 5. Maak met je partij de Begrotingswijzer. Vul in waarop jullie willen bezuinigen.

6. Verdedig jullie begroting voor de klas. Eventueel kan er een debat plaatsvinden.

7. Vergelijk de uitkomsten met de andere partijen in je klas. Stem met de klas over de begrotingen. Is er een begroting die een meerderheid van vier partijen heeft? 3

Bas Banning

26 Maatschappij & Politiek november 2011 Vmbo-docenten Christine Elout en Douwe van Domselaar bespreken lesmateriaal dat zij op het internet hebben gevonden. Zij kijken naar bruikbaarheid, toepasbaarheid en het plug ’n play-gehalte.

De beeldbank van de maatschappijleercommunity Het lesmateriaal van de onlinecommunity Maatschappijleer mag bekend worden verondersteld. Deze website biedt veel meer dan alleen schriftelijk lesmateriaal. Erg goed is de beeldbank. Per thema zijn tientallen (!) filmpjes geselecteerd. Elk filmpje is met slechts één muisklik benaderbaar. De thema’s lopen uiteen van politiek tot multiculturele samenleving en van criminaliteit tot werk. Het thema arbeid/werk is bij de meeste vmbo-scholen het eerste thema dat bij Maatschappijleer 2 wordt behandeld. Veel van de onderwerpen en begrippen zijn voor pubers echter nog tamelijk abstract. Kort, aansprekend beeldmateriaal kan hen hier bij helpen. Een eerste voorbeeld hiervan is een zeer simpele cartoon die het begrip arbeidsomstandigheden concreet maakt. Een leeuw in het circus wordt verkouden en dat gaat ten koste van zijn werk. Kijkt u zelf op:www.youtube.com/watch?v=1evnqOana-E. Bron: YouTube

Serieuzer, maar een minstens even beeldend voorbeeld is het filmpje met een top tien van gevaarlijke arbeidssituaties. Is dit echt? Men kan het zich bijna niet voorstellen. Aan de andere kant maakt dat eigenlijk niet uit. Het wordt namelijk in een klap duidelijk wat gevaarlijke werkomstandigheden zijn. Mooier nog: het maakt de tongen in de les meteen los. Iedere tiener met een bijbaantje heeft wel eens iets op het werk meegemaakt en wil dat nu heel graag aan de groep vertellen. Succes is verzekerd: www.youtube.com/watch?NR=1&v=LUq5Q5lk7uI. 3

Beter goed gejat dan slecht zelf bedacht zelf dan slecht Beter goed gejat De onlinecommunity Maatschappijleer is te vinden op: http://digischool.kennisnet.nl/community_ma.

Douwe van Domselaar

Douwe van Domselaar is als maatschappijleerdocent verbonden aan het Don Bosco College in Volendam.

november 2011 Maatschappij & Politiek 27 28

Anique ter WelleAnique Een schooldiebijjepast dan voor deze avond… enwijeenkleinbeetjevan haar. gevoel dat ikiemandvan deandere oudershadleren kennen. mentor De wistooknietsmeervan ons het eindvan debijeenkomst toch nogeven voor. aanelkaar Toen was hetafgelopen. Ikhadniethet veel over. Een paaroudersstelden eenvraag enopinitiatief van een van deouders, stelden we ons aan Haaralgemenebeeldvancijfers deklaswas en rapporten. positief, maarverder ze vertelde ernietzo aardig enheelbetrokken, eenenormebakinformatie stortte over onsuit, waarbij denadruk lagop zodat jeslechts achterhoofden van medeouderszag. Er was geenvoorstelrondje. mentor, De opzich van deouderavondinstructie tafels enstoelen hadgestaan.De stonden indezogeheten busopstelling, enorme opkomst enhogetemperaturen, maarverder was hettotaal anders. Ikvroeg meafwat erinde ouderavondDe van mijnoudste kind was eenouderavond voor oudersvan brugklassers. hiereen Ook Informatie kennen. tealle e-mailadressen verzamelen, zodat we konden metelkaar mailen. We beter haddenelkaar leren over mijneerste indrukken van deklas. Aanheteindvan deavond stelde eenvan deoudersvoor om met deoudersvan mijnmentorleerlingen. Ze stelden vragen, over ikvertelde debovenbouw envooral we metveel te veel waren mensenineenkleinlokaal ingeroosterd. Ikhadeengeanimeerd gesprek Montessorianen En desfeer belangrijk. was uitstekend, ondanks(of misschienwel dankzij)hetfeit dat van devoorbereide leeromgeving, desfeer endekeuzevrijheid bijonsopschool;dat vindenwij stellen. Deze punten waren geenverplichting, maareenhandreiking, zo stond erbij. We zijnnogal de handleidingeenlijstmetmogelijke inhoudelijke punten diewe zelf aandeorde zouden kunnen bespreken. was Belangrijk ookdat zouden deouderszichaanelkaar voorstellen. Daarna volgde in kring zetten enoudersnadrukkelijk uitnodigenomzelf punten naarvoren te brengen die ze wilden gedeelte metdementor. Een aantal duidelijke instructies. We moesten destoelen entafels ineen hun kind naareenlokaal. Van tevoren haddenwe, zoals elkjaar, eenhandleidinggekregen voor het zijn begonnen;vierdeklassers dus. plenairgedeelte gingendeoudersmetmentor Naeenkort van mijneigenschoolbetrofOp heteenouderavond voor oudersvan leerlingendienetindebovenbouw Kennismaking mentorklas. een ouderavond van mijnoudste opdemiddelbare schoolenikhadmijneigenouderavond van mijn Het was deweek van deouderavonden. Ikhadeenouderavond van mijnjongste kind opdebasisschool, toch heeleven: jammertoch dat ze niet bijonszit. Maarach,dat gaat weer over. enminderbijonze,steviger onderwijsklimaat wat zachtere, montessoriaanpak. Ikdacht opdieavond Deeen heelverstandige keuze gemaakt. heeft Inelkgeval diegenendiezichmeer thuisvoelen bijeenwat dat ze eenleuke tijdzalhebbenopdeschoolwaar ze nuheengaat. Velen zullenvan meningzijndat ze dochterMijn wildenietnaardeschoolwaar haarmoederwerkt endat Ikbenervan snapik. overtuigd Bezoek eenouderavond enjeweet opwat voor schooljekind zit. zaken tussendocenten enleerlingenlegt, zo duidelijk opdebeideouderavonden waren terug te zien. opvallend enindeaccenten dat deverschillen inhetonderwijs diedeschoolindagelijksegangvan bijonsopschoolisallesbeter!Kortom: Nee, dat wilikhierzeker nietzeggen. Ikvond hetalleen Keuze werkvloer Maatschappij &PolitiekMaatschappij

3 november 2011 de leerlingen zal worden opgepikt: te Prima, maar mag het veel te snel, zonder een seconde van Recensie rust en tijd voor verwerking: wat wordt een onsje minder er nu allemaal gezegd? Zo wordt in aflevering 9 de geschiedenis van het snel? internationaal recht erdoorheen gejast. Namen, jaartallen en gebeurtenissen Douwe van Domselaar volgen elkaar sneller op dan voor een tiener zonder veel achtergrondkennis is In 2009 concludeerde Maatschappij te volgen. Ongetwijfeld zal een aantal & Politiek dat de NTR-serie Dossier leerlingen afhaken en dat is jammer. Maatschappijleer ‘een serie zonder In aflevering 10 gebeurt hetzelfde als in fratsen is: niet heel spetterend, maar een te kort tijdsbestek het socialevoor- wel zeer bruikbaar in de lessen’. Op zieningenstelsel wordt uitgelegd. Ook het materiaal uit 2010 volgde als hier haakt een gemiddelde leerling af als commentaar dat het ‘uitstekend de uitkeringen en afkortingen om zijn bruikbaar is maar wel erg voorspel- spreekwoordelijke oren vliegen. baar – zonder verassingen – en niet altijd even aansprekend’.1 Reden Goed bruikbaar genoeg om de meest recente dvd Havo- en vwo-docenten kan de dvd Dossier Maatschappijleer uit 2011 met zeker worden aanbevolen. Deze is aflevering 9 tot en met 12 kort onder immers goed bruikbaar, al is het aan te de loep te nemen. raden de leerlingen er niet onvoorbe- reid naar te laten kijken. Bereid ze voor Op deze dvd van Dossier Maatschap- op wat ze gaan zien. Leg begrippen pijleer komen vier onderwerpen aan alvast uit, laat alles in hoofdlijnen alvast bod: internationaal recht (aflevering 9), de revue passeren en, wellicht nog sociale verzekeringen (aflevering 10), belangrijker, zet de dvd af en toe even de Mediawet (aflevering 11) en migratie stil voor een moment van verwerking. (aflevering 12). Bij de afleveringen 9,10 Aflevering 12 over migratie/asielzoeken en 12 is het de makers goed gelukt om leent zich ook goed voor een sterke een abstract thema op een moderne vmbo-3-groep met Maatschappijleer 2 manier concreet in beeld te brengen. Zo in het vakkenpakket. De dvd Dossier Maatschappijleer kruipt de kijker in de huid van een Maas- In geval van tijdnood in de les kan het kan worden besteld bij SchoolTV/ trichtse coffeeshopeigenaar die met de klassengesprek naar aanleiding van het Teleac, telefoon: 035-6293456. Via wietpas wordt geconfronteerd, komt dilemma achterwege worden gelaten internet de laatste aflevering terug te hij in aanraking met een Rotterdamse of de soms ietwat filosofische column vinden: jeugdwerkloze en ziet hij eindelijk eens van Rob Wijnberg worden overgesla- www.schooltv.nl/docent/project/ een asielzoekerscentrum van binnen. gen. Niet omdat die laatste niet goed 2515225/dossier_maatschappijleer. Het zijn stuk voor stuk voldoende aan- is, integendeel, maar de column geeft sprekende voorbeelden voor de gemid- leerlingen nog meer informatie, terwijl delde havo- en vwo-leerling. Het derde de delen zelf al een hoog informatie- Dossier maatschappijleer 9 t/m 12 Dossier Maatschappijleer deel daarentegen is door het onder- dichtheid hebben. 9 t/m 12 Dossier Maat- werp, de Mediawet, minder toegankelijk Ten slotte zijn de handleiding en het schappijleer voor tieners en wellicht minder snel te lesmateriaal behorend bij deze dossiers Bovenbouw havo/vwo Aﬂ everingstitels Een serie over maatschappelijke vraagstukken vanuit de domeinen: rechtsstaat, parlementaire 9 Rechtsstaat – De internationale 9 t/m 12 gebruiken. zeer helder en bevatten veel bruikbare democratie, verzorgingsstaat en pluriforme rechtsstaat samenleving. Net als de in eerdere afleveringen 10 Verzorgingsstaat – Sociale wetgeving Maatschappijleer sluiten de onderwerpen uit 11 Parlementaire democratie – informatie. aflevering 9 t/m 12 aan bij de De omroepen en de politiek 3 examenonderwerpen 12 Pluriforme samenleving – bovenbouw havo/vwo van het vak maatschappijleer in het Het toelatingsbeleid Tempo gemeenschappelijke deel. Aﬂ everingsduur 15 minuten In elke aflevering staat een actueel Totale duur 60 minuten De opbouw van alle delen is voorspel- maatschappelijk thema centraal. Deze thema’s Artikelnummer 1897-31 worden in een nationale, internationale en historische context geplaatst. De NTR Postbus 29000, 1202 MA Hilversum baar met een inleiding, korte interviews Noot afleveringen verbinden de actualiteit aan een maatschappelijk thema. Elke aflevering bevat schooltv.nl een column van Rob Wijnberg. met betrokkenen, een dilemma als 1. Bas Banning, ‘Geen fratsen, in: Maatschap-

Dossier maatschappijleer is tot stand gekomen in samenwerking met SLO en Cito. Maatschappijleer opmaat voor een klassengesprek en een pij & Politiek, 40 (november 2009) nr.7 , p.19, gesproken column van Rob Wijnberg. en Wolter Blankert, ‘Dossier Maatschappij- Deze voorspelbaarheid is nergens leer verfilmd’, in: Maatschappij & Politiek, 41 storend. Immers, de klassen bekijken de (september 2010) nr.5 , p.25. delen niet achter elkaar. Het tempo in aflevering 9 en 10 ligt Douwe van Domselaar is als maatschap-

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de rechthebbende volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Degene die desondanks meent rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht zich tot de uitgever te wenden. soms erg hoog waardoor een deel pijleerdocent verbonden aan het Don van de relevante informatie niet door Bosco College in Volendam.

november 2011 Maatschappij & Politiek 29 kan dus ook een half jaar lang twee uur Bevoegdheden per week zijn. In het vierde leerjaar wor- Volgens de docenten die aan het den gemiddeld ongeveer drie lesuren onderzoek hebben meegedaan geeft gegeven. op hun scholen bijna 70 procent van de docenten les met een bevoegd- Aantal lesuren havo/vwo heid Maatschappijleer, daarnaast geeft De meeste scholen geven twee lesuren ongeveer 10 procent van de docenten Maatschappijleer per week in havo-4 onderbevoegd les. Dat wil zeggen dat of vwo-4. Ongeveer 75 procent van zij met een tweedegraads bevoegdheid de docenten geeft aan dat dit op hun lesgeven in het eerstegraads gebied. Onderzoek positie Maatschappijleer school het geval is. Meestal duren die Als alles goed gaat, zal 10 procent van De NVLM heeft in samenwerking met lesuren 50 minuten, in sommige scho- de docenten nog dit jaar zijn bevoegd- de lerarenopleiding Maatschappijleer len duurt een lesuur 45 minuten. Van de heid halen; 10 procent heeft helemaal van de Hogeschool Rotterdam een scholen geeft 15 procent twee lesuren geen bevoegdheid voor het vak. klein onderzoek uitgevoerd onder 159 Maatschappijleer per week in de vijfde docenten Maatschappijleer, Maatschap- klas, bijna altijd is dat in het vwo. Maat- Wordt het vak serieus genomen? pijwetenschappen en Burgerschaps- schappijleer wordt in vwo-6 nog maar De docenten geven gemiddeld een competenties. De enquêtes zijn voor nauwelijks aangeboden. 8 aan de mate waarin hun collega’s het grootste deel tijdens de Docenten- Bijna 60 procent van de havo/vwo-scho- Maatschappijleer serieus nemen, voor dag Maatschappijleer in februari afge- len uit dit onderzoek biedt Maatschap- directies is dat cijfer een 7,7. nomen. Dit gegeven heeft invloed op pijwetenschappen aan. De meeste de onderzoeksresultaten. Het percen- scholen geven twee lesuren Maatschap- Kanttekening tage scholen waarop het examenvak pijwetenschappen in het vierde leerjaar, Zoals u uit mijn inleiding kunt opmaken Maatschappijleer 2 of Maatschappijwe- een kleiner deel van de scholen geeft kunnen bij de generaliseerbaarheid van tenschappen wordt gegeven is bijvoor- in dat leerjaar drie lesuren. De meeste deze onderzoeksgegevens kanttekenin- beeld hoger dan op basis van landelijke scholen geven drie lesuren Maatschap- gen worden geplaatst. Toch willen wij cijfers mag worden verwacht. pijwetenschappen in de vijfde en de u de resultaten niet onthouden, omdat In het onderzoek stond de positie zesde klas, een kleiner deel van de scho- ze wel enig inzicht bieden in de positie van het vak op de scholen centraal: len geeft in die leerjaren twee lesuren. van ons vak in scholen. hoeveel lesuren worden er gegeven en In het onderzoek is geen onderscheid hoe lang duren die lesuren? Is het vak tussen havo en vwo gemaakt; dat maakt Coen Gelinck een examenvak, wordt het vak serieus het moeilijk conclusies te trekken op genomen, hoe groot is het percentage basis van deze cijfers. docenten dat onbevoegd lesgeeft? NVLM-bestuur Van de respondenten geeft ongeveer Aantal lesuren mbo 19 procent les op het vmbo-bb, vmbo- Ook over het aantal lesuren in het Hans Teunissen, voorzitter kb en vmbo-gl. Ongeveer 50 procent mbo valt op basis van dit onderzoek telefoon: 06-28125692 geeft les op het vmbo-t. Een groot weinig te zeggen. Het aantal van twee e-mail: [email protected] deel van deze docenten geeft ook les lesuren per week wordt vaak genoemd, Coen Gelinck, vice-voorzitter op de havo en het vwo. In totaal geeft maar onduidelijk is hoe lang de e-mail: [email protected] 73 procent van de respondenten les op periode is waarin deze lessen worden Felix van Vugt, secretaris havo- en vwo-niveau. aangeboden. Amaliastraat 50 3522 AW Utrecht Aantal lesuren vmbo Afronding schoolexamens telefoon: 06-16431651 De meeste docenten in het vmbo Meer dan 90 procent van de scholen e-mail: [email protected] geven twee uur per week Maatschap- rondt Maatschappijleer af met een Tom Stroobach, penningmeester pijleer 1. Van de docenten geeft 56 pro- schoolexamen dat uit meerdere toetsen telefoon: 0320-249481 cent van de docenten twee lesuren van bestaat. Bij ongeveer de helft van de e-mail: [email protected] 50 minuten per week, 18 procent geeft scholen maken praktische opdrachten Arthur Pormes twee lesuren van 45 minuten (in totaal ook deel uit van het schoolexamen- e-mail: [email protected] is dat bijna driekwart van de respon- cijfer. Op 90 procent van de scholen Ingrid Faas, ledenadministratie denten). De overige docenten geven komen onvoldoenden bij schoolexa- e-mail: [email protected] soms meer en soms minder dan twee mens voor. Een aantal docenten geeft Ruth Esselink lesuren van 50 minuten per week. aan niet te weten of er onvoldoen- e-mail: [email protected] Van de vmbo-scholen uit dit onder- den worden gegeven. Op zes van de Hetty Schepers zoek biedt 45 procent het examenvak 140 scholen uit het onderzoek geven e-mail: [email protected] Maatschappijleer 2 aan. Deze scholen docenten geen onvoldoenden; uit geven gemiddeld één lesuur Maat- eigen beweging of omdat de school www.nvlm.nl schappijleer 2 in het derde leerjaar; dat leiding dat niet wil. Girorekening NVLM: 1889654

30 Maatschappij & Politiek november 2011 van het spel vormt het startpunt voor een brede Maatschappij & Politiek Gesignaleerd discussie over de randvoorwaarden voor publieke is een uitgave van ProDemos, Huis voor debatten in het internettijdperk. De RMO is de democratie en rechtsstaat. Hierin zijn adviesraad van de regering en het parlement tevens opgenomen de mededelingen van op het terrein van participatie van burgers en de NVLM. De redactieleden zijn in hun journalistieke werkzaamheden onafhankelijk. Redactie Bas Banning, Wolter Blankert, Radboud Burgsma, Christine Elout, Coen Gelinck, Hans van der Heijde (hoofdred.), Lieke Me- ijs, Hessel Nieuwelink, Gerard van Rossum, Anique ter Welle, Jeff Peck (correspondent New York, VS). Eindredactie Maarten Cras Vormgeving Addy de Meester Opmaak Ron Zijlmans stabiliteit van de samenleving. De RMO werkt Omslagfoto Orgaan- en weefseldonatie aan nieuwe concepten voor de aanpak van sociale Jan Dirk Gerritsen vraagstukken. Druk Informatie: www.denieuweregelsvanhetspel.nl. Drukkerij Haasbeek Uitgever Computer in de klas ProDemos Het gebruik van ICT in het onderwijs in het Prinsengracht 915 1017 KD Amsterdam primair-, voortgezet-, en middelbaar beroeps- telefoon 020 521 76 00 onderwijs is de afgelopen jaren vanzelfsprekend e-mail: [email protected] geworden. Dat laat de Vier in Balans Monitor 2011 Redactiesecretariaat van Kennisnet naar de stand van ICT-gebruik in ProDemos het onderwijs zien. Prinsengracht 915 ICT maakt het onderwijs efficiënter, effectiever 1017 KD Amsterdam en aantrekkelijker. De aanschaf van computers telefoon 020 521 76 00 In oktober vond de landelijke Donorweek plaats. of digiborden leiden evenwel niet zonder meer e-mail [email protected] In deze week werd online, op radio en televisie, tot kwaliteitsverbetering. Het rendement van www.maatschappijenpolitiek.nl door ziekenhuizen, gemeenten en op scholen Abonnementsprijs M & P 2010 ICT hangt nauw samen met de aanwezigheid van €46,50 per jaar. Studenten €39,70. Scholen aandacht besteed aan orgaan- en weefseldonatie. een leraar die samenhang tussen de leerinhoud, Docenten en leerlingen op het mbo kunnen vanaf en instellingen €50,90. M & P verschijnt de ICT-toepassing en de leerling weet aan te acht keer per jaar. Losse nummers €6,20 heden aan de slag met de digitale lesmodule brengen. (exclusief verzendkosten). Xtralife. Op www.xtralife.nl staan filmpjes over De Vier in Balans Monitor 2011 is te downloaden of Nieuwe abonnementen orgaan- en weefseldonatie en in een religiespel gratis te bestellen via: http://docentvo.kennisnet.nl. Abonnementen kunnen op elk gewenst komen de standpunten van vier wereldreligies aan tijdstip ingaan na ontvangst van het abon- bod. In een interactief lichaam zien de studenten Profielwerkstuk nementsgeld. Afhankelijk van de ingangs- welke organen en weefsels voor transplantatie datum wordt een evenredig gedeelte In de bovenbouw van de havo en het vwo gaan geschikt zijn en welke functies deze organen en van de prijs van een jaarabonnement in leerlingen aan de slag met hun profielwerkstuk. weefsels hebben. Xtralife biedt daarnaast prik- rekening gebracht. Abonnementen kunnen Zoeken zij een boeiend onderwerp voor hun ook worden aangegaan met terugwerken- kelende stellingen en handvatten voor discussies profielwerkstuk en verwijzingen naar de juiste de kracht. Dit is echter afhankelijk van de over dit onderwerp en mbo-leerlingen leren boeken en websites? voorraad oude nummers. Aanmelding van diverse presentatievormen en -vaardigheden. De Radboud Universiteit Nijmegen biedt allerlei nieuwe abonnees bij de uitgever. De website is recent uitgebreid met overzichte- uiteenlopende onderwerpen voor profielwerk- Beëindiging abonnement lijke achtergrondinformatie voor leerlingen en stukken. Van terrorisme tot hielprik en van kin- Opzegging schriftelijk tot 1 december van docenten. Xtralife sluit aan op onderdelen van de het lopende abonnementsjaar. dertaal tot armoede. Docenten van de universiteit kwalificatie-eisen Loopbaan en Burgerschap. Auteursrecht hebben belangrijke bronnen (boeken, websites Informatie: www.xtralife.nl. Niets uit deze uitgave mag worden verme- en tijdschriften) voor je geselecteerd. Leerlingen nigvuldigd zonder voorafgaande toestem- vinden hier ook informatie over het stapsgewijs ming van de redactie met uitzondering van Invloed media doen van onderzoek en de beschrijving van hun de tekst van het leerlingenmateriaal, indien In De nieuwe regels van het spel analyseert de onderzoeksresultaten. dit geschiedt zonder winstoogmerk. In alle Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO) Meer informatie: www.ru.nl/onderwijs/profiel- gevallen dient de bron duidelijk te worden de invloed van nieuwe media op discussies van werkstuk. vermeld. algemeen publiek belang. Het internet verandert Advertenties het speelveld en daarmee ook de spelregels van Zie www.maatschappijenpolitiek.nl. Of op aanvraag bij de uitgever, deze debatten. Burgers, politici, ambtenaren, Het komende nummer van wetenschappers en journalisten gaan meer direct telefoon 020 5217600. met elkaar in gesprek. Dit stimuleert de variëteit, Maatschappij & Politiek Kopij en mededelingen Bijdragen naar het redactiesecretariaat. maar tegelijk ontstaan er nieuwe technische en verschijnt op 28 november ISSN 1566-1555 sociale begrenzingen. Het advies De nieuwe regels

november 2011 Maatschappij & Politiek 31 www.maatschappijenpolitiek.nl