Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 w nich przekroczenia norm przez azotyny, fosfor ogólny oraz tlen rozpuszczony. Podobna sytuacja była w przypadku Jezior Pątnowskiego i Gosławskiego, gdzie stwierdzono przekroczenie wskaźników dla temperatury, BZT5, niejonowego amoniaku, azotynów i fosforu ogólnego. W 2009 roku analogiczny wynik otrzymano dla wód Jeziora Wąsowsko-Mikorzyńskiego, wyjątek stanowiła tylko temperatura, której wartość spełniała wymagane normy.
Wody podziemne Teren powiatu konińskiego zgodnie z hydrogeologicznym podziałem kraju znajduje się w makroregionie zachodnim Niżu Polskiego - regionie wielkopolskim. Można tu wyróżnić 3 pietra wodonośne: czwartorzędowe, trzeciorzędowe i kredowe. Utwory czwarto- i trzeciorzędowe rozdzielone są warstwami iłów poznańskich i glin zwałowych. Utwory czwartorzędowe charakteryzują się występowaniem zasobów wodnych w zdecydowanej większości w piaskach, żwirach rzecznych i wodnolodowcowych. Wody w tych warstwach maja układ piętrowy. Miąższość tych warstw waha się od kilku do 60 m, przy czym średnio wynosi ona 10-25 m. Są one eksploatowane na terenie całego powiatu. Są to jednak wody o średniej i niskiej jakości. W związku z przemysłowa eksploatacja złóż węgla brunatnego na obszarze gmin, których istnieją odkrywki stosunki, wodne poziomu czwartorzędowego wielokrotnie są zachwiane. Wody piętra trzeciorzędowego są stosunkowo obfite. Są to głównie wody w utworach piaszczystych miocenu i w piaszczysto-pylastych osadach pliocenu. Cecha charakterystyczna tego poziomu na terenie powiatu konińskiego jest częste jego zanieczyszczanie domieszkami węgla brunatnego. Z danych uzyskanych w Delegaturze Urzędu Wojewódzkiego w Koninie wynika, że w obrębie powiatu konińskiego wody trzeciorzędowe występują na różnych głębokościach, przeważnie nie przekraczających 100 m ppt. Przykładowo w gm. Rychwał występują one na głębokości 46,5-90,5m ppt a w gm. Wilczyn 62,0-103,5 m ppt. Wody piętra kredowego można zaobserwować w szczelinach i spękaniach wśród utworów marglisto- wapiennych. Wody tego poziomu stanowią główny poziom użytkowy powiatu konińskiego. Występuje on najczęściej na głębokości 50-100 m. Wody w utworach kredowych maja charakter napięty z wyjątkiem obszarów w pradolinie Warty. W gminie Rzgów wody te eksploatowane są z poziomu od około 40 do 100 m ppt.26
Teren powiatu znajduje się w obrębie czterech Głównych Zbiorników Wód Podziemnych: • GZWP Nr 143 Subzbiornik Inowrocław-Gniezno Zbiornik zawiera wody trzeciorzędowe wymagające wysokiej ochrony (OWO). Warstwy mioceńskie charakteryzują się dobrymi parametrami hydraulicznymi.27 Wody zbiornika obejmują swym zasiągiem północno-zachodni obszar powiatu konińskiego. • GZWP Nr 144 Dolina kopalna Wielkopolska Zbiornik gromadzi wody w czwartorzędowych utworach porowych. Zbiornik ma statut wysokiej
" Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 2008-2012 27 Aktualizacja POS z Planem Gospodarki Odpadami dla gminy Rogowo na lata 2008 -2011 z perspektywą na lata 2012 - 2015, Ekofizjografia do zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Mogilno
Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 109 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013- 2016 z perspektywą do roku 2020
ochrony wód (OWO) i obszarowo jest znacznej rozległości. Zbiornik ten obejmuje warstwy wodonośne występujące w obrębie utworów wodnolodowcowych lub interglacjalnych o zwierciadle napiętym, zalegające na różnych głębokościach. Cechą charakterystyczną tego typu zbiornika jest częściowa lub całkowita izolacja od powierzchni utworami słabo przepuszczalnymi, przeważnie glinami lub iłami. Zasilanie zbiornika odbywa się poprzez infiltrację wód opadowych na wychodniach utworów piaszczystych oraz przez okna hydrologiczne, obejmujące obszary, w których warstwy izolujące glin lub iłów są nieciągłe.28 Obejmuje on północno-zachodnią część powiatu. • GZWP Nr 150 Pradolina Warszawsko-Berlińska Zbiornik zajmuje powierzchnię całkowitą 1904 km2, w obrębie byłego województwa konińskiego wynosi ona 500 km2. Miąższość osadów wodonośnych jest zróżnicowana. W rejonie Konina wynosi 10 m. Warstwa wodonośna poziomu gruntowego złożona jest na iłach plioceńskich lub bezpośrednio na kredowych wapieniach i marglach. Zbiornik wodonośny zasilany jest w głównej mierze przez infiltrację opadów, a w rejonie Konina dodatkowo przez infiltrację wód rzecznych Warty. Zbiornik wodonośny pradoliny Warszawsko - Berlińskiej jest obszarem wysokiej ochrony, a obszar zasobowy ujęcia miejskiego dla Konina najwyższej ochrony.29 • GZWP Nr 151 Turek-Konin-Koło Utworami wodonośnymi zbiornika są poszczelinione margle, wapienie, opoki, gezy i piaskowce, lokalnie również piaski w utworach kredowych. Wodonośność zależna jest przede wszystkim od stopnia poszczelinienia. Najkorzystniejsze parametry hydrogeologiczne utwory kredowe posiadają w obrębie współczesnych i kopalnych dolin rzecznych. Najistotniejszą rolę spełnia tutaj pradolina Warszawsko - Berlińska na odcinku od Goliny, poprzez Konin, Koło, Dąbie. Za obszary najwyższej ochrony uznano obszary zasobowe dużych ujęć, między innymi dla miasta Konin.30 Mimo dość znacznych zasobów wodnych powyższych Głównych Zbiorników Wód Podziemnych na ich wielkość duży wpływ mają, poza wykorzystaniem do celów komunalnych, także wykorzystywanie ich do celów przemysłowych (przemysł wydobywczy).31
28 www.szczaniec.pl M Uzupełnienie do Programu Ochrony Środowiska dla gminy Krzymów 30 Uzupełnienie do Programu Ochrony środowiska dla gminy Krzymów 31 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 2008 - 2012
110 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020
Tab. 35. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych na terenie powiatu konińskiego
Średnia Szacunkowe Powierzchnia Nr Wiek utworów Typ głębokość zasoby Nazwa zbiornika całkowita GZWPd 2 wodonośnych zbiornika ujęcia dyspozycyjne w km wm w dm3/d Subzbiomik Tr - zbiornik 143 2000 porowy 120 96 Inowrocław-Gniezno w trzeciorzędzie Qk - zbiornik dolin Dolina kopalna 144 4000 kopalnych porowy 60 480 Wielkopolska w czwartorzędach Pradolina Qp - zbiornik 150 Warszawsko- 1904 pradolinny porowy 25-35 456 Berlińska w czwartorzędzie K2 - zbiornik szczelinowo- 151 Turek-Konin-Koło 1760 90 240 w kredzie górnej porowy
n***m Tk i K*FVi**ii*»wies\ <• -—-• — •"- s Rys. 14. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych na terenie powiatu konińskiego źródło: Interaktywny Panel Informacji o Środowisku Województwa Wielkopolskiego
Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 111 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020
W 2008 roku została przeprowadzona weryfikacja przebiegu granic Jednolitych części wód podziemnych (JCWPd) wydzielonych w 2005 roku, a w wyniku tych prac powstał nowy podział Polski w zakresie JCWPd. Zgodnie z nową numeracją na terenie powiatu konińskiego znajdują się JCWPd nr 43, 62 i 71 (rysunek nr 15), które fizycznie stanowią część poprzednich JCWPd nr 43, 64 i 78. Głębokość występowania wód słodkich dla tych wód wynosi ok.200 m. Na poniższym rysunku przedstawiono układ JCWPd według nowej numeracji.
19 numer jednolitej części wód podziemnych
granica jednolitej części wód podziemnych
. numer arkusza mapy w skali l :50 000
213 obszar i numer Głównego Zbiornika Wód Podziemnych
Rys. 15. Lokalizacja JCWPd nr 43, 62 i 71 na terenie powiatu konińskiego źródto: www.pgi.gov.pl
112 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywę do roku 2020
Wody w utworach czwartorzędowych tworzą jeden poziom wodonośny o zróżnicowanym wykształceniu występujący na części obszaru JCWPd nr 43. Poziom mioceński występuje na całym obszarze, często mając kontakt hydrauliczny z poziomem czwartorzędowym. W części północno-wschodniej występują wody podziemne w utworach kredowych. W rejonie północno-wschodnim występują wody zasolone w utworach trzeciorzędowych, przy braku izolacji lokalnie następuje ascenzja wód zasolonych do poziomów plejstoceńskich.32
m n.p.m
100 Q
Q Q M
O M M •Ol Cr3 -100
- warstwy wodonośne - warstwy słabo przepuszczalne
Rys. 16. Profile JCWPd nr 43 źródło: www.pgi.gov.pl O, M - wody porowe w utworach piaszczystych Cr - wody szczelinowe w utworach węglanowych
Na obszarze całego JCWPd nr 62 występują wody podziemne poziomu czwartorzędowego i są w izolacji od powierzchni terenu. Wskutek złożonej budowy geologicznej w części zachodniej występuje kontakt hydrauliczny poziomów czwartorzędowego, mioceńskiego i kredowego, w części wschodniej brak jest poziomu mioceńskiego, a poziom czwartorzędowy i kredowy nie mają kontaktu hydraulicznego. Jest to obszar intensywnych odwodnień górnictwa węgla brunatnego.33
32www.pgi.gov.pl 33www.pgi.gov.pl
Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEK Sadowski i Wspólnicy Spotka Jawna 113 www.tx3dex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013-2016 z perspektywą do roku 2020
m n.p.m. 1 150 -
100 Q Q 50 M M
-50 Cr Cr
-100
i - warstwy wodonośne - warstwy słabo przepuszczalne
Rys. 17. Profile JCWPd nr 62 źródło: www.pgi.gov.pl
Q, M - wody porowe w utworach piaszczystych Cr - wody szczelinowo - porowe w utworach węglanowych
W przypadku JCWPd nr 71 na w utworach czwartorzędowych występuje jeden poziom wodonośny, lokalnie mając kontakt hydrauliczny z poziomem kredowym występującym na całym obszarze JCWPd. Poziom mioceński występuje w południowo-wschodniej części JCWPd i nie posiada kontaktów hydraulicznych z czwartorzędem i kredą. Cechą szczególną JCWPd nr 71 jest istnienie dużego odwodnienia górniczego związanego z eksploatacją złóż węgla brunatnego.34
114 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl ^ktualizacj^Prggramu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013-2016 z perspektywą do roku 2020
150 1 2
100 Q Q
50 M
Cr
50 Cr
100
- warstwy wodonośne - warstwy słabo przepuszczalne
Rys. 18. Profile JCWPd nr 71 źródło: www.pgi.gov.pl Q,M- wody porowe w utworach piaszczystych Cr - wody szczelinowo - porowe w utworach węglanowych
W 2010 roku badania jakości wód podziemnych prowadzone były w ramach monitoringu diagnostycznego przez PIG. Zakres badań obejmował wskaźniki ogólne takie jak: odczyn, temperatura, przewodność elektrolityczna, tlen rozpuszczony, ogólny węgiel organiczny oraz wskaźniki nieorganiczne: amoniak, antymon, arsen, azotany, azotyny, bór, bar, beryl, chlorki, chrom, cyjanki, cynk, fluorki, fosforany, glin, kadm, kobalt, magnez, molibden, mangan, miedź, nikiel, ołów, potas, rtęć, selen, siarczany, sód, srebro, tytan, wapń, wodorowęglany, fenole, żelazo. Ocena jakości wód została wykonana w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 roku w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych.
wody wgłębne Jakość wód •B bardzo dobra L wody gruntowe •i dobra f l zadowalająca 73 numer JCWPd •l niezadowalająca granica województwa mm zła granica powiatu jednolita część wód podziemnych 79 zagrożona jednolita część wód oodziemrwch
Rys. 19. Wyniki monitoringu jakości wód podziemnych w roku 2010 wg badań PIG na podstawie poprzedniej numeracji JCWPd źródło: Badania chemizmu wód podziemnych w ramach monitoringu operacyjnego w 2010 roku, PIG
Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spotka Jawna 115 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020
Tab. 36. Wyniki monitoringu diagnostycznego wód podziemnych w 2010 r. Klasa jakości wody Głębokość do w punkcie wg RMS Charakter Gmina JCWPd Stratygrafia stropu warstwy 896 z dn. 23 lipca Miejscowość punktu wodonośnej [m] 2008 r. (stan na listopad 2010) Wola Zwierciadło Kramsk 64 Q 3,3 V Podłążna napięte Zwierciadło Konin m. Konin 78 K2+Q 0,14 III swobodne źródło: Monitoring diagnostyczny wód podziemnych w sieci krajowej w 2010 r, PIG
Dla wód zaliczonych do V klasy jakości oznaczono wartości cynku, potasu, manganu, żelaza, ogólnego węgla organicznego.35 Wyniki badań JCWPd nr 43 w ramach monitoringu operacyjnego przeprowadzonego przez PIG w 2011 r. przedstawiono w tabeli poniżej.
Tab. 37. Wyniki monitoringu operacyjnego wód podziemnych JCWPd w 2011 r.
Klasa jakości wody Klasa jakości wody w punkcie wg RMŚ 896 Miejscowość Gmina JCWPd Opróbowanie w punkcie pomiarowym z dn. 23 lipca 2008 r. (wiosna/jesień) (stan na listopad 2010)
wiosna III Julianowo Wierzbinek 43 III jesień II wiosna IV Skulsk Łuszczewo 43 IV jesień IV źródło: Monitoring operacyjny wód podziemnych w 2011 r., PIG
5.4.2 Presja Stan wód zależy od wielu czynników zarówno bezpośrednich (zrzuty ścieków), jak też pośrednich (sposób użytkowania terenu, działalność gospodarcza). Zagrożeniem dla wód, szczególnie dla jezior może być także rozwój turystyki i rekreacji - lokalizowanie w zlewni bezpośredniej jezior domów letniskowych oraz ośrodków wypoczynkowych, nie posiadających uregulowanej gospodarki ściekowej. W roku 2010 szczególnie duży wpływ na stan wód miały także warunki klimatyczne: długa zima z utrzymującą się pokrywą śnieżną oraz wysokie opady w maju i czerwcu, których skutkiem była powódź. Nastąpiło znacznie większe i szybsze wymywanie substancji biogennych z gleby, co odzwierciedlają wyniki badań wód powierzchniowych na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenie azotanami pochodzenia rolniczego. Głównym źródłem zanieczyszczeń wód w powiecie konińskim są nieoczyszczone (lub oczyszczone w niewystarczającym stopniu) ścieki komunalne z terenów wiejskich oraz zanieczyszczenia obszarowe. Są to głównie ścieki bytowe z terenów wiejskich (w tym z terenów turystycznych), odprowadzane w sposób niezorganizowany, zanieczyszczenia spłukiwane z terenów rolnych i leśnych oraz terenów tras
35 Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, WIOŚ Poznań
116 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 komunikacyjnych (drogowych i kolejowych). Wielkość ładunku zanieczyszczeń wprowadzanego do środowiska zależy od wielu czynników, m.in.: stopnia skanalizowania danego obszaru (wprost od ilości nieszczelnych szamb), poziomu kultury rolnej, stopnia zurbanizowania i natężenia ruchu komunikacyjnego danego obszaru. Istotny problem stanowią nieszczelne zbiorniki bezodpływowe na ścieki oraz wywóz zgromadzonych ścieków przez firmy niekoniecznie do tego uprawnione, a często także dokonywanie tego przez samych użytkowników (szczególnie w przypadku gospodarstw rolnych) na pola własne w celu rolniczego wykorzystania. Powyższe praktyki stwarzają poważne dla środowiska gruntowo - wodnego, szczególnie na terenach dolin cieków, gdzie zwierciadło wód gruntowych zalega płytko pod powierzchnią terenu na głębokości ok. 1 m. Powodują zachwianie równowagi biologicznej i gospodarczej, stanowią m.in. zagrożenie bakteriologiczne dla wód powierzchniowych przeznaczonych na kąpieliska, skażenia ujęć infiltracyjnych wody, zanieczyszczenia wód przeznaczonych na hodowle ryb i do rekreacji oraz nadmiernego zanieczyszczenia i eutrofizacji wód stojących powierzchniowych.36 Powiat koniński zamieszkuje 127800 osób czego około 14% ogółu, zamieszkuje obszary miejskie, w większości zwodociągowane i skanalizowane. W powiecie konińskim długość sieci kanalizacyjnej wynosi 353,1 km (2010 rok). Jednakże wskaźnik skanalizowania dla powiatu to zaledwie 29,8% (ludność powiatu korzystająca z sieci kanalizacyjnej). Wskaźnik ten jest większy dla obszarów miejskich, wynosi on 80,2%, na wsi zaledwie 21,5%.
Tab. 38. Charakterystyka gospodarki wodno - ściekowej na terenie powiatu konińskiego Opla Jednostka 2010 r. ludność osoba 126465* Ścieki odprowadzone ogółem danWrok 37522 Ludność obsługiwana przez oczyszczalnię ogółem osoba 39519 Ludność obsługiwana przez oczyszczalnię ogółem % 31,25 Ludność obsługiwana przez oczyszczalnię w mieście osoba 14010 Ludność obsługiwana przez oczyszczalnię na wsi osoba 25509 RUM osoba 73853 Osady wytworzone Mg/rok 849 Osady składowane Mg/rok 202 Zużycie wody dam3/rok 4586,7 Ludność korzystająca z sieci wodociągowej ogółem osoba 113818 Ludność korzystająca z sieci wodociągowej w miastach osoba 16962 Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej ogółem osoba 37689 Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej w miastach osoba 14283 Długość czynnej sieci kanalizacyjnej km 353,1 Ładunki zanieczyszczeń w ściekach po oczyszczeniu • - BZT5 kg/rok 20828 ChZT kg/rok 143128 zawiesina kg/rok 26340 Azot ogólny kg/rok 10 Fosfor ogólny kg/rok 0 *wg danych ze Starostwa Powiatowego w Koninie źródło: Opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl
36 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 2008 - 2012
Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 117 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013-2016 z perspektywą do roku 2020
Tab. 39. Objęcie siecią kanalizacyjną poszczególnych gmin powiatu konińskiego (stan na 31.21.2011 r.) Długość sieci Stopień skanalizowania Gmina kanalizacyjnej [km] gminy* Golina 21,34 33,54% Grodziec Brak danych 100% Kazimierz Biskupi 89,2 89% Kleczew 37,74 58% Kramsk 6,85 5% Krzymów 5,47 0,0 % Rychwał 18,30 25% Rzgów 20,50 30% Skulsk 17,9 35,9% Sompolno 24,62 29,3% Stare Miasto 37,38 23% Ślesin 109,024 Brak danych Wierzbinek 500 2% Wilczyn 37,31 34,2% * % budynków włączonych do kanalizacji do ogólnej liczby budynków mieszkalnych źródło: ankietyzacja gmin
Dla celów wdrażania Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych na terenie powiatu konińskiego powołano Rozporządzeniami Wojewody Wielkopolskiego 18 aglomeracji, które zostały podzielone na: aglomeracje priorytetowe dla wypełnienia wymogów Traktatu Akcesyjnego, aglomeracje nie stanowiące priorytetu dla wypełnienia Traktatu Akcesyjnego. Traktat Akcesyjny przewiduje, iż przepisy prawne Unii Europejskiej w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych będą w Polsce w pełni obowiązywały od dnia 31 grudnia 2015 r. Podstawowym instrumentem wdrożenia postanowień dyrektywy 91/271/EWG jest Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych. Celem Programu, przez realizację ujętych w nim inwestycji, jest ograniczenie zrzutów niedostatecznie oczyszczanych ścieków, a co za tym idzie ochrona środowiska wodnego przed ich niekorzystnymi skutkami. KPOŚK jest dokumentem strategicznym, w którym oszacowano potrzeby i określono działania na rzecz wyposażenia aglomeracji miejskich i wiejskich, o RLM większej od 2 000, w systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków komunalnych. Program koordynuje działania gmin i przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych w realizacji infrastruktury sanitacji na ich terenach. Trzecia Aktualizacja KPOŚK została zatwierdzona przez Radę Ministrów w dniu 1 lutego 2011 r., jako realizacja obowiązku, wynikającego z ustawy z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne, nałożonego na Ministra Środowiska, a polegającego na okresowej aktualizacji zapisów KPOŚK, nie rzadziej jednak niż raz na dwa lata. Aglomeracje znajdujące się na terenie powiatu konińskiego należą do regionu wodnego Odry, w skład
118 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Tab 40. Charakterystyka aglomeracji na terenie powiatu konińskiego
Długość Nakłady inwestycyjne Nr RLM sieci na Liczba Mk Długość sieci Gminy rozporządzenia aglomeracji planowana oczyszczalnie Nazwa Gmina korzystających planowana do na sieci Lp. w Wojewody zgodnie do ścieków aglomeracji wiodąca z systemu modernizacji kanalizacyjne aglomeracji ustanawiającego z rozp. budowy wraz z kanalizacyjnego [km] do 201 5 r aglomeracje Wojewody do 2015 r. przeróbką [km] osadu aglomeracje priorytetowe dla wypełnienia wymogów Traktatu Akcesyjnego Konin, Krzymów, 207/06 zm. 18/08 Konin Lewy - Konin LB; 1 Konin* Konin 177000 75116 20,619 14 22 707,0 150000,0 Brzeg, 206/06 - Konin Konin Prawy PB Brzeg Kazimierz Kazimierz Kazimierz 2 191/06 12000 5610 36,3 0,0 7 130,3 7 130,3 Biskupi Biskupi Biskupi 3 Ślesin Ślesin Ślesin 144/06 11 900 10340 3,0 0,8 1 078,7 400,0 4 Golina Golina Golina 15/06 9000 3812 29.2 0,0 17 106,9 12000,0 Stare 5 Stare Miasto Stare Miasto 42/2006 7400 2508 38,9 0,0 20 688,7 6 040,0 Miasto 6 Wilczyn Wilczyn Wilczyn 210/06 210/06 2800 14,1 0,0 3317,3 0,0 7 Kleczew Kleczew Kleczew 22/06 4900 1 969 6,0 0,0 3 000,0 0,0 8 Sompolno Sompolno Sompolno 193/06 4700 3228 8,9 0,0 4 189,5 3 175,1 9 Krzymów Krzymów Krzymów 154/06 4700 55 26,8 0,0 13500,0 1 250,0 10 Grodziec Grodziec Grodziec 11/06 2700 100 14,1 0,0 7714,0 4 359,0 11 Kramsk Kramsk Kramsk 8/06 2400 462 14,2 0,0 6 148,3 0,0 12 Makolno Sompolno Sompolno 195/06 3400 215 20,8 b.d 9041,7 0,0 13 Stary Licheń Ślesin Ślesin 145/06 2600 1 150 6,1 b.d 2 630,3 0,0 aglomeracje nie stanowiące priorytetu dla wypełnienia traktatu akcesyjnego 1 Rzgów Rzgów Rzgów 156/06 2700 1 274 29,8 0,0 6915,0 500,0 Rzgów 2 Sławsk Rzgów 171/06 4900 682 32,1 0,0 17434,0 5 000,0 Stare Miasto 3 Lubstów Sompolno Sompoino 194/06 2300 0 b.d b.d b.d 0,0 Wola 4 Kramsk Kramsk 24/06 3 100 0 60,2 0,0 32 100,0 0,0 Podłężna 5 Wysokie Kramsk Kramsk 29/06 2400 0 b.d b.d b.d 0,0 6 Skuisk Skuisk Skuisk 172/06 3300 1 120 14 0,0 4560 700 przedstawiono dane dla aglomeracji Konin ze względu na przynależność do niej gminy Krzymów będącej częścią powiatu konińskiego źródło: opracowanie własne na podstawie www.kzgw.gov.pl, Trzeciej aktualizacji KPOŚK zatwierdzonej w 2011 r.
NJ o Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020
Na terenie powiatu konińskiego funkcjonuje w sumie 21 gminnych oczyszczalni ścieków. Ich charakterystykę przedstawiono poniżej.
Tab. 41. Gminne oczyszczalnie ścieków bytowych funkcjonujące na terenie powiatu konińskiego
Przepustowość Przepustowość Lp. Gmina Miejscowość Typ maksymalna średnia [nrrtd] [m'/d] 1 Golina Golina mechaniczno-biologiczna 800 615 3 Kazimierz Biskupi Kazimierz Biskupi mechaniczno-biologiczna 2097 1686,4 4 Kleczew mechaniczno-biologiczna 1200 700 5 Kleczew Jabłonka mechaniczno-biologiczna 60 45 6 Budzisław Kości. mechaniczno-biologiczna 270 140 7 Kramsk Dąbicz biologiczna 442 340 Brzezińskie 8 Krzymów mechaniczno-biologiczna 720 600 Holendry 9 Rychwał Rychwał lemna 650 475 10 Rzgów lemna 190 110 11 Sławsk ZBW-Boss 124 100 12 Skulsk Lisewo biologiczna 300 140 13 Sompolno biologiczna 220 150 14 Sompolno Sompolno biologiczna 650 500 15 Mąkolno biologiczna 100 40 16 Stare Miasto Modła Królewska mechaniczno-biologiczna 1400 380 (do 460) 17 Lubomyśl biologiczna 1800 1470 oiesin 18 Licheń Stary biologiczna 700 340 19 Wierzbinek biologiczna brak danych 79 20 Saldno biologiczna brak danych 48,56 21 Wilczyn Kownaty biologiczna 1515 1200 źródło: dane pozyskane z gmin
Oprócz ścieków bytowych do wód odprowadzane są ścieki przemysłowe. Wg danych GUS w 2011 roku w powiecie konińskim działało siedem oczyszczalniach ścieków przemysłowych (w tym 6 mechanicznych i 1 biologiczna) o łącznej przepustowości 586 311 m3/dobę. Rodzaj i stężenie zanieczyszczeń zależą od charakteru przemysłu. W rejonie wodnym Warty w istniejących zakładach powstają następujące rodzaje ścieków przemysłowych: ścieki produkcyjne (powstające w wyniku prowadzonej przez zakłady działalności produkcyjnej), wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych (wody kopalniane), wody popłuczne ze stacji uzdatniania wody oraz wody pochłodnicze. Ścieki przemysłowe wnoszą do środowiska zanieczyszczenia organiczne, nieorganiczne (sole mineralne, związki metali ciężkich, wolne kwasy, azotany, siarczany, chlorki i in.), różnego rodzaju zawiesiny oraz zanieczyszczenia termiczne. Na terenie powiatu woda do celów bytowo-gospodarczych pobierana jest z lokalnych dość licznych ujęć wód podziemnych. Są to wody czwartorzędowe, trzeciorzędowe i kredowe. Ujmowana woda ze
Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spotka Jawna 121 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 wzglądu na wysokie zawartości żelaza a często także i manganu wymaga uzdatniania. Ujmowane wody w większości zaspokajają potrzeby mieszkańców. Niedobory występują tylko w okresach suszy, szczególnie w rejonach gmin, na terenie których prowadzone jest odkrywkowe wydobycie węgla brunatnego. Jakość wód ujmowanych w tych rejonach budzi także czasem zastrzeżenia ze strony jej użytkowników. Zagrożeniem dla jakości wód podziemnych są również nieczynne i niesprawne studnie. Nieużytkowane studnie powinny zostać poddane przeglądowi w zakresie oceny sprawności studni lub ujęcia oraz dokonanie analizy jakoś ci ujmowanej wody. Ponadto celem przeglądu jest dokumentowanie analizy potrzeby istnienia studni lub ujęcia w kontekście dokonanych zmian w zagospodarowaniu przestrzennym danego obszaru oraz zmian skali wykorzystania wód podziemnych. Problem stanowią również „dzikie" (nielegalne) składowiska odpadów komunalnych, mogących powodować zanieczyszczenie wód podziemnych. Należy je sukcesywnie likwidować - wywozić na legalne składowiska odpadów. Powstawaniu „dzikich" składowisk odpadów będzie zapobiegać objęcie wszystkich mieszkańców zorganizowanym systemem odbioru odpadów. Na stan czystości wód duży wpływ mają również zanieczyszczenia pochodzące ze źródeł rolniczych. Wielkość dopływu zanieczyszczeń przedostających się poprzez spływy powierzchniowe z terenów użytkowanych rolniczo uzależniona jest od: sposobu zagospodarowania zlewni, intensywności nawożenia, przepuszczalności geologicznych utworów powierzchniowych i warunków meteorologicznych. Tą drogą do wód dostają się związki biogenne, środki ochrony roślin oraz wypłukiwane frakcje gleby. Poważnym zagrożeniem dla jakości wód jest niewłaściwe stosowanie nawozów naturalnych: gnojowicy i obornika, a także rolnicze wykorzystywanie ścieków i osadów ściekowych bez zachowania wymogów ochrony środowiska. Ograniczenie spływu azotu z pól do wód podziemnych i powierzchniowych można osiągnąć poprzez racjonalne dozowanie i limitowanie środków plonotwórczych na użytkach rolnych. Odpowiednie przechowywanie nawozów naturalnych chroni przed niekontrolowanym przedostawaniem się niebezpiecznych substancji do wód. Budowa szczelnych zbiorników na gnojówkę oraz uszczelnionych płyt obornikowych pozwoli na ograniczenie tego zagrożenia. Na terenie powiatu konińskiego (wg danych Powszechnego Spisu rolnego 2010 r.) funkcjonuje łącznie 11547 wszystkich gospodarstw rolnych gospodarstw rolnych, w tym 1261 o powierzchni większej lub równej 15 ha. Presja na środowisko może przejawiać się w ilości pogłowia inwentarza żywego poszczególnych gatunków zwierząt przypadającego na jednostkę powierzchni użytków rolnych. Zbyt duża obsada zwierząt powoduje, że produkowana jest zbyt duża ilość nawozów naturalnych w stosunku do możliwości ich przechowywania. Inwentaryzacja pogłowia zwierząt na obszarze powiatu konińskiego wykonywana była w ramach powszechnego spisu rolnego w 2010 roku. Współczynnik dużych jednostek przeliczeniowych zwierząt gospodarskich poddanych analizie na terenie gminy wynosi od 103655,11 do 120262,40 DJP (tab. 42).
Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020
Tab. 42. Pogłowie oraz współczynnik dużych jednostek przeliczeniowych zwierząt gospodarskich na terenie powiatu konińskiego Współczynnik przeliczeniowy Powierzchnia Zwierzęta Pogłowie sztuk zwierząt gospodarskich na DUP użytków rolnych duże jednostki przeliczeniowe37 I pastwisk [ha] Bydło* 24787 średnio 0,73 (max 1,40) 18094,51(34701,80) Krowy** 23724 1,00 23724,00 Trzoda 95868 0,3 28760,40 chlewna Trzoda 9411 0,300 2823,30 chlewna lochy Drób38 880000 0,030 26400,00 101 795 Kury 708000 0,004 2832,00 Konie 751 1,2 901,20 Owce 496 0,1 49,60 Kozy 701 0,1 70,10 razem 155037 - 103655,11 (120262,40) *def wg GUS bydło - Zwierzęta domowe z gatunku Boś taurus (bydło) oraz Bubalus bubalis i Beefalo obejmujące: cielęta (byczki i jałówki w wieku poniżej 1 roku), młode bydło, tj. byczki i jałówki w wieku od 1 do 2 lat (nie ukończonych), pozostałe bydło w wieku 2 lat i więcej (ukończone 24 miesiące i więcej), tj. buhaje (rozpłodowe i kastraty), jałówki, krowy mleczne, tj. krowy, których mleko wykorzystywane jest wyłącznie do spożycia lub do produkcji wyrobów mleczarskich, krowy "mamki" (tj. krowy ras mięsnych i krzyżówek ras mięsnych, których mleko wykorzystywane jest do odchowu cieląt lub na pasze dla innych zwierząt). ** def. Wg GUS krowy - Samice bydła domowego (Boś taurus oraz Bubalus bubalis i Beefalo) w wieku 2 lat i więcej, które miały już potomstwo, utrzymywane w celu uzyskania produkcji mleka konsumpcyjnego (krowy mleczne) lub do produkcji cieląt rzeźnych (krowy "mamki"). Ujmuje się tu także krowy mleczne i "mamki" wybrakowane z chowu i hodowli, które po okresie tuczu skierowane zostaną na rzeź, a także krowy, które miały potomstwo jeszcze przed ukończeniem 2-go roku życia. źródło: Bank Danych Regionalnych, GUS 2010, dane ze Starostwa Powiatowego w Koninie
Obliczenia: 103655,11 DJP/ 101 795 ha = 1,02 DJP/ha 120262,40 DJP/101 795 ha = 1,17DJP/ha
Z przeprowadzonej analizy wynika, że we wszystkich gospodarstwach rolnych zajmujących się chowem zwierząt ich obsada osiąga średnio 1,02 DJP (max 1,17 DJP) na 1 ha użytków rolnych i mieści się w granicy dopuszczalnej wielkości zalecanej ze względów środowiskowych 0,5 - 1,5 DJP/ha (Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej, 2005). W związku z tym możliwa jest dalsza intensyfikacja produkcji zwierzęcej w gospodarstwach. Do nawozów naturalnych pochodzenia zwierzęcego zalicza się obornik i gnojowicę. Obornik w swym składzie zawiera ściółkę, kał oraz mocz, natomiast gnojówka to mieszanina kału, moczu oraz wody używanej do utrzymania higieny pomieszczenia i otrzymuje się ją w chowie bezściółkowym, podczas
37 Według Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 roku w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. z 2010, nr 213, póz. 1397)
38 Ilość pogłowia uzyskano po odjęciu od ogólnej liczby drobiu ilości drobiu kurzego
Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 123 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 którego zwierzęta utrzymywane są na podłogach rusztowych. Przyjmując wyznaczoną wcześniej wielkość pogłowia zwierząt na terenie powiatu (tabela 42) ustalono szacunkową ogólną masę obornika i gnojowicy (przyjmując, że w gospodarstwach stosowany jest chów bezściółkowy) powstającą na jej obszarze. Na podstawie obliczeń stwierdzono, że na terenie powiatu rocznie produkowany jest obornik o łącznej masie 496479,41 Mg (max 559198,00 Mg) oraz gnojowica o masie 1037786,35 Mg (max 1158514,00 Mg) (tabela 43).
Tab. 43. Ilość nawozów i składników w nawozach produkowanych przez zwierzęta gospodarskie na terenie powiatu konińskiego w roku 2010
Obornik [Mg] Gnojowica [Mg] Ilość Zwierzęta szt. Masa Azot Fosfor Potas Masa Azot Fosfor Potas
Śr 85019,41 505,65 237,14 544,5 236715,85 810,53 290,01 1084,43 Bydło* 24787 max 118977,6 619,68 381,72 773,35 299922,7 1048,49 389,16 1440,12
Krowy** 23724 284688 1565,78 908,63 1537,32 550396,8 2310,72 934,73 2538,47
Śr 86281,2 517,69 493,72 388,27 172562,4 776,53 541,65 450,58 Trzoda 95868 chlewna max 115041,6 690,25 661,49 517,69 230083,2 1035,37 719,01 603,97
Trzoda chlewna 9411 37644 188,22 229,63 176,93 78111,3 239,04 250,33 194,81 lochy
Konie 751 2102,8 17,87 9,69 25,46 - - - -
Owce 496 744 0,55 0,3 0,89 - - - -
496479,41 2795,77 1879,10 2673,36 1037786,35 4136,82 2016,72 4268,29 razem 155037 (559198,00) (3082,35) (2191,45) (3031,64) (1158514,00) (4633,62) (2293,22) (4777,37) *def wg GUS bydło - Zwierzała domowe z gatunku Boś taurus (bydło) oraz Bubalus bubalis i Beefalo obejmujące: cielęta (byczki i jałówki w wieku poniżej 1 roku), młode bydło, tj. byczki i jałówki w wieku od 1 do 2 lat (nie ukończonych), pozostałe bydło w wieku 2 lat i więcej (ukończone 24 miesiące i więcej), tj. buhaje (rozpłodowe i kastraty), jałówki, krowy mleczne, tj. krowy, których mleko wykorzystywane jest wyłącznie do spożycia lub do produkcji wyrobów mleczarskich, krowy "mamki" (tj. krowy ras mięsnych i krzyżówek ras mięsnych, których mleko wykorzystywane jest do odchowu cieląt lub na pasze dla innych zwierząt). ** def. Wg GUS krowy - Samice bydła domowego (Boś taurus oraz Bubalus bubalis i Beefalo) w wieku 2 lat i więcej, które miały już potomstwo, utrzymywane w celu uzyskania produkcji mleka konsumpcyjnego (krowy mleczne) lub do produkcji cieląt rzeźnych (krowy "mamki"). Ujmuje się tu także krowy mleczne i "mamki" wybrakowane z chowu i hodowli, które po okresie tuczu skierowane zostaną na rzeź, a także krowy, które miały potomstwo jeszcze przed ukończeniem 2-go roku życia. źródto: GUS 2010, dane ze Starostwa Powiatowego w Koninie, Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej 2005
124 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020
Wpływ na jakość wód jeziornych w powiecie mają sposób zagospodarowania powierzchni stanowiącej zlewnię bezpośrednią oraz ich sposób ich wykorzystania. Poniżej przedstawiono czynniki wpływające na jakość wód jezior na obszarze powiatu: > Jezioro Skulska Wieś - umiarkowanie podatne na degradację; główną presją oddziałującą na jezioro jest rolnictwo, gdyż grunty orne stanowią 89% powierzchni zlewni bezpośredniej. Na jakość wód jeziora wpływ wywiera również rekreacja, skupiona głównie na wschodnim brzegu jeziora. > Jezioro Patnowskie jest zbiornikiem silnie zmienionym ze względu na udział jeziora od 1958 roku w obiegu chłodzenia elektrowni Pątnów i Konin. Związane z tym zanieczyszczenia termiczne i chemiczne są jedną z głównych presji oddziałujących na ten akwen. Do innych istotnych presji należą: rolnicze użytkowanie zlewni bezpośredniej, liczne ośrodki wypoczynkowe oraz gęsta indywidualna zabudowa rekreacyjna z nieuregulowaną gospodarką ściekową. Jezioro jest niestratyfikowane, dość płytkie (głębokość średnia 2,6 m i maksymalna 5,5 m); odznacza się bardzo dużą podatnością na degradację. > Jezioro Mąkolno jest zbiornikiem bardzo podatnym na degradację i o dużym wpływie zlewni na jakość wód. Zlewnia bezpośrednia jeziora użytkowana jest głównie rolniczo (88,4%), z niewielkim udziałem lasów (6%). Główną presją oddziałującą na jezioro jest rolnictwo oraz gospodarka komunalna, a w szczególności oczyszczalnia ścieków w Mąkolnie mimo dotrzymywania warunków pozwolenia wodnoprawnego; oczyszczalnia odprowadza do jeziora poprzez rów i Kanał Wierzbie 12,2 tyś. m3/rok oczyszczonych ścieków. Na jeziorze wyznaczono reperowy punkt pomiarowo-kontrolny.39
•nr jezioro m zlewnia jeziora n OSN granica powiatu
Jeż, Skulska Wieś
JezNPowklzkie Małe Koniński
kolski
Rys. 20. Lokalizacja zlewni bezpośrednich jezior Skulska Wieś, Pątnowskiego, Lubotyń i Mąkolno źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, WIOś Poznań
' Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, WIOŚ Poznań
Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 125 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020
Wpływ na stan wód w powiecie ma również działalność odkrywkowa kopalni węgla brunatnego, powodująca zmiany w systemie wód powierzchniowych i podziemnych. Węgiel brunatny w tych kopalniach wydobywany jest na dużą skalę. Wymaga to odwadniania odkrywek i odprowadzania znacznych ilości wody. Powoduje to: • obniżenie głębokości zwierciadła wód podziemnych (leje depresji), • zdrenowanie poziomów wodonośnych (zanik źródeł, wysuszenia studni gospodarskich i komunalnych), zmniejszenie zasobów wód podziemnych, • zakłócenie bilansu wodnego (zmiany przepływu powierzchniowego i podziemnego, wzrost infiltracji wód, przemieszczanie się granic zlewni. Pierwsze odkrywki węgla brunatnego zlokalizowane zostały pomiędzy Koninem a jeziorami Gosławskim i Pątnowskim (odkrywki Niesłusz, Gosławice l i Gosławice II). Przed przystąpieniem do eksploatacji tych odkrywek osuszono jezioro Niesłusz (11 ha) oraz dokonano całkowitej likwidacji drobnych cieków w miejsce których powstał system kanałów odprowadzających wody z szybów odwadniających do odstojników i dalej do cieków lub jezior. Kopalnie w rejonie Konina doprowadzają do zakłócenia stosunków wodnych i wytworzenia leja depresyjnego o bardzo dużej powierzchni. Odwodnienie złoża węgla wymaga odprowadzenia znacznych ilości wody ujmowanych systemem studziennym, nie wymagających oczyszczenia oraz wód zanieczyszczonych zawiesiną ilastą i węglową wymagającą oczyszczenia w osadnikach ziemnych ujmowanych systemem spągowym.40 Ilość wody pomopowanej z tych kopalni wynosi miliony m3 rocznie.41 Wody kopalniane są na ogół dobrej jakości - II i III klasa, a w rejonie Lubstowa - l klasa. Jedynymi zanieczyszczeniami są zawiesiny ( w tym organiczne), które zabarwiają wody i powodują ich mętność. Dotyczy to głownie wód piętra nadwęglowego, które są oczyszczane w osadnikach, a przed zrzutem do cieków i jezior z reguły przepuszczane przez tzw. filtry roślinne.42 Prowadzenie wydobycia kopalin metodą odkrywkową przyczynia się przede wszystkim do drastycznej zmiany krążenia wód podziemnych i powierzchniowych, jak również do gromadzenia wód kopalnianych w spiętrzonych zbiornikach retencyjnych oraz zmiany obiegu cieków.43 Eksploatacja odkrywek spowodowała obniżenie zwierciadła wody we wszystkich horyzontach i poziomach wodonośnych rejonu. Ze względu na regionalny charakter występowania i rozprzestrzeniania decydujące znaczenie ma lej, który jest związany z piaskami trzeciorzędowymi i utworami kredy będącymi w bezpośrednim kontakcie hydraulicznym. Lej ten jest określany jako lej kompleksu trzeciorzędowo-kredowego. Całkowita jego powierzchnia wynosi w 2004 r. wynosiła około 300 km2, obejmując większość zlewni Strugi Biskupiej (bez jej części zachodniej). Bezpośredni wpływ na kształtowanie się stosunków wodnych w zlewni Strugi Biskupiej ma lej depresyjny czwartorzędowy, który zawsze mieści się obszarowo w leju trzeciorzędowo- kredowym. Rzeczywisty zasięg leja depresji horyzontu czwartorzędowego znajduje się w granicach 300- 1000 m od krawędzi eksploatacji węgla w odkrywkach, bądź od skrajnych urządzeń drenażowych.
^Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 2008 -2012 "Charakterystyka regionu wodnego Warty i identyfikacja istotnych problemów gospodarki wodnej, RZGW w Poznaniu 42 Wody kopalniane w obszarach intensywnej eksploatacji górniczej, www.mos.gov.pl 43 Charakterystyka regionu wodnego Warty i identyfikacja istotnych problemów gospodarki wodnej, RZGW w Poznaniu
126 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013-2016 z perspektywą do roku 2020
W 2002 r. 35% zlewni Strugi Biskupiej było zajęte przez czwartorzędowy lej depresyjny44 W obrębie leja depresyjnego może występować zanik wody w studniach gospodarskich, który jest rekompensowany budową na koszt KWB Konin studni głębinowych i sieci wodociągowych.45 Dla Kopalni Węgla brunatnego Konin opracowany został model hydrogeologiczny. Wykonano obliczenia prognostyczne określające rozwój leja depresji, wypełnienie wodą wyrobisk poeksploatacyjnych oraz zmiany wielkości dopływów do 2037 r. Uwzględniono także nowoprojektowane odkrywki Tomisławice i Ościsłowo.46 Na postawie wykonanych badań modelowych sformułowano następujące wnioski dotyczące rozwoju lejów depresyjnych dla poszczególnych odkrywek: 1. Dla rekultywowanej w kierunku wodnym odkrywki Lubstów występuje stała regresja lejów depresji w poziomie czwartorzędowym i neogeńsko-paleogeńsko-kredowym, aż do szczątkowej ustabilizowanej wielkości wynoszącej kilkadziesiąt metrów od konturu zbiornika. 2. Dla odkrywki Drzewce do 2021 r. zasięg leja depresji w poziomie neogeńsko-paleogeńsko- kredowym rozwija się w kierunku południowo-wschodnim, nie docierając do Warty, oraz w kierunku północno-wschodnim, nie dochodząc do Jeziora Lubstowskiego. Z uwagi na liczne kontakty hydrauliczne, w poziomie czwartorzędowym występuje podobny rozwój leja depresji, choć o nieco mniejszym zasięgu. 3. W przypadku odkrywki Tomisławice lej depresji w poziomie neogeńsko-paleogeńsko-kredowym rozwija się w początkowym okresie w kierunku południowym, przekraczając Noteć. Poprzez kontakty hydrauliczne oddziałuje na poziom czwartorzędowy, jednak zasięg leja w tym poziomie jest mniejszy. Rozwój leja depresji w kierunku na północ od odkrywki jest mniejszy niż na południe. Nie stwierdzono oddziaływania lejów depresji na kanał Warta-Gopło ani na Jeziora Gopło i Głuszyńskie. 4. Odkrywki Kazimierz, Jóźwin II B i Ościsłowo mają wspólny lej depresji w poziomie neogeńsko- paleogeńsko-kredowym , charakteryzujący się stałym rozwojem w kierunku E i N. Nie przekracza on Jeziora Ślesińskiego i kanału Warta-Gopło, przechodzi natomiast pod jeziorami Skulska Wieś i Skulskim, nie docierając do Jeziora Gopło. Na zachodzie lej wycofuje się w sposób stały z linii jezior: Budzisławskiego, Suszewskiego i Wilczynskiego, rozwijając się jednocześnie pod jeziorami Kownackim i Wójcińskim, w związku z przesuwaniem się odkrywki Ościsłowo na północny wschód. Lej w poziomie czwartorzędowym ma zdecydowanie mniejszy zasięg niż w poziomie neogeńsko-paleogeńsko-kredowym. Zaznacza się wyraźnie wspólny lej depresji wokół wypełniających się wodą zbiorników Kazimierz, Jóźwin IIB i kończącego działanie systemu odwodnieniowego odkrywki Ościsłowo oraz lej depresji wokół jeszcze nie wypełnionego całkowicie zbiornika Tomisławice.47 Na rysunku nr 21 przedstawiono hydroizohipsy powierzchni piezometrycznej w neogeńsko-paleogeńsko-
44 Wpływ kopalni węgla brunatnego „Konin" na stosunki wodne w zlewni Strugi Biskupiej, Zakład Badań Regionalnych, Oddział IMGW w Poznaniu, Grzegorz Wachowiak, Gazeta Obserwatora IMGW nr 2, 2004 45 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 2008 - 2012 ""Eksploatację odkrywki Tomisławice rozpoczęto w 2011 r., odkrywka Ościsłowo jest przewidziana do eksploatacji od 2017 r. "Prognoza rozwoju leja depresji i dopływów do Kopalni Węgla Brunatnego Konin z uwzględnieniem projektowanych odkrywek Tomistewice i Ościstowo, J. Fiszer, M. Derkowska - Sitarz, Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 442:37-42, 2010 r.
Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 127 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 kredowym poziomie wodonośnym wg prognozy dla roku 2037 r.
odkrywki wy*ks{>loatow»n* ZMif g leja Opresji w poziomi* czwartorzfdcwym r me ot 0cyy**aon rar^B yi ff» OiMItomar zbiorniki poeksploatacyjne -203? r. _ zasięg leja depresji w poziomie n« prftaUi-703/ KOTW at dapnhutan noga tn the Aloa^ww-Patoao^fine-CnrtaAeouil *gu#»r zasięg modelu hydroizohipsy nnnn«"skn-pal Rys. 21. Mapa hydroizohips neogeńsko-paleogeńsko-kredowego poziomu wodonośnego - prognoza dla 2037 r. źródło: Prognoza rozwoju leja depresji i dopływów do Kopalni Węgla Brunatnego Konin z uwzględnieniem projektowanych odkrywek Tomisławice i Ościsłowo, J. Fiszer, M. Derkowska - Sitarz, Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 442:37-42, 2010 r. Roboty górnicze spowodowały duże zmiany w sieci hydrograficznej. Koryto Strugi Biskupiej było trzykrotnie przekładane, co wpłynęło na wydłużenie cieku o około 3 km. Nowymi elementami w hydrografii zlewni jest sieć kanałów i rowów prowadzących wody kopalniane. Ich układ zmienia się wraz z przesuwaniem się frontu prac górniczych. Powstały również nowe zbiorniki wodne będące osadnikami tzw. „brudnych wód kopalnianych". Nowe zbiorniki utworzyły się także w wyniku prac rekultywacyjnych.48 W okręgu konińskim zmiany z zasobach wód powierzchniowych i podziemnych zaszły w zlewni Strugi Kleczewskiej, do której odprowadzane są wody kopalniane z odwodnień kolejnych odkrywek węgla Wpływ kopalni węgla brunatnego „Konin" na stosunki wodne w zlewni Strugi Biskupiej, Zakład Badań Regionalnych, Oddział IMGW w Poznaniu, Grzegorz Wachowiak, Gazeta Obserwatora IMGW nr 2, 2004 128 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 brunatnego. Struga Kleczewska uchodzi do Strugi Biskupiej, która zasila jezioro szczytowego stanowiska Kanału Ślesińskiego - jezioro Gosławskie. Praktycznie przepływy większości cieków znajdujących się w zlewni Strugi Biskupiej są obecnie warunkowane działalnością KWB „Konin". Z jednej strony to jest związane z wpływem leja depresyjnego powodującego zmniejszenie, aż do całkowitego zaniku, naturalnych przepływów, z drugiej natomiast odprowadzaniem do nich znacznych ilości wód kopalnianych. Dodatkowo może zachodzić proces ucieczek wód kopalnianych z nieuszczelnionych koryt cieków i osadników. Udział wód kopalnianych w przepływie, przy teoretycznym założeniu, że cała ich ilość dopływa do odcinka ujściowego, wyniósł średnio 99%, przy czym zdarzały się lata, kiedy zrzuty przekraczały nawet wielkość przepływu rzeki. Stwierdzony pomiarami naturalny dopływu wody do cieków w zlewni Strugi Biskupiej jest związany z występowaniem bezpośrednich ucieczek wody z koryt i zbiorników wodnych w kierunku zdepresjonowanych wód podziemnych. Występowanie ubytków z koryt cieków stwierdzono m.in. w dolnych partiach zlewni Strugi Biskupiej. Przyrost przepływów Strugi Biskupiej w stosunku do warunków naturalnych nie oznacza zwiększenia zasobów wód powierzchniowych, które są w całej zlewni szczytowego stanowiska Kanału Ślesińskiego. Jest to związane z występowaniem znacznej infiltracji wód z jezior Kanału Ślesińskiego w kierunku trzeciorzędowe- kredowego leja depresyjnego KWB „Konin". Lej ten opiera się bowiem o jeziora Gosławskie, Pątnowskie i Mikorzyńskie.49 Po zakończeniu eksploatacji węgla brunatnego odkrywki przekształca się m.in. w zbiorniki wodne. Są to zbiorniki o wielu milionów m3. Czas napełniania tych zbiorników (m.in. ze względu na brak do ich napełnienia odpowiednio dużych zasobów wodnych w rejonie odkrywek) jest znaczny i może wynosić nawet kilkadziesiąt lat.49 Głównym problemem regionu konińskiego jest stałe obniżanie (już od lat 90-tych) zwierciadła wody jezior Budzisławskiego, Wilczyńskiego, Suszewskiego i Kownackiego. Niezaprzeczalny jest fakt zbliżania się do obszaru występowania jezior odkrywek KWB „Konin": odkrywki Kazimierz Północny, a zwłaszcza odkrywki Jóżwin MB. Wody powierzchniowe i podziemne w rejonie odkrywek podlegają wpływom czynników naturalnych i antropogenicznych. Przez czynniki naturalne rozumiane jest bezpośrednie i pośrednie oddziaływanie warunków i procesów meteorologicznych na wody podziemne i powierzchniowe. Czynniki antropogeniczne to wszelkie pobory wód powierzchniowych i podziemnych, a w szczególności odwadnianie odkrywek oraz pobór wody w ujęciach, a także zmiany środowiska geologicznego w wyniku działalności górniczej kopalni. W 2003 r. zawarto porozumienie, do którego przystąpili: Powiat Koniński, Miasto Konin, Gmina Ślesin, Zespół Elektrowni Pątnów - Adamów - Konin SA w Koninie, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Poznaniu, a także na podstawie aneksu Kopalnia Węgla Brunatnego „Konin" S.A. w Kleczewie w celu zapewnienia możliwości gospodarczego wykorzystania jezior w ciągu Kanału Ślesińskiego: Pątnowskiego, Wasowskiego, Mikorzyńskiego, Ślesińskiego oraz stworzenia warunków rozwoju turystyki i rekreacji w tym rejonie poprzez utrzymanie poziomu wody na stanowisku szczytowym Kanału na poziomie nie niższym niż 83,40 m n.p.m. Kronsztad! (83,53 m n.p.m. Amsterdam). Wykorzystując środki finansowe sygnatariuszy Porozumienia Wpływ kopalni węgla brunatnego „Konin" na stosunki wodne w zlewni Strugi Biskupiej, Zakład Badań Regionalnych, Oddział IMGW w Poznaniu, Grzegorz Wachowiak, Gazeta Obserwatora IMGW nr 2, 2004 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Śadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 129 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013^201^62 perspektywą do roku 2020 RZGW w Poznaniu wyrównywało ilości wody w jeziorach do ustalonego wyżej poziomu, przepompowując ją z rzeki Warty w okresach suchych oraz prowadząc skoordynowana z tym działaniem gospodarkę na śluzach. W wyniku podjętych działań poziom lustra wody w jeziorach, pomimo bardzo suchego 2003 roku nie spadł poniżej poziomu ustalonego. Porozumienia były aneksowane kolejno w latach 2004 i 2005. W celu zbadania przyczyn obniżania się poziomu zwierciadła wód w jeziorach opracowana została Ocena oddziaływania odkrywek w rejonie Kleczewa, prowadzonych przez KWB „Konin" S.A. w Kleczewie, na poziom wody w jeziorach położonych przy wododziale rzeki Noteć i rzeki Warta. Opracowanie dotyczyło analizy oddziaływań odkrywek węgla brunatnego na 7 jezior województwa wielkopolskiego położonych w okolicach Powidzkiego Parku Krajobrazowego: jezioro Niedziegiel (powiat słupecki), Powidzkie, Anastazego, Budzisławskie, Wilczyńskie, Suszewskie i Kownacko-Wójcińskie (powiat koniński) i Ostrowskie (woj. kujawsko-pomorskie). Wymienione jeziora (z wyjątkiem Suszewskiego) są w pełni wykorzystywane do celów rekreacyjnych. Do roku 1988 analizowane jeziora utrzymywały stabilny poziom wody. W latach 1988-1992 rozpoczął się proces stałego obniżania się lustra wody. Od 1992 r. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Poznaniu podjął okresowe pomiary w analizowanych jeziorach. Do listopada 1995 r. w stosunku do danych z lat 60-tych poziom wód obniżył się maksymalnie w jeziorze Suszewskim o 2,94 m i Wilczyńskim - 2,74 m, Budzisławskim o 1,07 m. Główne obniżenie nastąpiło w okresie 2003-2005, w okresie kiedy odkrywka Jóźwin IIB zbliżała się do tych jezior. Opracowanie stwierdza, że dla odtworzenia stanu pierwotnego jezior niezbędny jest przerzut wody z odkrywki w II etapach: pierwszy etap trzyletni ma doprowadzić do odtworzenia zwierciadła wody jezior; drugi etap ma trwać do zakończenia eksploatacji odkrywki Jóźwin IIB do 2024r. Według autorów opracowania kopalnia powinna być inwestorem, a następnie eksploatować przerzut wody do jezior. Uniwersytet Wrocławski przeprowadził odrębną analizę istniejącego stanu. Podjęto wykonanie badań izotopowych dla określenia więzi hydraulicznych dla obiektów położonych na granicy terenu górniczego Pątnów. Celem badania była ocena wpływu KWB Konin na stan wody w jeziorze Budzisławskim. Badanie nie wykazało połączenia hydraulicznego pomiędzy jeziorem Budzisłwaskim, a odkrywkami Jóźwin i Kazimierz. Autorzy podkreślili, że w ciągu wielolecia samo parowanie mogło być powodem obniżenia poziomu wody w jeziorze ok. 6 m, przy założeniu braku innych źródeł zasilania niż wody opadowe. Ze względu na wąski zakres prowadzonych badań obejmujący jednokrotny pobór wód, zalecane byłoby zdaniem autorów rozszerzenie prowadzonych badań także na sąsiednie jeziora i prowadzenie obserwacji w rytmie sezonowym.50 Obok działalności górniczej duży wpływ na stan wód na terenie powiatu konińskiego ma również działalność Zespołu Elektrowni Pątnów - Adamów - Konin S.A. w Koninie. Największe w regionie wodnym Warty ilości wód do celów technologicznych są pobierane dla celów elektrowni: Bełchatów, Adamów. Pątnów i Konin. W wyniku procesów technologicznych roczne straty wody w Elektrowni Adamów wynoszą ok 8 min m3.51 Znaczna ilość wód odprowadzana jest do ciągu jezior będących w obiegu naturalnym chłodzenia Elektrowni Pątnów i Konin, część odprowadzana jest do rzek Warty i Noteci jako wody odpowiadające co najmniej II klasie czystości wód.52 Do zapewnienia odpowiedniej "'Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 2008 - 2012 "Charakterystyka regionu wodnego Warty i identyfikacja istotnych problemów gospodarki wodnej, RZGW w Poznaniu ^Aktualizacja Programu Ochrony środowiska powiatu konińskiego na lata 2008 -2012 130 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 ilości wody zaszła konieczność podpiętrzenia Jeziora Gosławskiego o ok 1,5 m oraz włączenia w obieg chłodzenia Jezior Wąsoskiego, Ślesińskiego, Pątnowskiego i Licheńskiego. Podniesienie jeziora Gosławskiego spowodowało zwiększenie filtracji jego wód do poziomu czwartorzędowego.63 Możliwości i potrzeby retencjonowania wody (tzw. duża i mała retencja) „Mała retencja" polega na wydłużeniu czasu i drogi obiegu wody (i jej zanieczyszczeń), mająca na celu poprawę stosunków wodnych w zlewni, oczyszczenie wód przy wykorzystaniu właściwości zlewni i regulacją transportu rumowiska. Rozwoju małej retencji jest potrzebny z uwagi na nierównomierny przestrzenny i czasowy rozkład zasobów wodnych. Duża wrażliwość na pojawiające się często okresy oraz ich wpływ na gospodarkę są z wiązane z cechami środowiska geograficznego (uwarunkowania klimatyczne i krajobrazowe) jak i ujemnych skutków oddziaływania człowieka na środowisko. Do czynników wynikających z działalności człowieka zaliczają się: nadmierne wylesienie, przewaga melioracji odwadniających, odwodnienie bagien i obszarów podmokłych, uszczelnienie terenów zurbanizowanych i przemysłowych, niewielka zdolność do retencjonowania wody w zbiornikach sztucznych. W celu określenia niedoborów wody sporządzone zostało opracowanie pn. Hierarchia potrzeb obszarowych małej retencji. Powiat koniński należy do obszaru l kategorii potrzeb realizacji przedsięwzięć z dziedziny małej retencji. Obszar ten charakteryzuje się najniższymi wartościami klimatycznego bilansu wodnego (dla miesięcy maj - październik i okresu posuszy 1951 - 1990) oraz najniższymi wielkościami skrajnych stanów pierwszego horyzontu wód podziemnych. Centrum tego obszaru stanowi zespół kopalni i elektrociepłowni Konin-Adamów.54 W poniższej tabeli przedstawiono sprawozdanie z wykorzystania dotacji na budowę i renowację zbiorników małej retencji na terenie powiatu konińskiego w latach 2008-2011. Dofinansowanie w latach 2008-2010 zostało zrealizowane ze środków Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych, natomiast w roku 2011 ze środków budżetu Województwa Wielkopolskiego. Tab. 44. Sprawozdanie z wykorzystania dotacji z Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych Urzędu Marszałkowskiego i z budżetu Województwa Wielkopolskiego na budowę i renowację zbiorników małej retencji na terenie powiatu konińskiego w latach 2008-2011 Przyznane środki [zł] Wykonanie [zł] Gmina Położenie obiektu Powierzchnia [ha] Budowa Powierzchnia [ha] Budowa zbiornika zbiornika 2008 Golina Radolina, Bobrowo 1,02 17850 0,58 10150 Kramsk Grąblin 0,50 8750 0,50 8750 Sompolno Ostrówek 0,51 8925 - Sompolno Janowice 0,82 14350 0,77 13475 Sompolno Mostki 0,50 8750 - - "Charakterystyka regionu wodnego Warty i identyfikacja istotnych problemów gospodarki wodnej, RZGW w Poznaniu " Charakterystyka regionu wodnego Warty i identyfikacja istotnych problemów gospodarki wodnej, RZGW w Poznaniu Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 131 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 Przyznane środki [zł] Wykonanie [zł] Gmina Położenie obiektu Powierzchnia Budowa Powierzchnia Budowa [ha] zbiornika [ha] zbiornika Sompolno Sompolno 0,50 8750 - - Ślesin Bylew 1,06 18550 - - Ślesin Stara Ruda 1,10 19250 - - Wierzbinek Zaryń 0,50 8750 0,50 8750 RAZEM 6,51 2,35 2009 Grodziec Stary Borowiec 0,82 45100 0,82 45100 Sompolno Błonawy 0,50 27500 0,50 27500 Sompolno Ostrówek 0,51 28050 0,51 28050 Sompolno Ostrówek 0,50 27500 0,50 27500 Sompolno Zakrzewek 1,08 59400 1,05 57750 Sompolno Stefanowo 0,67 36850 0,61 33550 Sompolno Błonawy 0,50 27500 0,50 27500 Ślesin Bylew 1,06 58300 1,06 58300 Ślesin Stara Ruda 1,10 60500 1,10 60500 2010 Kramsk Helenów Drugi 0,52 28600 0,52 28600 Rychwał Kuchary Kościelne 0,51 28050 0,51 28050 Sompolno Zakrzewek 0,52 28600 0,52 28600 Ślesin Bylew 1,02 56100 - - Ślesin Helenów Pierwszy 2,00 110000 - - Rychwał Kuchary Kościelne 0,62 34100 0,62 34100 Golina Kawnice 1,10 60500 1,10 60500 Sompolno Zakrzewek 1,22 54900 1,22 54900 RAZEM 7,51 4,49 2011* Kramsk Grąblin 0,75 38600 0,75 38600 Sompolno Marcinkowo 0,54 27800 0,54 27800 Krzymów Borowo 0,76 39100 - - Krzymów Krzymów 0,64 32900 - - Kramsk Bilczew 2,00 103000 2,00 103000 Sompolno Wierzbie 1,06 54600 - - Wierzbinek Kalina 0,51 26300 0,51 26300 Wierzbinek Sadlno 0,55 28300 0,55 28300 Sompolno Zakrzewek 0,86 44300 0,86 44300 RAZEM 7,67 5,21 *dofmansowanie zrealizowane ze środków budżetu Województwa Wielkopolskiego. W latach 2008 - 2010 dofinansowanie pochodziło ze środków Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych. źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego 132 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 Strefy ochronne ujęć wód podziemnych na terenie powiatu konińskiego Starosta Koniński w ramach swoich kompetencji dla ujęć wód podziemnych nie ustanowił terenu ochrony pośredniej. W 6 pozwoleniach wodnoprawnych udzielonych na szczególne korzystanie z wód obejmujące pobór wód podziemnych na stacjach wodociągowych na przestrzeni lat 1999-2001 organ orzekł, że zgodnie z dokumentacjami hydrogeologicznymi nie ma potrzeby ustanawiać terenu ochrony pośredniej ustalając jedynie teren ochrony bezpośredniej w promieniu 10m od obudowy studni. Są to stacje wodociągowe w miejscowościach: 1. Rozalin, gm.Rychwał- decyzja OŚ.znak:6210-17/99, 2. Siąszyce, gm.Rychwał- decyzja OŚ.6210-21/99, 3. Kamienica, gm.Kazimierz Biskupi- decyzja znak: OŚ.6223-25/2000, 4. Biele, gm.Sompolno- decyzja znak: OŚ.6223-51/2000, 5. Mostki, gm.Sompolno- decyzja znak: OŚ.6223-3/2001, 6. Marianowo, gm.Sompolno- decyzja znak: OŚ.6223-4/2001. Na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (Dz.U. z 2012r., póz. 145) strefę ochronną obejmującą teren ochrony bezpośredniej i pośredniej ustanawia, w drodze aktu prawa miejscowego, Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu, na wniosek i koszt właściciela ujęcia wody. W 15 pozwoleniach wodnoprawnych dotyczących stacji wodociągowych Starosta Koniński ustalił strefy ochronne obejmujące teren ochrony bezpośredniej w promieniu 8-1 Om od obudowy studni, mieszczący się w wygrodzonych stacjach wodociągowych. Są to stacje w miejscowościach: Tokarki gm. Kazimierz Biskupi; Rychwał, gm. Rychwał; Jaroszewice Rychwałskie gm. Rychwał; Brzeźno, gm. Krzymów; Wierzbinek gm. Wierzbinek; Chlebowe gm. Wierzbinek, Lubstów gm.Sompolno; Honoratka gm. Ślesin; Kazimierz Biskupi ul. Klasztorna gm. Kazimierz B.; Golina gm. Golina; Mąkoszyn gm. Wierzbinek; Ignacew gm. Krzymów; Kopygłówek gm. Wilczyn; Rożnowo gm. Ślesin W roku 2012r. decyzją z dnia 16 kwietnia 2012r. znak: WOS.6320.1.2012 Starosta Koniński ustanowił strefę ochronny obejmującej wyłącznie teren ochrony bezpośredniej dla studni nr 1 A, nr 3 i nr 4 stanowiących ujęcie wód podziemnych na stacji wodociągowej w m. Kleczew przy ul. Białobrodzkiej, gm. Kleczew, na następujących warunkach: 1. dla studni nr 1A teren strefy ochrony bezpośredniej znajduje się w promieniu R=10m od obudowy studni, w granicach działki nr 1016/14 obręb Kleczew, ogrodzonej stacji wodociągowej i stanowi powierzchnię 0,0314ha. 2. dla studni nr 3 teren strefy ochrony bezpośredniej znajduje się w granicach ogrodzonej działki nr 1022/20 obręb Kleczew, o wymiarach 20m x 20m i stanowi powierzchnię 0,04ha 3. dla studni nr 4 teren strefy ochrony bezpośredniej znajduje się w granicach ogrodzonej działki nr 1331 obręb Kleczew, o wymiarach 20m x 20m i stanowi powierzchnię 0,04ha. 5.4.3 Cel Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu ekologicznego i chemicznego wód; racjonalne wykorzystywanie zasobów wód powierzchniowych i podziemnych oraz ich ochrona. Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 5.4.4 Kierunki działań do 2020 roku 1. Rozbudowa i systematyczna modernizacja sieci wodociajgowej i kanalizacyjnej. 2. Wspieranie budowy oczyszczalni przydomowych w miejscach, w których budowa kanalizacji sanitarnej jest ekonomicznie nieopłacalna. 3. Zwiększenie kontroli i działań egzekucyjnych w celu eliminacji nielegalnego zrzutu ścieków komunalnych. 4. Ograniczanie negatywnego wpływu zanieczyszczeń z rolnictwa na jakość wód. 5. Budowa systemów podczyszczających wzdłuż modernizowanych i nowo powstających dróg. 6. Ograniczenie zużycia wody przez przemysł (stosowanie nowych technologii, system kontroli, pozwolenia zintegrowane) szczególnie w najbardziej wodochłonnych dziedzinach produkcji. 7. Racjonalne korzystanie z zasobów wód podziemnych, ograniczenie zużycia wód podziemnych do celów innych niż socjalno-bytowe. 8. Ochrona jezior na terenie powiatu konińskiego. 9. Monitoring ścieków oczyszczonych odprowadzanych z oczyszczalni przemysłowych i komunalnych. 10. Bieżąca konserwacja rowów melioracyjnych. 11. Edukacja ekologiczna na temat: • szkodliwości dla środowiska i zdrowia ludzi zanieczyszczeń wydostających się z nieszczelnych zbiorników do gromadzenia ścieków oraz wylewania ich zawartości na tereny upraw i działek nie objętych systemami kanalizacji, • zwiększania racjonalności wykorzystania wody oraz środków wpływających negatywnie na jej stan (w tym np. środków piorących, detergentów, środków ochrony roślin), • potrzeby bieżącej konserwacji rowów melioracyjnych. 5.4.5 Harmonogram zadań na lata 2013 - 2016 Szacunkowe koszty w PLN Jednostka Termin Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji za realizację 2013 2014 2015 2016 finansowania Budowa gminnej oczyszczalni ścieków Środki własne gminy, PROW o przepustowości Gmina Grodziec Do 201 9 725 000 50000 185000 500 000 3 lub pożyczka 300m na dobą w m. Grodziec z WFOŚiGW Budowa kanalizacji Środki sanitarnej części własne, zachodniej Gmina Krzymów Do 201 3 2 421 598 - - - WFOŚiGW, Aglomeracji WPRO Krzymów Uporządkowanie gospodarki wodno - Środki kanalizacyjnej na Gmina Rychwał Do 201 3 0,00 - - - własne, terenie gminy PROW Rychwał 134 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 Szacunkowe koszty w PLN Jednostka Termin Zadanie odpowiedzialna Źródło realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016 Budowa kanalizacji Środki własne sanitarnej i sieci Gminy b.d b.d. b.d. b.d. gmin, ciągłe wodociągowej Środki UE Budowa przydomowych Środki własne oczyszczalni ścieków Zadanie Gminy b.d b.d. b.d. b.d. gmin, w miejscach gdzie ciągłe Środki UE budowa kanalizacji jest nieopłacalna Stacja uzdatniania Gmina Do 201 3 b.d. - - - Środki Własne wody w Zaryniu Wierzbinek Prowadzenie bieżącej rejestracji i kontroli odprowadzania ścieków, w tym bieżąca identyfikacja właścicieli Gminy b.d b.d. b.d. b.d. Środki własne ciągłe nielegalnych podłączeń i wydawanie oraz egzekwowanie odpowiednich decyzji administracyjnych Monitoring gospodarki wodno - WIOŚ Zadanie Środki własne b d bd b d b d ściekowej i wód gminy ciągłe jednostek powierzchniowych Monitoring wód Zadanie Środki własne PIG b.d b.d. b.d. b.d. podziemnych ciągłe jednostek Bieżąca konserwacja istniejącej sieci wodociągowej Wg Środki Gminy b.d b.d. b.d. b.d. i ujęcia wód potrzeb własne, podziemnych (naprawy bieżące) Rolnicy, Bieżąca konserwacja Inwestorzy, Zadanie rowów b.d b.d. b.d. b.d. Środki własne Zarządy Spółek ciągłe melioracyjnych Wodnych Bieżące utrzymanie urządzeń melioracji wodnych Zarządy Spółek szczegółowych oraz Zadanie Środki własne Wodnych, 140000 140000 140000 140000 urządzeń wodnych ciągłe powiatu Powiat oraz finansowanie i dofinansowanie inwestycji Monitoring składowisk odpadów, Gminy, środki własne które zostały Zarządzający corocznie b.d. zamknięte lub składowiskami zrekultywowane* Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 135 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 Szacunkowe koszty w PLN Jednostka Termin Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016 Monitoring Gmina Środki własne do 2023 r. b.d. składowiska* Sompolno gminy Monitoring składowiska Gmina Środki własne corocznie 8000 8000 8000 8000 odpadów w Wierzbinek gminy Zielonce* Promowanie Środki prośrodowiskowych Powiat, gminy, Zadanie własne, b.d. zasad uprawy, ODR ciągłe fundusze chowu i produkcji* pomocowe Suma 3294598 198000 333000 648000 *zadania przewidziane do realizacji również w ramach gospodarki odpadami źródło: ankietyzacja gmin i powiatu, PGO Województwa Wielkopolskiego 5.5 Powierzchnia ziemi i gleby 5.5.1 Analiza stanu istniejącego Geomorfologia Powiat koniński, wg regionalizacji fizyczno - geograficznej zaproponowanej przez J. Kondrackiego („Geografia regionalna Polski", 2000), położony jest na terenie makroregionu zachodniego Niżu Polskiego - regionie wielkopolskim. Powiat pod względem strukturalnym leży w obrębie Niecki Łódzkiej należącej do Antyklinorium Kujawsko-Pomorskiego. Obszar ten cechuje wspólne zaleganie trzeciorzędu i kredy jako efekt wypiętrzenia antyklinorium oraz defałdujących i post-organicznych ruchów, które trwały jeszcze w trzeciorzędzie. Niecka Łódzka jest najwyżej wyniesiona ze wszystkich jednostek strukturalnych Kujaw i jej powierzchnia mezozoiczna jest najbardziej zróżnicowana hipsometrycznie w wyniku ruchów tektonicznych (epejrogenicznych). Powierzchnia podtrzeciorzędowa zbudowana jest z osadów kredy górnej pietra mastrycht, składających się w 40 % z wapieni marglistych i w 25 % z kredy piszącej. Występują tu również margle, wapienie i opoki. Elewacja konińska posiada pewne elementy rzeźby niższego rzędu. Urzeźbione jest zbocze większego wzniesienia podtrzeciorzędowego, którego kulminacja przypada w dolinach Łodzi, Zduńskiej Woli i Pabianic (maks. 143 m npm). Stąd teren obniża się w kierunku północnym i zachodnim. W obrębie powiatu najwyższe wzniesienie znajduje się nad Wartą na wschód od Konina (80 m npm), skąd obserwuje się systematyczne obniżanie się powierzchni pod-trzeciorzędowej, zgodnie z nachyleniem zbocza w kierunku północnym i zachodnim, gdzie w okolicach Ślesina kreda zalega na poziomie morza. Na powierzchni kredy zostały złożone utwory trzeciorzędowe reprezentowane przez osady miocenu i pliocenu. Osady miocenu wykształtowane zostały we frakcji burowęglowej reprezentowanej przez węgiel brunatny i szare piaski, a rzadko przez brązowe iły mioceńskie i mułki. Węgiel brunatny przykryty został pokładem iłów pliocenskich. Powierzchnia utworów trzeciorzędowych nie zachowała swego wyrównanego charakteru, ale została urozmaicona licznymi formami dolinowymi. Obecnie kumulacja podłoża podczwartorzędowego znajduje się w północnych dzielnicach Konina. Od tego miejsca 136 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013-2016 z perspektywą do roku 2020 z nachyleniem Wału Turecko-Gnieznienskiego podłoże to opada w kierunku północnym i zachodnim. W północnej części powiatu występują dwie formy wklęsłe o znacznej głębokości w charakterze dolin z maksymalnym obniżeniem sięgającym 20 m n.p.m. W dnie spotyka sią osady kredowe. W dolinie Warty nie spotyka się osadów trzeciorzędowych. Osady czwartorzędowe są znacznie zróżnicowane pod względem ilościowym i terytorialnym. Znaczne nagromadzenie ich w postaci piasków i mułów w rozdęciach erozyjnych sięga miąższości 90 m. Wypełnienie rozcięć przez osady ladolodu różni się miąższością i litologią osadów. Centralna część badanego obszaru wykazuje stosunkowo nieznaczne i równomierne zasypanie osadami czwartorzędowymi w granicach 10-30 m. Są to piaski, żwiry i gliny. Najmniejsza miąższość czwartorzędu występuje w dolinie Warty pod Koninem, gdzie powierzchnia mezozoiczna od powierzchni terenu oddzielona jest tylko 3 metrową warstwą piasków różnoziarnistych oraz mad. W okolicach Konina w dnie Pradoliny Warty prawie na całej przestrzeni brak jest osadów czwarto-, a także trzeciorzędowych, a tym samym brak osadów nieprzepuszczalnych: glin morenowych i iłów pliocenskich, które zatrzymywałyby infiltrujące wody z koryta Warty. Woda z koryta rzeki infiltruje więc w piaski wyścielające Pradolinę; jedynym poziomem nieprzepuszczalnym jest, opadająca ku zachodowi, powierzchnia kredowa. Dopiero w pobliżu Pyzdr, w podłożu Pradoliny występuje wyżej położony poziom nieprzepuszczalny, który stanowią iły pliocenskie.55 Zasoby kopalin Na terenie powiatu konińskiego zlokalizowane są następujące kopaliny: • kruszywo naturalne, surowce ilaste, piaski kwarcowe formierskie, węgle brunatne, torfy. Najlepiej rozpoznane jest kruszywo naturalne czyli piaski i pospółki, ze względu na płytkie zaleganie. Najwięcej złóż tego rodzaju jest w gminie Krzymów. Na pograniczu gmin Stare Miasto i Rzgów znajduje się udokumentowane złoże piasków kwarcowych formierskich Rumin. Kopaliny złóż surowców ilastych stanowią iły pliocenskie oraz gliny lodowcowe. W Kazimierzu Biskupim na hałdach technologicznych znajdują się iły pliocenskie odłożone podczas selektywnego usuwania nadkładu węgla. Złoża węgli brunatnych są eksploatowane w dwóch rejonach - konińskim i tureckim. Na terenie powiatu węgiel brunatny jest podstawowym surowcem mineralnym wydobywanym na skale przemysłową. Obecnie eksploatacja prowadzona jest na 3 złożach.56 Wydobywany węgiel wykorzystywany jest przez Zespół Elektrowni PAK Elektrownie Pątnów i Konin. Węgle brunatne rejonu Konina stanowią utwory mioceńskie wykształcone w postaci jednego podkładu zalegającego w formie nieregularnej soczewki w kształcie niecki z odgałęzieniami. Miąższość ich jest największa w centralnej części niecki i wynosi od kilku do kilkunastu metrów i maleje w kierunku brzegów. Utwory nad stropem węgla stanowią nakład, który w procesie eksploatacji odkrywkowej musi być usunięty. Licząc od powierzchni terenu są to: gliny zwałowe żółte ze zlodowacenia północnopolskiego oraz gliny szare zlodowacenia środkowopolskiego. Gliny te są przewarstwione piaskami różnoziarnistymi. 55 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska na lata 2008 - 2012 56 Wg danych PAK KWB Konin S.A. Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spotka Jawna 137 www.codex.pl _AMualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 Bezpośrednio nad węglem występują iły pliocenskie, również często przewarstwione piaskiem lub utworami pylastymi. Węgiel zalega na serii mioceńskich piasków różnoziarnistych o znacznej miąższości. Pod piaskiem znajdują się utwory kredowe w postaci margli lub piasków wapnistych. Sumaryczna miąższość nadkładu wynosi 30-70 m. Torfy na terenie powiatu konińskiego występują w obrębie trzech rynien: grójeckiej, morzysławskiej i głodowskogosławickiej. Obecnie eksploatacja prowadzona jest na jednym złożu - Grąblin l w gminie Kramsk. Tab. 45. Wykaz zasobów kopalin pospolitych w powiecie konińskim (stan na 31.12.2011 rok) Stan Zasoby zagospo- Wydobycie Nazwa złoża geologiczne - 3 Powiat darowania przemysłowe w tyś. m bilansowe złoża Piaski formierskie [tyś. t] Rumin R 13070 - - koniński Surowce ilaste ceramiki budowlanej [tyś. t] Sarnowa II R 1 458 - - koniński Wygoda Z 210 - - koniński Piaski i żwiry [tyś. t] Bolesławów l E 84 - 33 koniński Brzezińskie E 44 44 11 koniński Holendry Brzezińskie E 72 - 34 koniński Holendry SJ-I Brzezińskie E - 5 koniński Holendry SJ-II 23 Brzeźno Z 707 - - koniński Brzeźno l E 181 36 koniński Brzeźno II R 312 - - koniński Brzeźno III E 198 - 30 koniński Depaula T 828 828 - koniński Depaula II tylko pzb. - - - koniński Depaula III tylko pzb. - - - koniński Gawrony R 1 574 - - koniński Gawrony l R 184 - - koniński Głodno Z 48 - - koniński Głodno-Walewo T 21 409 1 368 - koniński Głodowo R 100 - - koniński Goczki Polskie R 82 - - koniński Golina R 684 - - koniński Gołąbek III T 191 - - koniński Gołąbek IV R 131 - - koniński Ignacew Z 259 - - koniński Kałek R 706 706 - koniński Julianowo Z 5 - - koniński Kazimierów Z 73 - - koniński Konstantynów T PK 961 - - koniński Konstantynów R koniński Stary 1236 - - Mielnica* E 38 - 3 koniński Mielnica Duża II E 184 - 10 koniński Mielnica II R 136 - - koniński Mielnica III E 31 - 26 koniński Mielnica IV R 506 - - koniński Mielnica V E 30 - 10 koniński Myślibórz E 154 - 6 koniński 138 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 Stan Zasoby zagospo- Wydobycie Nazwa złoża geologiczne - 3 Powiat darowania przemysłowe w tyś. m bilansowe złoża Pamiątka E 564 534 72 koniński Paprotnia II* Z 1 571 - - koniński Paprotnia IV E - - 141 koniński Paprotnia V E 403 232 98 koniński Paprotnia VI R 215 - - koniński Paprotnia VII E 263 - 34 koniński Potażniki KR R 2498 2206 - koniński Potażniki Nowe T 342 243 - koniński Przyjmą R 6818 - - koniński Przyjmą II T 208 208 - koniński Przyjmą III T 282 282 - koniński Rosocha P 353 - - koniński Rumin-2 R 1435 699 - koniński Ryn R 123 - - koniński Smolniki R 295 - - koniński Teresina T 5001 4864 - koniński Władysławowo E 245 - 27 koniński Władysławowo II R 296 - - koniński Władzimirów Z 54 - - koniński Władzimirów l Z tylko pzb. - - koniński Wygoda E 90 90 2 koniński Węgle brunatne [tyś. t Drzewce E 23297 22724 2183 kolski, koniński Lubstów T 1 859 760 - koniński Mąkoszyn- kolski, koniński, R 50857 - - Grochowiska radziejowski, włocławski Morzyczyn R 26113 - - koniński Ościsłowo R 41 317 - - koniński Pątnów l Z tylko pzb. - - koniński Pątnów III E 3709 - 624 koniński Pątnów III socz. 1 587 - - koniński, słupecki Danków R Pątnów IV E 30022 36158 6181 koniński Piaski R 108414 - - koniński, słupecki Rumin R 58 - - koniński koniński, E 53382 41 707 259 Tomisławice radziejowski Torfy [tyś. ton] Grąblin l E 28 - 1 koniński E - złoże eksploatowane, P - złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie, R - złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo, Z - złoże, z którego wydobycie zostało zaniechane, T - złoże zagospodarowane, eksploatowane okresowo *złoża zawierające piasek ze żwirem żródto: www.oai.aov.ol Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 139 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lała 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 Tab. 46. Wykaz udzielonych koncesji na wydobycie złóż w powiecie konińskim (stan na 31.12.2011 rok) Liczba Organ wydający wydanych Nazwa złoża Ważność koncesji Lp- Gmina koncesję koncesji 1 Przyjmą III Marszałek 30.03.2018 r. Golina 2 Myślibórz Starosta 31. 05.201 6 r. 3 Konstantynów PK Marszałek 01. 12.2023 r. t\ramsK 4 Grąblin l Starosta 26.05.2023 r. 31. 12.2015 r., 5 Bolesławów l Starosta stwierdzenie wygaśnięcia 24.05.2012 r. 6 Brzezińskie Holendry Wojewoda 31.12.2015r. 7 Brzeźno l Starosta 30.11. 2016r. 8 Brzeźno II Starosta 31.12.2020r. 9 Głodno - Walewo Wojewoda Koniński 31.12.2030r. Wojewoda Koniński, 10 Paprotnia IV Wojewoda Wielkopolski, 31.12.2011 r. Marszałek Wojewoda Koniński, Paprotnia V 31. 12.201 6 r. 11 Wojewoda Wielkopolski Krzymów 17 31.12.2013 r., zmiana terminu 12 Potażniki Nowe Wojewoda, Marszałek (decyzja Marszałka) 17.02.2021 r. 13 Potażniki Kr Wojewoda Koniński 31. 12.2020 r. 14 Teresina Wojewoda Koniński 31. 12.2020 r. 15 Gołąbek III Starosta 31. 12.201 3 r. 16 Kałek Wojewoda Wielkopolski 31. 12.2020 r. 17 Brzezińskie Hol. SJ.-I Starosta 31. 06.2016 r. 18 Brzezińskie Hol. SJ.-II Starosta 31. 06.201 7 r. 19 Brzeźno III Starosta 20.02.2019 r. 20 Gołąbek IV Starosta 5.10.2019 r. 21 Paprotnia VII Starosta 31. 12.2020 r. 22 Mielnica Starosta 31. 12.2012 r. 23 Mielnica III Starosta 31. 12.2026 r. 24 Mielnica II Starosta 31. 12.2026 r. CL-i tlclf 25 Mielnica V Starosta 06.03.2019 r. 26 Gawrony l Starosta 31. 12.2025 r. 27 Mielnica Duża II Starosta 31. 03.2025 r. 28 Sompolno 1 Ryn Starosta 31. 12.2013 r. 29 Stare Miasto 1 Rumin 2 Wojewoda 31. 12.2026 r. 30 ślesin 1 Wygoda Starosta 30.04.201 5 r. 31.12.2009 r, zmiana terminu Pamiątka Wojewoda 31. 12.2019 r. (decyzja 31 Wierzbinek 2 Marszałka) Władysławowo Starosta 05.02.201 9 r. źródło: dane pozyskane ze Starosta Powiatowego w Koninie 140 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lała 2013-2016 z perspektywą do roku 2020 Po wydobyciu węgla i zezwałowaniu nadkładu przemieszczonym systemem KTZ (koparka - taśmociąg - zwałowarka) tereny pogórnicze są na bieżąco rekultywowane. Wierzchowiny zwałowisk kształtowane są obecnie do poziomu otaczającego terenu w procesie zwałowania podsiesypnego w sposób selektywny tj. zapewniający umieszczenie na wierzchowinie glin zwałowych najbardziej przydatnych w rekultywacji biologicznej. Rekultywacja terenów pogórniczych odbywa się głównie w kierunku wodnym, ale także leśnym i rolnym. Są również plany związane z budową farm wiatrowych na terenie po byłych odkrywkach kopalni „Konin". Część wyrobiska wykorzystywana jest na budowanie ze środków unijnych składowiska odpadów komunalnych w Kleczewie. Niektóre tereny wykorzystywane są w celach rekreacyjno- sportowych. Kopalnia Węgla Brunatnego „Konin" zajęła się rekultywacją zbiorników powyrobiskowych. Odkrywka Drzewce uruchomiona została w 2005 roku. Jej zasoby przemysłowe wynoszą 35 min ton. Złoże węgla brunatnego składa się z już wyeksploatowanego pola Bilczew oraz pól Drzewce A i Drzewce B. Zakończenie wydobycia przewidziane jest na rok 2018. Na odkrywce zastosowano technologię zwałowiska tymczasowego, co pozwoliło znacznie zmniejszyć objętość zwałowiska zewnętrznego (do 4 mlnm3). Prawie od początku istnienia odkrywki prowadzone są na jej terenie prace rekultywacyjne, w postaci nasadzeń sosny, brzozy i robinii akacjowej. Leśny kierunek rekultywacji jest związany z występowaniem w nadkładzie głównie utworów piaszczystych. Plan zagospodarowania obszaru pogórniczego przewiduje także utworzenie akwenu o powierzchni 125 ha. Na prośbę gminy Kramsk zmieniony został kierunek rekultywacji terenu po polu Bilczew - w wyrobisku powstaje tam 33- hektarowy zbiornik wodny. Węgiel brunatny z odkrywki Jóźwin wydobywany jest od 1971 roku, jest to zatem obecnie najstarsza odkrywka kopalni „Konin". Początkowo eksploatacja węgla prowadzona była z Jóźwina l na złożu Pątnów II, później z Jóźwina II A w północnej części złoża Pątnów III. Od 1999 roku trwa wydobycie ze złoża Pątnów IV, na odkrywce Jóźwin II B. Eksploatacja będzie prowadzona do 2020 roku. Teren po odkrywce Jóźwin II A zrekultywowany został w kierunku rekreacyjno-sportowym. W skład kompleksu rekreacyjnego, zwanego Maltą Bis, wchodzi między innymi 70-metrowy stok narciarski i zbiornik wodny. Przygotowano także teren pod tor motocrossowy oraz amfiteatr. Na obszarze po odkrywce Jóźwin IIB powstanie między innymi jezioro o powierzchni 440 ha. W maju 2010 roku rozpoczęto zdejmowanie nadkładu na odkrywce Tomisławice. Złoże to położone jest w większości na terenie gminy Wierzbinek. Zasoby przemysłowe oszacowano na 41 min ton. Eksploatacja węgla na tej odkrywce uruchomiona została we wrześniu 2011 r. Zakończenie wydobycie nastąpi około roku 2030. Od momentu rozpoczęcia zdejmowania nadkładu na odkrywce prowadzone są prace związane z przyszłą rekultywacją techniczną i biologiczną wyrobiska. Po zakończeniu eksploatacji w miejscu odkrywki powstanie między innymi kompleks obiektów sportowo-rekreacyjnych oraz zbiornik wodny o powierzchni ponad 200 ha. Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spotka Jawna 141 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 Tab. 47. Bilans złóż węgla brunatnego (stan na 31.12.2011r.) Zaśoby staC*«n Lp. Nazwa złoża geologiczne zagospodarowania przemysłowe bilansowe 1 Drzewce(powiaty: koniński i kolski) E 24468 22724 2 Lubstów Z 1859 - 3 Lubstów Północ Z - - 4 Mąkoszyn Grochowiska* R 50,186 - 5 Morzyczyn R 26.113 - 6 Pątnów l Z - - 7 Pątnów III Z 3709 - 8 Pątnów III socz. Danków R 1.1587 - 9 Pątnów IV E 43295 36158 10 Piaski** R 114.481 - 11 Rumin R 58 12 Tomisławice E 53382 41 707 13 Dęby Szlacheckie R 112,6 - powiaty: kolski, koniński, włocławski i radziejowski; "powiaty: koniński, słupecki źródło: PAX. KWB Konin S.A. Tab. 48. Charakterystyka odkrywek PAK KWB Konin S.A. Ekspk>atacja Średnia Średnia Wydobycie LP- Nazwa odkrywki grubość miąższość wągla od do węgla [m] nakładu [m] [tyś. Mg] 1 Morzysław 1945 1953 5,5 9,5 1,042 2 Niesłusz 1953 1961 9,5 14,5 4,079 3 Gosławice 1958 1974 8,3 18,7 38,852 4 Pątnów 1962 2002 8,8 50,5 129,783 5 Kazimierz 1965 2011 6,6 47,5 131,828 6 Jóźwin 1971 2020 9,0 54,9 136,284 7 Lubstów 1982 2009 28,8 46,1 107,332 8 Drzewce 2005 2019 6,8 26,5 12,591 9 Tomisławice 2011 2034 6,5 40,7 źródło: PAK KWB Konin S.A. 142 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.cx5dex.pl ^Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 Tab. 49. Odkrywki poddane rekultywacji w latach 2008-2012 Nazwa odkrywki Jóźwln Kazimierz Rok Lubstów Drzewce Powierzchnia [ha] - Powierzchnia [ha] - Powierzchnia [ha] - Powierzchnia [ha] - kierunek rekultywacji kierunek rekultywacji kierunek rekultywacji kierunek rekultywacji 2008 - 130 ha -rolny - - 2009 70 ha - rekreacyjny 45 ha - rolny - - 2010 100 ha -rolny - 20 ha - leśny 30 ha - leśny 2011 70 ha - rolny - 20 ha - leśny 20 ha - leśny 2012 120 ha -rolny 25 ha - leśny 20 ha - leśny 20 ha - leśny źródło: Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska Powiatu Konińskiego na lata 2008 - 2012, PAK KWB Konin S.A Tab. 50. Plany rekultywacji odkrywek na lata 2013 - 2016 Nazwa odkrywki Jóźwln Kazimierz Lubstów Rok Drzewce Powierzchnia [ha] - Powierzchnia [ha] - Powierzchnia [ha] - Powierzchnia [ha] - kierunek rekultywacji kierunek rekultywacji kierunek rekultywacji kierunek rekultywacji 2012 20 rolny 14 - leśny 240 - wodny - 2013 50 - rolny 40 - rolny 25 - leśny 35 - leśny 2014 20 - rekreacyjny 5 - leśny 40 - wodny - 20 - rolny 1 0 - rekreacyjny 2015 85 - rolny 10 -leśny 20 - leśny - 24 - rekreacyjny 50 - rolny 2016 120 -wodny 40 - leśny 67 - rolny 1 0 - rekreacyjny 2017 53 - rekreacyjny 10 -leśny - 30 - leśny 30 - rolny 2018 40 - rolny 250 - wodny - 35 - leśny 2019 70 - rolny 35 - leśny - - 2020 45 - leśny - 1 20 - wodny 35 - leśny 70 rolny źródło: PAK KWB Konin S.A. Wydobycie węgla brunatnego wymaga jego odwodnienia i odprowadzenia znacznych ilości wód kopalnianych. Odwodnienie złoża okresowo może mieć wpływ na wody powierzchniowe i podziemne. W celu określenia wpływu odwodnienia złoża na otaczające środowisko prowadzony jest monitoring środowiska wodnego. W monitoringu tym wykonuje się systematyczne obserwacje i pomiary poziomów wodonośnych w otworach piezometrycznych, wyznaczonych studniach zlokalizowanych na terenie górniczym, a także wykonuje się pomiary przepływu w naturalnych ciekach wodnych i przeprowadza się badania jakościowe tych wód. Dla zmniejszenia uciążliwości spowodowanych ewentualnym odwodnieniem buduje się ujęcia wody wraz z siecią wodociągową i przyłączami do gospodarstw. Ponadto w celu określenia wpływu odwodnienia złoża na produktywność gleb w rejonie oddziaływania odkrywki wykonywane są badania gleboznawcze przed rozpoczęciem odwodnienia i udostępnieniem złoża do eksploatacji górniczej.57 www.kwb.konin.pl Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 143 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 W tabeli poniżej zestawiono dane dotyczące gruntów zdewastowanych i zrekultywowanych w powiecie konińskim. Tab. 51. Grunty zdewastowane i zrekultywowane na obszarze poszczególnych gmin powiatu konińskiego wg stanu na koniec 2011 roku Jednostka Grunty zrekultywowane / w trakcie Grunty zdewastowane administracyjna rekultywacji / przeznaczone do rekultywacji Złoże kruszywa naturalnego Teren rekultywacji gruntów po eksploatacji Miasto i gmina o powierzchni 3,34 ha (Przyjmą); kruszywa naturalnego (piasek) ze złoża Golina złoże kruszywa naturalnego w Myśliborzu Przyjmą l o powierzchni 2,89 ha grunty o powierzchni 1 ,96 ha. w trakcie rekultywacji Gmina Grodziec Brak Brak Tereny po byłej odkrywce Kazimierz Biskupi - tereny po byłej załadowni węgla. Do Obszary pokopalniane zostały zrekultywowane Gmina Kazimierz rekultywacji o kierunku rolnym i zagospodarowane o kierunkach: leśnym, Biskupi przeznaczono18 ha. Do rekultywacji rolnym i wodnym. o kierunku leśnym - 72 ha. Obszary (obrąb geodezyjny) zdewastowane Grunty zrekultywowane w latach 1996-2011 o przez działalność Kopalni węgla brunatnego: kierunkach leśnym, rolnym, rekreacyjnym o Nieborzyn, Wola Spławiecka, Sławoszewek, Miasto i gmina powierzchni 650 ha, Kleczew Alinowo, Roztoka, Słaboludz, część m. Grunty przeznaczone do rekultywacji wodnej, Jabłonka, Cegielnia, Genowefa, część m. rolnej leśnej 1 300 ha Kleczew. Grunty zdewastowane na skutek działalności Kopalni Węgla Brunatnego Konin w Kleczewie odkrywka Drzewce o powierzchni Zrekultywowano 32,5105 ha gruntów Gmina Kramsk 288,00 ha w miejscowościach Pąchów, pokopalnianych w kierunku leśnym. Bilczew, Brzóki, Kramsk, Drążek Rysiny gmina Kramsk Grunty zdewastowane w wyniku wydobycia Grunty zrekultywowane o kierunku leśnym o kruszywa naturalnego ze złoża Gołąbek, pow. 8,50 ha; o kierunku rolnym 3,60 ha, Gmina Krzymów Depaula, Paprotnia, Bolesławów, Głodno, Grunty przeznaczone do rekultywacji około Potażniki Nowe o powierzchni 50,00 ha 30,00 ha Wola Rychwalska - składowisko odpadów Gmina Rychwał Brak planowana rekultywacja: czerwiec - sierpień 2012 r. Gmina Rzgów Brak Brak danych Teren po zamkniętym wysypisku śmieci Eksploatacja złóż- Mielnica, Mielnica II, Gmina Skulsk w Mielnicy Dużej, o powierzchni Mielnica III, Mielnica Duża II, Mielnica V ok. 1,7 ha, który jest w trakcie rekultywacji. Obszary poddane rekultywacji: 980ha - Grunty zdewastowane po działalności w miejscowościach: Lubstów, Police, Miasto i gmina wydobywczej węgla brunatnego na terenie Błonawy, Zofia. Sompolno gminy Sompolno stanowią powierzchnię Grunty zrekultywowane o kierunku rolnym około 500,00 ha i leśnym w latach 2000-2011 o powierzchni 150,00 ha Gmina Stare Miasto Brak Brak Grunty zdewastowane po działalności wydobywczej węgla brunatnego na terenie Gmina Wierzbinek Trwa wydobycie węgla brunatnego gminy Wierzbinek stanowią powierzchnię 202,00 ha 144 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013-2016 z perspektywa do roku 2020 Jednostka Grunty zrekultywowane / w trakcie Grunty zdewastowane administracyjna rekultywacji / przeznaczone do rekultywacji Grunty zdewastowane po działalności wydobywczej wągla brunatnego na terenie Gmina Wilczyn Trwa wydobycie wągla brunatnego gminy Wilczyn stanowią powierzchnię 78,00 ha źródło: ankietyzacja gmin i dane ze Starostwa powiatowego w Koninie Gleby Gleba to górna warstwa litosfery, złożona z części mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmująca wierzchnią warstwą gleby i podglebie. Na całym obszarze powiatu występują utwory czwartorzędowe takie jak: gliny morenowe, piaski i żwiry rzeczne, osady eoliczne, mułki i iły zastoiskowe. Większy obszar zajmują gleby rdzawe, należące do gleb bielicowoziemnych, rozprzestrzenione na piaskach niewęglanowych, dosyć zasobnych w glinokrzemiany. Są to gleby kwaśne o pH w górnych warstwach na poziomie 4,5. Cechują się one istnieniem nierozpuszczalnych kompleksów żelaza i glinu z kwasami próchniczymi. Posiadają charakterystyczne rdzawe zabarwienie. Gleby murszaste i torfowe występują w postaci różnych wielkości płatów rozrzuconych po całym obszarze doliny Warty. Mady skupione są głównie w dolinie rzeki Warty. Podział na klasy bonitacyjne jest odzwierciedleniem wartości rolniczej gleb. Podstawą zaliczenia gleb do danej klasy bonitacyjnej są przede wszystkim ich właściwości i warunki przyrodnicze terenu, wpływające zasadniczo na ich urodzajność. Klasy bonitacyjne ustalane są oddzielnie dla gruntów ornych i użytków zielonych. W obrębie gleb gruntów ornych wydzielono 9 klas bonitacyjnych z podziałem na 3 grupy: Klasa l Gleby orne najlepsze Klasa II Gleby orne bardzo dobre Najlepsze grunty orne i użytki zielone klas l do III Klasa III a Gleby orne dobre Klasa III b Gleby średnio dobre Klasa IV a Gleby orne średniej jakości Średniej jakości grunty orne i użytki zielone klasy IV Klasa IV b Gleby orne średniej jakości (gorsze) Klasa V Gleby orne słabe Najsłabsze grunty orne i użytki zielone klas V do VI z Gleby w powiecie konińskim w większości zaklasyfikowane zostały do gleb o średniej i słabej jakości. Szczegółową klasyfikację gleb gminy, pod względem jakości bonitacyjnej przedstawiono w poniższej tabeli. Tab. 52. Klasy bonitacyjne gruntów ornych i użytków zielonych na terenie powiatu konińskiego, stan na 2004 rok Klasy bonitacyjne gruntów ornych w % Powiat/gmina l II Ula [Mb IVa IVb V VI Vlz Powiat koniński 0 0 4 9 21 12 27 26 1 źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów WIO$ Poznań Agrochemiczne badania gleb w województwie wielkopolskim w latach 2000-2004" Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 145 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 Na terenie powiatu konińskiego przeważają grunty orne i użytki zielone słabej jakości, które łącznie stanowią 54% wszystkich gruntów ornych. 4% wszystkich gruntów ornych stanowią grunty najlepszej jakości, natomiast średniej jakości grunty obejmują 42% ogółu. Przydatność rolniczą gleb określają kompleksy, będące typami siedliskowymi rolniczej powierzchni produkcyjnej, z którymi związany jest odpowiedni dobór uprawianych roślin. Charakterystykę kompleksów przyjęto ze względu na siedliska związane z uprawą zbóż ozimych, uznanych za najbardziej właściwe rośliny wskaźnikowe: > siedliska odpowiednie do produkcji pszenicy i roślin towarzyszących określają: • kompleks 1 - pszenny bardzo dobry, • kompleks 2 - pszenny dobry, • kompleks 3 - pszenny wadliwy; > siedliska odpowiednie do produkcji żyta i roślin towarzyszących to: • kompleks 4 - żytni bardzo dobry, • kompleks 5 - żytni dobry, • kompleks 6 - żytni słaby, • kompleks 7 - żytni najsłabszy; > siedliska odpowiednie do produkcji zbóż i roślin pastewnych: • kompleks 8 - zbożowo-pastewny, • kompleks 9 - zbożowo-pastewny słaby; • kompleksy użytków zielonych: • kompleks 2z - użytki zielone średnie, • kompleks 3z - użytki zielone słabe i bardzo słabe. Tab 53. Procentowy udział kompleksów przydatności rolniczej gruntów ornych na terenie powiatu konińskiego, stan na 2004 rok Kompleksy ; pizydatności rolniczej gruntów ornych w % Nazwa Pszenny Żytni Zbożowo Zbożowo Pszenny Pszenny Żytni Żytni Żytni kompleksu bardzo bardzo pastewny pastewny dobry wadliwy dobry słaby najsłabszy dobry dobry mocny słaby Powiat 0 3 1 15 19 27 25 3 7 koniński żródto: opracowanie własne na podstawie materiałów W/OŚ Poznań "Agrochemiczne badania gleb w województwie wielkopolskim w latach 2000-2004" Z powyższej tabeli wynika, że na terenie powiatu konińskiego przeważają kompleks żytni słaby, do którego należą do niego gleby bardzo lekkie, wykształcone z piasków głębokich, głównie gleby brunatne i pseudobielicowe, bardzo rzadko mady i gleby murszowate. Gleby te charakteryzują się bardzo małą zdolnością zatrzymywania składników pokarmowych i wodnych. Są bardzo skłonne do przesychania. Stanowią słabe siedliska dla upraw polowych. Wysokość plonów żyta, ziemniaków, łubinu i seradeli uzależniona jest od ilości opadów, miąższości poziomu orno-próchnicznego, zawartości próchnicy, odczynu i nawożenia. 146 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013-2016 z perspektywą do roku 2020 Drugi w kolejności jest kompleks żytni najsłabszy, który tworzą gleby najlżejsze, wykształcone przeważnie z płytkich piasków słabogliniastych przechodzących w piaski luźne. Należą głównie do gleb brunatnych (wyługowanych lub kwaśnych) albo silnie przesuszonych piasków murszowatych. Gleby tego kompleksu wykazują zdecydowanie niekorzystne właściwości dla produkcji rolnej. Poziom próchnicy jest bardzo płytki o bardzo małej zawartości próchnicy, odczyn przeważnie kwaśny. Uprawia się na nich żyto, łubin żółty. Zaliczane są głównie do klasy VI, wyjątkowo do V. Wg danych Okręgowej Stacji Chemiczno Rolniczej w Poznaniu opublikowanych w Raporcie o stanie środowiska w Wielkopolsce w 2007 roku (WIOŚ Poznań, 2008) na terenie powiatu konińskiego w latach 2005 - 2008 21 - powyżej 61 % gleb wymagało wapnowania (jedynie na terenie gmin Skulsk i Wierzbinek wapnowania wymagało 0-20 % gleb). Od składu chemicznego gleby, a zwłaszcza od zasobności gleby w składniki pokarmowe roślin, w dużej mierze zależy jej żyzność. Określenie zawartości przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu w glebie pozwala na ustalenie dawek nawozów, zapewniających zarówno wzrost i rozwój uprawianych roślin, jak i utrzymanie odpowiedniej zasobności gleb z uniknięciem ryzyka zasolenia. Niedobory magnezu, występujące we wczesnych stadiach wzrostu, wpływają ujemnie na późniejszy rozwój i plonowanie roślin uprawnych. Magnez jest pierwiastkiem bardzo ważnym dla procesów życiowych roślin -jestskładnikiem chlorofilu. Fosfor jest niezbędnym składnikiem do rozwoju rośliny. Jego obecność w glebie wpływa dodatnio na pobieranie innych składników pokarmowych przez rośliny, głównie azotu. Zwiększa odporność roślin na choroby. Z badań agrochemicznych opublikowanych przez WIOŚ w Poznaniu za lata 2000 - 2004 wynika, że: > wapnowania wymagało: 21-40% gleb w gminach:Wilczyn, Kleczew, Kazimierz Biskupi, Ślesin, Kramsk • 41-60% gleb w gminach: Sompolno, Krzymów, Golina powyżej 61% gleb w gminach: Rzgów, Stare Miasto, Rychwał, Grodziec > niską lub bardzo niską zawartość magnezu odnotowano w gminach: Wilczyn, Skulsk i Golina - powyżej 61 % gleb, Wierzbinek, Sompolno, Ślesin, Kleczew, Kazimierz Biskupi, Rzgów, Stare Miasto, Rychwał i Grodziec -41-60% gleb, • Kramsk i Krzymów - 21-40%, > niską lub bardzo niską zawartość fosforu odnotowano w gminach: Skulsk, Sompolno, Kramsk, Rychwał, Grodziec - 41-60% gleb, • Wierzbinek, Ślesin, Kleczew, Kazimierz Biskupi, Golina, Rzgów, Stare Miasto, Krzymów- 21-40% gleb, • Wilczyn - 0-20% gleb, > niską lub bardzo niską zawartość potasu odnotowano w gminach: Skulsk, Wierzbinek, Krzymów, Stare Miasto, Rzgów, Rychwał, Grodziec - 81-100% gleb, Wilczyn, Sompolno, Kramsk, Kazimierz Biskupi, Golina - 61-80% gleb, Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 147 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 • Kleczew, Ślesin - 41 -60% gleb. Wyniki badań zawartości chromu, manganu, arsenu i żelaza oceniono na podstawie granic tolerancji zawartości pierwiastków toksycznych opracowanych przez IUNG w Puławach. Nie wykazano przekroczeń wskazanych pierwiastków w glebie ponad wartość naturalną na obszarze powiatu, w przypadku chromu jego zawartość całkowita była niższa od wyznaczonych granic tolerancji. Stwierdzono natomiast II (średni) stopień w gminie Skulsk oraz III (wysoki) stopień w gminie Ślesin zawartości siarki siarczanowej - SO4. Jest to naturalna zawartość siarki w glebach. Tab 54 Średnia zawartość metali ciężkich, pierwiastków śladowych oraz siarki siarczanowej w glebach powiatu konińskiego w latach 2000 - 2004zawarto Zawartość całkowita pierwiastek Zawartość normalna w [mg/kg] w [mg/kg] Cr 8,08 15-70 Mn 244,7 300-600 Fe 5638,2 10000-30000 As 1,98 1-20 źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów WIOŚ Poznań "Agrochemiczne badania gleb w województwie wielkopolskim w latach 2000-2004" 5.5.2 Presja Gleba jest jednym z podstawowych składników środowiska przyrodniczego, który wraz z atmosferą i hydrosferą tworzy odpowiednie warunki do rozwoju wszelkich form życia, a więc biosferę. Rola gleby w przyrodzie jest bardzo duża. Stanowi ona nie tylko o wzroście i rozwoju roślin, zaopatrując je w wodę i składniki odżywcze, ale również spełnia w środowisku ważne funkcje głównie ma działanie filtrujące, buforujące, chroniąc ekosystemy przed nadmiernym przepływem substancji niepożądanych do innych części biosfery. W powiecie, w strukturze użytkowania dominują grunty rolne, powiat ma charakter rolniczy, dlatego oddziaływanie tego sektora ma znaczący wpływ na jakość gleb. W gospodarce rolnej istotne znacznie dla jakości gleb ma dobór roślin uprawnych, częstotliwość wykonywania orek oraz innych zabiegów agrotechnicznych. Rośliny wieloletnie np. trawy, lucerna zabezpieczają przed spływem powierzchniowym i wymywaniem gleb. Mniej skuteczną ochronę stanowią rośliny ozime np. żyto, rzepak, jeszcze mniejszą zboża jare. Większość mineralnych nawozów azotowych stosowanych w rolnictwie wpływa zakwaszając na glebę, przyczyniając się do pogorszenia jej struktury i warunków powietrzno - wodnych. Ogranicza to rozwój roślin i prowadzi do spadku plonów, sprzyja wymywaniu wapna i magnezu, a uaktywnieniu pierwiastków toksycznych np. glinu i manganu. Na zakwaszenie gleb wpływa również intensyfikacja rolnictwa, związana z usuwaniem masy roślinnej z ziemi. Kwaśne gleby mają niewielką możliwość przeciwdziałania gwałtownym zmianom odczynu, ponieważ ich zdolność buforująca jest zbyt mała dla zneutralizowania wzrostu stężenia jonów wodorowych. W celu zminimalizowania szkód i przeciwdziałaniu degradacji należy prowadzić procesy wapnowania gleb, które zmieniają właściwości fizykochemiczne i biologiczne gleb. Nadmierne nawożenie gleb azotem mineralnym może przyczynić się do powstawania w glebie związków nitrozytowych 148 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 i skażenia środowiska nitrozo-aminami. Zanieczyszczenie metalami ciężkimi następuje przede wszystkim na skutek emisji pyłów pochodzących ze źródeł motoryzacyjnych oraz działalność Zespołu Elektrowni PAK na terenie m. Konin. Nie są one zlokalizowane bezpośrednio na terenie powiatu konińskiego (ziemskiego), jednak w wyniku panującego układu wiatrów bardzo prawdopodobne jest, iż wpływają one na stan zanieczyszczenia na terenie gmin graniczących z miastem (Ślesin, Kramsk, Krzymów, Stare Miasto). W miarę upływu czasu następuje znaczna ich kumulacja w glebach bezpośrednio przyległych do dróg. Duże ilości tych pierwiastków są silnie sorbowane przez kompleks sorpcyjny i skumulowane w poziomach próchnicznych. Duża zawartość metali ciężkich wpływa nie tylko toksycznie na rośliny, ale oddziałuje niekorzystnie między innymi na strukturę i zwięzłość gleb. Powszechnie spotykanym problemem są „dzikie" (nielegalne) składowiska odpadów zwłaszcza w okolicznych lasach, na granicy polno - leśnej i przydrożnych rowach. Produkcja zwierzęca oddziałuje na środowisko przyrodnicze, w tym gleby w sposób pośredni - poprzez ścieki odzwierzęce (gnojowica) i odpady. Powstające w procesie chowu zwierząt gospodarskich odpady zależne są od technologii produkcji i systemu utrzymania zwierząt. Tworząca się w systemie bezściółkowym gnojowica może stanowić środek, niebezpieczny dla środowiska glebowego i wodnego, powodujący w wodach gruntowych wzrost zawartości azotanów. Presję produkcji zwierzęcej omówiono szczegółowo w rozdziale dotyczącym wód powierzchniowych i podziemnych. Do terenów o przekształconej glebie zaliczono obszary zabudowane i zurbanizowane w tym tereny mieszkalne i rekreacyjne - wypoczynkowe oraz komunikacyjne. W ramach minimalizacji szkód wywołanych przez urbanizację gruntów należy zwrócić szczególną uwagę na zgodność powstającej zabudowy z planem zagospodarowania przestrzennego i kontrolować tzw. „samowole budowlane". Istotnym czynnikiem wpływającym negatywnie na jakość gleb w powiecie konińskim jest działalność człowieka na obszarach użytkowanych rolniczo oraz zurbanizowanych. Ważnym czynnikiem oddziałującym na glebę na terenie powiatu konińskiego ma wydobycie węgla brunatnego na skalę przemysłową. Eksploatacja węgla brunatnego wymaga czasowego zajmowania terenów pod wyrobiska i pod zwałowiska zewnętrzne, w tym również dotychczas użytkowanych rolniczo, leśnie bądź też o innym sposobie wykorzystania. W wyniku prac pogórniczych zajmowane tereny ulegają przekształceniu tzn. zniszczona zostaje występująca na nich szata roślinna, warstwa glebowa oraz cała istniejąca infrastruktura. Ponadto dochodzi do trwałej i okresowej zmiany stosunków w systemie wód powierzchniowych i podziemnych. Wpływa to negatywnie na możliwości uzyskiwania wyższych plonów przy i tak niewielkich wartościach opadów atmosferycznych. Uruchomienie odkrywki Tomisławice wiązało się z protestami mieszkańców pobliskich gmin, oraz organizacji ekologicznych. Wskazywano na jej negatywny wpływ na jezioro Gopło i inne pobliskie jeziora. Północno-zachodnia granica odkrywki znajduje sią w odległości 5,5 km od linii brzegowej Jeziora Gopło i 5 km od Obszaru Natura 2000 Ostoja Nadgoplańska PLB040004 na bazie parku krajobrazowego Nadgoplański Park Tysiąclecia. Podejrzewano istnienie zagrożenia dla stanu retencji i jakości wód Jeziora Gopło oraz dla zasobności ujęć i stanu ekosystemów zależnych wód podziemnych w zlewni jeziora w związku z planowanym wykonaniem i odwadnianiem odkrywki Tomisławice dla eksploatacji Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 149 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 węgla brunatnego. Zarówno w dokumentacji hydrogeologicznej, zawierającej wyniki modelowych badań prognostycznych wpływu odwodnienia odkrywki na dynamikę wód podziemnych w rejonie Jeziora Gopło jak i w raporcie 0 oddziaływaniu odkrywki na środowisko, opracowanym na podstawie wyników tych badań modelowych, stwierdzono, że w trakcie eksploatacji złoża Tomisławice nie nastąpi obniżenie zwierciadła wód gruntowych w obrębie Osto; Nadgoplańskiej ani też nie będzie infiltracji wód z Jeziora Gopło do leja depresyjnego odwodnienia odkrywki.58 Pod koniec stycznia Komisja Europejska wszczęła wobec Polski procedurę związaną z naruszeniem jej przepisów ws. ochrony środowiska przez wydanie koncesji na eksploatację odkrywki Tomisławice, która jest położona na obszarze sieci Natura 2000.59 Wstępne projekty eksploatacji złoża zakładają zajęcie i przekształcenie pod działalność przemysłową ok. 1300 ha terenu o słabej lub średniej bonitacji gleb, obecnie użytkowanego głównie rolniczo. Eksploatacja ma trwać ok. 20 lat. Na skutek prowadzonych robót górniczych wystąpi znaczne przekształcenie rzeźby terenu, polegające na wytworzeniu dużego zbiornika wodnego o powierzchni ponad 200 ha (w tym ok. 100 ha na terenie gminy Wierzbinek). Na pozostałym terenie przewiduje się odtworzenie aktualnej rzeźby terenu. Tereny rolnicze przekształcone lub zlikwidowane poprzez powierzchniową eksploatacje złoża zostaną częściowo odtworzone. Zgodnie z polskim prawodawstwem za działania związane z ochroną złóż kopalin i gospodarowanie ich zasobami na terenie powiatu konińskiego odpowiedzialny jest Minister Środowiska, Marszałek Województwa Wielkopolskiego oraz Starosta Powiatu Konińskiego. Prowadzenie działalności górniczej nadzoruje Okręgowy Urząd Górniczy w Poznaniu. Z punktu widzenia ochrony środowiska istotne jest optymalne wykorzystanie zasobów geologicznych w granicach ich udokumentowania a w dalszym etapie odpowiednia rekultywacja terenów poeks ploatacyj nych. Prowadzący eksploatację złóż kopaliny lub prowadzący tę eksploatację zobowiązany jest przedsięwziąć środki niezbędne do ochrony zasobów złoża, jak również do ochrony powierzchni ziemi oraz wód powierzchniowych i podziemnych. Powinien także sukcesywnie prowadzić rekultywację terenów poeksploatacyjnych oraz przywracać do właściwego stanu inne elementy przyrodnicze. Do zadań organów administracji geologicznej należy określenie warunków prowadzenia eksploatacji, jej zakończenia oraz rozliczenia. Niebagatelne znaczenie odgrywają działania kontrolne z zakresu wykonywania postanowień zawartych w udzielonych koncesjach, które prowadzone są, zgodnie z ustawą prawo geologiczne i górnicze, przez organa administracji geologicznej. Złoża, dla których dopiero prowadzone są prace rozpoznawcze oraz dla złóż rozpoznanych 1 udokumentowanych, na których eksploatacja nie została rozpoczęta istotne znaczenie ma zabezpieczenie obszaru występowania udokumentowanych zasobów dla ich ewentualnej późniejszej eksploatacji poprzez wyłączenie terenu z zainwestowania w sposób trwały. Powinno to znaleźć 1 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla gminy Wierzbinek na lata 2012 - 2015 z uwzględnieniem lat 2016 - 2019 68 www.energetyka.inzynieria.com 150 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 odzwierciedlenie w zapisach studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego gmin, w granicach których dane złoża są zlokalizowane. Kluczową rolę w kształtowaniu lokalnej gospodarki zasobami geologicznymi odgrywają organa administracji geologicznej w zakresie koncesjonowania geologicznych prac zarówno poszukiwawczych jak i rozpoznawczych. W tej sytuacji niezbędne są konsultacje z lokalnymi władzami samorządowymi w zakresie ustaleń studiów uwarunkowań i miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Potencjalnym zagrożeniem dla zasobów kopalin jest ich nielegalna eksploatacja, z pominięciem koncesji, tj. w sprzeczności z ustawą Prawo geologiczne i górnicze. Stanowi to zagrożenie nie tylko dla samych zasobów geologicznych ale przede wszystkim dla innych komponentów środowiska, w tym dla sfery przyrodniczej i krajobrazu. Do najważniejszych zagrożeń jakie może spowodować nielegalna eksploatacja kopalin należą: • nieracjonalne wykorzystanie zasobów kopalin, • brak działań w zakresie spełnienia podstawowych wymogów ochrony środowiska w trakcie eksploatacji, nieregularne rozproszenie obszarów eksploatacji i poszczególnych wyrobisk, zubożenie walorów przyrodniczych i krajobrazowych terenu bez uwzględnienia zapisów prawa lokalnego, brak działań mających na celu zrekultywowanie terenu poeksploatacyjnego. W kwestii nielegalnego zakładania wyrobisk i prowadzenia w ich obrębie eksploatacji kopalin ważne jest po pierwsze dokładne rozpoznanie i ocena skali problemu, poprzez sporządzanie bieżącej inwentaryzacji dzikich wyrobisk, określenia terenów potencjalnego zagrożenia, tendencji do zakładania takich wyrobisk, a w końcu ocena skuteczności działań naprawczych. Istotę sprawy powinno natomiast stanowić opracowanie i systematyczne wdrażanie programu likwidacji dzikich wyrobisk. Pośrednią rolę powinny również odegrać działania zapobiegawcze, które powinny skupiać się na odpowiednim zagospodarowaniu terenów potencjalnie zagrożonych nielegalną eksploatacją kopalin w celu zminimalizowania zagrożenia, w połączeniu z właściwą kampanią edukacyjną i informacyjną. Obowiązek sukcesywnego prowadzenia rekultywacji terenów poeksploatacyjnych oraz przywracania do właściwego stanu innych elementów przyrodniczych spoczywa, w typowych przypadkach, na podmiocie prowadzącym eksploatację złoża. Działalność kontrolna organów administracji geologicznej powinna zatem koncentrować się także na kwestii spełnienia wymagań prawnych przez użytkownika złoża po zakończeniu eksploatacji. 5.5.3 Cel Ochrona i właściwe wykorzystanie istniejących zasobów glebowych oraz rewitalizacja terenów zdegradowanych ekologicznie. Efektywne wykorzystanie eksploatowanych złóż zgodnie z wymaganiami ochrony środowiska, ochrona zasobów złóż nieeksploatowanych oraz terenów przewidzianych pod przyszłą eksploatację. Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 151 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 5.5.4 Kierunki działań do 2020 roku Ochrona gruntów rolnych i leśnych polega na ograniczeniu ich przeznaczenia na cele nierolnicze lub nieleśne i zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych i leśnych oraz szkodom w produkcji rolniczej i leśnej, powstającym wskutek różnej działalności nierolniczej i nieleśnej. Gospodarowanie zasobami geologicznymi polega na przedsięwzięciu środków niezbędnych do ochrony zasobów złóż jak również do ochrony powierzchni ziemi oraz wód powierzchniowych i podziemnych, prowadzeniu rekultywacji terenów poeksploatacyjnych oraz przywracaniu do właściwego stanu inne elementy środowiska przyrodniczego. Dążąc do osiągnięcia wytyczonych celów należy brać pod uwagę następujące kierunki działań: uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego gmin powiatu ochrony gruntów wartościowych dla rolnictwa; • monitoring użytków rolnych w celu przeciwdziałania nadmiernemu zakwaszaniu gleb; ochrona gleb o wysokiej przydatności rolniczej przed przeznaczeniem na cele nierolnicze; przeprowadzenie remontów dróg, których stan zagraża lub wpływa niekorzystnie na przylegające gleby; • promowanie ograniczeń w gospodarowaniu środkami chemicznymi w rolnictwie; propagowanie prowadzenia rodzinnych gospodarstw rolnych produkujących m.in. zdrową żywność; prowadzenie wielokierunkowej edukacji rolników i użytkowników gruntów - wdrażanie i upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej; • waloryzacja terenów pod względem ich przydatności do produkcji zdrowej żywności oraz promocji takiej żywności; zachowanie śródpolnych zadrzewień, zakrzaczeń, kompleksów leśnych i nieużytków podmokłych jako ważnych elementów funkcjonalnych struktury ekologicznej i obiektów warunkujących utrzymanie odpowiedniego poziomu wód gruntowych na obszarach rolniczych; właściwa polityka zalesiania gruntów nieprzydatnych rolniczo - zalesianie gruntów rolnych niskich klas oraz nieużytków; promocja rolnictwa ekologicznego; • właściwe przechowywanie nawozów organicznych (gnojówka, gnojownica, obornik); • wdrażanie i przestrzeganie zasad Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych; • ścisła współpraca organów administracji geologicznej z władzami samorządowymi w zakresie gospodarowania zasobami kopalin na wszystkich etapach prac geologicznych i górniczych; optymalne wykorzystanie kopalin (kopalin głównych i towarzyszących); • prowadzenie geologicznych prac poszukiwawczych oraz prac rozpoznawczych na terenach perspektywicznych; ochrona zasobów perspektywicznych kopalin poprzez stosowanie odpowiednich zapisów w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego; • zapobieganie nielegalnej eksploatacji kopalin. 152 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013- 2016 z perspektywą do roku 2020 5.5.5 Harmonogram zadań na lata 2013- 2016 Jednostka Szacunkowe koszty w PLN Termin Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016 Rekultywacja składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne w MZGOK Konin Środki z miejscowości: Gminy Kramsk, Funduszu 2013- Podgór Grodziec, 746.616,25 1.452.617,04 - - Spójności, 2014 gm. Kramsk, Biała Rzgów, Skulsk, środki własne gm. Grodziec Wierzbinek gmin Rzgów, gm. Rzgów Mielnica Duża, gm. Skulsk, Zielonka gm. Wierzbinek Rekultywacja Gmina składowiska Kazimierz Do 201 5 b.d. b.d. b.d. - Środki własne odpadów Biskupi Kontynuacja rekultywacji Gmina 2014- środki własne składowiska - 50.000 100.000 100.000 Sompolno gminy odpadów w 2018 Sompolnie Monitoring składowisk Gminy, odpadów, które Zarządzający corocznie b.d. Środki własne zostały zamknięte składowiskami lub zrekultywowane* Monitoring Gmina Środki własne do 2023 r. b.d. składowiska* Sompolno gminy Monitoring składowiska Gmina Środki własne corocznie 8000 8000 8000 8000 odpadów Wierzbinek gminy w Zielonce Promocja Powiat, Zadanie programów rolno- Gminy, b.d.k. - ciągłe środowiskowych ODR Powiat Inwentaryzacja Dyrektor Zadanie miejsc nielegalnej Okręgowego b.d.k. ciągłe - eksploatacji kopalin Urzędu Górniczego Dyrektor Kontrola sposobu Okręgowego Zadanie b.d.k. - eksploatacji kopalin Urzędu ciągłe Górniczego Ograniczenie stosowania Rolnicy, W ramach nawozów Zadanie właściciele działalności mineralnych ciągłe b.d. gruntów własnej i środków chemicznych Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 153 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 Jednostka Szacunkowe koszty w PLN Termin Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016 Wapniowanie gleb Właściciele Zadanie kwaśnych na b.d. gruntów ciągłe Środki ODR terenie powiatu Promowanie Środki prośrodowiskowych Powiat, gminy, Zadanie własne, b.d. zasad uprawy, ODR ciągłe fundusze chowu i produkcji* pomocowe Kształtowanie struktury upraw ODR, Zadanie przeciwdziałającej Właściciele b.d. Środki własne ciągłe erozji i pogarszaniu gruntów sią jakości gleb Rolnicy, Bieżąca Inwestorzy, Zadanie konserwacja rowów b.d. Środki własne Zarządy Spółek melioracyjnych ciągłe Wodnych Bieżące utrzymanie urządzeń melioracji wodnych szczegółowych Zarządy Spółek Zadanie Środki własne oraz urządzeń Wodnych, 140000 140000 140000 140000 ciągłe powiatu wodnych oraz Powiat finansowanie i dofinansowanie inwestycji Kompleksowa środki rekultywacja Właściciele Zadanie własne, gruntów po byłym b.d. gruntów ciągłe fundusze wydobyciu złóż pomocowe kopalin Racjonalna gospodarka Zadanie Inwestor b d. Środki własne zasobami złóż ciągłe mineralnych Ograniczenie wpływu inwestycji Inwestor, Zadanie budowlanych wykonawca Środki własne ciągłe b d. i drogowych na robót rzeźbą terenu suma 894616,25 1650617,04 24800C 248000 *zadanie przewidziane do realizacji również dla ochrony wód źródło: ankietyzacja gmin i powiatu 5.6 Przyroda 5.6.1 Analiza stanu istniejącego Na terenie powiatu 40% jego powierzchni objęte jest ochroną prawną. Znajdują się tutaj 3 parki krajobrazowe, 4 obszary krajobrazu chronionego, 5 rezerwatów, 2 projektowane rezerwaty przyrody, 6 obszarów Natura 2000 i 54 pomniki przyrody. Wiele obszarów cennych przyrodniczo na terenie powiatu konińskiego stanowią zasoby leśno-wodne na istniejącej sieci rzecznej wraz z jeziorami. Tereny podmokłe na terenie powiatu konińskiego występują 154 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 w dolinach cieków wodnych. Największe z nich są zlokalizowane na terenie gmin Sompolno i Kramsk. Od jeziora Lubstowskiego aż do linii Warty, na zachód od miejscowości Kramsk poniżej jeziora Makolno. Pozostałe tego typu obszary, ale o zdecydowanie mniejszej powierzchni, znajdują się w pobliżu Kleczewa (na południe od miasta), Kazimierza Biskupiego (na północno-zachodnim skraju jeziora Gosławskiego) i na zachód od Konina głównie w Dolinie Warty. Lasy Całkowita powierzchnia gruntów leśnych na terenie powiatu konińskiego wg GUS (dane za rok 2011) wynosi 25,71 tyś. ha, z czego lasy zajmują ogółem 25.21 tyś. ha. Wskaźnik lesistości w powiece konińskim jest na poziomie 16% i jest niższy niż dla województwa, który wynosi 25,5%. Grunty leśne publiczne należące do Skarbu Państwa zajmują powierzchnie 19,34 tyś. ha z czego w zarządzie Lasów Państwowych znajduje się 19,24 tyś. ha. Grunty leśne prywatne zajmują powierzchnie 6,27 tyś. ha. W powiecie konińskim lasy ma duże znaczenie krajobrazowym i gospodarcze. Najcenniejsze siedliska, o najwyższej wartości przyrodniczej i hodowlanej, zostały objęte różnymi formami ochrony prawnej. Znaczna część lasów powstała w wyniku zalesienia gruntów nieprzydatnych dla rolnictwa, co rzutuje m.in. na strukturę wiekową drzewostanów. Zdecydowanie przeważają drzewostany młodsze l i II klasy wiekowej (do 40 lat), które stanowią ok. 50% ogółu lasów. Największe kompleksy leśne znajdują się w okolicach Grodźca, Kazimierza Biskupiego, Złotej Góry oraz we wschodniej części gminy Ślesin.60 Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa znajdują się w zarządzie Lasów Państwowych, a działalność gospodarczą na ich terenie regulują plany urządzania lasów będące podstawowym dokumentem zawierającym opis i ocenę stanu lasu oraz cele, zadania i sposoby prowadzenia gospodarki leśnej. Administracyjny nadzór nad lasami powiatu konińskiego prowadzą Nadleśnictwo Konin, Nadleśnictwo Grodziec i Nadleśnictwo Koło (wschodni kraniec powiatu - gm. Kramsk) wchodzące w skład Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu. Nadleśnictwa Konin i Grodziec posiadają obowiązujące plany urządzenia lasu: Plan Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Konin na lata 2007 - 2016, Plan Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Grodziec na lata 2008 - 2017, Na czas sporządzania niniejszej aktualizacji POŚ dla Nadleśnictwa Koło obowiązywał Plan Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Koło na lata 2003 - 2012. Nowy plan urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Koło obejmować będzie lata 2013 - 2022. W lasach nie stanowiących własności Skarbu Państwa, będących pod nadzorem Starosty Konińskiego, gospodarka leśna realizowana jest zgodnie z uproszczonymi planami urządzenia lasów oraz na podstawie inwentaryzacji stanu lasów. W powiecie konińskim uproszczone plany urządzenia lasów oraz inwentaryzacje stanu lasów wykonywane są na bieżąco. Zarówno plany urządzenia lasu jak i uproszczone plany urządzenia lasu, o których mowa powyżej, opracowywane są na okres 10 lat, zatem istnieje potrzeba ich aktualizacji. Obszar Nadleśnictwa Konin położone są w dwóch krainach przyrodniczo-leśnych. Część lasów na północ od Warty należy do Krainy III Wielkopolsko-Pomorskiej, Dzielnicy 7 Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej, www.powiat.konin.pl Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 155 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 część południowa do Krainy IV Mazowiecko-Podlaskiej, Dzielnicy 3 Wysoczyzny Kalisko-Łódzkiej. Przeważają tutaj siedliska lasowe, łącznie 63%. Strukturę gatunkową drzewostanów tworzą zróżnicowane zbiorowiska leśne głównie w postaci lasu mieszanego świeżego i boru mieszanego świeżego oraz z drugiej kolejności lasu świeżego i boru świeżego. Udział olsów wynosi 7%, siedliska borowe zajmują 37%. Dominującym gatunkiem w Nadleśnictwie Konin jest Sosna pospolita - 78 % powierzchni oraz dąb - 9 %, olsza - 6%, brzoza - 3%. Inne gatunki mają mniejsze znaczenie. W drzewostanach sosnowych występują domieszki gatunków liściastych głównie dębu, grabu, brzozy. Lasy Nadleśnictwa Grodziec przyporządkowane zostały w całości do III Krainy Przyrodniczo-Leśnej tj. Wielkopolsko-Pomorskiej, 7 Dzielnicy Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej. Głównym gatunkiem lasotwórczym drzewostanu Nadleśnictwa jest sosna - 95,1 % co pozostaje w związku z dominacją siedlisk borowych i z niewielką ilością opadów atmosferycznych. Inne gatunki zajmują niewielkie powierzchnie: olsza (1,9%), brzoza (1,3%), dąb (1,1%). Formy ochrony przyrody inne niż obszary Natura 2000 Nadwarciański Park Krajobrazowy (o powierzchni 13 428) utworzony został w celu ochrony środowiska przyrodniczego, swoistych cech krajobrazu dolinnego, zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych miejsc lęgowych ptaków, a także zabezpieczenia wartości historycznych i kulturowych. Park obejmuje 13 428 ha powierzchni w obrębie gmin Golina, Lądek, Pyzdry, Rzgów i Zagórów. Zasadniczym elementem decydującym o charakterze Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego jest Pradolina Warszawsko-Berlińska. Obecna dolina jest korytem dawnej, potężnej, szerokiej na kilka kilometrów rzeki. Współcześnie rzeka Warta osiąga w obrębie Parku zaledwie kilkadziesiąt metrów szerokości. Meandrując pozostawiła ona w dolinie liczne starorzecza i smugi, otoczone dziś rozległymi łąkami i pastwiskami, wśród których odnaleźć można liczne wydmy. Warunki w dolinie Warty kształtowane są przez okresowe powodzie przypadające na okres wiosenny oraz nieregularne wezbrania letnie. Od występowania i poziomu tych zjawisk zależy życie ogromnej ilości organizmów - im zawdzięcza dolina tak duże bogactwo gatunków." Powidzki Park Krajobrazowy (o powierzchni 25785,3 ha) utworzony został w celu zabezpieczenia wartości przyrodniczych oraz kulturowych. Swoistą cechą krajobrazu tego regionu jest system 17 jezior polodowcowych, zwykle wąskich, długich i głębokich. Znajdują się tam jedne z największych i stosunkowo czystych jezior Wielkopolski: Powidzkie i Skorzęcińskie. Większość jezior połączona jest drobnymi ciekami i sztucznymi kanałami, brak natomiast dużych rzek. Stosunkowo bogata jest szata roślinna Parku, stwierdzono na tym terenie 990 gatunków roślin naczyniowych w 216 zbiorowiskach roślinnych. Wśród roślin 60 gatunków podlega prawnej ochronie. Na "czerwonej liście" roślin zagrożonych w Polsce znajduje się 25 gatunków, a na "liście" Wielkopolski 129 gatunków. Natomiast do zagrożonych w Wielkopolsce zbiorowisk roślinnych zaliczono 129 zespołów. 13 okazałych drzew lub grup drzew objęto ochroną w formie pomników przyrody. Fauna Parku jest stosunkowo słabo rozpoznana. Dotąd stwierdzono zaledwie 174 gatunki ptaków i 34 www.zpkww.pl 156 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 ssaki. Skład gatunkowy płazów (10) i gadów (5) nie odbiega zasadniczo od okolicznych terenów. Ze względu na gospodarką rybacką więcej informacji zebrano o ichtiofaunie. Obecnie występują na tym terenie 22 gatunki ryb. Największym zagrożeniem dla przyrody Parku jest dzisiaj nadmierny rozwój turystyki i związana z tym zabudowa brzegów jezior oraz zanieczyszczenie wody. Na terenie Powidzkiego Parku Krajobrazowego zlokalizowanych jest szereg cennych zabytków pochodzących, z epoki brązu, początków Państwa Polskiego, średniowiecza i czasów obecnych.62 Park Krajobrazowy Nadgoplański Park Tysiąclecia (o powierzchni 3 074,59 ha) to jezioro Gopło wraz z otaczającym je obszarem pól uprawnych, łąk, pastwisk, lasów, bagien i trzcinowisk. Park położony jest na terenie gmin: Kruszwica i Jeziora Wielkie. Jezioro Gopło jest miejscem lęgowym licznych gatunków ptactwa wodnego, błotnego i lądowego oraz miejscem ich odpoczynku podczas wiosennych i jesiennych przelotów. Nadgoplański Park Tysiąclecia został powołany nie tylko dla ochrony ptaków, ale również dla zabezpieczenia wartości historycznych tego regionu związanych z początkami państwa polskiego. Park zapewnia ochronę naturalnych właściwości środowiska przyrodniczego i swoistych, przepięknych cech nadgoplańskiego krajobrazu. 0 atrakcyjności Gopła i okolic, obok wartości historycznych, decyduje bogaty świat przyrody. Dotychczas zinwentaryzowano około 770 gatunków roślin, a wśród nich słonorośla i rośliny ciepłolubne. Kruszczyk błotny, oman wierzbolistny, ślazówka turyńgska, wełnianka wąskolistna, łączeń baldaszkowaty, pełnik europejski i goryczka błotna to tylko kilka ciekawych gatunków występujących na terenie Parku. Spośród ssaków spotkać tu można: sarny, dziki, piżmaki, karczowniki, rzadziej: jelenie, borsuki, lisy, jenoty, jeże, wydry, kuny, tchórze i gronostaje. Płazy związane ze środowiskiem wodnym lub łąkami reprezentowane są przez 11 gatunków: traszkę zwyczajną, kumaka nizinnego, grzebiuszkę ziemną, ropuchę szarą 1 zieloną, rzekotkę drzewną oraz żaby: jeziorową, wodną śmieszkę, trawną i moczarową. Jezioro Gopło i wyrobiska potorfowe zamieszkuje 23 gatunków ryb. Najczęściej poławianymi przez rybaków i wędkarzy są: węgorz, sandacz, leszcz, płoć, krąp, karaś, karp i tołpyga. Na terenie Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia odnotowano dotychczas ponad 200 gatunków ptaków, w tym 149 gatunków lęgowych. Stwierdzono tu, m.in. mewy (śmieszkę, pospolitą! srebrzystą), czajki, rycyki, krwawodzioby, pliszkę siwą i żółtą. Rozległe trzcinowiska oraz łąki to lęgowiska i żerowiska gęsi gęgawy, której populacja sięga 130- 150 par, co stanowi około 10% krajowej populacji tych ptaków. W okolice jeziora Gopło zlatują się gęsi zbożowe i białoczelne. Wyspy to lęgowiska kaczek, perkozów i łysek. Szerokie trzcinowiska to doskonałe środowisko bąka. Na obszarze Parku funkcjonują również ścieżki edukacyjne." Pyzdrski Obszar Chronionego Krajobrazu (o powierzchni 30 000 ha) w części obszaru pokrywa się z terenem Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego, stanowiąc dla niego także otulinę. Obszar chroniony leży na Równinie Rychwaiskiej, obejmując swym zasięgiem też część doliny środkowej Warty. Ten bardzo urozmaicony krajobraz jest mozaiką lasów, łąk i torfowisk oraz pól uprawnych. Utworzono go 62 www.zpkww.pl 83 http://www.nasze.kujawsko-pomorskie.pl Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 157 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 w celu ochrony terenów o cechach środowiska zbliżonego do stanu naturalnego. Zachodnia część Doliny Konińsko- Pyzdrskiej, składająca się z łąk i pastwisk, zadrzewień łęgowych oraz zarastających szuwarem starorzeczy, jest okresowo zalewana. O wartości przyrodniczej tego terenu w dużej mierze stanowią ptaki, szczególnie wodno-błotne. Swoje miejsca lęgowe mają tu m.in. perkozki, bąki, gęgawy, cyranki, płaskonosy, kropiatki, derkacze, kszyki, krwawodzioby, rycyki i rybitwy czarne, a dla regionu charakterystyczne są także: błotniak łąkowy, dudek, przepiórka, dziwonia i kulik wielki.64 Powidzko-Bieniszewski Obszar Chronionego Krajobrazu (o powierzchni 46 000 ha) obejmuje fragment Pojezierza Gnieźnieńskiego połączony ciągiem wzgórz moreny czołowej (od Powidza do Konina) z resztą dawnej Puszczy Bieniszewskiej, leżącej około 7 km na zachód od Konina. Jej obszar porastają głownie lasy gradowe oraz łęgi, a także kwaśne i świetliste dąbrowy. Rośnie tu aż pięć gatunków polskich storczyków (m.in. lipiennik i kukułka krwista). Krajobraz chronionego obszaru jest polodowcowy, z licznymi rynnami, których część zajmują jeziora Największe jeziora tego obszaru to: Powidzkie, Niedzięgiel, Suszewskie, Wilczyńskie, Budzisławskie oraz Ostrowickie. Brzegi większości z nich porastają lasy. Część obszaru chronionego pokrywa się z terenem Powidzkiego Parku Krajobrazowego.65 Goplańsko-Kujawski Obszar Obszar Chronionego Krajobrazu (o powierzchni 66 000 ha) rozciąga się na terenie polodowcowych jezior rynnowych, obejmując także fragment kanału Warta - Gopło. Jego krajobraz to mozaika lasów mieszanych, łąk, pól uprawnych i jezior. Bogato rozwinięta linia brzegowa Gopła, liczne wysepki oraz płaskie brzegi sprzyjają rozwojowi rozległych szuwarów, łąk oraz wilgotnych lasów łęgowych, które są najcenniejszym elementem tutejszej szaty roślinnej. Rejon ten to także miejsca lęgowe ptactwa wodnego, błotnego i lądowego, w tym tak rzadkich gatunków jak: czaple purpurowe i bataliony. Podczas wiosennych i jesiennych wędrówek w regionie tym zatrzymują się na odpoczynek gęsi białoczelne i zbożowe, którym często towarzyszą stada żurawi. Część chronionego obszaru pokrywa się z terenami Parku Krajobrazowego Nadgoplański Park Tysiąclecia oraz obszarami Natura 2000.66 Złotogórski Obszar Chronionego Krajobrazu (o powierzchnia 31 000 ha) chroni rzeźbę terenu części Wysoczyzny Tureckiej, subregionu Pagórków Złotogórskich - wzniesień o tej samej genezie i jednakowym charakterze rzeźby. To formy szczelinowe, powstałe w czasie zlodowacenia środkowopolskiego, zbudowane z osadów piaszczysto-żwirowych, podatne na erozję. Pagórki porastają lasy - dąbrowy świetliste, grąd ubogi i bór mieszany. W runie starych dąbrów świetlistych rośnie m.in. chroniony goździk piaskowy oraz bardzo ozdobne bodziszki czerwone i dzwonki brzoskwiniolistne. Złota Góra (191 m n.p.m.), porośnięta lasem mieszanym oraz kwaśną dąbrową na granicy jej zasięgu, objęta została ochroną rezerwatową jako rezerwat krajobrazowy.67 www.regionwielkopolska.pl www.regionwielkopolska.pl 86 www.regionwielkopolska.pl 67 www.regionwielkopolska.pl 158 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.cxDdex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 Rezerwat przyrody Sokółki (o powierzchni 238,9 ha) to największy z rezerwatów Puszczy Bieniszewskiej. Stanowi on pozostałość dawnych Lasów Kazimierzowskich. Dominujące fitocenozy, to grąd środkowoeuropejski oraz łęgi: łęg jesionowo-olszowy i łęg jarzmiankowo-jesionowy. Lasy te charakteryzują się dobrze wykształconym podszytem (grab, klon, buk) i dość bogatym runem. Rośnie tu: kopytnik pospolity, lilia złotogłów, pierwiosnek lekarski, kalina koralowa, marzanka wonna, bluszcz pospolity, wawrzynek wilczełyko, konwalia majowa.68 Rezerwat przyrody Mielno (o powierzchni 94,43 ha) położony jest w gminie Kazimierz Biskupi. Znajduje się na terenie Puszczy Bieniszewskiej i obejmuje on jezioro Mielno wraz z otaczającym je lasem i łąkami. Pierwotnie miał chronić miejsca lęgowe ptactwa wodnego oraz reliktowe stanowisko brzozy niskiej (pierwsza obok brzozy karłowatej pojawiła się na terenie Polski w okresie późnoglacjalnym w strefie bezdrzewnej tundry). Jednak ze względu na obniżenie się poziomu wód gruntowych zaczyna zanikać. Obecnie obserwuje się proces "starzenia się" jeziora i sukcesje zbiorowisk roślinnych w jego obrębie w kierunku torfowiska. Wraz ze wzrostem trofii zbiornika zaczynają tu pojawiać się takie gatunki jak: osoka aloesowata, żabiściek pływający oraz lepiennik Loesela. W rezerwacie występują 24 gatunki drzew (w tym pomnikowy okaz dębu szypułkowego) i 19 gatunków krzewów.69 Rezerwat przyrody Pustelnik (o powierzchni 94,64 ha) znajduje się w gminie Kazimierz Biskupi. Jest najmłodszym z obiektów chronionych w Puszczy Bieniszewskiej. Podstawowym celem ochrony jest zbliżony do naturalnego fragment lasów łęgowych i gradowych. Występują tu fitocenozy rzadkiego w Wielkopolsce łęgu jarzmiankowo-jesionowego, grądu środkowoeuropejskiego oraz zbiorowiska z brzozą omszoną. Łęg jarzmiankowo-jesionowy jest bogatą w gatunki fitocenozą, wykazującą przywiązanie do źródliskowych obszarów wododziałowych na terenach pojezierzy. Warstwę drzew tworzą: z domieszką jaworu, brzoza brodawkowata, grab, dąb bezszypułkowy z domieszką sosny zwyczajnej. Na warstwę krzewów składają się: leszczyna, dereń, lipa drobnolistna, grab, świerk, jarząb, kruszyna pospolita. Runo jest bardzo bogate, rośnie tu: jarzmianka większa, szczyr trwały, wawrzynek wilczełyko, dzwonek pokrzywol istny, miodunka ćma, jaskier kosmaty, kokoryczka wielokwiatowa, kopytnik pospolity, gajowiec żółty, marzanka wonna, perłówka zwisła, przylaszczka pospolita, lilia złotogłów, kalina koralowa, kruszyna pospolita, grążel żółty, grzybienie białe, porzeczka czarna, bluszcz pospolity. Rezerwat przyrody Pustelnik obejmuje rożne elementy krajobrazu, przyrody i kultury. Stanowi mozaikę lasów, śródleśnych jezior i polan. Na jego obszarze znajduje się wzgórze, na którym w 1663 roku powstała pustelnia kamedułów.70 Rezerwat przyrody Bieniszew (o powierzchni 144,4 ha) znajduje się na terenie gminy Kazimierz Biskupi. Utworzony został w celu zachowania fragmentu lasu reprezentującego fitocenozę świetlistej dąbrowy i środkowoeuropejskiej mokrej dąbrowy trzęś licowej. Spotykany jest tu również zespół grądu ubogiego, Brzegi większości z nich porastają lasy. rosnącego w najbardziej zróżnicowanym pod www.pl.wikipedia.org 68 www.pl.wikipedia.org 70 www.pl.wikipedia.org Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 159 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 względem rzeźby terenu fragmencie Puszczy Bieniszewskiej. Obecnie dąbrowy występują w zubożałej postaci, w drzewostanie dominuje dąb bezszypułkowy, miejscami z domieszką sosny zwyczajnej, w poszyciu leszczyny żadko buka i jałowca pospolitego. Runo jest bogate, rośnie tu kilka gatunków prawnie chronionych t.j. lilia złotogłów, kopytnik pospolity, konwalia majowa, kalina koralowa, kruszyna pospolita. Występują też liczne nie objęte ochroną prawną gatunki: konwalijka dwulistna, przylaszczka pospolita, groszek czerniejący, dziurawiec skąpolistny, pszenice zwyczajny, turzyca pigułkowata. W części południowej znajduje się kilka jeziorek śródleśnych, w tym jezioro Wściekłe, w pobliżu którego znajduje się fragment łęgu olszowego ze starymi olszami i czeremchą, które na skutek ogólnego przesuszenia całego terenu ewoluują w kierunku grądu.71 Rezerwat przyrody Złota Góra l (o powierzchni 121,16 ha) położony jest w gminie Krzymów. Znajduje się na obszarze Złotogórskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Wyodrębniony obszar chroni walory krajobrazowe oraz przyrodnicze najwyższego w powiecie konińskim wzniesienia - Złota Góra (o wysokości bezwzględnej 191 m n.p.m.). Wzgórze porastają lasy dębowe i mieszane, przy czym kwaśna dąbrowa występuje tu na granicy zasięgu. Teren ten ma swój lokalny, zdrowotny mikroklimat, wynika to z nasadzonego drzewostanu sosny i jałowca. Dla rezerwatu przyrody „Złota Góra" ustanowiono plan ochrony na mocy Rozporządzenia nr 17/07 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 20 lipca 2007 z późniejszymi zmianami w postaci Rozporządzenia nr 26/07 z dnia 5 listopada 2007." Projektowany rezerwat przyrody Ciświckie Bagna (o powierzchni 32,27 ha) jest miejscem występowania jedynej w byłym województwie konińskim i prawdopodobnie najliczniejszej w kraju zwartej populacji długosza królewskiego. Na terenie rezerwatu paproć ta tworzy 470 kęp, z których bardzo liczne wytwarzają liście zarodnikowe. Do ściśle chronionych, a występujących na terenie rezerwatu roślin należą widłak jałowcowaty, rosiczka okrągłolistna, storczyk szerokolistny. Na obszarze rezerwatu stwierdzono obecność 23 zespołów roślinnych zagrożonych w Wielkopolsce i wymagających ochrony. Ciświckie Bagna są miejscem występowania i rozrodu 11 gatunków owadów prawnie chronionych, 7 gatunków ściśle chronionych płazów i 3 gatunków chronionych gadów. Występuje tutaj również wiele gatunków ptaków i ssaków prawnie chronionych. Rezerwat jest ważną i spokojną ostoją jeleni, dzików i saren. W granicach rezerwatu znajdują się bagna o powierzchni 9,05 ha oraz drzewostany na siedliskach Bw o powierzchni 22,37 ha.73 Projektowany rezerwat przyrody Wełniankowy Mszar (o powierzchni 73,85 ha) jest częścią Bagna Kozak - jest to leśny fragment przyrodniczo ważnego, częściowo wykorzystanego rolniczo obszaru i odgrywającego rolę regulatora poziomu wód, będącego jednocześnie tętniącym życiem naturalnym zbiornikiem retencyjnym. W granicach rezerwatu przyrody znajdują się bagna, a drzewostany porastają siedliska Oles jesionowy, Oles, Las mieszany wilgotny, Bór mieszany wilgotny, Las mieszany świeży i Bór www.pl.wikipedia.org 72 www.powiat.konin.pl 73 www.poznan.proart.pl 160 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013-2016 z perspektywą do roku 2020 mieszany świeży. Występują tu cenne i ginące zbiorowiska roślinne. Wśród zinwentaryzowanych gatunków roślin stwierdzono 4 gatunki ściśle chronione: rosiczkę okrągłolistną, Bluszcz pospolity, storczyk szerokolistny, kruszczyk szerokolistny oraz 12 gatunków porostów znajdujących się na liście ściśle chronionych. Świat zwierząt jest m.in. reprezentowany przez 14 gatunków owadów prawnie chronionych, 8 gatunków płazów ściśle chronionych, 3 gatunki gadów oraz wiele gatunków ptaków i ssaków. Welniankowy Mszar jest bezpieczną ostoją dużych ssaków. Stale występują tutaj jeleń, dzik i sarna. Największym bogactwem tego terenu jest nieskażona woda.7"* Obszary Natura 2000 Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Ostoja Nadwarciańska PLH300009 Obszar (o powierzchni 26653,1 ha) obejmuje co najmniej 24 rodzaje siedlisk wymienionych w Załączniku l Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Są one wyjątkowo zróżnicowane (od bagiennych i torfowiskowych do suchych, wydmowych), a część z nich, jak np. priorytetowe, śródlądowe łąki halofilne, cechują się bardzo dobrym stanem zachowania. Łąki te, z bogatymi populacjami ginących gatunków słonorośli (np. Triglochin maritimum) oraz krytycznie zagrożonego w Polsce storczyka błotnego Orchis palustris, są osobliwością w skali europejskiej. Występują w projektowanym rezerwacie "Łąki Pyzdrskie". Stwierdzono tu także występowanie 12 gatunków z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Bogata jest fauna płazów (stwierdzono tu 13 z 18 występujących w Polsce gatunków). Flora roślin naczyniowych liczy ponad 1000 gatunków, spośród których około 100 znajduje się na krajowej i/lub regionalnej czerwonej liście taksonów zagrożonych. Pozostałe grupy organizmów są słabiej rozpoznane, niemniej występują tu interesujące gatunki grzybów, mszaków, mięczaków, jętek, pijawek, nietoperzy i ryb. O dużej wartości przyrodniczej tego terenu decyduje stosunkowo niski poziom antropogenicznego przekształcenia, dominują tu bowiem ekosystemy o charakterze naturalnym i półnaturalnym. Ostatnio obserwuje się stopniową, spontaniczną regenerację cennych zbiorowisk leśnych, w tym łęgów wierzbowych i olszowo - jesionowych. Procesom tym sprzyja fakt, że z przyczyn naturalnych, znaczna część obszaru jest stosunkowo niekorzystna dla rozwoju intensywnych form gospodarowania (w tym masowej rekreacji). Należy podkreślić, ze krajobraz Doliny Środkowej Warty jest jednym z najlepiej zachowanych naturalnych i półnaturalnych krajobrazów typowej rzeki nizinnej. Międzynarodowe walory środowiskowe ostoi potwierdzone zostały przez uwzględnienie jej w programach CORINE biotopes i ECONET- Polska. Dolina Środkowej Warty spełnia także kryteria obszarów ważnych z punktu widzenia ochrony biotopów podmokłych w ramach Konwencji Ramsarskiej. Obszar ma również duże znaczenie dla ochrony ptaków.75 Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Jezioro Gopło PLH040007 Najważniejszym elementem przyrodniczym obszaru (o powierzchni 13459,4 ha) jest Jezioro Gopło - dziewiąte co do wielkości jezioro w Polsce (2154 ha). Bogato rozwinięta linia brzegowa, liczne wysepki oraz płaskie brzegi sprzyjają rozwojowi rozległych szuwarów i wilgotnych łąk. Szeroka strefa szuwarów www.poznan.proart.pl www. obszary.natura2000.org.pl Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spotka Jawna 161 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013-2016 z perspektywą do roku 2020 i łąk - zwłaszcza kalcyfilnych oraz resztki wilgotnych lasów łęgowych są najcenniejszym elementem szaty roślinnej północnego Nadgopla. W tej części obszaru w strukturze użytkowania dominują grunty orne i łąki, a lasy zajmują niewielką powierzchnię. W części południowej obszaru rzeźba terenu jest znacznie bardziej urozmaicona. W biegnącej na zachód równolegle do Gopła niewielkiej rynnie leżą jeziora Skulskie, Skulska Wieś, Czartowo. Jest tu też więcej lasów. W spektrum fitocenoz leśnych zauważalny jest duży udział borów sosnowych porastających wydmowe obszary w rejonie Jezior Wielkich i Mniszek. W kompleksie borowym występują także murawy napiaskowe. Zdecydowanie mniejsze znaczenie mają fitocenozy świetlistej dąbrowy, grądów środkowoeuropejskich i kwaśnej dąbrowy. W rejonie Jezior Wielkich w miejscu oligotroficznych, śródwydmowych oczek wodnych istnieją warunki do formowania się licznych zatorfień. Stwierdzono występowanie 18 rodzajów siedlisk z załącznika l Dyrektywy Siedliskowej, zajmujących w sumie 33% obszaru. Obszar ma w skali Wielkopolski duże znaczenie dla zachowania zbiorowisk łąkowych wykształconych na pokładach wapna łąkowego. Duże połacie zajmują tu łąki halofilne (czyli słonolubne). Bytuje tu łącznie 7 gatunków z załącznika II Dyrektywy; utrzymują się bogate stanowiska lipiennika Loesela i staroduba łąkowego, a także przetacznika wczesnego - rośliny z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin. W szuwarach nadgoplańskich występują jedne z bogatszych w Polsce stanowisk skolochloi trzcinowatej, wyznaczające jednocześnie południową granicę zasięgu. Obszar ma także znaczenia dla zachowania populacji rzadkich kręgowców - występuje tu 5 gatunków zwierząt z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Ostoja obejmuje obszar, na którym zachowały się liczne zabytki kultury z czasów istnienia organizacji plemiennej Goplan oraz z okresu wczesnopiastowskiego.76 Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Pojezierze Gnieźnieńskie PLH300026 Obszar ten (o powierzchni 15922,1 ha) charakteryzuje się młodo glacjalną rzeźbą terenu: rynny polodowcowe, morena czołowa, morena denna, równina sandrowa. Znajduje się tu kompleks jezior głównie rynnowych. Przez obszar przechodzi dział wodny III rzędu, rozdzielający zlewnię Noteci i Warty. Swoje źródła mają tu następujące rzeki: Wełna, Noteć Zach., Meszna. Obszar ma duże znaczenie w skali Wielkopolski dla zachowania zbiorowisk łąkowych wykształconych na pokładach wapna łąkowego, torfowisk oraz leśnych zbiorowisk, zwłaszcza łęgów. W lasach przeważają drzewostany mieszane. Do najlepiej zachowanych kompleksów leśnych należą lasy miradzkie i skorzęcińskie z dobrze zachowanymi fitocenozami świetlistej dąbrowy, gradów środkowoeuropejskich i kwaśnej dąbrowy. Na dnie rynien, wzdłuż jezior, oraz w bezodpływowych zagłębieniach zachowały się fragmenty łęgów olszowo-jesionowych i olsów. W zarastającej misie Jeziora Czarnego i Salomonowskiego wykształciły się zbiorowiska roślinności torfowiska niskiego i przejściowego. W granicach obszaru występują jeziora, w których występują najlepiej zachowane w tej części kraju formacje podwodnych łąk ramieniowych Charetea (Gąbka, Burchardt 2006). Jeziora: Niedzięgiel, Budzisławskie, Czarne są jedynymi ostojami niektórych gatunków ramienic w skali Polski a nawet Europy. Jeziora ramienicowe stanowią aż 14,3% powierzchni ostoi. Obszar ma ważne znaczenie dla zachowania podwodnych łąk ramienicowych w Polsce. W obszarze znajdują się wyspowe, najdalej na wschód wysunięte i bardzo bogate stanowiska selerów błotnych, a także znajdują się stanowiska aldrowandy www. obszary.natura2000.org.pl 162 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013-2016 z perspektywą do roku 2020 pęcherzykowatej i lipiennika Loesela.77 Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Puszcza Bieniszewska PLH300011 Obszar ostoi (o powierzchni 954 ha) obejmuje zwarty kompleks żyznych lasów liściastych, stanowiących kompleks rezerwatów przylegających do zachodniego brzegu Jeziora Gosławskiego. Lasy to w większości dobrze zachowane grady oraz łęgi; niewielkie powierzchnie zajmują acidofilne i świetliste dąbrowy. Pośród nich znajdują się trzy eutroficzne zbiorniki wodne, nad brzegami których rozwijają się rozległe połacie eutroficznych szuwarów i mechowisk. Puszcza Bieniszewska ze względu na swoje zróżnicowanie stanowi także cenną ostoję florystyczną - występuje tutaj co najmniej 12 gatunków rzadkich w skali kraju bądź regionu. Silnie reprezentowane są storczyki, a także czosnek wężowy, turzyca bagienna, wawrzynek wilczełyko, goździk pyszny, Lilia złotogłów, gnieżnik leśny. Spotkać tu można kumaka nizinnego.78 Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Dolina Środkowej Warty PLB300002 Obszar (o powierzchni 57104,4 ha) obejmuje dolinę Warty pomiędzy wsią Babin (koło Uniejowa) i Dębno nad Wartą (koło Nowego Miasta nad Wartą) o powierzchni 57 104,4 ha . Dolina ma szerokość od 500 m do ok. 5 km, wypełniona jest przez mady i piaski, a jedynie w bezodpływowych obniżeniach występują niewielkie powierzchnie płytkich torfów. Obszar doliny jest w zróżnicowanym stopniu przekształcony i odmiennie użytkowany. Na obszarze Kotliny Kolskiej rzeka jest obustronnie obwałowana - obszary zalewowe (łąki i pastwiska, lokalne łęgi i wikliny nadrzeczne) znajdują się w strefie międzywala oraz w ujściach rzek Prosny i Kiełbaski. W obrębie DolinyKonińsko-Pyzdrskiej dolina zachowała bardziej naturalny charakter. Jej zachodnia cząść nie została obwałowana i podlega okresowym zalewom. Teren ten jest zajęty przez mozaikę ekstensywnie użytkowanych łąk i pastwisk, zadrzewień łęgowych oraz zarastających szuwarem starorzeczy. Zachodni fragment obszaru (na zachód od ujścia Prosny) zajmuje duży kompleks zalewowych, zbliżonych do naturalnych, starych łęgów jesionowo-wiązowych i grądów niskich. Znaczne ich fragmenty zachowały się w wyniku ochrony rezerwatowej. Na skutek wybudowania na Warcie zbiornika zaporowego Jeziorsko zmieniony został naturalny rytm hydrologiczny Warty, co pociągnęło za sobą różnorakie zmiany siedliskowe. Obszar zawiera ostoję ptasią o randze europejskiej E 36 (Dolina Środkowej Warty). Występują co najmniej 42 gatunki ptaków z Załącznika l Dyrektywy Rady 79/409/EWG, 18 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Obszar jest bardzo ważną ostoją ptaków wodno-błotnych, przede wszystkim w okresie lęgowym. W okresie lęgowym obszar zasiedla powyżej 10% (C6) krajowej populacji rybitwy białowąsej (PCK), powyżej 2% (C3 i C6) krajowych populacji następujących gatunków ptaków: cyranka, gęgawa, krwawodziób, płaskonos, rybitwa białoczelna (PCK), rybitwa białoskrzydła (PCK), rybitwa czarna, rycyk i co najmniej 1% populacji krajowej (C3 i C6) następujących gatunków ptaków: batalion (PCK), bąk (PCK), błotniak łąkowy, błotniak stawowy, dzięcioł średni, kropiatka, podróżniczek (PCK), brodziec piskliwy, cyraneczka, czajka, czapla siwa, dudek, dziwonia, krakwa, kulik wielki (PCK), www. obszary.natura2000.org.pl www. obszary.natura2000.org.pl Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 163 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 sieweczka obrożna (PCK) i zausznik; stosunkowo wysoką liczebność (C7) osiajgają: błotniak zbożowy (PCK), cyraneczka, derkacz, kszyk, ortolan, ślepowron (PCK), zimorodek i świergotek polny; prawdopodobnie gnieździ się bardzo rzadki rożeniec (PCK); ponadto w liczebności powyżej 1% populacji krajowej występują dudek, dziwonia, pustułka i remiz, a w liczebności ok. 1% populacji krajowej - przepiórka. W okresie wędrówki jesiennej występuje czapla biała (do 23 osobników), świstun (do 1500 osobników), żuraw (do 250 osobników) i mieszane stada gęsi (do powyżej 5000 osobników). Podczas wędrówki wiosennej tokujące bataliony spotyka się w liczbie do 1200 osobników.79 Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Ostoja Nadgoplańska PLB040004 Ostoja Nadgoplańska leży we wschodniej części Pojezierza Gnieźnieńskiego. Jej teren (o powierzchni 9815,8 ha) obejmuje Jezioro Gopło oraz jeziora Skulskie: Skulskie, Skulska Wieś, Czartowo. Jezioro Gopło jest największym jeziorem Pojezierza Wielkopolskiego i dziewiątym pod względem wielkości jeziorem w Polsce. Jest to płytkie, polodowcowe jezioro przepływowe o długości 25 km, posiadające urozmaiconą linię brzegową z licznymi zatokami, wyspami i półwyspami. Od południa akweny jeziora rozdziela wcinający się głęboko w jego toń Półwysep Potrzymiech. Dzieli on Gopło na część wschodnią, przez którą przepływa rzeka Noteć i zachodnią, zwaną Zatoką Pięciu Wysp. Wyspy te zajmują powierzchnię ok. 25 ha. W okolicy jeziora występują podmokłe łąki oraz pola uprawne i niewielkie już skupiska lasów łęgowych. Strefa brzegów porośnięta jest szerokim pasem trzcinowisk, a liczne wyspy obrosły szuwarami trzcinowymi. Obszar jest ważną ostoją ptaków ze względu na liczne stanowiska lęgowe ptaków wodno-błotnych, stanowi też miejsce wypoczynku dla ptaków przelotnych. Występują tu co najmniej 24 gatunki ptaków z Załącznika l Dyrektywy Ptasiej, m.in.: świergotek polny, sowa błotna, bąk, rybitwa czarna, bocian czarny, błotniak stawowy, derkacz, ortolan. Wśród ptaków migrujących, warto wspomnieć o gęsi zbożowej i białoczelnej oraz o gęgawie i czernicy, które występują tu w stosunkowo wysokiej liczebności. Obszar ten jest ważny również ze względu na obecność innych niż ptaki chronionych zwierząt - zamieszkuje go wydra i gacek brunatny, a wśród płazów można spotkać kumaka nizinnego, traszkę grzebieniastą czy liczne gatunki żab. Można znaleźć tu także wiele rzadkich i zagrożonych roślin, np. lipiennik Loesela i starodub łąkowy. Ostoja Nadgoplańska położona jest na północ od Kruszwicy, na obszarze Nadgoplańskiego Parku Krajobrazowego Tysiąclecia. Teren ostoi sięga do miejscowości Skulsk.80 www. obszary.natura2000.org.pl 80 www. obszary.natura2000.org.pl 164 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 ezioro Gopło PLH040007 Ostoja Nadgoplańska PLB040004 263^2 Pojezierze Gnieźnieńskie PLH 300026 lina Środkowej artyPLB300002 4«6BPuszcza Bieniszewska PLH300011 Ostoja Nadwarciańska PLH 300009 Rys. 22. Lokalizacja obszarów Natura 2000 położonych na terenie i w sąsiedztwie powiatu konińskiego źródło: opracowanie własne na podstawie www.natura2000.eea.europa.eu Obszary ważne dla ptaków Na obszarze powiatu konińskiego znajdują się także strefy ochronne ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania ptaków objętych ochroną: Nadleśnictwo Grodziec - strefy ochrony bociana czarnego w Leśnictwach: Łagiewniki, Zagórów, Borowiec; Nadleśnictwo Konin - strefy ochrony bielika w Leśnictwach Grąblin i strefy ochrony bociana czarnego w Leśnictwie Żychlin. Na ternie powiatu znajdują się także obszary ważne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji. Ich charakterystykę przedstawiono w tabeli nr 55. Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 165 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013-2016 z perspektywą do roku 2020 Tab. 55. Obszary ważne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji na terenie powiatu konińskiego Istniejące formy ochrony Nazwa obszaru Walory ornitologiczne przyrody Ostoja Miejsce koncentracji ptaków wodnych (głównie różnych Nadgoplański Park Nadgoplańska gatunków kaczek: krzyżówki (2700 os.), czernicy (4700 os.) Tysiąclecia OSOP oraz łyski „Ostoja (do 10 500 os.) podczas wędrówek. Nadgoplańska" Jezioro wytypowane w Wielkopolsce jako jedno z 30 najważniejszych dla ptaków w czasie jesiennej migracji i zimowania. Najważniejsze w Wielkopolsce lęgowisko błotniaka stawowego (40-50 par). Noclegowisko i żerowisko gęsi zbożowych i białoczelnych (do 10 000 os.), gęgaw (do 1000 os.) oraz żurawi (do 1000 os.). Jeziora konińskie Miejsce koncentracji ptaków wodnych (głównie różnych Obszar chronionego i stawy Gosławice gatunków kaczek oraz łyski) podczas wędrówek. krajobrazu Jeziora wytypowane w Wielkopolsce jako jedne z 30 najważniejszych dla ptaków w czasie jesiennej migracji i zimowania. Jedno z kilku najważniejszych w Wielkopolsce miejsc koncentracji łabędzi czamodziobych (180 os.). Dolina środkowej Jedno z najważniejszych w zachodniej Polsce miejsc OSOP Dolina Środkowej Warty Warty gniazdowania ptaków wodno-błotnych. Nadwarciański Park W obrębie woj. wielkopolskiego gniazduje m.in. bąk (37 par), Krajobrazowy, bocian biały (> 100 par), gęgawa (90-100 par), bielik (2 pary), rezerwaty przyrody: błotniak stawowy (85 par), błotniak łąkowy (15 par), derkacz Dębno nad Wartą, (ok. 65 samców), żuraw (10-20 par), rybitwa białowąsa Dwunastak, (do 100 par), rybitwa czarna (100-150 par). Czeszewski Las. Jedna z najważniejszych w Polsce tras migracyjnych ptaków. OChK Szwajcaria Żerkowska, W czasie wędrówek gromadzi się tu m.in. do około 10 000 Pyzdrski Obszar chronionego gęsi zbożowych, białoczelnych i gęgaw, 1200 batalionów, krajobrazu (OChK), 400 siewek złotych. Uniejowski OChK, Goplańsko-Kujawski OChK, Powidzko-Bieniszewski OChK, Złotogórski OChK. źródło: Obszary ważne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji na terenie województwa wielkopolskiego 26 - Ostoja Nadgoplańska 27 - Jeziora konińskie 37 - Dolina Środkowej Warty Rys. 23. Lokalizacja obszarów ważnych dla ptaków na terenie powiatu konińskiego źródło: Obszary ważne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji na terenie województwa wielkopolskiego 166 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013-2016 z perspektywą do roku 2020 Korytarze ekologiczne W 2005 roku na zlecenie Ministerstwa Środowiska przez prof. Włodzimierza Jędrzejowskiego wraz z zespołem został opracowany kompleksowy projekt korytarzy ekologicznych. Głównym jego założeniem było zapewnienie łączności i spójności ekologicznej sieci Natura 2000 oraz innych obszarów prawnie chronionych w Polsce. Przebieg korytarzy wyznaczono na podstawie analiz środowiskowych. Obejmują one tereny o najwyższym stopniu naturalności, dużej lesistości i jak najmniejszej gęstości zabudowy. Celem wyznaczenia sieci korytarzy ekologicznych jest zmniejszenie izolacji obszarów cennych przyrodniczo, umożliwienie migracji zwierząt w skali Polski i Europy oraz ochrona i odbudowa bioróżnorodności. Zaproponowana przez prof. Jędrzejowskiego sieć korytarzy ekologicznych ma charakter ogólny, który można określić jako sieć krajowych korytarzy. Dalsze uszczegółowienie i uzupełnienie powinno być wykonane na poziomie każdego województwa. Przez teren powiatu konińskiego przebiega ciąg korytarzy ekologicznych stanowiących element krajowej sieci ekologicznej ECONET - PL. Obszar korytarzy ekologicznych występuje m.in. w obrębie dolin rzek Warty i Noteci. Obszary Ostoja Nadwarciańska i Dolina Środkowej Warty stanowią korytarz ekologiczny będący ważną częścią w ogólnokrajowej i europejskiej sieci Obszarów Natura 2000. Korytarz ekologiczny występuję również w obrębie Puszczy Bieniszewskiej.^ Na obszarze powiatu znajduje się korytarz ekologiczny łączący dolinę Warty, poprzez kanał Ślesiński z systemem jezior konińskich i dalej doliną górnej Noteci (jeż. Gopło) oraz poprzez jeziora Głodowskie, Wściekłe, Skąpe, Mielno i Koziegłowskie z jeziorami wilczyńskimi na terenie Powidzkiego Parku Krajobrazowego.82 Jeziora Wilczyńskie wraz z całym Powidzkim Parkiem Krajobrazowym, są częścią Obszaru Powidzko-Goplańskiego (12 M) - pełniącego funkcje biocentrum i strefy buforowej oraz obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym w ramach sieci ECONET - Polska, który wraz z Doliną Środkowej Warty (19 M) stanowi jeden z najistotniejszych jej elementów w niżowej części kraju. Obszar ten zapewnia przestrzenną i ekologiczną łączność pomiędzy zlewniami dwóch największych rzek polski - Wisły i Odry. Gwarantuje to zachowanie spójnej przestrzennie struktury obszarów najmniej przekształconych pod względem przyrodniczym zarówno na poziomie regionalnym jak i międzynarodowym.83 Prognoza oddziaływania na środowisko zintegrowanego lokalnego programu rewitalizacji Miasta Konina na lata 2007 - 2015 82 www.slesin.ovh.org 63 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego-Załącznik nr 1 do uchwały nr XLIV/311/10 Rady Gminy Wilczyn z dnia 27 maja 2010 r. Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 167 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 L UBRANIE C ' Obszary nieleśne Tereny w obrębie korytarzy zurbanizowane Lasy włączone -. Jeziora i rzeki do sieci korytarzy Pozostałe lasy Drogi Rys. 24. Korytarze ekologiczne wg. prof. Włodzimierza Jędrzejowskiego w obrębie powiatu konińskiego źródło: www.slskowaw.pl Pomniki przyrody Pomniki przyrody znajdujące się w powiecie konińskim przedstawiono w poniższej tabeli. Przedmiotem ochrony są elementy przyrody ożywionej - pojedyncze drzewa, grupy drzew lub aleje oraz nieożywionej - głazy. Tab. 56. Pomniki przyrody zlokalizowane na terenie powiatu konińskiego Przedmiot Lokalizacja Opis obiektu chronionego Opis otoczenia Lp. ochrony Modrzew europejski o wysokości Modrzew znajduje się w parku m. Golina (park 25 m i obwodzie pierśnicy 350 pojedyncze zabytkowym ok. 100 m od budynku 1 zabytkowy), cm. Drzewo jest w stanie drzewo podworskiego, w którym obecnie mieści gm. Golina zamierania, czubek uschnięty. się przedszkole. Tylko kilka konarów zdrowych. Aleja o długości 1 00 m (ok. 80 drzew). Kilka drzew jest Park w Radolinie jest bardzo m. Radolina, uschniętych, większość zaniedbany. Aleja jest nieuczęszczana, 2 aleja drzew gm. Golina okazałych i zdrowych. Część alei zarośnięta. zarośnięta samosiejkami i chaszczami. Aleja wiązowa o długości ok. 60 Aleja znajduje się na skraju parku m. Radolina, m, składa się z ok. 30 drzew. 3 aleja drzew (w sąsiedztwie tartaku). gm. Golina Aleja jest uczęszczana (droga do wsi). Drzewa w dobrym stanie. Klon srebrzystolistny o wysokości Klon stoi na polanie parku 15 m, obwód korony 20 m, pojedyncze m. Radolina, w Radolinie. Park jest bardzo 4 obwód pierśnicy 300 cm. Jeden drzewo gm. Golina zaniedbany. konar drzewa - wiatrołom, poza tym drzewo jest w dobrym stanie Jesion o wysokości ok. 15 m, Park w Radolinie jest bardzo obwód korony 25 m, obwód pojedyncze m. Radolina, zaniedbany. Jesion znajduje się 5 pierśnicy 450 cm. Drzewo jest w drzewo gm. Golina w głębi parku. Wokół pnia chaszcze bardzo dobrym stanie. o wysokości ok. 2 m. 168 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 Przedmiot Lp. Lokalizacja Opis obiektu chronionego Opis otoczenia ochrony Lipy drobnolistne, 3 szt, o wysokości od 15-17 m; obwody pierśnic 300-350 cm. W wyniku Przed budynkiem przedszkola m. Golina próchnicy pnia utworzyły sią (budynek podworski) rosną cztery lipy, (park 6 grupa drzew puste przestrzenie z tego trzy zakwalifikowane zostały jako zabytkowy), (zabezpieczono siatką przed pomnik przyrody. gm. Golina ewentualnym zaśmiecaniem). Ogólnie - stan drzew dobry. Wierzba biała forma płacząca; m. Golina (park wysokość 20 m obwód pierśnicy Wierzba stoi nad brzegiem "górnego pojedyncze 7 zabytkowy), 450 cm. Kilka konarów stawu". drzewo gm. Golina uschniętych. Ogólny stan drzewa dobry. Dwa dęby szypułkowe , drzewa m. Wygoda, zrośnięte o obwodach pierśnicy gm. Kleczew Drzewo rośnie przy zbiegu dróg leśnej i 190 i 100 cm. Stan drzewa dobry 8 grupa drzew Nadleśnictwo asfaltowej (droga wewnętrzna KWB). - lekko wydziela się posusz. Jest Konin, Leśnictwo tabliczka. Kleczew Dąb szypułkowy o wysokości 17 m; obwód pierśnicy 400 cm. Drzewo rośnie przy drodze Stan drzewa - dobry. Drzewo wewnętrznej KWB Konin obok budynku pojedyncze m. Wygoda, pielęgnowane, suche konary na 9 Leśniczówki Kleczew (przy granicy drzewo gm. Kleczew bieżąco są usuwane. Widoczne administracyjnej m. Kleczew) zabliźnienie po zasklepieniu "rany". Jest tabliczka. Skrzydłorzech kaukaski pojedyncze m. Sławoszewek, o wysokości 22 m; obwód Drzewo rośnie przy boisku szkolnym. 10 drzewo gm. Kleczew pierśnicy 250 cm. Stan drzewa - bardzo dobry. Brak tabliczki. Dwa klony srebrzystolistne o wysokości 15 m; obwód m. Sławoszewek, pierśnicy 250 cm i 350 cm. Stan Drzewo rośnie przy boisku szkolnym 11 grupa drzew gm. Kleczew drzew - bardzo dobry. Na obydwu drzewach brak tabliczki. Aleja grabowa o długości 70 m złożona z ok. 1 00 drzew Aleja znajduje się wzdłuż płotu we m. Sławoszewek, 12 aleja drzew o obwodach pierśnic od 100 wschodniej części działki. gm. Kleczew do 200 cm. m. Budzisław Miłorząb japoński o wysokości Drzewo rośnie na terenie parku, który pojedyncze 13 Górny, 16 m; obwód pierśnicy 250 cm. jest częścią zespołu dworskiego drzewo gm. Kleczew Stan drzewa - bardzo dobry. wpisanego do rejestru zabytków. Sosna rośnie na terenie gospodarstwa Sosna pospolita o wysokości p. Jarosława Barskiego w m. Rybie. 25 m i obwodzie pierśnicy ok. Drzewo rośnie nad rowem pojedyncze m. Rybie, 14 600 cm; dolne konary drzewa są melioracyjnym w odległości ok. 250 m drzewo gm. Rychwał uschnięte. Jest tabliczka. od zabudowań mieszkalnych właściciela. W najbliższym otoczeniu jest lasek - samosiejki i pola uprawne. Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 169 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013-2016 z perspektywa do roku 2020 Przedmiot Lp. Lokalizacja Opis obiektu chronionego Opis otoczenia ochrony Drzewo rośnie w pobliżu skrzyżowania Dąb o wysokości ok. 20 m, gm. Sompolno, dróg Konin - Sompolno i drogi pojedyncze obwód pierśnicy 370 cm. Drzewo 15 Nadleśnictwo Racięcice - Lubstów na terenie Lasów drzewo bardzo rozłożyste. Konin Państwowych Nadleśnictwa Konin. Głaz narzutowy - granit: długość Głaz znajduje się na terenie prywatnej głaz m. Zakrzewek, 100 cm, szerokość 70 cm, posesji Państwa Kossowskich na 16 narzutowy gm. Sompolno wysokość 80 cm. terenie zabytkowego dworku w Zakrzewku gm. Sompolno. Dąb szypułkowy o wysokości 20 m, obwód pierśnicy 620 cm. Drzewo rośnie na terenie prywatnej pojedyncze m. Zakrzewek, 17 Drzewo bardzo dobrze posesji na terenie zabytkowego dworku drzewo gm. Sompolno utrzymane. Jest tabliczka w Zakrzewku gm. Sompolno Grupa 6-ciu dębów rosnących obok siebie. Wysokość od 22- Drzewa rosną na terenie parku 28 m, obwód pierśnicy 350-630 krajobrazowego Zespołu Pałacowo - m. Lubstów, cm. Po jednym z dębów pozostał 18 grupa drzew Folwarcznego w Lubstowie (brak gm. Sompolno pień o wysokości ok. 8 m (gałąź tabliczek) ulistniona na czubku drzewa świadczy o tym, że drzewo żyje). Głaz narzutowy - granit Głaz znajduje się na terenie głaz m. Mostki, 19 jasnoróżowy średnioziamisty, prywatnego sadu przy drodze narzutowy gm. Sompolno obwód 6,5 m, wysokość 60 cm. wewnętrznej. m. Dąbrowa, Dąb o wysokości 27 m; obwód pojedyncze gm. Somoplno, Drzewo rośnie na terenie Lasów 20 pierśnicy 400 cm. Drzewo jest drzewo Nadleśnictwo Państwowych Nadleśnictwa Konin. w dobrym stanie. Jest tabliczka Konin m. Tokray Dąb szypułkowy o wysokości ok. Dąb rośnie przy drodze leśnej pojedyncze gm. Ślesin 21 26 m; obwód pierśnicy 500 cm. w odległości ok.600 m od drogi Ślesin- drzewo Nadleśnictowo Drzewo całkowicie uschnięte. Sompolno. Konin m. Tokary Modrzew o wysokości ok. 26 m. Modrzew rośnie przy drodze Ślesin - pojedyncze gm. Ślesin obwód pierśnicy 200 cm. 22 Sompolno poza pasem drogowym ok. drzewo Nadleśnictwo Niektóre gałęzie są uschnięte. 3 km od Ślesina Konin Brak tabliczki W zabytkowym parku podworskim rośnie 1 5 okazałych dębów szypułkowych o wys. m. Grodziec Dęby rosną w parku podworskim 25-30 m; obwód pierśnicy 400- 23 grupa drzew (park zabytkowy) wpisanym do rejestru zabytków. (Park 650 cm. Na wszystkich dębach gm. Grodziec jest w bardzo złym stanie) nie ma tabliczek. Jeden dąb powalony, jeden dąb wycięty (pozostałość pnia). Aleja grabowa znajduje się w parku m. Grodziec Aleja grabowa o długości ok. podworskim wpisanym do rejestru 24 aleja drzew (park zabytkowy) 100 m. Wysokość drzew od 20 do zabytków. Park jest w bardzo złym gm. Grodziec 25 m. stanie. Głaz znajduje się obok pomnikowej lipy Głaz o wymiarach: wys. ok. przy kościele parafialnym głaz m. Królików 25 80 cm, obwód ok. 250 cm (część w Królikowie (dawniej cmentarz narzutowy gm. Grodziec podziemna niewiadoma) przykościelny) w odległości ok. 5 m od budynku kościoła 170 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 Przedmiot Lp. Lokalizacja Opis obiektu chronionego Opis otoczenia ochrony Lipy drobnolistne o wysokości ok. 30 m i obwodzie pierśnicy 400 cm. Lipa (1) rosnąca przy głazie narzutowym ma duże Obie lipy rosną na terenie placu przy m. Królików uszkodzenie pnia (plomby 26 grupa drzew kościele parafialnym w Grodźcu gm. Grodziec betonowe); postępująca martwica (dawniej cmentarz przykościelny) drewna; konary lipy (2) podtrzymywane prętami metalowymi, ogólnie - w stanie dobrym. Dąb szypułkowy bardzo Dąb rośnie przy ul. Parkowej pojedyncze m. Grodziec rozłożysty o wysokości ok. 20 m, 27 w Grodźcu przy budynkach drzewo gm. Grodziec obwód pierśnicy 450 cm; Drzewo mieszkalnych po PGR. zdrowe. Jest tabliczka. m. Łagiewniki Głaz narzutowy o długości 200 (w sąsiedztwie cm i szerokości 150 cm; nad Głaz znajduje się na skraju lasu wsi powierzchnią terenu wystaje na głaz państwowego Leśnictwa Łagiewniki 28 Wojciechowo) wysokość ok. 1 m. Głaz pokryty w sąsiedztwie łąki prywatnej nad narzutowy gm. Grodziec jest nalotem (wpływ wilgoci od rowem odprowadzającym wody Nadleśnictwo: bezpośrednio sąsiadującego z lasu. Grodziec rowu leśnego). m. Borowiec Stary Dąb bezszypułkowy bardzo Dąb rośnie w lesie państwowym pojedyncze 29 gm. Grodziec okazały - wysokości ok. 20 m i Leśnictwa Borowiec nad rzeką Bawół drzewo Nadleśnictwo: obwodzie pierśnicy 440 cm. w odległości ok. 100 m od drogi. Grodziec m. Kazimierz Biskupi Głaz "PATKUL 1707"- głaz 0 Głaz znajduje się na rynku 30 głaz gm. Kazimierz znaczeniu historycznym. w Kazimierzu Biskupim Biskupi Dąb szypułkowy "DZIADEK"- wysokość drzewa ok. 26 m; obwód pierśnicy 600 cm. m. Bieniszew Widoczne ślady infekcji gm. Kazimierz Dąb rośnie na skraju lasu w przy pojedyncze grzybowej oraz ślady interwencji 31 Biskupi drodze leśnej z Gosławic do drzewo strażaków (drzewo zostało Nadleśnictwo: Władzimirowa podpalone - pozostałości po Konin gaszeniu - wycięte "dziuple"). Stan drzewa średni. Brak tabliczki. Dęby szypułkowe rosną w dwóch grupach: 5 sztuk obok siebie i 2 szt oddzielnie. Średnia wysokość m. Głodów wynosi ok. 30 m; obwód pierśnicy gm. Kazimierz wynosi przeciętnie ok. 500 cm. Dęby rosną w lasach leśnictwa Głodów 32 grupa drzew Biskupi Po jednym z drzew jest przy drodze leśnej Bieniszew - Głodów. Nadleśnictwo: zmurszała pozostałość pnia o Konin wysokości ok. 6 m; na dwóch drzewach są tabliczki (przy najgrubszym z dębów leży odłamany pień). Z jednego pnia wyrastają dwa pnie zrośnięte w szyi Lipa szerokolistna rośnie między pojedyncze m. Anielew korzeniowej. Wysokość drzewa 33 budynkami gospodarczymi na posesji drzewo gm. Kramsk ok. 20 m; obwód pierśnicy 300 prywatnej w Anielewie gm. Kramsk cm. Stan drzewa dobry. Jest tabliczka. Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 171 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 Przedmiot Lp. Lokalizacja Opis obiektu chronionego Opis otoczenia ochrony Dąb szypułkowy o wysokości 30 m, obwód pierśnicy 5,80 m. pojedyncze m. Brzeźno 34 Drzewo bardzo okazałe. Od Drzewo rośnie na skarpie nad stawem. drzewo gm. Krzymów południowej strony konary uschnięte. Jest tabliczka. Sosna pospolita o wysokości 15 m; obwód pierśnicy 2,60 m. Drzewo rośnie na terenie lasu tuż przy pojedyncze m. Adamów 35 Drzewo w dobrym stanie, w pasie drogowym drogi Brzeźno - drzewo gm. Krzymów dolnej części odcięty konar. Jest Wyszyna. tabliczka. Platan o wysokości 23 m, obwód Drzewo rośnie w parku w Brzeźnie na m. Brzeźno pierśnicy 4,50 m. Drzewo bardzo terenie zespołu pałacowego pojedyncze (zespół okazałe. Jeden z bocznych 36 ok. 50 m od budynku pałacowego) drzewo pałacowy) konarów wyrastający równolegle obecnie szkoła podstawowa gm. Krzymów do ziemi na wys. 1 ,50 m - i gimnazjum. podparty. Brak tabliczki. Głaz znajduje się w młodym lesie Głaz o wymiarach: obwód 7,5 m, głaz m. Teresina należącym obecnie do Nadleśnictwa 37 długość 3 m, wysokość 1 ,2 m, narzutowy gm. Krzymów Konin (dawniej był to teren rolniczy - szerokość 1 ,6 m. Brak tabliczki. własność prywatna). m. Teresina gm. Krzymów Głaz o wymiarach: wys. ok. 1 ,20 głaz Głaz znajduje się na polanie lasu 38 Nadleśnictwo m (część podziemna nieznana). narzutowy Leśnictwa Żychlin. Konin, Leśnictwo Brak tabliczki. Żychlin Lipa drobnolistna o wysokości 1 5 m, obwód pierśnicy ok. 4 m (pień Drzewo rośnie na prywatnej posesji pojedyncze m. Teresina obrośnięty samosiejkami). Od 39 przy drodze gruntowej łączącej wsie drzewo gm. Krzymów północnej strony drzewa kilka Wyszyna - Żychlin. suchych konarów, jeden konar złamany. Brak tabliczki. Dąb szypułkowy o wysokości 25 m, obwód pierśnicy 600 cm. Dąb ma dwa rozwidlenia: 1-sze na wys. 4 m, 2-gie na wys. 6 m. Na wys. ok. 6 m znajduje się Dąb rośnie na łące - teren prywatny; pojedyncze m. Osiecza 40 odłamany konar - po uderzeniu najbliższe zabudowania znajdują się drzewo gm. Rzgów pioruna (wskazane w odległości ok. 50 m. zabezpieczenie przed niszczeniem), poza tym - w dobrym stanie. Podstawa drzewa obrośnięta czarnym bzem. Korona lipy drobnolistnej składa się z pięciu konarów, ułożonych asymetrycznie. Stwierdzono bardzo duże uszkodzenie części Lipa rośnie w pobliżu parkanu pojedyncze m. Rzgów 41 odziomkowej pnia (powyżej otaczającego kościół, przy bramie drzewo gm. Rzgów 50%); postępująca martwica wejściowej do kościoła. drewna, ślady żerowania szkodników, bez śladów wydzielania posuszu. m. Zastruże Bluszcz pospolity obrasta Grochodrzew, na którym obrasta (łąka właściciela zamarły pień grochodrzewu bluszcz, znajduje się na terenie 42 roślina prywatnego) (robinia) na wysokość ok. 8 m; ogrodzonym, gdzie stoi przydrożna gm. Rzgów brak tabliczki . kapliczka. 172 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 Przedmiot Lp. Lokalizacja Opis obiektu chronionego Opis otoczenia ochrony Palatan klonolistny- wysokość Platan rośnie nad brzegiem fosy drzewa ok. 20 m; obwód pojedyncze m. Żychlin biegnącej wzdłuż parku, na terenie 43 pierśnicy 300 cm. Stan zdrowotny drzewo gm. Stare Miasto którego znajduje się ZSE-U drzewa dobry. Tabliczka jest w Żychlinie. zarośnięta. Na terenie parku znajdują się dwie lipy drobnolistne o wysokości ok. 15 m; obwód pierśnic wynosi ok. 400 i 500 cm. Lipa rosnąca przy budynku m. Żychlin szkoły jest okazem w dobrym Obydwa drzewa rosną w granicach 44 grupa drzew gm. Stare Miasto stanie zdrowotnym, natomiast parku. lipa rosnąca w głębi parku jest uszkodzona w wyniku uderzenia pioruna; wyrastający z boku konar świadczy o dobrym stanie zdrowotnym drzewa. Dąb bezszypułkowy o wysokości ok. 18 m, obwód pierśnicy 580 cm. Na wysokości 2,5 m dwa Dąb rośnie w lesie będącym pojedyncze m. Bicz 45 konary tworzące koronę o własnością prywatną ok. 100 m od drzewo gm. Stare Miasto średnicy 30 m. Brak tabliczki. W zabudowań gospodarskich. dolnej części drzewa suche konary. Grupa kilkunastu jałowców, największy z nich o wysokości 8 m. Wskazane dokonanie m. Stare Miasto zabiegów pielęgnacyjnych. 46 grupa drzew Jałowce rosną w lasku wiejskim. gm. Stare Miasto Poprzez usunięcie górujących sosen i brzóz stworzenie lepszych warunków rozwoju. Brak tabliczki. m. Stare Miasto Jałowiec o wys. 9 m - 4 odnogi pojedyncze Jałowiec rośnie w granicy działki 47 (Kozia Góra) (największy w okolicy). Brak drzewo z posesją na ul. Szkolnej 70. gm. Stare Miasto tabliczki. Wiązy szypułkowe 2 szt. o m. Lisiec Mały Wiązy rosną na terenie prywatnym nad 48 grupa drzew wysokości ok. 26 m, obwody gm. Stare Miasto stawami hodowlanymi. pierśnic 282 i 490 cm. Dąb rośnie w głębi lasu Leśnictwa Dąb szypułkowy o wysokości ok. Żychlin. Wokół dębu rosną w dużym 23 m, obwód pierśnicy 400 cm. pojedyncze m. Żychlin zagęszczeniu świerki - 49 Średnica korony ok. 20 m. Brak drzewo gm. Stare Miasto prawdopodobnie samosiejki. Wskazane tabliczki. W dolnej części drzewa byłoby wykarczowanie drzewek wokół trochę wydzielonego posuszu. dębu. Dąb szypułkowy o wysokości 21 m; obwód pierśnicy 470 cm. Na Drzewo rośnie na terenie parku pojedyncze m. Racięcin 50 wysokości 5 m - konar uschnięty podworskiego wpisanego na listę drzewo gm. Wierzbinek (do usunięcia). Pojedyncze zabytków. gałęzie suche. Drzewo rośnie na terenie parku Świerk pospolity o wysokości 20 pojedyncze m. Kryszkowice o pow. 2 ha w Kryszkowicach 51 m; obwód pierśnicy 260 cm. drzewo gm. Wierzbinek położonym przy drodze Janowice - Pojedyncze gałęzie suche. Bycz naprzeciwko gorzelni. m. Ostrowąż Dąb szypułkowy strzelisty (dwa pojedyncze gm. Wilczyn pionowo rosnące konary) o Dąb rośnie w gęstwinie leśnej, wokół 52 drzewo Nadleśnictwo wysokości 24 m; obwód pierśnicy samosiejki. Konin 350 cm. Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 173 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 Przedmiot Lp. Lokalizacja Opis obiektu chronionego Opis otoczenia ochrony m. Ostrowąż Dąb szypułkowy o wysokości 24 pojedyncze gm. Wilczyn m; obwód pierśnicy 410 cm. Pień Dąb stoi przy drodze leśnej, około 53 drzewo Nadleśnictwo pęknięty w wyniku listwy 50 m od drogi Ostrowąż - Kleczew. Konin mrozowej. Brak tabliczki. m. Uroczysko Dąb stoi przy drodze Wójcin - Rosocha Dąb o wysokości 25 m; obwód pojedyncze Siedlimowo, stanowiącej granicą 54 gm. Wilczyn pierśnicy 408 cm. Drzewo bardzo drzewo województwa wielkopolskiego Nadleśnictwo: urokliwe. Brak tabliczki. i województwa kujawsko - pomorskiego Konin źródło: www.powiat.konin.pl 5.6.2 Presja Lasy są narażone na szkodliwe działanie wielu czynników abiotycznych i biotycznych. W związku z tym istnieje potrzeba ciągłego śledzenia ich zdrowotności oraz występujących zagrożeń i podejmowanie, w razie potrzeby, właściwego działania ochronnego. Do czynników abiotycznych zaliczamy: szkody od wiatru, śniegu i mrozu, susze, podtopienia na skutek nadmiernych opadów, niedobór składników pokarmowych w glebie. Do czynników biotycznych zaliczamy szkodniki owadzie, choroby grzybowe, szkody wyrządzone przez kręgowce. Spośród wielu tysięcy gatunków owadów żerujących na drzewach i krzewach leśnych w lasach Polski, kilkadziesiąt gatunków wykazuje tendencje do wzmożonego lub masowego występowania, następstwem czego może być powstawanie dużych szkód w rozległych powierzchniach leśnych. Szkody powodują również pasożytnicze grzyby. Ważnym czynnikiem osłabiającym stan zdrowotny drzewostanów jest także deficyt wody. Brak opadów i długotrwałe okresy suszy powodują obniżenie poziomu wód gruntowych. To z kolei, ma decydujący wpływ na kondycję zdrowotną drzewostanów dębowych (wystąpienie opiętka, choroba naczyniowa) i jesionowych (zamieranie jesionów) Może to być powodem zwiększonego występowania szkodników wtórnych i nasilenia wydzielania się posuszu. Czynnikiem mającym największy i stały wpływ na stan zdrowotny drzewostanów Nadleśnictwa Konin ma przemysł paliwowo - energetyczny. W zasięgu działania Nadleśnictwa Konin zlokalizowane są m. in.: Zespół Elektrowni PAK, KWB Konin Fabryka Urządzeń Górnictwa Odkrywkowego i Huta Aluminium. Negatywne oddziaływanie przemysłu polega na: • zanieczyszczeniu powietrza szkodliwymi gazami i pyłami działającym na aparat asymilacyjny drzew i na chemizm gleby, zmianie stosunków wodnych w glebie. Wskutek ciągłych oddziaływań dochodzi do ogólnego osłabienia drzewostanów, co skutkuje ich podatnością na szkody od owadów i działanie wiatrów. Negatywne oddziaływanie na lasy na terenie powiatu konińskiego związane jest również z ich wykorzystaniem na cele rekreacyjne - wypoczynkowe, przy czym oddziaływanie to nie dotyczy jedynie wyznaczonych szlaków i duktów leśnych. Innym czynnikiem oddziałującym negatywnie jest penetracja lasów, w szczególności okresowy zbiór przez okolicznych mieszkańców runa leśnego - jagód i grzybów. Osobny problem stanowi nielegalne pozyskiwanie drewna na opał, choinek i stroiszu oraz nielegalna zrywka wartościowych drzew na cele 174 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 tartaczne (tarcica, okleiny). Drzewa są niekiedy niszczone poprzez nacinanie ich kory. Poważny problem stanowi także zaśmiecanie lasów przez okolicznych mieszkańców i turystów, powstawanie dzikich wysypisk śmieci i gruzu. Zagrożenie może stanowić także zanieczyszczenie wód podziemnych oraz zanieczyszczenie powietrza od pobliskich ciajgów komunikacyjnych. Istotnym problemem jest również zagrożenie pożarowe lasów. Lasy Nadleśnictwa Konin i Nadleśnictwa Grodziec zostały zakwalifikowane do l kategorii zagrożenia pożarowego. Główne przyczyny pożarów to: zaprószenie ognia w lesie, wyładowania atmosferyczne, • nie udowodnione celowe podpalenie, zerwanie linii energetycznej. Pożary wywołują katastrofalne skutki ekologiczne i są szczególnie niebezpieczne dla obszarów chronionych. W przypadku powiatu konińskiego zagrożeniem dla środowiska przyrodniczego może być również nielegalne wydobycie węgla brunatnego w obrębie 5.6.3 Cel Ochrona obiektów cennych przyrodniczo nieobjętych i objętych ochroną oraz walorów krajobrazu rekreacyjnego i rolniczego. Zachowanie i zwiększanie bioróżnorodności istniejących ekosystemów. 5.6.4 Kierunki działań do 2020 roku Gospodarka leśna powinna być realizowana w oparciu o ustawę z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. 2011 nr 12, póz. 59 ze zm.). Zgodnie z jej zapisami tereny wyznaczone do zalesienia muszą się znaleźć w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego lub w decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Podstawowym sposobem ochrony obszarów posiadających unikatowe walory przyrodnicze, jak rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu czy obszary Natura 2000, jest ścisłe przestrzeganie przepisów obowiązujących na tych terenach. W przypadku obszarów Natura 2000, wszelkie działania ochronne winny być ujęte w planach ochrony tych terenów, ustanawianych w drodze rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw środowiska (art. 29 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody). W przypadku pozostałych form ochrony znajdujących się na terenie powiatu konińskiego, konieczne będzie opracowanie planów i programów ochrony określających bieżące i przyszłe zadania ochronne na ich obszarze. Stałym elementem ochrony bioróżnorodności jest systematyczne rozwijanie krajowej i europejskiej sieci obszarów chronionych. Pomimo iż Starostwo nie ma uprawnień do powoływania form ochrony, może podejmować działania na rzecz ich ustanowienia przez uprawnione organy (Wojewoda, Rada Miasta/Gminy). Szczegółowe wykazy planowanych do powołania form ochrony przyrody znajdują się w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego poszczególnych gmin, powinny być również wskazane w gminnych programach ochrony środowiska. Ponadto, należy dążyć do zapewnienia ochrony obszarów cennych przyrodniczo dotychczas nie objętych ochroną i nie ujętych Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 175 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013-2016 z perspektywą do roku 2020 w systemie NATURA 2000, ale ważnych z punktu widzenia zapewnienia spójności ekologicznej. Do takich obszarów należą doliny rzeczne, odgrywające ważną rolą w funkcjonowaniu przyrody, ponieważ stanowią „korytarze ekologiczne" przemieszczania się flory i fauny. Ważnym czynnikiem chroniącym środowisko naturalne jest również minimalizowanie niekorzystnego oddziaływania produkcji rolnej na jego jakość. Dotyczy to racjonalnego wykorzystywania nawozów organicznych i mineralnych oraz chemicznych środków ochrony roślin. Wspieranie form rolnictwa stosującego metody produkcji nie naruszające równowagi przyrodniczej jest jednym z założeń Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych (KDPR). Stosowanie się do zapisów Kodeksu pozwala na skuteczne ograniczenie degradacji środowiska oraz prowadzenie działalności rolniczej zgodnej z koncepcją zrównoważonego rozwoju. Do działań wspierających ochronę przyrody należy także rewitalizacja terenów zdegradowanych (m.in. wyeksploatowanych składowisk odpadów) na cele przyrodnicze wraz z przygotowaniem takich terenów do rekultywacji. Ważnym kierunkiem działań jest również zapewnienie możliwości wypoczynku i rekreacji przy jednoczesnej ochronie walorów przyrodniczych i krajobrazowych, głównie poprzez odpowiednie udostępnianie obiektów i obszarów chronionych oraz wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody. Wszelka zabudowa letniskowa powinna powstawać wyłącznie na terenach do tego celu przystosowanych pod względem infrastrukturalnym, tj. z rozwiniętą siecią kanalizacyjną i wodociągową, uregulowaną gospodarką odpadami, zaopatrzonych w energię elektryczną. Dzięki temu zapobiegać można niekontrolowanemu poborowi wód podziemnych, zrzutowi ścieków czy powstawaniu dzikich wysypisk, co bezpośrednio przekłada się na ochronę najcenniejszych składników różnorodności biologicznej. Powyższe cele realizować należy stosując się do kierunków działań polegających na: • upowszechnianiu form indywidualnej ochrony przyrody w postaci użytków ekologicznych, zespołów przyrodniczo - krajobrazowych, stanowisk dokumentacyjnych przyrody nieożywionej, pomników przyrody, • przeprowadzaniu prac inwentaryzacyjnych w zakresie oceny stanu i rozpoznawania zagrożeń różnorodności biologicznej (wykonanie nowych i aktualizacja istniejących waloryzacji przyrodniczych), bieżącej ochronie i doskonaleniu systemu obszarów i obiektów prawnie chronionych, w tym wdrożeniu sieci Natura 2000, • prowadzeniu bieżącej weryfikacji możliwości rozwoju gospodarczego powiatu z uwzględnieniem obszarów Natura 2000, • selektywnym dostępie do terenów cennych przyrodniczo oraz ochronie tych terenów przed zainwestowaniem i tzw. dzikim zagospodarowaniem, przestrzeganiu wymagań ochrony środowiska w odniesieniu do obiektów turystycznych i rekreacyjnych, uwzględnianiu wymagań ochrony przyrody w strategiach rozwoju poszczególnych sektorów gospodarki oraz w planach rozwoju lokalnego, 176 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 kreowaniu właściwych postaw społecznych w ramach szeroko rozumianej edukacji ekologicznej, wspieraniu zalesiania gruntów porolnych i zdegradowanych gatunkami rodzimymi, wspomaganiu urządzania i utrzymania terenów zieleni, zadrzewień i zakrzewień oraz parków,wspomaganiu urządzania i utrzymania terenów zieleni, zadrzewień i zakrzewień oraz parków, • ochronie i renaturalizacji ciągów i połączeń ekologicznych ze szczególnym uwzględnieniem dolin rzecznych, promowaniu zasad zrównoważonej gospodarki rolnej w tym zasad KDPR, propagowaniu zagospodarowania przestrzennego gmin i wyznaczeniu terenów w m.p.z.p.), z uwzględnieniem optymalnego kształtowania struktury przestrzennej rozmieszczania lasów i zróżnicowania struktury gatunkowej lasów, przystosowaniu lasów do pełnienia zróżnicowanych funkcji przyrodniczych i społecznych, wspieraniu prowadzenia racjonalnej przyrodniczo i społecznie gospodarki leśnej, • aktualizacji planów urządzania lasu (dla lasów Skarbu Państwa) oraz opracowywaniu i aktualizacji uproszczonych planów urządzania lasu dla lasów prywatnych, • objęciu szczególnym nadzorem lasów pozostających poza własnością Skarbu Państwa, monitoringu środowiska leśnego i przeciwdziałaniu stanom niepożądanym (pożary, szkodniki, choroby), wspieraniu proekologicznej gospodarki leśnej, prowadzonej przez nadleśnictwa w oparciu o plany urządzenia lasu, bieżącym utrzymaniu istniejących terenów zieleni oraz ich rozwoju. 5.6.5 Harmonogram zadań na lata 2013 - 2016 Jednostka Szacunkowe koszty w PLN Termin Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016 Opracowanie uproszczonych planów Zadanie Środki własne urządzania lasów oraz powiat - - - 40000 ciągłe powiatu inwentaryzacji stanu lasów niepaństwowych Przeciwdziałanie Zadanie Nadleśnictwa b.d.k. działalności szkodnictwu leśnemu ciągłe własnej Pielęgnacja terenów zieleni: -pielęgnacja parku, Środki własne -cięcia sanitarne drzew i krzewów gminy Zadanie Środki własne ozdobnych b.d. b.d. b.d. b.d. Powiat ciągłe powiatu, -zakup materiału Środki zadrzewieniowego, zewnętrzne usuwanie chorych i suchych gałęzi -sadzenie zieleni Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 177 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 Jednostka Szacunkowe koszty w PLN Termin Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016 Zagospodarowanie terenu pomiędzy Klasztorem Misjonarzy św Rodziny a Kościołem pw. św. Gmina środki własne Marcina w Kazimierzu Kazimierz Do 201 3 970 000 - - - gminy, dotacje Biskupim - Biskupi UE przebudowa śródlądowej wody powierzchniowej na potrzeby utworzenia parku kulturowego Budowa parku rekreacyjnego z placem zabaw Środki własne oraz rewitalizacja Do 201 3 677001,97 ~ ~ ~ gminy, dotacje Sompolno zabytkowego IXX - UE wiecznego parku w Mąkolnie l etap Suma 1647001,97 b.d. b.d. 40000 źródło: ankietyzacja gmin i powiatu 5.7 Energia odnawialna Pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych zostało już opanowane technologicznie, chociaż efektywność w przypadku poszczególnych źródeł nie jest jednakowa. Energia pochodząca z poszczególnych pierwotnych źródeł ma określoną postać i odpowiada za określone naturalne procesy przyrodnicze. Przy pomocy środków technicznych i technologii uzyskuje się energie w formie najbardziej przydatnej dla człowieka w postaci energii elektrycznej i cieplnej. Do najbardziej znanych i wykorzystywanych źródeł energii odnawialnych należą: energia z biomasy, promieniowanie słoneczne, • energia wiatru, energia spadku wody, geotermia (ciepło z wnętrza ziemi), • pompy ciepła. Wszystkie odnawialne źródła energii można wykorzystywać w gospodarce komunalnej i gminnej. Wybór źródła lub źródeł zależy od lokalnych warunków środowiska geograficznego, gdyż nie wszystkie źródła występują lub są osiągalne i jednakowo opłacalne w każdym miejscu kraju. Podstawową przyczyną, dla której władze powinny zainteresować się możliwościami wykorzystania na swoim terenie energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych jest ustawa Prawo energetyczne. Jedną ze sfer powierzonych władzom lokalnym przez ustawodawcę jest ustalenie planu zaopatrzenia w ciepło. Ustawa nakazuje, by w procesie planowania uwzględniać m. in. możliwości wykorzystania lokalnych zasobów energii. Tak więc samorządy mają prawny obowiązek zwrócenia uwagi także na odnawialne źródła energii. 178 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 Energia z biomasy W polskich warunkach najłatwiejsza do pozyskania jest energia z biomasy. Biomasa jest najstarszym i najszerzej współcześnie wykorzystywanym odnawialnym źródłem energii. Stanowi trzecie co do wielkości odnawialne źródło energii. Według definicji Unii Europejskiej biomasa oznacza podatne na rozkład biologiczny frakcje produktów, odpady i pozostałości przemysłu rolnego (łącznie z substancjami roślinnymi i zwierzęcymi), leśnictwa i związanych z nim gałęzi gospodarki, jak również podatne na rozkład biologiczny frakcje odpadów przemysłowych i miejskich (Dyrektywa 2001/77/WE).84 Postać stała biomasy Na cele energetyczne wykorzystuje się drewno i odpady z przerobu drewna, rośliny pochodzące z upraw energetycznych, produkty rolnicze oraz odpady organiczne z rolnictwa, niektóre odpady komunalne i przemysłowe. Wartość biomasy jako paliwa energetycznego zależy od jej suchości i zagęszczenia. Poprzez suszenie, mielenie i prasowanie rozdrobnionych odpadów drzewnych uzyskuje się brykiet i pelety drzewne (granulat). W celu pozyskania biomasy uprawia się określone rośliny np. wierzbę wiciową rdest, trzcinę pospolitą. Na uprawę nadają się zwłaszcza rośliny charakteryzujące się dużym przyrostem rocznym, małymi wymaganiami glebowymi, wysoką wartością opałową oraz odpornością na choroby i szkodniki. W Polsce na potrzeby produkcji biomasy można uprawiać rośliny szybko rosnące: wierzba wiciowa (Sa//x viminalis), ślazowiec pensylwański lub inaczej malwa pensylwańska (S/da hermaphrodita), • topinambur czyli słonecznik bulwiasty (Helianthus tuberosus), róża wielokwiatowa znana też jako róża bezkolcowa (Rosa multiflora), rdest sachaliński (Polygonum sachalinense), • trawy wieloletnie, jak np.: miskant olbrzymi czyli trawa słoniowa (Miscanthus sinensis gigantea), miskant cukrowy (Miscanthus sacchariflorus), spartina preriowa (Spartina pectinata), palczatka Gerarda (Andropogon gerardi), proso rózgowe (Panicum virgatum). Energię cieplną pozyskać można również ze spalania ziarna owsa lub kukurydzy - od lat wykorzystywanych w tym celu np. w Szwecji, Kanadzie czy Stanach Zjednoczonych. Owies można spalać w kotłach wyposażonych w specjalne palniki, istnieją jednak również specjalne kotły centralnego ogrzewania, przeznaczone do spalania ziarna. Kotły te posiadają - podobnie jak palniki - systemy zabezpieczeń awaryjnych i regulowane systemy napowietrzania komory spalania, a podawanie ziarna do pieca odbywa się w pełni automatycznie (tak jak w kotłach, wyposażonych w palniki). Do wyprodukowania 10 tyś. kW energii cieplnej potrzebne są ok. 3 tony owsa, co odpowiada 1 m3 (1000 l) oleju opałowego. W sezonie grzewczym zużywa się przeciętnie 6-7 ton ziarna. Do ogrzania jednego gospodarstwa wystarczają zbiory z pola o powierzchni 2 ha. Do celów energetycznych bardzo dobrze nadaje się także słoma. Średnio z hektara uzyskuje się 2,5 tony słomy. Aby uzyskać wielkość możliwą do energetycznego zagospodarowania, należy uwzględnić zapotrzebowanie słomy na: • przyoranie, ściółkowanie, 84 www.biomasa.org Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska ĆÓDEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 179 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 • paszę, inne nie energetyczne zastosowania np. na podłoże grzybów. Biorąc pod uwagę, że wartość opałowa prawidłowo magazynowanej słomy przy 15% wilgotności wynosi 14,4MJ/kg. Słoma jako paliwo (bele, brykiety, pelety) staje się coraz popularniejszym paliwem dla wytwarzania energii cieplnej zwłaszcza wykorzystywanej lokalnie. Koszty wytworzenia ciepła przy spalaniu słomy są o prawie 50% niższe niż przy spalaniu oleju opałowego.85 Postać ciekła biomasy Uzyskiwana jest poprzez: • wytwarzanie oleju napędowego z roślin oleistych (np. rzepak) uprawianych specjalnie dla celów energetycznych. • fermentację alkoholową materiału organicznego (np. ziemniaków, buraków cukrowych, zbóż) celem wytworzenia alkoholu etylowego do paliw silnikowych. Postać gazowa biomasy Biogaz powstaje w wyniku fermentacji beztlenowej substancji organicznych np. odpadów zwierzęcych lub roślinnych, odpadów z gospodarki leśnej, odpadów powstających na oczyszczalniach ścieków i składowiskach odpadów. Składa się on w głównie z metanu (od 40 % do 70 %) i dwutlenku węgla (około 40 - 50 %); zawiera także inne gazy, m. in. azot, siarkowodór, tlenek węgla, amoniak i tlen. Jego wartość opałowa mieści się w zakresie 18 -24 MJ/m3. Skład biogazu zależy od procesu technologicznego oraz zastosowanego materiału wsadowego. Produkcja metanu zależy m.in. od zawartości suchej masyw masie odpadów oraz od zawartości suchej masy organicznej w stosunku do suchej masy. Do produkcji energii cieplnej lub elektrycznej może być wykorzystywany biogaz zawierający powyżej 40 % metanu. W wyniku procesów rozkładu materiału wsadowego pozyskuje się również płynu pofermentacyjny. Po spełnieniu odpowiednich wymagań higienicznych może być on wykorzystywany do nawożenia roślin uprawnych. Po uzyskaniu certyfikatu nawozowego może stanowić nawóz do roślin doniczkowych lub szklarniowych.86 Biogazownia rolnicza to instalacja służąca do celowej produkcji biogazu z odchodów zwierzęcych, biomasy roślinnej lub organicznych odpadów (przemysł spożywczy) składa się z: układu podawania biomasy, komory fermentacyjnej, zbiornika biogazu, zbiornika magazynowego przefermentowanego substratu i agregatu kogeneracyjnego.87 Otrzymany w procesie fermentacji biogaz może zostać zagospodarowany na różne sposoby: do produkcji energii elektrycznej - 1 m3 biogazu pozwala wyprodukować 2,1 kWh energii elektrycznej (przy założonej sprawności układu 33%), • do produkcji energii cieplnej - 1 m3 biogazu pozwala wyprodukować 5,4 kWh ciepła (przy założonej sprawności układu 85 %), w systemach skojarzonych do wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej - 1 m3 biogazu pozwala wyprodukować 2,1 kWh energii elektrycznej i 2,9 kWh ciepła w skojarzonym wytwarzaniu energii Projekt założeń do planu zaopatrywania w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe gminy Dragacz 86 Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energie elektroenergetyczną i paliwa gazowe Gminy Dragacz - aktualizacja, Bydgoszcz 2012 87 www.biogazownierolnicze.pl 180 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska ĆODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 elektrycznej i ciepła, • do napędów pojazdów, do produkcji metanolu, • przesłany do sieci gazowej. Zalety instalacji produkcji biogazu: niezależność mocy wytwórczych od warunków pogodowych oraz pór roku, możliwość regulacji mocy wytwórczej w zależności od aktualnego zapotrzebowania, możliwość magazynowania surowca np. w postaci kiszonek), wysoka sprawność energetyczna układów kogeneracyjnych (skojarzonej produkcji energii elektrycznej i ciepła), możliwość współdziałania z krajową siecią gazu ziemnego. W dniu 13 lipca 2010 r. Rada Ministrów przyjęła opracowany przez Ministerstwo Gospodarki we współpracy z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi dokument pn.: Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce w latach 2010 - 2020. Dokument zakłada, że w każdej polskiej gminie do 2020 roku powstanie średnio jedna biogazowni wykorzystująca biomasę pochodzenia rolniczego przy założeniu posiadania przez gminę odpowiednich warunków do uruchomienia takiego przedsięwzięcia. Przewiduje się, że biogazownie będą powstawać w tych gminach, na których terenach występują duże zasoby areału, z którego można pozyskiwać biomasę, co jest swego rodzaju harmonizacją działań krajowych rządu z priorytetami Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej.88 Paliwo pozyskane z biomasy jest nieszkodliwe dla środowiska. W wyniku spalania biomasy, do atmosfery przedostaje się dwutlenek węgla, w ilości w jakiej został pobrany przez rośliny. Zatem spalanie biomasy nie zwiększa ogólnej emisji tego gazu cieplarnianego. Podczas spalania biogazu wykorzystuje się metan, będący jednym z gazów cieplarnianych. Zapobiega się w ten sposób jego emisji do atmosfery. Spaliny, powstające podczas spalania owsa charakteryzuje mniejsza toksyczność w porównaniu ze spalinami, powstającymi podczas spalania innych surowców. Ogrzewanie biomasą staje się coraz bardziej opłacalne, jej ceny są opłacalne na rynku paliw. Koszt ogrzewania peletami lub brykietem są obecnie niższe od kosztów ogrzewania lejem opałowym. Badania przeprowadzone na uniwersytecie w Minnesocie wykazały, że ogrzewanie ziarnem kukurydzy jest ekonomicznie konkurencyjne w porównaniu do ogrzewania olejem, gazem bądź energią elektryczną.89 Wykorzystując biomasę można zagospodarować nieużytki i wykorzystać odpady. Aktualnie w powiecie konińskim biomasa wykorzystywana jest w kotłowniach do ogrzewania budynków w poszczególnych gminach: > Miasto i Gmina Rychwał: 10 kotłowni na biomasę w obiektach użyteczności publicznej np. w bibliotece, w szkole w Jaroszewicach Grodzieckich, świetlicy wiejskiej w m. Gliny; > Gmina Stare Miasto: kotłownia na biomasę posiada gminny budynek komunalny oraz w ośrodek zdrowia w Liścu Wielkim; > Gmina Rzgów: Kotłownia (2 kotły po 200 kW każdy) na pelet w Gimnazjum im. Polskich Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energie elektroenergetyczną i paliwa gazowe Gminy Dragacz - aktualizacja, Bydgoszcz 2012 www.biomasa.org Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Śadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 181 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 Noblistów w Rzgowie, > Gmina Wierzbinek: Szkoła Podstawowa w Sadlnie posiada kocioł stalowo - wodny o mocy 160 kW na brykiet (pelet) z trocin, słomy, papieru i zrębków drzewnych, w Ośrodek Zdrowia w Sadlnie użytkowane są 2 kotły stalowo - wodne o mocy 80 kW każdy, na brykiet (pelet) z trocin, słomy, papieru i zrębków drzewnych. Kotłownia na biomasę planowana jest również w gminie Kazimierz Biskupi. W gminie Wierzbinek znajduje się plantacja wierzby energetycznej o powierzchni 3 ha. W gminie Krzymów plantacja wierzby energetycznej jest w miejscowości Zalesię i Szczepidło. W gminie Ślesin funkcjonuje instalacja do wykorzystywania biogazu do celów energetycznych na terenie Składowiska Odpadów Goranin.90 Energia słoneczna Pozyskiwanie energii z promieniowania słonecznego staje się coraz bardziej popularne. Do zamiany energii cieplnej w energię słoneczną służą kolektory słoneczne. Służą one do ogrzewania pomieszczeń, a także do podgrzewania wody w domach, gospodarstwach rolnych, obiektach sportowych i rekreacyjnych oraz zakładach przemysłowych, do ogrzewania wody w basenach. W rolnictwie wykorzystuje się je do suszenia produktów rolnych: zboża, nasion, owoców, ziół i grzybów. W polskich warunkach możliwość wykorzystania energii słonecznej jest znacznie zróżnicowana. Średnie nasłonecznienie wynosi 1600 godzin, najdłuższe jest nad morzem, a najkrótsze na południu Polski. Ocenia się, że w Polsce kolektory słoneczne są w stanie pokryć około 60% rocznego zapotrzebowania domu jednorodzinnego na energię cieplną, jeżeli budynek zostanie odpowiednio zbudowany. Do zamieniania energii promieniowania słonecznego w energię elektryczną służą ogniwa fotowoltaiczne. Ogniwa fotowoltaiczne są obecnie powszechnie stosowane: • w zegarkach, kalkulatorach, odbiornikach radiowych, • do zasilania radiowo-telekomunikacyjnych stacji przekaźnikowych, w telefonii komórkowej, • do zasilania znaków drogowych, • do zasilania satelitów, • do zasilania urządzeń ochrony pastwisk i lasów, • w autonomicznych systemach zasilających na przyczepach kempingowych, • do zasilania odosobnionych stacji meteorologicznych. Z punktu widzenia wykorzystania energii promieniowania słonecznego najistotniejszymi parametrami są roczne wartości nasłonecznienia (insolacji) - wyrażające ilość energii słonecznej padającej na jednostkę powierzchni płaszczyzny w określonym czasie. Około 80% całkowitej rocznej sumy nasłonecznienia przypada na sześć miesięcy sezonu wiosenno-letniego, od początku kwietnia do końca września, przy czym czas operacji słonecznej w lecie wydłuża się do 16 godz/dzień, natomiast w zimie skraca się do 8 godzin dziennie.91 Na poniższym rysunku przedstawiono rozkład sum nasłonecznienia na jednostkę powierzchni poziomej wg Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej dla poszczególnych rejonów Polski. opracowanie własne na postawie ankietyzacji gmin oraz prezentacji rezultatów projektu „Zielona Energia" w powiecie konińskim dostępna na stronie www.eszkola-wielkopolska.pl www.energia-odnawialna.pl 182 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 Rys. 25. Rejonizacja średniorocznych sum promieniowania słonecznego całkowitego padającego na jednostkę powierzchni poziomej w kWh/m2/rok. Liczby wskazują całkowite zasoby energii promieniowania słonecznego w ciągu roku dla wskazanych rejonów kraju. źródło: http://www. energia-odnawialna.pl/wykorzystaniejss. htm Powiat koniński położony jest w centralnej części Polski. Wielkość potencjalnej energii użytecznej pochodzącej z promieniowania słonecznego dla tej części kraju w ciajgu całego roku przedstawiono w poniższej tabeli. Tab. 57. Potencjalna energia użyteczna w kWh/m2/rok dla regionu centralnej części Polski Rok Półrocze letnie Sezon letni Półrocze zimowe Jednostka (I-XH) (IV-IX) (VI-VIII) (X-lll) [kWh/mz/rok] 985 785 449 200 źródło: http://www.energia-odnawialna.pl/wykorzystaniejes.htm Dane przedstawione w powyżej tab. 45 odnoszą się do skali regionalnej. W rzeczywistych warunkach terenowych, wskutek lokalnego zanieczyszczenia atmosfery i występowania przeszkód terenowych, rzeczywiste warunki nasłonecznienia mogą odbiegać od podanych.92 Energia słoneczna pozyskiwana jest kilku gminach powiatu: > Gmina Rzgów: na dachu Publicznego Gimnazjum z Rzgowie umieszczono kolektory słoneczne o łącznej powierzchni 35 m2, które poza sezonem grzewczym zapewniają szkole ciepłą wodę, na dachu budynku mieszkalnego w Kowalewku zamontowane są kolektory słoneczne o łącznej powierzchni 4,6 m2; > Miasto i gmina Rychwał: kolektory słoneczne znajdują się na dachu Przedszkola w Rychwale; > Miasto i gmina Ślesin: użytkowanych jest kolektorów słonecznych; > Gmina Kazimierz Biskupi: 1 solar; 92 www.energia-odnawialna.pl Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 183 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 > Gmina Kramsk: solary znajdują się na 4 budynkach mieszkalnych, na dachu szkoły w m. Wysokie oraz Publicznego Gimnazjum w Kramsku; > Gmina Stare Miasto: na pojedynczych, prywatnych budynkach mieszkalnych (domy jednorodzinne) są kolektory słoneczne > Gmina Wilczyn: znajduje si tu 7 szt. kolektorów słonecznych z czego 1 szt. znajduje się na budynku Gminnego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Wilczynie a pozostałe na budynkach mieszkalnych.93 Panele słoneczne są coraz częściej wykorzystywane jako źródło energii w budynkach indywidualnych. Często służą do podgrzewania wody. Trudno jest określić dokładną ilość nowo zamontowanych instalacji solarnych w powiecie, ponieważ instalacje te są zakładane przez osoby indywidualne. Mieszkańcy nie mają obowiązku zgłaszania montażu instalacji solarnej. Energia Wiatru Energia Wiatru ma coraz większe zastosowanie w Polsce. Obecność turbin wiatrowych zlokalizowanych na użytkach rolnych umożliwia ich dalsze wykorzystanie pod uprawę lub pastwiska. Energia wiatru jest niewyczerpalnym i niezanieczyszczającym środowisko źródłem energii odnawialnej. Aby móc wykorzystywać energię wiatru do produkcji prądu niezbędne są odpowiednie warunki, to znaczy stałe występowanie wiatru o określonej prędkości. Elektrownie wiatrowe pracują zazwyczaj przy wietrze wiejącym z prędkością od 5 do 25 m/s, przy czym prędkość od 15 do 20 m/s uznawana jest za optymalną.94 Rozkład prędkości wiatru jest silnie uzależniony od lokalnych warunków topograficznych. Wg. prof. Haliny Lorenc z IMGW obszar Polski można podzielić na strefy energetyczne warunków wiatrowych: • Strefa l - wybitnie korzystna • Strefa II - bardzo korzystna • Strefa III - korzystna • Strefa IV - mało korzystna • Strefa V - niekorzystna 93 opracowanie własne na postawie ankietyzacji gmin oraz prezentacji rezultatów projektu „Zielona Energia" w powiecie konińskim dostępna na stronie www.eszkola-wielkopolska.pl 94 www.biomasa.org 184 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spotka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 Rys. 26. Strefy energii wiatru wg prof. Haliny Lorenc źródło: www.bazaoze.pl W powiecie konińskim średnia roczna prędkość wiatru nie przekracza 3,0 m/s. Największe prędkości wiatru są notowane w zimie i wiosną a najmniejsze latem. Powiat koniński znajduje się w II strefie, bardzo korzystnej pod względem zasobów energii wiatru. Energia użyteczna wiatru wynosi w tej strefie na wysokości 10m >700-1000 kW/h/m2/rok. Prędkość wiatru w poszczególnych miejscach powiatu konińskiego uzależniona jest głównie od różnic w ukształtowaniu powierzchni, pokrycia roślinnością obecności dużych powierzchni wodnych czy wręcz stopnia zainwestowania terenu.95 Turbiny wiatrowe są popularnym źródłem energii odnawialnej wykorzystywanym na terenie powiatu: > Miasto i gmina Golina: w miejscowości Radolina funkcjonuje 6 wiatraków- 4 szt. o mocy 150 kV oraz 2 szt. po 250 kV, w miejscowości Przyjmą -1 wiatrak, planowana jest budowa 1 elektrowni wiatrowej na terenie gminy; > Gmina Grodziec: planowana jest budowa elektrowni wiatrowych; > Gmina Kazimierz Biskupi: planowana jest budowa 1 elektrowni wiatrowej w miejscowości Komorowe - o mocy do 3 MW oraz budowa elektrowni w rejonie miejscowości Nieświastów, Stefanowo, Komorowe (oraz teren gminy Kleczew m. Słaboludź), łącznie 18 turbin o mocy do4 MW - ca 72MW > Miasto i gmina Kleczew: w miejscowości Alinowo są 3 wiatraki, planowana jest budowa ferm wiatrowych na terenach pokopalnianych; > Gmina Kramsk: w m. Wielany obecnie działają 4 szt. wiatraków po 150 kW i po 1 o mocy 150 kW i 225 kW, w miejsce działających elektrowni planuje się wybudować 3 po 600 kW i 1 o mocy 1 MW, w m. Jabłków planowana jest budowa 2 elektrowni po 225 kW; > Gmina Krzymów: funkcjonuje 1 elektrownia wiatrowa w m. Brzeźno o mocy 750 KW; > Miasto i gmina Rychwał: w miejscowości Biała Panieńska użytkowane są 3 elektrownie wiatrowe; Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 2008-2012 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska ĆODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 185 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 > Miasto i gmina Sompolno: funkcjonują elektrownie wiatrowe: 4 w m. Ostrówek (po 150kW), po 2 w m. Sycewo (po 250kW) i Sompolinek (po 300 kW), po 1 turbinie wiatrowej jest w m. Racięcice (800 kW), Lubstówek (900 kW), Stefanowo (800 kW), Kolonia Wierzbie (600 kW), Wierzbie (1,5 MW), elektrownie wiatrowe (po 2,5 MW) znajdują sią również w m. Błonawy i Police; > Gmina Stare Miasto: planowana jest budowa elektrowni wiatrowych na terenie gminy; > Gmina Ślesin: łącznie zainstalowanych jest 7 turbin wiatrowych: po 1 we wsi Niedżwiady, wsi Kępa, wsi Rożnowa, wsi Lubomyśle i wsi Wąsosze oraz 2 we wsi Biskupiewe; > Gmina Wierzbinek: w miejscowości Wierzbinek używane są 2 wiatraki o mocy 300 kW każdy, w miejscowości Mąkoszyn-1 wiatrak o mocy 225 kW; > Gmina Wilczyn: planowana jest budowa siłowni wiatrowej w Kopydłowie o mocy 1 MW.96 Spóła KWE (skrót od Konin Wind Energy lub Konin Wiatr Energia) chce wybudować na terenie powiatu konińskiego farmy wiatrowe na terenie po byłych odkrywkach kopalni „Konin", o łącznej mocy 150 MW. Spółkę tworzy Kopalnia Węgla Brunatnego „Konin" w Kleczewie S.A. i Global Wind Energy Poland sp. z o.o. Zaawansowane przygotowania toczą się już na terenach odkrywek "Jóżwin 2A", Jóźwin 2B", "Kazimierz Północny". Pozostałe farmy wiatrowe mają powstać przy odkrywkach "Drzewce" i "Lubstów". Inwestycja ma zostać zrealizowana do końca 2015 roku.97 Energia wodna Energetyka wodna przekształca energię potencjalną cieków wodnych w energię elektryczną za pomocą turbin. Energetyczne zasoby wodne Polski są niewielkie ze względu na niezbyt obfite i niekorzystnie rozłożone opady, dużą przepuszczalność gruntu i niewielkie spadki terenów. Polskie hydroenergetyczne zasoby techniczne wynoszą 13,7 tyś. GWh na rok, z czego ponad 45% przypada na Wisłę. Najbardziej rozpowszechnione w kraju są małe elektrownie wodne (MEW). Według przyjętej nomenklatury są to elektrownie o mocy zainstalowanej nie większej niż 5 MW. W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie MEW, które mogą wykorzystywać potencjał niewielkich rzek, rolniczych zbiorników retencyjnych, systemów nawadniających, wodociągowych, kanalizacyjnych i kanałów przerzutowych. Oprócz pozyskiwania energii elektrycznej istnieje także możliwość wykorzystania zbiorników wodnych do rybołówstwa, celów rekreacyjnych czy też ochrony przeciwpożarowej. Obecnie Polska wykorzystuje swoje zasoby hydroenergetyczne jedynie w 12%, co stanowi 7,3% mocy zainstalowanej w krajowym systemie energetycznym. Na terenie powiatu brak jest wykorzystywania elektrowni wodnych. Energia geotermalna Energia geotermalna charakteryzuje możliwością dostarczania stałego strumienia energii w ciągu całego roku, jest niezależna od warunków klimatycznych i daje największe efekty ekonomiczne. Pewność dostaw energii cieplnej z ciepłowni geotermalnej i jej konkurencyjny koszt w porównaniu do energii 96 opracowanie własne na postawie ankietyzacji gmin 97http://www.reo.pl/kwb-konin-laczna-moc-farm-wiatrowych-bed2ie-mniejsza-ni2-zakladano 186 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 z węgla przemawia za jej rozwojem i szerszym zastosowaniem. Ciepło geotermalne można również wykorzystać do produkcji energii elektrycznej pod warunkiem pozyskiwania wody w temperaturze powyżej 90°C. Wody o takiej temperaturze występują rzadko. Polska należy do krajów europejskich posiadających największe zasoby wód geotermalnych. Wody geotemalne na obszarze Polski charakteryzuje się niskimi i średnimi wartościami temperatury wody, głębokości zalegania złóż oraz ich mineralizacją. Ponad 90% zasobów wód wgłębnych znajduje się na obszarze Niżu Polskiego, na którego terenie położony jest powiat koniński. W polskich warunkach zasoby wód geotermalnych są najczęściej wykorzystywane do ogrzewania pomieszczeń, ogrzewania hodowli szklarniowej oraz w kąpieliskach. Rys. 27. Mapa gęstości ziemskiego strumienia cieplnego dla obszary Polski Źródło: www.pig.gov.pl (J. Szewczyk, D. Gientka, P/G 2009) Wody termalne w powiecie konińskim zostały aktualnie zlokalizowane na terenie gminy Ślesin i gminy Wilczyn. W gminie Ślesin przeprowadzono prace geologiczno-wiertniczych, które potwierdziły możliwość praktycznego wykorzystania poziomu dolnokredowego dla uzyskania wód termalnych. Temperatura wody na wypływie waha się w zakresie 35°C do 69°C, zależnie od stopnia geotermicznego i wydajności. Na podstawie oznaczeń chemicznych stwierdzono, że woda termalna pochodząca z otworu w Ślesinie (Głębockie) jest solanką 10% chlorkowo-sodową z zawartością jodu i bromu oraz potasu, żelaza i innych, co decyduje o jej korzystnych własnościach leczniczych. Wysoka naturalna temperatura wody umożliwia jej wykorzystanie do celów rekreacyjno-balneologicznych i grzewczych. Podobny zakres wykorzystania Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 187 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 wód termalnych o wysokiej mineralizacji można spotkać w miejscowości Besenova na Słowacji.98 We wsi Mrówki w gminie Wilczyn znajdują się wody geotermalne, zasobne, o temperaturze około 65°C. Pokłady wód geotermalnych są częściowo zbadane, w tym celu wykonano odwiert o głębokości około 2572m. Wody te to ciepłe solanki o zawartości soli 92,2 g/l, nadają się więc dla celów leczniczych. Wody geotermalne mogłyby być zastosowane dla celów grzewczych po uprzednim odsoleniu, ale dopiero po szczegółowych badaniach." W 2011 r. powstało przedsiębiorstwo „Termy Ślesińskie", będące w 100% własnością gminy Ślesin. Jego zadaniem jest przeprowadzenie inwestycji polegającej na budowie kompleksu basenów termalnych z zapleczem hotelowo-gastronomicznym.100 Pompy ciepła Pompy ciepła to urządzenia, które pobiera niskotemperaturową energię z otoczenia, którym może być grunt, woda lub powietrze, lub ciepło odpadowe, a następnie podnoszą jej potencjał na wyższy poziom temperatury dzięki dodatkowej energii doprowadzonej z zewnątrz. Pompy ciepła służą do ogrzewania i klimatyzowania budynków, są też wykorzystywane do przygotowywania ciepłej wody użytkowej. Obecnie w pompach ciepła stosuje się nietoksyczne, niepalne i w pełni biologicznie degradowalne czynniki robocze. Cała instalacja pracuje cicho, a będące częścią pomp rury mogą być eksploatowane nawet przez 30 - 50 lat. Wszystkie te zalety sprawiają że pompy ciepła są coraz częściej wykorzystywane w budynkach mieszkalnych i publicznych. Prognozowane kierunki zmian w zaopatrzeniu energetycznym Założenia polityki energetycznej państwa przewidują, że w związku z urealnieniem cen energii, postępem w modernizacji i restrukturyzacji działalności gospodarczej oraz wzrostem świadomości ekologicznej społeczeństwa, zużycie energii w przeliczeniu na jednostkę krajowego produktu będzie się zmniejszać. Można to osiągnąć głównie przez odpowiednie wykorzystanie: zasobów biomasy - do produkcji energii cieplnej, energii wody i wiatru - do produkcji energii elektrycznej, słońca - do produkcji energii cieplnej i elektrycznej, • wód geotermalnych - do produkcji energii cieplnej, biogazu z oczyszczalni ścieków i składowisk odpadów - do produkcji energii elektrycznej i cieplnej. Przewiduje się, że wykorzystanie odnawialnych źródeł energii na terenie powiatu konińskiego rozwijać się będzie głównie w obszarze energii wiatru oraz energii z biomasy. Wynika to głównie z tkwiącego na terenie powiatu potencjału wykorzystania tego rodzaju OZE. Pozyskiwanie energii cieplnej z biomasy możliwe byłoby z produktów i odpadów rolniczych (np. słomy) i leśnych. Powiat koniński ma charakter rolniczy, a sporą część jego terenów stanowią też lasy. Można by rozważyć również plantacje roślin energetycznych takich jak np.: > ślazowiec pensylwańskiego: jego wymagania klimatyczno-glebowe nie są zbyt duże; roślina nadaje się do uprawy we wszystkich rejonach kraju i wykazuje sporą odporność na skrajne '"Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Ślesin 2003, 2005 www.wilczyn.pl 100 www.termy-slesinskie.pl 188 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.cwdex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 temperatury, zarówno niskie jak i wysokie. Pod względem ciepła spalania łodygi ślazowca ustępują drewnu bukowemu tylko o 20-34%, przy czym większym ciepłem spalania charakteryzują się cieńsze łodygi. Może być też wykorzystywany np. do rekultywacji gruntów zdegradowanych chemicznie, ponownego wykorzystania gruntów odłogowych czy nasadzeń w pasach przydrożnych, chroniących inne uprawy przed zanieczyszczeniami komunikacyjnymi. > trawy wieloletnie: ich wymagania klimatyczno-glebowe są nie zbyt duże; rośliny te udają się nawet na glebach klasy V i VI oraz na nieużytkach. Powiat położony jest w centralnej części Polski, dla której średnioroczna suma promieniowania słonecznego całkowitego padającego na jednostkę powierzchni poziomej wynosi 985 kWh/m2/rok. Istnieje zatem możliwość wykorzystania energii słonecznej za pomocą baterii słonecznych oraz pomp ciepła do celów grzewczych i przygotowania cieplej wody użytkowej w budynkach mieszkalnych i publicznych. Ważną rolę w wykorzystaniu energii odnawialnej mogą pełnić samorządy. Zgodnie z ustawą z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo Energetyczne - z późniejszymi zmianami - został nałożony na nie obowiązek przygotowania Projektu założeń do planu zaopatrzenia w energię. Jednym z elementów tego projektu jest konieczność przeanalizowania możliwości wykorzystania lokalnych zasobów energii. 5.7.1 Presja Biomasa pomimo wielu zalet posiada jednak także pewne wady, wśród których można wymienić: • stosunkowo małą gęstość surowca, utrudniającą jego transport, magazynowanie i dozowanie, • szeroki przedział wilgotności biomasy, utrudniający jej przygotowanie do wykorzystania w celach energetycznych, • mniejszą niż w przypadku paliw kopalnych wartość energetyczną surowca: do produkcji takiej ilości energii, jaką uzyskuje się z tony dobrej jakości węgla kamiennego potrzeba około 2 ton drewna bądź słomy, • fakt, że niektóre odpady są dostępne tylko sezonowo • wielkoobszarowe uprawy energetyczne negatywnie wpływają na krajobraz, a niektóre gatunki roślin mogą być inwazyjne. Przed dokonaniem wyboru miejsca planowanego pod uprawę biomasy powinna być dokonana uprzednio ocena przyrodnicza w celu wykluczenia spod inwestycji terenów stanowiących istotny element środowiska przyrodniczego. Wskazane jest prowadzenie uprawy biomasy na terenach nie wyróżniających się szczególnymi walorami przyrodniczymi. W przypadku spalania owsa wadą jest wysoka cena palnika (ponad 10 tyś. zł.), bez którego efektywne spalanie owsa nie jest możliwe. Owies wymaga odpowiedniej ilości powietrza i innej temperatury, niż powszechnie stosowane rodzaje biomasy. Istniej też ryzyko inwazji szkodników (gryzonie, insekty). Budowa biogazowni obok zalet wiąże się również z zagrożeniami i wadami takimi jak: • wysokie nakłady inwestycyjne, • konieczność ciągłego dostępu do substratów, • w celu zachowania prawidłowego przebiegu procesu fermentacji konieczny jest stały nadzór i kontrola, Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 189 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 • niepewny, w długoterminowej perspektywie, system wsparcia w postaci świadectw pochodzenia, • bariery prawne oraz skomplikowane procedury, • zły stan infrastruktury energetycznej często uniemożliwia przyłączenie instalacji do sieci; sieć gazowa na terenach wiejskich jest bardzo słabo rozwinięta, • istnieje możliwość uciążliwości zapachowych, związanych z przyjęciem substratów - zazwyczaj ograniczają się jednak do najbliższego sąsiedztwa instalacji, • wraz ze wzrostem mocy biogazowni rośnie zapotrzebowanie na substraty, może się to wiązać z trudnościami logistycznymi, • ryzyko zwiększenia powierzchni upraw monokulturowych, • budowa biogazowni wiąże z ryzykiem związanym ze zmianami cen surowców oraz cen energii elektrycznej.101 Farmy wiatrowe mogą mieć negatywny wpływ na otoczenie. Problem stanowi wytwarzany przez turbiny wiatrowe stały, monotonny hałas o niskim natężeniu. Ściśle należy przestrzegać zasady zakazującej wznoszenia elektrowni wiatrowych w bliskim sąsiedztwie siedzib ludzkich. Naruszenie tej zasady może być źródłem niezadowolenia tej części społeczeństwa, dla której uciążliwe jest zbyt bliskie sąsiedztwo urządzeń, ich stała obecność w krajobrazie i powodowany nią efekt cienia. Należy zachować taką odległość terenów przeznaczonych pod lokalizację elektrowni wiatrowych wraz z infrastrukturą towarzyszącą od terenów wymagających ochrony przed hałasem, która zapewni dotrzymanie akustycznych standardów jakości środowiska określonych w przepisach odrębnych na terenach podlegających ochronie lub odległość mniejszą ale przy zastosowaniu środków ograniczających emisję hałasu co najmniej do poziomów dopuszczalnych. Dotrzymanie obowiązujących norm w zakresie ochrony środowiska nie gwarantuje jednak wykluczenia występowania uciążliwości oraz negatywnego oddziaływania na środowisko naturalne jak i ludzi, zarówno na etapie budowy jaki i eksploatacji przedsięwzięcia. W związku z powyższym istnieje potrzeba dokładnej analizy lokalizacji elektrowni wiatrowych. Powinny być one usytuowanie w maksymalnym oddaleniu od terenów podlegających ochronie akustycznej oraz obszarów prawnie chronionych. Elektrownie wiatrowe wykazują negatywne oddziaływanie na ptaki powodując modyfikację ich zachowania, ograniczając ich wykorzystanie przestrzeni oraz w najgorszym przypadku powodując śmierć w wyniku kolizji z siłowniami. Wszystkie te oddziaływania przyczyniają się ostatecznie do obniżenia zrealizowanej rozrodczości lub przeżywalności ptaków, zmniejszając przez to liczebność lokalnych populacji. Podstawowe rodzaje negatywnych oddziaływań na farm wiatrowych na ptaki obejmują: > śmiertelność w wyniku kolizji - dochodzi do niej głownie w nocy i ma charakter tzw. „ ślepych kolizji" związanych z niezauważeniem przeszkody w przestrzeni powietrznej. Ważnym mechanizmem potęgującym nocną kolizyjność jest oświetlenie konstrukcji. Jednak spora część zderzeń ptaków z siłowniami ma również miejsce w warunkach pełnej widoczności. Kolizje z siłowniami są zjawiskiem powszechnym, występującym dla ok 90% kontrolowanych pod tym względem farm. Liczba ginących ptaków rośnie wraz w wielkością farmy. Ryzyko zderzeń jest też www.portalbiogazowy.pl 190 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spotka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 bardzo uzależnione od gatunku ptaka. > zmiana wzorców wykorzystania terenu - siłownie wiatrowe mogą obniżać intensywność użytkowania przez ptaki przylegających do nich terenów, zarówno w okresie lęgowym jak i pozalęgowym. Zmienność intensywności i zasięgu odstraszającego oddziaływania farm wiatrowych jest uzależniona od składu gatunkowego lokalnej awifauny a także wysokości siłowni, i długości użytkowania farmy. Negatywne oddziaływanie jest bardziej rozległe dla wiatraków o większej mocy znamionowej (przede wszystkim w okresie pozalęgowym). Farmy eksploatowane dłużej odstraszają ptaki silniej niż nowe. > efekt bariery - występuje na skutek wymuszenia zmiany kierunku i pułapu lotu przez ptaki, w celu uniknięcia kolizji z turbiną (szczególny przypadek zmian we wzorcach zachowań wykorzystania przestrzeni). Koszt energetyczny jednostkowego ominięcia farmy wiatrowej na trasie migracji ptaków jest z reguły minimalny. W innych okolicznościach w których dochodzi do kumulacji takich kosztów co może powodować negatywne oddziaływanie: • Występowanie bariery na trasie regularnych, codziennych przelotów pomiędzy noclegowiskiem a żerowiskiem - nawet przy niskich kosztach jednostkowych może powodować koszty skumulowane (będące ubocznym produktem zwiększonego zużycia energii) skutkujące zwiększoną śmiertelnością ptaków. • Występowanie bariery pomiędzy gniazdem a żerowiskiem - alternatywnie ptaki dorosłe mogą powstrzymywać się od ponoszenia większych wydatków energetycznych związanych z dłuższymi przelotami lokalnymi w ramach karmienia piskląt (rzadsze karmienie, karmienie pokarmem niższej jakości dostępnym na bliżej położonym żerowisku). Koszty możliwego zwiększonego obciążenia energetycznego odbijają się wtedy na pisklętach, powodując obniżenie sukcesu lęgowego (większa śmiertelność piskląt, produkcja piskląt gorszej jakości). • Występowanie serii barier na trasie migracji - duża liczba farm wiatrowych na trasie corocznego przelotu może powodować kumulację niewielkich kosztów energetycznych. Skutkować to może pogorszeniem kondycji ptaków podczas pojedynczego etapu przelotu i koniecznością wydłużenia okresu żerowania w miejscu postoju na trasie wędrówki. Obniżona kondycja podczas aktywnego przelotu zmniejsza szansę przeżycia ptaka, szczególnie w czasie niekorzystnej pogody i przy pokonywaniu naturalnych przeszkód). Przedłużenie postojów w trakcie migracji wiosennej może opóźniać termin przystępowania do rozrodu, obniżając produktywność. > bezpośrednia utrata siedlisk - rozmiary bezpośredniego zajęcia ziemi pod obiekty farmy są relatywnie duże i oceniane na poziomie 5 - 10% obszaru farmy. > fragmentacia i przekształcanie siedlisk - przekształcenia siedlisk położonych w otoczeniu siłowni wynika głównie z budowy dróg serwisowych. Rozbudowa sieci lokalnych dróg powoduje kaskadę zmian w otaczających siedliskach występujących na znacznej powierzchni. Szczególnie duże znaczenie mają zmiany w hydrologii, które mogą dotyczyć obszarów znacznie odległych od drogi i występować w późniejszym czasie. Z budową dróg związana jest także fragmentacja siedlisk, Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii^rodowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 191 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013-2016 z perspektywą do roku 2020 obejmująca funkcjonowanie dróg jako barier w przemieszczaniu się zwierząt, spływach wód oraz rozprzestrzeniania się wybranych gatunków roślin. Powyższe zmiany mogą negatywnie oddziaływać na stan zachowania, funkcjonowanie i trwałość siedlisk ptaków ( na obszarze farm i ich sąsiedztwie). Zmiany te wynikają również z warunków bytowania zwierząt stanowiących pokarm dla ptaków. Transport elementów konstrukcji wiatraka wymaga często przebudowy łuków istniejących dróg lub budowę nowych odcinków dróg dojazdowych i związaną z tym nierzadko wycinkę drzew w tych rejonach. Dochodzi wtedy do bezpośredniej zmiany w strukturze siedlisk, mogących obejmować elementy kluczowe dla zasiedlenia terenu przez określone gatunki ptaków. oddziaływanie bodźce wzrokowe utrata lub modyfikacja śmiertelne - efekt unikania siedliska kolizje Z v / l bariery w odstraszanie utrata zmiana smierc w efekt przemie szczaniu od żerowisk żerowisk charakteru wynik u fizyczny Się (migr (fundamenty żerowisk kolizj z ka) eleme;ntami konstrukcji i > i 1 wiatnika efekt loty na efektywna fizyczna fizyczna utrata utrata utrata ekologiczny odległości siedlisk siedlisk siedlisk 4, 4-4-7 zwiększone zmniejszone koszty zużycie pozyskanie energii energetyczne energii lub/i zwiększone zużycie energii / l J| * v/ konsekwencje < 3 zmiany w sukcesie obniżenie dostosowania lęgowym i przeżywalności przeżywalności konsekwencje dla zmiany ogólnej liczebności populacji populacji gatunku upośledzenie właściwego stanu ochrony gatunku Rys. 28. Schemat szlaków oddziaływań elektrowni wiatrowych na ptak! (za Derwitt & Langston 2006, zmienione) źródło: Projekt Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni na ptaki, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2011 Możliwości minimalizacji negatywnych oddziaływań farm wiatrowych na ptaki są raczej ograniczone. Najważniejsze znaczenie ma tutaj odpowiedni wybór lokalizacji elektrowni wiatrowych poprzez wykluczenie terenów o dużym ryzyku niekorzystnych oddziaływań na ptaki, dającymi się zidentyfikować w oparciu o zawczasu dostępne informacje. Pozostałe możliwe działania zapobiegawcze to: rezygnacja z posadowienie turbin w miejscach newralgicznych dla ptaków (niewielka odległość od zbiorników wodnych, kolonii mew i rybitw, stref ochronnych ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania itp.); • odsuwanie siłowni od takich miejsc; 192 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 zmiana układu posadowienia elektrowni - poprzez zwiększanie lub zagęszczanie; • niewprowadzanie zróżnicowania wysokości posadowienia turbin w obrąbie farm (prowadzącego do zwiększenia strefy zagrożenia kolizjami). Potencjalne działania minimalizujące (wskazane do realizacji na etapie eksploatacji) obejmują i.in.: 1. Wyłączanie turbin w newralgicznych okresach nasilonej ekspozycji ptaków na wysokie ryzyko kolizji (np. szczyt przelotu gęsi, szczyt aktywności ptaków szponiastych przypadający na okres toków i karmienia piskląt itd.). Pewien problem związany jest z brakiem podstaw do wskazania elastycznych reguł decyzyjnych, dostosowanych do aktualnej sytuacji. Możliwe jest tylko „sztywne" wskazanie terminów w których takie szczyty aktywności lub liczebności ptaków występują. 2. Tworzenie i utrzymywanie siedlisk atrakcyjnych dla ptaków poza obszarem inwestycji, w bezpiecznej od niej odległości, w stanie odpowiednim dla funkcjonowania populacji (szczególnie w odniesieniu do terenów żerowiskowych). Obecność takich siedlisk może minimalizować penetrację terenu samej farmy. W praktyce rozwiązanie to jest jednak trudne do realizacji z uwagi na konieczność dysponowania sporą powierzchnią gruntów poza farmą i duże trudności praktyczne w tworzeniu siedlisk atrakcyjnych dla określonych gatunków ptaków. Na wybór danego miejsca jako lęgowiska lub żerowiska duży wpływ mają także czynniki nie związane z jakością siedliska - np. obecność innych ptaków, wysoki sukces lęgowy osobników własnego gatunku itd. W takiej sytuacji płaty bardzo dobrych siedlisk mogą zostać niezasiedlone przez określone gatunki ptaków. 3. Zmniejszenie atrakcyjności terenów farmy jako żerowiska ptaków poprzez: zmianę składu gatunkowego upraw w granicach farmy i na terenach bezpośrednio do niej przylegających - eliminację roślin szczególnie atrakcyjnych dla wybranych ptaków. • usuwanie ewentualnie pojawiającej się padliny dużych zwierząt z obszaru farmy dla minimalizacji atrakcyjności terenu dla ptaków drapieżnych. Jest to rozwiązanie trudne do realizacji z uwagi na konieczność zapewnienie przez inwestora możliwości efektywnego decydowania o sposobie wykorzystania gruntów na rozległych obszarach farmy pomiędzy terenami wydzierżawionymi lub wykupionymi pod inwestycję. Kompensacja strat powodowanych podwyższoną śmiertelnością w wyniku zderzeń z siłowniami jest raczej możliwa teoretycznie niż praktycznie. Realne możliwości kompensacji strat w populacji ptaków wynikających z budowy i eksploatacji farm wiatrowych są bardzo ograniczone i związane ze znacznymi nakładami finansowymi i organizacyjnymi. Podstawowy problem stanowią ograniczenia wynikające z ekologii ptaków i dostępność odpowiednich terenów. Negatywny wpływ elektrowni wiatrowych na nietoperze może miejsce zarówno na etapie budowy jak i eksploatacji. W czasie budowy inwestycja tego typu może prowadzić do: > utraty miejsc żerowania i tras przelotu na żerowiska podczas budowy dróg dojazdowych i wiatraków w wyniku wycinania drzew, zasypywania zbiorników wodnych > utraty kryjówek podczas budowy dróg dojazdowych i wiatraków na skutek wycinania drzew, wyburzania budynków, zasypywania wejść do obiektów podziemnych Na etapie eksploatacji negatywny wpływ na nietoperze może przejawiać poprzez: > emisję ultradźwięków powodującą płoszenie Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 193 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 > utratę miejsc żerowania z powodu opuszczenia terenu przez nietoperze > utratą lub zmianą tras przelotu - korytarzy migracyjnych > śmiertelność w wyniku kolizji z pracującym rotorem lub urazu ciśnieniowego (barotraumy). Jak dotychczas jest niewiele sprawdzonych, skutecznych metod minimalizacji śmiertelności nietoperzy na skutek kolizji z elektrowniami wiatrowymi. Trzy podstawowe rodzaje działań zapobiegawczych i łagodzących to: 1. Rezygnacja z budowy elektrowni wiatrowej na danym miejscu, stosowana przede wszystkim w sytuacjach, gdy poziom aktywności nietoperzy nawet w okresach relatywnie niewielkiego narażenia na kolizje (np. wiosną) jest na tyle wysoki, że praca wiatraka może powodować znaczną liczbę ofiar (lub znacznie zwiększając zagrożenie dla lokalnych populacji gatunków o wysokim statusie ochronnym). Wariant ten należy rozważyć w każdej sytuacji, w której zbyt długi okres proponowanych wyłączeń (wg punktu 3) spowodował by, że przedsięwzięcie stanie się nieopłacalne. 2. Przesunięcie proponowanej lokalizacji elektrowni poza obszar znacząco narażony na kolizje z nietoperzami możliwe tylko w przypadku gdy monitoring obejmował także obszar, na który planuje się przenieść turbinę, stosowane szczególnie w przypadku zbyt bliskiej lokalizacji turbiny w stosunku do lasów i zadrzewień. 3. Okresowe wyłączenie turbin (unieruchamianie wirników) przynajmniej w bezdeszczowe noce, przy prędkości wiatru poniżej 6 m/s , kiedy dochodzi do 60-90% kolizji, a produkcja energii jest niewielka. Jest to rozwiązanie podstawowe do zastosowania w większości przypadków, gdy zachodzi - potwierdzone roczną inwentaryzacją istotne zagrożenie kolizjami nietoperzy z turbinami. Najczęściej turbiny wyłącza się w okresie migracji jesiennej i dyspersji młodych (koniec lipca - początek października), rzadko migracji wiosennej (kwiecień - maj) lub ciąży i karmienia (czerwiec - lipiec), od wschodu do zachodu słońca (rzadziej w pierwszych kilku godzinach po zachodzie słońca). W miejscach o wyjątkowo wysokiej aktywności lub wykorzystywanych przez szczególnie zagrożone gatunki, turbiny powinny zostać wyłączone przez całą noc lub podczas wiatru słabszego niż 9 m/s. Terminy wyłączeń dla każdej farmy lub elektrowni muszą być wyznaczone wyłącznie na podstawie wyników rocznej inwentaryzacji aktywności nietoperzy przy zachowaniu zasady przezorności.102 Nie istnieją jak dotąd skuteczne metody odstraszania nietoperzy od wiatraków. Ewentualne stosowanie jakichkolwiek odstraszaczy, w celu zminimalizowania ryzyka śmiertelności powinno być ograniczone do terenów o niewielkim lub umiarkowanym znaczeniu dla nietoperzy. Dodatkowym, ale istotnym działaniem minimalizującym negatywny wpływ elektrowni wiatrowych na nietoperze jest oznakowanie wiatraków wyłącznie światłem czerwonym i rezygnacja ze świateł białych. Zaleca się także malowanie malowanie wież i łopat wirników w ciemne barwy, aby zmniejszyć atrakcyjność tych obiektów dla potencjalnych ofiar nietoperzy - owadów latających o zmierzchu. W trakcie funkcjonowania farmy istotną rzeczą jest utrzymanie nowych, liniowych elementów infrastruktury farmy, takich jak drogi techniczne, w stanie bezdrzewnym, jak również usuwanie nowych zakrzewień w tych miejscach. Takie przekształcenia szaty roślinnej mogłyby powodować wzrost Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2011 194 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 aktywności nietoperzy na omawianym obszarze. Na etapie budowy wskazane jest unikanie wycinki drzew i zakrzewień tworzących liniowe elementy krajobrazu (zwłaszcza starych alei przydrożnych) a także zasypywania zbiorników przydrożnych, dla których wykazano wysoką aktywność łowiecką nietoperzy oraz wyburzania lub zasypywania obiektów, które okazały się istotnymi kryjówkami tych ssaków. Zgodnie z wytycznymi dotyczącymi oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze elektrowni wiatrowych nie należy lokalizować: > we wnętrzu lasów i innych nie będących lasami skupień drzew, > na terenach położonych mniej niż 200 m od: • granic lasów i innych nie będących lasami skupień drzew o powierzchni większej niż 0,1 ha, • brzegów rzek, • brzegów jezior (naturalnych i sztucznych), • brzegów stawów rybnych o powierzchni większej niż 0,1 ha, • brzegów innych zbiorników i cieków wodnych wykorzystywanych przez nietoperze, > na terenach położonych w odległości mniejszej niż 150 m od alei i szpalerów drzew, > w obrębie grani górskich i przełęczy. Podane odległości są odległościami minimalnymi. W wielu przypadkach, w zależności od stopnia aktywności nietoperzy na danym stanowisku oraz układu terenu strefa wykluczeń z lokalizacji wiatraków może być większa. Decyzja powinna opierać o wyniki badań terenowych. Należy także brać pod uwagę wskazania regionalnych opracowań dotyczących potencjalnych lokalizacji elektrowni wiatrowych. Należy zwrócić uwagę na sąsiedztwo istniejących lub planowanych w okolicy przedsięwzięć. Ponadto z lokalizacji turbin wiatrowych należy wykluczyć tereny: > w obrębie obszarów Natura 2000, na których jednym z przedmiotów ochrony są nietoperze, > na terenach w promieniu 3 km od : • istotnych dla integralności obszaru Natura 2000 letnich i zimowych schronień lub miejsc rojenia nietoperzy z gatunków będących przedmiotem ochrony tego obszaru, • letnich kolonii nietoperzy, w których w ciągu ostatnich 3 lat przynajmniej raz stwierdzono jedną z następujących liczb dorosłych osobników nietoperzy: - 100 lub więcej nocków dużych, - 50 lub więcej podkowców małych, mroczków pozłocistych lub m. posrebrzanych, - 30 lub więcej nocków łydkowłosych lub n. orzęsionych • zimowisk nietoperzy (w tym ich zwartych kompleksów), w których w ciągu ostatnich 5 lat przynajmniej raz stwierdzono zimowanie jednej z następujących liczb osobników: - 100 lub więcej nietoperzy z dowolnych gatunków, albo - 30 lub więcej podkowców małych, albo - łącznie 10 lub więcej nocków Bechsteina, n. łydkowłosych i n. Orzęsionych, > tereny w promieniu 1 km od pozostałych istotnych (np. 30 dorosłych osobników) i stabilnych stanowisk letnich kolonii nietoperzy z gatunków uznawanych za narażone na kolizje z turbinami wiatrowymi (w stopniu bardzo wysokim, wysokim lub umiarkowanym), Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 195 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020 > tereny w promienieniu 1 km od granic kompleksów leśnych o powierzchni pow. 100 ha, będącymi ważnymi miejscami rozrodu nietoperzy. Podane odległości są odległościami minimalnymi. W wielu sytuacjach, w zależności od gatunków nietoperzy na danym stanowisku oraz układu terenu, strefa wykluczeń z lokalizacji farm wiatrowych wokół kolonii rozrodczych lub zimowisk może być większa. Decyzja ta powinna być uzależniona od wyników terenowych badań detektorowych.103 Do wad elektrowni wodnych należy niekorzystny wpływ na populację ryb, którym uniemożliwia się wędrówkę w górę lub w dół rzeki, niszczące oddziaływanie na środowisko nabrzeża, a także fakt, że uzależnione od dostaw wody hydroelektrownie mogą być niezdolne do pracy na przykład w czasie suszy. Do wykorzystania energii słońca potrzebne jest dużo miejsca i niezbędne są odpowiednie warunki helioenergetyczne. Problem stanowić może także wymienić należy wysoki koszt kolektorów słonecznych. Wśród wad energii wnętrza Ziemi trzeba wymienić jej małą dostępność: dogodne do jej wykorzystania warunki występują tylko w niewielu miejscach. Poza tym może się zdarzyć, że przy pobieraniu energii geotermalnej z głębi ziemi wydostaną się szkodliwe gazy i minerały, których następnie trudno się pozbyć. 5.7.2 Cel Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. 5.7.3 Kierunki działań do 2020 roku Wśród podstawowych działań w zakresie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych należy wymienić: podniesienie świadomości społecznej i wspieranie budowy instalacji wykorzystujących energię odnawialną, przygotowanie listy priorytetów w zakresie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, wspieranie tworzenia sprawnie funkcjonującego systemu konsultacji dotyczących OZE, • wspieranie inicjatyw podejmowanych w zakresie zastępowania, jako nośnika energii, paliwa stałego źródłami energii odnawialnej, • popularyzacja i wdrożenie najlepszych praktyk w dziedzinie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, w sferze rozwiązań technologicznych, organizacyjnych i finansowych. 5.7.4 Harmonogram zadań na lata 2013 - 2016 Jednostka Szacunkowe koszty Termin Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016 Gmina Realizacja dwóch kolektorów Wierzbinek, 2013-2014 b.d. b.d. - - Środki własne słonecznych płaskich prywatni inwestorzy Budowa elektrowni Prywatni wiatrowych na terenie wg potrzeb b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. inwestorzy powiatu Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze, GDOŚ Warszawa 2011 196 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 Wspieranie inicjatyw Środki własne, w zakresie wykorzystania Powiat, gminy Zadanie ciągłe b.d. b.d. b.d. b.d. sponsorzy odnawialnych źródeł energii Suma b.d. b.d. b.d. b.d. źródło: ankietyzacja gmin i powiatu 5.8 Poważne awarie i zagrożenia naturalne 5.8.1 Analiza stanu istniejącego Poważna awaria jest to zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja, powstałe podczas procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, mogących spowodować natychmiastowe lub powstałe z opóźnieniem zagrożenie życia lub zdrowia ludzi bądź zagrożenie środowiska. Natomiast przez poważną awarię przemysłową rozumie się poważną awarię w zakładzie. Podstawowym aktem prawnym w zakresie poważnych awarii jest ustawa Prawo ochrony środowiska, w której zawarte są: przepisy ogólne, instrumenty prawne służące przeciwdziałaniu poważnej awarii przemysłowej, obowiązki prowadzącego zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, obowiązki organów administracji związane z awarią przemysłową oraz zagadnienie współpracy międzynarodowej w przypadku wystąpienia awarii przemysłowej o zasięgu transgranicznym. Wystąpienie poważnej awarii przemysłowej związane jest z bezpośrednim zagrożeniem środowiska naturalnego. Zgodnie z ustawą POŚ w razie wystąpienia takiej awarii, Wojewoda poprzez Komendanta Wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej i Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska podejmuje działania niezbędne do usunięcia awarii i jej skutków. O podjętych działaniach informuje Marszałka Województwa. Mianem "nadzwyczajnych zagrożeń środowiska" (NZŚ) określa się negatywne skutki zdarzeń losowych takich jak awarie techniczne i technologiczne w jednostkach stosujących, produkujących lub magazynujących materiały niebezpieczne oraz w transporcie takich substancji. NZŚ stanowią: • zanieczyszczenie poszczególnych elementów środowiska w zakładach przemysłowych, transporcie, rozładunku i przeładunku materiałów niebezpiecznych i innych substancji, • pożary na rozległych obszarach lub długo trwające, a także towarzyszące awariom z udziałem materiałów niebezpiecznych, zanieczyszczenie chemiczne lub biologiczne środowiska w wyniku katastrof budowli hydrotechnicznych, • zanieczyszczenie chemiczne lub biologiczne środowiska w wyniku klęsk żywiołowych. Przeciwdziałanie poważnym awariom jest jednym z podstawowych zadań Inspekcji Ochrony Środowiska. Zadanie to wypełniane jest poprzez: • prowadzenie rejestru zakładów, których działalność może być przyczyną wystąpienia poważnej awarii, kontrolę podmiotów, których działalność może stanowić przyczynę powstania poważnej awarii, • prowadzenie szkoleń dla organów administracji oraz podmiotów, o których mowa powyżej, Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spotka Jawna 197 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 współdziałanie w akcjach zwalczania poważnych awarii z organami właściwymi do ich prowadzenia, • badanie przyczyn powstawania poważnych awarii i nadzór nad usuwaniem ich skutków dla środowiska. Na terenie powiatu konińskiego do zdarzeń o charakterze chemiczno-ekologicznym. dochodzi najczęściej w procesie transportu substancji niebezpiecznych. Do największych zagrożeń chemiczno-ekologicznych zaliczyć można: transport materiałów niebezpiecznych (transport samochodowy i kolejowy drogami lokalnymi, powiatowymi i krajowymi) przesył produktów ropopochodnych (rurociąg „PRZYJAŹŃ" i przepompownia w Roztoce).104 Poniżej przedstawiono wykazy tras drogowych i kolejowych, po których przewożone są materiały niebezpieczne. Tab. 58. Wykaz tras drogowych, po których przewożone są materiały niebezpieczne Lp. Trasa Rodzaj materiału Ilość roczna przewozów w [t] Uwagi 1 A2 i ESOPoznań-Warszawa kwas fluorowodorowy 222 30, 50 i 70% 2 E30 i A2 Warszawa-Poznań ciekły hel 4840 Tranzyt 3 A2 i ESOPoznań-Warszawa tlen 44 Tranzyt 4 A2 i ESOPoznań-Warszawa amoniak 82 Tranzyt 5 Nr 25 Rychwał-ślesin chlor 21 Tranzyt 6 E30 i A2 Warszawa-Poznań kwas siarkowy 15 Tranzyt 7 E30 i A2 Warszawa-Poznań wodór 36 Tranzyt Do najczęściej W zależności od rodzaju Dane te oparte są przewożonych mat. przewożonego materiału 8 E30 Słupca-Konin -Kłodawa o okr. kontrole mat. należą: benzyna, olej i rodzaju samochodu od kilkuset kg niebezpiecznych napędowy, gazy do kilkudziesięciu ton żrócHo: Strategia rozwoju ratownictwa i ochrony przeciwpożarowej dla miasta Konina i powiatu konińskiego na lata 2010-2020 Tab. 59. Wykaz tras kolejowych, po których przewożone są materiały niebezpieczne Ilość roczna Trasa Uwagi Lp- Rodzaj materiału przewozów w [t] 1 Warszawa-Konin-Poznań czteroetylek chloru 960 Tranzyt 2 Warszawa-Konin-Poznań dwutlenek siarki 240 Tranzyt 3 Poznań-Konin-Warszawa czteroetylek ołowiu 3600 Tranzyt 4 Poznań-Konin paliwa płynne 88320 Ilość paliw przybywających 5 Warszawa-Konin gaz propan-butan 134400 do Konin/bez tranzytu 6 Poznań-Konin-Warszawa olej napędowy 50400 Tranzyt 7 Poznań-Konin-Warszawa benzyna 43200 Tranzyt 8 Warszawa-Konin-Poznań olej napędowy 28800 Tranzyt źródło: Strategia rozwoju ratownictwa i ochrony przeciwpożarowej dla miasta Konina i powiatu konińskiego na lata 2010-2020 104Strategia rozwoju ratownictwa i ochrony przeciwpożarowej dla miasta Konina i powiatu konińskiego na lata 2010-2020 198 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 Odpowiedzialność za transport substancji niebezpiecznych spoczywa na spedytorze. W przypadku wystąpienia skażenia środowiska podczas transportu materiałów niebezpiecznych (transport drogowy lub kolejowy), gdy trudno jest ustalić sprawcę zdarzenia - obowiązki usunięcia zagrożenia spoczywają na Staroście. Stąd istotne znaczenie miałoby wyznaczenie miejsca tymczasowego magazynowania odpadów powstałych w czasie usuwania skutków zdarzenia. Decyzja, co do miejsca powinna być podjęta na poziomie województwa w porozumieniu z właściwymi samorządami terytorialnymi. Z punktu widzenia narażenia mieszkańców na skutki ewentualnych skażeń środowiska podczas transportu materiałów niebezpiecznych, ważne jest opracowanie programu informowania społeczeństwa o wystąpieniu awarii i sposobu zachowań w takiej sytuacji. Ustawa Prawo ochrony środowiska spośród zakładów przemysłowych, w których ze względu na ilość znajdujących się w nich substancji niebezpiecznych możliwe jest wystąpienie poważnej awarii wyróżnia dwa rodzaje: • zakłady o dużym ryzyku wystąpienia awarii (ZDR), zakłady o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii (ZZR). Informacje o tych podmiotach gromadzone są w Rejestrach potencjalnych sprawców poważnych awarii, prowadzonych przez Inspekcję Ochrony Środowiska. Rejestr uwzględnia również zakłady mogące spowodować poważne awarie, które ze względu na ilość substancji niebezpiecznej, jaka może znajdować się w zakładzie, nie klasyfikują się do grup ZZR lub ZDR, ale z uwagi na rodzaj substancji, prowadzone procesy technologiczne lub usytuowanie instalacji, stanowią zagrożenie dla środowiska (zakłady pozostałe). Rejestr nie obejmuje stacji paliw, które również mogą być potencjalnym miejscem wystąpienia poważnych awarii. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska każdy, kto zamierza prowadzić lub też prowadzi zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, ma obowiązek zapewnić zaprojektowanie, wykonanie lub też likwidowanie tegoż zakładu w sposób zapewniający ochronę przed awariami bądź ograniczający ich skutki dla ludzi i środowiska. W celu zapobiegania niebezpiecznym awariom prowadzący zakłady o zwiększonym i dużym ryzyku muszą opracować: program zapobiegania awariom, w którym przedstawia się system zarządzania zakładem gwarantujący ochronę ludzi i środowiska; system bezpieczeństwa; raport bezpieczeństwa (tylko dla zakładów o dużym ryzyku); • wewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy; informacje niezbędne do opracowania zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego. Zadaniem Inspekcji Ochrony Środowiska jest kontrola przestrzegania wymogów ochrony środowiska w zakresie przeciwdziałania możliwości wystąpienia poważnej awarii. W zakładach o dużym ryzyku wystąpienia awarii kontrole dokonywane są co roku, a w zakładach o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii - co najmniej raz na 2 lata. W bezpośrednim sąsiedztwie powiatu konińskiego zlokalizowane są dwa zakłady zwiększonego ryzyka: ZE-PAK w Koninie oraz Expres Polska Sp. z o.o. w Warszawie O/Konin. Oprócz nich swoją działalność prowadzą zakłady nie zaliczone do ZDR lub ZZR, ale również stanowiące poważne zagrożenie dla Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 199 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013-2016 z perspektywą do roku 2020 środowiska. Są to: Elektrownia Pątnów - Zespół Elektrowni PAK w Koninie Europoles w m. Stare Miasto • Zakład Produkcyjny w m. Krągola (gmina Stare Miasto) należący do ZinPower Wielkopolska Sp. zo.o. w Szczecinie Smurfit Kappa w m. Modła Królewska (gmina Stare Miasto) W na terenie powiatu zlokalizowane są również stacje paliw płynnych, mogące stwarzać potencjalne zagrożenie, wynikające ze stosowania znacznych ilości produktów naftowych. Obiekty te mogą stwarzać potencjalne zagrożenie, jednakże tylko w wypadku nieprzestrzegania odpowiednich przepisów. Innym rodzajem zagrożenia jest możliwość wystąpienia powodzi związanej głównie z: awariami urządzeń hydrotechnicznych, które regulują gospodarkę wodną w powiecie - np. zbiornika retencyjnego na Powie w gminie Stare Miasto, uszkodzenia zbiornika wodnego Jeziorsko (zlokalizowanego w powiecie sieradzkim i poddębickim) lokalnie w przypadku wystąpienia długotrwałych intensywnych odpadów deszczu • tworzeniem się zatorów lodowych w okresach topnienia lodów, szczególnie niebezpieczne na rzece Warcie w okolicy miasta Konin. Zagrożenia powodziowe związane z rzeką Warta może wystąpić na terenie gmin: Golina, Rzgów, Krzymów, Kramsk i Stare Miasto. Najwyższe stany wody na Warcie występują w marcu, minimalne w czerwcu. Przyczyną wezbrań są wody roztopowe oraz opady letnie, odlesienie zlewni Wart oraz prostowanie i pogłębianie koryta rzeki. Powodzie wiosenne należy w znacznej mierze uznać za zjawisko spowodowane ingerencja człowieka w środowisko przyrodnicze. Powierzchnia terenów zalewowych na terenie powiatu wynosi ok. 8 tyś. ha, chronionych obwałowaniami jest 7 tyś. ha. W celu zmniejszenia zagrożenia powodziowego na całej długości rzeki zbudowane są wały przeciwpowodziowe, jazy zasuwowe, przepusty a na początku biegu rzeki Warty na terenie województwa wybudowano zbiornik retencyjny Jeziorsko. Ze względu na zagrożenie powodziowe wodami 1% rzeki Warty Dyrekcja Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu sporządziła Studium określające obszar bezpośredniego zagrożenia powodzią w którym wyznaczony został zasięg występowania tego zjawiska. Na obszarze tym obowiązuje zakaz budowy jakichkolwiek obiektów nie związanych z gospodarką wodną.105 Zagrożenie powodziowe stwarzać może także rzeka Powa. Piętrzenie wody w rzece Powie odbywa się na jazie w m. Nikłaś (gm. Stare Miasto). Obecnie, na powierzchnie zbiornika składają się istniejący zbiornik o powierzchni 8,6 ha oraz zajęte pod zalew przyległe do niego użytki zieleni o pow. 16,2 ha. Po maksymalnym spiętrzeniu rzeki Powy, całkowita powierzchnia zalewu wyniesie 24,8 ha. Na rzece Powie znajduje także zbiornik „Stare Miasto" o powierzchni zalewu 90,96 ha i o pojemności 2,159 min m3. Zapora zlokalizowana jest w km 9+100 rzeki Powy. Wody ze zbiornika wykorzystywane są do celów rolniczych, rekreacyjnych i energetycznych. Równocześnie zbiornik ten zabezpiecza tereny wokół i poniżej zapory przed wystąpieniem powodzi. Użytki rolne zajęte pod zalew i znajdujące się pod 105Sfrateg/a rozwoju ratownictwa i ochrony przeciwpożarowej dla miasta Konina i powiatu konińskiego na lata 2010-2020, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stare Miasto 200 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013-2016 z perspektywą do roku 2020 wpływem zbiornika to użytki rolne o niskiej klasie bonitacyjnej. Na rzece w rejonie Konina projektowany jest również zbiornik Posoka, który także ma stanowić ochronę przed powodzią. Dolina rzeki Powy w dolnym odcinku w rejonie miejscowości Posoka jest narażona na wylewy 1% wód rzeki Warty. Na obszarze objętym możliwością wystąpienia wylewów katastrofalnych obowiązuje zakaz budowy jakichkolwiek obiektów za wyjątkiem tych, które będą związane z gospodarką wodną. Zakaz ten dotyczy równie terenów łąkowych sąsiadujących z korytem rzeki.106 Ostatnia powódź w powiecie konińskim miała miejsce w 2010 r. na terenie gmin Golina, Kramsk, Krzymów, Rzgów i Stare Miasto. Na terenie powiatu zalanych zostało 7,5 tyś. ha łąk i pól. Uszkodzonych zostało wiele km dróg i kilka mostów. Najbardziej dotknięta powodzią została Golina, gdzie na skutek uszkodzenia wału w Kraśnicy woda rozlała się na polder Golina i podtopiła okoliczne gospodarstwa.107 5.8.2 Presja Skutki poważnych awarii niejednokrotnie przekraczają poza miejsce ich powstania. Dotykają bezpośrednio ludzi i środowisko naturalne. Likwidacja skutków poważnych awarii zazwyczaj wymaga długoletnich działań odbudowujących środowisko. Na terenie powiatu konińskiego wzrasta zagrożenie wynikające z różnego typu awarii, m.in. zdarzeń chemicznych lub ekologicznych, związanych z istnieniem zakładów przemysłowych użytkujących materiały niebezpieczne w ilościach mogących być przyczyną poważnej przemysłowej oraz związanych z transportem drogowym i kolejowym materiałów niebezpiecznych. Średnio w przypadku 3% zdarzeń drogowych dochodzi do powstania chemicznego lub ekologicznego, które ma związek z przewożeniem przez pojazd uczestniczący w kolizji drogowej substancji niebezpiecznych dla środowiska naturalnego (ludzi, zwierząt, roślin). Potencjalne zagrożenie w tym zakresie nie będzie malało. Czynniki zwiększające jego poziom to: intensywny rozwój transportu drogowego • położenie geograficzne powiatu konińskiego (szlak komunikacyjny Berlin - Moskwa) • nienadążający za rozwojem transportu rozwój sieci dróg i infrastruktury drogowej, w tym brak autostrad, specjalnych parkingów dla pojazdów przewożących materiały niebezpieczne, zniszczona powierzchnia jezdni itp. Niedostateczny rozwój sieci dróg wpływa na wysoką ilość wypadków w kraju. Bardzo często transport samochody i kolejowy materiałów niebezpiecznych odbywa się trasami przebiegającymi w pobliżu dużych skupisk ludzkich, w tym niejednokrotnie przez centra miast. Co roku na terenie powiatu odnotowuje się wzrost materiałów niebezpiecznych, które podczas awarii mogą spowodować katastrofę ekologiczną zagrażającej coraz większej liczbie ludności.108 106 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 2008 - 2012, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stare Miasto 107 www.konin.lm.pl 108Strategia rozwoju ratownictwa i ochrony przeciwpożarowej dla miasta Konina i powiatu konińskiego na lata 2010-2020 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 201 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 5.8.3 Cel 1. Wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska spowodowanych poważną awarią i klęskami żywiołowymi. 2. Ograniczenie możliwości wystąpienia sytuacji awaryjnych w wyniku transportu drogowego i kolejowego oraz klęsk żywiołowych. 3. Opracowanie systemu skutecznego informowania społeczeństwa o wystąpieniu nadzwyczajnego zagrożenia środowiska naturalnego. 5.8.4 Kierunki działań do 2020 roku Obowiązki dotyczące awarii przemysłowych spoczywają głównie na prowadzącym zakład oraz na organach Państwowej Straży Pożarnej, a także wojewodzie. Szczegółowy opis tych obowiązków podaje ustawa Prawo ochrony środowiska. Zapobieganie awariom miejscowym, prowadzi się głównie poprzez ograniczenie transportu substancji niebezpiecznych, kierowanie ich oznakowanymi trasami, omijającymi centrum miasta, informowanie i edukowanie społeczeństwa o sposobach zapobiegania zagrożeniom, a także o sposobie postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia. Powstałe zagrożenia w transporcie drogowym jak i kolejowym, zwalczane są przez odpowiednie jednostki straży pożarnej. Straż Pożarna podejmuje doraźne środki: • dokonuje zabezpieczenia miejsca wypadku, • ewakuuje ludność, • w przypadku poważnych awarii, kiedy niezbędna jest pomoc specjalistycznych jednostek i specjalistycznego sprzętu, jednostka straży współpracuje z różnymi innymi sekcjami, które podejmują działania w swoim zakresie. Ochrona przed powodzią jest zadaniem organów administracji rządowej i samorządowej. Organem właściwym w sprawie gospodarowania wodami w regionie wodnym, w zakresie określonym w ustawie Prawo wodne jest Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu. Obecnie trwają prace przy modernizacji prawostronnych wałów przy rzece Warcie na odcinku Konin- Koło. Zadanie podzielono na dwa odcinki. Pierwszy z nich przebiega na terenie powiatu konińskiego, a drugi powiatu kolskiego. W powiecie konińskim prace obejmują tereny gmin Kramsk i Krzymów. Modernizacja wałów polega przede wszystkim na poprawie stabilności oraz ograniczeniu filtracji korpusu wału. Zwiększenie stabilności wałów, spowoduje, iż będą one bardziej odporne na uszkodzenia i przerwania przez wodę. Dzięki poprawie korony wałów w czasie powodzi łatwiej będzie można dotrzeć do zagrożonych miejscowości. Zgodnie z planem cała inwestycja będzie zakończona w przyszłym roku. Na modernizację czekają jeszcze trzy przepompownie o bardzo ważnym znaczeniu strategicznym. Jedną nich jest przepompownia Nizina Konińska (miasto Koninin), która przepompowuwuje wody z obszaru chronionego wałami lewostronnymi. Kolejna to przepompownia Wola Podłężna na Kanale Grójeckim (gmina Kramsk), odbierająca wody z kopalni oraz z użytków zielonych Doliny Grójeckiej. Zmodernizowany ma być także fragment wału i przepompownia w Ruminie (gm. Stare Miasto). Oprócz tego planowana jest również regulacja rzeki Powa na długości 6 km, w km 15+500 do 21+500 (gm. Stare 202 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020 Miasto, pow. Koniński oraz gm. Tuliszków, pow. turecki) na której w 2007 roku WZMiUW wybudował zbiornik Stare Miasto. Do końca 2015 roku potrwa modernizacja Kanału Ślesińskiego w km 0,00-32,00. Projekt przebudowy Kanału Ślesińskiego przewiduje kapitalny remont budowli hydrotechnicznych z nim powiązanych, m. in. śluz w Koszewie, Gawronach, Pątnowie i Morzysławiu, jazu w Gawronach i wrót przeciwpowodziowych w Morzysławiu oraz budowę pompowni i wykonanie robót pogłębieniowych. Realizacja projektu umożliwi poprawę stanu infrastruktury technicznej Kanału Ślesińskiego, która została wykonana 75 lat temu i dotychczas nie była modernizowana i gruntownie remontowana. Przyczyni się również poprawy poziomu ochrony przeciwpowodziowe. Ponadto, realizacja projektu umożliwi zapewnienie optymalnych warunków bezpieczeństwa dla obsługi obiektów, użytkowników infrastruktury i okolicznych mieszkańców oraz spadek niebezpieczeństwa wystąpienia zagrożeń poprzez poprawę stanu infrastruktury drogi wodnej o strategicznym znaczeniu energetycznym (zabezpieczona na przyszłość zostanie możliwość wykorzystania wody pochodzącej z Kanału w ramach systemu chłodzenia elektrowni Pątnów i Konin. 5.8.5 Harmonogram zadań na lata 2013 - 2016 Jednostka Szacunkowe koszty Termin Źródło Zadania odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016 Zadanie środki własne Zarządzanie kryzysowe Powiat 10000 10000 10000 10000 ciągłe powiatu Gmina, Aktualizacja informacji Starostwo o zakładach o Powiatowe, Zadanie Wkład rzeczowy zwiększonym i dużym WIOŚ, b.d.k. ciągłe ryzyku wystąpienia Organizacje jednostek poważnej awarii pozarządowe, Straż Pożarna Edukacja społeczeństwa w zakresie właściwych Gminy, Straż Zadanie b.d. GFOSiGW zachowań w sytuacji Pożarna ciągłe b.d. b.d. b.d. wystąpienia zagrożenia Aktualizacja tras Urząd optymalnego przewozu Zadanie Wkład rzeczowy Marszałkowski, b.d.k. materiałów ciągłe jednostek Gminy niebezpiecznych Uregulowanie gospodarki Budżet gminy, Zadanie wodami deszczowymi Gminy b.d. b.d. b.d. b.d. fundusze ciągłe i roztopowymi pomocowe Suma 10000 10000 10000 10000 źródło: ankietyzacja gmin i powiatu Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska ĆODEX Śadowski i Wspólnicy Spotka Jawna 203 www.codex.pl