Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Spis treści 1 WSTĘP...... 4 1.1 Przedmiot opracowania...... 4 1.2 Podstawa prawna...... 4 1.3 Cel i zakres Programu...... 5 1.4 Metodyka pracy...... 6 2 ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU KONIŃSKIEGO 7 2.1 Uwarunkowania wynikające z dyrektyw UE oraz polityki krajowej...... 7 2.2 Podstawowe założenia Polityki Ekologicznej Państwa...... 9 2.3 Podstawowe założenia Programu ochrony środowiska województwa wielkopolskiego na lata 2008 – 2011 z perspektywą na lata 2012 – 2019...... 10 2.4 Strategia rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku...... 17 2.5 Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007 – 2013...... 18 2.6 Strategia rozwoju i promocji powiatu konińskiego...... 19 3 PRIORYTETY OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU KONIŃSKIEGO...... 21 3.1 Zarządzanie ochroną środowiska i nadrzędny cel Programu ochrony środowiska dla powiatu konińskiego...... 21 4 CHARAKTERYSTYKA POWIATU KONIŃSKIEGO...... 22 4.1 Położenie ...... 22 4.2 Użytkowanie gruntów...... 24 4.3 Demografia...... 24 127800...... 24 4.4 Gospodarka...... 26 5 ANALIZA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO POWIATU KONIŃSKIEGO...... 27 5.1 Powietrze atmosferyczne...... 27 5.1.1 Analiza stanu istniejącego...... 27 5.1.2 Presja...... 35 5.1.3 Cel...... 40 5.1.4 Kierunki działań do 2020 roku...... 40 5.1.5 Harmonogram zadań na lata 2013 – 2016...... 47 5.2 Hałas...... 49 5.2.1 Analiza stanu istniejącego...... 49 5.2.2 Presja ...... 66 5.2.3 Cel...... 69 5.2.4 Kierunki działań do 2020 roku...... 70 5.2.5 Harmonogram zadań na lata 2013 – 2016...... 72 5.3 Promieniowanie elektromagnetyczne...... 74 5.3.1 Analiza stanu istniejącego...... 74 5.3.2 Presja...... 76 Tab. 29. Intensywność pola elektromagnetycznego w różnej odległości od anten nadawczych...... 76 5.3.3 Cel...... 77 5.3.4 Kierunki działań do 2020 roku...... 77 5.3.5 Harmonogram zadań na lata 2013 – 2016...... 78 5.4 Wody powierzchniowe i podziemne...... 79 5.4.1 Analiza stanu istniejącego...... 79 5.4.2 Presja...... 97 5.4.3 Cel...... 111 5.4.4 Kierunki działań do 2020 roku...... 111 5.4.5 Harmonogram zadań na lata 2013 – 2016...... 112 5.5 Powierzchnia ziemi i gleby...... 113 5.5.1 Analiza stanu istniejącego...... 113 5.5.2 Presja...... 125 5.5.3 Cel...... 128 5.5.4 Kierunki działań do 2020 roku...... 128 5.5.5 Harmonogram zadań na lata 2013– 2016...... 130 5.6 Przyroda...... 131 5.6.1 Analiza stanu istniejącego...... 131 5.6.2 Presja...... 151

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 1 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

5.6.3 Cel ...... 152 5.6.4 Kierunki działań do 2020 roku...... 152 5.6.5 Harmonogram zadań na lata 2013 – 2016...... 153 5.7 Energia odnawialna...... 154 5.7.1 Presja...... 165 5.7.2 Cel ...... 172 5.7.3 Kierunki działań do 2020 roku...... 172 5.7.4 Harmonogram zadań na lata 2013 – 2016...... 173 5.8 Poważne awarie i zagrożenia naturalne ...... 174 5.8.1 Analiza stanu istniejącego...... 174 5.8.2 Presja...... 178 5.8.3 Cel...... 178 5.8.4 Kierunki działań do 2020 roku...... 179 5.8.5 Harmonogram zadań na lata 2013 – 2016...... 180 5.9 Gospodarka odpadami ...... 180 5.9.1 Analiza stanu istniejącego ...... 180 5.9.2 Presja...... 186 5.9.3 Cel...... 188 5.9.4 Kierunki działań do 2020 roku...... 188 5.9.5 Harmonogram zadań na lata 2013 – 2016...... 191 5.10 Edukacja ekologiczna...... 195 5.10.1 Analiza stanu istniejącego...... 195 5.10.2 Cel ...... 200 5.10.3 Kierunki działań do 2020 r...... 200 5.10.4 Harmonogram zadań na lata 2013 – 2016...... 204 6 ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA...... 206 6.1 Instrumenty realizacji Programu...... 206 6.1.1 Instrumenty prawne...... 207 6.1.2 Instrumenty finansowe...... 207 6.1.3 Instrumenty społeczne...... 207 6.1.4 Instrumenty strukturalne...... 208 6.2 Monitoring i ocena realizacji Programu...... 208 6.2.1 Kontrola i monitoring Programu...... 209 6.2.2 Harmonogram wdrażania Programu...... 210 6.2.3 Ocena i weryfikacja Programu...... 210 6.2.4 Wskaźniki realizacji Programu...... 211 7 ASPEKTY EKONOMICZNE WDRAŻANIA PROGRAMU...... 213 7.1 Koszty wdrożenia przedsięwzięć przewidywanych do realizacji w latach 2013 – 2016...... 213 7.2 Struktura finansowania...... 214 7.3 Źródła finansowania inwestycji w ochronie środowiska...... 214 7.3.1 Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ...... 214 7.3.2 Banki...... 215 7.3.3 Środki Europejskie...... 217 7.3.4 Partnerstwo Publiczno – Prywatne...... 220 8 ODDZIAŁYWANIE PROGRAMU NA ŚRODOWISKO...... 222 9 STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM...... 223

2 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

SKRÓTY

BAT – najlepsza dostępna technika BOŚ – bank ochrony środowiska DJP - duża jednostka przeliczeniowa inwentarza EMAS - Wspólnotowy System Ekozarządzania i Audytu GIS – geograficzny system informacyjny GUS – Główny Urząd Statystyczny GZWP – główny zbiornik wód podziemnych IPPC – pozwolenie zintegrowane IUNG – Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa JCWP – jednolite części wód powierzchniowych JCWPd – jednolite części wód podziemnych KDPR – Kodeks Dobrych Praktyk Rolniczych KPOŚK – Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych KPRU – Krajowy Plan Rozdziału Uprawnień do Emisji MB – monitoring badawczy MD – monitoring diagnostyczny MEN – ministerstwo edukacji narodowej MEW – mała elektrownia wodna mpzp – miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego MZGOK – Miejski Zakład Gospodarki Odpadami Komunalnymi NFOŚiGW – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej NZŚ – nadzwyczajne zagrożenia środowiska OSN – obszary szczególnie narażone OZE – odnawialne źródła energii PEM – pola elektromagnetyczne PGO – Plan Gospodarki Odpadami PIG – Państwowy Instytut Geologiczny POIiŚ – Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko POŚ – program ochrony środowiska PPP – partnerstwo publiczno - prywatne PROW – Program Rozwoju Obszarów Wiejskich RLM – rzeczywista liczba mieszkańców SZŚ – system zarządzania środowiskowego UE – unia europejska UMWW – Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego WFOŚiGW – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIOŚ – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska WRPO – Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 3 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

1 WSTĘP 1.1 Przedmiot opracowania Przedmiotem opracowania jest Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020. Dokument ten przedstawia szeroko rozumianą problematykę ochrony środowiska na terenie powiatu, szczegółowo charakteryzuje jego wybrane elementy oraz towarzyszące im zagrożenia. Omawia zagadnienia z zakresu zasobów przyrody i krajobrazu, powierzchni ziemi i gleb, wód powierzchniowych i podziemnych, powietrza, hałasu, pól elektromagnetycznych, aspektów dotyczących potencjału energii odnawialnej na terenie powiatu oraz poważnych awarii. Zgodnie z zapisem ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2008 r., nr 25 poz. 150, ze zm.) organ wykonawczy województwa, powiatu i gminy w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, sporządza odpowiednio wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska, które następnie są uchwalane przez sejmik województwa, radę powiatu lub radę gminy (art. 17, art. 18). Programy te sporządzane, podobnie jak polityka ekologiczna państwa co 4 lata, powinny określać cele i priorytety ekologiczne, poziomy celów długoterminowych, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych oraz środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno – ekonomiczne i środki finansowe (art. 14). Kształtowanie środowiska i gospodarowanie zasobami zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju musi być realizowane w związku z dynamiką procesów w nim zachodzących i w związku z okolicznościami wpływającymi na te procesy. W dniu 26 września 2008 r. roku Rada Powiatu Konińskiego podjęła uchwałę w sprawie przyjęcia Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2008 – 2012, co oznacza, że konieczna jest jego aktualizacja – będąca przedmiotem niniejszego opracowania.

1.2 Podstawa prawna W sporządzonym opracowaniu uwzględniono wymagania obowiązujących przepisów prawnych dotyczących zagadnień ochrony środowiska. Podstawę prawną aktualizacji Programu stanowią ustawy (wymienione niżej) oraz akty wykonawcze do tych ustaw: • ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.), • ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227 ze zm.), • ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 ze zm.), • ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2012 r. Nr 0, poz. 391 ze zm.), • ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r. Nr 0, poz. 145 ze zm.), • ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu

4 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

ścieków (Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 ze zm.), • ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 ze zm.), • ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2011 r. Nr 163, poz. 981 ze zm.), • ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243 ze zm.), • ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 63, poz. 638 ze zm.), • ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców z zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (Dz. U. z 2007 r. Nr 90, poz. 607), • ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (t.j. Dz. U. 2004 Nr 3, poz. 20 ze zm.), • ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1266 ze zm.), • ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 ze zm.), • ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym (Dz. U. z 2009 r. Nr 189, poz. 1471 ze zm.), • ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2007 r. Nr 147, poz. 1033 ze zm.), • ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2007 r. Nr 44, poz. 287 ze zm.), • ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717 ze zm.), • ustawa z dnia 6 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.), • ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002 ze zm.).

1.3 Cel i zakres Programu Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska Program zawiera cele i priorytety ekologiczne, poziomy celów długoterminowych, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych oraz środki wraz z niezbędnymi mechanizmami do osiągnięcia wyznaczonych celów. Program definiuje cele i zadania na najbliższe cztery lata. W Programie uwzględniono monitoring realizacji ustaleń programu oraz nakłady finansowe potrzebne na wdrożenie założeń Programu. Ponadto podczas opracowywania Programu uwzględniono założenia zawarte w Programie ochrony środowiska województwa wielkopolskiego na lata 2008 – 2011 z perspektywą na lata 2012 -2019, Strategii rozwoju i promocji powiatu konińskiego (uchwała nr XXIII/139/2000 Rady Powiatu konińskiego z dnia 15 grudnia 2000 roku). Celem programu ochrony środowiska jest konieczność ochrony środowiska lokalnego poprzez określenie kierunków działań długookresowych do 2019 roku oraz wytyczenie celów wraz z konkretnymi zadaniami do realizacji w latach 2013 – 2016 związanych z tą ochroną.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 5 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Nadrzędnym celem aktualizacji Programu ochrony środowiska dla powiatu konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 jest długotrwały, zrównoważony rozwój powiatu, w którym kwestie ochrony środowiska są rozważane na równi z kwestiami społecznymi i gospodarczymi. Opracowanie dokumentu oraz uchwalenie go przez Radę Powiatu pozwoli na wypełnienie przez Zarząd Powiatu ustawowego obowiązku oraz przyczyni się do poprawy i uporządkowania zarządzania środowiskiem na jej terenie, poprawy jakości życia mieszkańców powiatu, jakości środowiska przyrodniczego oraz zrównoważonego rozwoju powiatu. Aby osiągnąć wyznaczony nadrzędny cel w opracowaniu zawarto diagnozę stanu środowiska przyrodniczego na terenie powiatu konińskiego, główne problemy ekologiczne (presja) oraz sposoby ich rozwiązania łącznie z harmonogramem działań i źródłami ich finansowania.

1.4 Metodyka pracy Sposób opracowania Programu został przyporządkowany metodologii właściwej dla planowania strategicznego. W pierwszym etapie pracy zgromadzono materiały źródłowe, dane dotyczące aktualnego stanu środowiska przyrodniczego powiatu. Pozyskano je w wyniku ankietyzacji gmin powiatu konińskiego, Starostwa Powiatowego w Koninie oraz opracowań statystycznych Głównego Urzędu Statystycznego a także z raportów nadrzędnych instytucji samorządowych i wyspecjalizowanych jednostek zajmujących się problematyką ochrony środowiska – Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Urzędu Marszałkowskiego itp. Na tej podstawie opracowano charakterystykę aktualnego stanu środowiska przyrodniczego powiatu konińskiego. Uwzględniono poszczególne komponenty środowiska przyrodniczego wraz z hałasem, promieniowaniem elektromagnetycznym, oraz odnawialnymi źródłami energii. Wskazano obszary działalności ludzkiej wywierające presję na otoczenie, która powoduje zmiany ilościowo – jakościowe, czego rezultatem są problemy środowiskowe. Ostatnim etapem prac było określenie działań mających na celu poprawę, naprawę lub przeciwdziałanie pogarszaniu się stanu środowiska przyrodniczego powiatu poprzez określenie celów strategicznych, celów długo i krótkoterminowych oraz kierunków działań. Zarówno cele jak i zadania strategiczne zostały określone w taki sposób, aby były zgodne z opracowaniami wyższego szczebla z Polityką Ekologiczną Państwa, wojewódzkim programem ochrony środowiska. Projekt Programu zostaje skierowany do zaopiniowania przez Zarząd Województwa Wielkopolskiego. Końcowym etapem proceduralnym, zamykającym prace nad Programem jest jego przyjęcie przez Radę Powiatu w formie uchwały.

6 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

2 ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU KONIŃSKIEGO 2.1 Uwarunkowania wynikające z dyrektyw UE oraz polityki krajowej Program ochrony środowiska odzwierciedla pewne ogólne zasady, które leżą u podstaw polityki ochrony środowiska w Unii Europejskiej oraz odwołuje się do polityki ekologicznej państwa. Najważniejsze dyrektywy unijne dotyczące ochrony środowiska zostały transponowane do prawa polskiego głównie do ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. Pozostałe przepisy zawarto w wielu innych ustawach i rozporządzeniach. Podstawę polityki ochrony środowiska Wspólnoty Europejskiej stanowi VI Program Działań na Rzecz Ochrony Środowiska (6th European Action Plan – EAP). Przedstawia on strategię środowiskową, która podkreśla istotność działań szczególnie w sferach: zmian klimatycznych, ochrony przyrody i różnorodności biologicznej, środowiska naturalnego i zdrowia oraz zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych i racjonalnej gospodarki odpadami. Priorytetowe pola działania pozwolą na skuteczną walkę z problemami napotkanymi zarówno na szczeblu wspólnotowym, krajowym jak i lokalnym. W odniesieniu do celów głównych stworzono strategie tematyczne w sprawie zanieczyszczenia powietrza, zapobiegania powstawaniu odpadów oraz ich recyklingu, środowiska morskiego, gleby, pestycydów, wykorzystywania zasobów naturalnych i środowiska miejskiego. Ponadto program działania kładzie nacisk na: ➢ egzekwowanie obowiązującego prawodawstwa w zakresie środowiska; uwzględnienie we wszystkich obszarach polityki UE (takich jak rolnictwo, rozwój, energia, rybołówstwo, przemysł, rynek wewnętrzny, transport) potencjalnego wpływu na środowisko; ➢ zaangażowanie przedsiębiorstw i konsumentów w poszukiwanie rozwiązań problemów związanych ze środowiskiem; ➢ dostarczenie społeczeństwu informacji niezbędnych do dokonywania wyborów przyjaznych dla środowiska; ➢ uświadamianie obywatelom znaczenia rozważnego wykorzystywania gruntów w celu ochrony siedlisk przyrodniczych i krajobrazów oraz zmniejszenia zanieczyszczenia w miastach.

Zasady polityki ekologicznej Nadrzędną zasadą polityki ekologicznej państwa jest zasada zrównoważonego rozwoju, której istotą jest równorzędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych, co oznacza konieczność integrowania zagadnień ochrony środowiska z polityką w poszczególnych dziedzinach gospodarki. Zasada ta uzupełniona jest szeregiem zasad pomocniczych i konkretyzujących, m.in.: ➢ Zasadą prewencji, która zakłada, że przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska powinno być podejmowane na etapie planowania i realizacji przedsięwzięć. Zasada ta oznacza w szczególności: zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń poprzez stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT), recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania, zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 7 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

i zagrożeń zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i kontroli (tzw. dyrektywa IPPC), wprowadzanie prośrodowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO 14000 i EMAS, programach czystszej produkcji i Responsible Care itp. ➢ Zasadą integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, oznaczającą uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi; ➢ Zasadą zanieczyszczający płaci, odnoszącą się do odpowiedzialności za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagrożeń. Odpowiedzialność tę ponosić powinny wszystkie jednostki użytkujące środowisko, a więc także konsumenci, zwłaszcza, gdy mają możliwość wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych; ➢ Zasadą regionalizacji, oznaczającą m.in. skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie (np. Morze Bałtyckie i strefy przybrzeżne, doliny rzeczne i obszary wodno – błotne, szczególnie w strefach przygranicznych); ➢ Zasadą subsydiarności, oznaczającą planowanie oraz realizację zadań dotyczących ochrony środowiska na odpowiednich poziomach zarządzania, tak aby problem mógł zostać rozwiązany na najniższym szczeblu w sposób skuteczny i efektywny. Wynika ona z Traktatu Maastrich o Unii Europejskiej. ➢ Zasadą równego dostępu do środowiska przyrodniczego, która traktowana jest w następujących kategoriach: sprawiedliwości międzypokoleniowej – tzn. zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych obecnego pokolenia z równoczesnym tworzeniem i utrzymywaniem warunków do zaspokajania potrzeb przyszłych pokoleń, sprawiedliwości międzyregionalnej i międzygrupowej – tzn. zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych społeczeństw, grup społecznych i jednostek ludzkich w ramach sprawiedliwego dostępu do zasobów i walorów środowiska z równoprawnym traktowaniem potrzeb ogólnospołecznych z potrzebami społeczności lokalnych i jednostek, równoważenia szans pomiędzy człowiekiem a przyrodą, poprzez zapewnienie zdrowego i bezpiecznego funkcjonowania jednostek ludzkich, przy zachowaniu trwałości podstawowych procesów przyrodniczych wraz ze stałą ochroną różnorodności biologicznej; ➢ Zasadą uspołeczniania polityki ekologicznej, która realizowana jest poprzez stworzenie instytucjonalnych, prawnych i materialnych warunków dla społeczeństwa w procesie kształtowania modelu zrównoważonego rozwoju, z równoczesnym rozwojem edukacji ekologicznej; ➢ Zasadą skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej, odnoszącą się do wyboru planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska, a następnie do oceny osiągniętych wyników. Oznacza to potrzebę minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu.

8 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

2.2 Podstawowe założenia Polityki Ekologicznej Państwa

Założenia polityki ekologicznej państwa wynikają z VI Programu działań Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska na lata 2002 – 2012, gdzie podkreślono, że realizacja zrównoważonego rozwoju ma nastąpić poprzez poprawę środowiska i jakości życia obywateli UE. Komisja Europejska wśród czterech priorytetowych obszarów działań wymienia "środowisko i zdrowie". Strategicznym celem polityki ekologicznej państwa w tym obszarze jest zapobieganie zagrożeniom zdrowia w środowisku i ograniczenie ryzyka dla zdrowia wynikającego z narażenia na szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiskowe.

Cele polityki ekologicznej państwa nakreślają konkretne wyzwania i obszary zainteresowania dla powiatowego programu ochrony środowiska.

W sferze racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych podstawowe cele to: ➢ zachowanie bogatej różnorodności biologicznej przyrody na różnych poziomach organizacji wraz z umożliwieniem zrównoważonego rozwoju kraju, który w sposób niekonfliktowy współistnieje z różnorodnością biologiczną, ➢ racjonalne użytkowanie zasobów leśnych przez kształtowanie ich właściwej struktury gatunkowej i wiekowej z zachowaniem bogactwa biologicznego, ➢ racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych, dążenie do maksymalizacji oszczędności zasobów wodnych na cele przemysłowe i konsumpcyjne, zwiększenie retencji wodnej oraz skuteczna ochrona głównych zbiorników wód podziemnych przed zanieczyszczeniem, ➢ ochrona powierzchni ziemi, a w szczególności ochrony gruntów użytkowanych rolniczo poprzez rozpowszechnianie dobrych praktyk rolnych i leśnych, zgodnych z zasadami zrównoważonego rozwoju, przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, łąkowych i wodno – błotnych przez czynniki antropogenne oraz zwiększenie skali rekultywacji gleb zdegradowanych i zdewastowanych poprzez przywracanie im funkcji przyrodniczej, rekreacyjnej lub rolniczej, ➢ racjonalizacja zaopatrzenia ludności oraz sektorów gospodarczych w kopaliny i wodę z zasobów podziemnych oraz ochrona tych zasobów przed ilościową i jakościową degradacją.

W zakresie poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego główne cele to: ➢ dalsza poprawa stanu zdrowotnego mieszkańców w wyniku wspólnych działań sektora ochrony środowiska z sektorem zdrowia oraz skuteczny nadzór nad instalacjami będącymi potencjalnymi źródłami awarii przemysłowych powodujących zanieczyszczenie środowiska, ➢ poprawa jakości powietrza: redukcja emisji SO2, NOX i pyłu drobnego, ➢ ochrona zasobów wodnych, utrzymanie lub osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód, zachowanie i przywrócenie ciągłości ekologicznej cieków, ➢ racjonalna gospodarka odpadami, ➢ zmniejszenie narażenia społeczeństwa na ponadnormatywne działanie hałasu i zabezpieczenie

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 9 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

przed nadmiernym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych, ➢ stworzenie efektywnego nadzoru nad substancjami chemicznymi dopuszczonymi na rynek.

2.3 Podstawowe założenia Programu ochrony środowiska województwa wielkopolskiego na lata 2008 – 2011 z perspektywą na lata 2012 – 2019 Celem strategicznym programu ochrony środowiska województwa wielkopolskiego do 2019 roku jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego województwa (mieszkańców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej) oraz harmonizacja rozwoju gospodarczego i społecznego z ochroną walorów środowiskowych. Celowi temu podporządkowane są cele szczegółowe, których realizacja będzie miała miejsce poprzez przypisane im kierunki działań. Cele szczegółowe zostały ujęte w trzech blokach tematycznych: 1) Ochrona zasobów naturalnych Wyznaczono tu cele i kierunki działań do 2019 roku w pięciu kategoriach: a) Ochrona przyrody ➢ cel do 2019 - Zachowanie różnorodności biologicznej i jej racjonalne użytkowanie oraz stworzenie spójnego systemu obszarów chronionych ➢ kierunki działań do 2019 roku: • dalsze rozpoznanie obszarów o dużej różnorodności biologicznej w celu ich ochrony prawnej, • rozbudowa systemu obszarów chronionych w województwie wielkopolskim, • opracowanie planów ochrony parków krajobrazowych, • kontynuacja wdrażania sieci Natura 2000, • utrzymanie różnorodności siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków, • utrzymanie różnorodności gatunków, w tym opracowanie i wdrażanie planów ochrony dla gatunków zagrożonych, • wzmocnienie znaczenia ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej w planowaniu przestrzennym, • intensyfikacja wdrażania i promocji programów rolno środowiskowych, • renaturalizacja i poprawa stanu zniszczonych ekosystemów, zwłaszcza wodno-błotnych, rzecznych i leśnych, • prowadzenie szkoleń i edukacji (formalnej i nieformalnej) w zakresie ochrony przyrody i różnorodności biologicznej, • utrzymanie i rozwój terenów zieleni. b) Ochrona i zrównoważony rozwój lasów ➢ cel do 2019 – Zwiększanie lesistości województwa oraz prowadzenie zrównoważonej gospodarki leśnej ➢ kierunki działań do 2019 roku: • realizacja zrównoważonej gospodarki leśnej, • prowadzenie zalesień gruntów rolnych,

10 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

• ujmowanie w dokumentach planistycznych gruntów do zalesień, wyznaczanie w mpzp granic rolno-leśnych, • tworzenie spójnych kompleksów leśnych, szczególnie w obszarze korytarzy ekologicznych i wododziałów, • systematyczna zmiana struktury wiekowej i składu gatunkowego drzewostanów, w celu dostosowania ich do charakteru siedliska i zwiększenia różnorodności genetycznej i biologicznej biocenoz leśnych, • odbudowa zdegradowanych siedlisk leśnych, • kontynuacja monitoringu środowiska leśnego w celu rozpoznania stanu lasu, przeciwdziałania pożarom, rozwojowi szkodników i chorób, • prowadzenie edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju przez nadleśnictwa i inne instytucje oraz organizacje pozarządowe, • wdrażanie programu małej retencji na terenach leśnych, • ochrona różnorodności biologicznej w lasach prywatnych. c) Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi ➢ Cel do 2019 – Zrównoważone użytkowanie zasobów wodnych oraz ochrona przed powodzią i suszą ➢ Kierunki działań do 2019 roku: • realizacja harmonogramu wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej w regionie wodnym Warty, • wdrażanie Dyrektywy Powodziowej w regionie wodnym Warty, • objęcie ochroną w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego terenów zalewowych rzek, • przebudowa, rozbudowa i budowa wałów przeciwpowodziowych, • budowa i modernizacja zbiorników retencyjnych, • odbudowa zniszczonych obiektów hydrotechnicznych, • budowa obiektów małej retencji, • modernizacja melioracji szczegółowych, • budowa przepławek dla ryb, • ustanawianie i odpowiednie zagospodarowywanie stref ochronnych ujęć wód podziemnych. d) Ochrona powierzchni ziemi ➢ Cel do 2019 – Ochrona i racjonalne wykorzystanie powierzchni ziemi oraz rekultywacja terenów zdegradowanych ➢ Kierunki działań do 2019 roku: • przestrzeganie zasad dobrej praktyki rolniczej (KDPR) w zakresie ochrony gleb użytkowanych rolniczo, • wdrażanie programów rolnośrodowiskowych uwzględniających działania prewencyjne w zakresie ochrony gleb, w tym erozji gleb,

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 11 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

• wspieranie i rozwijanie rolnictwa ekologicznego, • ochrona gruntów ornych (przeciwdziałanie przeznaczaniu gruntów ornych na cele nierolnicze), • minimalizacja negatywnego wpływu działalności gospodarczej na stan powierzchni ziemi, • kontynuacja i rozwój monitoringu środowiska glebowego w województwie, • prowadzenie rejestru terenów zdegradowanych, • rewitalizacja terenów zdegradowanych. e) Gospodarowanie zasobami geologicznymi ➢ Cel do 2019 – Zrównoważone użytkowanie zasobów kopalin oraz ochrona środowiska w trakcie ich eksploatacji ➢ Kierunki działań do 2019 roku: • kontynuowanie prac w zakresie poszukiwania, rozpoznania i dokumentowania złóż kopalin, • eliminacja nielegalnej eksploatacji kopalin, • ochrona złóż kopalin przed zabudową infrastrukturalną m.in. poprzez uwzględnianie złóż kopalin w opracowaniach planistycznych, • sukcesywna rekultywacja i zagospodarowanie terenów po eksploatacji kopalin. 2) Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego a) Jakość wód i gospodarka wodno – ściekowa ➢ Cel do 2019 – zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do środowiska wodnego, usprawnienie systemu zaopatrzenia w wodę ➢ Kierunki działań do 2019 roku: • budowa nowych i przebudowa istniejących oczyszczalni ścieków wraz z systemami gospodarowania osadami ściekowymi, • budowa nowych i przebudowa istniejących systemów kanalizacji zbiorczej, • budowa indywidualnych systemów oczyszczania ścieków, na terenach gdzie budowa systemów zbiorczych jest nieuzasadniona ze względu na uwarunkowania techniczne lub ekonomiczne, • rozbudowa infrastruktury gospodarki wodno-ściekowej w zakładach przemysłowych, • realizacja programów działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych w obszarach regionalnych zarządów gospodarki wodnej, • rozbudowa sieci wodociągowej, budowa nowych i modernizacja istniejących ujęć i stacji uzdatniania wody, • wzmocnienie kadrowe i aparaturowe WIOŚ w Poznaniu, pozwalające na pełną realizację zadań monitoringowych i kontrolnych na obszarach OSN. b)Jakość powietrza ➢ Cel do 2019 – spełnienie wymagań prawnych w zakresie jakości powietrza oraz standardów emisyjnych z instalacji, wymaganych przepisami prawa

12 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

➢ Kierunki działań do 2019 roku: • wdrażanie programów ochrony powietrza, • wzmocnienie systemu monitoringu powietrza, • ograniczenie niskiej emisji ze źródeł komunalnych, w tym eliminowanie węgla jako paliwa w lokalnych kotłowniach i gospodarstwach domowych i zastępowanie go innymi, bardziej ekologicznymi nośnikami ciepła, w tym odnawialnych źródeł energii (np. wody geotermalne, energia słoneczna, energia wiatrowa, energia biomasy z lokalnych źródeł), • termomodernizacja budynków użyteczności publicznej i budynków mieszkalnych, • wprowadzanie zintegrowanej gospodarki energetycznej w miastach poprzez wykorzystanie do celów komunalnych ciepła odpadowego z elektrociepłowni i kotłowni zakładowych, • zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, • modernizacja układów technologicznych ciepłowni i elektrociepłowni, w tym wprowadzanie nowoczesnych technik spalania, • instalowanie urządzeń do redukcji zanieczyszczeń powstałych w procesie spalania, a także poprawa sprawności obecnie funkcjonujących urządzeń redukujących zanieczyszczenia, • modernizacja i hermetyzacja procesów technologicznych oraz ich automatyzacja, • wdrażanie nowoczesnych technologii przyjaznych środowisku (BAT), • systematyczna kontrola zakładów przemysłowych, zwłaszcza zakładów wymienianych w monitoringu WIOŚ w Poznaniu jako szczególnie uciążliwych dla środowiska, • realizacja systemu handlu emisją dwutlenkiem węgla, • rozwój infrastruktury drogowej z uwzględnieniem wymagań ochrony środowiska (obwodnice, poprawa stanu technicznego dróg), • promocja i wspieranie rozwiązań w transporcie pozwalających na unikanie lub zmniejszanie wielkości emisji, m.in. poprzez: wprowadzanie pojazdów spełniających normy Euro 4 i Euro 5, zmiany organizacji ruchu na terenach miejskich, transport zbiorowy, kolej, transport wodny i rowerowy, • ograniczanie emisji komunikacyjnej poprzez odpowiednie utrzymanie czystości nawierzchni ulic, • edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie potrzeb i możliwości ochrony powietrza, w tym oszczędności energii i stosowania odnawialnych źródeł energii oraz korzystania ze środków transportu publicznego. c)Gospodarka odpadami – szczegóły zostały uwzględnione w Planie gospodarki odpadami województwa wielkopolskiego na lata 2008 – 2011 z perspektywą na lata 2012 – 2019 d)Hałas ➢ Cel do 2019 – zmniejszenie zagrożenia mieszkańców województwa ponadnormatywnym hałasem, zwłaszcza emitowanym przez środki transportu drogowego ➢ Kierunki działań do 2019 roku:

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 13 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

• realizacja programów ochrony środowiska przed hałasem, • systematyczna aktualizacja map akustycznych i programów ochrony środowiska przed hałasem, • rozszerzanie monitoringu hałasu w środowisku, szczególnie na terenach będących pod wpływem oddziaływania określonej kategorii dróg, linii kolejowych oraz terenów wskazanych w powiatowych programach ochrony środowiska, • realizacja inwestycji zmniejszających narażenie na hałas komunikacyjny (budowa obwodnic, modernizacja szlaków komunikacyjnych, budowa ekranów akustycznych, rewitalizacja odcinków linii kolejowych i wymiana taboru na mniej hałaśliwy, itp.), • dalsze ograniczanie emisji hałasu pochodzącego z sektora gospodarczego, m.in. poprzez kontrole przestrzegania dopuszczalnej emisji hałasu, wprowadzanie urządzeń ograniczających emisję hałasu), • przestrzeganie wartości dopuszczalnych poziomów hałasu w odniesieniu do nowo zagospodarowywanych terenów: stosowanie w planowaniu przestrzennym zasady strefowania. e) Pola elektromagnetyczne ➢ Cel do 2019 – stała kontrola potencjalnych źródeł pól elektromagnetycznych oraz minimalizacja ich oddziaływania na zdrowie człowieka ➢ Kierunki działań do 2019 roku: • kontynuacja badań, które pozwolą na ocenę skali zagrożenia polami elektromagnetycznymi oraz poszerzenie wiedzy na temat stopnia ich oddziaływania, • wprowadzenie do planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed polami elektromagnetycznymi, • opracowanie i wdrożenie systemu pomiarów i ich ewidencji (baza danych w systemie GIS) w celu monitorowania zmian wielkości i stopnia zagrożenia środowiska polami elektromagnetycznymi, • preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł pól elektromagnetycznych, • edukacja ekologiczna nt. rzeczywistej skali zagrożenia emisją pól elektromagnetycznych. f) Poważne awarie przemysłowe ➢ Cel do 2019 – minimalizacja skutków poważnych awarii przemysłowych dla ludzi i środowiska ➢ Kierunki działań do 2019 roku: • wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska z tytułu awarii przemysłowych, w tym transportu materiałów niebezpiecznych, • bezpieczny transport materiałów niebezpiecznych, w tym minimalizacja transportu substancji niebezpiecznych przez obszary zamieszkałe, • usuwanie skutków zagrożeń środowiska oraz bezpieczne, tymczasowe magazynowanie odpadów powstałych w czasie usuwania skutków poważnej awarii, • wsparcie jednostek straży pożarnej w zakresie wyposażenia do prowadzenia działań

14 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

ratowniczych, zapobiegania i przeciwdziałania poważnym awariom oraz zagrożeniom środowiska i zdrowia człowieka wynikającym z nadzwyczajnych zdarzeń. 3) działania systemowe a) Edukacja dla zrównoważonego rozwoju ➢ Cel do 2019 – kształtowanie postaw ekologicznych mieszkańców województwa wielkopolskiego, zagwarantowanie szerokiego dostępu do informacji o środowisku oraz zrównoważona polityka konsumpcyjna ➢ Kierunki działań do 2019 roku: • prowadzenie działań związanych z edukacją dla zrównoważonego rozwoju przez jednostki samorządu terytorialnego, • wspieranie merytoryczne i finansowe działań z zakresu edukacji ekologicznej prowadzonej w szkołach, parkach krajobrazowych i narodowych oraz promowanie aktywnych form edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży, • współpraca samorządów wszystkich szczebli z mediami regionalnymi i lokalnymi w zakresie prezentacji stanu środowiska i pozytywnych przykładów działań podejmowanych na rzecz jego ochrony, • wspieranie Parków Narodowych i Krajobrazowych, współpracujących z placówkami akademickimi i instytutami badawczymi oraz organizacjami naukowymi, instytucjami i stowarzyszeniami w zakresie prowadzonej przez te ośrodki edukacji ekologicznej wśród młodzieży szkolnej, mieszkańców województwa i turystów, • promowanie materiałów/wydawnictw w zakresie edukacji ekologicznej, • udział przedstawicieli administracji publicznej szczebla wojewódzkiego i lokalnego oraz przedstawicieli przedsiębiorstw w szkoleniach z zakresu publicznego dostępu do informacji o środowisku, • promowanie postaw opartych na idei zrównoważonej i odpowiedzialnej konsumpcji. b) Uwzględnienie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych ➢ Cel do 2019 – zapewnienie włączenia celów ochrony środowiska do wszystkich sektorowych dokumentów strategicznych i przeprowadzenia oceny wpływu ich realizacji na środowisko przed ich zatwierdzeniem ➢ Kierunki działań do 2019 roku: • objęcie dokumentów polityk/strategii/programów/planów sektorowych (zgodnie z ustawą o udostępnianiu informacji o środowisku) strategicznymi ocenami oddziaływania na środowisko, • popularyzacja szkoleń w zakresie metodologii wykonywania i oceniania prognoz skutków oddziaływania na środowisko dla dokumentów strategicznych. c) Aspekt ekologiczny w planowaniu przestrzennym ➢ Cel do 2019 - Kształtowanie harmonijnej struktury funkcjonalno – przestrzennej województwa, sprzyjającej równoważeniu wykorzystania walorów przestrzeni z rozwojem gospodarczym,

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 15 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

wzrostem jakości życia i trwałym zachowaniem wartości środowiska ➢ Kierunki działań do 2019 roku: • uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego wymagań przepisów ochrony środowiska i gospodarki wodnej, wyników monitoringu środowiska (w szczególności w zakresie powietrza, hałasu i wód) oraz identyfikacja konfliktów środowiskowych i przestrzennych oraz sposobów zarządzania nimi, • wdrożenie przepisów umożliwiających przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko już na etapie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, które jest opracowaniem planistycznym obejmującym teren całej gminy, • uwzględnianie progów tzw. „chłonności” środowiskowej i „pojemności” przestrzennej wraz z systemem monitorowania zmian, • zachowanie korzystnych warunków w zakresie stanu środowiska na istniejących terenach Cel do 2019 – wdrożenie mechanizmów zapewniających aktywizację na rzecz ochrony środowiska • Kierunki działań do 2019 roku:o wysokich walorach. d) Aktywizacja na rynku na rzecz ochrony środowiska ➢ Cel do 2019 – wdrożenie mechanizmów zapewniających aktywizację na rzecz ochrony środowiska ➢ Kierunki działań do 2019 roku: • analiza możliwości wprowadzenia w województwie nowych rynkowych instrumentów wspierających działania w zakresie ochrony środowiska, • promocja tworzenia „zielonych miejsc pracy” z wykorzystaniem środków pomocowych UE, • promocja wśród mieszkańców województwa etykiet informujących o produktach ekologicznych, • współpraca z organizacjami pozarządowymi w prowadzeniu kampanii promocyjnych etykiet ekologicznych, zrównoważonej konsumpcji oraz tworzenia „zielonych miejsc pracy”, • promocja polskich firm, zwłaszcza lokalnych, produkujących urządzenia ochrony środowiska. e) Zarządzanie środowiskowe ➢ Cel do 2019 – promowanie i wsparcie wdrażania systemu EMAS w gałęziach przemysłu o znaczącym oddziaływaniu na środowisko, w sektorze małych przedsiębiorstw oraz administracji publicznej szczebla regionalnego i lokalnego ➢ Kierunki działań do 2019 roku: • promowanie systemów zarządzania środowiskowego (SZŚ) a w szczególności EMAS, • stymulowanie organizacji do udziału w programach szkoleniowo-informacyjnych w zakresie systemu EMAS oraz do korzystania z instrumentów (organizacyjnych, technicznych i finansowych) zachęcających organizacje do wdrażania EMAS. f) Rozwój badań i postęp techniczny ➢ Cel do 2019 – zwiększenie roli wielkopolskich placówek badawczych we wdrażaniu innowacji

16 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

w przemyśle oraz w produkcji wyrobów przyjaznych dla środowiska ➢ Kierunki działań do 2019: • integracja środowisk społeczno-gospodarczych regionu na rzecz innowacji, • wsparcie dla powiązań o charakterze klastrów, • promowanie i wspieranie przedsiębiorstw wprowadzających innowacje. g) Odpowiedzialność za szkody w środowisku ➢ Cel do 2019 – wdrożenie systemu prewencyjnego, mającego na celu zapobieganie szkodom w środowisku i sygnalizującego możliwość wystąpienia szkody ➢ Kierunki działań do 2019 roku: • udział pracowników administracji w szkoleniach na temat odpowiedzialności sprawcy za szkody w środowisku, • wzmocnienie kadrowe i aparaturowe WIOŚ w Poznaniu, pozwalające na pełną realizację zadań kontrolnych.

2.4 Strategia rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku

Dokumentem będącym podstawą programowania rozwoju województwa, a pośrednio również rozwoju poszczególnych powiatów i gmin województwa, jest strategia rozwoju.

W roku 2005 opracowano dokument pn. Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego do 2020 roku w związku z zasadniczymi zmianami uwarunkowań społecznych i gospodarczych w porównaniu z 2000 rokiem. W Strategii opisano cele w układzie hierarchicznym (w podziale na cel generalny, cele strategiczne i operacyjne) oraz w układzie horyzontalnym.

Z punktu widzenia programu ochrony środowiska ważne są cele dotyczące sfery przestrzennej i środowiska:

Cel strategiczny nr 1

Dostosowanie przestrzeni do wyzwań XXI wieku

Cele operacyjne:

1. poprawa stanu środowiska i racjonalne gospodarowanie zasobami przyrodniczymi

2. wzrost spójności komunikacyjnej oraz powiązań z otoczeniem

3. poprawa jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej

4. wielofunkcyjny rozwój ośrodków subregionalnych i lokalnych

5. restrukturyzacja obszarów oraz sektorów o niewłaściwym potencjale rozwojowym Cel strategiczny nr 2

Zwiększenie efektywności wykorzystania potencjałów rozwojowych województwa

Cele operacyjne:

1. wzmocnienie gospodarstw rolnych oraz gospodarki żywnościowej.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 17 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

2.5 Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007 – 2013 Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku jest realizowana poprzez wiele programów, a przede wszystkim poprzez „Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007- 2013”. Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny (WRPO) stanowi kompleksowe narzędzie prowadzenia polityki rozwoju regionu w latach 2007-2013. Stwarza on możliwość jeszcze bardziej skutecznej absorpcji środków unijnych a zarazem rozwoju regionu. Celem generalnym WRPO jest: Wzmocnienie potencjału rozwojowego Wielkopolski na rzecz wzrostu konkurencyjności i zatrudnienia Cel generalny WRPO jest ściśle powiązany z celem generalnym Strategii Rozwoju Województwa. Będzie realizowany poprzez następujące cele szczegółowe: 1. Poprawę warunków inwestowania, 2. Wzrost aktywności zawodowej mieszkańców, 3. Wzrost udziału wiedzy i innowacji w gospodarce regionu Natomiast powyższe cele realizowane będą poprzez wymienione poniżej priorytety oraz określone w nich obszary interwencji i projekty. Priorytety WRPO to: 1. Konkurencyjność przedsiębiorstw 2. Infrastruktura komunikacyjna 3. Środowisko przyrodnicze 4. Rewitalizacja obszarów problemowych 5. Infrastruktura dla kapitału ludzkiego 6. Turystyka i środowisko kulturowe 7. Pomoc techniczna. Dla niniejszego Programu najważniejsze znaczenie mają następujące priorytety:

Priorytet II Infrastruktura komunikacyjna Jego celem głównym jest zwiększenie wymiany gospodarczej z otoczeniem na rzecz wzrostu zatrudnienia, natomiast celami szczegółowymi: podniesienie jakości infrastruktury drogowej, kolejowej, lotniczej, transportu zbiorowego oraz łączności informatycznej, zwiększenie wewnątrzregionalnej spójności i powiązanie infrastruktury regionalnej z systemami zewnętrznymi.

Priorytet III Środowisko przyrodnicze Celem głównym priorytetu jest poprawa stanu środowiska i racjonalne gospodarowanie zasobami przyrodniczymi regionu. Będzie on realizowany poprzez cele szczegółowe odnoszące się do zmniejszenia rozmiarów emisji zanieczyszczeń do środowiska, poprawy zaopatrzenia w wodę, poprawy gospodarki odpadami, ochrony przyrody, ochrony powietrza, rozbudowy systemów bezpieczeństwa środowiskowego i technologicznego, zwiększenia wykorzystania odnawialnych źródeł energii i racjonalnego gospodarowania energią.

18 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Priorytet IV Rewitalizacja obszarów problemowych Celem głównym jest restrukturyzacja obszarów problemowych na rzecz wzrostu i zatrudnienia. Będzie on osiągany poprzez następujące cele szczegółowe: rewitalizacja terenów miejskich oraz rewitalizacja terenów powojskowych i poprzemysłowych.

Priorytet VI Turystyka i środowisko kulturowe Celem głównym jest wykorzystanie środowiska przyrodniczego i kulturowego dla zwiększenia atrakcyjności regionu. Będzie on osiągany poprzez następujące cele szczegółowe: wzrost udziału turystyki w gospodarce regionu oraz wzrost udziału kultury w życiu mieszkańców. Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny realizowany jest przy zaangażowaniu 1 945 316 mln euro, w tym pochodzących z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (1 272 793 mln euro) a także ze środków jednostek samorządu terytorialnego, budżetu państwa oraz środków prywatnych.

2.6 Strategia rozwoju i promocji powiatu konińskiego Program ochrony środowiska jest jednym z programów realizacyjnych Strategii rozwoju i promocji powiatu konińskiego, co oznacza, że zapisy strategii dotyczące ochrony środowiska stanowią wytyczne do sformułowania celów ekologicznych, kierunków działań i konkretnych przedsięwzięć. Jako cel nadrzędny stanowiący misję powiatu przyjęto: zapewnienie kompleksowego i zrównoważonego rozwoju i przez to stworzenie mieszkańcom warunków do życia w dostatku i możliwości rozwoju intelektualnego i duchowego. Uwzględniając przyjętą misję powiatu oraz po analizie sytuacji społeczno-gospodarczej regionu sformułowano główne cele strategii rozwoju. Do każdego z celów głównych przypisano cele szczegółowe, które mają zapewnić realizację celu głównego w najszerszym, najbardziej satysfakcjonującym zakresie. Cele szczegółowe mają być osiągnięte poprzez realizację określonych zadań. Jako jeden z trzech podstawowych, głównych celów strategii rozwoju powiatu przyjęto: 3. Zachowanie walorów środowiska naturalnego. Cele szczegółowe oraz zadania do realizacji w ramach strategii powiatu określono następująco: Cel szczegółowy: 3.1 Likwidacja niskiej emisji gazów. Zadania: 3.1.1 Rozbudowa sieci gazowej. 3.1.2 Wspieranie z Funduszu Ochrony Środowiska inwestycji polegających na zamianie ogrzewania węglowego na ogrzewanie gazowe i olejowe. Cel szczegółowy: 3.2 Zastosowanie nowoczesnych, korzystnych dla środowiska form utylizacji odpadów. Zadania: 3.2.1 Budowanie wysypisk umożliwiających segregacje i zagospodarowanie odpadów. 3.2.2 Zbudowanie zakładu utylizacji (spalarni) śmieci. 3.2.3 Upowszechnienie selektywnego zbierania odpadów.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 19 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Cel szczegółowy: 3.3 Uzbrojenie obszarów wiejskich w sieci kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków. Zadania: 3.3.1 Zbudowanie na terenie wszystkich gmin oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnych. 3.3.2 Na terenach znajdujących się poza zasięgiem sieci kanalizacyjnych i oczyszczalni zbiorczych zbudowanie przyzagrodowych oczyszczalni ścieków. Cel szczegółowy: 3.4 Przywrócenie do użytkowania, do celów rolniczych lub innych, terenów zdegradowanych działalnością przemysłu, w tym zwłaszcza przemysłu wydobywczego. Zadania: 3.4.1 Sporządzenie w gminach spisów terenów zdegradowanych i przygotowanie programów ich rekultywacji. 3.4.2 Wykonanie rekultywacji przez Kopalnie Węgla Brunatnego w kierunkach uzgodnionych z gminami. 3.4.3. Wykonanie rekultywacji po zakończonej eksploatacji złóż nieobjętych własnością górniczą 3.5 Edukacja ekologiczna społeczeństwa. 3.5.1 Prowadzenie w przedszkolach i szkołach zajęć dotyczących ochrony przyrody i ochrony środowiska naturalnego. 3.5.2 Organizowanie szkoleń dla różnych środowisk, wyjaśniających wpływ działalności człowieka na środowisko. 3.5.3 Propagowanie pożądanych zachowań w zakresie ochrony środowiska. Cel szczegółowy: 3.6 Ochrona zasobów wody. Zadania: 3.6.1 Wybudowanie zbiorników wodnych w ramach programu małej retencji opracowanego dla obszaru byłego województwa konińskiego. 3.6.2 Zwiększenie stanu zalesienia powiatu. 3.6.3 Racjonalne wykorzystanie wód podziemnych na potrzeby podmiotów gospodarczych poprzez określanie stosownych warunków w pozwoleniach wodno – prawnych. Cel szczegółowy: 3.7 Zabezpieczenie obszarów krajobrazu chronionego w prawie miejscowym. Zadanie: 3.7.1Ustalanie zasad wykorzystania środowiska na obszarach krajobrazu chronionego w studiach i planach zagospodarowania przestrzennego gmin.

20 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

3 PRIORYTETY OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU KONIŃSKIEGO 3.1 Zarządzanie ochroną środowiska i nadrzędny cel Programu ochrony środowiska dla powiatu konińskiego Istotnym elementem zarządzania jest planowanie, które umożliwia bardziej efektywne gospodarowanie zasobami. Proces planowania strategicznego i operacyjnego pozwala określić: • stan aktualny, • cele do osiągnięcia, • sposób, w jaki należy go zrealizować. Stan aktualny i cele nakreślają ramy procesu planowania strategicznego, natomiast sposób, w jaki chcemy je osiągnąć definiuje zakres planowania operacyjnego. Planowanie strategiczne określa długoterminową wizję i misję powiatu oraz wyznacza cele strategiczne. Planowanie operacyjne transformuje cele strategiczne na realne zadania, których wykonanie zbliży do osiągnięcia celów strategicznych. W celu opracowania dokumentów strategicznych przyjmuje się na ogół trójstopniową hierarchię celów: cel nadrzędny, cele systemowe, kierunki działań. Na proces planowania nakładają się również uwarunkowania wynikające z istniejących programów sektorowych, planów i programów wyższego szczebla. Formułowane cele i zadania są pochodną obecnego stanu i zagrożeń środowiska na terenie powiatu. Specyfika przeważającej działalności gospodarczej oraz charakterystyka funkcjonalna powiatu warunkuje kierunki działań i zadania jakie należy wykonać, aby we właściwy sposób przeciwdziałać degradacji środowiska, dążyć do poprawy jego stanu, a tym samym do poprawy jakości życia mieszkańców powiatu. Cel nadrzędny powiatu konińskiego został zdefiniowany, jako:

OCHRONA ŚRODOWISKA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWÓJU SPOŁECZNO – GOSPODARCZEGO POWIATU KONIŃSKIEGO

Cel ten pozostaje w korelacji z misją Strategii rozwoju i promocji powiatu konińskiego w której wskazano na potrzebę zapewnienia kompleksowego i zrównoważonego rozwoju i przez to stworzenie mieszkańcom warunków do życia w dostatku i możliwości rozwoju intelektualnego i duchowego. Cele systemowe wyznaczają stan, jaki należy osiągnąć w horyzoncie czasowym 4 – 8 letnim. Cele opracowano na podstawie analizy stanu środowiska przyrodniczego, obszarów problemowych występujących na terenie powiatu konińskiego, kierunków rozwoju oraz informacji w zakresie planowanych inwestycji w dziedzinie ochrony środowiska zarówno przez powiat koniński jak również poszczególne gminy powiatu (Golina, Kleczew, Rychwał, Sompolno, Ślesin, Grodziec, Kazimierz Biskupi, Kramsk, Krzymów, Rzgów, Skulsk, Stare Miasto, Wierzbinek, Wilczyn). Na cele systemowe składają się kierunki działań, a w ramach tych - konkretne zadania, poprzez które będą realizowane. Cele systemowe zostały określone w rozdziale 5 z podziałem na poszczególne komponenty. W harmonogramie działań na lata 2013 – 2016 ujęto poszczególne zadania niezbędne do osiągnięcia założonych celów wraz z szacunkowymi kosztami realizacji zadania w poszczególnych latach, potencjalnymi źródłami finansowania zadania oraz jednostką odpowiedzialną za ich realizację.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 21 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

4 CHARAKTERYSTYKA POWIATU KONIŃSKIEGO 4.1 Położenie Położenie fizyczno – geograficzne Powiat koniński położony jest w pasie nizin w obrębie Niziny Wielkopolskiej. W centralnej części powiatu rozpościera się szeroka dolina Warty. Na północ i południe od niej, wznoszą się zróżnicowane obszary wysoczyzn, na północy dodatkowo urozmaicone przez 23 jeziora polodowcowe. Północna cześć powiatu leży na obszarze Pojezierza Kujawskiego. Naturalny krajobraz można zaliczyć do rodzaju dolinnego z elementami młodoglacjalnymi. Można tu wyróżnić tarasy zalewowe den dolinowych oraz równinno morenowe. Także w tej części znajdują się jeziora, z których wiele ma powierzchnie przekraczająca 50 ha. Część południowa powiatu położona jest na Nizinie Środkowopolskiej i charakteryzuje się występowaniem równin denudacyjnych lub akumulacyjnych o małym nachyleniu. Istniejąca sieć rzeczna jest niezbyt gęsta.

Położenie administracyjne Powiat koniński położony jest w środkowej części Polski, na wschodnich krańcach województwa wielkopolskiego. Sąsiaduje z następującymi powiatami: • w części centralnej: z miastem Konin – miasto na prawach powiatu • od północy: z pow. mogileńskim, pow. inowrocławskim i pow. radziejowskim (woj. kujawsko- pomorskie) • od zachodu: z pow. słupeckim i pow. pleszewskim • od południa: z pow. kaliskim • od wschodu: z pow. tureckim i kolskim. W skład terytorium powiatu konińskiego wchodzi 14 gmin: • 5 gmin miejsko – wiejskich: Golina, Kleczew, Rychwał, Sompolno, Ślesin • 9 gmin wiejskich: Grodziec, Kazimierz Biskupi, Kramsk, Krzymów, Rzgów, Skulsk, Stare Miasto, Wierzbinek, Wilczyn Gminy wchodzące w skład powiatu podzielone są na 296 sołectw. Społeczność lokalna zamieszkuje 488 miejscowości wiejskich i 5 miejskich. Jego powierzchnia wynosi 1.578,7 km2 i jest czwartym pod względem wielkości powiatem w województwie wielkopolskim i jednym z większych w kraju.

22 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Rys.1 Położenie powiatu konińskiego na tle Polski i Województwa Wielkopolskiego oraz podział administracyjny powiatu Źródło: http://www.zspsompolno.internetdsl.pl/mapa_vx.html

Struktura administracyjna gminy została przedstawiona w tabeli nr 1.

Tab. 1. Struktura administracyjna powiatu konińskiego

Herb Powiatu Charakterystyka Gminy miejsko–wiejskie Konińskiego

województwo: wielkopolskie Golina Kleczew

powierzchnia: 1.578,7 km2 Rychwał Sompolno

ludność: 127 800 Ślesin

Siedziba: Gminy wiejskie

Starostwo Powiatowe Grodziec Kazimierz Biskupi w Koninie Aleje 1 Maja 9 62-510 Konin Kramsk Krzymów

Rzgów Skulsk

Stare Miasto Wierzbinek

Wilczyn

Źródło: www.bipkoninp.wokiss.pl, www.pl.wikipedia.org

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 23 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Infrastruktura drogowa Miejscowości na terenie powiatu połączone są siecią dróg gminnych i lokalnych. Znaczącą rolę odgrywają drogi krajowe: autostrada A2 (na trasie Poznań – Konin – Koło), droga krajowa nr 92 (Świecko – Poznań – Warszawa), droga krajowa nr 25 (Ostrów – Kalisz – Konin – Bydgoszcz), droga krajowa nr 72 (Konin – Turek) oraz drogi wojewódzkie: nr 263 (Słupca – Ślesin – Sompolno), 264 (Konin – Kleczew), 266 (Konin – Ciechocinek), 269 (Kowal – Szczerkowo), 443 (Jarocin – Rychwał –Tuliszków), 467 (Pyzdry – Golina). Autostrada A2 i droga nr 92 są częścią międzynarodowego korytarza transportowego nr E30 Berlin – Warszawa – Mińsk – Moskwa. Pozostałą część dróg o nawierzchni twardej stanowią drogi powiatowe i gminne. Ze wschodu na wschód przebiega magistrala kolejowa Berlin – Warszawa – Brześć a przez północno-wschodni skrawek powiatu magistrala kolejowa Katowice – Karsznice –Bydgoszcz – Gdynia.

4.2 Użytkowanie gruntów Według danych GUS (Powszechny Spis Rolny 2010) struktura użytkowania gruntów w powiecie przedstawia się następująco: • powierzchnia powiatu wynosi 1 578,7 km2 • użytki rolne zajmują ok. 949,66 km2 (94 965,53 ha), co stanowi ok. 60,2% powierzchni powiatu. Największy odsetek użytków rolnych zajmują grunty orne – 74,2% (70495,61 ha), dalej łąki – 15,2% (14471,45 ha), lasy i grunty leśne – 5,3% (5011,71 ha), sady – 2,9%(2804,91) oraz pastwiska – 2,0% (1906,80 ha).

4.3 Demografia Liczba ludności powiatu konińskiego (wg stanu na 31.12.2011 r.) wynosi 127 800 mieszkańców, co stanowi 3,7% ludności Wielkopolski.

Tab. 2 Liczba ludności powiatu konińskiego w latach 2008 – 2011

J.m. 2008 2009 2010 2011 ogółem osoba 125405 125965 126465 127800 źródło: dane ze Starostwa Powiatu Konińskiego

24 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Liczba ludności w powiecie konińskim w latach 2008-2011

zmiana liczby ludności

128000 127500 127000 i c ś 126500 o n

d 126000 u l

a 125500 b z c i 125000 L 124500 124000 2008 2009 2010 2011

Rys. 2. Zmiany liczby ludności na terenie powiatu konińskiego w latach 2008 – 2011 źródło: dane ze Starostwa Powiatu Konińskiego

Tab. 3. Liczba ludności powiatu konińskiego w podziale na poszczególne gminy, stan na koniec 2011 roku

Liczba Liczba Gmina Gmina ludności ludności

Golina 11816 Rzgów 7071

Grodziec 5403 Skulsk 6300

Kazimierz Biskupi 11208 Sompolno 10645

Kleczew 9970 Stare Miasto 11237

Kramsk 1703 Ślesin 13701

Krzymów 7487 Wierzbinek 7694

Rychwał 8425 Wilczyn 6500 źródło: dane z urzędów gminy powiaty konińskiego

Największa liczba mieszkańców zamieszkuje w gminie Ślesin, natomiast najmniejszą - gmina Grodziec. Największym miastem pod względem ilości mieszkańców jest Golina. Ludność zamieszkująca tereny wiejskie stanowi ok. 86% ludności powiatu ogółem. Gęstość zaludnienia wynosi 81 os/km2 przy średniej 114 os/km2 dla województwa.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 25 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

4.4 Gospodarka W gospodarce powiatu dominującą rolę odgrywa rolnictwo. Dominują gospodarstwa indywidualne. Ważną rolę odgrywają takie gałęzie gospodarki jak: produkcja zwierzęca, sadownictwo, ogrodnictwo oraz produkcja rolno-spożywcza. W sektorach pozarolniczych gospodarki powiatu dominują podmioty zajmujące się działalnością handlową, transportową, budowlaną, obsługą nieruchomości i firm, oraz pośrednictwem finansowym. Obok rolnictwa ważne miejsce w gospodarce powiatu zajmuje również przemysł, głównie sektor paliwowo-energetyczny. Wg banku danych regionalnych GUS (stan na koniec roku 2010) na terenie powiatu konińskiego znajdowały się 8434 podmioty gospodarcze zarejestrowane w Rejestrze Gospodarki Narodowej (REGON) wg sektorów własnościowych, w tym: w sektorze publicznym: 285 podmiotów, w sektorze prywatnym: 8149 podmiotów, w tym: • spółek handlowych: 224 podmioty, • z udziałem zagranicznym: 32 podmioty, • spółdzielnie: 32 podmioty, • fundacje, stowarzyszenia: 284 podmioty, • działalność gospodarcza osób fizycznych: 7151 podmiotów.

Do największych zakładów produkcyjnych na terenie powiatu należą: • Bera w gm. Golina • Derbut w gm. Golina • Kopalnia Węgla Brunatnego Konin w gm. Kleczew • Galwa-Met w gm. Krzymów • Art.-Metal w gm. Stare Miasto • Konińska Fabryka Okien w gm. Stare Miasto • Stolarnia Braci Nawrockich w gm. Stare Miasto • Lite-Licht w gm. Stare Miasto • Smurfit Kappa w gm. Stare Miasto • Europoles w gm. Stare Miasto • Zink Power w gm. Stare Miasto • Wienerberger w gm. Ślesin

26 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

5 ANALIZA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO POWIATU KONIŃSKIEGO 5.1 Powietrze atmosferyczne 5.1.1 Analiza stanu istniejącego Powiat koniński położony jest w obszarze, gdzie panuje klimat umiarkowany z łagodnymi zimami i niskim rocznym poziomem opadów atmosferycznych. Charakterystyczna jest duża intensywność opadów w krótkim okresie oraz niskie temperatury w okresie wczesnowiosennym. Średnio w ciągu roku występuje ok. 50 dni słonecznych i ok. 130 pochmurnych. Średnia temperatura powietrza waha się w granicach +8oC. Przeciętny okres zalegania pokrywy śnieżnej wynosi od 38 do 60 dni.1 Warunki klimatyczne dla obszaru powiatu oceniane są na Stacji Hydrologiczno-Meteorologicznej w Kole.

Rys. 3 Średnia róża wiatrów dla Regionu Kolskiego Źródło: Program Operat 2000, Ryszard Samoć

Zgodnie z teorią rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń, potwierdzoną przez badania własne IMGW, na propagację zanieczyszczeń wpływają przede wszystkim elementy klimatu charakteryzujące własności atmosfery: termiczne (temperatura), mechaniczne (prędkość i kierunek wiatru) i fizyczno‐ chemiczne (wilgotność względna, opady atmosferyczne).2 Stężenie zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym na obszarze powiatu konińskiego jest związane ze stopniem koncentracji źródeł emisji zanieczyszczeń i wielkością emisji, warunkami rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń oraz wpływem zanieczyszczeń pochodzących spoza powiatu. Ocena stanu

1 www.powiat.konin.pl 2 Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 2011

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 27 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 zanieczyszczenia powietrza wykonywana jest w oparciu o wyniki badań monitoringowych prowadzonych w punktach pomiaru zanieczyszczeń powietrza oraz poprzez wykorzystanie wyników badań z innych stref. Punkty pomiaru zanieczyszczeń powietrza zlokalizowane w najbliższym sąsiedztwie powiatu konińskiego to: ➢ Konin, ul. Kard. Wyszyńskiego: • pomiar stężenia pyłu PM10, BaP w pyle PM10

• pomiar metodą manualną i automatyczną: NO2, SO2, CO ➢ Konin, ul. Poznańska: • pomiar metodą pasywną C6H6 ➢ Konin Gosłakowice • pomiar metodą pasywną NO2 i SO2

➢ Konin, ul. Zemełki, ul. B. Śmiałego, ul. Jasna

• pomiar metodą pasywną NO2 i SO2 Ocenę jakości powietrza wykonuje się porównując uzyskane wyniki pomiarów z dopuszczalnymi stężeniami zanieczyszczeń.

Roczna ocena jakości powietrza dla powiatu konińskiego w 2011 roku Celem corocznej oceny jakości powietrza jest uzyskanie informacji o stężeniach zanieczyszczeń na obszarze stref, w tym aglomeracji, w zakresie umożliwiającym: ➢ dokonanie klasyfikacji stref w oparciu o przyjęte kryteria – dopuszczalny poziom substancji w powietrzu oraz poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji, a także poziom docelowy i poziom celu długoterminowego − określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów. Klasyfikacja stanowi podstawę do podjęcia decyzji o potrzebie działań na rzecz poprawy jakości powietrza w strefie (opracowanie programów ochrony powietrza); ➢ wskazanie prawdopodobnych przyczyn występowania ponadnormatywnych stężeń zanieczyszczeń w określonych rejonach. Określenie przyczyn występowania ponadnormatywnych stężeń, w rozumieniu wskazania źródeł emisji odpowiedzialnych za zanieczyszczenie powietrza w danym rejonie, często wymaga przeprowadzenia złożonych analiz, z wykorzystaniem obliczeń za pomocą modeli matematycznych. Analizy takie stanowią element programu ochrony powietrza; ➢ wskazanie potrzeb w zakresie wzmocnienia istniejącego systemu monitoringu i oceny. W trakcie oceny rocznej prowadzona jest analiza pod kątem wskazań do reorganizacji systemu monitoringu w województwie.

Roczną ocenę jakości powietrza za rok 2011 (WIOŚ w Poznaniu) przeprowadzono z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roślin.

28 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Ocenę wykonano w odniesieniu do nowego układu stref i zmienionych poziomów substancji, w oparciu następujące akty prawne: • ustawę – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. nr 25, poz.150 ze zm.), • rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. nr 47, poz. 281). Nowy podział kraju na strefy jest zgodny z założeniami do projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw, stanowiącej transpozycję Dyrektywy 2008/50/WE do prawa polskiego. Według nowego podziału strefę stanowi: aglomeracja o liczbie mieszkańców powyżej 250 tysięcy, miasto o liczbie mieszkańców powyżej 100 tysięcy, pozostały obszar województwa. Zgodnie z nowym podziałem powiat koniński należy do strefy wielkopolskiej.

Ocena pod kątem ochrony zdrowia obejmuje: dwutlenek azotu NO2, dwutlenek siarki SO2, pył zawieszony

PM10, zawieszony PM2.5, ołów Pb, benzen C6H6, tlenek węgla CO, arsen As, benzo(a)piren B(a)P, kadm

Cd, nikiel Ni, ozon O3.

W ocenie pod kątem ochrony roślin należy uwzględnić: dwutlenek siarki SO2, tlenki azotu NOx, ozon O3. Podstawę klasyfikacji stref w oparciu o wyniki rocznej oceny jakości powietrza stanowi: • dopuszczalny poziom substancji w powietrzu, • dopuszczalny poziom substancji w powietrzu powiększony o margines tolerancji, • poziom docelowy, • poziomy celów długoterminowych. Zgodnie z zapisem w ustawie Prawo ochrony środowiska oraz wykorzystaniem wyników oceny wyróżniono następujące poziomy agregacji wyników klasyfikacji stref: 1. klasyfikację według parametrów – dokonywaną oddzielnie dla każdego zanieczyszczenia, z uwzględnieniem różnych czasów uśredniania stężeń dopuszczalnych oraz norm dla obszarów wydzielonych (ochrony uzdrowiskowej), 2. klasyfikację według zanieczyszczeń – dokonywaną przez przypisanie każdej strefie jednej klasy dla każdego zanieczyszczenia, tzw. klasy wynikowej (oddzielnie ze względu na ochronę zdrowia i ze względu na ochronę roślin). Klasa wynikowa strefy dla danego zanieczyszczenia odpowiada najmniej korzystnej spośród uzyskanych z klasyfikacji według parametrów dla tego zanieczyszczenia. Wynikiem oceny, zarówno pod kątem kryteriów dla ochrony zdrowia jak i kryteriów dla ochrony roślin dla wszystkich substancji podlegających ocenie, powinno być zaliczenie strefy do jednej z 3 klas A, B, C: • A – oznacza, że stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy nie przekraczają odpowiednio poziomów dopuszczalnych, poziomów docelowych, poziomów celów długoterminowych, • B – oznacza, że stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne, lecz nie przekraczają poziomów dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji, • C – oznacza, że stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne powiększone o margines tolerancji, w przypadku, gdy margines tolerancji nie jest określony – poziomy dopuszczalne, poziomy docelowe, poziomy celów długoterminowych.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 29 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

W przypadku poziomu celu długoterminowego dla ozonu przyjęto następujące oznaczenie klas: • klasa D1 - jeżeli stężenia ozonu na terenie strefy nie przekraczają poziomu celu długoterminowego, • klasa D2 - jeżeli stężenia ozonu na terenie strefy przekraczają poziom celu długoterminowego. Zaliczenie strefy do określonej klasy zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze i wiąże się z wymaganiami dotyczącymi działań na rzecz poprawy jakości powietrza lub na rzecz utrzymania tej jakości.

Tab. 4. Ochrona zdrowia na terenie kraju Dopuszczalny poziom Dopuszczalna Dopuszczalny Okres Wartość substancji częstość poziom uśredniania marginesu w powietrzu przekroczenia substancja substancji wyników tolerancji powiększony dopuszczalnego w powietrzu pomiarów w 2011 roku o margines tolerancji poziomu w roku [µg/m3] za rok 2011 [µg/m3] kalendarzowym Rok C H 5 0 5 n.d. 6 6 kalendarzowy Jedna godzina 200 0 200 18 razy NO Rok 2 40 0 40 n.d. kalendarzowy Jedna godzina 350 0 350 24 razy SO Rok 2 125 0 125 3 razy kalendarzowy Rok Pb 0,5 0 0,5 n.d. kalendarzowy 24 godziny 50 0 50 35 razy PM10 Rok 40 0 40 n.d. kalendarzowy Rok PM2,5 25 5 28 n.d. kalendarzowy CO 8 godzin 10 000 0 10 000 n.d. Rok As 6 ng/m3 - kalendarzowy Rok BaP 1 ng/m3 - kalendarzowy Rok Cd 5 ng/m3 - kalendarzowy Rok Ni 20 ng/m3 - kalendarzowy 3 O3 8 godzin* 120 µg/m 25 dni** * maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących, obliczanych ze średnich jednogodzinnych w ciągu doby. Każdą tak obliczoną średnią 8-godzinną przypisuje się dobie, w której się ona kończy. Pierwszym okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny 17: 00 dnia poprzedniego do godziny 01: 00 danego dnia. Ostatnim okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny 16:00 do 24: 00 tego dnia czasu środkowoeuropejskiego.

** liczba dni z przekroczeniem poziomu docelowego w roku kalendarzowym uśredniona w ciągu kolejnych trzech lat; w przypadku braku danych pomiarowych z trzech lat dotrzymanie dopuszczalnej częstości przekroczeń sprawdza się na podstawie danych pomiarowych z co najmniej jednego roku.

30 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Tab. 5. Ochrona roślin na terenie kraju Dopuszczalny poziom substancji substancja Okres uśredniania wyników pomiarów w powietrzu 3 NOx* Rok kalendarzowy 30 µg/m 3 SO2 Rok kalendarzowy ii pora zimowa (od 01 X do 31 III) 20 µg/m

Poziom docelowy O3 w powietrzu** 3 O 18 000 µg/m x h 3 Okres wegetacyjny (1 V – 31 VII) Poziom celu długoterminowego O (AOT 40) 3 w powietrzu** 6 000 µg/m3 x h * suma NO i NO w przeliczeniu na NO 2 2 ** normowane poziomy substancji w powietrzu ustanowione w celu ochrony roślin odnoszą się do stężeń długookresowych oraz do parametru AOT40, obliczanego na podstawie stężeń 1-godz. dla okresu maj - lipiec. Nie mają tu zastosowania dozwolone częstości przekroczeń. Dla podanych wartości nie zostały określone marginesy tolerancji. źródło: „Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 2011”, WIOŚ Poznań, 2012

Ocena kryteriów pod względem w odniesieniu do ochrony zdrowia

Dwutlenek siarki (SO2) Roczna ocena jakości powietrza pod kątem dwutlenku siarki dokonywana jest z uwzględnieniem stężeń 1-godzinnych i 24-godzinnych. Ocena wykonana została na podstawie pomiarów automatycznych i manualnych. Wykorzystano również metodę analogii do stężeń w innych obszarach. W powiecie konińskim nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu dla pomiarów 24-godzinnych. Na żadnym stanowisku pomiarowym nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu dla pomiarów 1-godzinnych.

Tab. 6. Wyniki pomiarów jakości powietrza metodą automatyczną i manualną oraz pasywną w 2011 roku

3 Adres stacji SO2 [µg/m ] Automatycznie i manualnie pasywnie Okres uśredniania 1 godzina 24 godziny 1 rok - Wartość dopuszczalna [µg/m3] 350 125 20 - Konin,ul. Wyszyńskiego 46,9 24,8 - - Konin Gosławice - - - 3,9 Konin, ul. Zemełki - - - 5,3 Konin, ul. B. Śmiałego - - - 3,4 Konin, ul. Jasna - - - 2,4 źródło: „Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 2011”, WIOŚ Poznań, 2012

Dwutlenek azotu (NO2) Roczna ocena jakości powietrza dla dwutlenku azotu dokonywana jest z uwzględnieniem stężeń 1- godzinnych i średnich rocznych. Uwzględniono wyniki pomiarów automatycznych, manualnych i pasywnych. Wykorzystano również metodę analogii do stężeń w innych obszarach. Stężenia średnie roczne nie przekroczyły dopuszczalnego poziomu substancji. Nie stwierdzono również przekroczeń dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu dla pomiarów 1-godzinnych.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 31 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Tab. 7. Wyniki pomiarów jakości powietrza metodą automatyczną i manualną oraz pasywną w 2011 roku Mierzone zanieczyszczenia [µg/m3] Adres stacji Automatycznie i manualnie pasywnie NO NO NO NO x 2 2 2 Okres uśredniania 1 rok 1 godzina 1 rok - Wartość dopuszczalna [µg/m3] 30 200 40 - Konin, ul. Wyszyńskiego - 114,1 17,1 - Konin Gosławice - - - 15,0 Konin, ul. Zemełki - - - 19,9 Konin, ul. B. Śmiałego - - - 17,2 Konin, ul. Jasna - - - 24,1 źródło: „Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 2011”, WIOŚ Poznań, 2012

Pył PM10 W rocznej ocenie jakości powietrza dla pyłu PM10 klasyfikacja opiera się na dwóch wartościach kryterialnych: stężeniach 24-godzinnych i średnich rocznych. Ocenę wykonano na podstawie pomiarów automatycznych i manualnych. Wykorzystano również metodę analogii do stężeń w innych obszarach. W województwie wielkopolskim stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu dla 24 -godzinnych stężeń pyłu PM10. Przekroczenia odnotowano m.in. w Koninie (ul. Kard. Wyszyńskiego). Na żadnym stanowisku nie odnotowano przekroczeń stężenia średniego rocznego pyłu PM10.

Tab. 8. Wyniki pomiarów pyłu PM10 w latach 2009 – 2011 na terenie miasta Konin Stężenie pyłu PM10 Uśrednianie 24-godzinne – częstość Lokalizacja przekraczania poziomu dopuszczalnego Średnie dla roku [µg/m3] stanowiska w roku kalendarzowym 2009 2010 2011 2009 2010 2011 Konin, 17 32 44* 23,9 25,8 36,1 ul. Kard. Wyszyńskiego * przekroczenie wartości dopuszczalnej źródło: „Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 2011”, WIOŚ Poznań, 2012

Pył PM 2,5 W rocznej ocenie jakości powietrza dla pyłu PM2,5 klasyfikacja opiera się na jednej wartości kryterialnej – stężeniu średnim dla roku. W strefie wielkopolskiej nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu powiększonego o margines tolerancji dla pyłu PM2,5 ocenianego jako stężenie średnie dla roku.

Ołów (Pb) W rocznej ocenie jakości powietrza dla ołowiu klasyfikacja opiera się na stężeniach średnich rocznych. Za podstawę klasyfikacji stref przyjęto pomiary manualne oraz metodę analogii do wyników z innego obszaru. W ocenie rocznej nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu substancji.

Arsen (As), kadm (Cd), nikiel (Ni), benzo(a)piren (BaP) W rocznej ocenie jakości powietrza dla metali i benzo(a)pirenu klasyfikacja opiera się na stężeniach średnich rocznych. Za podstawę klasyfikacji stref przyjęto pomiary manualne oraz metodę analogii do

32 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 wyników z innego obszaru. W roku 2011 na terenie powiatu konińskiego nie wykonano pomiarów arsenu, kadmu i niklu. Wykonano natomiast pomiary benzo(a)pirenu. Na żadnym stanowisku pomiarowym (na terenie województwa wielkopolskiego) nie odnotowano przekroczeń ustanowionych poziomów docelowych metali. Odnotowano natomiast podwyższone stężenia benzo(a)pirenu, przekraczające poziom docelowy.

Tab. 9. Wyniki pomiarów BaP w pyle PM10 w roku 2011 stanowisko BaP [µg/m3] Konin, ul. Wyszyńskiego 0,5 źródło: „Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 2011”, WIOŚ Poznań, 2012

Benzen (C6H6) W rocznej ocenie jakości powietrza dla benzenu klasyfikacja opiera się na stężeniach średnich rocznych. Za podstawę klasyfikacji stref przyjęto pomiary automatyczne i pasywne. Nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu substancji. Tab. 10. Wyniki pomiarów benzenu w roku 2011

3 stanowisko C6H6 [µg/m ] Konin, ul. Poznańska 2,8 źródło: „Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 2011”, WIOŚ Poznań, 2012

Tlenek węgla (CO) W rocznej ocenie jakości powietrza dla tlenku węgla klasyfikacja opiera się na stężeniach 8- godzinnych kroczących, liczonych ze stężeń 1-godzinnych. Za podstawę klasyfikacji stref przyjęto pomiary automatyczne oraz metodę analogii do wyników z innego obszaru. W ocenie rocznej nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu substancji.

Tab. 11. Wyniki pomiarów jakości powietrza metodą automatyczną i manualną w 2011 roku Adres stacji CO [µg/m3] Okres uśredniania 8 godzin Wartość dopuszczalna [µg/m3] 10 000 Konin, ul. Wyszyńskiego 1791,3 źródło: „Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 2011”, WIOŚ Poznań, 2012

Ozon (O3) Podstawę klasyfikacji stref stanowi parametr – stężenie 8-godzinne, które odnosi się do poziomu docelowego (dopuszcza się 25 dni przekroczeń poziomu docelowego) oraz poziomu celu długoterminowego. Liczba dni z przekroczeniem poziomu docelowego w roku kalendarzowym uśredniana jest w ciągu kolejnych trzech lat. W przypadku celu długoterminowego stwierdzono przekraczanie wartości normatywnej 120 µg/m3 spośród wartości stężeń 8-godzinnych średnich kroczących w roku kalendarzowym.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 33 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Klasy wynikowe klasyfikacji stref pod kątem ochrony zdrowia Tab. 12. Klasyfikacja strefy wielkopolska z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia Symbol klasy strefy dla poszczególnych substancji Nazwa strefy NO2 SO2 CO C6H6 PM2,5 PM10 BaP As Cd Ni Pb O3 Strefa A A A A B C C A A A A C wielkopolska źródło: „Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 2011”, WIOŚ Poznań, 2012

Interpretując wyniki klasyfikacji należy pamiętać, że wynik taki nie powinien być utożsamiany ze stanem jakości powietrza na obszarze całej strefy. Klasa C może oznaczać np. lokalny problem związany z daną substancją. Dla poziomu dopuszczalnego dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, ołowiu, benzenu, tlenku węgla oraz poziomu docelowego kadmu, arsenu, niklu wszystkie strefy zaliczono do klasy A. W przypadku poziomu docelowego dla ozonu strefę wielkopolska zaklasyfikowano do klasy C. Odnosząc otrzymane wyniki do celu długoterminowego dla ozonu wszystkie strefy zaliczono do klasy D2. Ze względu na przekraczanie poziomów dopuszczalnych stężenia pyłu PM10 strefę wielkopolską zaliczono do klasy C. W okresie, do którego odnosi się przeprowadzana ocena, na stanowiskach pomiarowych pyłu PM10 w sezonie letnim nie odnotowano przekroczeń dopuszczalnego poziomu substancji. Z przebiegu rocznej serii pomiarów odczytać można wyraźną sezonową zmienność stężeń pyłu (wyższe w okresie zimnym, niższe w sezonie letnim). Wg WIOŚ powodem przekroczeń w sezonie grzewczym jest głównie niska emisja z sektora komunalno- bytowego wpływająca na wyraźne pogorszenie warunków aerosanitarnych w miastach. Duży wpływ na sytuację aerosanitarną miast ma również jego położenie geograficzne, rodzaj i charakter zabudowy miejskiej, jej lokalizacja oraz możliwość przewietrzania obszaru miast. W przypadku pyłu PM2,5 strefę wielkopolska zaliczono do klasy B. W roku 2011 stwierdzono również przekroczenia poziomu docelowego dla benzo(a)piranu. Strefę wielkopolska zaliczono do klasy C, dla której przygotowuje się program naprawczy mający na celu osiągnięcie poziomu docelowego substancji w powietrzu tam, gdzie jest to możliwe technicznie i uzasadnione ekonomicznie.

Ocena według kryteriów odniesionych do ochrony roślin Rezultatem końcowym oceny stref pod kątem ochrony roślin, podobnie jak pod kątem ochrony zdrowia, jest określenie klas wynikowych dla poszczególnych zanieczyszczeń w danej strefie. W efekcie oceny przeprowadzonej dla 2011 roku: - dla ozonu strefie wielkopolskiej przypisano klasę C, - dla dwutlenku siarki i tlenków azotu strefę wielkopolską zaliczono do klasy A.

34 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Tab. 13. Klasyfikacja stref z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony roślin Symbol klasy strefy dla poszczególnych substancji Nazwa strefy NO SO O x 2 3 Strefa wielkopolska A A C źródło: „Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 2011”, WIOŚ Poznań, 2012

Podsumowanie Pod kątem ochrony zdrowia strefa wielkopolska została zakwalifikowana do:

- klasy A ze względu na NO2, SO2, CO, C6H6, As, Cd, Ni, Pb, - klasy B ze względu na pył PM2,5,

W odniesieniu do ochrony roślin strefa wielkopolską ze względu na NOx i SO2 i zaliczona została do klasy

A. Natomiast ze względu na O3 przydzielona została do klasy C. W odniesieniu do poziomu celu długoterminowego dla O3 strefę wielkopolską zaliczono do klasy D2 zarówno pod kątem ochrony zdrowia jak i ochrony roślin.3 Przekroczenia poziomu dopuszczalnego dla pyłu PM10 dotyczą wyłącznie stężeń 24-godzinnych. Nie są przekraczane stężenia średnie dla roku. Należy podkreślić, że stężenia pyłu PM10 wykazują wyraźną zmienność sezonową – przekroczenia dotyczą tylko sezonu zimnego (grzewczego). Zaliczenie strefy do klasy C oznacza, że należy większą uwagę skupić na zadaniach związanych z ograniczeniem emisji niskiej oraz edukacji ekologicznej mieszkańców w zakresie zagrożeń dla zdrowia jakie wiąże się -z niezadowalającym stanem powietrza atmosferycznego.

5.1.2 Presja Głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są przede wszystkim: 1. zanieczyszczenia komunikacyjne – liniowe, 2. pochodzące ze źródeł niskiej emisji, 3. zanieczyszczania przemysłowe. Największa emisja ze źródeł punktowych oraz znacząca emisja liniowa związane są z obszarami zurbanizowanymi miast oraz dominacją energetyki, górnictwa i przemysłu wydobywczego w części wschodniej województwa wielkopolskiego. Pyły oddziałują szkodliwie na: • zdrowie ludzkie, • roślinność, • gleby, • wodę. Bezpośrednią konsekwencją wysokich stężeń pyłu jest ograniczenie widzialności. Pyły obecne w atmosferze stają się jądrami kondensacji pary wodnej, dzięki czemu sprzyjają powstawaniu mgieł i smogów. Te z kolei wpływają na absorpcję i rozproszenie słonecznego promieniowania świetlnego (widzialnego), powodując pogorszenie widzialności. Obecność pyłów w atmosferze powoduje jej zmętnienie, ograniczając dostęp promieniowania ultrafioletowego, hamującego rozwój pleśni i bakterii,

3 Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 2011

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 35 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

a także niezbędnego do wytwarzania witaminy D3 w skórze. Pył przedostaje się do organizmu człowieka przede wszystkim przez drogi oddechowe lub pośrednio przez układ pokarmowy, kiedy spożywana jest skażona żywność. Do pyłów szczególnie toksycznych należą te, które zawierają związki metali ciężkich i węglowodory aromatyczne. Niektóre z nich mają właściwości mutagenne lub kancerogenne. Toksyczność pyłów zależy od rozmiaru ziaren oraz od składu chemicznego i mineralogicznego. Pył w ponadnormatywnych stężeniach, ponieważ jest nośnikiem substancji drażniących (kwasy i metale ciężkie) działa drażniąco na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i spojówek oczu, co skutkuje podwyższonym ryzykiem stanu zapalnego górnych dróg oddechowych i większą zachorowalnością. Długotrwała ekspozycja na pył powoduje zmiany w czynnościach i budowie błon śluzowych, co upośledza ich naturalne funkcje: oczyszczanie i nawilżanie. Drobne pyły zatrzymywane w płucach mogą blokować czynności oddechowe, oraz sprzyjać rozwojowi procesów zapalnych, a także alergicznych schorzeń dróg oddechowych. Szczególnie na szkodliwe działanie pyłów narażone są małe dzieci, osoby starsze oraz chore. Większe stężenia pyłu PM10 oznaczają też wymierne, policzalne straty ekonomiczne spowodowaną większą absencją pracowników. Powoduje to straty w przedsiębiorstwach, mniejsze wpływy z podatków, większe obciążenia budżetu państwa i samorządów oraz zakładów opieki zdrowotnej. Wyższe, ponadnormatywne stężenia pyłu PM10 przekładają się na względy społeczne, w tym przede wszystkim wyższą zachorowalność i umieralność. Z badań epidemiologicznych prowadzonych w aglomeracji górnośląskiej (Małgorzata Kosa, 2003, Zlikwidować brudne ciepło. Duży truje… mniej, Energia Gigawat, nr 12/2003) wynika, iż wzrost stężenia zanieczyszczeń pyłowych PM 10 o 10 μg/m3 powoduje kilkuprocentowy wzrost zachorowań na choroby górnych dróg układu oddechowego, w tym astmy. Wykazano ścisły związek między poziomem zanieczyszczeń w powietrzu a zwiększoną zachorowalnością na choroby układu oddechowego oraz krążenia, częstszą zapadalnością na choroby nowotworowe i przedwczesną umieralność z powodu tych schorzeń (Piotr Grzegorczyk, 2003. Energia elektryczna kontra niska emisja, Wokół Energetyki nr 3/2003).

1. Zanieczyszczenia komunikacyjne powstają w wyniku eksploatacji dróg należą do czynników najbardziej obciążających powietrze atmosferyczne. Szczególnie uciążliwe są zanieczyszczenia gazowe powstające w trakcie spalania paliw przez pojazdy mechaniczne. Główne składniki spalin to tlenki węgla i tlenki azotu. Drugą grupę emisji komunikacyjnych stanowią pyły, powstające w wyniku tarcia i zużywania się elementów pojazdów. Oceniając jakość powietrza atmosferycznego na terenie powiatu, uwzględnia się ilość zanieczyszczeń pochodzących z ruchu samochodowego, odbywającego się na jego obszarze. Możliwość występowania emisji zanieczyszczań ze źródeł komunikacyjnych dotyczy głównie obszarów przyległych do dróg najczęściej uczęszczanych – w tym przypadku są to: autostrada A2 (na trasie Poznań – Konin – Koło), drogi krajowe nr 92 (Świecko – Poznań – Warszawa), nr 25 (Ostrów – Kalisz – Konin – Bydgoszcz), nr 72 (Konin – Turek) oraz drogi wojewódzkie nr 263 (Słupca – Ślesin – Sompolno), 264 (Konin – Kleczew), 266 (Konin – Ciechocinek), 269 (Kowal – Szczerkowo), 443 (Jarocin – Rychwał – Tuliszków) i 467 (Pyzdry – Golina). Autostrada A2 i droga nr 92 są częścią międzynarodowego korytarza

36 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 transportowego nr E30 Berlin – Warszawa – Mińsk – Moskwa. Generalnie oddziaływanie ruchu samochodowego na środowisko ma tendencje rosnące. W ostatnich latach nastąpił dynamiczny wzrost liczby samochodów poruszających się na drogach. Ilość emitowanych zanieczyszczeń zależy od natężenia ruchu, rodzaju pojazdów oraz paliwa stosowanego do ich napędu. Przy obliczaniu szacunkowych ilości zanieczyszczeń powstających w wyniku ruchu komunikacyjnego przyjmuje się następujące założenia: • samochody osobowe jako paliwa używają benzyny, średnie spalanie na 100 km – 8 litrów benzyny (5,76 kg)4, • samochody ciężarowe jako paliwa używają oleju napędowego, średnie spalanie na 100 km – 36 l oleju napędowego (29,52 kg)5. Emisję szacunkową poszczególnych rodzajów zanieczyszczeń powstających w wyniku spalania 1 kg oleju napędowego i benzyny przedstawia poniższa tabela. Zdecydowanie większa ilość zanieczyszczeń wprowadzana jest do powietrza z emisji samochodów benzynowych. Największa różnica dotyczy tlenku węgla (CO), gdzie przy spalaniu 1 kg benzyny do powietrza emitowanych jest 240 g CO, natomiast przy spalaniu 1 kg oleju napędowego ok. 23 g.

Tab. 14. Poszczególne rodzaje zanieczyszczeń powstających w wyniku spalania oleju napędowego i benzyny Rodzaje zanieczyszczeń Benzyna [g/kg paliwa] Olej napędowy [g/kg paliwa] Pyły - 4,3

SO2 2 6

NO2 33 76 CO 240 23 Węglowodory alifatyczne 30 13 Węglowodory aromatyczne 13 6 Źródło: Program Ochrony Środowiska dla Miasta Brodnicy

2. Niska emisja to emisja pyłów i szkodliwych gazów pochodząca z domowych pieców grzewczych i lokalnych kotłowni węglowych, w których spalanie węgla odbywa się w nieefektywny sposób. Do źródeł niskiej emisji należy zaliczyć przede wszystkim indywidualne posesje, ciepłownie miałowo – węglowe a także mniejsze zakłady produkcyjne, punkty usługowe i handlowe.

Niska emisja przyczynia się do wzrostu stężeń w atmosferze dwutlenku siarki (SO2), tlenku węgla (CO), tlenków azotu i niemetanowych lotnych związków organicznych. Pojedynczy emitor wprowadza małą ilość zanieczyszczeń, jednak duże ich zagęszczenie na obszarze zabudowy mieszkaniowej powoduje, że gromadzą się w miejscu ich powstawania i wpływają niekorzystnie na lokalny stan powietrza. Problem niskiej emisji wynika z dwóch czynników: pierwszy związany jest ze stosowaniem w gospodarstwach domowych przestarzałych konstrukcyjnie, nisko sprawnych urządzeń grzewczych. Na drugi składa się nieprawidłowa eksploatacja pieców centralnego ogrzewania. W wielu przypadkach spalane są w nich złej jakości paliwa energetyczne w postaci zasiarczonych niskokalorycznych węgli, mułów węglowych oraz

4 Program ochrony środowiska dla miasta Brodnicy, 2004 5 Program ochrony środowiska dla miasta Brodnicy, 2004

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 37 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 odpady komunalne, głównie w formie tworzyw sztucznych. W powiecie konińskim z sieci gazowej korzysta zaledwie 2,5% mieszkańców (GUS, 2010). W miastach wskaźnik ten wynosi 2,1% a na terenach wiejskich 2,6%. Ponad 88% odbiorców gazu wykorzystuje go do ogrzewania mieszkań. Ze względu na dużą ilość tego typu źródeł emisji nie jest możliwe monitorowanie każdego z nich, a tym samym określenie dokładnej ilości dostających się z nich do atmosfery zanieczyszczeń. Rzeczywista emisja zanieczyszczeń z jednego źródła może się różnić w zależności od: • spalania paliw o różnej kaloryczności i jakości (np. zróżnicowana zawartość związków siarki w węglu), • stanu technicznego pieców, • spalania w domowych piecach części odpadów (szczególnie tworzyw sztucznych). Duża ilość emitorów wprowadzających zanieczyszczenia z kominów o niewielkiej wysokości powoduje, że zjawisko to może być uciążliwe, gdyż zanieczyszczenia gromadzą się wokół miejsca powstawania, a są to najczęściej obszary o zwartej zabudowie mieszkaniowej. Niska emisja jest szczególnie uciążliwa w tzw. sezonie grzewczym. Najmniej ekologicznym paliwem w tym przypadku jest węgiel. W celu ograniczenia emisji niskiej propagowane są systemy alternatywnego ogrzewania gospodarstw. W poniższej tabeli przedstawiono zestawienie parametrów kotłów i paliw dla indywidualnych gospodarstw domowych oraz szacunkowy procent redukcji emisji w przypadku ich zastosowania.

Tab. 15. Parametry kotłów i paliw dla indywidualnych gospodarstw domowych

Tradycyjne Stare Węglowe Jednostka węglowe Ekologiczne Gazowe Olejowe Elektryczne węglowe retortowe nowoczesne Wskaźnik emisji pyłu [g/GJ] 404,1 65 32 50 0,5 3,7 0 ogółem Redukcja [%] - 83,75 92 87,5 99,75 98,75 100 emisji Źródło: Program Ochrony Powietrza dla Miasta Leszna- Projekt, Opole 2008

Budynki mieszkalne i budynki użyteczności publicznej w powiecie konińskim ogrzewane są węglem kamiennym, miałem, koksem, olejem opałowym, drewnem i gazem. W niektórych przypadkach zastosowano kotły na biomasę z wykorzystaniem ekogroszku, peletu lub trocin.

3. Zanieczyszczenia przemysłowe Największa emisja ze źródeł punktowych oraz znacząca emisja liniowa związane są z obszarami zurbanizowanymi miast oraz dominacją energetyki, górnictwa i przemysłu wydobywczego w części wschodniej województwa wielkopolskiego. Najwyższe uprzemysłowienie cechuje miasta na prawach powiatu, m. in. miasto Konin sąsiadujące w części centralnej z powiatem konińskim. Z analizy danych statystycznych wynika, że emisja substancji gazowych z zakładów przemysłowych utrzymuje się od lat na

38 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 zbliżonym poziomie, natomiast zauważalny jest spadek emisji pyłów, w tym pyłów ze spalania paliw.6 Największy i stały wpływ na jakość powietrza w rejonie Konina ma przemysł paliwowo-energetyczny oraz huta aluminium. Są one źródłem emisji do powietrza szkodliwych gazów i pyłów. Na terenie powiatu konińskiego zlokalizowane są zakłady przemysłowe będące źródłem zanieczyszczeń powietrza (np.Wienerberger, Zink Power, Art.-Metal , Galwa-Met, Europoles). Negatywny wpływ na jakość powietrza mają także przedsiębiorstwa rozlokowane w północnej części Konina na granicy z powiatem, tj.: Elektrownie PĄTNÓW i KONIN, Huta Aluminium Impexmetal – Konin oraz FUGO. Działalność kopalni węgla brunatnego powoduje nieznaczny wzrost zapylenia spowodowany emisją niezorganizowaną pyłu z odkrywek. Emisja niezorganizowana pyłu powstaje na niezrekultywowanych zwałowiskach, odkrytych wyrobiskach, podczas urabiania węgla oraz jako emisja wtórna z placów i dróg, tylko w okresie braku opadów atmosferycznych. Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego spowodowane emisją pyłową z wyrobiska odkrywki nie powoduje przekroczeń dopuszczalnych norm jakościowych powietrza w jego otoczeniu. Kotłownie kopalniane wyposażone są w urządzenia odpylające i nie emitują ponadnormatywnych ilości zanieczyszczeń pyłowych.7

Wg danych za 2010 rok, największe ilości pyłów emitowanych do powietrza w Wielkopolsce pochodzą z powiatu tureckiego (41%), na drugim miejscu jest Miasto Konin (10%). Pod względem wielkości emisji gazów (bez CO2) − pierwsze miejsce zajmuje powiat turecki (27 %), a kolejne miasto Konin i powiat ostrowski.

Największymi emitentami substancji do powietrza są elektrownie: Zespół Elektrowni P ą tnów Adamów i Elektrownia P ą tnów II w Koninie oraz Dalkia Poznań ZEC S.A. Łączna emisja gazów z tych zakładów stanowi około 86% wielkości emisji z zakładów, będących największymi emitentami substancji do powietrza w województwie wielkopolskim. Natomiast w odniesieniu do emisji pyłów – udział tych zakładów stanowi około 70%.8

Tab. 17. Główne emitory substancji do powietrza w powiecie konińskim Emisja w roku 2010 Lp. Nazwa zakładu gazów [tys. Mg] pyłów [Mg] Zespół Elektrowni Pątnów Adamów Konin S.A. 1 10 781,84 2 739,56 ul. Kazimierska 45, 62-510 Konin Elektrownia Pątnów II, ul. Kazimierska 45, 2 2 358,79 107,75 62-510 Konin Źródło: Raport z wykonania „Programu Ochrony środowiska województwa wielkopolskiego na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012-2019 za okres od 1 stycznia 2008 r. do 31 grudnia 2010 r.

W roku 2010 emisja pyłów z zakładów objętych sprawozdawczością w powiecie konińskim wyniosła ogółem 54 Mg, wykazując tendencję spadkową w porównaniu z latami 2008-2010. Wzrosła natomiast wielkość emisji zanieczyszczeń gazowych (w tym ok. 98% dwutlenku węgla), która w 2011 wyniosła 36431 Mg i była ona najwyższa w ciągu ostatnich 4 lat. Dla emisji zanieczyszczeń gazowych nastąpił spadek ilości dwutlenku siarki tlenków azotu. Nastąpił natomiast wzrost emisji tlenku węgla i dwutlenku

6 Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, WIOŚ Poznań 7 www.kwb.pl 8Raport z wykonania „Programu Ochrony środowiska województwa wielkopolskiego na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012- 2019 za okres od 1 stycznia 2008 r. do 31 grudnia 2010 r.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 39 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 węgla. Ilość zanieczyszczeń pyłowych zatrzymanych lub zneutralizowanych w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń wyniosła 129 Mg i była niższa niż latach ubiegłych.

5.1.3 Cel

Poprawa stanu powietrza na obszarze powiatu konińskiego.

5.1.4 Kierunki działań do 2020 roku

Aby osiągnąć wyznaczony cel niezbędne jest podjęcie działań ukierunkowanych na zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza z 3 głównych źródeł: emisji niskiej, emisji związanej z komunikacją, emisji związanej z przemysłem i działalnością gospodarczą.

Ograniczanie niskiej emisji prowadzone jest w powiecie od kilku lat i powinno być kontynuowane. Powinno się nadal prowadzić działania mające na celu stopniową likwidację kotłowni wyposażonych w stare wyeksploatowane kotły opalane węglem na rzecz podłączania do sieci cieplnej, instalowania kotłowni gazowych, olejowych lub opalanych biomasą czy ekogroszkiem. Istotna jest również stopniowa termomodernizacja budynków mieszkalnych i budynków użyteczności publicznej, przyczyniająca się do spadku zapotrzebowania na ciepło, a tym samym redukcji ilości spalanego opału. Do obniżenia emisji niskiej przyczynić by się mogła budowa sieci gazowej na terenie powiatu, przy jednoczesnym Dużym zagrożenie dla jakości powietrza jest także spalanie w paleniskach domowych przy jednoczesnym wykorzystaniu go do celów grzewczych. Niezbędnym działaniem przyczyniającym się do obniżenia emisji niskiej pochodzącej z budynków mieszkalnych jest poprawa stanu świadomości ekologicznej mieszkańców. Istnieje potrzeba prowadzenia akcji edukacyjnych uświadamiających mieszkańcom zagrożenia dla zdrowia jakie niosą ze sobą wysokie stężenia poszczególnych zanieczyszczeń w powietrzu. Zmniejszenie ilości zanieczyszczeń pochodzących z komunikacji uzyskać można poprzez budowę i modernizację istniejących dróg i linii kolejowych oraz systematyczne usprawnianie komunikacji zbiorowej. Narzędziem wspomagającym działania w zakresie ochrony powietrza jest system handlu uprawnieniami do emisji. System handlu uprawnieniami do emisji składa się: • ze wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji, • z krajowego systemu handlu uprawnieniami do emisji. System obejmuje instalacje, dla których przyznaje się uprawnienia do emisji. Nadzór nad systemem sprawuje Minister Środowiska. Przepisy ustawy o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji dotyczą następujących gazów: dwutlenku węgla (CO2), metanu (CH4), podtlenku azotu (N2O), fluorowcopochodnych węglowodorów (HFCs), perfluoropochodnych związków węgla (PFC5), sześciofluorku siarki (SF6). Lista instalacji objętych wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji znajduje się w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 27 lipca 2009 r. w sprawie rodzajów instalacji objętych wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji (Dz.U. 2009 Nr 136 poz. 1120). W okresach rozliczeniowych od dnia 1 stycznia 2005 r. do dnia 31

40 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 grudnia 2007r. i od dnia 1 stycznia 2008 r. do dnia 31 grudnia 2012r. wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji objęty jest dwutlenek węgla (Komisja Europejska rozważa możliwość objęcia handlem uprawnieniami do emisji innych gazów cieplarnianych). Całkowita liczba uprawnień do emisji dwutlenku węgla na okres 2008-2012 wynosi 981 740 275 uprawnień (196 348 055 Mg CO2 na każdy rok okresu rozliczeniowego, natomiast uwzględniając rezerwę na nowe instalacje oraz pulę uprawnień na realizację projektów JI liczba ta wynosi 208 515 395 Mg

CO2). Na liście krajowej na lata 2008-2012 liczba instalacji wpisana w KPRU wynosi 845. Biorąc pod uwagę Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2008 r. w sprawie przyjęcia Krajowego Planu Rozdziału Uprawnień do emisji dwutlenku węgla na lata 2008-2012 dla wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji (Dz. U. Nr 202, poz. 1248) na liście znalazły się instalacje działające na terenie miasta Konin, a więc zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie powiatu konińskiego.

Tab. 18. Lista instalacji wpisanych do KPRU znajdujących się w sąsiedztwie powiatu konińskiego Przydział Lp. Nazwa przedsiębiorstwa Opis średnioroczny uprawnień Elektrownia 1 Zespół Elektrowni PAK S.A Pątnów w Koninie 6100579 Pątnów I Elektrownia 2 Elektrownia Pątnów II Sp. z o.o. w Koninie 2760000 Pątnów II 3 Zespół Elektrowni PAK S.A Konin w Koninie Elektrownia Konin 2 058394 Pfeifer & Langen Polska S.A. Cukrownia 4 Elektrociepłownia 1500 „Gosławice” w Koninie Pfeifer & Langen Polska S.A. Cukrownia 5 Piec Wapienny 100 „Gosławice” w Koninie Elektrownia 6 Zespół Elektrowni PAK S.A Adamów w Turku 3526553 Adamów źródło: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2008 r. w sprawie przyjęcia Krajowego Planu Rozdziału Uprawnień do emisji dwutlenku węgla na lata 2008-2012 dla wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji (Dz. U. Nr 202, poz. 1248)

Każda instalacja objęta systemem może wyemitować tylko taką ilość dwutlenku węgla, która odpowiada średniorocznej liczbie przyznanych uprawnień. Obecnie rynek uprawnień do emisji CO2 nie jest ciągły. Oznacza to, że nie można przenosić niewykorzystanych uprawnień z pierwszej fazy do faz kolejnych. Co prawda aktualne regulacje Polski dopuszczają taką możliwość, jednak można przypuszczać, że w bliskiej przyszłości zostaną one zniesione, gdyż nie są zgodne z dyrektywami UE oraz mogłyby zaburzyć działanie całego rynku. Przyznane dla instalacji uprawnienia do emisji na dany rok okresu rozliczeniowego mogą być wykorzystane przez prowadzącego instalacje na własne potrzeby, odpowiadające rzeczywistej emisji danej substancji do powietrza lub sprzedawane. Uprawnienia mogą być bowiem przedmiotem kupna – sprzedaży, a prowadzący instalację może sprzedać nadmiar uprawnień lub może szukać ich na rynku, gdy mu ich nie wystarczy. Na władającym instalacjami, emitującym substancje objęte systemem, ciążą obowiązki, m.in. dotyczące monitoringu, sporządzania rocznych raportów, rozliczania uprawnień na podstawie rocznych raportów i przekazywania rocznych, zweryfikowanych raportów Krajowemu Administratorowi i organowi właściwemu do wydania zezwolenia.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 41 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Energia ze źródeł odnawialnych Pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych zostało już opanowane technologicznie, chociaż efektywność w przypadku poszczególnych źródeł nie jest jednakowa. Energia pochodząca z poszczególnych pierwotnych źródeł ma określoną postać i odpowiada za określone naturalne procesy przyrodnicze. Przy pomocy środków technicznych i technologii uzyskuje się energię w formie najbardziej przydatnej dla człowieka w postaci energii elektrycznej i cieplnej. Do najbardziej znanych i wykorzystywanych źródeł energii odnawialnych należą: • energia biomasy, • promieniowanie słoneczne, • energia wiatru, • energia spadku wody, • geotermia (ciepło z wnętrza ziemi). Wszystkie odnawialne źródła energii można wykorzystywać w gospodarce komunalnej. Wybór źródła lub źródeł zależy od lokalnych warunków środowiska geograficznego, gdyż nie wszystkie źródła występują lub są osiągalne i jednakowo opłacalne w każdym miejscu kraju. Podstawową przyczyną, dla której władze powinny zainteresować się możliwościami wykorzystania na swoim terenie energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych jest ustawa Prawo energetyczne. Jedną ze sfer powierzonych władzom samorządowym przez ustawodawcę jest ustalenie planu zaopatrzenia w ciepło. Ustawa nakazuje, by w procesie planowania uwzględniać m. in. możliwości wykorzystania lokalnych zasobów energii. Tak więc samorządy mają prawny obowiązek zwrócenia uwagi także na odnawialne źródła energii, dostępne na swoim terenie oraz obszarze jednostek sąsiednich. Drugim powodem, dla którego władze samorządowe powinny zainteresować się perspektywami wykorzystania na swoim terenie energii ze źródeł odnawialnych jest wzgląd ekologiczny, wynikający nie tylko z poszczególnych ustaw dotyczących ochrony przyrody, ale z samego Prawa energetycznego. Wymogi ekologiczne stawiane przez Unię Europejską będą dotyczyć każdego samorządu lokalnego, a już dotyczą zobowiązania podpisane przez Polskę w trakcie międzynarodowych konferencji na temat przeciwdziałania globalnym zagrożeniom dla środowiska przyrodniczego. Przykładami takich zagrożeń są skażenie atmosfery a także efekt cieplarniany, który można zmniejszyć, odsunąć w czasie, a nawet usunąć zupełnie poprzez ograniczanie emisji tzw. gazów szklarniowych. Jednym z nich, dominującym ilościowo i ciągle wytwarzanym przez człowieka w trakcie produkcji energii metodami konwencjonalnymi jest dwutlenek węgla CO2. Polska zadeklarowała, że do 2010 roku obniży jego emisję o 8% w porównaniu z 1990 rokiem. Powiat koniński leży w II strefie wietrzności – bardzo korzystnej w energetyce wiatrowej, dlatego powinno się upatrywać możliwość wykorzystania tego typu odnawialnych źródeł energii.

42 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Rys. 4. Strefy energii wiatru wg prof. Haliny Lorenc Źródło: www.geoland.pl

Warunki lokalizacji elektrowni wiatrowych zależą głównie od warunków meteorologicznych oraz istniejącego i projektowanego zagospodarowania przestrzennego terenu. Przy lokalizacji elektrowni wiatrowych należy wykluczyć teren istniejącej i projektowanej zabudowy, w tym tereny przewidziane do lokalizacji inwestycji celu publicznego. Zakazuje się lokalizacji siłowni wiatrowych na terenach objętych ochroną, zgodnie przepisami odrębnymi oraz na obszarze Natura 2000. Przy czym należy zachować taką odległość od terenów wymagających ochrony przed hałasem, który zapewni dotrzymanie akustycznych standardów jakości środowiska określonych w przepisach odrębnych na terenach podlegających ochronie lub odległość mniejszą, ale przy zastosowaniu środków ograniczających emisję hałasu co najmniej do poziomów dopuszczalnych.

W polskich warunkach najłatwiejsza do pozyskania jest energia z biomasy. Szacuje się, że energia z materii organicznej zgodnie z obecnymi tendencjami da największy wkład do rozwoju energii. Biomasa może być przekształcona na energię cieplną, elektryczną lub paliwa płynne. W wyniku spalania biomasy, do atmosfery przedostaje się dwutlenek węgla, w ilości w jakiej został pobrany przez rośliny. Zatem spalanie biomasy nie zwiększa ogólnej emisji tego gazu cieplarnianego. Energię z biomasy można uzyskać poprzez: Spalanie materii roślinnej. Wartość kaloryczna 0,5 tony suchej biomasy odpowiada wartości kalorycznej tony miału węglowego, natomiast koszt wytworzenia jest o połowę niższy. W naszych warunkach największe zastosowanie będą miały następujące produkty i odpady rolnicze i leśne: • słoma roślin zbożowych, • drzewa i gałęzie ze ścinek i cięć sanitarnych lasów, • gałęzie z cięć produkcyjnych, • odpady z przemysłu drzewnego, • plantacje lasów energetycznych liściastych.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 43 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Z 1 ha pola można uzyskać, jako odpad z produkcji zboża około 2-3 ton słomy. W przypadku produkcji roślin energetycznych, ilość uzyskanej słomy może wynieść nawet 20 ton z ha. Z upraw energetycznych zalecana jest wierzba energetyczna, którą można uprawiać na prawie wszystkich rodzajach gleb. Cechą wiodącą tej rośliny jest szybki i duży przyrost masy drzewnej. Dodatkowym jej atutem jest oczyszczanie gleb z metali ciężkich, związków toksycznych poprzez wbudowanie ich w swoją biomasę. Z powodu tych właściwości stosowana jest jako zielony pas ochronny wokół szkodliwych zakładów przemysłowych, autostrad, składowisk odpadów. W Polsce na potrzeby produkcji biomasy można uprawiać rośliny szybko rosnące: • wierzba wiciowa (Salix viminalis), • ślazowiec pensylwański lub inaczej malwa pensylwańska (Sida hermaphrodita), • topinambur czyli słonecznik bulwiasty (Helianthus tuberosus), • róża wielokwiatowa znana też jako róża bezkolcowa (Rosa multiflora), • rdest sachaliński (Polygonum sachalinense), • trawy wieloletnie, jak np.: miskant olbrzymi czyli trawa słoniowa (Miscanthus sinensis gigantea), miskant cukrowy (Miscanthus sacchariflorus), spartina preriowa (Spartina pectinata), palczatka Gerarda (Andropogon gerardi), proso rózgowe (Panicum virgatum). Wytwarzanie oleju napędowego z roślin oleistych (np. rzepak) uprawianych specjalnie dla celów energetycznych. Fermentację alkoholową materiału organicznego (np. ziemniaków, buraków cukrowych, zbóż) celem wytworzenia alkoholu etylowego do paliw silnikowych. Beztlenową fermentację odpadowej masy organicznej tj.: odpadów roślinnych z rolnictwa, leśnictwa oraz z przemysłu przetwórstwa spożywczego, z której otrzymuje się biogaz. W czasie fermentacji beztlenowej nawet do 60% biomasy jest zamieniane w biogaz.

Biogazownia rolnicza, czyli instalacja służąca do celowej produkcji biogazu z odchodów zwierzęcych, biomasy roślinnej lub organicznych odpadów (przemysł spożywczy) składa się z: układu podawania biomasy, komory fermentacyjnej, zbiornika biogazu, zbiornika magazynowego przefermentowanego substratu i agregatu kogeneracyjnego.

Biogaz to mieszanina metanu (CH4) i dwutlenku węgla (CO2), z domieszką małych ilości siarkowodoru, azotu, tlenu, wodoru oraz innych substancji, która powstaje w wyniku procesu fermentacji związków pochodzenia organicznego zachodzącej w warunkach beztlenowych. Skład biogazu zależy od procesu technologicznego oraz zastosowanego materiału wsadowego. Produkcja metanu zależy m.in. od zawartości suchej masy w masie odpadów oraz od zawartości suchej masy organicznej w stosunku do suchej masy. Otrzymany w procesie fermentacji biogaz może zostać zagospodarowany na różne sposoby: • do produkcji energii elektrycznej – 1 m3 biogazu pozwala wyprodukować 2,1 kWh energii elektrycznej (przy założonej sprawności układu 33%), • do produkcji energii cieplnej – 1 m3 biogazu pozwala wyprodukować 5,4 kWh ciepła (przy założonej sprawności układu 85 %),

44 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

• w systemach skojarzonych do wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej – 1 m3 biogazu pozwala wyprodukować 2,1 kWh energii elektrycznej i 2,9 kWh ciepła w skojarzonym wytwarzaniu energii elektrycznej i ciepła, • do napędów pojazdów, • do produkcji metanolu, • przesłany do sieci gazowej. Zalety instalacji produkcji biogazu: • niezależność mocy wytwórczych od warunków pogodowych oraz pór roku, • możliwość regulacji mocy wytwórczej w zależności od aktualnego zapotrzebowania, • możliwość magazynowania surowca np. w postaci kiszonek), • wysoka sprawność energetyczna układów kogeneracyjnych (skojarzonej produkcji energii elektrycznej i ciepła), • możliwość współdziałania z krajową siecią gazu ziemnego.9

Energia geotermalna Polska ma bardzo dobre warunki geotermalne, wynikające z jej położenia na terenie prowincji geotermalnych: centralnoeuropejskiej, przedkarpackiej i karpackiej. Temperatura wody tych terenów wynosi od 30 – 130°.C, głębokość 1 – 10 km. W stosunku do innych nośników energii – energia geotermalna posiada kilka znaczących zalet: • lokalną dostępność (uniezależniającą odbiorców od czynników zewnętrznych np. politycznych), • przy właściwej eksploatacji jest to energia odnawialna, • cena jednostki energii otrzymanej z ciepłowni geotermalnej jest stała w dłuższym okresie czasu, • energia geotermalna jest przyjazna środowisku naturalnemu.

Energia solarna Promieniowanie słoneczne jest to strumień energii emitowany przez Słońce równomiernie we wszystkich kierunkach. Stanowi ono szerokie widmo fal elektromagnetycznych – od ultrafioletu poprzez promieniowanie widzialne do dalekiej podczerwieni, co odpowiada falom o długości od 0,2 do 3,0 μm. Promieniowanie słoneczne padające na płaszczyznę poziomą na powierzchni Ziemi składa się z dwóch składowych o różnych właściwościach kierunkowych: bezpośrednie i rozproszone (dyfuzyjne). Głównym urządzeniem w instalacjach pozyskiwania energii solarnej jest kolektor. Zdolność przepuszczania promieni słonecznych przez przezroczyste pokrywy kolektorów zależy od kąta padania promieniowania. O umiejscowieniu kolektorów słonecznych decydują dwa podstawowe kryteria: ➢ Ukierunkowanie kolektora względem stron świata – kolektory powinny być skierowane na południe, choć dopuszcza się w praktyce ich odchylenie nawet do 45° na wschód lub zachód, co jednak wiąże się ze zmniejszeniem uzysków energetycznych o ok. 10%. Dwudziestostopniowe odchylenie nie ma w miesiącach letnich praktycznie żadnego wpływu na efektywność pracy instalacji.

9 www.biogazownierolnicze.pl

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 45 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

➢ Nachylenie kolektora – dla Polski Φ wynosi 49° – 55° szerokości geograficznej, zatem kąt ten powinien wynosić 34° – 70 °, przy czym wartość mniejsza dla instalacji użytkowanych latem (od 30°), a większa dla instalacji użytkowanych zimą (60°). Instalacje całoroczne powinny mieć kąt zbliżony do 40-45°.

Energetyka wodna przekształca energię potencjalną cieków wodnych w energię elektryczną za pomocą turbin. Energetyczne zasoby wodne Polski są niewielkie ze względu na niezbyt obfite i niekorzystnie rozłożone opady, dużą przepuszczalność gruntu i niewielkie spadki terenów. Najbardziej rozpowszechnione w kraju są małe elektrownie wodne (MEW). Według przyjętej nomenklatury są to elektrownie o mocy zainstalowanej nie większej niż 5 MW. W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie MEW, które mogą wykorzystywać potencjał niewielkich rzek, rolniczych zbiorników retencyjnych, systemów nawadniających, wodociągowych, kanalizacyjnych i kanałów przerzutowych. Obecnie Polska wykorzystuje swoje zasoby hydroenergetyczne jedynie w 12%, co stanowi 7,3% mocy zainstalowanej w krajowym systemie energetycznym. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: • Monitoring jakości powietrza i ocena poziomu zanieczyszczeń w powietrzu zgodnie z wymaganiami ustawowymi. • Modernizacja systemu ogrzewania poprzez wykorzystywanie alternatywnych do węgla kamiennego źródeł ciepła. • Termomodernizacja istniejących budynków, stosowanie energooszczędnych materiałów i technologii przy budowie nowych obiektów. • Preferowanie wprowadzania w budownictwie materiałów energooszczędnych. • Sukcesywna realizacja programu gazyfikacji gmin powiatu. • Edukacja mieszkańców nt. zanieczyszczeń z niskiej emisji i szkodliwości spalania odpadów komunalnych w piecach domowych. • Bieżąca modernizacja dróg i ciągów komunikacyjnych. • Wspieranie rozwoju ruchu rowerowego poprzez likwidację barier technicznych oraz tworzenie ścieżek rowerowych. • Budowa stref zieleni izolacyjnej wzdłuż ciągów komunikacyjnych (strefy te powinny być komponowane z gatunków o dużej odporności na zanieczyszczenia oraz właściwe pielęgnowanie, a ubytki uzupełniane.

46 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

5.1.5 Harmonogram zadań na lata 2013 – 2016

Jednostka Szacunkowe koszty w PLN Termin Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016 Środki własne powiatu, Termomodernizacja Środki własne budynków Powiat, 2013- b.d. b.d. b.d. b.d. gmin, użyteczności gminy 2014 Środki UE, publicznej Fundusze zewnętrzne Środki własne Budowa ścieżek Zadanie gminy b.d. b.d. - - gmin, rowerowych ciągłe Środki UE Środki własne Modernizacja Zadanie gminy 135 000 - - - gmin, urządzeń grzewczych ciągłe Środki UE Środki własne gmin, Środki własne powiatu, Środki własne Projekty w zakresie Gminy, przedsiębiorców ochrony powietrza Zadanie Powiat, prywatni b.d. b.d. b.d. b.d. , i energetyki, w tym ciągłe inwestorzy Środki energetyki odnawialnej zewnętrzne, środki UE, WFOśiGW w Poznaniu, NFOSiGW Budowa nowego odcinka drogi Środki własne Powiat 2013 r. b.d. - - - DP31678 relacji KWB Konin* Kaliska - Budzisław W ramach działalności górniczej wykonanie przebudowy na Zarząd Dróg kolizyjnym odcinku Wojewódzkich drogi wojewódzkiej Do 2019 b.d. b.d. b.d. b.d. Środki własne i Powiatowych Sompolno – Piotrków Kujawski oraz kilku odcinków dróg powiatowych Przebudowa i rozbudowa budynku Gmina socjalnego przy Środki własne Kazimierz Do 2014 300 000 250 000 - - oczyszczalni ścieków gminy Biskupi w Kazimierzu Biskupim Adaptacja – remont świetlicy wiejskiej Miasto i Gmina 2013- Środki własne w Woli Spławieckiej 677 627 590 918 - - Kleczew 2014 gminy, PROW na cele społeczno- kulturalne Budowa i Zadanie modernizacja dróg Zarządcy dróg b.d. b.d. b.d. b.d. Środki własne ciągłe na terenie powiatu

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 47 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Jednostka Termin Szacunkowe koszty w PLN Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016 Generalna Środki własne Promocja komunikacji Dyrekcja Dróg GDDKiA, zbiorowej, Krajowych i powiatu, promocja i edukacja Autostrad, i organizacji w zakresie jednostki pozarządowych; proekologicznego Do 2013 100 000 samorządów - - - środki UE; korzystania terytorialnych, sponsorzy i z samochodów, organizacje media; promocja pojazdów pozarządowe NFOŚiGW; cichych. (ekologiczne) WFOŚiGW. Wsparcie przedsięwzięć Środki własne Zadanie związanych z budową Powiat b.d. b.d. b.d. b.d. powiatu, środki ciągłe sieci gazowej na UE terenie powiatu Rozwój sieci monitoringu Środki własne, jakości powietrza przy Powiat, gminy, Zadanie fundusze b.d. b.d. b.d. b.d. udziale gmin i powiatu WIOŚ ciągłe zewnętrzne, w monitoringu środki UE regionalnym Promowanie Zadanie proekologicznych Powiat b.d b.d b.d b.d. Środki własne ciągłe środków transportu Promowanie budownictwa Zadanie Powiat b.d b.d b.d b.d. Środki własne stosującego materiały ciągłe energooszczędne Preferowanie nowoczesnych materiałów Gmina, Osoby Zadanie budowlanych indywidualne, b.d. b.d. b.d. b.d. Środki własne ciągłe ociepleniowych przedsiębiorcy podczas remontów i budowy Sukcesywna zmiana sposobu ogrzewania budynków z Osoby węglowego na gazowe Zadanie indywidualne, b.d. b.d. b.d. b.d. Środki własne i olejowe, paliwa ciągle przedsiębiorcy ekologiczne – użytkownicy indywidualni Edukacja ekologiczna mieszkańców na temat zanieczyszczeń z Budżet gminy, Zadanie niskiej emisji i Gminy b.d. b.d. b.d. b.d. fundusze ciągłe szkodliwości spalania zewnętrzne odpadów w piecach domowych suma 9407127 1240918 b.d b.d Źródło: ankietyzacja gmin i powiatu, Program ochrony środowiska przed hałasem dla czterech odcinków drogi krajowej nr 2 o łącznej długości 26,37 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko, Programu ochrony środowiska przed hałasem dla odcinka drogi krajowej nr 25 o długości 3,63 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko. b.d. – brak danych * na podstawie zawartej ugody pomiędzy KWB Konin i Powiatem Konińskim

48 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

5.2 Hałas 5.2.1 Analiza stanu istniejącego Stan klimatu akustycznego jest jednym z najistotniejszych czynników określających jakość środowiska, bezpośrednio odczuwalnym przez człowieka i mającym fundamentalne znaczenie dla możliwości odpoczynku i regeneracji sił. Do źródeł hałasu, biorąc pod uwagę środowisko zalicza się, hałas przemysłowy, komunalny oraz komunikacyjny (związany ze środkami transportu). Natężenie dźwięku mierzy się w decybelach dB, skali logarytmicznej, gdzie podwójne zwiększenie głośności odpowiada wzrostowi natężenia dźwięku o 10 dB(A). Oznacza to, że poziom dźwięku wynoszący 65 dB(A) jest dwa razy głośniejszy niż poziom dźwięku wynoszący 55 dB(A). Z natury tej skali wynika, że zmniejszenie hałasu o zaledwie kilka decybeli stanowi bardzo dużą różnicę. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z 1993 roku, przekroczenie granicy poziomów hałasu na zewnątrz budynku, równej 70 dB w porze dziennej i 60 dB w porze nocnej, stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (t.j Dz. U. 2007 Nr 120, poz. 826 ze zm.). Podstawą określenia dopuszczalnej wartości poziomu równoważnego hałasu dla danego terenu jest zaklasyfikowanie go do określonej kategorii, o wyborze której decyduje sposób zagospodarowania. Dla poszczególnych terenów podano dopuszczalny równoważny poziom hałasu w porze dziennej (6:00 – 22:00) i nocnej (22:00 – 6:00) oraz dopuszczalne wartości wskaźników długookresowych dla poszczególnych rodzajów źródeł hałasu i przedziałów czasowych (tabela 22). Dla hałasów drogowych i kolejowych dopuszczalne wartości poziomów hałasu wynoszą w porze dziennej – w zależności od funkcji terenu – od 50 do 65 dB, w porze nocnej 45 – 55 dB. Wartości te są wymagane zarówno w przypadku wskaźników oceny hałasu stosowanych w polityce długookresowej, jak i w odniesieniu do jednej doby.

Tab. 19. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku Dopuszczalny poziom hałasu w [dB] Pozostałe obiekty i działalność Drogi lub linie kolejowe1 będąca źródłem hałasu L Aeq D L przedział czasu Aeq N Lp. Rodzaj terenu LAeq D LAeq N przedział czasu odniesienia przedział czasu przedział czasu odniesienia równy 8 najmniej odniesienia odniesienia równy 1 najmniej korzystnym równy 16 równy 8 korzystnej godzinom dnia godzinom godzinom godzinie nocy kolejno po sobie następującym 1. a. Strefa ochronna „A” uzdrowiska, 50 45 45 40 b. tereny szpitali poza miastem 2. a. tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b. tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży2) 55 50 50 40 c. tereny domów opieki społecznej d. tereny szpitali w miastach

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 49 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Dopuszczalny poziom hałasu w [dB] Pozostałe obiekty i działalność Drogi lub linie kolejowe1 będąca źródłem hałasu L Aeq D L przedział czasu Aeq N Lp. Rodzaj terenu LAeq D LAeq N przedział czasu odniesienia przedział czasu przedział czasu odniesienia równy 8 najmniej odniesienia odniesienia równy 1 najmniej korzystnym równy 16 równy 8 korzystnej godzinom dnia godzinom godzinom godzinie nocy kolejno po sobie następującym 3. a. tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b. tereny zabudowy zagrodowej 60 50 55 45 c. tereny rekreacyjno- wypoczynkowe2) d. tereny mieszkaniowo- usługowe 4. tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. 65 55 55 45 mieszkańców3) 1- wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym i kolei liniowych, 2- w przypadku niewykorzystywania tych terenów, zgodnie z ich funkcją, w porze nocy, nie obowiązuje na nich dopuszczalny poziom hałasu w porze nocy, 3- strefa śródmiejska miast powyżej 100 tys. mieszkańców to teren zwartej zabudowy mieszkaniowej z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. W przypadku miast, w których występują dzielnice o liczbie mieszkańców pow. 100 tys., można wyznaczyć w tych dzielnicach strefę śródmiejską, jeżeli charakteryzuje się ona zwartą zabudową mieszkaniową z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych.

źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku

Spełnienie wymogów rozporządzenia nie gwarantuje mieszkańcom warunków, w których nie występuje uciążliwe oddziaływanie hałasu. Przyjęte standardy stanowią kompromis pomiędzy oczekiwaniami i realnymi możliwościami ograniczania hałasów komunikacyjnych.

Hałas drogowy Klimat akustyczny środowiska powiatu konińskiego w zdecydowanej większości kształtowany jest przez hałas komunikacyjny drogowy, który ze względu na powszechność charakteryzuje się dużym zasięgiem oddziaływania. Przez obszar powiatu konińskiego przebiegają: ➢ drogi krajowe: • Autostrada A2 • droga krajowa nr 92 Świecko-Poznań-Warszawa, • droga krajowa nr 25 Ostrów-Kaliosz-Konin-Bydgoszcz, • droga krajowa nr 72 Konin-Turek; ➢ drogi wojewódzkie • droga nr 263 Słupca -Ślesin-Sompolno, • droga nr 264 Konin – Kleczew, • droga nr 266 Konin-Ciechocinek, • droga nr 269 Kowal-Szczerkowo, • droga nr 443 Jarocin-Rychwał-Tuliszków, • droga nr 467 Pyzdry-Golina.

50 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

W roku 2010 WIOŚ w Poznaniu po raz drugi przeprowadził okresowe pomiary poziomu hałasu w otoczeniu dróg krajowych i wojewódzkich na terenie Wielkopolski. Obowiązek realizacji badań akustycznych wynika z zapisów ustawy Prawo ochrony środowiska (art. 175). W powiecie konińskim badaniami objęto otoczenie Autostrady A2, drogi krajowej nr 92 oraz otoczenie dróg wojewódzkich nr 264, 266 i 467. W roku 2010 badania hałasów drogowych prowadzone w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska na terenie powiatu konińskiego zrealizowano w Golinie w 4 punktach pomiarowych.

Tab. 20. Wyniki pomiarów hałasu komunikacyjnego prowadzonych przez WIOŚ w roku 2010 w powiecie konińskim

Równoważny Natężenie ruchu [poj./h] Odległość Lp. Lokalizacja punktu poziom hałasu zabudowy* [m] ogółem Pojazdy ciężkie LAeq [dB] Golina, powiat koniński, droga krajowa nr 92, ul. 1 Maja 33, 66,5 10 655 40 1 na linii zabudowy jednorodzinnej jw. pora nocna 55,1 jw. 105 14 Golina, powiat koniński, droga krajowa nr 92, skrzyżowanie 63,2 8 724 44 2 ul. Mickiewicza i Kościelnej, na linii zabudowy jednorodzinnej jw. pora nocna 56,5 jw. 113 12 Golina, ul. Kościelna 3, otoczenie drogi krajowej nr 92, w 53,3** 8 693 40 3 odległości ok. 100 m, druga linia zabudowy jednorodzinnej jw. pora nocna 49,2 jw. 109 16 Golina, ul. Słowackiego – droga wojewódzka nr 467, pomiędzy 66,4 5 288 36 4 ul. Polną i Parkową – na linii zabudowy jednorodzinnej jw. pora nocna 58,5 jw. 68 13 **pomiar na linii drugiego rzędu zabudowy, Źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, WIOŚ Poznań

Przekroczenia dopuszczalnych wartości poziomu hałasu w środowisku stwierdzono w niemal wszystkich badanych punktach pomiarowych. Poprawne warunki akustyczne stwierdzono tylko w jednym przypadku – na drugiej linii zabudowy mieszkaniowej w miejscowości Golina, w otoczeniu drogi krajowej nr 92,w związku ze znaczną odległością punktu pomiarowego od źródła hałasu.10

10Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, WIOŚ Poznań

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 51 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Pora dzienna Pora nocna

Rys. 5. Wyniki pomiarów hałasu komunikacyjnego prowadzonych przez WIOŚ w powiecie konińskim w roku 2010 źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, WIOŚ Poznań

Monitoring akustyczny otoczenia Autostrady A2 prowadzony był w punktach wskazanych przez zarządcę drogi. Wyniki pomiarów na terenie powiatu konińskiego przedstawiono w tabeli poniżej.

Tab. 21. Wyniki pomiarów poziomu hałasu i natężenia ruchu pojazdów prowadzonych przez zarządzającego w otoczeniu Autostrady A2 w powiecie konińskim w roku 2010 odcinek Września − Modła Wyszczególnienie Osiecza 41 Modła‐ Kolonia 8 (gmina Rzgów) (gmina Stare Miasto) Odległość punktu pomiarowego od drogi 135 130 Równoważny Pora dzienna 58,5 55,9 poziom hałasu LAeq [dB] Pora nocna 60,5 54,4 Pora ogółem 1034 1200 Natężenie dzienna pojazdy ciężkie 423 421 ruchu ogółem 676 695 pojazdów Pora nocna pojazdy ciężkie 334 343 źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, WIOŚ Poznań

52 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Pora dzienna Pora nocna

Rys. 6. Wyniki okresowych pomiarów hałasu komunikacyjnego prowadzonych przez zarządzającego w otoczeniu Autostrady A2 na terenie powiatu konińskiego w roku 2010 źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, WIOŚ Poznań

Wyniki pomiarów poziomu hałasu i natężenia ruchu pojazdów prowadzonych przez zarządzającego w otoczeniu dróg krajowych nr 92 i 72 przedstawiono poniżej.

Tab. 22. Wyniki pomiarów poziomu hałasu i natężenia ruchu pojazdów prowadzonych przez zarządzającego w otoczeniu dróg krajowych powiatu konińskiego w roku 2010 droga nr 72 droga nr 92 Wyszczególnienie Turek Kawnice (powiat turecki) (powiat koniński) Km drogi 29+900 44+000

Dopuszczalny dla dnia Ldop 60 55 poziom hałasu dla nocy Ldop 50 50 Odległość punktu pomiarowego od drogi 10 m 10 m Równoważny Pora dzienna 71,4 67,3 poziom hałasu Pora nocna 61.3 62,3 LAeq [dB] ogółem 558 626 Natężenie Pora dzienna % pojazdów ciężkich 8,0 6,8 ruchu ogółem 91 110 pojazdów Pora nocna % pojazdów ciężkich 18,4 6,7 Odległość punktu pomiarowego od drogi 20 m 20 m Równoważny Pora dzienna 65,3 64,8 poziom hałasu LAeq [dB] Pora nocna 59,2 59,0 ogółem - - Natężenie Pora dzienna % pojazdów ciężkich - - ruchu ogółem - - pojazdów Pora nocna % pojazdów ciężkich - - źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, WIOŚ Poznań

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 53 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

W większości przypadków zagospodarowanie terenu stanowiła zabudowa zagrodowa, wielorodzinna lub mieszkaniowo ‐ usługowa, dla której dopuszczalne wartości równoważnego poziomu hałasu wynoszą 60 dB w porze dziennej (6.00−22.00) i 50 dB w porze nocnej (22.00−6.00). Wartości poziomu hałasu na granicy podlegającej ochronie zabudowy nie odpowiadały wymaganiom obowiązujących przepisów. W kilku przypadkach pomiary dotyczyły terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej lub obiektów związanych z wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży (dopuszczalne wartości równoważnego poziomu hałasu 55 dB w porze dziennej i 50 dB w porze nocnej). Wartości poziomu hałasu na granicy podlegającej ochronie zabudowy nie odpowiadały wymaganiom obowiązujących przepisów. Stwierdzone przekroczenia dopuszczalnych wartości poziomu hałasu sięgały w pojedynczych przypadkach nawet prawie 20 dB. Kilka punktów pomiarowych zlokalizowano na terenach niepodlegających ochronie akustycznej. 11

Pora dzienna Pora nocna

Rys. 7. Wyniki okresowych pomiarów hałasu komunikacyjnego prowadzonych przez zarządzającego w otoczeniu dróg krajowych nr 72, 92 na terenie i w sąsiedztwie powiatu konińskiego w roku 2010 źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, WIOŚ Poznań

Wyniki pomiarów poziomu hałasu w otoczeniu dróg wojewódzkich na terenie powiatu konińskiego przedstawiono poniższej tabeli i na rysunku nr 7.

11Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, WIOŚ Poznań

54 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Tab. 23. Wyniki pomiarów poziomu hałasu i natężenia ruchu pojazdów prowadzonych przez zarządzającego w otoczeniu dróg wojewódzkich nr 264, 467 i 266 w powiecie konińskim w roku 2010 264 266 467 Kleczew, Wola Podłężna, Myślibórz, Wyszczególnienie ul. 600‐Lecia 24 ul. Długa 11 teren OSP (gmina Kleczew) (gmina Kramsk) (gmina Golina) Km drogi 1+400 18+700 96+000

Dopuszczalny dla dnia Ldop 55 55 60 poziom hałasu dla nocy Ldop 50 50 50 Odległość punktu pomiarowego od drogi 10 14 14,5 Równoważny Pora dzienna 64,1 60,5 66 poziom hałasu LAeq Pora nocna 56 49,7 61,1 [dB] Pora ogółem 314 162 159 dzienn % pojazdów Natężenie 3,4 1,3 20,2 a ciężkich ruchu ogółem 46 20 46 pojazdów Pora % pojazdów nocna 8,7 2,5 37,7 ciężkich źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, WIOŚ Poznań

Jak wynika z powyższej tabeli, prawie we wszystkich punktach pomiarowych stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu na drogach wojewódzkich zarówno w porze dziennej jak i nocnej. Wyjątek stanowi droga wojewódzka nr 266, dla której poziom hałasu w porze nocnej kształtował się nieco poniżej wartości dopuszczalnej.

Pora dzienna Pora nocna

Rys. 8. Wyniki okresowych pomiarów hałasu komunikacyjnego prowadzonych przez zarządzającego w otoczeniu dróg wojewódzkich nr 264, 266 i 767 na terenie powiatu konińskiego w roku 2010 źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, WIOŚ Poznań

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 55 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Na rysunku poniżej pokazano rozmieszczenie punktów na drogach na terenie powiatu konińskiego i miasta Konin, gdzie stwierdzono szczególną uciążliwość hałasów komunikacyjnych.

Rys. 9. Pomiarowe rozpoznanie warunków szczególnej uciążliwości hałasów komunikacyjnych w powiecie konińskim w latach 1997 - 2010 źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, WIOŚ Poznań

Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad wykonała mapy akustyczne dla odcinków dróg po których przejeżdża ponad 6 mln pojazdów rocznie. Mapy akustyczne zostały wykonane m. i. dla odcinków dróg krajowych zlokalizowanych na terenie powiatu konińskiego: • nr 2 na odcinku: Konin – Genowefa, • nr 25 na odcinku Konin – Modła. w ramach których opracowano rozkład wskaźnika M na terenach sąsiadujących z drogą. Wartość wskaźnika M, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska uzależniona jest od dwóch parametrów: • przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku • liczby osób narażonych na oddziaływanie hałasu. Zgodnie z powyższym rozporządzeniem w pierwszej kolejności powinny być wykonane działania mające na celu redukcję poziomu dźwięku na obszarach, dla których wskaźnik M posiada najwyższą wartość. W 2011 roku Zarząd Województwa Wielkopolskiego, po uprzedni zatwierdzeniu uchwaleniu, przyjął do realizacji: • Program ochrony środowiska przed hałasem dla czterech odcinków drogi krajowej nr 2 o łącznej długości 26,37 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko oraz • Programu ochrony środowiska przed hałasem dla odcinka drogi krajowej nr 25 o długości 3,63 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko. Zakres w/w Programów ochrony przed hałasem obejmują analizę obszarów stanowiących otoczenie czterech odcinków drogi krajowej nr 2 o łącznej długości 26.37 km oraz obszarów stanowiących otoczenie odcinka drogi krajowej nr 25 (Konin – Modła) o długości 3.63 km o natężeniu ruchu większym niż 16.400 pojazdów/dobę (P/d) na których przekroczone zostały dopuszczalne poziomy hałasu. Celem w/w Programów jest określenie priorytetów działań oraz wskazanie niezbędnych zadań dla

56 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 ograniczenia poziomu hałasu tak, aby doprowadzić do dotrzymania poziomów dopuszczalnych. W ramach niniejszych Programów przedstawiono zestaw zaleceń o charakterze rozwiązań technicznych oraz wskazano kierunki innych działań, których realizacja pozwoli na osiągnięcie wyznaczonego celu w największym stopniu. Programy ochrony środowiska przed hałasem dla analizowanych odcinków drogi krajowej nr 2 i odcinka drogi krajowej nr 25 są dwoma z sześciu Programów opracowywanych po raz pierwszy w województwie wielkopolskim. Zgodnie z przepisami ustawy Prawo ochrony środowiska będą one aktualizowane, przy czym kolejne aktualizacje będą również stanowić podsumowanie i weryfikację poprzednich wersji w/w Programów. W ramach niniejszych opracowań wskazano tereny o największych wartościach naruszeń dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku wraz z podaniem zakresu ich naruszenia w odniesieniu do odcinków dróg objętych zakresem Programów.12 Na podstawie analizy map akustycznych, każdemu odcinkowi nadano odpowiednie priorytety, w zależności od wielkości wskaźnika M oraz wielkości przekroczeń poziomu hałasu. Na potrzeby niniejszych Programu dokonano podziału wskaźnika M na cztery grupy, agregujące węższe klasy jego wartości. Tab. 24. Zestawienie priorytetów z jakim powinny być podjęte działania mające na celu ograniczenia poziomu hałasu w stosunku do wartości wskaźnika M

Wartość wskaźnika M Priorytet działań Od Do Bardzo wysoki powyżej 100 Wysoki 50 100 Średni 50 100 Niski 1 10 Źródło: Program ochrony środowiska przed hałasem dla czterech odcinków drogi krajowej nr 2 o łącznej długości 26,37 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko; Programu ochrony środowiska przed hałasem dla odcinka drogi krajowej nr 25 o długości 3,63 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko

Rys. 10. Lokalizacja odcinka drogi krajowej nr 2 Konin – Koło /obwodnica/ objętego analizą w Programie Ochrony Środowiska źródło: Program ochrony środowiska przed hałasem dla czterech odcinków drogi krajowej nr 2 o łącznej długości 26,37 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko

12Program ochrony środowiska przed hałasem dla czterech odcinków drogi krajowej nr 2 o łącznej długości 26,37 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko; Programu ochrony środowiska przed hałasem dla odcinka drogi krajowej nr 25 o długości 3,63 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 57 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Zakres naruszeń dopuszczalnych poziomów hałasu pochodzącego od ruchu pojazdów i odbywającego się po analizowanych odcinkach drogi krajowej nr 2 na obszarze powiatu konińskiego – w gminie Krzymów przedstawiono w tabeli poniżej.

Tab. 25. Tereny zlokalizowane w sąsiedztwie analizowanego odcinka drogi krajowej nr 2 na terenie powiatu konińskiego- w gminie Krzymów, objęte opracowaniem programu ochrony środowiska przed hałasem

Orientacyjny Przekroczenia Zakres naruszeń dopuszczalnych Zakres Lp. kilometraż drogi wartości poziomów hałasu wyrażonych wskaźnika Priorytet krajowej nr 2 wskaźnika wskaźnikiem LDWN M Od Do LDWN Pierwsza linia zabudowy znajduje się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości większej od75 dB. Pozostałe budynki zlokalizowane na tym 1 277+742 278+200 0.01 - 5 Niski 5 - 20 dB odcinku w większej odległości od drogi znajdują się w zasięgach oddziaływania hałasu przekraczającego poziomy dopuszczalne. Pierwsza linia zabudowy znajduje się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości większej od 75 dB. Pozostałe budynki zlokalizowane na tym odcinku w większej odległości od drogi znajdują się w zasięgach oddziaływania Bardzo 2 278+200 278+500 0.01 - 5 5 - 20 dB hałasu wysoki przekraczającego poziomy dopuszczalne. W zasięgu oddziaływania hałasu przekraczającego poziomy dopuszczalne znajduje się szkoła (Gimnazjum w Brzeźnie, ul. Kwiatowa 20a). Pierwsza linia zabudowy znajduje się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości 70-75 dB. Pozostałe budynki zlokalizowane na tym 3 278+500 279+500 0.01 - 10 Niski 5 – 20 dB odcinku w większej odległości od drogi znajdują się w zasięgach oddziaływania hałasu przekraczającego poziomy dopuszczalne. Pierwsza linia zabudowy znajduje się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości 70-75 dB. Pozostałe budynki zlokalizowane na 4 280+500 280+750 0.01 - 5 Niski 5 – 20 dB tym odcinku w większej odległości od drogi znajdują się w zasięgach oddziaływania hałasu przekraczającego poziomy dopuszczalne. Budynki zlokalizowane na tym odcinku w większej odległości od drogi (około 150 m) znajdują się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o 5 282+000 283+300 wartości 65 – 70 dB. Pozostałe budynki 0.01 - 5 Niski 5 – 15 dB zlokalizowane na tym odcinku w dalszej odległości znajdują się w zasięgach oddziaływania hałasu przekraczającego poziomy dopuszczalne.

58 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Orientacyjny Zakres naruszeń dopuszczalnych Przekroczenia Zakres Lp. kilometraż drogi poziomów hałasu wyrażonych wartości wskaźnika Priorytet krajowej nr 2 wskaźnikiem LDWN wskaźnika M Od Do LDWN Pierwsza linia zabudowy znajduje się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości większej od 75 dB. Pozostałe budynki zlokalizowane na tym odcinku w większej odległości od drogi znajdują się w zasięgach Bardzo 6 286+100 287+100 oddziaływania hałasu przekraczającego 0.01 - 5 5 – 20 dB wysoki poziomy dopuszczalne. W zasięgu oddziaływania hałasu przekraczającego poziomy dopuszczalne znajduje się również szkoła (szkoła podstawowa im. Jana Brzechwy w Paprotni, ul. Zielona 12). Pierwsza linia zabudowy znajduje się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości 70-75 dB. Pozostałe budynki zlokalizowane na tym 7 287+100 289+000 0.01 - 25 Średni 5 – 20 dB odcinku w większej odległości od drogi znajdują się w zasięgach oddziaływania hałasu przekraczającego poziomy dopuszczalne. źródło: Program ochrony środowiska przed hałasem dla czterech odcinków drogi krajowej nr 2 o łącznej długości 26,37 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko

Analizowane odcinki drogi krajowej nr 2 charakteryzują się dużym natężeniem ruchu (zwłaszcza samochodów ciężkich) oraz znacznymi prędkościami pojazdów (poza terenami zabudowanymi). Te parametry decydują o niekorzystnym stanie klimatu akustycznego w jego sąsiedztwie.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 59 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Rys. 11. Lokalizacja odcinka drogi krajowej nr 25 Konin – Modła objętego analizą w Programie Ochrony Środowiska źródło: Programu ochrony środowiska przed hałasem dla odcinka drogi krajowej nr 25 o długości 3,63 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko

Zakres naruszeń dopuszczalnych poziomów hałasu pochodzącego od ruchu pojazdów i odbywającego się po analizowanych odcinkach drogi krajowej nr 25 na obszarze powiatu konińskiego – w gminie Stare Miasto przedstawiono w tabeli nr 26.

60 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Tab. 26. Tereny zlokalizowane w sąsiedztwie analizowanego odcinka drogi krajowej nr 25 na terenie powiatu konińskiego- w gminie Stare Miasto, objęte opracowaniem programu ochrony środowiska przed hałasem

Orientacyjny Przekroczenia Zakres naruszeń dopuszczalnych Zakres Lp. kilometraż drogi wartości poziomów hałasu wyrażonych wskaźnika Priorytet krajowej nr 2 wskaźnika wskaźnikiem LDWN M Od Do LDWN Budynki zlokalizowane na tym odcinku drogi w odległości około 100 m od dróg znajdują się 1 251+000 251+750 w strefie poziomu dźwięku określonego 0.01 - 5 Niski 15 - 20 dB wskaźnikiem LDWN o wartości 60 - 65 dB na odcinku od km 251+300 do km 251+550. Pierwsza linia zabudowy znajduje się w strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości większej od 75 dB na odcinku od km 251+900 do km 252+150. Pozostałe budynki zlokalizowane na Bardzo 2 251+750 252+450 2 - 250 powyżej 20 dB tym odcinku w większej odległości od drogi wysoki znajdują się w zasięgach oddziaływania hałasu o poziomie przekraczającym wartości dopuszczalne. Budynki zlokalizowane na tym odcinku w większej odległości od drogi (około 200 m) 3 252+450 253+300 znajdują się w strefie poziomu dźwięku 0.01 - 25 Średni powyżej 20 dB określonego wskaźnikiem LDWN o wartości 60 - 65 dB. Pierwsza linia zabudowy zlokalizowana około 150 m od drogi krajowej nr 25 znajduje się w 4 253+500 254+000 0.01 - 10 Niski 10 – 15 dB strefie poziomu dźwięku określonego wskaźnikiem LDWN o wartości 65 - 70 dB. źródło: Programu ochrony środowiska przed hałasem dla odcinka drogi krajowej nr 25 o długości 3,63 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko

Analizowany odcinek drogi krajowej nr 25 charakteryzuje się dużym natężeniem ruchu (zwłaszcza pojazdów ciężkich) oraz znacznymi prędkościami pojazdów. Te parametry decydują o niekorzystnym stanie klimatu akustycznego w jego sąsiedztwie. Izolinie dopuszczalnych poziomów hałasu są oddalone o ponad 500 m od krawędzi jezdni. Z tego powodu tereny podlegające ochronie akustycznej zlokalizowane nawet w znacznej odległości od drogi pozostają w strefach oddziaływania nadmiernego hałasu. W ramach opracowania Programu dla odcinka drogi krajowej nr 25, w sąsiedztwie którego są one zlokalizowane, został nadany w znacznej części bardzo wysoki i średni priorytet narażenia na hałas ze względu na wysokie wartości wskaźnika M. Program ochrony przed hałasem opracowany został na podstawie map akustycznych zrealizowanych w roku 2007. Po 2007 roku klimat akustyczny w obrębie analizowanego odcinka drogi nr 25 uległ poprawie ze względu na: ➢ przebudowę odcinka drogi krajowej nr 25 Konin – Modła (zmieniła się geometria, przekrój itp.), w sąsiedztwie analizowanego odcinka drogi, w ramach jego przebudowy zaprojektowano i wybudowano nowe ekrany akustyczne. ➢ oddanie do użytkowania obwodnicy Starego Miasta, która przejęła część ruchu (szczególnie o charakterze tranzytowym) z istniejącego odcinka drogi. W związku z powyższym dokładna analiza nowo przebudowanego odcinka drogi nastąpi na etapie

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 61 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 wykonywania kolejnych map akustycznych oraz aktualizacji Programu ochrony środowiska przed hałasem. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad opublikowała wyniki średniego dobowego ruchu w punktach pomiarowych w 2010 roku. Na terenie powiatu konińskiego punkty pomiarowe zlokalizowane były na autostradzie A2 w gminach Rzgów i Stare Miasto, na drodze krajowej nr 92 w gminie Golina i Kleczew a na drodze krajowej nr 25 w gminach Skulsk, Ślesin i Stare Miasto.

Tab. 27. Wyniki średniego dobowego ruchu na odcinkach pomiarowych na autostradzie A2 oraz drogach krajowych nr 92, 72 i 25 w powiecie konińskim Rodzajowa struktura ruchu pojazdów silnikowych e

Pojazdy l sam. ciężarowe y Nr Długość k lekkie sam. r silnikowe y sam. osob. auto- ciągniki e pkt [km] c ciężarowe w ogółem o bez z t mikrobusy busy rolnicze o o (dostawcze) przycz. przycz. r m autostrada A2, miejscowość Osiecza (gm. Rzgów), odcinek SŁUGOCIN/WĘZEŁ/-MODŁA/WĘZEŁ/ 1 2

6 13,5 21922 0 10894 2041 1053 7856 78 0 0 0 9 autostrada A2, miejscowość Żdżary (gm. Stare Miasto), odcinek MODŁA/WĘZEŁ/-ŻDŻARY/WĘZEŁ/ 3 2

6 4,2 22984 16 11899 2035 1093 7851 90 0 0 0 9 droga krajowa nr 92, miejscowość Kolonia Golina (gm. Golina), odcinek GOLINA-KONIN 7 0

6 7,0 10409 55 8598 1102 339 175 118 22 86 0 9 droga krajowa nr 92, miejscowość Genowefa (gm. Kleczew), odcinek KONIN-GENOWEFA 6 2

6 13,7 6934 27 0 737 335 768 54 5 13 0 9 droga krajowa nr 72, miejscowość Żychlin (gm. Stare Miasto), odcinek KONIN-ŻDŻARY 1 6

0 2,9 7053 31 5558 619 260 497 76 12 42 9 6 droga krajowa nr 25, miejscowość Pilich (gm. Skulsk), odcinek DR.GM.DO KRUSZWICY-ŚLESIN 2 1

6 17,6 4752 24 2764 470 325 1112 48 9 9 0 9 droga krajowa nr 25, miejscowość Mikorzyn (gm. Ślesin), odcinek ŚLESIN-KONIN 1 1

6 4,9 9844 56 7230 739 382 1321 104 12 52 0 9 droga krajowa nr 25, miejscowość Stare Miasto (gm. Stare Miasto), odcinek KONIN-MODŁA 0 1

6 3,3 11659 41 8477 988 565 1526 53 9 12 0 9 droga krajowa nr 25, miejscowość Główiew (gm. Stare Miasto), odcinek MODŁA-RYCHWAŁ 9 0

6 11,6 8996 25 6042 1008 469 1348 80 24 38 0 9 Źródło: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, 2010r.

62 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Pomiary średniego dobowego ruchu na drogach wojewódzkich prowadził w 2010 roku Zarząd Dróg Wojewódzkich w Poznaniu. Wyniki pomiarów drogach wojewódzkich nr 263, 264, 266, 269, 443 i 467 przedstawiono w poniższej tabeli.

Tab. 28. Wyniki średniego dobowego ruchu na odcinkach pomiarowych na drogach wojewódzkich nr 263, 264, 266, 269, 443 i 467 w powiecie konińskim Rodzajowa struktura ruchu pojazdów silnikowych

e sam. ciężarowe Pojazdy l Nr Długość k lekkie sam. silnikowe y sam. osob. ciągniki pkt [km] c ciężarowe autobusy o bez z ogółem t mikrobusy rolnicze o (dostawcze) przycz. przycz. m Droga krajowa nr 263, miejscowość Jabłonka (gm. Kleczew), odcinek SZYSZŁOWO-KLECZEW 8 3

1 18,2 1914 33 1394 195 78 180 17 17 0 3 Droga krajowa nr 263, miejscowość Sarnowa (gm. Ślesin), odcinek KLECZEW-SLESIN 9

3 12,4 3065 43 2454 215 110 193 25 25 1 0 3 Droga krajowa nr 263, miejscowość Tokary (gm. Ślesin), odcinek ŚLESIN-SOMPOLNO 0 4

1 14,4 3457 38 2825 249 138 169 28 10 0 3 Droga krajowa nr 263, miejscowość Sompolinek (gm. Sompolno), odcinek SOMPOLNO-SZCZERKOWO 3 6

2 2,5 3765 49 2996 328 143 211 23 15 0 3 Droga krajowa nr 264, miejscowość Kamienica (gm. Kazimierz Biskupi), odcinek KLECZEW-KAZIMIERZ BISKUPI 1 4

1 8,6 5557 33 4769 322 189 94 133 17 0 3 Droga krajowa nr 264, miejscowość Wieruszew (gm. Kazimierz Biskupi ), odcinek KAZIMIERZ BISKUPI- KONIN 2 4

1 8,1 7207 65 6458 317 101 108 151 7 0 3 Droga krajowa nr 266, miejscowość Wierzbinek (gm. Wierzbinek ), odcinek GR.WOJEWÓDZKA- SOMPOLNO 9 6

2 13,7 2989 39 2381 248 129 120 45 27 0 3 Droga krajowa nr 266, miejscowość Bilczew (gm. Kramsk), odcinek SOMPOLNO-KRAMSK 0 7

2 15,6 3126 28 2700 222 69 50 38 19 0 3 Droga krajowa nr 266, miejscowość Wola Podłężna (gm. Kramsk), odcinek KRAMSK-KONIN 1 7

2 9,3 5081 36 4507 320 81 41 71 25 0 3 Droga krajowa nr 269, miejscowość Bogusławice (gm. Mycelin, pow. kaliski ), odcinek SZCZERKOWO- GR.WOJ. 3 7

2 12,2 1365 31 1118 97 35 44 14 26 0 3

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 63 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Droga krajowa nr 443, miejscowość Górne Grądy (gm. Pyzdry, powiat wrzesiński), odcinek BIAŁOBŁOTY- RYCHWAŁ 7 4

1 18,1 4073 45 3104 387 159 305 49 24 0 3 Droga krajowa nr 443, miejscowość Rychwał (gm. Rychwał ), odcinek RYCHWAŁ-TULISZKÓW 8 4

1 10,2 1690 29 1292 196 66 74 8 25 0 3 Droga krajowa nr 467, miejscowość Myślibórz (gm. Golina), odcinek SŁUGOCIN-GOLINA 3 5

1 7,3 2881 26 2025 334 173 279 32 12 0 3 Źródło: Zarząd Dróg Wojewódzkich w Poznaniu, 2010r.

W porównaniu z rokiem 2005 w województwie Wielkopolskim na drogach wojewódzkich w 2010 roku zarejestrowano wzrost ruchu o 18%.13 Na drogach krajowych wzrost ruchu w tym okresie był wyższy i wynosił 26%.14

Hałas kolejowy W centralnej części powiatu konińskiego przebiega linia kolejowa nr 003 Warszawa – Kunowice, będąca częścią międzynarodowej linii kolejowej E-20 Kunowice – Poznań – Warszawa – Terespol. W części północno-wschodniej przebiega krótki odcinek linii kolejowej nr 131 Choczów Batory – Tczew, tzw. magistrala węglowa. Wartość dopuszczalna równoważnego poziomu hałasów kolejowych dla terenów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej, zamieszkania zbiorowego, mieszkaniowo-usługowej i zagrodowej wynosi w porze dziennej 60 dB, w porze nocnej natomiast 50 dB. Bardziej rygorystyczne kryteria poprawności klimatu akustycznego w środowisku obowiązują jedynie dla terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży, terenów szpitali i stref ochronnych „A” uzdrowisk. W związku z realizacją obowiązków wynikających z ustawy Prawo ochrony środowiska, na zlecenie PKP Polskich Linii kolejowych S.A. zostały wykonane pomiary hałasu kolejowego w otoczeniu linii kolejowych magistralnych i pierwszorzędowych na terenie województwa wielkopolskiego. W roku 2008 badaniami objęto m.in. otoczenie linii kolejowej nr 003 Warszawa – Kunowice (21 punktów pomiarowych). Punkty pomiarowe sytuowano w odległościach odpowiadających położeniu pierwszej linii zabudowy.

13 Synteza wyników pomiaru ruchu na drogach krajowych w 2010 roku 14 Synteza wyników pomiaru ruchu na drogach wojewódzkich w 2010 roku

64 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Pora dzienna Pora nocna

Rys. 12. Liczba punktów w poszczególnych przedziałach wartości poziomu równoważnego hałasu kolejowego w porze dziennej i nocnej źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2008, WIOŚ Poznań

Najwyższe wartości poziomu hałasu, spośród wszystkich badanych linii kolejowych, uzyskano w otoczeniu linii kolejowej nr 003 na terenie miejscowości Kowalewo, Słupca i Cienin, na terenach zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej usytuowanej w odległości 25–50 m od linii kolejowej. W porze dziennej największe przekroczenia dopuszczalnych wartości poziomu równoważnego hałasu dotyczyły dwóch wskazanych jako najgłośniejsze punktów pomiarowych (Kowalewo i Słupca) i wynosiły około 12 dB. W porze nocnej największe przekroczenie poziomu dopuszczalnego, wynoszące 18 dB, stwierdzono w Słupcy. W Kowalewie i Cieninie równoważny poziom hałasu w porze nocnej przekraczał wartość dopuszczalną o około 16 dB. Uciążliwość związaną z powstającym hałasem ta odczuwają jedynie mieszkańcy budynków położonych w bliskiej odległości od trasy kolejowej. Najbardziej dokuczliwy hałas powstaje podczas przejazdu pociągu towarowego. Jest to związane z większa długością pociągu oraz nieco mniejsza prędkością średnią z jaką porusza się ten rodzaj pociągu. Subiektywnie mniejsza dokuczliwość hałasów kolejowych niż drogowych, a także ograniczona częstotliwość kursowania pociągów sprawiają, że problem hałasów kolejowych ma mniejsze znaczenie w skali województwa wielkopolskiego.15

Hałas przemysłowy Źródłem hałasu są zakłady przemysłowe i odbywające się w nich procesy technologiczne. Specyfiką hałasu przemysłowego jest jego długotrwałość występowania (zmianowy charakter pracy) a także czasowe krótkotrwałe duże natężenia. Na terenie powiatu brak jest dużych zakładów przemysłowych. Największym źródłem hałasu przemysłowego może być eksploatacja złóż węgla brunatnego. Maszyny

15 Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012 - 2019 za okres od 1 stycznia 2008 r. do 31 grudnia 2010

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 65 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 podstawowe oraz urządzenia pomocnicze pracujące w odkrywkach są źródłem hałasu. Hałas towarzyszący pracy koparek nie jest zbyt odczuwalny dla otoczenia w związku z dużym zagłębieniem i odizolowaniem odkrywek. Źródłem hałasu są jednak taśmociągi przesyłowe pomiędzy miejscami odkrywek i zwałowisk.16 Uciążliwość związana z hałasem występuje średnio w odległości od kilku do kilkuset metrów od wyrobisk górniczych. Obszary otaczające wyrobiska odkrywkowe to z reguły tereny rolnicze bez zabudowy mieszkalnej. Problem uciążliwości hałasu zaczyna sporadycznie występować z chwilą zbliżania się wyrobisk do siedlisk ludzkich. Dlatego też w newralgicznych punktach stosuje się ekrany naturalne w postaci pasów zieleni mieszanej. Kopalnia podejmuje wiele działań technicznych i technologicznych mających na celu ograniczenie emisji hałasu. Dla zmniejszenia uciążliwości na stanowiskach pracy przekładnie napędowe wymieniane są na ciszej pracujące, a stacje napędowe modernizowane, stosuje się również obudowę przenośników taśmowych i wymianę krążników. 17

5.2.2 Presja Hałas to obecnie najpoważniejszy i najczęściej spotykany czynnik zanieczyszczający środowisko. Dlatego właściwe kształtowanie klimatu akustycznego jest obecnie jednym z priorytetowych zadań w dziedzinie ochrony środowiska.

Hałas drogowy Na poziom hałasu komunikacyjnego decyduje bardzo wiele czynników do których należą: • natężenie ruchu pojazdów, • procentowy udział pojazdów ciężarowych w strumieniu, • prędkość strumienia pojazdów, • płynność ruchu pojazdów, • położenie drogi oraz rodzaj nawierzchni, • rodzaj i szerokość drogi, • ukształtowanie terenu, przez który przebiega trasa komunikacyjna, • rodzaj sąsiadującej z trasą zabudowy, • odległość pierwszej linii zabudowy od skraju jezdni. Przyczyną hałasu drogowego jest przede wszystkim interakcja pomiędzy oponą a nawierzchnią a także dźwięki samego pojazdu (m. in. silnika, systemu napędowego, systemu wydechowego). Kontakt opony z nawierzchnią jako główne źródło hałasu występuje u większości samochodów przy prędkości powyżej 55 km/h, a w przypadku samochodów ciężarowych przy prędkości powyżej 70 km/h. Powstawanie hałasu powoduje m. in.: • zwiększenie szerokości opony – każde dodatkowe 10 mm szerokości powoduje wzrost hałasu o 0,2- 0,4 dB(A),

16 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska Powiatu Konińskiego na lata 2008-2012 17 www.kwb.konin.pl

66 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

• szorstkość nawierzchni - choć również bardzo gładkie nawierzchnie mogą generować hałas, • szybkie tłoczenie i rozprężanie powietrza w miejscu kontaktu opony z nawierzchnią. Natężenie dźwięku mierzy się w decybelach dB, skali logarytmicznej, gdzie podwójne zwiększenie głośności odpowiada wzrostowi natężenia dźwięku o 10 dB(A). Oznacza to, że poziom dźwięku wynoszący 65 dB(A) jest dwa razy głośniejszy niż poziom dźwięku wynoszący 55 dB(A) 18. Z natury tej skali wynika, że zmniejszenie hałasu o zaledwie kilka decybeli stanowi bardzo dużą różnicę. Hałas komunikacyjny można zmniejszać poprzez: • zmniejszenie natężenia ruchu, • ograniczenie prędkości ruchu (graniczna prędkość 55 km/h), • ekrany akustyczne, • ciche nawierzchnie (asfalt porowaty (PA), dwuwarstwowe nawierzchnie porowate, MNU- mieszanka o nieciągłym uziarnieniu lub SMA- mastyks grysowy, mieszanka z dodatkiem gumy). Hałas stanowi jeden z poważniejszych problemów ochrony środowiska. Obowiązujące prawo oraz potrzeby związane z ochroną środowiska w zakresie hałasu drogowego nakładają na zarządców dróg wiele obowiązków. Wykorzystywane obecnie metody ochrony polegają głównie na stosowaniu ekranów akustycznych. Preferowane jest uniwersalne spojrzenie na problem, w którym zakłada się, że w całym przekroju drogowym włączając w to chroniony obszar lub obiekt, istnieje możliwość wprowadzenia działań ochronnych. Połączenie różnych sposobów i metod w obu strefach umożliwia uzyskanie efektu skumulowanej ochrony przed hałasem drogowym i niekiedy innymi niekorzystnymi oddziaływaniami. Podczas planowania trasy nowych dróg w celu uniknięcia negatywnych oddziaływań akustycznych należy omijać w jak największym stopniu obszary zabudowane i wrażliwe. Istotne jest również właściwe usytuowanie drogi w terenie (okoliczne naturalne ukształtowanie terenu nie pozwala na bezpośrednią penetrację fal akustycznych w głąb otaczającego obszaru albo droga jest oddzielona od zabudowań terenem leśnym). Na terenach sąsiadujących z drogami, a w szczególności z nowo budowanymi drogami, podstawową metodą ochrony przed hałasem jest stosowanie środków budowlanych. Wśród nich można wymienić następujące rodzaje urządzeń ochrony przeciwhałasowej: • tunele drogowe, • przekrycia przeciwhałasowe, • ekrany akustyczne. Działanie urządzeń ochrony przeciwhałasowej polega na odbijaniu fal akustycznych od powierzchni konstrukcji urządzenia albo pochłanianiu fal akustycznych przez konstrukcję urządzenia. Ekrany akustyczne są najpowszechniej stosowanymi urządzeniami ochrony przeciwhałasowej. Są to pionowe ściany różnej wysokości, odbijające lub pochłaniające fale akustyczne, stanowiące przegrodę pomiędzy źródłem hałasu a odbiorcą. Ze względu na rodzaj materiału i budowę wyróżniamy ekrany: betonowe, metalowe, przezroczyste z tworzyw sztucznych, konstrukcje ekranujące wypełnione roślinnością, i in. Często na jednym ekranowanym odcinku drogi stosuje się różne typy ekranów połączone ze sobą. W przypadku zabudowy już istniejącej w celu ochrony przed hałasem zalecane jest stosowanie ekranów

18 dBA - jednostka natężenia dźwięku, przy pomiarze wykorzystuje się tak zwany filtr A, który optymalizuje pomiar ze względu na charakterystykę słuchu człowiek

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 67 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 akustycznych w postaci nasadzeń roślinności. Drzewa i krzewy sadzone jako pas bariery akustycznej pełnią szereg funkcji dodatkowych: są filtrem pochłaniającym zanieczyszczenia atmosferyczne, osłaniają przez wiatrami, pochłaniają fale akustyczne, znacznie zmniejszają stężenie w atmosferze dwutlenku siarki, siarkowodoru i tlenków azotu. Duże potencjalne możliwości obniżenia poziomów hałasu drogowego na wybranych odcinkach dróg mogą przynosić zmiany organizacji ruchu, polegające głównie na: ograniczeniu prędkości ruchu, ograniczeniu ruchu w wybranych okresach czasu, zakazie ruchu dla pojazdów ciężkich. Metody tej nie można jednak stosować w przypadku autostrad i dróg ekspresowych. Ograniczenie prędkości pojazdów pozwala na zmniejszenie hałasu o 2-3 dB (A) dla nawierzchni gładkich. W praktyce może być ono jeszcze większe z powodu występowania na powierzchni drogi wpustów, studni itp., szczególnie na ulicach, na których ich usunięcie z pasów ruchu nie jest możliwe. Użycie technicznych środków uspokojenia ruchu, takich jak progi spowalniające, szykany, wyniesione tarcze skrzyżowań w zależności od parametrów mogą wymuszać prędkość np. 50 km/h, 30 km/h lub 20 km/h.

Hałas kolejowy Hałas kolejowy powstaje w wyniku eksploatacji linii kolejowych. W ocenie hałasu kolejowego uwzględnia się następujące czynniki, wpływające na poziom hałasu w otoczeniu linii kolejowych: • rodzaj taboru kolejowego, • rodzaj jednostki napędowej, • konstrukcja i stopień zużycia szyn, • rodzaj podłoża i konstrukcja podkładów, • parametry ruchu pociągów (szczególnie prędkość pociągów), • długość składów, • warunki otoczenia linii kolejowych, • warunki meteorologiczne Hałas kolejowy można zmniejszyć poprzez poprawę stanu technicznego taboru kolejowego, modernizację torowiska, zastosowaniu pasów zieleni i ekranów akustycznych wzdłuż linii kolejowych, tworzenie obszarów ograniczonego użytkowania.

Hałas przemysłowy Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska zapewnienie właściwego kształtowania klimatu akustycznego w otoczeniu obiektów przemysłowych i warsztatów rzemieślniczych jest obowiązkiem ich właściciela (lub innego podmiotu posiadającego do nich tytuł prawny). Na mocy art. 141 i 144 ustawy, działalność zakładów nie może powodować przekroczenia standardów emisyjnych, jeśli zostały ustalone, ani też powodować przekraczania standardów jakości środowiska poza terenem, do którego zarządzający ma tytuł prawny, a w przypadku utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania, poza tym obszarem. W przypadku stwierdzonego pomiarowo przekraczania dopuszczalnych poziomów hałasu

68 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 w środowisku, powodowanego działalnością zakładu, przez organy ochrony środowiska wydawana jest decyzja o dopuszczalnym poziomie hałasu. Decyzja ta określa dopuszczalny poziom równoważny A hałasu powodowanego działalnością zakładu oddzielnie dla pory dziennej (6:00−22:00) i nocnej (22:00−6:00). Postępowanie w przedmiocie wydania decyzji wszczyna się z urzędu. W decyzji mogą być określone wymagania mające na celu zachowanie standardów jakości środowiska, a w szczególności rozkład czasu pracy źródeł hałasu dla całej doby, z przewidywanymi wariantami. Decyzja może ulec zmianie w przypadku: • uchwalenia albo utraty mocy obowiązującej miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dotyczącego terenów objętych oddziaływaniem zakładu, • zmiany faktycznego zagospodarowania i wykorzystania nieruchomości, na które oddziałuje hałas zakładu, nieobjętych miejscowym planem zagospodarowania, • zmiany obowiązujących dopuszczalnych poziomów hałasu. Za przekraczanie poziomów hałasu określonych w wydanych decyzjach, Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska wymierza w drodze decyzji administracyjne kary pieniężne. Wysokość kary zależy od pory doby i wielkości przekroczenia. Przeprowadzane przez WIOŚ w 2010 roku kontrole wynikały z planowej działalności oraz zgłoszonych interwencji i obejmowały głównie zakłady przemysłu maszynowego, metalowego, drzewnego, rolno‐ spożywczego (mleczarnie, młyny, masarnie, ubojnie), branży ślusarskiej, budowlanej, kamieniarskiej, szklarskiej, drukarskiej, galwanizernie, warsztaty naprawy samochodów, pralnie, zakłady recyklingu, punkty skupu surowców wtórnych, obiekty turystyczne, sportowe, restauracje, dyskoteki, i markety. Dominującymi źródłami hałasu były: instalacje wentylacji ogólnej, odpylania i odwiórowania, sprężarki, agregaty chłodnicze, klimatyzatory, maszyny do obróbki metalu, maszyny do wytwarzania konstrukcji metalowych, piece hartownicze, zrzut złomu, maszyny do cięcia złomu, maszyny do wytwarzania elementów betonowych, instalacje przemiału zbóż, specjalistyczne linie technologiczne, piaskarki, pistolety malarskie, ekstrudery, mieszarki surowca, maszyny pralnicze, pakowaczki, transport wewnątrzzakładowy, turbiny wiatrowe, urządzenia nagłaśniające. Zmniejszenie uciążliwości akustycznych w środowisku można osiągnąć poprzez zastosowanie tłumików, ekranów i obudów akustycznych, zwiększenie izolacyjności akustycznej przegród zewnętrznych budynków produkcyjnych oraz zwiększenie chłonności akustycznej ścian wewnątrz budynków, wymianę hałaśliwych urządzeń na cichsze, zmianę lokalizacji głównych źródeł hałasu, zmianę ruchu komunikacyjnego na terenie zakładu. Działalność kontrolna WIOŚ w zakresie hałasów przemysłowych przyczynia się systematycznie do zmniejszania ilości obiektów powodujących degradację klimatu akustycznego środowiska.

5.2.3 Cel Poprawa klimatu akustycznego na obszarach, szczególnie obciążonych hałasem oraz zapobieganie pogarszaniu się klimatu akustycznego na obszarach, gdzie nie występują przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 69 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

5.2.4 Kierunki działań do 2020 roku Wszelkiego rodzaju inwestycje zwiększające płynność ruchu, zwłaszcza na obszarach zwartej zabudowy, a także wyprowadzające ruch tranzytowy z centrów miast przyczyniają się do istotnego zmniejszenia ryzyka zdrowotnego powodowanego przez hałas. Korzystne jest to także dla budynków, ponieważ zmniejszają się drgania i wibracje, które mogą powodować ich uszkodzenie. Ograniczenie emisji hałasu komunikacyjnego można uzyskać poprzez poprawę stanu nawierzchni drogi, a także poprawę płynności ruchu uzyskaną poprzez takie zabiegi, jak: • poszerzenie drogi, • wydzielenie pasów do skrętu w rejonie skrzyżowań, • budowa zatok w rejonie przystanków komunikacji, • budowa przestrzeni parkingowych, • zmiana geometrii łuków, • zmiana geometrii skrzyżowań w tym budowa skrzyżowań wielopoziomowych, i inne działania o podobnym charakterze. Jednak korzystne efekty w tym zakresie mogą być jednocześnie niwelowane, jeżeli wzrostowi płynności ruchu towarzyszy jednoczesny wzrost jego natężenia. Szczególne znaczenie mają także działania, które prowadzą do zidentyfikowania i zinwentaryzowania terenów, na których występują przekroczenia dopuszczalnych wartości hałasu, ponieważ dzięki temu można prowadzić efektywne działania ograniczającego jego skutki np. poprzez budowę ekranów akustycznych, wymianę okien na dźwiękoszczelne, modernizację dróg i torowisk. Polityka w zakresie ochrony przed hałasem powinna skupić się na stępujących kierunkach działań: • propagowaniu budowy ścieżek rowerowych, • propagowanie rozwiązań technicznych i organizacyjnych zapobiegających powstawaniu i przenikaniu hałasu do środowiska (prowadzenie nasadzeń zieleni ochronnej przy drogach, • stosowanie ograniczeń prędkości, stosowanie tzw. cichych nawierzchni przy budowie lub modernizacji dróg), • ograniczanie emisji hałasu przemysłowego m.in. poprzez kontrole przestrzegania dopuszczalnej emisji hałasu, wprowadzanie urządzeń ograniczających emisję hałasu, • preferowanie małokonfliktowych lokalizacji obiektów przemysłowych przy opracowywaniu planów zagospodarowania przestrzennego i w procedurach inwestycyjnych, • stosowanie w planowaniu przestrzennym zasady strefowania czyli rozdzielania hałasu – stref głośnych i obszarów chronionych – stref cichych, • wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed hałasem oraz stref ograniczonego użytkowania. W Programie ochrony środowiska przed hałasem dla czterech odcinków drogi krajowej nr 2 w ramach strategii krótkookresowej (czas realizacji do 2013 r.), dla terenów zlokalizowanych po prawej stronie odcinka drogi od km 278+200 do km 278+500 zaproponowano utworzenie obszarów ograniczonego użytkowania. Z uwagi na częste zjazdy z drogi krajowej do prywatnych posesji, zastosowanie w tym

70 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 miejscu skutecznych ekranów akustycznych nie było możliwe. Właściciele nieruchomości zlokalizowanych na terenach objętych obszarem ograniczonego użytkowania mogą się starać o wypłatę jednorazowych odszkodowań (należy jednak zaznaczyć, że w chwili obecnej nie jest to praktykowane ze względu na brak stosownych uregulowań prawnych). W budynkach, istnieje również możliwość wymiany stolarki okiennej na okna posiadające podwyższoną izolacyjność akustyczną w celu poprawy klimatu akustycznego wewnątrz budynków. Kolejną możliwością jest wykup nieruchomości zlokalizowanych w obszarze ograniczonego użytkowania a następnie ich rozbiórka lub zmiana funkcji (przeznaczenie terenów na cele niemieszkalne). Na terenach objętych obszarem ograniczonego użytkowania należy wprowadzić zakaz lokalizowania nowych budynków podlegających ochronie akustycznej. Zgodnie z art. 135 ustawy Prawo Ochrony Środowiska obszar ograniczonego użytkowania tworzy się jeżeli z przeglądu ekologicznego wynika, że mimo zastosowania dostępnych rozwiązań technicznych, technologicznych i organizacyjnych nie mogą być dotrzymane standardy jakości środowiska poza terenem trasy komunikacyjnej. Dokładne granice obszarów ograniczonego użytkowania zostaną zatem określone na podstawie szczegółowych pomiarów i obliczeń wykonywanych w ramach przeglądu ekologicznego dla przedmiotowego odcinka drogi. Jeżeli w trakcie wykonywania przeglądów ekologicznych zostanie stwierdzona możliwość zastosowania innych działań mających na celu poprawę warunków akustycznych, należy je podjąć. Po ich realizacji należy ocenić stan klimatu akustycznego na analizowanych terenach i w przypadku istnienia przekroczeń poziomów dopuszczalnych hałasu w środowisku, utworzyć obszar ograniczonego użytkowania. Działania naprawcze dla odcinków posiadających priorytet niższy od bardzo wysokiego, ze względów ekonomicznych muszą być wykonywane w ramach polityki długookresowej (czas realizacji do 2023r.). Dodatkowo należy zwrócić szczególną uwagę na właściwe planowanie przestrzenne w sąsiedztwie analizowanego odcinka drogi. Należy to do obowiązków właściwych organów administracji publicznej. Przede wszystkim nie należy zezwalać na powstawanie nowych terenów podlegających ochronie akustycznej w strefie oddziaływania hałasu pochodzącego od ruchu pojazdów przekraczającego poziomy dopuszczalne.19 W ramach Programu ochrony środowiska przed hałasem dla odcinka drogi krajowej nr 25 zaproponowane działania naprawcze w ramach strategii krótkookresowej dla analizowanego odcinka drogi polegają przede wszystkim na budowie ekranów akustycznych. W programie zwrócono również uwagę na konieczność właściwego planowania przestrzennego w sąsiedztwie analizowanego odcinka drogi. Obowiązek ten należy właściwych organów administracji publicznej. Przede wszystkim nie należy zezwalać na powstawanie nowych terenów podlegających ochronie akustycznej w strefie oddziaływania hałasu pochodzącego od ruchu pojazdów przekraczającego poziomy dopuszczalne.20

19Program ochrony środowiska przed hałasem dla czterech odcinków drogi krajowej nr 2 o łącznej długości 26,37 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko; 20 Programu ochrony środowiska przed hałasem dla odcinka drogi krajowej nr 25 o długości 3,63 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 71 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

5.2.5 Harmonogram zadań na lata 2013 – 2016

Szacunkowe koszty w PLN Jednostka Termin Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016

Budowa ciągu pieszego Środki własne, wraz z odwodnieniem Gmina Rychwał Do 2013r. 836000 - - - PROW Leader+ ul. Grabowskiej - Grabowa Budowa ekranu akustycznego dla Generalna odcinka drogi krajowej nr 2 Dyrekcja Dróg Do 2013r. b.d. - od km 286+100 do km Krajowych i 287+100 (ekran o długości Autostrad ok. 1000 m) Budowa ekranu Generalna akustycznego dla odcinka Dyrekcja Dróg Do 2013r. b.d. - drogi krajowej nr 25 od km Krajowych i 252+450 do km 252+850 Autostrad Budowa ekranu Generalna akustycznego dla Dyrekcja Dróg odcinka drogi krajowej nr 25 Do 2013r. b.d. - Krajowych i od km 252+850 do km Autostrad 253+200 Propagowanie wprowadzenia do miejscowych planów Powiat, Zadanie zagospodarowania b.d.k. - gminy ciągłe przestrzennego zasad ochrony środowiska przed hałasem Uprzywilejowanie w ruchu drogowym przyjaznej Powiat, Zadanie środowisku komunikacji b.d.k. - gminy ciągłe miejskiej i „cichego” transportu Środki własne Opracowanie i wdrożenie gmin, systemu informowania Środki własne Powiat, Zadanie społeczeństwa b.d. b.d. b.d. b.d. powiatu, inne gminy ciągłe o stanie klimatu fundusze, akustycznego w tym strukturalne UE Identyfikacja i sporządzenie wykazu terenów wokół dróg Środki własne i linii kolejowych Zarządcy dróg, Zadanie b.d. b.d. b.d. b.d. jednostek, z przekroczeniami linii kolejowych ciągłe inne fundusze dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku Kreowanie warunków wysokiego Środki własne komfortu akustycznego na gmin, Powiat, Zadanie terenach o walorach b.d. b.d. b.d. b.d. środki własne gminy ciągłe turystyczno-krajobrazowych powiatu, inne poprzez tworzenie aktów fundusze prawa miejscowego Budowa i modernizacja dróg Zadanie Zarządcy dróg b.d. b.d. b.d. b.d. Środki własne na terenie powiatu ciągłe

72 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Szacunkowe koszty w PLN Jednostka Termin Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016

Środki własne Budowa ścieżek Zadanie Gminy b.d. b.d. - - gmin, rowerowych ciągłe Środki UE Środki własne Generalna GDDKiA, Dyrekcja Dróg powiatu i Promocja komunikacji Krajowych i organizacji zbiorowej, promocja i Autostrad, pozarządowych; edukacja w zakresie UMWW, powiat, Do 2013r. 100 000 Programy proekologicznego gminy - - - finansowe korzystania z samochodów, terytorialnych, UE; sponsorzy promocja pojazdów cichych. organizacje i media; pozarządowe NFOŚiGW; (ekologiczne) WFOŚiGW. Środki własne GDDKiA, powiat, i Generalna organizacji Konsekwentne realizowanie Dyrekcja Dróg pozarządowych; zapisów Programów Krajowych Do 2023 r. b.d. b.d. b.d. b.d. Programy ochrony przed hałasem i Autostrad, finansowe dla dróg nr 2 i 25 UMWW, powiat, UE; sponsorzy i gminy, WIOŚ media; NFOŚiGW; WFOŚiGW. Prowadzenie odpowiedniej W ramach Zadanie polityki w zakresie gminy b.d.k b.d.k b.d.k b.d.k działalności ciągłe planowania przestrzennego własnej Planowanie nowych odcinków dróg w taki sposób, aby w miarę możliwości nie były zlokalizowane na terenach W ramach podlegających ochronie Zadanie Gminy, UMWW b.d.k b.d.k b.d.k b.d.k działalności akustycznej - w jak ciągłe własnej największej odległości od budynków mieszkalnych, szkół, szpitali i innych obiektów wymagających ochrony akustycznej. Ograniczenie możliwości lokalizacji nowych obszarów podlegających ochronie akustycznej w bliskim sąsiedztwie dróg (w strefach W ramach oddziaływania hałasu Zadanie Gminy b.d.k b.d.k b.d.k b.d.k działalności o poziomie większym ciągłe własnej od dopuszczalnego) w opracowywanych Miejscowych Planach Zagospodarowania Przestrzennego Suma 100000 b.d. b.d. b.d. Źródło: na podstawie ankietyzacji gmin i powiatu, Program ochrony środowiska przed hałasem dla czterech odcinków drogi krajowej nr 2 o łącznej długości 26,37 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko; Programu ochrony środowiska przed hałasem dla odcinka drogi krajowej nr 25 o długości 3,63 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 73 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

5.3 Promieniowanie elektromagnetyczne 5.3.1 Analiza stanu istniejącego Ustawa Prawo ochrony środowiska definiuje pola elektromagnetyczne jako pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz. Źródłem pól elektromagnetycznych na terenie powiatu konińskiego są w przede wszystkim: • nadajniki stacji bazowych telefonii komórkowych analogowych i cyfrowych pracujące w paśmie 900 MHz i 1800 MHz • elektroenergetyczne linie napowietrzne o napięciu 220 kV i 110 kV na odcinku Konin – Turek; między innymi z tego rejonu zasilane są Poznań i północne rejony kraju. Obecnie planowana jest przebudowa linii przesyłowej wysokiego napięcia 220kV Pątnów – Włocławek na odcinku kolidującym z terenem odkrywki Tomisławice na obszarze gminy Wierzbinek. W pasie terenu przeznaczonym pod budowę trasy kolejowej będą przebiegały główne linie elektroenergetyczne 30kV i 110kV zasilające odkrywkę Tomisławice. Na terenie gminy Wierzbinek planuje się również zlokalizowanie elektrowni w miejscowości Pamiątka. Lokalizacja obiektu zrealizowana będzie na wniosek Kopalni Węgla Brunatnego Konin. Moc elektrowni została zaprojektowana do 500 MW, paliwem podstawowym ma być węgiel brunatny z uzupełnieniem paliw ze źródeł odnawialnych. Początek eksploatacji planowany jest na ok. 2018 r., szacunkowy czas pracy to 35 lat.21 Na terenie powiatu znajduje się również Radiowo Telewizyjne Centrum Nadawcze Konin-Żółwieniec. Jest to maszt antenowy o wysokości 320 m, położony w m. Żółwieniec w gminie Ślesin w pobliżu północnego brzegu jeziora Ślesińskiego. Nadawane są tutaj następujące programy radiowe (PR1, Radio Merkury, RMF FM, PR3, Radio Maryja, Radio Zet), telewizyjne (TVP1, TVP INFO/TVP Poznań, TVP2 Polsat) oraz programy telewizyjne – cyfrowe (MUX1: TVP1 HD, TVP INFO/ TVP Kielce, Eska TV, Polo TV, TTV, ATM Rozrywka; MUX2: Polsat, TVN, TV 4, TV Plus, TVN 7, TV 6, Polsat Sport News, TV Plus 2 – obraz kontrolny).22 Do źródeł promieniowania elektromagnetycznego wielkiej częstotliwości (powyżej 100 kHz) zaliczono urządzenia radiokomunikacyjne i radiolokacyjne – stacje bazowe telefonii komórkowej. Natomiast wśród źródeł o częstotliwości 50 Hz wyróżniono urządzenia przemysłowe, wykorzystywane w gospodarstwach domowych oraz systemy przesyłowe energii elektrycznej. Z punktu widzenia ochrony środowiska największe znaczenie mają stacje nadawcze radiofonii oraz telefonii komórkowej, ponieważ emitują do środowiska fale elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości w postaci: radiofal o częstotliwości od 0,1 do 300 MHz oraz mikrofal od 300 do 300 000 MHz. W ostatnich latach nastąpił rozwój nowych technik telekomunikacyjnych i rozwój sieci telefonii komórkowej. Elementem tej sieci są stacje bazowe telefonii komórkowej. Anteny nadawcze stacji bazowych lokalizowane są najczęściej na wolnostojących wieżach antenowych lub na masztach antenowych instalowanych na dachach budynków, a także na istniejących wieżach lub kominach. Stacje bazowe telefonii komórkowej znajdują się w każdej z gmin powiatu konińskiego, wielu z nich jest ich więcej niż jedna.

21 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla gminy Wierzbinek na lata 2012-2015 z uwzględnieniem lat 2016-2019 22 www.pl.wikipedia.org

74 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Pomiary poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku na terenie województwa wielkopolskiego prowadzone są przez WIOŚ w Poznaniu. Badania te realizowane są w sposób określony w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 roku w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych ba-dań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. Nr 221, poz. 1645). Zgodnie z powyższym rozporządzeniem monitoring pól elektromagnetycznych polega na wykonywaniu w cyklu trzyletnim pomiarów natężenia składowej elektrycznej pola w 135 punktach pomiarowych rozmieszczonych równomiernie na obszarze województwa (po 45 na rok). Punkty wybiera się w miejscach dostępnych dla ludności usytuowanych: • w centralnych dzielnicach lub osiedlach miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tysięcy, • w pozostałych miastach, • w terenach wiejskich. Dla każdej z powyższych grup terenów wybiera się po 15 punktów, dla każdego roku kalendarzowego. Pomiary wykonuje się w odległości nie mniejszej niż 100 metrów od źródeł emitujących pola elektromagnetyczne. Podczas badań przeprowadzonych w latach 2008 – 2010 przez WIOŚ w Poznaniu na terenie województwa wielkopolskiego w żadnym z punktów pomiarowych nie stwierdzono przekroczeń poziomów dopuszczalnych pól elektromagnetycznych. Na terenie powiatu konińskiego w roku 2010 pomiary poziomów pól elektromagnetycznych (PEM) prowadzono w 2 punktach, dla których uzyskano następujące wyniki: • Golina, ulicy Kusoci ń skiego wyniki pomiaru wynosiły 0,35 V/m • Grodziec, ul. Zwierzyniecka wyniki pomiaru wynosiły 0,12 V/m Rok 2011 rozpoczął drugi cykl badań poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku prowadzonych przez WIOŚ w Poznaniu w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Podobnie jak w latach ubiegłych w żadnym z punktów pomiarowych nie stwierdzono przekroczenia poziomu dopuszczalnego (7 V/m dla zakresu częstotliwości od 3 MHz do 300 GHz). W bezpośrednim sąsiedztwie powiatu konińskiego w roku 2011 pomiary poziomów pól elektromagnetycznych (PEM) prowadzono w 2 punktach na terenie miasta Konin. W obu punktach stwierdzono wartości mierzone niższe od 1 V/m. Najwyższy zmierzony poziom składowej elektrycznej pola wyniósł 1,11 V/m (Poznań – Rondo Żegrze). Był to równocześnie jedyny punkt, w którym stwierdzono wartość wyższą od 1 V/m. We wszystkich pozostałych punktach wartości zmierzone są niższe od 1 V/m.23 Za emisję oraz monitoring promieniowania elektromagnetycznego odpowiedzialny jest inwestor. W związku z powyższym inwestorzy, na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883), zostali zobowiązani do dotrzymywania dopuszczalnych wielkości promieniowania w miejscach dostępnych dla ludzi.

23 Sprawozdanie z pomiarów monitoringowych PEM prowadzonych w roku 2011, WIOŚ Poznań

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 75 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

5.3.2 Presja W środowisku występują pola elektromagnetyczne pochodzenia naturalnego oraz tzw. sztuczne, związane z wykorzystaniem energii elektrycznej przez człowieka. Z punktu widzenia ochrony środowiska znaczenie mają linie i stacje elektromagnetyczne o napięciu znamionowym 110 kV, 220 kV i 400 kV. Rozkład pól elektromagnetycznych i magnetycznych w otoczeniu linii zależy od napięcia znamionowego napięcia linii, przepływającego przez nią prądu oraz jej konstrukcji. Zasięg występowania pól elektromagnetycznych o wartościach granicznych w otoczeniu stacji bazowych telefonii komórkowych są zależne od mocy doprowadzonej do tych anten i charakterystyk promieniowania tych anten. Lokalizacja nadajnika fal elektromagnetycznych musi odbyć się w taki sposób, aby nie zachodziła możliwość negatywnego oddziaływania fal elektromagnetycznych na ludzi I ich otoczenie. Istotne jest odpowiednie usytuowanie anten nadawczych oraz dobór parametrów urządzeń nadawczych tak, aby wartość natężenia pola elektromagnetycznego w miejscach przebywania ludzi były w pełni bezpieczne dla stanu ich zdrowia. W przypadku stacji bazowej telefonii komórkowej działającej w zakresie częstotliwości mikrofalowych dopuszczalny poziom promieniowania niejonizującego, określony średnią gęstością mocy pola elektromagnetycznego, wynosi 0,1 W/m2. W Polsce istnieją sieci telefonii komórkowych wykorzystujących częstotliwości: około 900 Mhz – sieci GSM 900 okolo 1800 Mhz – sieci GSM 1800 około 2100 Mhz – stacje UTMS. Z badań wynika, że przeciętny użytkownik sieci komórkowej nie ma styczności z ponadnormatywnym promieniowaniem pochodzącym od stacji bazowych. W otoczeniu typowych stacji bazowych telefonii komórkowej GSM900 intensywność pól elektromagnetycznych jest niewielka i nie przekracza w żadnym przypadku od kilku od kilkunastu μW/m2 (poniżej 0.02 W/m2) (tabela 29).

Tab. 29. Intensywność pola elektromagnetycznego w różnej odległości od anten nadawczych

Gęstość strumienia energii [W/m2] na ziemi Źródło emisji Moc [W] Zasięg [km] 100 m od anteny 1000 m od anteny Stacja bazowa GSM900 40 32 0,0003 0,00001 Źródło: Stacje bazowe telefonii komórkowej i zdrowie Elżbieta Sobiczewska, Stanisław Szmigielski, Zakład Ochrony Mikrofalowej, Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii, Warszawa 2007

W otoczeniu typowych stacji bazowych telefonii komórkowych pole magnetyczne o wartościach granicznych występują nie dalej niż kilkadziesiąt metrów od samych anten i na wysokości ich zainstalowania. W praktyce, w otoczeniu anten stacji bazowych GSM, znajdujących się w miastach, pola o wartości wyższych od dopuszczalnych nie występują dalej niż 25 m od anten na wysokości zainstalowania tych anten. Operatorzy stacji bazowych telefonii komórkowej, na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (t.j Dz. U. 2003, Nr 182, poz. 1883 ze zm.), zostali zobowiązani do dotrzymania poziomów pól elektromagnetycznych poniżej

76 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach oraz zmniejszenie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy poziomy te nie są dotrzymane (tabela 13). Ocena wpływu tego typu inwestycji, które stanowią przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko w myśl rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. (Dz. U. nr 213, poz. 1397 ze zm.) na środowisko jest przeprowadzana na etapie uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia.

Tab. 30. Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych

Parametr fizyczny zakres częstotliwości pola Składowa elektryczna Składowa magnetyczna Gęstość mocy elektromagnetycznego 0 Hz 10 kV/m 2500 A/m - 0 Hz – 0,5 Hz - 2500 A/m - 0,5 Hz – 50 Hz 10 kV/m 60 A/m - 0,05 kHz – 1 kHz - 3/ f A/m - 0,001 MHz – 3 MHz 20 V/m 3 A/m - 3 MHz – 300 MHz 7 V/m - - 300 MHz – 300 GHz 7 V/m - 0,1 W/m2 Źródło: Dz. U. Nr 192 poz. 1883 ze zm., gdzie 1kHz = 1 000 Hz, 1 MHz = 1 000 000 kHz, 1 GHz = 1 000 000 000 Hz, f- częstotliwość wyrażona w jednostkach podanych w kolumnie pierwszej

Monitoring pól elektromagnetycznych realizowany jest w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 roku w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku(Dz. U. Nr 221, poz. 1645). Pomiary wykonuje się w odległości nie mniejszej niż 100 metrów od źródeł emitujących pola elektromagnetyczne. Dynamiczny rozwój technik powoduje ciągły wzrost wprowadzanych do środowiska sztucznych źródeł promieniowania elektrycznego. Co roku przybywa ich średnio 6%, a co 10 lat podwaja się liczba samych nadajników. Skutkuje to ogólnym wzrostem poziomu tła promieniowania elektromagnetycznego w środowisku, jak też zwiększeniem liczby i powierzchni obszarów o podwyższonym poziomie natężenia promieniowania. Konieczny jest więc ciągły monitoringu poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku.

5.3.3 Cel Minimalizacja oddziaływania oraz bieżąca kontrola źródeł emisji promieniowania elektromagnetycznego.

5.3.4 Kierunki działań do 2020 roku W celu ochrony krajobrazu przed negatywnym oddziaływaniem, linie energetyczne, stacje nadawcze, stacje bazowe telefonii komórkowej wymagające wysokich konstrukcji wsporczych należy realizować poza miejscami objętymi szczególną ochroną i w taki sposób, aby ich wpływ na krajobraz był jak najmniejszy. Przy wyznaczeniu lokalizacji stacji bazowych telefonii komórkowej należy zwrócić uwagę na estetykę krajobrazu, gdyż anteny umieszczane są zazwyczaj na dużych wysokościach, na dachach

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 77 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 najwyższych budynków lub specjalnych masztach. Należy przestrzegać zasady grupowania obiektów na jednym maszcie, o ile w bliskim sąsiedztwie planowana jest lokalizacja kilku takich obiektów. Do realizacji celów przewidziano również współpracę gminy ze służbami kontrolno – pomiarowymi oraz identyfikowanie miejsc wymagających badań poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku, współpraca przy inwentaryzacji źródeł elektromagnetycznych. Ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez: • monitoring potencjalnych źródeł pól elektromagnetycznych i prowadzenie bazy danych (m.in. w kontekście rozwijających się sieci stacji bazowych telefonii komórkowej), • preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł pól elektromagnetycznych, • edukację ekologiczną mieszkańców w zakresie rzeczywistej skali zagrożenia emisją pól elektromagnetycznych, • propagowanie lokalizacji linii elektromagnetycznych o napięciu 110 kV i wyższym poza terenami przeznaczonymi pod zabudowę mieszkaniową oraz miejscem dostępu dla ludności.

5.3.5 Harmonogram zadań na lata 2013 – 2016

Jednostka Szacunkowe koszty w PLN Termin Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016 Propagowanie uwzględnienia w planach zagospodarowania przestrzennego zagadnień Powiat, Zadanie b. d. k. - dotyczących znaczącego gminy ciągłe oddziaływania na środowisko i człowieka pól elektromagnetycznych Przestrzeganie procedury oceny oddziaływania na Powiat, Zadanie środowisko na etapie gminy, b. d. k. - ciągłe udzielania decyzji RDOŚ, środowiskowej PWIS Współpraca ze służbami Powiat, kontrolno-pomiarowymi Zadanie WIOŚ, b. d. k. - obiektów emitujących pola ciągle WSSE elektromagnetyczne Środki Modernizacja istniejących Zakłady Zadanie własne elektroenergetycznych b.d. energetyczne ciągle zakładów i transformatorowych energetycznych suma b. d. k. źródło: na podstawie ankietyzacji gmin i powiatu, b.d. - brak danych, b.d.k. – bez dodatkowych kosztów

78 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

5.4 Wody powierzchniowe i podziemne 5.4.1 Analiza stanu istniejącego Wody powierzchniowe Na terenie powiatu konińskiego istnieje stosunkowo gęsta siec rzeczna. Obszar powiatu należy do zlewni rzeki Warty i Noteci. Osią hydrologiczną tego obszaru jest rzeka Warta, przepływająca przez tereny gmin: Krzymów i Kramsk (na granicy gmin), Stare Miasto, Rzgów i Golinę. Jest ona największym ciekiem wodnym tego regionu. Drugim co do wielkości ciekiem wodnym na terenie powiatu jest rzeka Noteć przepływająca przez tereny gmin Wierzbinek, Sompolno, i Skulsk. Pozostałymi występującymi tu ciekami wodnymi są: Topiec (gmina Krzymów), Powa (gmina Stare Miasto) i Czarna Struga (gmina Grodziec), będące są dopływami Warty oraz Struga Ostrowicka (nazywana potocznie Strugą Biskupią) i Struga Kleczewska. Na rzece Powie zlokalizowane są 2 zbiorniki retencyjne: Niklas (o powierzchni 8,6 ha) zlokalizowany w rejonie m. Niklas oraz zbiornik Stare Miasto (o powierzchni 90,97 ha) w rejonie m. Modł a Królewska. Wody ze zbiornika Stare Miasto wykorzystywane są do celów rolniczych, rekreacyjnych i energetycznych. Równocześnie zbiornik ten zabezpiecza tereny wokół i poniżej zapory przed wystąpieniem powodzi. Na rzece w rejonie Konina projektowany jest również zbiornik Posoka, który będzie mógł służyć głównie dla celów rekreacyjnych i rolniczych. Stanowić będzie również dodatkową ochronę przed powodzią. 24 W północnej części powiatu znajduje się zespół 23 jezior. Są to m.in.: ➢ Jezioro Gosławskie – położone na terytorium miasta Konina, graniczy z gminą Kazimierz Biskupi. Ma powierzchnię 140,8 ha i głębokość 5,3 m. ➢ Jezioro Pątnowskie – położone na terytorium miasta Konina, graniczy z gminą Ślesin. Ma powierzchnię 282,6 ha i głębokość 5,5 m. ➢ Jezioro Licheńskie – położone na terenie gminy Ślesin. Ma powierzchnię 147,6 ha i głębokość 12,6 m. ➢ Jezioro Wąsowsko-Mikorzyńskie – położone na terenie gminy Ślesin. Ma powierzchnię 251,8 ha i głębokość 36,5 m. Jest najgłębszym spośród wszystkich jezior konińskich. W południowej części jeziora znajduje się wyspa Klara (0,1 ha). ➢ Jezioro Ślesińskie – położone na terenie gminy Ślesin. Ma powierzchnię 152,3 ha i głębokość 24,5 m. ➢ Jezioro Lubstowskie – położone na terenie gminy Sompolno. Ma powierzchnię 87,2 ha i głębokość 7,0 m. Zbiornik zasila w sposób naturalny Rów Lubstowski, łączący z kolei jeziora Mostki, Mąkolno, Szczekawa, położone na płn. – wsch. od Jeziora Lubstowskiego. ➢ Jezioro Mąkolno – położone na terenie gminy Sompolno ma powierzchnię 84 ha. ➢ Jezioro Skulskie – położone na terenie gminy Skulsk. Ma powierzchnię 124,3 ha i głębokość maksymalną 17,5 m. Jezioro rynnowe, przepływowe. ➢ Jezioro Skulska Wieś – położone na terenie gminy Skulsk. Ma powierzchnię 106,10 ha i głębokość 13,30 m.

24 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 2008 – 2012, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stare Miasto

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 79 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

➢ Jezioro Wilczyńskie – położone na terenie gminy Wilczyn, ma powierzchnię 173,8 h i głębokość 23,2 m. ➢ Jezioro Budzisławskie – położone na terenie gminy Kleczew, ma powierzchnię 140,8 ha, i głębokość 35,2 m. ➢ Jezioro Głodowskie – położone na terenie gminy Golina, ma powierzchnię 48,8 ha i głębokość 3,6 m. ➢ Jezioro Gopło – część jeziora w granicach gminy Skulsk, powierzchnia 350 ha. Jest typowym jeziorem rynnowym, o obrzeżu utworzonym z mineralnych utworów aluwialnych i bagienno – torfowych. Jest najliczniej zasiedlonym w Polsce stanowiskiem gęgawy, miejscem rozrodu bąka, błotniaka stawowego, czajki, rycyka oraz miejscem zimowania bociana czarnego, nura rdzawoszyjego, mewy srebrzystej, a od niedawna orła bielika. ➢ Jezioro Czartowo – położone na terenie gminy Skulsk, ma powierzchnię 42 ha i głębokość 13 m. Na terenie powiatu istnieją także kanały będące sztucznymi drogami wodnymi: • Kanał Ślesiński położony w gminie Ślesin, który poprzez jeziora Pątnowskie, Wąsowsko-Miko- rzyńskie, Ślesińskie i Czarne stanowi drogę łączącą Wartę i jezioro Gopło; • Kanał Grójecki przeprowadzony przez gminy Kramsk, Ślesin i Sompolno, łączący Wartę z Jeziorem Lubstowskim. Aktualnie kanały te nie odgrywają większego znaczenia gospodarczego. Wiele obszarów cennych przyrodniczo na terenie powiatu konińskiego stanowią zasoby leśno-wodne na istniejącej sieci rzecznej wraz z jeziorami. Tereny podmokłe na terenie powiatu konińskiego występują w dolinach cieków wodnych. Największe z nich są zlokalizowane na terenie gmin Sompolno i Kramsk. Od jeziora Lubstowskiego aż do linii Warty, na zachód od miejscowości Kramsk poniżej jeziora Mąkolno. Pozostałe tego typu obszary, ale o zdecydowanie mniejszej powierzchni, znajdują się w pobliżu Kleczewa (na południe od miasta), Kazimierza Biskupiego (na północno-zachodnim skraju jeziora Gosławskiego) i na zachód od Konina głównie w Dolinie Warty.

80 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Rys. 13. Wody płynące i stojące na terenie powiatu konińskiego Źródło: Interaktywny Panel Informacji o Środowisku Województwa Wielkopolskiego

Monitoring stanu wód, od uzyskania członkostwa Polski w Unii Europejskiej, prowadzony jest według tzw. Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW). Nadrzędnym celem RDW jest osiągnięcie dobrego stanu wód do roku 2015. Badania jakości wód powierzchniowych prowadzone są w zależności od presji na środowisko wodne w trzech zakresach: • diagnostycznym (MD) z częstotliwością raz na 6 lat, • operacyjnym (MO) z częstotliwością raz na 3 lata, • badawczym (MB) - częstotliwość ustalana jest w zależności od potrzeb. Punkty kontrolno-pomiarowe monitoringu operacyjnego dzielą się na celowe i operacyjne (dotyczące wód zagrożonych).

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 81 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Obecnie przedmiotem badań monitoringowych jakości wód powierzchniowych są jednolite części wód powierzchniowych (JCWP). Pojęcie to, wprowadzone przez Ramową Dyrektywę Wodną, oznacza oddzielny i znaczący element wód powierzchniowych taki jak: jezioro, zbiornik, strumień, rzeka lub kanał, część strumienia, rzeki lub kanału, wody przejściowe lub pas wód przybrzeżnych. Na terenie powiatu konińskiego wyznaczono, zgodnie z typologią abiotyczną rzek, 12 jednolitych części wód (JCWP), z których siedem w całości mieści się w granicach powiatu oraz dla jezior o powierzchni powyżej 50 ha – 12 jednolitych części wód. Powiat jako obszar nizinny reprezentowany jest przez większość typów wielkościowych rzek: wielką rzekę nizinną (typ 21), rzekę nizinną żwirową (typ 20), potoki nizinne piaszczyste (typ 17), potoki lub strumienie na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych - potoki organiczne (typ 23), cieki łączące jeziora (typ 25) oraz wody o typie nieokreślonym (typ 0). Jeziora położone w powiecie konińskim, o powierzchni powyżej 50 ha, zaliczono do 3 typów abiotycznych: 2a - jeziora o wysokiej zawartości wapnia, stratyfikowane, o małym wpływie zlewni na jakość wód; 3a - jeziora o wysokiej zawartości wapnia, stratyfikowane, o dużym wpływie zlewni na jakość wód; 3b - jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o dużym wypływie zlewni, niestratyfikowane.

Jednolite części wód rzecznych (JCWP): 1. Warta od Powy do Prosny; 2. Warta od Topca do Powy; 3. Noteć od Dopływu spod Sadlna do wypływu z Jez. Gopło; 4. Noteć od Dopływu z Jez. Lubotyń do Dopływu spod Sadlna; 5. Pichna; 6. Bawół do Czarnej Strugi; 7. Dopływ z Rychwała; 8. Kanał Grójecki od wypływu z jez. Lubstowskiego do ujścia; 9. Powa; 10. Struga Biskupia do wpływu do Jeziora Gosławskiego; 11. Dopływ z Jezior Skulskich – Koszewo; 12. Kanał Ślesiński od Jeziora Pątnowskiego do ujścia;

Jednolite części wód jeziornych: 1. Jezioro Gosławskie; 2. Jezioro Pątnowskie, typ abiotyczny 3b; 3. Jezioro Licheńskie; 4. Jezioro Wąsowsko-Mikorzyńskie, typ abiotyczny 3a; 5. Jezioro Ślesińskie; 6. Jezioro Lubstowskie, typ abiotyczny 3b; 7. Jezioro Mąkolno, typ abiotyczny 3b; 8. Jezioro Skulskie; 9. Jezioro Skulska Wieś, typ abiotyczny 3a;

82 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

10. Jezioro Wilczyńskie, typ abiotyczny 3a; 11. Jezioro Budzisławskie, typ abiotyczny 2a; 12. Jezioro Gopło, typ abiotyczny 3b.

Program monitoringu wód powierzchniowych w roku 2010 realizowany był w ramach: ➢ monitoringu operacyjnego ➢ w operacyjnych punktach monitoringu ➢ w punktach, w których jest lub było zlokalizowane źródło zanieczyszczeń o potencjalnej możliwości zrzutu substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, w szczególności substancji priorytetowych, lub dla których wyniki monitoringu diagnostycznego wskazały, że jedna z tych substancji występuje w ilości przekraczającej dopuszczalne stężenia; ➢ w celowych punktach monitoringu • wód na obszarach Natura 2000; • wód wyznaczonych do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych, • wód przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych

Jakość wód powierzchniowych Ocena stanu wód definiowana jest jako wypadkowa stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego wód, gdzie: ➢ stan ekologiczny – określany jest dla naturalnych jednolitych części wód. Stan ekologiczny może być: bardzo dobry, dobry, umiarkowany, słaby, zły. ➢ potencjał ekologiczny − określany jest dla sztucznych lub silnie zmienionych jednolitych części wód. Na ocenę stanu/potencjału ekologicznego składa się: ➢ ocena elementów biologicznych, prowadzona w zakresie klas I–V, ➢ ocena elementów fizyczno-chemicznych • dla rzek w zakresie klas: I; II; stan poniżej dobrego, • dla jezior - stan dobry i stan poniżej dobrego, ➢ ocena wskaźników jakości wód z grupy substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne) – stan dobry i stan poniżej dobrego, ➢ ocena elementów hydromorfologicznych. Ocena elementów chemicznych prowadzona jest w zakresie substancji priorytetowych oraz wskaźników innych substancji zanieczyszczających według KOM 2006/0129(COD) – stan dobry i stan nieosiągający dobrego. Według wstępnej oceny WIOŚ wyników badań za 2011 r. stan wód rzek Warty (ppk. Warta - Rumin), Noteci (ppk. Noteć-Łysek), Czarnej Strugi (ppk. Czarna Struga – Tartak) ceniony został jako zły. Zadecydowało o tym zaklasyfikowanie elementów chemicznych do stanu poniżej dobrego.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 83 www.codex.pl Tab. 31. Wyniki badań stanu wód w roku 2010 i 2011 w punktach pomiarowo – kontrolnych na terenie powiatu konińskiego Klasa Punkt Klasa Klasa Nazwa Rok Klasa elementów elementów Stan/potencjał Nazwa JCWP pomiarowo- Gmina Opis elementów elementów cieku fizykochemicznych hydromor- ekologiczny badań kontrolny biologicznych chemicznych fologicznych wody silnie potencjał Warta od Topca Warta – Stare zmienione, II (potencjał stan poniżej Warta 2011* II (potencjał dobry) II dobry i powyżej do Powy Rumin Miasto kilometr biegu dobry) dobrego dobrego cieku – 396,2 Noteć od wody silnie Dopływu z Jez. zmienione, rzeka potencjał dobry Noteć – II (potencjał Noteć 2011* Lubotyń do Skulsk nizinna żwirowa, II (potencjał dobry) II i powyżej - Przewóz dobry) Dopływu spod kilometr biegu dobrego Sadlna cieku – 320,6 wody naturalne, Noteć do potok nizinny III (stan stan stan poniżej Noteć 2011* Dopływu z jez. Noteć – Łysek Sompolno piaszczysty, stan poniżej dobrego I umiarkowany) umiarkowany dobrego Lubotyń kilometr biegu cieku – 339,1 jeden lub więcej badanych wskaźników wody naturalne, jakości wód potok nizinny wchodzących w skład Pichna - elementów Pichna 2010 Pichna Wierzbinek piaszczysty, II - stan - Zaborowo fizykochemicznych kilometr biegu przekracza wartości umiarkowany cieku – 0,5 określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia dla klasy II 8 4 Klasa Punkt Klasa Klasa Nazwa Rok Klasa elementów elementów Stan/potencjał Nazwa JCWP pomiarowo- Gmina Opis elementów elementów cieku fizykochemicznych hydromor- ekologiczny badań kontrolny biologicznych chemicznych fologicznych jeden lub więcej badanych wskaźników wody silnie jakości wód zmienione, Warcica od wchodzących w skład Warcica - potok nizinny elementów potencjał Warcica 2010 Borkówki do Kramsk II - - Święte piaszczysty, fizykochemicznych umiarkowany ujścia kilometr biegu przekracza wartości cieku – 0,5 określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia dla klasy II wody silnie zmienione, (potok lub strumień na Czarna obszarze III Czarna Bawół do będącym pod potencjał poniżej potencjał stan poniżej 2011* Struga – Grodziec (potencjał II Struga Czarnej Strugi wpływem dobrego umiarkowany dobrego Tartak procesów umiarkowany) torfotwórczych, kilometr biegu cieku – 1,0 wody naturalne, potok lub jeden lub więcej strumień na badanych wskaźników obszarze jakości wód Dopływ z będącym pod wchodzących w skład Dopływ z Dopływ z elementów 2010 Rychwała - Rzgów wpływem III - stan - Rychwała Rychwała fizykochemicznych Barłogi torfotwórczym – przekracza wartości umiarkowany potok określone w załączniku organiczny, nr 1 do rozporządzenia kilometr biegu dla klasy II cieku – 1,5 8 5 Klasa Punkt Klasa Klasa Nazwa Rok Klasa elementów elementów Stan/potencjał Nazwa JCWP pomiarowo- Gmina Opis elementów elementów cieku fizykochemicznych hydromor- ekologiczny badań kontrolny biologicznych chemicznych fologicznych wody silnie jeden lub więcej zmienione, (potok badanych wskaźników Kanał lub strumień na jakości wód Grójecki od Kanał obszarze wchodzących w skład Kanał wypływu Grójecki - będącym pod elementów 2010 Kramsk III - potencjał - Grójecki z jez. Wola wpływem fizykochemicznych umiarkowany Lubstowskieg Podłężna procesów przekracza wartości o do ujścia torfotwórczych, określone w załączniku kilometr biegu nr 1 do rozporządzenia cieku – 1,5 dla klasy II wody naturalne, potok lub jeden lub więcej strumień na badanych wskaźników obszarze jakości wód będącym pod wchodzących w skład Powa - Stare elementów Powa 2010 Powa wpływem II - stan - Rumin Miasto fizykochemicznych torfotwórczym – przekracza wartości umiarkowany potok określone w załączniku organiczny, nr 1 do rozporządzenia kilometr biegu dla klasy II cieku – 1,0 wody naturalne, potok lub jeden lub więcej strumień na badanych wskaźników obszarze jakości wód będącym pod wchodzących w skład Powa - Lisiec Stare elementów Powa 2010 Powa wpływem III - stan - Wielki Miasto fizykochemicznych torfotwórczym – przekracza wartości umiarkowany potok określone w załączniku organiczny, nr 1 do rozporządzenia kilometr biegu dla klasy II cieku – 14,8 8 6 Klasa Punkt Klasa Klasa Nazwa Rok Klasa elementów elementów Stan/potencjał Nazwa JCWP pomiarowo- Gmina Opis elementów elementów cieku fizykochemicznych hydromor- ekologiczny badań kontrolny biologicznych chemicznych fologicznych wody silnie zmienione, jeden lub więcej potok lub badanych wskaźników strumień na jakości wód Struga Struga Biskupia obszarze wchodzących w skład Biskupia - Struga do wpływu do Kazimierz będącym pod elementów 2010 ujście do III - potencjał - Biskupia Jeziora fizykochemicznych Jeziora Biskupi wpływem Gosławskiego przekracza wartości umiarkowany Gosławskiego torfotwórczym – potok określone w załączniku organiczny, nr 1 do rozporządzenia dla klasy II kilometr biegu cieku – 0,4 Dopływ z wody naturalne, Dopływ z Dopływ z Jez. Jezior ciek łączący stan Jezior 2011* Skulsk II (stan dobry) stan poniżej dobrego I - Skulskich Skulskich – jeziora, kilometr umiarkowany Skulskich Koszewo biegu cieku – 1,5 jeden lub więcej badanych wskaźników Kanał jakości wód Ślesiński od Kanał wchodzących w skład Kanał wody silnie elementów 2010 Jeziora Ślesiński - m. Konin III - potencjał - Ślesiński zmienione, fizykochemicznych Pątnowskiego Konin przekracza wartości umiarkowany do ujścia określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia dla klasy II *ocena może ulec zmianie

Źródło: Wyniki badań i klasyfikacja wskaźników jakości wód płynących w województwie wielkopolskim za rok 2010, Wstępna klasyfikacja wskaźników jakości wód płynących w województwie wielkopolskim za rok 2011, Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego rzek w punktach pomiarowo-kontrolnych monitoringu operacyjnego za 2010 i 2011 rok, WIOŚ Poznań 8 7 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Tab. 32. Wyniki badań stanu ekologicznego wód jezior na terenie powiatu konińskiego na podstawie wyników badań z roku w 2009 i 2010

Klasa Stan Nazwa Klasa elementów Gmina Opis elementów ekologiczny jeziora fizykochemicznych biologicznych w JCWP wody silnie Jeden lub więcej badanych zmienione, jezioro wskaźników jakości wód o wysokiej wchodzących w skład elementów Pątnowskie m. Konin zawartości wapnia, II fizykochemicznych przekracza umiarkowany o dużym wypływie wartości określone w załączniku zlewni, nr 2 do rozporządzenia niestratyfikowane dla klasy II, stan poniżej dobrego Jeden lub więcej badanych wskaźników jakości wód wchodzących w skład elementów fizykochemicznych przekracza jezioro o wysokiej wartości określone w załączniku Wąsowsko- zawartości wapnia, nr 2 do rozporządzenia dla klasy Ślesin o dużym wypływie III II - Mikorzyńskie* zlewni, Jeden lub więcej badanych stratyfikowane wskaźników określonych w załączniku 5 do rozporządzenia przekracza wartości graniczne dla stanu dobrego Jeden lub więcej badanych Wody naturalne, wskaźników jakości wód jezioro o wysokiej wchodzących Sompoln zawartości wapnia, w skład elementów Mąkolno II umiarkowany o o dużym wypływie fizykochemicznych przekracza zlewni, wartości określone w załączniku niestratyfikowane nr 2 do rozporządzenia dla klasy II, stan poniżej dobrego Jeden lub więcej badanych Wody naturalne, wskaźników jakości wód jezioro o wysokiej wchodzących zawartości wapnia, w skład elementów Skulska Wieś Skulsk V - o dużym wypływie fizykochemicznych przekracza zlewni, wartości określone w załączniku stratyfikowane nr 2 do rozporządzenia dla klasy II, stan poniżej dobrego * ocena wyników badań za 2009 r. Źródło:Wyniki i klasyfikacja jakości wód jezior w województwie wielkopolskim za rok 2009 i 2010, WIOŚ Poznań

88 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Tab. 33 . Ocena stanu ekologicznego jezior badanych w 2010 r. w powiecie konińskim wg Instytutu Ochrony Środowiska

Element Klasa elementów Typ Klasa elementów decydujący Nazwa jeziora fizykochemi- Stan ekologiczny abiotyczny biologicznych o ocenie stanu cznych ekologicznego stan poniżej fosfor, warunki Pątnowskie 3b II umiarkowany dobrego tlenowe stan poniżej Mąkolno 3b II umiarkowany warunki tlenowe dobrego stan poniżej Skulska Wieś 3a V zły chlorofil dobrego Źródło: Ocena stanu ekologicznego jezior badanych w 2010 r. w województwie wielkopolskim wg Instytutu Ochrony Środowiska

Tab. 34. Wyniki badań stanu ekologicznego wód jezior na terenie powiatu konińskiego na podstawie wyników badań z roku w 2011 r.

Klasa Klasa Klasa Klasa Nazwa elementów elementów Gmina Opis elementów elementów jeziora fizykochemi- hydromorfolo biologicznych chemicznych cznych -gicznych wody naturalne, jezioro o wysokiej zawartości wapnia, Mąkolno Sompolno II (stan dobry) stan dobry I klasa - o dużym wpływie zlewni, niestratyfikowane wody naturalne, jezioro o wysokiej zawartości wapnia, III (stan stan poniżej stan poniżej Wilczyńskie Wilczyn I klasa o dużym wpływie umiarkowany) dobrego dobrego zlewni, stratyfikowane wody naturalne, jezioro o wysokiej zawartości wapnia, I (stan bardzo stan poniżej Budzisławskie Kleczew stan dobry I klasa o małym wpływie dobry) dobrego zlewni, stratyfikowane Źródło:Wyniki i klasyfikacja jakości wód jezior w województwie wielkopolskim za rok 2011, WIOŚ Poznań

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 89 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Rzeki płynące przez powiat koniński oraz jeziora zostały wyznaczone jako wody dla bytowania ryb łososiowatych i karpiowatych. W przypadku łososiowatych oznacza to wody, które stanowią lub mogą stanowić środowisko życia populacji ryb należących do rodzaju Salmo spp., rodziny Coregonidae (Coregonus) lub gatunku lipień (Thymallus thymallus), a karpiowatych - wody, które stanowią lub mogą stanowić środowisko życia populacji ryb należących do rodziny karpiowatych (Cyprinidae) lub innych gatunków, takich jak szczupak (Esox lucius), okoń (Perca fluviatilis) oraz węgorz (Anguilla anguilla). Na terenie omawianego powiatu prowadzono w 2010 roku badania wód rzeki Noteci (wodowskaz Żuławka) i Powy (Rumin) oraz Jezior Pątnowskiego i Gosławskiego w zakresie wymaganych wskaźników. Obie rzeki nie spełniały wymagań dla bytowania ryb w warunkach naturalnych, ponieważ stwierdzono w nich przekroczenia norm przez azotyny, fosfor ogólny oraz tlen rozpuszczony. Podobna sytuacja była w przypadku Jezior Pątnowskiego i Gosławskiego, gdzie stwierdzono przekroczenie wskaźników dla temperatury, BZT5, niejonowego amoniaku, azotynów i fosforu ogólnego. W 2009 roku analogiczny wynik otrzymano dla wód Jeziora Wąsowsko- Mikorzyńskiego, wyjątek stanowiła tylko temperatura, której wartość spełniała wymagane normy.

Wody podziemne Teren powiatu konińskiego zgodnie z hydrogeologicznym podziałem kraju znajduje się w makroregionie zachodnim Niżu Polskiego – regionie wielkopolskim. Można tu wyróżnić 3 pietra wodonośne: czwartorzędowe, trzeciorzędowe i kredowe. Utwory czwarto- i trzeciorzędowe rozdzielone są warstwami iłów poznańskich i glin zwałowych. Utwory czwartorzędowe charakteryzują się występowaniem zasobów wodnych w zdecydowanej większości w piaskach, żwirach rzecznych i wodnolodowcowych. Wody w tych warstwach maja układ piętrowy. Miąższość tych warstw waha się od kilku do 60 m, przy czym średnio wynosi ona 10-25 m. Są one eksploatowane na terenie całego powiatu. Są to jednak wody o średniej i niskiej jakości. W związku z przemysłowa eksploatacja złóż węgla brunatnego na obszarze gmin, których istnieją odkrywki stosunki, wodne poziomu czwartorzędowego wielokrotnie są zachwiane. Wody trzeciorzędowe są stosunkowo obfite. Tworzą je ilaste utwory pliocenu oraz mioceńskie piaski drobno i średnioziarniste. Cecha charakterystyczna tego poziomu na terenie powiatu konińskiego jest częste jego zanieczyszczanie domieszkami węgla brunatnego. Z danych uzyskanych w Delegaturze Urzędu Wojewódzkiego w Koninie wynika, że w obrębie powiatu konińskiego wody trzeciorzędowe występuj na różnych głębokościach, przeważnie nie przekraczających 100 m ppt. Przykładowo w gm. Rychwał występują one na głębokości 46,5-90,5m ppt a w gm. Wilczyn 62,0-103,5 m ppt. Wody kredowe można zaobserwować w szczelinach i spękaniach wśród utworów marglisto-wapiennych. Wody tego poziomu stanowią główny poziom użytkowy powiatu konińskiego. Występuje on najczęściej na głębokości 50-100 m. Wody w utworach kredowych maja charakter napięty z wyjątkiem obszarów w pradolinie Warty. W gminie Rzgów wody te eksploatowane są z poziomu od około 40 do 100 m ppt.25

25 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 2008-2012

90 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Teren powiatu znajduje się w obrębie czterech Głównych Zbiorników Wód Podziemnych: • GZWP Nr 143 Subzbiornik Inowrocław-Gniezno Zbiornik zawiera wody trzeciorzędowe wymagające wysokiej ochrony (OWO). Warstwy mioceńskie charakteryzują się dobrymi parametrami hydraulicznymi.26 Wody zbiornika obejmują swym zasięgiem północno-zachodni obszar powiatu konińskiego. • GZWP Nr 144 Dolina kopalna Wielkopolska Zbiornik gromadzi wody w czwartorzędowych utworach porowych. Zbiornik ma statut wysokiej ochrony wód (OWO) i obszarowo jest znacznej rozległości. Zbiornik ten obejmuje warstwy wodonośne występujące w obrębie utworów wodnolodowcowych lub interglacjalnych o zwierciadle napiętym, zalegające na różnych głębokościach. Cechą charakterystyczną tego typu zbiornika jest częściowa lub całkowita izolacja od powierzchni utworami słabo przepuszczalnymi, przeważnie glinami lub iłami. Zasilanie zbiornika odbywa się poprzez infiltrację wód opadowych na wychodniach utworów piaszczystych oraz przez okna hydrologiczne, obejmujące obszary, w których warstwy izolujące glin lub iłów są nieciągłe. 27 Obejmuje on północno-zachodnią część powiatu. • GZWP Nr 150 Pradolina Warszawsko-Berlińska Zbiornik zajmuje powierzchnię całkowitą 1904 km2, w obrębie byłego województwa konińskiego wynosi ona 500 km2. Miąższość osadów wodonośnych jest zróżnicowana. W rejonie Konina wynosi 10 m. Warstwa wodonośna poziomu gruntowego złożona jest na iłach plioceńskich lub bezpośrednio na kredowych wapieniach i marglach. Zbiornik wodonośny zasilany jest w głównej mierze przez infiltrację opadów, a w rejonie Konina dodatkowo przez infiltrację wód rzecznych Warty. Zbiornik wodonośny pradoliny Warszawsko – Berlińskiej jest obszarem wysokiej ochrony, a obszar zasobowy ujęcia miejskiego dla Konina najwyższej ochrony.28 • GZWP Nr 151 Turek-Konin-Koło Utworami wodonośnymi zbiornika są poszczelinione margle, wapienie, opoki, gezy i piaskowce, lokalnie również piaski w utworach kredowych. Wodonośność zależna jest przede wszystkim od stopnia poszczelinienia. Najkorzystniejsze parametry hydrogeologiczne utwory kredowe posiadają w obrębie współczesnych i kopalnych dolin rzecznych. Najistotniejszą rolę spełnia tutaj pradolina Warszawsko – Berlińska na odcinku od Goliny, poprzez Konin, Koło, Dąbie. Za obszary najwyższej ochrony uznano obszary zasobowe dużych ujęć, między innymi dla miasta Konin.29 Mimo dość znacznych zasobów wodnych powyższych Głównych Zbiorników Wód Podziemnych na ich wielkość duży wpływ mają, poza wykorzystaniem do celów komunalnych, także wykorzystywanie ich do celów przemysłowych (przemysł wydobywczy).30

26 Aktualizacja POŚ z Planem Gospodarki Odpadami dla gminy Rogowo na lata 2008 – 2011 z perspektywą na lata 2012 – 2015, Ekofizjografia do zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Mogilno 27 www.szczaniec.pl 28 Uzupełnienie do Programu Ochrony Środowiska dla gminy Krzymów 29 Uzupełnienie do Programu Ochrony Środowiska dla gminy Krzymów 30 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 2008 - 2012

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 91 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Tab. 35. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych na terenie powiatu konińskiego

Szacunkowe Powierzchnia Średnia Nr Nazwa Wiek utworów Typ zasoby całkowita głębokość GZWPd zbiornika wodonośnych zbiornika dyspozycyjne w km2 ujęcia w m w dm3/d Dolina kopalna Tr – zbiornik 143 2000 porowy 120 96 Wielkopolska w trzeciorzędzie Qk – zbiornik dolin Dolina kopalna 144 4000 kopalnych porowy 60 480 Wielkopolska w czwartorzędach Pradolina Qp – zbiornik pradolinny 150 Warszawsko- 1904 porowy 25-35 456 w czwartorzędzie Berlińska Turek-Konin- K2 – zbiornik szczelinowo 151 1760 90 240 Koło w kredzie górnej -porowy Źródło: Interaktywny Panel Informacji o Środowisku Województwa Wielkopolskiego

Rys. 14. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych na terenie powiatu konińskiego Źródło: Interaktywny Panel Informacji o Środowisku Województwa Wielkopolskiego

92 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

W 2008 roku została przeprowadzona weryfikacja przebiegu granic Jednolitych części wód podziemnych (JCWPd) wydzielonych w 2005 roku, a w wyniku tych prac powstał nowy podział Polski w zakresie JCWPd. Zgodnie z nową numeracją na terenie powiatu konińskiego znajdują się JCWPd nr 43, 62 i 71 (rysunek nr 15), które fizycznie stanowią część poprzednich JCWPd nr 43, 64 i 78. Głębokość występowania wód słodkich dla tych wód wynosi ok.200 m. Na poniższym rysunku przedstawiono układ JCWPd według nowej numeracji.

Rys. 15. Lokalizacja JCWPd nr 43, 62 i 71 na terenie powiatu konińskiego Źródło: www.pgi.gov.pl

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 93 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Wody w utworach czwartorzędowych tworzą jeden poziom wodonośny o zróżnicowanym wykształceniu występujący na części obszaru JCWPd nr 43. Poziom mioceński występuje na całym obszarze, często mając kontakt hydrauliczny z poziomem czwartorzędowym. W części północno-wschodniej występują wody podziemne w utworach kredowych. W rejonie północno-wschodnim występują wody zasolone w utworach trzeciorzędowych, przy braku izolacji lokalnie następuje ascenzja wód zasolonych do poziomów plejstoceńskich.31

Rys. 16. Profile JCWPd nr 43 Źródło: www.pgi.gov.pl Q, M – wody porowe w utworach piaszczystych

Cr – wody szczelinowe w utworach węglanowych

Na obszarze całego JCWPd nr 62 występują wody podziemne poziomu czwartorzędowego i są w izolacji od powierzchni terenu. Wskutek złożonej budowy geologicznej w części zachodniej występuje kontakt hydrauliczny poziomów czwartorzędowego, mioceńskiego i kredowego, w części wschodniej brak jest poziomu mioceńskiego, a poziom czwartorzędowy i kredowy nie mają kontaktu hydraulicznego. Jest to obszar intensywnych odwodnień górnictwa węgla brunatnego.32

31www.pgi.gov.pl 32www.pgi.gov.pl

94 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Rys. 17. Profile JCWPd nr 62 Źródło: www.pgi.gov.pl

Q, M – wody porowe w utworach piaszczystych Cr – wody szczelinowo - porowe w utworach węglanowych

W przypadku JCWPd nr 71 na w utworach czwartorzędowych występuje jeden poziom wodonośny, lokalnie mając kontakt hydrauliczny z poziomem kredowym występującym na całym obszarze JCWPd. Poziom mioceński występuje w południowo-wschodniej części JCWPd i nie posiada kontaktów hydraulicznych z czwartorzędem i kredą. Cechą szczególną JCWPd nr 71 jest istnienie dużego odwodnienia górniczego związanego z eksploatacją złóż węgla brunatnego.33

33www.pgi.gov.pl

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 95 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Rys. 18. Profile JCWPd nr 71 Źródło: www.pgi.gov.pl Q, M – wody porowe w utworach piaszczystych Cr – wody szczelinowo - porowe w utworach węglanowych

W 2010 roku badania jakości wód podziemnych prowadzone były w ramach monitoringu diagnostycznego przez PIG. Zakres badań obejmował wskaźniki ogólne takie jak: odczyn, temperatura, przewodność elektrolityczna, tlen rozpuszczony, ogólny węgiel organiczny oraz wskaźniki nieorganiczne: amoniak, antymon, arsen, azotany, azotyny, bor, bar, beryl, chlorki, chrom, cyjanki, cynk, fluorki, fosforany, glin, kadm, kobalt, magnez, molibden, mangan, miedź, nikiel, ołów, potas, rtęć, selen, siarczany, sód, srebro, tytan, wapń, wodorowęglany, fenole, żelazo. Ocena jakości wód została wykonana w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 roku w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych.

Rys. 19. Wyniki monitoringu jakości wód podziemnych w roku 2010 wg badań PIG na podstawie poprzedniej numeracji JCWPd Źródło: Badania chemizmu wód podziemnych w ramach monitoringu operacyjnego w 2010 roku, PIG

96 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Tab. 36. Wyniki monitoringu diagnostycznego wód podziemnych w 2010 r.

Klasa jakości wody Głębokość do w punkcie wg RMŚ Charakter Miejscowość Gmina JCWPd Stratygrafia stropu warstwy 896 z dn. 23 lipca punktu wodonośnej [m] 2008 r. (stan na listopad 2010) Wola Zwierciadło Kramsk 64 Q 3,3 V Podłężna napięte Zwierciadło Konin m. Konin 78 K2+Q 0,14 III swobodne Źródło: Monitoring diagnostyczny wód podziemnych w sieci krajowej w 2010 r, PIG

Dla wód zaliczonych do V klasy jakości oznaczono wartości cynku, potasu, manganu, żelaza, ogólnego węgla organicznego.34 Wyniki badań JCWPd nr 43 w ramach monitoringu operacyjnego przeprowadzonego przez PIG w 2011 r. przedstawiono w tabeli poniżej.

Tab. 37. Wyniki monitoringu operacyjnego wód podziemnych JCWPd w 2011 r.

Klasa jakości wody Klasa jakości wody w punkcie wg RMŚ 896 Miejscowość Gmina JCWPd Opróbowanie w punkcie pomiarowym z dn. 23 lipca 2008 r. (wiosna/jesień) (stan na listopad 2010)

wiosna III Julianowo Wierzbinek 43 III jesień II wiosna IV Skulsk Łuszczewo 43 IV jesień IV Źródło: Monitoring operacyjny wód podziemnych w 2011 r., PIG

5.4.2 Presja Stan wód zależy od wielu czynników zarówno bezpośrednich (zrzuty ścieków), jak też pośrednich (sposób użytkowania terenu, działalność gospodarcza). Zagrożeniem dla wód, szczególnie dla jezior może być także rozwój turystyki i rekreacji – lokalizowanie w zlewni bezpośredniej jezior domów letniskowych oraz ośrodków wypoczynkowych, nie posiadających uregulowanej gospodarki ściekowej. W roku 2010 szczególnie duży wpływ na stan wód miały także warunki klimatyczne: długa zima z utrzymującą się pokrywą śnieżną oraz wysokie opady w maju i czerwcu, których skutkiem była powódź. Nastąpiło znacznie większe i szybsze wymywanie substancji biogennych z gleby, co odzwierciedlają wyniki badań wód powierzchniowych na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenie azotanami pochodzenia rolniczego. Głównym źródłem zanieczyszczeń wód w powiecie konińskim są nieoczyszczone (lub oczyszczone w niewystarczającym stopniu) ścieki komunalne z terenów wiejskich oraz zanieczyszczenia obszarowe. Są to głównie ścieki bytowe z terenów wiejskich (w tym z terenów turystycznych), odprowadzane w sposób niezorganizowany, zanieczyszczenia spłukiwane z terenów rolnych i leśnych oraz terenów tras

34 Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, WIOŚ Poznań

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 97 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 komunikacyjnych (drogowych i kolejowych). Wielkość ładunku zanieczyszczeń wprowadzanego do środowiska zależy od wielu czynników, m.in.: stopnia skanalizowania danego obszaru (wprost od ilości nieszczelnych szamb), poziomu kultury rolnej, stopnia zurbanizowania i natężenia ruchu komunikacyjnego danego obszaru. Istotny problem stanowią nieszczelne zbiorniki bezodpływowe na ścieki oraz wywóz zgromadzonych ścieków przez firmy niekoniecznie do tego uprawnione, a często także dokonywanie tego przez samych użytkowników (szczególnie w przypadku gospodarstw rolnych) na pola własne w celu rolniczego wykorzystania. Powyższe praktyki stwarzają poważne dla środowiska gruntowo – wodnego, szczególnie na terenach dolin cieków, gdzie zwierciadło wód gruntowych zalega płytko pod powierzchnią terenu na głębokości ok. 1 m. Powodują zachwianie równowagi biologicznej i gospodarczej, stanowią m.in. zagrożenie bakteriologiczne dla wód powierzchniowych przeznaczonych na kąpieliska, skażenia ujęć infiltracyjnych wody, zanieczyszczenia wód przeznaczonych na hodowle ryb i do rekreacji oraz nadmiernego zanieczyszczenia i eutrofizacji wód stojących powierzchniowych.35 Powiat koniński zamieszkuje 127 800 osób czego około 14% ogółu, zamieszkuje obszary miejskie, w większości zwodociągowane i skanalizowane. W powiecie konińskim długość sieci kanalizacyjnej wynosi 353,1 km (2010 rok). Jednakże wskaźnik skanalizowania dla powiatu to zaledwie 29,8% (ludność powiatu korzystająca z sieci kanalizacyjnej). Wskaźnik ten jest jest większy dla obszarów miejskich, wynosi on 90%, na wsi zaledwie 21,5%. W miastach z oczyszczalni ścieków korzysta 79,1% mieszkańców, natomiast na terenach wiejskich 24,5% mieszkańców.

Tab. 38. Charakterystyka gospodarki wodno - ściekowej na terenie powiatu konińskiego Opis Jednostka 2010 r. ludność osoba 126465 Ścieki odprowadzone ogółem dam3/rok 1614,0 Ludność obsługiwana przez oczyszczalnię ogółem osoba 40921 Ludność obsługiwana przez oczyszczalnię ogółem % 32,2 Ludność obsługiwana przez oczyszczalnię w mieście osoba 14199 Ludność obsługiwana przez oczyszczalnię na wsi osoba 26722 RLM osoba 72227 Osady wytworzone Mg/rok 529 Osady składowane Mg/rok 1 Zużycie wody dam3/rok 3872,9 Ludność korzystająca sieci wodociągowej ogółem osoba 113818 Ludność korzystająca sieci wodociągowej w miastach osoba 16962 Ludność korzystająca sieci kanalizacyjnej ogółem osoba 37689 Ludność korzystająca sieci kanalizacyjnej w miastach osoba 14283 Długość czynnej sieci kanalizacyjnej km 353,1 Ładunki zanieczyszczeń w ściekach po oczyszczeniu - - BZT5 kg/rok 23672 ChZT kg/rok 140634 zawiesina kg/rok 34399 Azot ogólny kg/rok 161 Fosfor ogólny kg/rok 17 źródło: Opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl

35 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 2008 - 2012

98 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Tab. 39. Objęcie siecią kanalizacyjną poszczególnych gmin powiatu konińskiego (stan na 31.21.2011 r.)

Długość sieci Stopień skanalizowania Gmina kanalizacyjnej [km] gminy* Golina 21,34 33,54% Grodziec Brak danych 100% Kazimierz Biskupi 89,2 89% Kleczew 37,74 58% Kramsk 6,85 5% Krzymów 5,47 0,0 % Rychwał 18,30 25% Rzgów 20,50 30% Skulsk 17,9 35,9% Sompolno 24,62 29,3% Stare Miasto 37,38 23% Ślesin 109,024 Brak danych Wierzbinek 500 2% Wilczyn 37,31 34,2% * % budynków włączonych do kanalizacji do ogólnej liczby budynków mieszkalnych Źródło: ankietyzacja gmin

Dla celów wdrażania Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych na terenie powiatu konińskiego powołano Rozporządzeniami Wojewody Wielkopolskiego 18 aglomeracji, które zostały podzielone na: • aglomeracje priorytetowe dla wypełnienia wymogów Traktatu Akcesyjnego, • aglomeracje nie stanowiące priorytetu dla wypełnienia Traktatu Akcesyjnego. Traktat Akcesyjny przewiduje, iż przepisy prawne Unii Europejskiej w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych będą w Polsce w pełni obowiązywały od dnia 31 grudnia 2015 r. Podstawowym instrumentem wdrożenia postanowień dyrektywy 91/271/EWG jest Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych. Celem Programu, przez realizację ujętych w nim inwestycji, jest ograniczenie zrzutów niedostatecznie oczyszczanych ścieków, a co za tym idzie ochrona środowiska wodnego przed ich niekorzystnymi skutkami. KPOŚK jest dokumentem strategicznym, w którym oszacowano potrzeby i określono działania na rzecz wyposażenia aglomeracji miejskich i wiejskich, o RLM większej od 2 000, w systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków komunalnych. Program koordynuje działania gmin i przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych w realizacji infrastruktury sanitacji na ich terenach. Trzecia Aktualizacja KPOŚK została zatwierdzona przez Radę Ministrów w dniu 1 lutego 2011 r., jako realizacja obowiązku, wynikającego z ustawy z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne, nałożonego na Ministra Środowiska, a polegającego na okresowej aktualizacji zapisów KPOŚK, nie rzadziej jednak niż raz na dwa lata. Aglomeracje znajdujące się na terenie powiatu konińskiego należą do regionu wodnego Odry, w skład

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 99 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 którego wchodzi dorzecze Warty. Aglomeracja została ustanowiona Rozporządzeniami Wojewody Wielkopolskiego w 2006 roku. Krótką charakterystykę aglomeracji została przedstawiono w tabeli nr 40.

100 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Tab 40. Charakterystyka aglomeracji na terenie powiatu konińskiego Długość Nakłady inwestycyjne Nr RLM Długość sieci Liczba Mk sieci Gminy rozporządzenia aglomeracj planowana Nazwa Gmina korzystających planowana na sieci na sieci Lp. w Wojewody i zgodnie do aglomeracji wiodąca z systemu do budowy kanalizacyjne kanalizacyjne aglomeracji ustanawiająceg z rozp. modernizacji kanalizacyjnego do 2015 r do 2015 r do 2015 r o aglomeracje Wojewody [km] [km] aglomeracje priorytetowe dla wypełnienia wymogów Traktatu Akcesyjnego Konin, 207/06 zm. 18/08 Krzymów,Ko - Konin LB; 1 Konin Konin nin Lewy 177000 75116 20,619 14 22 707,0 150 000,0 206/06 - Konin Brzeg, Konin PB Prawy Brzeg Kazimierz Kazimierz Kazimierz 2 191/06 12 000 5 610 36,3 0,0 7 130,3 7 130,3 Biskupi Biskupi Biskupi 3 Ślesin Ślesin Ślesin 144/06 11 900 10 340 3,0 0,8 1 078,7 400,0 4 Golina Golina Golina 15/06 9 000 3 812 29,2 0,0 17 106,9 12 000,0 Stare 5 Stare Miasto Stare Miasto 42/2006 7 400 2 508 38,9 0,0 20 688,7 6 040,0 Miasto 6 Wilczyn Wilczyn Wilczyn 210/06 210/06 2800 14,1 0,0 3 317,3 0,0 7 Kleczew Kleczew Kleczew 22/06 4 900 1 969 6,0 0,0 3 000,0 0,0 8 Sompolno Sompolno Sompolno 193/06 4 700 3 228 8,9 0,0 4 189,5 3 175,1 9 Krzymów Krzymów Krzymów 154/06 4 700 55 26,8 0,0 13 500,0 1 250,0 10 Grodziec Grodziec Grodziec 11/06 2 700 100 14,1 0,0 7 714,0 4 359,0 11 Kramsk Kramsk Kramsk 8/06 2 400 462 14,2 0,0 6 148,3 0,0 12 Mąkolno Sompolno Sompolno 195/06 3 400 215 20,8 b.d 9 041,7 0,0 13 Stary Licheń Ślesin Ślesin 145/06 2 600 1 150 6,1 b.d 2 630,3 0,0 aglomeracje nie stanowiące priorytetu dla wypełnienia traktatu akcesyjnego 1 Rzgów Rzgów Rzgów 156/06 2 700 1 274 29,8 0,0 6 915,0 500,0 Rzgów 2 Sławsk Rzgów 171/06 4 900 682 32,1 0,0 17 434,0 5 000,0 Stare Miasto 3 Lubstów Sompolno Sompolno 194/06 2 300 0 b.d b.d b.d 0,0 Wola 4 Kramsk Kramsk 24/06 3 100 0 60,2 0,0 32 100,0 0,0 Podłężna 5 Wysokie Kramsk Kramsk 29/06 2 400 0 b.d b.d b.d 0,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie www.kzgw.gov.pl, Trzeciej aktualizacji KPOŚK zatwierdzonej w 2011 r. 1 0 1 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Na terenie powiatu konińskiego funkcjonuje w sumie 19 gminnych oczyszczalni ścieków. Ich charakterystykę przedstawiono poniżej.

Tab. 41. Gminne oczyszczalnie ścieków bytowych funkcjonujące na terenie powiatu konińskiego

Przepustowość Przepustowość Lp. Gmina Miejscowość Typ maksymalna średnia [m³/d] [m³/d] 1 Golina Golina mechaniczno-biologiczna 800 615 3 Kazimierz Biskupi Kazimierz Biskupi mechaniczno-biologiczna 2097 1686,4 4 Kleczew mechaniczno-biologiczna 1200 700 5 Kleczew Jabłonka mechaniczno-biologiczna 60 45 6 Budzisław Kości. mechaniczno-biologiczna 270 140 7 Kramsk Dębicz biologiczna 442 340 Brzezińskie 8 Krzymów mechaniczno-biologiczna 720 600 Holendry 9 Rychwał Rychwał lemna 650 475 10 Rzgów lemna 190 110 Rzgów 11 Sławsk ZBW-Boss 124 100 12 Skulsk Lisewo biologiczna 300 140 13 Sompolno biologiczna 220 150 14 Sompolno Sompolno biologiczna 650 500 15 Mąkolno biologiczna 100 40 16 Stare Miasto Modła Królewska mechaniczno-biologiczna 1400 380 (do 460) 17 Wierzbinek biologiczna brak danych 79 Wierzbinek 18 Saldno biologiczna brak danych 48,56 19 Wilczyn Kownaty biologiczna 1515 1200 Źródło: dane pozyskane z gmin

Oprócz ścieków bytowych do wód odprowadzane są ścieki przemysłowe. Wg danych GUS w 2011 roku w powiecie konińskim działało siedem oczyszczalniach ścieków przemysłowych (w tym 6 mechanicznych i 1 biologiczna) o łącznej przepustowości 586 311 m3/dobę. Rodzaj i stężenie zanieczyszczeń zależą od charakteru przemysłu. W rejonie wodnym Warty w istniejących zakładach powstają następujące rodzaje ścieków przemysłowych: ścieki produkcyjne (powstające w wyniku prowadzonej przez zakłady działalności produkcyjnej), wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych (wody kopalniane), wody popłuczne ze stacji uzdatniania wody oraz wody pochłodnicze. Ścieki przemysłowe wnoszą do środowiska zanieczyszczenia organiczne, nieorganiczne (sole mineralne, związki metali ciężkich, wolne kwasy, azotany, siarczany, chlorki i in.), różnego rodzaju zawiesiny oraz zanieczyszczenia termiczne. Na terenie powiatu woda do celów bytowo-gospodarczych pobierana jest z lokalnych dość licznych ujęć wód podziemnych. Są to wody czwartorzędowe, trzeciorzędowe i kredowe. Ujmowana woda ze względu na wysokie zawartości żelaza a często także i manganu wymaga uzdatniania. Ujmowane wody

102 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 w większości zaspokajają potrzeby mieszkańców. Niedobory występują tylko w okresach suszy, szczególnie w rejonach gmin, na terenie których prowadzone jest odkrywkowe wydobycie węgla brunatnego. Jakość wód ujmowanych w tych rejonach budzi także czasem zastrzeżenia ze strony jej użytkowników. Zagrożeniem dla jakości wód podziemnych są również nieczynne i niesprawne studnie. Nieużytkowane studnie powinny zostać poddane przeglądowi w zakresie oceny sprawności studni lub ujęcia oraz dokonanie analizy jakoś ci ujmowanej wody. Ponadto celem przeglądu jest dokumentowanie analizy potrzeby istnienia studni lub ujęcia w kontekście dokonanych zmian w zagospodarowaniu przestrzennym danego obszaru oraz zmian skali wykorzystania wód podziemnych. Problem stanowią również „dzikie” (nielegalne) składowiska odpadów komunalnych, mogących powodować zanieczyszczenie wód podziemnych. Należy je sukcesywnie likwidować – wywozić na legalne składowiska odpadów. Powstawaniu „dzikich” składowisk odpadów będzie zapobiegać objęcie wszystkich mieszkańców zorganizowanym systemem odbioru odpadów. Na stan czystości wód duży wpływ mają również zanieczyszczenia pochodzące ze źródeł rolniczych. Wielkość dopływu zanieczyszczeń przedostających się poprzez spływy powierzchniowe z terenów użytkowanych rolniczo uzależniona jest od: sposobu zagospodarowania zlewni, intensywności nawożenia, przepuszczalności geologicznych utworów powierzchniowych i warunków meteorologicznych. Tą drogą do wód dostają się związki biogenne, środki ochrony roślin oraz wypłukiwane frakcje gleby. Poważnym zagrożeniem dla jakości wód jest niewłaściwe stosowanie nawozów naturalnych: gnojowicy i obornika, a także rolnicze wykorzystywanie ścieków i osadów ściekowych bez zachowania wymogów ochrony środowiska. Ograniczenie spływu azotu z pól do wód podziemnych i powierzchniowych można osiągnąć poprzez racjonalne dozowanie i limitowanie środków plonotwórczych na użytkach rolnych. Odpowiednie przechowywanie nawozów naturalnych chroni przed niekontrolowanym przedostawaniem się niebezpiecznych substancji do wód. Budowa szczelnych zbiorników na gnojówkę oraz uszczelnionych płyt obornikowych pozwoli na ograniczenie tego zagrożenia. Na terenie powiatu konińskiego (wg danych Powszechnego Spisu rolnego 2010 r.) funkcjonuje łącznie 11547 wszystkich gospodarstw rolnych gospodarstw rolnych, w tym 1261 o powierzchni większej lub równej 15 ha. Presja na środowisko może przejawiać się w ilości pogłowia inwentarza żywego poszczególnych gatunków zwierząt przypadającego na jednostkę powierzchni użytków rolnych. Zbyt duża obsada zwierząt powoduje, że produkowana jest zbyt duża ilość nawozów naturalnych w stosunku do możliwości ich przechowywania. Inwentaryzacja pogłowia zwierząt na obszarze powiatu konińskiego wykonywana była w ramach powszechnego spisu rolnego w 2010 roku. Współczynnik dużych jednostek przeliczeniowych zwierząt gospodarskich poddanych analizie na terenie gminy wynosi od 109 068,14 do 141 570,51 DJP (tab. 42).

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 103 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Tab. 42. Pogłowie oraz współczynnik dużych jednostek przeliczeniowych zwierząt gospodarskich na terenie powiatu konińskiego Współczynnik przeliczeniowy Powierzchnia Zwierzęta Pogłowie sztuk zwierząt gospodarskich na DJP użytków rolnych duże jednostki przeliczeniowe36 i pastwisk [ha] Bydło* 48511 średnio 0,73 (max 1,40) 35413,03 (67915,400) Krowy** 23724 1,00 23724,00 Trzoda 95868 0,3 28760,40 chlewna Trzoda 9411 0,300 2823,30 chlewna lochy Drób 37 880000 0,030 26400,00 101 795 Kury 708000 0,004 2832,00 Konie 751 1,2 901,20 Owce 496 0,1 49,60 Kozy 701 0,1 70,10 razem - 120973,63 (153476) *def wg GUS bydło - Zwierzęta domowe z gatunku Bos taurus (bydło) oraz Bubalus bubalis i Beefalo obejmujące: cielęta (byczki i jałówki w wieku poniżej 1 roku), młode bydło, tj. byczki i jałówki w wieku od 1 do 2 lat (nie ukończonych), pozostałe bydło w wieku 2 lat i więcej (ukończone 24 miesiące i więcej), tj. buhaje (rozpłodowe i kastraty), jałówki, krowy mleczne, tj. krowy, których mleko wykorzystywane jest wyłącznie do spożycia lub do produkcji wyrobów mleczarskich, krowy "mamki" (tj. krowy ras mięsnych i krzyżówek ras mięsnych, których mleko wykorzystywane jest do odchowu cieląt lub na pasze dla innych zwierząt). ** def. Wg GUS krowy - Samice bydła domowego (Bos taurus oraz Bubalus bubalis i Beefalo) w wieku 2 lat i więcej, które miały już potomstwo, utrzymywane w celu uzyskania produkcji mleka konsumpcyjnego (krowy mleczne) lub do produkcji cieląt rzeźnych (krowy "mamki"). Ujmuje się tu także krowy mleczne i "mamki" wybrakowane z chowu i hodowli, które po okresie tuczu skierowane zostaną na rzeź, a także krowy, które miały potomstwo jeszcze przed ukończeniem 2-go roku życia. źródło: Bank Danych Regionalnych, GUS 2010, dane ze Starostwa Powiatowego w Koninie

Obliczenia: 120973,63 DJP / 101 795 ha = 1,19 DJP/ha 153476 DJP / 101 795 ha = 1,51 DJP/ha Z przeprowadzonej analizy wynika, że we wszystkich gospodarstwach rolnych zajmujących się chowem zwierząt ich obsada osiąga średnio 1,19 DJP (max 1,51 DJP) na 1 ha użytków rolnych i mieści się w granicy dopuszczalnej wielkości zalecanej ze względów środowiskowych 0,5 – 1,5 DJP/ha (Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej, 2005). W związku z tym możliwa jest dalsza intensyfikacja produkcji zwierzęcej w gospodarstwach. Do nawozów naturalnych pochodzenia zwierzęcego zalicza się obornik i gnojowicę. Obornik w swym składzie zawiera ściółkę, kał oraz mocz, natomiast gnojówka to mieszanina kału, moczu oraz wody używanej do utrzymania higieny pomieszczenia i otrzymuje się ją w chowie bezściółkowym, podczas którego zwierzęta utrzymywane są na podłogach rusztowych. Przyjmując wyznaczoną wcześniej wielkość pogłowia zwierząt na terenie powiatu (tabela 42) ustalono szacunkową ogólną masę obornika i gnojowicy (przyjmując, że w gospodarstwach stosowany jest chów

36 Według Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 roku w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. z 2010, nr 213, poz. 1397)

37 Ilość pogłowia uzyskano po odjęciu od ogólnej liczby drobiu ilości drobiu kurzego

104 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 bezściółkowy) powstającą na jej obszarze. Na podstawie obliczeń stwierdzono, że na terenie powiatu rocznie produkowany jest obornik o łącznej masie 517852,73 Mg (max 584312,80 Mg) oraz gnojowica o masie 1148350,55 Mg (max 1272053,60 Mg) (tabela 43).

Tab. 43. Ilość nawozów i składników w nawozach produkowanych przez zwierzęta gospodarskie na terenie powiatu konińskiego w roku 2010

Obornik [Mg] Gnojowica [Mg] Ilość Zwierzęta szt. Masa Azot Fosfor Potas Masa Azot Fosfor Potas

Śr 166392,73 989,62 464,1 1065,64 463280,05 1586,31 567,58 2122,36 Bydło* 48511 max 232852,8 1212,78 747,07 1513,54 586983,1 2052,02 761,62 2818,49

Krowy** 23724

Śr 86281,2 517,69 493,72 388,27 172562,4 776,53 541,65 450,58 Trzoda 95868 chlewna max 115041,6 690,25 661,49 517,69 230083,2 1035,37 719,01 603,97

Trzoda chlewna 9411 37644 188,22 229,63 176,93 78111,3 239,04 250,33 194,81 lochy

Konie 751 2102,8 17,87 9,69 25,46 - - - -

Owce 496 744 0,55 0,3 0,89 - - - -

razem *def wg GUS bydło - Zwierzęta domowe z gatunku Bos taurus (bydło) oraz Bubalus bubalis i Beefalo obejmujące: cielęta (byczki i jałówki w wieku poniżej 1 roku), młode bydło, tj. byczki i jałówki w wieku od 1 do 2 lat (nie ukończonych), pozostałe bydło w wieku 2 lat i więcej (ukończone 24 miesiące i więcej), tj. buhaje (rozpłodowe i kastraty), jałówki, krowy mleczne, tj. krowy, których mleko wykorzystywane jest wyłącznie do spożycia lub do produkcji wyrobów mleczarskich, krowy "mamki" (tj. krowy ras mięsnych i krzyżówek ras mięsnych, których mleko wykorzystywane jest do odchowu cieląt lub na pasze dla innych zwierząt). ** def. Wg GUS krowy - Samice bydła domowego (Bos taurus oraz Bubalus bubalis i Beefalo) w wieku 2 lat i więcej, które miały już potomstwo, utrzymywane w celu uzyskania produkcji mleka konsumpcyjnego (krowy mleczne) lub do produkcji cieląt rzeźnych (krowy "mamki"). Ujmuje się tu także krowy mleczne i "mamki" wybrakowane z chowu i hodowli, które po okresie tuczu skierowane zostaną na rzeź, a także krowy, które miały potomstwo jeszcze przed ukończeniem 2-go roku życia. źródło: GUS 2010, dane ze Starostwa Powiatowego w Koninie, Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej 2005

Wpływ na jakość wód jeziornych w powiecie mają sposób zagospodarowania powierzchni stanowiącej zlewnię bezpośrednią oraz ich sposób ich wykorzystania. Poniżej przedstawiono czynniki wpływające na jakość wód jezior na obszarze powiatu: ➢ Jezioro Skulska Wie ś – umiarkowanie podatne na degradację; główną presją oddziałującą na jezioro jest rolnictwo, gdyż grunty orne stanowią 89% powierzchni zlewni bezpośredniej. Na jakość wód jeziora wpływ wywiera również rekreacja, skupiona głównie na wschodnim brzegu jeziora. ➢ Jezioro P ą tnowskie jest zbiornikiem silnie zmienionym ze względu na udział jeziora od 1958 roku w obiegu chłodzenia elektrowni Pątnów i Konin. Związane z tym zanieczyszczenia termiczne

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 105 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

i chemiczne są jedną z głównych presji oddziałujących na ten akwen. Do innych istotnych presji należą: rolnicze użytkowanie zlewni bezpośredniej, liczne ośrodki wypoczynkowe oraz gęsta indywidualna zabudowa rekreacyjna z nieuregulowaną gospodarką ściekową. Jezioro jest niestratyfikowane, dość płytkie (głębokość średnia 2,6 m i maksymalna 5,5 m); odznacza się bardzo dużą podatnością na degradację. ➢ Jezioro M ą kolno jest zbiornikiem bardzo podatnym na degradację i o dużym wpływie zlewni na jakość wód. Zlewnia bezpośrednia jeziora użytkowana jest głównie rolniczo (88,4%), z niewielkim udziałem lasów (6%). Główną presją oddziałującą na jezioro jest rolnictwo oraz gospodarka komunalna, a w szczególności oczyszczalnia ścieków w Mąkolnie mimo dotrzymywania warunków pozwolenia wodnoprawnego; oczyszczalnia odprowadza do jeziora poprzez rów i Kanał Wierzbie 12,2 tys. m3/rok oczyszczonych ścieków. Na jeziorze wyznaczono reperowy punkt pomiarowo‐ kontrolny.38

Rys. 20. Lokalizacja zlewni bezpośrednich jezior Skulska Wieś, Pątnowskiego, Lubotyń i Mąkolno Źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, WIOŚ Poznań

Wpływ na stan wód w powiecie ma również działalność odkrywkowa kopalni węgla brunatnego, powodująca zmiany w systemie wód powierzchniowych i podziemnych. Węgiel brunatny w tych kopalniach wydobywany jest na dużą skalę. Wymaga to odwadniania odkrywek i odprowadzania znacznych ilości wody. Powoduje to: • obniżenie głębokości zwierciadła wód podziemnych (leje depresji), • zdrenowanie poziomów wodonośnych (zanik źródeł, wysuszenia studni gospodarskich • i komunalnych), • zmniejszenie zasobów wód podziemnych, • zakłócenie bilansu wodnego (zmiany przepływu powierzchniowego i podziemnego, wzrost

38 Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, WIOŚ Poznań

106 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

infiltracji wód, przemieszczanie się granic zlewni. Pierwsze odkrywki węgla brunatnego zlokalizowane zostały pomiędzy Koninem a jeziorami Gosławskim i Pątnowskim (odkrywki Niesłusz, Gosławice I i Gosławice II). Przed przystąpieniem do eksploatacji tych odkrywek osuszono jezioro Niesłusz (11 ha) oraz dokonano całkowitej likwidacji drobnych cieków w miejsce których powstał system kanałów odprowadzających wody z szybów odwadniających do odstojników i dalej do cieków lub jezior. Kopalnie w rejonie Konina doprowadzają do zakłócenia stosunków wodnych i wytworzenia leja depresyjnego o bardzo dużej powierzchni. Odwodnienie złoża węgla wymaga odprowadzenia znacznych ilości wody ujmowanych systemem studziennym, nie wymagających oczyszczenia oraz wód zanieczyszczonych zawiesina ilasta i węglowa wymagająca oczyszczenia w osadnikach ziemnych ujmowanych systemem spągowym. Wody pompowane z tych kopalni (w ilości milionów m3 rocznie). Prowadzenie wydobycia kopalin metodą odkrywkową przyczynia się przede wszystkim do drastycznej zmiany krążenia wód podziemnych i powierzchniowych, jak również do gromadzenia wód kopalnianych w spiętrzonych zbiornikach retencyjnych oraz zmiany obiegu cieków. Prace odowodnieniowe powodują obniżenie zwierciadła wody podziemnej. W efekcie postał lej depresji o zasięgu kilku kilku kilometrów (do 10 km).39 W obrębie leja depresyjnego może występować zanik wody w studniach gospodarskich, który jest rekompensowany budowa na koszt KWB Konin studni głębinowych i sieci wodociągowych.40 W okręgu konińskim zmiany z zasobach wód powierzchniowych i podziemnych zaszły w zlewni Strugi Kleczewskiej, do której odprowadzane są wody kopalniane z odwodnień kolejnych odkrywek węgla brunatnego. Struga Kleczewska uchodzi do Strugi Biskupiej, która zasila jezioro szczytowego stanowiska Kanału Ślesińskiego – jezioro Gosławskie. Po zakończeniu eksploatacji węgla brunatnego odkrywki przekształca się m.in. w zbiorniki wodne. Są to zbiorniki o wielu milionów m3. Czas napełniania tych zbiorników (m.in. ze względu na brak do ich napełnienia odpowiednio dużych zasobów wodnych w rejonie odkrywek) jest znaczny i może wynosić nawet kilkadziesiąt lat.25 Głównym problemem regionu konińskiego jest stałe obniżanie (już od lat 90-tych) zwierciadła wody jezior Budzisławskiego, Wilczyńskiego, Suszewskiego i Kownackiego. Niezaprzeczalny jest fakt zbliżania się do obszaru występowania jezior odkrywek KWB „Konin": odkrywki Kazimierz Północny, a zwłaszcza odkrywki Jóźwin IIB. Wody powierzchniowe i podziemne w rejonie odkrywek podlegają wpływom czynników naturalnych i antropogenicznych. Przez czynniki naturalne rozumiane jest bezpośrednie i pośrednie oddziaływanie warunków i procesów meteorologicznych na wody podziemne i powierzchniowe. Czynniki antropogeniczne to wszelkie pobory wód powierzchniowych i podziemnych, a w szczególności odwadnianie odkrywek oraz pobór wody w ujęciach, a także zmiany środowiska geologicznego w wyniku działalności górniczej kopalni. W 2003 r. zawarto porozumienie, do którego przystąpili: Powiat Koniński, Miasto Konin, Gmina Ślesin, Zespół Elektrowni Pątnów – Adamów - Konin S.A. w Koninie, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Poznaniu, a tak%e na podstawie aneksu Kopalnia Węgla Brunatnego „Konin” S.A. w Kleczewie w celu zapewnienia możliwości gospodarczego wykorzystania jezior w ciągu Kanału Ślesińskiego: Pątnowskiego, Wasowskiego, Mikorzyńskiego,

39 Charakterystyka regionu wodnego Warty i identyfikacja istotnych problemów gospodarki wodnej, RZGW w Poznaniu 40 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 2008 - 2012

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 107 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Ślesińskiego oraz stworzenia warunków rozwoju turystyki i rekreacji w tym rejonie poprzez utrzymanie poziomu wody na stanowisku szczytowym Kanału na poziomie nie niższym ni% 83,40 m n.p.m. Kronsztadt (83,53 m n.p.m. Amsterdam). Wykorzystując środki finansowe sygnatariuszy Porozumienia RZGW w Poznaniu wyrównywało ilości wody w jeziorach do ustalonego wyżej poziomu, przepompowując ją z rzeki Warty w okresach suchych oraz prowadząc skoordynowana z tym działaniem gospodarkę na śluzach. W wyniku podjętych działań poziom lustra wody w jeziorach, pomimo bardzo suchego 2003 roku nie spadł poniżej poziomu ustalonego. Porozumienia były aneksowane kolejno w latach 2004 i 2005. W celu zbadania przyczyn obniżania się poziomu zwierciadła wód w jeziorach opracowana została Ocena oddziaływania odkrywek w rejonie Kleczewa, prowadzonych przez KWB „Konin" S.A. w Kleczewie, na poziom wody w jeziorach położonych przy wododziale rzeki Noteć i rzeki Warta. Opracowanie dotyczyło analizy oddziaływań odkrywek węgla brunatnego na 7 jezior województwa wielkopolskiego położonych w okolicach Powidzkiego Parku Krajobrazowego: jezioro Niedziegiel (powiat słupecki), Powidzkie, Anastazego, Budzisławskie, Wilczyńskie, Suszewskie i Kownacko-Wójcińskie (powiat koniński) i Ostrowskie (woj. kujawsko-pomorskie). Wymienione jeziora (z wyjątkiem Suszewskiego) są w pełni wykorzystywane do celów rekreacyjnych. Do roku 1988 analizowane jeziora utrzymywały stabilny poziom wody. W latach 1988-1992 rozpoczął się proces stałego obniżania się lustra wody. Od 1992 r. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Poznaniu podjął okresowe pomiary w analizowanych jeziorach. Do listopada 1995 r. w stosunku do danych z lat 60-tych poziom wód obniżył się maksymalnie w jeziorze Suszewskim o 2,94 m i Wilczynskim - 2,74 m, Budzisławskim o 1,07 m. Główne obniżenie nastąpiło w okresie 2003-2005, w okresie kiedy odkrywka Jóźwin IIB zbliżała się do tych jezior. Opracowanie stwierdza, że dla odtworzenia stanu pierwotnego jezior niezbędny jest przerzut wody z odkrywki w II etapach: pierwszy etap trzyletni ma doprowadzić do odtworzenia zwierciadła wody jezior; drugi etap ma trwać do zakończenia eksploatacji odkrywki Jóźwin IIB do 2024r. Według autorów opracowania kopalnia powinna być inwestorem, a następnie eksploatować przerzut wody do jezior. Uniwersytet Wrocławski przeprowadził odrębną analizę istniejącego stanu. Podjęto wykonanie badań izotopowych dla określenia więzi hydraulicznych dla obiektów położonych na granicy terenu górniczego Pątnów. Celem badania była ocena wpływu KWB Konin na stan wody w jeziorze Budzisławskim. Badanie nie wykazało połączenia hydraulicznego pomiędzy jeziorem Budzisłwaskim, a odkrywkami Jóźwin i Kazimierz. Autorzy podkreślili, że w ciągu wielolecia samo parowanie mogło być powodem obniżenia poziomu wody w jeziorze ok. 6 m, przy założeniu braku innych źródeł zasilania niż wody opadowe. Ze względu na wąski zakres prowadzonych badan obejmujący jednokrotny pobór wód, zalecane byłoby zdaniem autorów rozszerzenie prowadzonych badan także na sąsiednie jeziora i prowadzenie obserwacji w rytmie sezonowym.41 Obok działalności górniczej duży wpływ na stan wód na terenie powiatu konińskiego ma również działalność Zespołu Elektrowni Pątnów – Adamów - Konin S.A. w Koninie. Największe w regionie wodnym Warty ilości wód do celów technologicznych są pobierane dla celów elektrowni: Bełchatów, Adamów, Pątnów i Konin. W wyniku procesów technologicznych roczne straty wody w Elektrowni

41Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 2008 - 2012

108 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Adamów wynoszą ok 8 mln m3.42 Znaczna ilość wód odprowadzana jest do ciągu jezior będących w obiegu naturalnym chłodzenia Elektrowni Pątnów i Konin, część odprowadzana jest do rzek Warty i Noteci jako wody odpowiadające co najmniej II klasie czystości wód.43 Do zapewnienia odpowiedniej ilości wody zaszła konieczność podpiętrzenia Jeziora Gosławskiego o ok 1,5 m oraz włączenia w obieg chłodzenia Jezior Wąsoskiego, Ślesińskiego, Pątnowskiego i Licheńskiego. Podniesienie jeziora Gosławskiego spowodowało zwiększenie filtracji jego wód do poziomu czwartorzędowego.44

Możliwości i potrzeby retencjonowania wody (tzw. duża i mała retencja)

„Mała retencja” polega na wydłużeniu czasu i drogi obiegu wody ( i jej zanieczyszczeń), mająca na celu poprawę stosunków wodnych w zlewni, oczyszczenie wód przy wykorzystaniu właściwości zlewni i regulację transportu rumowiska. Rozwoju małej retencji jest potrzebny z uwagi na nierównomierny przestrzenny i czasowy rozkład zasobów wodnych. Duża wrażliwość na pojawiające się często okresy oraz ich wpływ na gospodarkę są z wiązane z cechami środowiska geograficznego (uwarunkowania klimatyczne i krajobrazowe) jak i ujemnych skutków oddziaływania człowieka na środowisko. Do czynników wynikających z działalności człowieka zaliczają się: nadmierne wylesienie, przewaga melioracji odwadniających, odwodnienie bagien i obszarów podmokłych, uszczelnienie terenów zurbanizowanych i przemysłowych, niewielka zdolność do retencjonowania wody w zbiornikach sztucznych. W celu określenia niedoborów wody sporządzone zostało opracowanie pn. Hierarchia potrzeb obszarowych małej retencji. Powiat koniński należy do obszaru I kategorii potrzeb realizacji przedsięwzięć z dziedziny małej retencji. Obszar ten charakteryzuje się najniższymi wartościami klimatycznego bilansu wodnego (dla miesięcy maj – październik i okresu posuszy 1951 - 1990) oraz najniższymi wielkościami skrajnych stanów pierwszego horyzontu wód podziemnych. Centrum tego obszaru stanowi zespół kopalni i elektrociepłowni Konin-Adamów.45 W poniższej tabeli przedstawiono sprawozdanie z wykorzystania dotacji na budowę i renowację zbiorników małej retencji na terenie powiatu konińskiego w latach 2008-2011. Dofinansowanie w latach 2008-2010 zostało zrealizowane ze środków Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych, natomiast w roku 2011 ze środków budżetu Województwa Wielkopolskiego.

42Charakterystyka regionu wodnego Warty i identyfikacja istotnych problemów gospodarki wodnej, RZGW w Poznaniu 43Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 2008 - 2012 44Charakterystyka regionu wodnego Warty i identyfikacja istotnych problemów gospodarki wodnej, RZGW w Poznaniu 45 Charakterystyka regionu wodnego Warty i identyfikacja istotnych problemów gospodarki wodnej, RZGW w Poznaniu

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 109 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Tab. 44. Sprawozdanie z wykorzystania dotacji z Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych Urzędu Marszałkowskiego i z budżetu Województwa Wielkopolskiego na budowę i renowację zbiorników małej retencji na terenie powiatu konińskiego w latach 2008-2011.

Przyznane środki [zł] Wykonanie [zł] Gmina Położenie obiektu Powierzchnia Budowa Powierzchnia Budowa [ha] zbiornika [ha] zbiornika 2008 Golina Radolina, Bobrowo 1,02 17 850 0,58 10 150 Kramsk Grąblin 0,50 8 750 0,50 8 750 Sompolno Ostrówek 0,51 8 925 - Sompolno Janowice 0,82 14 350 0,77 13 475 Sompolno Mostki 0,50 8 750 - Sompolno Sompolno 0,50 8 750 - Ślesin Bylew 1,06 18 550 - Ślesin Stara Ruda 1,10 19 250 - Wierzbinek Zaryń 0,50 8 750 0,50 8 750 RAZEM 6,51 2,35 2009 Grodziec Stary Borowiec 0,82 45 100 0,82 45 100 Sompolno Błonawy 0,50 27 500 0,50 27 500 Sompolno Ostrówek 0,51 28 050 0,51 28 050 Sompolno Ostrówek 0,50 27 500 0,50 27 500 Sompolno Zakrzewek 1,08 59 400 1,05 57 750 Sompolno Stefanowo 0,67 36 850 0,61 33 550 Sompolno Błonawy 0,50 27 500 0,50 27 500 Ślesin Bylew 1,06 58 300 1,06 58 300 Ślesin Stara Ruda 1,10 60 500 1,10 60 500 2010 Kramsk Helenów Drugi 0,52 28 600 0,52 28 600 Rychwał Kuchary Kościelne 0,51 28 050 0,51 28 050 Sompolno Zakrzewek 0,52 28 600 0,52 28 600 Ślesin Bylew 1,02 56 100 - Ślesin Helenów Pierwszy 2,00 110 000 - Rychwał Kuchary Kościelne 0,62 34 100 0,62 34 100 Golina Kawnice 1,10 60 500 1,10 60 500 Sompolno Zakrzewek 1,22 54 900 1,22 54 900 RAZEM 7,51 4,49 2011* Kramsk Grąblin 0,75 38 600 0,75 38 600 Sompolno Marcinkowo 0,54 27 800 0,54 27 800 Krzymów Borowo 0,76 39 100 - - Krzymów Krzymów 0,64 32 900 - -

110 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Przyznane środki [zł] Wykonanie [zł] Gmina Położenie obiektu Powierzchnia Budowa Powierzchnia Budowa [ha] zbiornika [ha] zbiornika Kramsk Bilczew 2,00 103 000 2,00 103 000 Sompolno Wierzbie 1,06 54 600 - - Wierzbinek Kalina 0,51 26 300 0,51 26 300 Wierzbinek Sadlno 0,55 28 300 0,55 28 300 Sompolno Zakrzewek 0,86 44 300 0,86 44 300 RAZEM 7,67 5,21 * Dofinansowanie zrealizowane ze środków budżetu Województwa Wielkopolskiego. W latach 2008 - 2010 dofinansowanie pochodziło ze środków Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych. Źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego

5.4.3 Cel Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu ekologicznego i chemicznego wód; racjonalne wykorzystywanie zasobów wód powierzchniowych i podziemnych oraz ich ochrona.

5.4.4 Kierunki działań do 2020 roku 1. Rozbudowa i systematyczna modernizacja sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. 2. Wspieranie budowy oczyszczalni przydomowych w miejscach, w których budowa kanalizacji sanitarnej jest ekonomicznie nieopłacalna. 3. Zwiększenie kontroli i działań egzekucyjnych w celu eliminacji nielegalnego zrzutu ścieków komunalnych. 4. Ograniczanie negatywnego wpływu zanieczyszczeń z rolnictwa na jakość wód. 5. Budowa systemów podczyszczających wzdłuż modernizowanych i nowo powstających dróg. 6. Ograniczenie zużycia wody przez przemysł (stosowanie nowych technologii, system kontroli, pozwolenia zintegrowane) szczególnie w najbardziej wodochłonnych dziedzinach produkcji. 7. Racjonalne korzystanie z zasobów wód podziemnych, ograniczenie zużycia wód podziemnych do celów innych niż socjalno-bytowe. 8. Ochrona jezior na terenie powiatu konińskiego. 9. Monitoring ścieków oczyszczonych odprowadzanych z oczyszczalni przemysłowych i komunalnych. 10. Bieżąca konserwacja rowów melioracyjnych. 11. Edukacja ekologiczna na temat: • szkodliwości dla środowiska i zdrowia ludzi zanieczyszczeń wydostających się z nieszczelnych zbiorników do gromadzenia ścieków oraz wylewania ich zawartości na tereny upraw i działek nie objętych systemami kanalizacji, • zwiększania racjonalności wykorzystania wody oraz środków wpływających negatywnie na jej stan (w tym np. środków piorących, detergentów, środków ochrony roślin), • potrzeby bieżącej konserwacji rowów melioracyjnych.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 111 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

5.4.5 Harmonogram zadań na lata 2013 – 2016

Szacunkowe koszty w PLN Jednostka Termin Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016

Budowa gminnej Środki własne oczyszczalni ścieków gminy, PROW o przepustowości Gmina Grodziec Do 2019 725 000 50 000 185 000 500 000 lub pożyczka 300m3 na dobę z WFOŚiGW w m. Grodziec Budowa kanalizacji Środki sanitarnej części własne, zachodniej Gmina Krzymów Do 2013 2 421 598 - - - WFOŚiGW, Aglomeracji WPRO Krzymów Uporządkowanie gospodarki wodno - Środki kanalizacyjnej na Gmina Rychwał Do 2013 0,00 - - - własne, terenie gminy PROW Rychwał Budowa kanalizacji Środki własne Zadanie sanitarnej i sieci Gminy b.d b.d. b.d. b.d. gmin, ciągłe wodociągowej Środki UE Budowa przydomowych Środki własne oczyszczalni ścieków Zadanie Gminy b.d b.d. b.d. b.d. gmin, w miejscach gdzie ciągłe Środki UE budowa kanalizacji jest nieopłacalna Stacja uzdatniania Gmina Do 2013 b.d. - - - Środki Własne wody w Zaryniu Wierzbinek Prowadzenie bieżącej rejestracji i kontroli odprowadzania ścieków, w tym bieżąca identyfikacja Zadanie właścicieli Gminy b.d b.d. b.d. b.d. Środki własne ciągłe nielegalnych podłączeń i wydawanie oraz egzekwowanie odpowiednich decyzji administracyjnych Monitoring gospodarki wodno – WIOŚ Zadanie Środki własne b.d b.d. b.d. b.d. ściekowej i wód gminy ciągłe jednostek powierzchniowych Monitoring wód Zadanie Środki własne PIG b.d b.d. b.d. b.d. podziemnych ciągłe jednostek Bieżąca konserwacja istniejącej sieci wodociągowej i Wg Środki Gminy b.d b.d. b.d. b.d. ujęcia wód potrzeb własne, podziemnych (naprawy bieżące)

112 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Szacunkowe koszty w PLN Jednostka Termin Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016

Rolnicy, Bieżąca konserwacja Inwestorzy, Zadanie rowów b.d b.d. b.d. b.d. Środki własne Zarządy Spółek ciągłe melioracyjnych Wodnych Bieżące utrzymanie urządzeń melioracji wodnych Zarządy Spółek szczegółowych oraz Zadanie Środki własne Wodnych, 140000 140000 140000 140000 urządzeń wodnych ciągłe powiatu Powiat oraz finansowanie i dofinansowanie inwestycji Monitoring składowisk odpadów, Gminy, Środki własne które zostały Zarządzający corocznie b.d. gminy zamknięte lub składowiskami zrekultywowane* Monitoring Gmina Środki własne do 2023 r. b.d. składowiska* Sompolno gminy Monitoring Gmina Środki własne składowiska corocznie 8 000 8 000 8 000 8 000 Wierzbinek gminy odpadów w Zielonce Suma 3294598 0 333000 0 *zadania przewidziane do realizacji również w ramach gospodarki odpadami Źródło: ankietyzacja gmin i powiatu, projekt PGO Województwa Wielkopolskiego

5.5 Powierzchnia ziemi i gleby 5.5.1 Analiza stanu istniejącego Geomorfologia Powiat koniński, wg regionalizacji fizyczno - geograficznej zaproponowanej przez J. Kondrackiego („Geografia regionalna Polski”, 2000), położony jest na terenie makroregionu zachodniego Niżu Polskiego – regionie wielkopolskim. Powiat pod względem strukturalnym leży w obrębie Niecki Łódzkiej należącej do Antyklinorium Kujawsko-Pomorskiego. Obszar ten cechuje wspólne zaleganie trzeciorzędu i kredy jako efekt wypiętrzenia antyklinorium oraz defałdujących i post-organicznych ruchów, które trwały jeszcze w trzeciorzędzie. Niecka Łódzka jest najwyżej wyniesiona ze wszystkich jednostek strukturalnych Kujaw i jej powierzchnia mezozoiczna jest najbardziej zróżnicowana hipsometrycznie w wyniku ruchów tektonicznych (epejrogenicznych). Powierzchnia podtrzeciorzędowa zbudowana jest z osadów kredy górnej pietra mastrycht, składających się w 40 % z wapieni marglistych i w 25 % z kredy piszącej. Występują tu również margle, wapienie i opoki. Elewacja konińska posiada pewne elementy rzeźby niższego rzędu. Urzeźbione jest zbocze większego wzniesienia podtrzeciorzędowego, którego kulminacja przypada w dolinach Łodzi, Zduńskiej Woli i Pabianic (maks. 143 m npm). Stąd teren obniża się w kierunku północnym i zachodnim. W obrębie powiatu najwyższe wzniesienie znajduje się nad Wartą na wschód od Konina (80 m npm), skąd

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 113 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 obserwuje się systematyczne obniżanie się powierzchni pod-trzeciorzędowej, zgodnie z nachyleniem zbocza w kierunku północnym i zachodnim, gdzie w okolicach Ślesina kreda zalega na poziomie morza. Na powierzchni kredy zostały złożone utwory trzeciorzędowe reprezentowane przez osady miocenu i pliocenu. Osady miocenu wykształtowane zostały we frakcji burowęglowej reprezentowanej przez węgiel brunatny i szare piaski, a rzadko przez brązowe iły mioceńskie i mułki. Węgiel brunatny przykryty został pokładem iłów pliocenskich. Powierzchnia utworów trzeciorzędowych nie zachowała swego wyrównanego charakteru, ale została urozmaicona licznymi formami dolinowymi. Obecnie kumulacja podłoża podczwartorzędowego znajduje się w północnych dzielnicach Konina. Od tego miejsca z nachyleniem Wału Turecko-Gnieznienskiego podłoże to opada w kierunku północnym i zachodnim. W północnej części powiatu występują dwie formy wklęsłe o znacznej głębokości w charakterze dolin z maksymalnym obniżeniem sięgającym 20 m n.p.m. W dnie spotyka się osady kredowe. W dolinie Warty nie spotyka się osadów trzeciorzędowych. Osady czwartorzędowe są znacznie zróżnicowane pod względem ilościowym i terytorialnym. Znaczne nagromadzenie ich w postaci piasków i mułów w rozdęciach erozyjnych sięga miąższości 90 m. Wypełnienie rozcięć przez osady ladolodu różni się miąższością i litologią osadów. Centralna część badanego obszaru wykazuje stosunkowo nieznaczne i równomierne zasypanie osadami czwartorzędowymi w granicach 10-30 m. Są to piaski, żwiry i gliny. Najmniejsza miąższość czwartorzędu występuje w dolinie Warty pod Koninem, gdzie powierzchnia mezozoiczna od powierzchni terenu oddzielona jest tylko 3 metrową warstwą piasków różnoziarnistych oraz mad. W okolicach Konina w dnie Pradoliny Warty prawie na całej przestrzeni brak jest osadów czwarto-, a także trzeciorzędowych, a tym samym brak osadów nieprzepuszczalnych: glin morenowych i iłów pliocenskich, które zatrzymywałyby infiltrujące wody z koryta Warty. Woda z koryta rzeki infiltruje więc w piaski wyścielające Pradolinę; jedynym poziomem nieprzepuszczalnym jest, opadająca ku zachodowi, powierzchnia kredowa. Dopiero w pobliżu Pyzdr, w podłożu Pradoliny występuje wyżej położony poziom nieprzepuszczalny, który stanowią iły pliocenskie.46 Zasoby kopalin Na terenie powiatu konińskiego zlokalizowane są następujące kopaliny: • kruszywo naturalne, surowce ilaste, różnego rodzaju piaski kwarcowe, • węgle brunatne, • torfy. Najlepiej rozpoznane jest k ruszywo naturalne czyli piaski i pospółki, ze względu na płytkie zaleganie. Najwięcej złóż tego rodzaju jest w gminie Krzymów. Na pograniczu gmin Stare Miasto i Rzgów znajduje się udokumentowane złoże piasków kwarcowych formierskich Rumin. Kopaliny złóż surowców ilastych stanowią iły plioceńskie oraz gliny lodowcowe. W Kazimierzu Biskupim na hałdach technologicznych znajdują się iły pliocenskie odłożone podczas selektywnego usuwania nadkładu węgla. Złoża węgli brunatnych są eksploatowane w dwóch rejonach - konińskim i tureckim. Na terenie powiatu węgiel brunatny jest podstawowym surowcem mineralnym wydobywanym na skale przemysłową.

46 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska na lata 2008 – 2012

114 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Obecnie eksploatacja prowadzona jest na 3 złożach.47 Wydobywany węgiel wykorzystywany jest przez Zespół Elektrowni PAK Elektrownie Pątnów i Konin. Węgle brunatne rejonu Konina stanowią utwory miocenskie wykształcone w postaci jednego podkładu zalegającego w formie nieregularnej soczewki w kształcie niecki z odgałęzieniami. Miąższość ich jest największa w centralnej części niecki i wynosi od kilku do kilkunastu metrów i maleje w kierunku brzegów. Utwory nad stropem węgla stanowią nakład, który w procesie eksploatacji odkrywkowej musi być usunięty. Licząc od powierzchni terenu są to: gliny zwałowe żółte ze zlodowacenia północnopolskiego oraz gliny szare zlodowacenia środkowopolskiego. Gliny te są przewarstwione piaskami różnoziarnistymi. Bezpośrednio nad węglem występują iły pliocenskie, również często przewarstwione piaskiem lub utworami pylastymi. Węgiel zalega na serii mioceńskich piasków różnoziarnistych o znacznej miąższości. Pod piaskiem znajdują się utwory kredowe w postaci margli lub piasków wapnistych. Sumaryczna miąższość nadkładu wynosi 30-70 m. Torfy na terenie powiatu konińskiego występują w obrębie trzech rynien: grójeckiej, morzysławskiej i głodowskogosławickiej. Obecnie eksploatacja prowadzona jest na jednym złożu - Grąblin I w gminie Kramsk.

Tab. 45. Wykaz zasobów kopalin pospolitych w powiecie konińskim (stan na 31.12.2011 rok) Stan Zasoby zagospoda- Wydobycie Nazwa złoża geologiczne Powiat rowania przemysłowe w tys. m3 - bilansowe złoża Piaski formierskie [tys. t] Rumin R 13 070 - - koniński Surowce ilaste ceramiki budowlanej [tys. t] Sarnowa II R 1 458 - - koniński Wygoda Z 210 - - koniński Piaski i żwiry [tys. t] Bolesławów I E 84 - 33 koniński Brzezińskie E 44 44 11 koniński Holendry Brzezińskie E 72 - 34 koniński Holendry SJ-I Brzezińskie E 23 - 5 koniński Holendry SJ-II Brzeźno Z 707 - - koniński Brzeźno I E 181 36 koniński Brzeźno II R 312 - - koniński Brzeźno III E 198 - 30 koniński Depaula T 828 828 - koniński Depaula II tylko pzb. - - - koniński Depaula III tylko pzb. - - - koniński Gawrony R 1 574 - - koniński Gawrony I R 184 - - koniński Głodno Z 48 - - koniński Głodno-Walewo T 21 409 1 368 - koniński Głodowo R 100 - - koniński Goczki Polskie R 82 - - koniński Golina R 684 - - koniński Gołąbek III T 191 - - koniński Gołąbek IV R 131 - - koniński

47 Wg danych PAK KWB Konin S.A.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 115 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Stan Zasoby zagospoda- Wydobycie Nazwa złoża geologiczne Powiat rowania przemysłowe w tys. m3 - bilansowe złoża Ignacew Z 259 - - koniński Kałek R 706 706 - koniński Julianowo Z 5 - - koniński Kazimierów Z 73 - - koniński Konstantynów PK T 961 - - koniński Konstantynów R 1 236 - - koniński Stary Mielnica* E 38 - 3 koniński Mielnica Duża II E 184 - 10 koniński Mielnica II R 136 - - koniński Mielnica III E 31 - 26 koniński Mielnica IV R 506 - - koniński Mielnica V E 30 - 10 koniński Myślibórz E 154 - 6 koniński Pamiątka E 564 534 72 koniński Paprotnia II* Z 1 571 - - koniński Paprotnia IV E - - 141 koniński Paprotnia V E 403 232 98 koniński Paprotnia VI R 215 - - koniński Paprotnia VII E 263 - 34 koniński Potażniki KR R 2 498 2 206 - koniński Potażniki Nowe T 342 243 - koniński Przyjma R 6 818 - - koniński Przyjma II T 208 208 - koniński Przyjma III T 282 282 - koniński Rosocha P 353 - - koniński Rumin-2 R 1 435 699 - koniński Ryn R 123 - - koniński Smolniki R 295 - - koniński Teresina T 5 001 4 864 - koniński Władysławowo E 245 - 27 koniński Władysławowo II R 296 - - koniński Władzimirów Z 54 - - koniński Władzimirów I Z tylko pzb. - - koniński Wygoda E 90 90 2 koniński Węgle brunatne [tys. t] Drzewce E 23 297 22 724 2 183 kolski, koniński Lubstów T 1 859 760 - koniński Mąkoszyn- kolski, koniński, R 50 857 - - Grochowiska radziejowski, włocławski Morzyczyn R 26 113 - - koniński Ościsłowo R 41 317 - - koniński Pątnów I Z tylko pzb. - - koniński Pątnów III E 3 709 - 624 koniński Pątnów III socz. R 1 587 - - koniński, słupecki Danków Pątnów IV E 30 022 36 158 6 181 koniński Piaski R 108 414 - - koniński, słupecki Rumin R 58 - - koniński koniński, Tomisławice E 53 382 41 707 259 radziejowski Torfy [tys. ton] Grąblin I E 28 - 1 koniński E – złoże eksploatowane, P - złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie, R – złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo, Z - złoże, z którego wydobycie zostało zaniechane, T - złoże zagospodarowane, eksploatowane okresowo *złoża zawierające piasek ze żwirem Źródło: www.pgi.gov.pl

116 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Tab. 46. Wykaz udzielonych koncesji na wydobycie złóż w powiecie konińskim (stan na 31.12.2011 rok) Liczba Organ wydający Lp. Gmina wydanych Nazwa złoża Ważność koncesji koncesję koncesji 1 Przyjma III Marszałek 30.03.2018 r. Golina 2 2 Myślibórz Starosta 31.05.2016 r. 3 Konstantynów PK Marszałek 01.12.2023 r. Kramsk 2 4 Grąblin I Starosta 26.05.2023 r. 31.12.2015 r., 5 Bolesławów I Starosta stwierdzenie wygaśnięcia 24.05.2012 r. Brzezińskie 6 Wojewoda 31.12.2015r. Holendry 7 Brzeżno I Starosta 30.11.2016r. 8 Brzeżno II Starosta 31.12.2020r. 9 Głodno - Walewo Wojewoda Koniński 31.12.2030r. Wojewoda Koniński, Wojewoda 10 Paprotnia IV 31.12.2011 r. Wielkopolski, Marszałek Wojewoda Koniński, 11 Paprotnia V Wojewoda 31.12.2016 r. Wielkopolski Krzymów 17 31.12.2013 r., zmiana 12 Potażniki Nowe Wojewoda, Marszałek terminu (decyzja Marszałka) 17.02.2021 r. 13 Potażniki Kr Wojewoda Koniński 31.12.2020 r. 14 Teresina Wojewoda Koniński 31.12.2020 r. 15 Gołąbek III Starosta 31.12.2013 r. Wojewoda 16 Kałek 31.12.2020 r. Wielkopolski Brzezińskie Hol. 17 Starosta 31.06.2016 r. SJ.-I Brzezińskie Hol. 18 Starosta 31.06.2017 r. SJ.-II 19 Brzeźno III Starosta 20.02.2019 r. 20 Gołąbek IV Starosta 5.10.2019 r. 21 Paprotnia VII Starosta 31.12.2020 r. 22 Mielnica Starosta 31.12.2012 r. 23 Mielnica III Starosta 31.12.2026 r. 24 Mielnica II Starosta 31.12.2026 r. Skulsk 6 25 Mielnica V Starosta 06.03.2019 r. 26 Gawrony I Starosta 31.12.2025 r. 27 Mielnica Duża II Starosta 31.03.2025 r.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 117 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Liczba Organ wydający Lp. Gmina wydanych Nazwa złoża Ważność koncesji koncesję koncesji 28 Sompolno 1 Ryn Starosta 31.12.2013 r. Stare 31.12.2026 r. 29 1 Rumin 2 Wojewoda Miasto 30 Ślesin 1 Wygoda Starosta 30.04.2015 r. 31.12.2009 r., zmiana Pamiątka Wojewoda terminu 31.12.2019 r. 31 Wierzbinek 2 (decyzja Marszałka) Władysławowo Starosta 05.02.2019 r. Źródło: dane pozyskane ze Starosta Powiatowego w Koninie

Po wydobyciu węgla i zezwałowaniu nadkładu przemieszczonym systemem KTZ (koparka – taśmociąg – zwałowarka) tereny pogórnicze są na bieżąco rekultywowane. Wierzchowiny zwałowisk kształtowane są obecnie do poziomu otaczającego terenu w procesie zwałowania podsiesypnego w sposób selektywny tj. zapewniający umieszczenie na wierzchowinie glin zwałowych najbardziej przydatnych w rekultywacji biologicznej. Rekultywacja terenów pogórniczych odbywa się głównie w kierunku wodnym, ale także leśnym i rolnym. Są również plany związane z budową farm wiatrowych na terenie po byłych odkrywkach kopalni „Konin”. Część wyrobiska wykorzystywana jest na budowanie ze środków unijnych składowiska odpadów komunalnych w Kleczewie. Niektóre tereny wykorzystywane są w celach rekreacyjno- sportowych. Kopalnia Węgla Brunatnego „Konin” zajęła się rekultywacją zbiorników powyrobiskowych.

Odkrywka Drzewce uruchomiona została w 2005 roku. Jej zasoby przemysłowe wynoszą 35 mln ton. Złoże węgla brunatnego składa się z już wyeksploatowanego pola Bilczew oraz pól Drzewce A i Drzewce B. Zakończenie wydobycia przewidziane jest na rok 2018. Na odkrywce zastosowano technologię zwałowiska tymczasowego, co pozwoliło znacznie zmniejszyć objętość zwałowiska zewnętrznego (do 4 mlnm3). Prawie od początku istnienia odkrywki prowadzone są na jej terenie prace rekultywacyjne, w postaci nasadzeń sosny, brzozy i robinii akacjowej. Leśny kierunek rekultywacji jest związany z występowaniem w nadkładzie głównie utworów piaszczystych. Plan zagospodarowania obszaru pogórniczego przewiduje także utworzenie akwenu o powierzchni 125 ha. Na prośbę gminy Kramsk zmieniony został kierunek rekultywacji terenu po polu Bilczew – w wyrobisku powstaje tam 33- hektarowy zbiornik wodny.

Węgiel brunatny z odkrywki Jóźwin wydobywany jest od 1971 roku, jest to zatem obecnie najstarsza odkrywka kopalni „Konin”. Początkowo eksploatacja węgla prowadzona była z Jóźwina I na złożu Pątnów II, później z Jóźwina II A w północnej części złoża Pątnów III. Od 1999 roku trwa wydobycie ze złoża Pątnów IV, na odkrywce Jóźwin II B. Eksploatacja będzie prowadzona do 2020 roku. Teren po odkrywce Jóźwin II A zrekultywowany został w kierunku rekreacyjno-sportowym. W skład kompleksu rekreacyjnego, zwanego Maltą Bis, wchodzi między innymi 70-metrowy stok narciarski i zbiornik wodny. Przygotowano

118 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 także teren pod tor motocrossowy oraz amfiteatr. Na obszarze po odkrywce Jóźwin IIB powstanie między innymi jezioro o powierzchni 440 ha. W maju 2010 roku rozpoczęto zdejmowanie nadkładu na odkrywce Tomisławice. Złoże to położone jest w większości na terenie gminy Wierzbinek. Zasoby przemysłowe oszacowano na 41 mln ton. Eksploatacja węgla na tej odkrywce uruchomiona została we wrześniu 2011 r. Zakończenie wydobycie nastąpi około roku 2030. Od momentu rozpoczęcia zdejmowania nadkładu na odkrywce prowadzone są prace związane z przyszłą rekultywacją techniczną i biologiczną wyrobiska. Po zakończeniu eksploatacji w miejscu odkrywki powstanie między innymi kompleks obiektów sportowo-rekreacyjnych oraz zbiornik wodny o powierzchni ponad 200 ha.

Tab. 47. Bilans złóż węgla brunatnego (stan na 31.12.2011r.)

Zasoby Stan Lp. Nazwa złoża geologiczne zagospodarowania przemysłowe bilansowe 1 Drzewce(powiaty: koniński i kolski) E 24 468 22 724 2 Lubstów Z 1859 - 3 Lubstów Północ Z - - 4 Mąkoszyn Grochowiska* R 50,186 - 5 Morzyczyn R 26.113 - 6 Pątnów I Z - - 7 Pątnów III Z 3709 - 8 Pątnów III socz. Danków R 1.1587 - 9 Pątnów IV E 43 295 36 158 10 Piaski** R 114.481 - 11 Rumin R 58 12 Tomisławice E 53 382 41 707 13 Dęby Szlacheckie R 112,6 - * powiaty: kolski, koniński, włocławski i radziejowski; **powiaty: koniński, słupecki Źródło: PAK KWB Konin S.A.

Tab. 48. Charakterystyka odkrywek PAK KWB Konin S.A.

Eksploatacja Średnia Średnia Wydobycie Lp. Nazwa odkrywki grubość miąższość węgla od do węgla [m] nakładu [m] [tys. Mg] 1 Morzysław 1945 1953 5,5 9,5 1,042 2 Niesłusz 1953 1961 9,5 14,5 4,079 3 Gosławice 1958 1974 8,3 18,7 38,852 4 Pątnów 1962 2002 8,8 50,5 129,783 5 Kazimierz 1965 2011 6,6 47,5 131,828 6 Jóźwin 1971 2020 9,0 54,9 136,284 7 Lubstów 1982 2009 28,8 46,1 107,332 8 Drzewce 2005 2019 6,8 26,5 12,591 9 Tomisławice 2011 2034 6,5 40,7 Źródło: PAK KWB Konin S.A.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 119 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Tab. 49. Odkrywki poddane rekultywacji w latach 2008-2012

Nazwa odkrywki Jóźwin Kazimierz Lubstów Drzewce Rok Powierzchnia [ha] – Powierzchnia [ha] – Powierzchnia [ha] – Powierzchnia [ha] – kierunek rekultywacji kierunek rekultywacji kierunek rekultywacji kierunek rekultywacji 2008 - 130 ha - rolny - - 2009 70 ha – rekreacyjny 45 ha - rolny - - 2010 100 ha - rolny - 20 ha - leśny 30 ha - leśny 2011 70 ha - rolny - 20 ha - leśny 20 ha - leśny 2012 120 ha - rolny 25 ha - leśny 20 ha - leśny 20 ha - leśny Źródło: Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska Powiatu Konińskiego na lata 2008 – 2012, PAK KWB Konin S.A.

Tab. 50. Plany rekultywacji odkrywek na lata 2013 - 2016

Nazwa odkrywki Jóźwin Kazimierz Lubstów Drzewce Rok Powierzchnia [ha] – Powierzchnia [ha] – Powierzchnia [ha] – Powierzchnia [ha] – kierunek rekultywacji kierunek rekultywacji kierunek rekultywacji kierunek rekultywacji 2012 20 rolny 14 – leśny 240 – wodny - 2013 50 – rolny 40 - rolny 25 - leśny 35 – leśny 2014 20 – rekreacyjny 5 – leśny - 40 – wodny 20 - rolny 10 - rekreacyjny 2015 85 - rolny 10 – leśny 20 - leśny - 2016 24 – rekreacyjny 50 – rolny 120 - wodny 40 - leśny 67 - rolny 10 - rekreacyjny 2017 53 – rekreacyjny 10 – leśny - 30 - leśny 30 - rolny 2018 40 - rolny 250 – wodny - 35 - leśny 2019 70 - rolny 35 – leśny - - 2020 45 – leśny - 120 – wodny 35 – leśny 70 rolny Źródło: PAK KWB Konin S.A.

Wydobycie węgla brunatnego wymaga jego odwodnienia i odprowadzenia znacznych ilości wód kopalnianych. Odwodnienie złoża okresowo może mieć wpływ na wody powierzchniowe i podziemne. W celu określenia wpływu odwodnienia złoża na otaczające środowisko prowadzony jest monitoring środowiska wodnego. W monitoringu tym wykonuje się systematyczne obserwacje i pomiary poziomów wodonośnych w otworach piezometrycznych, wyznaczonych studniach zlokalizowanych na terenie górniczym, a także wykonuje się pomiary przepływu w naturalnych ciekach wodnych i przeprowadza się badania jakościowe tych wód. Dla zmniejszenia uciążliwości spowodowanych ewentualnym odwodnieniem buduje się ujęcia wody wraz z siecią wodociągową i przyłączami do gospodarstw. Ponadto w celu określenia wpływu odwodnienia złoża na produktywność gleb w rejonie oddziaływania odkrywki wykonywane są badania gleboznawcze przed rozpoczęciem odwodnienia i udostępnieniem złoża do eksploatacji górniczej.48

48 www.kwb.konin.pl

120 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

W tabeli poniżej zestawiono dane dotyczące gruntów zdewastowanych i zrekultywowanych w powiecie konińskim.

Tab. 51. Grunty zdewastowane i zrekultywowane na obszarze poszczególnych gmin powiatu konińskiego wg stanu na koniec 2011 roku

Jednostka Grunty zrekultywowane / w trakcie Grunty zdewastowane administracyjna rekultywacji / przeznaczone do rekultywacji Złoże kruszywa naturalnego Teren rekultywacji gruntów po eksploatacji Miasto i gmina o powierzchni 3,34 ha (Przyjma); kruszywa naturalnego (piasek) ze złoża Golina złoże kruszywa naturalnego w Myśliborzu Przyjma I o powierzchni 2,89 ha grunty o powierzchni 1,96 ha. w trakcie rekultywacji Gmina Grodziec Brak Brak Tereny po byłej odkrywce Kazimierz Biskupi – tereny po byłej załadowni węgla. Do Obszary pokopalniane zostały zrekultywowane Gmina Kazimierz rekultywacji o kierunku rolnym i zagospodarowane o kierunkach: leśnym, Biskupi przeznaczono18 ha. Do rekultywacji rolnym i wodnym. o kierunku leśnym – 72 ha. Obszary (obręb geodezyjny) zdewastowane Grunty zrekultywowane w latach 1996-2011 o przez działalność Kopalni węgla brunatnego: kierunkach leśnym, rolnym, rekreacyjnym o Miasto i gmina Nieborzyn, Wola Spławiecka, Sławoszewek, powierzchni 650 ha, Kleczew Alinowo, Roztoka, Słaboludz, część m. Grunty przeznaczone do rekultywacji wodnej, Jabłonka, Cegielnia, Genowefa, część m. rolnej leśnej 1300 ha Kleczew. Grunty zdewastowane na skutek działalności Kopalni Węgla Brunatnego Konin w Kleczewie odkrywka Drzewce o powierzchni Zrekultywowano 32,5105 ha gruntów Gmina Kramsk 288,00 ha w miejscowościach Pąchów, pokopalnianych w kierunku leśnym. Bilczew, Brzóki, Kramsk, Drążek Rysiny gmina Kramsk Grunty zdewastowane w wyniku wydobycia Grunty zrekultywowane o kierunku leśnym o kruszywa naturalnego ze złoża Gołąbek, pow. 8,50 ha; o kierunku rolnym 3,60 ha, Gmina Krzymów Depaula, Paprotnia, Bolesławów, Głodno, Grunty przeznaczone do rekultywacji około Potażniki Nowe o powierzchni 50,00 ha 30,00 ha Wola Rychwalska – składowisko odpadów Gmina Rychwał Brak planowana rekultywacja: czerwiec – sierpień 2012 r. Gmina Rzgów Brak Brak danych Teren po zamkniętym wysypisku śmieci Eksploatacja złóż – Mielnica, Mielnica II, Gmina Skulsk w Mielnicy Dużej, o powierzchni Mielnica III, Mielnica Duża II, Mielnica V ok. 1,7 ha, który jest w trakcie rekultywacji. Obszary poddane rekultywacji: 980ha – Grunty zdewastowane po działalności w miejscowościach: Lubstów, Police, Miasto i gmina wydobywczej węgla brunatnego na terenie Błonawy, Zofia. Sompolno gminy Sompolno stanowią powierzchnię Grunty zrekultywowane o kierunku rolnym około 500,00 ha i leśnym w latach 2000-2011 o powierzchni 150,00 ha Gmina Stare Miasto Brak Brak Grunty zdewastowane po działalności wydobywczej węgla brunatnego na terenie Gmina Wierzbinek Trwa wydobycie węgla brunatnego gminy Wierzbinek stanowią powierzchnię 202,00 ha

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 121 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Jednostka Grunty zrekultywowane / w trakcie Grunty zdewastowane administracyjna rekultywacji / przeznaczone do rekultywacji Grunty zdewastowane po działalności wydobywczej węgla brunatnego na terenie Gmina Wilczyn Trwa wydobycie węgla brunatnego gminy Wilczyn stanowią powierzchnię 78,00 ha Źródło: ankietyzacja gmin i dane ze Starostwa powiatowego w Koninie

Gleby Gleba to górna warstwa litosfery, złożona z części mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmująca wierzchnią warstwę gleby i podglebie. Na całym obszarze powiatu występują utwory czwartorzędowe takie jak: gliny morenowe, piaski i żwiry rzeczne, osady eoliczne, mułki i iły zastoiskowe. Większy obszar zajmują gleby rdzawe, należące do gleb bielicowoziemnych, rozprzestrzenione na piaskach niewęglanowych, dosyć zasobnych w glinokrzemiany. Są to gleby kwaśne o pH w górnych warstwach na poziomie 4,5. Cechują się one istnieniem nierozpuszczalnych kompleksów żelaza i glinu z kwasami próchniczymi. Posiadają charakterystyczne rdzawe zabarwienie. Gleby murszaste i torfowe występują w postaci różnych wielkości płatów rozrzuconych po całym obszarze doliny Warty. Mady skupione są głównie w dolinie rzeki Warty. Podział na klasy bonitacyjne jest odzwierciedleniem wartości rolniczej gleb. Podstawą zaliczenia gleb do danej klasy bonitacyjnej są przede wszystkim ich właściwości i warunki przyrodnicze terenu, wpływające zasadniczo na ich urodzajność. Klasy bonitacyjne ustalane są oddzielnie dla gruntów ornych i użytków zielonych. W obrębie gleb gruntów ornych wydzielono 9 klas bonitacyjnych z podziałem na 3 grupy: Klasa I Gleby orne najlepsze Klasa II Gleby orne bardzo dobre Najlepsze grunty orne i użytki zielone klas I do III Klasa III a Gleby orne dobre Klasa III b Gleby średnio dobre Klasa IV a Gleby orne średniej jakości Średniej jakości grunty orne i użytki zielone klasy IV Klasa IV b Gleby orne średniej jakości (gorsze) Klasa V Gleby orne słabe Najsłabsze grunty orne i użytki zielone klas V do VI z

Gleby w powiecie konińskim w większości zaklasyfikowane zostały do gleb o średniej i słabej jakości. Szczegółową klasyfikację gleb gminy, pod względem jakości bonitacyjnej przedstawiono w poniższej tabeli.

Tab. 52. Klasy bonitacyjne gruntów ornych i użytków zielonych na terenie powiatu konińskiego, stan na 2004 rok Klasy bonitacyjne gruntów ornych w % Powiat/gmina I II IIIa IIIb IVa IVb V VI VIz Powiat koniński 0 0 4 9 21 12 27 26 1 źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów WIOŚ Poznań „Agrochemiczne badania gleb w województwie wielkopolskim w latach 2000-2004”

122 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Na terenie powiatu konińskiego przeważają grunty orne i użytki zielone słabej jakości, które łącznie stanowią 54% wszystkich gruntów ornych. 4% wszystkich gruntów ornych stanowią grunty najlepszej jakości, natomiast średniej jakości grunty obejmują 42% ogółu. Przydatność rolniczą gleb określają kompleksy, będące typami siedliskowymi rolniczej powierzchni produkcyjnej, z którymi związany jest odpowiedni dobór uprawianych roślin. Charakterystykę kompleksów przyjęto ze względu na siedliska związane z uprawą zbóż ozimych, uznanych za najbardziej właściwe rośliny wskaźnikowe: • siedliska odpowiednie do produkcji pszenicy i roślin towarzyszących określają: • kompleks 1 − pszenny bardzo dobry, • kompleks 2 − pszenny dobry, • kompleks 3 − pszenny wadliwy; • siedliska odpowiednie do produkcji żyta i roślin towarzyszących to: • kompleks 4 − żytni bardzo dobry, • kompleks 5 − żytni dobry, • kompleks 6 − żytni słaby, • kompleks 7 − żytni najsłabszy; • siedliska odpowiednie do produkcji zbóż i roślin pastewnych: • kompleks 8 − zbożowo-pastewny, • kompleks 9 − zbożowo-pastewny słaby; • kompleksy użytków zielonych: • kompleks 2z − użytki zielone średnie, • kompleks 3z − użytki zielone słabe i bardzo słabe.

Tab 53. Procentowy udział kompleksów przydatności rolniczej gruntów ornych na terenie powiatu konińskiego, stan na 2004 rok Kompleksy przydatności rolniczej gruntów ornych w % Nazwa Pszenny Żytni Zbożowo Zbożowo Pszenny Pszenny Żytni Żytni Żytni kompleksu bardzo bardzo pastewny pastewny dobry wadliwy dobry słaby najsłabszy dobry dobry mocny słaby Powiat 0 3 1 15 19 27 25 3 7 koniński źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów WIOŚ Poznań ”Agrochemiczne badania gleb w województwie wielkopolskim w latach 2000-2004”

Z powyższej tabeli wynika, że na terenie powiatu konińskiego przeważają kompleks żytni słaby, do którego należą do niego gleby bardzo lekkie, wykształcone z piasków głębokich, głównie gleby brunatne i pseudobielicowe, bardzo rzadko mady i gleby murszowate. Gleby te charakteryzują się bardzo małą zdolnością zatrzymywania składników pokarmowych i wodnych. Są bardzo skłonne do przesychania. Stanowią słabe siedliska dla upraw polowych. Wysokość plonów żyta, ziemniaków, łubinu i seradeli uzależniona jest od ilości opadów, miąższości poziomu orno-próchnicznego, zawartości próchnicy, odczynu i nawożenia. Drugi w kolejności jest kompleks żytni najsłabszy, który tworzą gleby najlżejsze, wykształcone przeważnie z płytkich piasków słabogliniastych przechodzących w piaski luźne. Należą głównie do gleb brunatnych

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 123 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

(wyługowanych lub kwaśnych) albo silnie przesuszonych piasków murszowatych. Gleby tego kompleksu wykazują zdecydowanie niekorzystne właściwości dla produkcji rolnej. Poziom próchnicy jest bardzo płytki o bardzo małej zawartości próchnicy, odczyn przeważnie kwaśny. Uprawia się na nich żyto, łubin żółty. Zaliczane są głównie do klasy VI, wyjątkowo do V. Wg danych Okręgowej Stacji Chemiczno Rolniczej w Poznaniu opublikowanych w Raporcie o stanie środowiska w Wielkopolsce w 2007 roku (WIOŚ Poznań, 2008) na terenie powiatu konińskiego w latach 2005 – 2008 21 - powyżej 61 % gleb wymagało wapnowania (jedynie na terenie gmin Skulsk i Wierzbinek wapnowania wymagało 0-20 % gleb). Od składu chemicznego gleby, a zwłaszcza od zasobności gleby w składniki pokarmowe roślin, w dużej mierze zależy jej żyzność. Określenie zawartości przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu w glebie pozwala na ustalenie dawek nawozów, zapewniających zarówno wzrost i rozwój uprawianych roślin, jak i utrzymanie odpowiedniej zasobności gleb z uniknięciem ryzyka zasolenia. Niedobory magnezu, występujące we wczesnych stadiach wzrostu, wpływają ujemnie na późniejszy rozwój i plonowanie roślin uprawnych. Magnez jest pierwiastkiem bardzo ważnym dla procesów życiowych roślin − jest składnikiem chlorofilu. Fosfor jest niezbędnym składnikiem do rozwoju rośliny. Jego obecność w glebie wpływa dodatnio na pobieranie innych składników pokarmowych przez rośliny, głównie azotu. Zwiększa odporność roślin na choroby. Z badań agrochemicznych opublikowanych przez WIOŚ w Poznaniu za lata 2000 – 2004 wynika, że: ➢ wapnowania wymagało: • 21-40% gleb w gminach:Wilczyn, Kleczew, Kazimierz Biskupi, Ślesin, Kramsk • 41-60% gleb w gminach: Sompolno, Krzymów, Golina • powyżej 61% gleb w gminach: Rzgów, Stare Miasto, Rychwał, Grodziec ➢ niską lub bardzo niską zawartość magnezu odnotowano w gminach: • Wilczyn, Skulsk i Golina – powyżej 61% gleb, • Wierzbinek, Sompolno, Ślesin, Kleczew, Kazimierz Biskupi, Rzgów, Stare Miasto, Rychwał i Grodziec – 41-60% gleb, • Kramsk i Krzymów – 21-40%, ➢ niską lub bardzo niską zawartość fosforu odnotowano w gminach: • Skulsk, Sompolno, Kramsk, Rychwał, Grodziec – 41-60% gleb, • Wierzbinek, Ślesin, Kleczew, Kazimierz Biskupi, Golina, Rzgów, Stare Miasto, Krzymów – 21-40% gleb, • Wilczyn – 0-20% gleb, ➢ niską lub bardzo niską zawartość potasu odnotowano w gminach: • Skulsk, Wierzbinek, Krzymów, Stare Miasto, Rzgów, Rychwał, Grodziec – 81-100% gleb, • Wilczyn, Sompolno, Kramsk, Kazimierz Biskupi, Golina – 61-80% gleb, • Kleczew, Ślesin – 41-60% gleb.

124 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Wyniki badań zawartości chromu, manganu, arsenu i żelaza oceniono na podstawie granic tolerancji zawartości pierwiastków toksycznych opracowanych przez IUNG w Puławach. Nie wykazano przekroczeń wskazanych pierwiastków w glebie ponad wartość naturalną na obszarze powiatu, w przypadku chromu jego zawartość całkowita była niższa od wyznaczonych granic tolerancji. Stwierdzono natomiast II (średni) stopień w gminie Skulsk oraz III (wysoki) stopień w gminie Ślesin zawartości siarki siarczanowej - SO4. Jest to naturalna zawartość siarki w glebach.

Tab 54 Średnia zawartość metali ciężkich, pierwiastków śladowych oraz siarki siarczanowej w glebach powiatu konińskiego w latach 2000 - 2004zawarto Zawartość całkowita pierwiastek Zawartość normalna w [mg/kg] w [mg/kg] Cr 8,08 15-70 Mn 244,7 300-600 Fe 5638,2 10 000-30 000 As 1,98 1-20 źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów WIOŚ Poznań ”Agrochemiczne badania gleb w województwie wielkopolskim w latach 2000-2004”

5.5.2 Presja Gleba jest jednym z podstawowych składników środowiska przyrodniczego, który wraz z atmosferą i hydrosferą tworzy odpowiednie warunki do rozwoju wszelkich form życia, a więc biosferę. Rola gleby w przyrodzie jest bardzo duża. Stanowi ona nie tylko o wzroście i rozwoju roślin, zaopatrując je w wodę i składniki odżywcze, ale również spełnia w środowisku ważne funkcje głównie ma działanie filtrujące, buforujące, chroniąc ekosystemy przed nadmiernym przepływem substancji niepożądanych do innych części biosfery. W powiecie, w strukturze użytkowania dominują grunty rolne, powiat ma charakter rolniczy, dlatego oddziaływanie tego sektora ma znaczący wpływ na jakość gleb. W gospodarce rolnej istotne znacznie dla jakości gleb ma dobór roślin uprawnych, częstotliwość wykonywania orek oraz innych zabiegów agrotechnicznych. Rośliny wieloletnie np. trawy, lucerna zabezpieczają przed spływem powierzchniowym i wymywaniem gleb. Mniej skuteczną ochronę stanowią rośliny ozime np. żyto, rzepak, jeszcze mniejszą zboża jare. Większość mineralnych nawozów azotowych stosowanych w rolnictwie wpływa zakwaszając na glebę, przyczyniając się do pogorszenia jej struktury i warunków powietrzno – wodnych. Ogranicza to rozwój roślin i prowadzi do spadku plonów, sprzyja wymywaniu wapna i magnezu, a uaktywnieniu pierwiastków toksycznych np. glinu i manganu. Na zakwaszenie gleb wpływa również intensyfikacja rolnictwa, związana z usuwaniem masy roślinnej z ziemi. Kwaśne gleby mają niewielką możliwość przeciwdziałania gwałtownym zmianom odczynu, ponieważ ich zdolność buforująca jest zbyt mała dla zneutralizowania wzrostu stężenia jonów wodorowych. W celu zminimalizowania szkód i przeciwdziałaniu degradacji należy prowadzić procesy wapnowania gleb, które zmieniają właściwości fizykochemiczne i biologiczne gleb. Nadmierne nawożenie gleb azotem mineralnym może przyczynić się do powstawania w glebie związków nitrozytowych i skażenia środowiska nitrozo-aminami. Zanieczyszczenie metalami ciężkimi następuje przede wszystkim na skutek emisji pyłów pochodzących

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 125 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 ze źródeł motoryzacyjnych oraz działalność Zespołu Elektrowni PAK na terenie m. Konin. Nie są one zlokalizowane bezpośrednio na terenie powiatu konińskiego (ziemskiego), jednak w wyniku panującego układu wiatrów bardzo prawdopodobne jest, iż wpływają one na stan zanieczyszczenia na terenie gmin graniczących z miastem (Ślesin, Kramsk, Krzymów, Stare Miasto). W miarę upływu czasu następuje znaczna ich kumulacja w glebach bezpośrednio przyległych do dróg. Duże ilości tych pierwiastków są silnie sorbowane przez kompleks sorpcyjny i skumulowane w poziomach próchnicznych. Duża zawartość metali ciężkich wpływa nie tylko toksycznie na rośliny, ale oddziałuje niekorzystnie między innymi na strukturę i zwięzłość gleb. Powszechnie spotykanym problemem są „dzikie” (nielegalne) składowiska odpadów zwłaszcza w okolicznych lasach, na granicy polno – leśnej i przydrożnych rowach. Produkcja zwierzęca oddziałuje na środowisko przyrodnicze, w tym gleby w sposób pośredni – poprzez ścieki odzwierzęce (gnojowica) i odpady. Powstające w procesie chowu zwierząt gospodarskich odpady zależne są od technologii produkcji i systemu utrzymania zwierząt. Tworząca się w systemie bezściółkowym gnojowica może stanowić środek, niebezpieczny dla środowiska glebowego i wodnego, powodujący w wodach gruntowych wzrost zawartości azotanów. Presję produkcji zwierzęcej omówiono szczegółowo w rozdziale dotyczącym wód powierzchniowych i podziemnych. Do terenów o przekształconej glebie zaliczono obszary zabudowane i zurbanizowane w tym tereny mieszkalne i rekreacyjno – wypoczynkowe oraz komunikacyjne. W ramach minimalizacji szkód wywołanych przez urbanizację gruntów należy zwrócić szczególną uwagę na zgodność powstającej zabudowy z planem zagospodarowania przestrzennego i kontrolować tzw. „samowole budowlane”. Istotnym czynnikiem wpływającym negatywnie na jakość gleb w powiecie konińskim jest działalność człowieka na obszarach użytkowanych rolniczo oraz zurbanizowanych. Ważnym czynnikiem oddziałującym na glebę na terenie powiatu konińskiego ma wydobycie węgla brunatnego na skalę przemysłową. Eksploatacja węgla brunatnego wymaga czasowego zajmowania terenów pod wyrobiska i pod zwałowiska zewnętrzne, w tym również dotychczas użytkowanych rolniczo, leśnie bądź też o innym sposobie wykorzystania. W wyniku prac pogórniczych zajmowane tereny ulegają przekształceniu tzn. zniszczona zostaje występująca na nich szata roślinna, warstwa glebowa oraz cała istniejąca infrastruktura. Ponadto dochodzi do trwałej i okresowej zmiany stosunków w systemie wód powierzchniowych i podziemnych. Wpływa to negatywnie na możliwości uzyskiwania wyższych plonów przy i tak niewielkich wartościach opadów atmosferycznych. Uruchomienie odkrywki Tomisławice wiązało się z protestami mieszkańców pobliskich gmin, oraz organizacji ekologicznych. Wskazywano na jej negatywny wpływ na jezioro Gopło i inne pobliskie jeziora. Północno-zachodnia granica odkrywki znajduje się w odległości 5,5 km od linii brzegowej Jeziora Gopło i 5 km od Obszaru Natura 2000 Ostoja Nadgoplańska PLB040004 na bazie parku krajobrazowego Nadgoplański Park Tysiąclecia. Podejrzewano istnienie zagrożenia dla stanu retencji i jakości wód Jeziora Gopło oraz dla zasobności ujęć i stanu ekosystemów zależnych wód podziemnych w zlewni Jeziora w związku z planowanym wykonaniem i odwadnianiem odkrywki Tomisławice dla eksploatacji węgla brunatnego. Zarówno w dokumentacji hydrogeologicznej, zawierającej wyniki modelowych badań prognostycznych

126 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 wpływu odwodnienia odkrywki na dynamikę wód podziemnych w rejonie Jeziora Gopło jak i w raporcie o oddziaływaniu odkrywki na środowisko, opracowanym na podstawie wyników tych badań modelowych, stwierdzono, że w trakcie eksploatacji złoża Tomisławice nie nastąpi obniżenie zwierciadła wód gruntowych w obrębie Ostoi Nadgoplańskiej ani też nie będzie infiltracji wód z Jeziora Gopło do leja depresyjnego odwodnienia odkrywki.49 Pod koniec stycznia Komisja Europejska wszczęła wobec Polski procedurę związaną z naruszeniem jej przepisów ws. ochrony środowiska przez wydanie koncesji na eksploatację odkrywki Tomisławice, która jest położona na obszarze sieci Natura 2000.50 Wstępne projekty eksploatacji złoża zakładają zajęcie i przekształcenie pod działalność przemysłową ok. 1300 ha terenu o słabej lub średniej bonitacji gleb, obecnie użytkowanego głównie rolniczo. Eksploatacja ma trwać ok. 20 lat. Na skutek prowadzonych robót górniczych wystąpi znaczne przekształcenie rzeźby terenu, polegające na wytworzeniu dużego zbiornika wodnego o powierzchni ponad 200 ha (w tym ok. 100 ha na terenie gminy Wierzbinek). Na pozostałym terenie przewiduje się odtworzenie aktualnej rzeźby terenu. Tereny rolnicze przekształcone lub zlikwidowane poprzez powierzchniową eksploatacje złoża zostaną częściowo odtworzone. Zgodnie z polskim prawodawstwem za działania związane z ochroną złóż kopalin i gospodarowanie ich zasobami na terenie powiatu konińskiego odpowiedzialny jest Minister Środowiska, Marszałek Województwa Wielkopolskiego oraz Starosta Powiatu Konińskiego. Prowadzenie działalności górniczej nadzoruje Okręgowy Urząd Górniczy w Poznaniu. Z punktu widzenia ochrony środowiska istotne jest optymalne wykorzystanie zasobów geologicznych w granicach ich udokumentowania a w dalszym etapie odpowiednia rekultywacja terenów poeksploatacyjnych. Prowadzący eksploatację złóż kopaliny lub prowadzący tę eksploatację zobowiązany jest przedsięwziąć środki niezbędne do ochrony zasobów złoża, jak również do ochrony powierzchni ziemi oraz wód powierzchniowych i podziemnych. Powinien także sukcesywnie prowadzić rekultywację terenów poeksploatacyjnych oraz przywracać do właściwego stanu inne elementy przyrodnicze. Do zadań organów administracji geologicznej należy określenie warunków prowadzenia eksploatacji, jej zakończenia oraz rozliczenia. Niebagatelne znaczenie odgrywają działania kontrolne z zakresu wykonywania postanowień zawartych w udzielonych koncesjach, które prowadzone są, zgodnie z ustawą prawo geologiczne i górnicze, przez organa administracji geologicznej. Złoża, dla których dopiero prowadzone są prace rozpoznawcze oraz dla złóż rozpoznanych i udokumentowanych, na których eksploatacja nie została rozpoczęta istotne znaczenie ma zabezpieczenie obszaru występowania udokumentowanych zasobów dla ich ewentualnej późniejszej eksploatacji poprzez wyłączenie terenu z zainwestowania w sposób trwały. Powinno to znaleźć odzwierciedlenie w zapisach studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego gmin, w granicach których dane złoża są

49 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla gminy Wierzbinek na lata 2012 – 2015 z uwzględnieniem lat 2016 - 2019 50 www.energetyka.inżynieria.com

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 127 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 zlokalizowane. Kluczową rolę w kształtowaniu lokalnej gospodarki zasobami geologicznymi odgrywają organa administracji geologicznej w zakresie koncesjonowania geologicznych prac zarówno poszukiwawczych jak i rozpoznawczych. W tej sytuacji niezbędne są konsultacje z lokalnymi władzami samorządowymi w zakresie ustaleń studiów uwarunkowań i miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Potencjalnym zagrożeniem dla zasobów kopalin jest ich nielegalna eksploatacja, z pominięciem koncesji, tj. w sprzeczności z ustawą Prawo geologiczne i górnicze. Stanowi to zagrożenie nie tylko dla samych zasobów geologicznych ale przede wszystkim dla innych komponentów środowiska, w tym dla sfery przyrodniczej i krajobrazu. Do najważniejszych zagrożeń jakie może spowodować nielegalna eksploatacja kopalin należą: • nieracjonalne wykorzystanie zasobów kopalin, • brak działań w zakresie spełnienia podstawowych wymogów ochrony środowiska w trakcie eksploatacji, • nieregularne rozproszenie obszarów eksploatacji i poszczególnych wyrobisk, • zubożenie walorów przyrodniczych i krajobrazowych terenu bez uwzględnienia zapisów prawa lokalnego, • brak działań mających na celu zrekultywowanie terenu poeksploatacyjnego. W kwestii nielegalnego zakładania wyrobisk i prowadzenia w ich obrębie eksploatacji kopalin ważne jest po pierwsze dokładne rozpoznanie i ocena skali problemu, poprzez sporządzanie bieżącej inwentaryzacji dzikich wyrobisk, określenia terenów potencjalnego zagrożenia, tendencji do zakładania takich wyrobisk, a w końcu ocena skuteczności działań naprawczych. Istotę sprawy powinno natomiast stanowić opracowanie i systematyczne wdrażanie programu likwidacji dzikich wyrobisk. Pośrednią rolę powinny również odegrać działania zapobiegawcze, które powinny skupiać się na odpowiednim zagospodarowaniu terenów potencjalnie zagrożonych nielegalną eksploatacją kopalin w celu zminimalizowania zagrożenia, w połączeniu z właściwą kampanią edukacyjną i informacyjną. Obowiązek sukcesywnego prowadzenia rekultywacji terenów poeksploatacyjnych oraz przywracania do właściwego stanu innych elementów przyrodniczych spoczywa, w typowych przypadkach, na podmiocie prowadzącym eksploatację złoża. Działalność kontrolna organów administracji geologicznej powinna zatem koncentrować się także na kwestii spełnienia wymagań prawnych przez użytkownika złoża po zakończeniu eksploatacji.

5.5.3 Cel Ochrona i właściwe wykorzystanie istniejących zasobów glebowych oraz rewitalizacja terenów zdegradowanych ekologicznie. Efektywne wykorzystanie eksploatowanych złóż zgodnie z wymaganiami ochrony środowiska, ochrona zasobów złóż nieeksploatowanych oraz terenów przewidzianych pod przyszła eksploatację.

5.5.4 Kierunki działań do 2020 roku Ochrona gruntów rolnych i leśnych polega na ograniczeniu ich przeznaczenia na cele nierolnicze lub

128 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 nieleśne i zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych i leśnych oraz szkodom w produkcji rolniczej i leśnej, powstającym wskutek różnej działalności nierolniczej i nieleśnej. Gospodarowanie zasobami geologicznymi polega na przedsięwzięciu środków niezbędnych do ochrony zasobów złóż jak również do ochrony powierzchni ziemi oraz wód powierzchniowych i podziemnych, prowadzeniu rekultywacji terenów poeksploatacyjnych oraz przywracaniu do właściwego stanu inne elementy środowiska przyrodniczego. Dążąc do osiągnięcia wytyczonych celów należy brać pod uwagę następujące kierunki działań: • uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego gmin powiatu ochrony gruntów wartościowych dla rolnictwa; • monitoring użytków rolnych w celu przeciwdziałania nadmiernemu zakwaszaniu gleb; • ochrona gleb o wysokiej przydatności rolniczej przed przeznaczeniem na cele nierolnicze; • przeprowadzenie remontów dróg, których stan zagraża lub wpływa niekorzystnie na przylegające gleby; • promowanie ograniczeń w gospodarowaniu środkami chemicznymi w rolnictwie; • propagowanie prowadzenia rodzinnych gospodarstw rolnych produkujących m.in. zdrową żywność; • prowadzenie wielokierunkowej edukacji rolników i użytkowników gruntów – wdrażanie i upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej; • waloryzacja terenów pod względem ich przydatności do produkcji zdrowej żywności oraz promocji takiej żywności; • zachowanie śródpolnych zadrzewień, zakrzaczeń, kompleksów leśnych i nieużytków podmokłych jako ważnych elementów funkcjonalnych struktury ekologicznej i obiektów warunkujących utrzymanie odpowiedniego poziomu wód gruntowych na obszarach rolniczych; • właściwa polityka zalesiania gruntów nieprzydatnych rolniczo - zalesianie gruntów rolnych niskich klas oraz nieużytków; • promocja rolnictwa ekologicznego; • właściwe przechowywanie nawozów organicznych (gnojówka, gnojownica, obornik); • wdrażanie i przestrzeganie zasad Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych; • ścisła współpraca organów administracji geologicznej z władzami samorządowymi w zakresie gospodarowania zasobami kopalin na wszystkich etapach prac geologicznych i górniczych; • optymalne wykorzystanie kopalin (kopalin głównych i towarzyszących); • prowadzenie geologicznych prac poszukiwawczych oraz prac rozpoznawczych na terenach perspektywicznych; • ochrona zasobów perspektywicznych kopalin poprzez stosowanie odpowiednich zapisów w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego; • zapobieganie nielegalnej eksploatacji kopalin.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 129 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

5.5.5 Harmonogram zadań na lata 2013– 2016

Jednostka Szacunkowe koszty w PLN Termin Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016 Rekultywacja składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne w MZGOK Konin Środki z miejscowości: Gminy Kramsk, Funduszu 2013- Podgór Grodziec, 746.616,25 1.452.617,04 - - Spójności, 2014 gm. Kramsk, Biała Rzgów, Skulsk, środki własne gm. Grodziec Wierzbinek gmin Rzgów, gm. Rzgów Mielnica Duża, gm. Skulsk, Zielonka gm. Wierzbinek Rekultywacja Gmina składowiska Kazimierz Do 2015 b.d. b.d. b.d. - Środki własne odpadów Biskupi Kontynuacja rekultywacji Gmina 2014 - Środki własne składowiska - 50.000 100.000 100.000 Sompolno gminy odpadów w 2018 Sompolnie Monitoring składowisk Gminy, odpadów, które Zarządzający corocznie b.d. Środki własne zostały zamknięte składowiskami lub zrekultywowane* Monitoring Gmina Środki własne do 2023 r. b.d. składowiska* Sompolno gminy Monitoring składowiska Gmina Środki własne corocznie 8000 8000 8000 8000 odpadów Wierzbinek gminy w Zielonce Promocja Powiat, Zadanie programów rolno- Gminy, b.d.k. - ciągłe środowiskowych ODR Powiat Inwentaryzacja Dyrektor Zadanie miejsc nielegalnej Okręgowego b.d.k. - ciągłe eksploatacji kopalin Urzędu Górniczego Dyrektor Kontrola sposobu Okręgowego Zadanie b.d.k. - eksploatacji kopalin Urzędu ciągłe Górniczego Ograniczenie stosowania Rolnicy, W ramach nawozów Zadanie właściciele działalności mineralnych ciągłe b.d. gruntów własnej i środków chemicznych

130 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Jednostka Szacunkowe koszty w PLN Termin Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016 Wapniowanie gleb Właściciele Zadanie kwaśnych na b.d. Środki ODR gruntów ciągłe terenie powiatu Promowanie Środki prośrodowiskowych Powiat, gminy, Zadanie własne, b.d. zasad uprawy, ODR ciągłe fundusze chowu i produkcji* pomocowe Kształtowanie struktury upraw ODR, Zadanie przeciwdziałającej Właściciele b.d. Środki własne ciągłe erozji i pogarszaniu gruntów się jakości gleb Rolnicy, Bieżąca Inwestorzy, Zadanie konserwacja rowów b.d. Środki własne Zarządy Spółek ciągłe melioracyjnych Wodnych Bieżące utrzymanie urządzeń melioracji wodnych szczegółowych Zarządy Spółek Zadanie Środki własne oraz urządzeń Wodnych, 140000 140000 140000 140000 ciągłe powiatu wodnych oraz Powiat finansowanie i dofinansowanie inwestycji Kompleksowa Środki rekultywacja Właściciele Zadanie własne, gruntów po byłym b.d. gruntów ciągłe fundusze wydobyciu złóż pomocowe kopalin Racjonalna gospodarka Zadanie Inwestor, b.d. Środki własne zasobami złóż ciągłe mineralnych Ograniczenie wpływu inwestycji Inwestor, Zadanie budowlanych wykonawca Środki własne ciągłe b.d. i drogowych na robót rzeźbę terenu suma 894616,25 1650617,04 248000 248000 *zadanie przewidziane do realizacji również dla ochrony wód Źródło: ankietyzacja gmin i powiatu

5.6 Przyroda 5.6.1 Analiza stanu istniejącego Na terenie powiatu 40% jego powierzchni objęte jest ochroną prawną. Znajdują się tutaj 3 parki krajobrazowe, 4 obszary krajobrazu chronionego, 5 rezerwatów, 2 projektowane rezerwaty przyrody, 6 obszarów Natura 2000 i 54 pomniki przyrody. Wiele obszarów cennych przyrodniczo na terenie powiatu konińskiego stanowią zasoby leśno-wodne na istniejącej sieci rzecznej wraz z jeziorami. Tereny podmokłe na terenie powiatu konińskiego występują

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 131 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 w dolinach cieków wodnych. Największe z nich są zlokalizowane na terenie gmin Sompolno i Kramsk. Od jeziora Lubstowskiego aż do linii Warty, na zachód od miejscowości Kramsk poniżej jeziora Makolno. Pozostałe tego typu obszary, ale o zdecydowanie mniejszej powierzchni, znajdują się w pobliżu Kleczewa (na południe od miasta), Kazimierza Biskupiego (na północno-zachodnim skraju jeziora Gosławskiego) i na zachód od Konina głównie w Dolinie Warty.

Lasy Całkowita powierzchnia gruntów leśnych na terenie powiatu konińskiego wg GUS (dane za rok 2011) wynosi 25,71 tys. ha, z czego lasy zajmują ogółem 25.21 tys. ha. Wskaźnik lesistości w powiece konińskim jest na poziomie 16% i jest niższy niż dla województwa, który wynosi 25,5%. Grunty leśne publiczne należące do Skarbu Państwa zajmują powierzchnie 19,34 tys. ha z czego w zarządzie Lasów Państwowych znajduje się 19,24 tys. ha. Grunty leśne prywatne zajmują powierzchnie 6,27 tys. ha. W powiecie konińskim lasy ma duże znaczenie krajobrazowym i gospodarcze. Najcenniejsze siedliska, o najwyższej wartości przyrodniczej i hodowlanej, zostały objęte różnymi formami ochrony prawnej. Znaczna część lasów powstała w wyniku zalesienia gruntów nieprzydatnych dla rolnictwa, co rzutuje m.in. na strukturę wiekową drzewostanów. Zdecydowanie przeważają drzewostany młodsze I i II klasy wiekowej (do 40 lat), które stanowią ok. 50% ogółu lasów. Największe kompleksy leśne znajdują się w okolicach Grodźca, Kazimierza Biskupiego, Złotej Góry oraz we wschodniej części gminy Ślesin.51 Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa znajdują się w zarządzie Lasów Państwowych, a działalność gospodarczą na ich terenie regulują plany urządzania lasów będące podstawowym dokumentem zawierającym opis i ocenę stanu lasu oraz cele, zadania i sposoby prowadzenia gospodarki leśnej. Administracyjny nadzór nad lasami powiatu konińskiego prowadzą Nadleśnictwo Konin, Nadleśnictwo Grodziec i Nadleśnictwo Koło (wschodni kraniec powiatu – gm. Kramsk) wchodzące w skład Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu. Nadleśnictwa Konin i Grodziec posiadają obowiązujące plany urządzenia lasu: • Plan Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Konin na lata 2007 – 2016, • Plan Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Grodziec na lata 2008 – 2017, Na czas sporządzania niniejszej aktualizacji POŚ dla Nadleśnictwa Koło obowiązywał Plan Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Koło na lata 2003 – 2012. Nowy plan urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Koło obejmować będzie lata 2013 – 2022. W lasach nie stanowiących własności Skarbu Państwa, będących pod nadzorem Starosty Konińskiego, gospodarka leśna realizowana jest zgodnie z uproszczonymi planami urządzenia lasów oraz na podstawie inwentaryzacji stanu lasów. W powiecie konińskim uproszczone plany urządzenia lasów oraz inwentaryzacje stanu lasów wykonywane są na bieżąco. Zarówno plany urządzenia lasu jak i uproszczone plany urządzenia lasu, o których mowa powyżej, opracowywane są na okres 10 lat, zatem istnieje potrzeba ich aktualizacji. Obszar Nadleśnictwa Konin położone są w dwóch krainach przyrodniczo-leśnych. Część lasów na północ od Warty należy do Krainy III Wielkopolsko-Pomorskiej, Dzielnicy 7 Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej,

51 www.powiat.konin.pl

132 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 część południowa do Krainy IV Mazowiecko-Podlaskiej, Dzielnicy 3 Wysoczyzny Kalisko-Łódzkiej. Przeważają tutaj siedliska lasowe, łącznie 63%. Strukturę gatunkową drzewostanów tworzą zróżnicowane zbiorowiska leśne głównie w postaci lasu mieszanego świeżego i boru mieszanego świeżego oraz z drugiej kolejności lasu świeżego i boru świeżego. Udział olsów wynosi 7%, siedliska borowe zajmują 37%. Dominującym gatunkiem w Nadleśnictwie Konin jest Sosna pospolita – 78 % powierzchni oraz dąb – 9 %, olsza – 6%, brzoza – 3%. Inne gatunki mają mniejsze znaczenie. W drzewostanach sosnowych występują domieszki gatunków liściastych głównie dębu, grabu, brzozy. Lasy Nadleśnictwa Grodziec przyporządkowane zostały w całości do III Krainy Przyrodniczo-Leśnej tj. Wielkopolsko-Pomorskiej, 7 Dzielnicy Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej. Głównym gatunkiem lasotwórczym drzewostanu Nadleśnictwa jest sosna – 95,1 % co pozostaje w związku z dominacją siedlisk borowych i z niewielką ilością opadów atmosferycznych. Inne gatunki zajmują niewielkie powierzchnie: olsza (1,9%), brzoza (1,3%), dąb (1,1%).

Formy ochrony przyrody inne niż obszary Natura 2000 Nadwarciański Park Krajobrazowy (o powierzchni 13 428) utworzony został w celu ochrony środowiska przyrodniczego, swoistych cech krajobrazu dolinnego, zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych miejsc lęgowych ptaków, a także zabezpieczenia wartości historycznych i kulturowych. Park obejmuje 13 428 ha powierzchni w obrębie gmin Golina, Lądek, Pyzdry, Rzgów i Zagórów. Zasadniczym elementem decydującym o charakterze Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego jest Pradolina Warszawsko-Berlińska. Obecna dolina jest korytem dawnej, potężnej, szerokiej na kilka kilometrów rzeki. Współcześnie rzeka Warta osiąga w obrębie Parku zaledwie kilkadziesiąt metrów szerokości. Meandrując pozostawiła ona w dolinie liczne starorzecza i smugi, otoczone dziś rozległymi łąkami i pastwiskami, wśród których odnaleźć można liczne wydmy. Warunki w dolinie Warty kształtowane są przez okresowe powodzie przypadające na okres wiosenny oraz nieregularne wezbrania letnie. Od występowania i poziomu tych zjawisk zależy życie ogromnej ilości organizmów – im zawdzięcza dolina tak duże bogactwo gatunków.52

Powidzki Park Krajobrazowy (o powierzchni 25785,3 ha) utworzony został w celu zabezpieczenia wartości przyrodniczych oraz kulturowych. Swoistą cechą krajobrazu tego regionu jest system 17 jezior polodowcowych, zwykle wąskich, długich i głębokich. Znajdują się tam jedne z największych i stosunkowo czystych jezior Wielkopolski: Powidzkie i Skorzęcińskie. Większość jezior połączona jest drobnymi ciekami i sztucznymi kanałami, brak natomiast dużych rzek. Stosunkowo bogata jest szata roślinna Parku, stwierdzono na tym terenie 990 gatunków roślin naczyniowych w 216 zbiorowiskach roślinnych. Wśród roślin 60 gatunków podlega prawnej ochronie. Na "czerwonej liście" roślin zagrożonych w Polsce znajduje się 25 gatunków, a na "liście" Wielkopolski 129 gatunków. Natomiast do zagrożonych w Wielkopolsce zbiorowisk roślinnych zaliczono 129 zespołów. 13 okazałych drzew lub grup drzew objęto ochroną w formie pomników przyrody. Fauna Parku jest stosunkowo słabo rozpoznana. Dotąd stwierdzono zaledwie 174 gatunki ptaków i 34

52 www.zpkww.pl

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 133 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 ssaki. Skład gatunkowy płazów (10) i gadów (5) nie odbiega zasadniczo od okolicznych terenów. Ze względu na gospodarkę rybacką więcej informacji zebrano o ichtiofaunie. Obecnie występują na tym terenie 22 gatunki ryb. Największym zagrożeniem dla przyrody Parku jest dzisiaj nadmierny rozwój turystyki i związana z tym zabudowa brzegów jezior oraz zanieczyszczenie wody. Na terenie Powidzkiego Parku Krajobrazowego zlokalizowanych jest szereg cennych zabytków pochodzących, z epoki brązu, początków Państwa Polskiego, średniowiecza i czasów obecnych.53

Park Krajobrazowy Nadgoplański Park Tysiąclecia (o powierzchni 3 074,59 ha) to jezioro Gopło wraz z otaczającym je obszarem pól uprawnych, łąk, pastwisk, lasów, bagien i trzcinowisk. Park położony jest na terenie gmin: Kruszwica i Jeziora Wielkie. Jezioro Gopło jest miejscem lęgowym licznych gatunków ptactwa wodnego, błotnego i lądowego oraz miejscem ich odpoczynku podczas wiosennych i jesiennych przelotów. Nadgoplański Park Tysiąclecia został powołany nie tylko dla ochrony ptaków, ale również dla zabezpieczenia wartości historycznych tego regionu związanych z początkami państwa polskiego. Park zapewnia ochronę naturalnych właściwości środowiska przyrodniczego i swoistych, przepięknych cech nadgoplańskiego krajobrazu. O atrakcyjności Gopła i okolic, obok wartości historycznych, decyduje bogaty świat przyrody. Dotychczas zinwentaryzowano około 770 gatunków roślin, a wśród nich słonorośla i rośliny ciepłolubne. Kruszczyk błotny, oman wierzbolistny, ślazówka turyńgska, wełnianka wąskolistna, łączeń baldaszkowaty, pełnik europejski i goryczka błotna to tylko kilka ciekawych gatunków występujących na terenie Parku. Spośród ssaków spotkać tu można: sarny, dziki, piżmaki, karczowniki, rzadziej: jelenie, borsuki, lisy, jenoty, jeże, wydry, kuny, tchórze i gronostaje. Płazy związane ze środowiskiem wodnym lub łąkami reprezentowane są przez 11 gatunków: traszkę zwyczajną, kumaka nizinnego, grzebiuszkę ziemną, ropuchę szarą i zieloną, rzekotkę drzewną oraz żaby: jeziorową, wodną, śmieszkę, trawną i moczarową. Jezioro Gopło i wyrobiska potorfowe zamieszkuje 23 gatunków ryb. Najczęściej poławianymi przez rybaków i wędkarzy są: węgorz, sandacz, leszcz, płoć, krąp, karaś, karp i tołpyga. Na terenie Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia odnotowano dotychczas ponad 200 gatunków ptaków, w tym 149 gatunków lęgowych. Stwierdzono tu, m.in. mewy (śmieszkę, pospolitą i srebrzystą), czajki, rycyki, krwawodzioby, pliszkę siwą i żółtą. Rozległe trzcinowiska oraz łąki to lęgowiska i żerowiska gęsi gęgawy, której populacja sięga 130- 150 par, co stanowi około 10% krajowej populacji tych ptaków. W okolice jeziora Gopło zlatują się gęsi zbożowe i białoczelne. Wyspy to lęgowiska kaczek, perkozów i łysek. Szerokie trzcinowiska to doskonałe środowisko bąka. Na obszarze Parku funkcjonują również ścieżki edukacyjne.54

Pyzdrski Obszar Chronionego Krajobrazu (o powierzchni 30 000 ha) w części obszaru pokrywa się z terenem Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego, stanowiąc dla niego także otulinę. Obszar chroniony leży na Równinie Rychwalskiej, obejmując swym zasięgiem też część doliny środkowej Warty. Ten bardzo urozmaicony krajobraz jest mozaiką lasów, łąk i torfowisk oraz pól uprawnych. Utworzono go

53 www.zpkww.pl 54 http://www.nasze.kujawsko-pomorskie.pl

134 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 w celu ochrony terenów o cechach środowiska zbliżonego do stanu naturalnego. Zachodnia część Doliny Konińsko- Pyzdrskiej, składająca się z łąk i pastwisk, zadrzewień łęgowych oraz zarastających szuwarem starorzeczy, jest okresowo zalewana. O wartości przyrodniczej tego terenu w dużej mierze stanowią ptaki, szczególnie wodno-błotne. Swoje miejsca lęgowe mają tu m.in. perkozki, bąki, gęgawy, cyranki, płaskonosy, kropiatki, derkacze, kszyki, krwawodzioby, rycyki i rybitwy czarne, a dla regionu charakterystyczne są także: błotniak łąkowy, dudek, przepiórka, dziwonia i kulik wielki.55

Powidzko-Bieniszewski Obszar Chronionego Krajobrazu (o powierzchni 46 000 ha) obejmuje fragment Pojezierza Gnieźnieńskiego połączony ciągiem wzgórz moreny czołowej (od Powidza do Konina) z resztą dawnej Puszczy Bieniszewskiej, leżącej około 7 km na zachód od Konina. Jej obszar porastają głownie lasy grądowe oraz łęgi, a także kwaśne i świetliste dąbrowy. Rośnie tu aż pięć gatunków polskich storczyków (m.in. lipiennik i kukułka krwista). Krajobraz chronionego obszaru jest polodowcowy, z licznymi rynnami, których część zajmują jeziora. Największe jeziora tego obszaru to: Powidzkie, Niedzięgiel, Suszewskie, Wilczyńskie, Budzisławskie oraz Ostrowickie. Brzegi większości z nich porastają lasy. Część obszaru chronionego pokrywa się z terenem Powidzkiego Parku Krajobrazowego.56

Goplańsko-Kujawski Obszar Obszar Chronionego Krajobrazu (o powierzchni 66 000 ha) rozciąga się na terenie polodowcowych jezior rynnowych, obejmując także fragment kanału Warta – Gopło. Jego krajobraz to mozaika lasów mieszanych, łąk, pól uprawnych i jezior. Bogato rozwinięta linia brzegowa Gopła, liczne wysepki oraz płaskie brzegi sprzyjają rozwojowi rozległych szuwarów, łąk oraz wilgotnych lasów łęgowych, które są najcenniejszym elementem tutejszej szaty roślinnej. Rejon ten to także miejsca lęgowe ptactwa wodnego, błotnego i lądowego, w tym tak rzadkich gatunków jak: czaple purpurowe i bataliony. Podczas wiosennych i jesiennych wędrówek w regionie tym zatrzymują się na odpoczynek gęsi białoczelne i zbożowe, którym często towarzyszą stada żurawi. Część chronionego obszaru pokrywa się z terenami Parku Krajobrazowego Nadgoplański Park Tysiąclecia oraz obszarami Natura 2000.57

Złotogórski Obszar Chronionego Krajobrazu (o powierzchnia 31 000 ha) chroni rzeźbę terenu części Wysoczyzny Tureckiej, subregionu Pagórków Złotogórskich - wzniesień o tej samej genezie i jednakowym charakterze rzeźby. To formy szczelinowe, powstałe w czasie zlodowacenia środkowopolskiego, zbudowane z osadów piaszczysto–żwirowych, podatne na erozję. Pagórki porastają lasy – dąbrowy świetliste, grąd ubogi i bor mieszany. W runie starych dąbrów świetlistych rośnie m.in. chroniony goździk piaskowy oraz bardzo ozdobne bodziszki czerwone i dzwonki brzoskwiniolistne. Złota Góra (191 m n.p.m.), porośnięta lasem mieszanym oraz kwaśną dąbrową na granicy jej zasięgu, objęta została ochroną rezerwatową jako rezerwat krajobrazowy.58

55 www.regionwielkopolska.pl 56 www.regionwielkopolska.pl 57 www.regionwielkopolska.pl 58 www.regionwielkopolska.pl

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 135 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Rezerwat przyrody Sokółki (o powierzchni 238,9 ha) to największy z rezerwatów Puszczy Bieniszewskiej. Stanowi on pozostałość dawnych Lasów Kazimierzowskich. Dominujące fitocenozy, to grąd środkowoeuropejski oraz łęgi: łęg jesionowo-olszowy i łęg jarzmiankowo-jesionowy. Lasy te charakteryzują się dobrze wykształconym podszytem (grab, klon, buk) i dość bogatym runem. Rośnie tu: kopytnik pospolity, lilia złotogłów, pierwiosnek lekarski, kalina koralowa, marzanka wonna, bluszcz pospolity, wawrzynek wilczełyko, konwalia majowa.59

Rezerwat przyrody Mielno (o powierzchni 94,43 ha) położony jest w gminie Kazimierz Biskupi. Znajduje się na terenie Puszczy Bieniszewskiej i obejmuje on jezioro Mielno wraz z otaczającym je lasem i łąkami. Pierwotnie miał chronić miejsca lęgowe ptactwa wodnego oraz reliktowe stanowisko brzozy niskiej (pierwsza obok brzozy karłowatej pojawiła się na terenie Polski w okresie późnoglacjalnym w strefie bezdrzewnej tundry). Jednak ze względu na obniżenie się poziomu wód gruntowych zaczyna zanikać. Obecnie obserwuje się proces "starzenia się" jeziora i sukcesje zbiorowisk roślinnych w jego obrębie w kierunku torfowiska. Wraz ze wzrostem trofii zbiornika zaczynają tu pojawiać się takie gatunki jak: osoka aloesowata, żabiściek pływający oraz lepiennik Loesela. W rezerwacie występują 24 gatunki drzew (w tym pomnikowy okaz dębu szypułkowego) i 19 gatunków krzewów.60

Rezerwat przyrody Pustelnik (o powierzchni 94,64 ha) znajduje się w gminie Kazimierz Biskupi. Jest najmłodszym z obiektów chronionych w Puszczy Bieniszewskiej. Podstawowym celem ochrony jest zbliżony do naturalnego fragment lasów łęgowych i grądowych. Występują tu fitocenozy rzadkiego w Wielkopolsce łęgu jarzmiankowo-jesionowego, grądu środkowoeuropejskiego oraz zbiorowiska z brzozą omszoną. Łęg jarzmiankowo-jesionowy jest bogatą w gatunki fitocenozą, wykazującą przywiązanie do źródliskowych obszarów wododziałowych na terenach pojezierzy. Warstwę drzew tworzą: z domieszką jaworu, brzoza brodawkowata, grab, dąb bezszypułkowy z domieszką sosny zwyczajnej. Na warstwę krzewów składają się: leszczyna, dereń, lipa drobnolistna, grab, świerk, jarząb, kruszyna pospolita. Runo jest bardzo bogate, rośnie tu: jarzmianka większa, szczyr trwały, wawrzynek wilczełyko, dzwonek pokrzywolistny, miodunka ćma, jaskier kosmaty, kokoryczka wielokwiatowa, kopytnik pospolity, gajowiec żółty, marzanka wonna, perłówka zwisła, przylaszczka pospolita, lilia złotogłów, kalina koralowa, kruszyna pospolita, grążel żółty, grzybienie białe, porzeczka czarna, bluszcz pospolity. Rezerwat przyrody Pustelnik obejmuje rożne elementy krajobrazu, przyrody i kultury. Stanowi mozaikę lasów, śródleśnych jezior i polan. Na jego obszarze znajduje się wzgórze, na którym w 1663 roku powstała pustelnia kamedułów.61

Rezerwat przyrody Bieniszew (o powierzchni 144,4 ha) znajduje się na terenie gminy Kazimierz Biskupi. Utworzony został w celu zachowania fragmentu lasu reprezentującego fitocenozę świetlistej dąbrowy i środkowoeuropejskiej mokrej dąbrowy trzęś licowej. Spotykany jest tu również zespół grądu ubogiego, Brzegi większości z nich porastają lasy. rosnącego w najbardziej zróżnicowanym pod

59 www.pl.wikipedia.org 60 www.pl.wikipedia.org 61 www.pl.wikipedia.org

136 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 względem rzeźby terenu fragmencie Puszczy Bieniszewskiej. Obecnie dąbrowy występują w zubożałej postaci, w drzewostanie dominuje dąb bezszypułkowy, miejscami z domieszką sosny zwyczajnej, w poszyciu leszczyny żadko buka i jałowca pospolitego. Runo jest bogate, rośnie tu kilka gatunków prawnie chronionych t.j. lilia złotogłów, kopytnik pospolity, konwalia majowa, kalina koralowa, kruszyna pospolita. Występują też liczne nie objęte ochroną prawną gatunki: konwalijka dwulistna, przylaszczka pospolita, groszek czerniejący, dziurawiec skąpolistny, pszeniec zwyczajny, turzyca pigułkowata. W części południowej znajduje się kilka jeziorek śródleśnych, w tym jezioro Wściekłe, w pobliżu którego znajduje się fragment łęgu olszowego ze starymi olszami i czeremchą, które na skutek ogólnego przesuszenia całego terenu ewoluują w kierunku grądu.62

Rezerwat przyrody Złota Góra I (o powierzchni 121,16 ha) położony jest w gminie Krzymów. Znajduje się na obszarze Złotogórskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Wyodrębniony obszar chroni walory krajobrazowe oraz przyrodnicze najwyższego w powiecie konińskim wzniesienia - Złota Góra (o wysokości bezwzględnej 191 m n.p.m.). Wzgórze porastają lasy dębowe i mieszane, przy czym kwaśna dąbrowa występuje tu na granicy zasięgu. Teren ten ma swój lokalny, zdrowotny mikroklimat, wynika to z nasadzonego drzewostanu sosny i jałowca. Dla rezerwatu przyrody „Złota Góra” ustanowiono plan ochrony na mocy Rozporządzenia nr 17/07 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 20 lipca 2007 z późniejszymi zmianami w postaci Rozporządzenia nr 26/07 z dnia 5 listopada 2007.63

Projektowany rezerwat przyrody Ciświckie Bagna (o powierzchni 32,27 ha) jest miejscem występowania jedynej w byłym województwie konińskim i prawdopodobnie najliczniejszej w kraju zwartej populacji długosza królewskiego. Na terenie rezerwatu paproć ta tworzy 470 kęp, z których bardzo liczne wytwarzają liście zarodnikowe. Do ściśle chronionych, a występujących na terenie rezerwatu roślin należą widłak jałowcowaty, rosiczka okrągłolistna, storczyk szerokolistny. Na obszarze rezerwatu stwierdzono obecność 23 zespołów roślinnych zagrożonych w Wielkopolsce i wymagających ochrony. Ciświckie Bagna są miejscem występowania i rozrodu 11 gatunków owadów prawnie chronionych, 7 gatunków ściśle chronionych płazów i 3 gatunków chronionych gadów. Występuje tutaj również wiele gatunków ptaków i ssaków prawnie chronionych. Rezerwat jest ważną i spokojną ostoją jeleni, dzików i saren. W granicach rezerwatu znajdują się bagna o powierzchni 9,05 ha oraz drzewostany na siedliskach Bw o powierzchni 22,37 ha.64

Projektowany rezerwat przyrody Wełniankowy Mszar (o powierzchni 73,85 ha) jest częścią Bagna Kozak – jest to leśny fragment przyrodniczo ważnego, częściowo wykorzystanego rolniczo obszaru i odgrywającego rolę regulatora poziomu wód, będącego jednocześnie tętniącym życiem naturalnym zbiornikiem retencyjnym. W granicach rezerwatu przyrody znajdują się bagna, a drzewostany porastają siedliska Oles jesionowy, Oles, Las mieszany wilgotny, Bor mieszany wilgotny, Las mieszany świeży i Bor

62 www.pl.wikipedia.org 63 www.powiat.konin.pl 64 www.poznan.proart.pl

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 137 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 mieszany świeży. Występują tu cenne i ginące zbiorowiska roślinne. Wśród zinwentaryzowanych gatunków roślin stwierdzono 4 gatunki ściśle chronione: rosiczkę okrągłolistną, Bluszcz pospolity, storczyk szerokolistny, kruszczyk szerokolistny oraz 12 gatunków porostów znajdujących się na liście ściśle chronionych. Świat zwierząt jest m.in. reprezentowany przez 14 gatunków owadów prawnie chronionych, 8 gatunków płazów ściśle chronionych, 3 gatunki gadów oraz wiele gatunków ptaków i ssaków. Wełniankowy Mszar jest bezpieczną ostoją dużych ssaków. Stale występują tutaj jeleń, dzik i sarna. Największym bogactwem tego terenu jest nieskażona woda.65

Obszary Natura 2000 Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Ostoja Nadwarciańska PLH300009 Obszar (o powierzchni 26653,1 ha) obejmuje co najmniej 24 rodzaje siedlisk wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Są one wyjątkowo zróżnicowane (od bagiennych i torfowiskowych do suchych, wydmowych), a część z nich, jak np. priorytetowe, śródlądowe łąki halofilne, cechują się bardzo dobrym stanem zachowania. Łąki te, z bogatymi populacjami ginących gatunków słonorośli (np. Triglochin maritimum) oraz krytycznie zagrożonego w Polsce storczyka błotnego Orchis palustris, są osobliwością w skali europejskiej. Występują w projektowanym rezerwacie "Łąki Pyzdrskie". Stwierdzono tu także występowanie 12 gatunków z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Bogata jest fauna płazów (stwierdzono tu 13 z 18 występujących w Polsce gatunków). Flora roślin naczyniowych liczy ponad 1000 gatunków, spośród których około 100 znajduje się na krajowej i/lub regionalnej czerwonej liście taksonów zagrożonych. Pozostałe grupy organizmów są słabiej rozpoznane, niemniej występują tu interesujące gatunki grzybów, mszaków, mięczaków, jętek, pijawek, nietoperzy i ryb. O dużej wartości przyrodniczej tego terenu decyduje stosunkowo niski poziom antropogenicznego przekształcenia, dominują tu bowiem ekosystemy o charakterze naturalnym i półnaturalnym. Ostatnio obserwuje się stopniową, spontaniczną regenerację cennych zbiorowisk leśnych, w tym łęgów wierzbowych i olszowo - jesionowych. Procesom tym sprzyja fakt, że z przyczyn naturalnych, znaczna część obszaru jest stosunkowo niekorzystna dla rozwoju intensywnych form gospodarowania (w tym masowej rekreacji). Należy podkreślić, ze krajobraz Doliny Środkowej Warty jest jednym z najlepiej zachowanych naturalnych i półnaturalnych krajobrazów typowej rzeki nizinnej. Międzynarodowe walory środowiskowe ostoi potwierdzone zostały przez uwzględnienie jej w programach CORINE biotopes i ECONET- Polska. Dolina Środkowej Warty spełnia także kryteria obszarów ważnych z punktu widzenia ochrony biotopów podmokłych w ramach Konwencji Ramsarskiej. Obszar ma również duże znaczenie dla ochrony ptaków.66

Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Jezioro Gopło PLH040007 Najważniejszym elementem przyrodniczym obszaru (o powierzchni 13459,4 ha) jest Jezioro Gopło - dziewiąte co do wielkości jezioro w Polsce (2154 ha). Bogato rozwinięta linia brzegowa, liczne wysepki oraz płaskie brzegi sprzyjają rozwojowi rozległych szuwarów i wilgotnych łąk. Szeroka strefa szuwarów

65 www.poznan.proart.pl 66 www. obszary.natura2000.org.pl

138 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 i łąk - zwłaszcza kalcyfilnych oraz resztki wilgotnych lasów łęgowych są najcenniejszym elementem szaty roślinnej północnego Nadgopla. W tej części obszaru w strukturze użytkowania dominują grunty orne i łąki, a lasy zajmują niewielką powierzchnię. W części południowej obszaru rzeźba terenu jest znacznie bardziej urozmaicona. W biegnącej na zachód równolegle do Gopła niewielkiej rynnie leżą jeziora Skulskie, Skulska Wieś, Czartowo. Jest tu też więcej lasów. W spektrum fitocenoz leśnych zauważalny jest duży udział borów sosnowych porastających wydmowe obszary w rejonie Jezior Wielkich i Mniszek. W kompleksie borowym występują także murawy napiaskowe. Zdecydowanie mniejsze znaczenie mają fitocenozy świetlistej dąbrowy, grądów środkowoeuropejskich i kwaśnej dąbrowy. W rejonie Jezior Wielkich w miejscu oligotroficznych, śródwydmowych oczek wodnych istnieją warunki do formowania się licznych zatorfień. Stwierdzono występowanie 18 rodzajów siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, zajmujących w sumie 33% obszaru. Obszar ma w skali Wielkopolski duże znaczenie dla zachowania zbiorowisk łąkowych wykształconych na pokładach wapna łąkowego. Duże połacie zajmują tu łąki halofilne (czyli słonolubne). Bytuje tu łącznie 7 gatunków z załącznika II Dyrektywy; utrzymują się bogate stanowiska lipiennika Loesela i staroduba łąkowego, a także przetacznika wczesnego - rośliny z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin. W szuwarach nadgoplańskich występują jedne z bogatszych w Polsce stanowisk skolochloi trzcinowatej, wyznaczające jednocześnie południową granicę zasięgu. Obszar ma także znaczenia dla zachowania populacji rzadkich kręgowców - występuje tu 5 gatunków zwierząt z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Ostoja obejmuje obszar, na którym zachowały się liczne zabytki kultury z czasów istnienia organizacji plemiennej Goplan oraz z okresu wczesnopiastowskiego.67

Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Pojezierze Gnieźnieńskie PLH300026 Obszar ten (o powierzchni 15922,1 ha) charakteryzuje się młodo glacjalną rzeźbą terenu: rynny polodowcowe, morena czołowa, morena denna, równina sandrowa. Znajduje się tu kompleks jezior głównie rynnowych. Przez obszar przechodzi dział wodny III rzędu, rozdzielający zlewnię Noteci i Warty. Swoje źródła mają tu następujące rzeki: Wełna, Noteć Zach., Meszna. Obszar ma duże znaczenie w skali Wielkopolski dla zachowania zbiorowisk łąkowych wykształconych na pokładach wapna łąkowego, torfowisk oraz leśnych zbiorowisk, zwłaszcza łęgów. W lasach przeważają drzewostany mieszane. Do najlepiej zachowanych kompleksów leśnych należą lasy miradzkie i skorzęcińskie z dobrze zachowanymi fitocenozami świetlistej dąbrowy, gradów środkowoeuropejskich i kwaśnej dąbrowy. Na dnie rynien, wzdłuż jezior, oraz w bezodpływowych zagłębieniach zachowały się fragmenty łęgów olszowo-jesionowych i olsów. W zarastającej misie Jeziora Czarnego i Salomonowskiego wykształciły się zbiorowiska roślinności torfowiska niskiego i przejściowego. W granicach obszaru występują jeziora, w których występują najlepiej zachowane w tej części kraju formacje podwodnych łąk ramienicowych Charetea (Gąbka, Burchardt 2006). Jeziora: Niedzięgiel, Budzisławskie, Czarne są jedynymi ostojami niektórych gatunków ramienic w skali Polski a nawet Europy. Jeziora ramienicowe stanowią aż 14,3% powierzchni ostoi. Obszar ma ważne znaczenie dla zachowania podwodnych łąk ramienicowych w Polsce. W obszarze znajdują się wyspowe, najdalej na wschód wysunięte i bardzo bogate stanowiska selerów błotnych, a także znajdują się stanowiska aldrowandy

67 www. obszary.natura2000.org.pl

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 139 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 pęcherzykowatej i lipiennika Loesela.68 Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Puszcza Bieniszewska PLH300011 Obszar ostoi (o powierzchni 954 ha) obejmuje zwarty kompleks żyznych lasów liściastych, stanowiących kompleks rezerwatów przylegających do zachodniego brzegu Jeziora Gosławskiego. Lasy to w większości dobrze zachowane grady oraz łęgi; niewielkie powierzchnie zajmują acidofilne i świetliste dąbrowy. Pośród nich znajdują się trzy eutroficzne zbiorniki wodne, nad brzegami których rozwijają się rozległe połacie eutroficznych szuwarów i mechowisk. Puszcza Bieniszewska ze względu na swoje zróżnicowanie stanowi także cenną ostoję florystyczną - występuje tutaj co najmniej 12 gatunków rzadkich w skali kraju bądź regionu. Silnie reprezentowane są storczyki, a także czosnek wężowy, turzyca bagienna, wawrzynek wilczełyko, goździk pyszny, Lilia złotogłów, gnieźnik leśny. Spotkać tu można kumaka nizinnego.69

Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Dolina Środkowej Warty PLB300002 Obszar (o powierzchni 57104,4 ha) obejmuje dolinę Warty pomiędzy wsią Babin (koło Uniejowa) i Dębno nad Wartą (koło Nowego Miasta nad Wartą) o powierzchni 57 104,4 ha . Dolina ma szerokość od 500 m do ok. 5 km, wypełniona jest przez mady i piaski, a jedynie w bezodpływowych obniżeniach występują niewielkie powierzchnie płytkich torfów. Obszar doliny jest w zróżnicowanym stopniu przekształcony i odmiennie użytkowany. Na obszarze Kotliny Kolskiej rzeka jest obustronnie obwałowana - obszary zalewowe (łąki i pastwiska, lokalne łęgi i wikliny nadrzeczne) znajdują się w strefie międzywala oraz w ujściach rzek Prosny i Kiełbaski. W obrębie DolinyKonińsko-Pyzdrskiej dolina zachowała bardziej naturalny charakter. Jej zachodnia część nie została obwałowana i podlega okresowym zalewom. Teren ten jest zajęty przez mozaikę ekstensywnie użytkowanych łąk i pastwisk, zadrzewień łęgowych oraz zarastających szuwarem starorzeczy. Zachodni fragment obszaru (na zachód od ujścia Prosny) zajmuje duży kompleks zalewowych, zbliżonych do naturalnych, starych łęgów jesionowo-wiązowych i grądów niskich. Znaczne ich fragmenty zachowały się w wyniku ochrony rezerwatowej. Na skutek wybudowania na Warcie zbiornika zaporowego Jeziorsko zmieniony został naturalny rytm hydrologiczny Warty, co pociągnęło za sobą różnorakie zmiany siedliskowe. Obszar zawiera ostoję ptasią o randze europejskiej E 36 (Dolina Środkowej Warty). Występują co najmniej 42 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG, 18 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Obszar jest bardzo ważną ostoją ptaków wodno-błotnych, przede wszystkim w okresie lęgowym. W okresie lęgowym obszar zasiedla powyżej 10% (C6) krajowej populacji rybitwy białowąsej (PCK), powyżej 2% (C3 i C6) krajowych populacji następujących gatunków ptaków: cyranka, gęgawa, krwawodziób, płaskonos, rybitwa białoczelna (PCK), rybitwa białoskrzydła (PCK), rybitwa czarna, rycyk i co najmniej 1% populacji krajowej (C3 i C6) następujących gatunków ptaków: batalion (PCK), bąk (PCK), błotniak łąkowy, błotniak stawowy, dzięcioł średni, kropiatka, podróżniczek (PCK), brodziec piskliwy, cyraneczka, czajka, czapla siwa, dudek, dziwonia, krakwa, kulik wielki (PCK), sieweczka obrożna (PCK) i zausznik; stosunkowo wysoką liczebność (C7) osiągają: błotniak zbożowy

68 www. obszary.natura2000.org.pl 69 www. obszary.natura2000.org.pl

140 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

(PCK), cyraneczka, derkacz, kszyk, ortolan, ślepowron (PCK), zimorodek i świergotek polny; prawdopodobnie gnieździ się bardzo rzadki rożeniec (PCK); ponadto w liczebności powyżej 1% populacji krajowej występują dudek, dziwonia, pustułka i remiz, a w liczebności ok. 1% populacji krajowej - przepiórka. W okresie wędrówki jesiennej występuje czapla biała (do 23 osobników), świstun (do 1500 osobników), żuraw (do 250 osobników) i mieszane stada gęsi (do powyżej 5000 osobników). Podczas wędrówki wiosennej tokujące bataliony spotyka się w liczbie do 1200 osobników.70

Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Ostoja Nadgoplańska PLB040004 Ostoja Nadgoplańska leży we wschodniej części Pojezierza Gnieźnieńskiego. Jej teren (o powierzchni 9815,8 ha) obejmuje Jezioro Gopło oraz jeziora Skulskie: Skulskie, Skulska Wieś, Czartowo. Jezioro Gopło jest największym jeziorem Pojezierza Wielkopolskiego i dziewiątym pod względem wielkości jeziorem w Polsce. Jest to płytkie, polodowcowe jezioro przepływowe o długości 25 km, posiadające urozmaiconą linię brzegową z licznymi zatokami, wyspami i półwyspami. Od południa akweny jeziora rozdziela wcinający się głęboko w jego toń Półwysep Potrzymiech. Dzieli on Gopło na część wschodnią, przez którą przepływa rzeka Noteć i zachodnią, zwaną Zatoką Pięciu Wysp. Wyspy te zajmują powierzchnię ok. 25 ha. W okolicy jeziora występują podmokłe łąki oraz pola uprawne i niewielkie już skupiska lasów łęgowych. Strefa brzegów porośnięta jest szerokim pasem trzcinowisk, a liczne wyspy obrosły szuwarami trzcinowymi. Obszar jest ważną ostoją ptaków ze względu na liczne stanowiska lęgowe ptaków wodno-błotnych, stanowi też miejsce wypoczynku dla ptaków przelotnych. Występują tu co najmniej 24 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, m.in.: świergotek polny, sowa błotna, bąk, rybitwa czarna, bocian czarny, błotniak stawowy, derkacz, ortolan. Wśród ptaków migrujących, warto wspomnieć o gęsi zbożowej i białoczelnej oraz o gęgawie i czernicy, które występują tu w stosunkowo wysokiej liczebności. Obszar ten jest ważny również ze względu na obecność innych niż ptaki chronionych zwierząt - zamieszkuje go wydra i gacek brunatny, a wśród płazów można spotkać kumaka nizinnego, traszkę grzebieniastą czy liczne gatunki żab. Można znaleźć tu także wiele rzadkich i zagrożonych roślin, np. lipiennik Loesela i starodub łąkowy. Ostoja Nadgoplańska położona jest na północ od Kruszwicy, na obszarze Nadgoplańskiego Parku Krajobrazowego Tysiąclecia. Teren ostoi sięga do miejscowości Skulsk.71

70 www. obszary.natura2000.org.pl 71 www. obszary.natura2000.org.pl

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 141 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Rys. 21. Lokalizacja obszarów Natura 2000 położonych na terenie i w sąsiedztwie powiatu konińskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie www.natura2000.eea.europa.eu

Obszary ważne dla ptaków Na obszarze powiatu konińskiego znajdują się także strefy ochronne ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania ptaków objętych ochroną: • Nadleśnictwo Grodziec – strefy ochrony bociana czarnego w Leśnictwach: Łagiewniki, Zagórów, Borowiec; • Nadleśnictwo Konin – strefy ochrony bielika w Leśnictwach Grąblin i strefy ochrony bociana czarnego z Leśnictwie Żychlin. Na ternie powiatu znajdują się także obszary ważne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji. Ich charakterystykę przedstawiono w w tabeli nr 55.

142 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Tab. 55. Obszary ważne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji na terenie powiatu konińskiego

Istniejące formy ochrony Nazwa obszaru Walory ornitologiczne przyrody Ostoja Miejsce koncentracji ptaków wodnych (głównie różnych Nadgoplański Park Nadgoplańska gatunków kaczek: krzyżówki (2700 os.), czernicy (4700 os.) Tysiąclecia OSOP oraz łyski „Ostoja (do 10 500 os.) podczas wędrówek. Nadgoplańska” Jezioro wytypowane w Wielkopolsce jako jedno z 30 najważniejszych dla ptaków w czasie jesiennej migracji i zimowania. Najważniejsze w Wielkopolsce lęgowisko błotniaka stawowego (40–50 par). Noclegowisko i żerowisko gęsi zbożowych i białoczelnych (do 10 000 os.), gęgaw (do 1000 os.) oraz żurawi (do 1000 os.). Jeziora konińskie Miejsce koncentracji ptaków wodnych (głównie różnych Obszar chronionego i stawy Gosławice gatunków kaczek oraz łyski) podczas wędrówek. krajobrazu Jeziora wytypowane w Wielkopolsce jako jedne z 30 najważniejszych dla ptaków w czasie jesiennej migracji i zimowania. Jedno z kilku najważniejszych w Wielkopolsce miejsc koncentracji łabędzi czarnodziobych (180 os.). Dolina Środkowej Jedno z najważniejszych w zachodniej Polsce miejsc OSOP Dolina Środkowej Warty Warty gniazdowania ptaków wodno–błotnych. Nadwarciański Park W obrębie woj. wielkopolskiego gniazduje m.in. bąk (37 par), Krajobrazowy, bocian biały (> 100 par), gęgawa (90–100 par), bielik (2 pary), rezerwaty przyrody: błotniak stawowy (85 par), błotniak łąkowy (15 par), derkacz Dębno nad Wartą, (ok. 65 samców), żuraw (10–20 par), rybitwa białowąsa Dwunastak, (do 100 par), rybitwa czarna (100–150 par). Czeszewski Las. Jedna z najważniejszych w Polsce tras migracyjnych ptaków. OChK Szwajcaria Żerkowska, W czasie wędrówek gromadzi się tu m.in. do około 10 000 Pyzdrski Obszar chronionego gęsi zbożowych, białoczelnych i gęgaw, 1200 batalionów, krajobrazu (OChK), 400 siewek złotych. Uniejowski OChK, Goplańsko–Kujawski OChK, Powidzko–Bieniszewski OChK, Złotogórski OChK. Źródło: Obszary ważne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji na terenie województwa wielkopolskiego

26 – Ostoja Nadgoplańska 27 – Jeziora konińskie 37 – Dolina Środkowej Warty

Rys. 22. Lokalizacja obszarów ważnych dla ptaków na terenie powiatu konińskiego Źródło: Obszary ważne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji na terenie województwa wielkopolskiego

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 143 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Korytarze ekologiczne W 2005 roku na zlecenie Ministerstwa Środowiska przez prof. Włodzimierza Jędrzejewskiego wraz z zespołem został opracowany kompleksowy projekt korytarzy ekologicznych. Głównym jego założeniem było zapewnienie łączności i spójności ekologicznej sieci Natura 2000 oraz innych obszarów prawnie chronionych w Polsce. Przebieg korytarzy wyznaczono na podstawie analiz środowiskowych. Obejmują one tereny o najwyższym stopniu naturalności, dużej lesistości i jak najmniejszej gęstości zabudowy. Celem wyznaczenia sieci korytarzy ekologicznych jest zmniejszenie izolacji obszarów cennych przyrodniczo, umożliwienie migracji zwierząt w skali Polski i Europy oraz ochrona i odbudowa bioróżnorodności. Zaproponowana przez prof. Jędrzejewskiego sieć korytarzy ekologicznych ma charakter ogólny, który można określić jako sieć krajowych korytarzy. Dalsze uszczegółowienie i uzupełnienie powinno być wykonane na poziomie każdego województwa. Przez teren powiatu konińskiego przebiega ciąg korytarzy ekologicznych stanowiących element krajowej sieci ekologicznej ECONET – PL. Obszar korytarzy ekologicznych występuje m.in. w obrębie dolin rzek Warty i Noteci. Obszary Ostoja Nadwarciańska i Dolina Środkowej Warty stanowią korytarz ekologiczny będący ważną częścią w ogólnokrajowej i europejskiej sieci Obszarów Natura 2000. Korytarz ekologiczny występuję również w obrębie Puszczy Bieniszewskiej.72 Na obszarze powiatu znajduje się korytarz ekologiczny łączący dolinę Warty, poprzez kanał Ślesiński z systemem jezior konińskich i dalej doliną górnej Noteci (jez. Gopło) oraz poprzez jeziora Głodowskie, Wściekłe, Skąpe, Mielno i Koziegłowskie z jeziorami wilczyńskimi na terenie Powidzkiego Parku Krajobrazowego.73 Jeziora Wilczyńskie wraz z całym Powidzkim Parkiem Krajobrazowym, są częścią Obszaru Powidzko-Goplańskiego (12 M) – pełniącego funkcje biocentrum i strefy buforowej oraz obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym w ramach sieci ECONET – Polska, który wraz z Doliną Środkowej Warty (19 M) stanowi jeden z najistotniejszych jej elementów w niżowej części kraju. Obszar ten zapewnia przestrzenną i ekologiczną łączność pomiędzy zlewniami dwóch największych rzek polski – Wisły i Odry. Gwarantuje to zachowanie spójnej przestrzennie struktury obszarów najmniej przekształconych pod względem przyrodniczym zarówno na poziomie regionalnym jak i międzynarodowym. 74

72 Prognoza oddziaływania na środowisko zintegrowanego lokalnego programu rewitalizacji Miasta Konina na lata 2007 - 2015 73 www.slesin.ovh.org 74 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego – Załącznik nr 1 do uchwały nr XLIV/311/10 Rady Gminy Wilczyn z dnia 27 maja 2010 r.

144 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Rys. 22. Korytarze ekologiczne wg. prof. Włodzimierza Jędrzejewskiego w obrębie powiatu konińskiego Źródło: www.siskowaw.pl

Pomniki przyrody Pomniki przyrody znajdujące się w powiecie konińskim przedstawiono w poniższej tabeli. Przedmiotem ochrony są elementy przyrody ożywionej – pojedyncze drzewa, grupy drzew lub aleje oraz nieożywionej – głazy.

Tab. 56. Pomniki przyrody zlokalizowane na terenie powiatu konińskiego

Przedmiot Lp. Lokalizacja Opis obiektu chronionego Opis otoczenia ochrony Modrzew europejski o wysokości Modrzew znajduje się w parku m. Golina (park 25 m i obwodzie pierśnicy 350 cm. pojedyncze zabytkowym ok. 100 m od budynku 1 zabytkowy), Drzewo jest w stanie zamierania, drzewo podworskiego, w którym obecnie mieści gm. Golina czubek uschnięty. Tylko kilka się przedszkole. konarów zdrowych. Aleja o długości 100 m (ok. 80 Park w Radolinie jest bardzo drzew). Kilka drzew jest m. Radolina, zaniedbany. Aleja jest nieuczęszczana, 2 aleja drzew uschniętych, większość okazałych gm. Golina zarośnięta. i zdrowych. Część alei zarośnięta samosiejkami i chaszczami. Aleja wiązowa o długości ok. 60 Aleja znajduje się na skraju parku m. Radolina, m, składa się z ok. 30 drzew. Aleja 3 aleja drzew (w sąsiedztwie tartaku). gm. Golina jest uczęszczana (droga do wsi). Drzewa w dobrym stanie. Klon srebrzystolistny o wysokości Klon stoi na polanie parku 15 m, obwód korony 20 m, obwód pojedyncze m. Radolina, w Radolinie. Park jest bardzo 4 pierśnicy 300 cm. Jeden konar drzewo gm. Golina zaniedbany. drzewa - wiatrołom, poza tym drzewo jest w dobrym stanie Jesion o wysokości ok. 15 m, Park w Radolinie jest bardzo obwód korony 25 m, obwód pojedyncze m. Radolina, zaniedbany. Jesion znajduje się 5 pierśnicy 450 cm. Drzewo jest w drzewo gm. Golina w głębi parku. Wokół pnia chaszcze bardzo dobrym stanie. o wysokości ok. 2 m.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 145 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Przedmiot Lp. Lokalizacja Opis obiektu chronionego Opis otoczenia ochrony Lipy drobnolistne, 3 szt, o wysokości od 15-17 m; obwody pierśnic 300-350 cm. W wyniku Przed budynkiem przedszkola m. Golina próchnicy pnia utworzyły się puste (budynek podworski) rosną cztery lipy, (park 6 grupa drzew przestrzenie (zabezpieczono z tego trzy zakwalifikowane zostały jako zabytkowy), siatką przed ewentualnym pomnik przyrody. gm. Golina zaśmiecaniem). Ogólnie - stan drzew dobry.

Wierzba biała forma płacząca; m. Golina (park wysokość 20 m obwód pierśnicy Wierzba stoi nad brzegiem "górnego pojedyncze 7 zabytkowy), 450 cm. Kilka konarów stawu". drzewo gm. Golina uschniętych. Ogólny stan drzewa dobry. m. Wygoda, Dwa dęby szypułkowe , drzewa gm. Kleczew zrośnięte o obwodach pierśnicy Drzewo rośnie przy zbiegu dróg leśnej i Nadleśnictwo 190 i 100 cm. Stan drzewa dobry - 8 grupa drzew asfaltowej (droga wewnętrzna KWB). Konin, lekko wydziela się posusz. Jest Leśnictwo tabliczka. Kleczew Dąb szypułkowy o wysokości 17 m; obwód pierśnicy 400 cm. Stan Drzewo rośnie przy drodze drzewa - dobry. Drzewo wewnętrznej KWB Konin obok budynku pojedyncze m. Wygoda, pielęgnowane, suche konary na 9 Leśniczówki Kleczew (przy granicy drzewo gm. Kleczew bieżąco są usuwane. Widoczne administracyjnej m. Kleczew) zabliźnienie po zasklepieniu "rany". Jest tabliczka.

Skrzydłorzech kaukaski o m. pojedyncze wysokości 22 m; obwód pierśnicy Drzewo rośnie przy boisku szkolnym. 10 Sławoszewek, drzewo 250 cm. Stan drzewa - bardzo gm. Kleczew dobry. Brak tabliczki. Dwa klony srebrzystolistne o wysokości 15 m; obwód pierśnicy m. 250 cm i 350 cm. Stan drzew - Drzewo rośnie przy boisku szkolnym 11 grupa drzew Sławoszewek, bardzo dobry. Na obydwu gm. Kleczew drzewach brak tabliczki.

Aleja grabowa o długości 70 m m. złożona z ok. 100 drzew o Aleja znajduje się wzdłuż płotu we 12 aleja drzew Sławoszewek, obwodach pierśnic od 100 do 200 wschodniej części działki. gm. Kleczew cm.

m. Budzisław Miłorząb japoński o wysokości 16 Drzewo rośnie na terenie parku, który pojedyncze 13 Górny, m; obwód pierśnicy 250 cm. Stan jest częścią zespołu dworskiego drzewo gm. Kleczew drzewa - bardzo dobry. wpisanego do rejestru zabytków. Sosna rośnie na terenie gospodarstwa Sosna pospolita o wysokości 25 p. Jarosława Barskiego w m. Rybie. m i obwodzie pierśnicy ok. 600 Drzewo rośnie nad rowem pojedyncze m. Rybie, 14 cm; dolne konary drzewa są melioracyjnym w odległości ok. 250 m drzewo gm. Rychwał uschnięte. Jest tabliczka. od zabudowań mieszkalnych właściciela. W najbliższym otoczeniu jest lasek - samosiejki i pola uprawne.

146 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Przedmiot Lp. Lokalizacja Opis obiektu chronionego Opis otoczenia ochrony Drzewo rośnie w pobliżu skrzyżowania Dąb o wysokości ok. 20 m, obwód gm. Sompolno, dróg Konin - Sompolno i drogi pojedyncze pierśnicy 370 cm. Drzewo bardzo 15 Nadleśnictwo Racięcice - Lubstów na terenie Lasów drzewo rozłożyste. Konin Państwowych Nadleśnictwa Konin.

Głaz narzutowy - granit: długość Głaz znajduje się na terenie prywatnej głaz m. Zakrzewek, 100 cm, szerokość 70 cm, posesji Państwa Kossowskich na 16 narzutowy gm. Sompolno wysokość 80 cm. terenie zabytkowego dworku w Zakrzewku gm. Sompolno. Dąb szypułkowy o wysokości 20 m, obwód pierśnicy 620 cm. Drzewo rośnie na terenie prywatnej pojedyncze m. Zakrzewek, 17 Drzewo bardzo dobrze utrzymane. posesji na terenie zabytkowego dworku drzewo gm. Sompolno Jest tabliczka w Zakrzewku gm. Sompolno

Grupa 6-ciu dębów rosnących obok siebie. Wysokość od 22-28 Drzewa rosną na terenie parku m, obwód pierśnicy 350-630 cm. krajobrazowego Zespołu Pałacowo - m. Lubstów, 18 grupa drzew Po jednym z dębów pozostał pień Folwarcznego w Lubstowie (brak gm. Sompolno o wysokości ok. 8 m (gałąź tabliczek) ulistniona na czubku drzewa świadczy o tym, że drzewo żyje).

Głaz narzutowy - granit Głaz znajduje się na terenie głaz m. Mostki, 19 jasnoróżowy średnioziarnisty, prywatnego sadu przy drodze narzutowy gm. Sompolno obwód 6,5 m, wysokość 60 cm. wewnętrznej. m. Dąbrowa, Dąb o wysokości 27 m; obwód pojedyncze gm. Somoplno, Drzewo rośnie na terenie Lasów 20 pierśnicy 400 cm. Drzewo jest w drzewo Nadleśnictwo Państwowych Nadleśnictwa Konin. dobrym stanie. Jest tabliczka Konin m. Tokray Dąb szypułkowy o wysokości ok. Dąb rośnie przy drodze leśnej pojedyncze gm. Ślesin 21 26m; obwód pierśnicy 500 cm. w odległości ok.600 m od drogi Ślesin- drzewo Nadleśnictow Drzewo całkowicie uschnięte. Sompolno. Konin m. Tokary Modrzew o wysokości ok. 26 m. Modrzew rośnie przy drodze Ślesin - pojedyncze gm. Ślesin obwód pierśnicy 200 cm. Niektóre 22 Sompolno poza pasem drogowym ok. 3 drzewo Nadleśnictwo gałęzie są uschnięte. Brak km od Ślesina Konin tabliczki W zabytkowym parku podworskim rośnie 15 okazałych dębów m. Grodziec szypułkowych o wys. 25-30 m; Dęby rosną w parku podworskim (park obwód pierśnicy 400-650 cm. Na 23 grupa drzew wpisanym do rejestru zabytków. (Park zabytkowy) wszystkich dębach nie ma jest w bardzo złym stanie) gm. Grodziec tabliczek. Jeden dąb powalony, jeden dąb wycięty (pozostałość pnia). m. Grodziec Aleja grabowa znajduje się w parku Aleja grabowa o długości ok. 100 (park podworskim wpisanym do rejestru 24 aleja drzew m. Wysokość drzew od 20 do 25 zabytkowy) zabytków. Park jest w bardzo złym m. gm. Grodziec stanie. Głaz znajduje się obok pomnikowej lipy Głaz o wymiarach: wys. ok. 80 cm, przy kościele parafialnym głaz m. Królików 25 obwód ok. 250 cm (część w Królikowie (dawniej cmentarz narzutowy gm. Grodziec podziemna niewiadoma) przykościelny) w odległości ok. 5 m od budynku kościoła

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 147 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Przedmiot Lp. Lokalizacja Opis obiektu chronionego Opis otoczenia ochrony Lipy drobnolistne o wysokości ok. 30 m i obwodzie pierśnicy 400 cm. Lipa (1) rosnąca przy głazie narzutowym ma duże uszkodzenie Obie lipy rosną na terenie placu przy m. Królików 26 grupa drzew pnia (plomby betonowe); kościele parafialnym w Grodźcu gm. Grodziec postępująca martwica drewna; (dawniej cmentarz przykościelny) konary lipy (2) podtrzymywane prętami metalowymi, ogólnie - w stanie dobrym. Dąb szypułkowy bardzo Dąb rośnie przy ul. Parkowej pojedyncze m. Grodziec rozłożysty o wysokości ok. 20 m, 27 w Grodźcu przy budynkach drzewo gm. Grodziec obwód pierśnicy 450 cm; Drzewo mieszkalnych po PGR. zdrowe. Jest tabliczka. m. Łagiewniki Głaz narzutowy o długości 200 cm (w sąsiedztwie i szerokości 150 cm; nad Głaz znajduje się na skraju lasu wsi powierzchnią terenu wystaje na państwowego Leśnictwa Łagiewniki w głaz 28 Wojciechowo) wysokość ok. 1 m. Głaz pokryty sąsiedztwie łąki prywatnej nad rowem narzutowy gm. Grodziec jest nalotem (wpływ wilgoci od odprowadzającym wody Nadleśnictwo: bezpośrednio sąsiadującego rowu z lasu. Grodziec leśnego). m. Borowiec Stary Dąb bezszypułkowy bardzo Dąb rośnie w lesie państwowym pojedyncze 29 gm. Grodziec okazały - wysokości ok. 20 m i Leśnictwa Borowiec nad rzeką Bawół w drzewo Nadleśnictwo: obwodzie pierśnicy 440 cm. odległości ok. 100 m od drogi. Grodziec m. Kazimierz Biskupi Głaz "PATKUL 1707"- głaz o Głaz znajduje się na rynku 30 głaz gm. Kazimierz znaczeniu historycznym. w Kazimierzu Biskupim Biskupi Dąb szypułkowy "DZIADEK"- wysokość drzewa ok. 26 m; m. Bieniszew obwód pierśnicy 600 cm. gm. Kazimierz Widoczne ślady infekcji grzybowej Dąb rośnie na skraju lasu w przy pojedyncze 31 Biskupi oraz ślady interwencji strażaków drodze leśnej z Gosławic do drzewo Nadleśnictwo: (drzewo zostało podpalone - Władzimirowa Konin pozostałości po gaszeniu - wycięte "dziuple"). Stan drzewa średni. Brak tabliczki. Dęby szypułkowe rosną w dwóch grupach: 5 sztuk obok siebie i 2 szt oddzielnie. Średnia wysokość m. Głodów wynosi ok. 30 m; obwód pierśnicy gm. Kazimierz wynosi przeciętnie ok. 500 cm. Po Dęby rosną w lasach leśnictwa Głodów 32 grupa drzew Biskupi jednym z drzew jest zmurszała przy drodze leśnej Bieniszew - Głodów. Nadleśnictwo: pozostałość pnia o wysokości ok. Konin 6 m; na dwóch drzewach są tabliczki (przy najgrubszym z dębów leży odłamany pień). Z jednego pnia wyrastają dwa pnie zrośnięte w szyi korzeniowej. Lipa szerokolistna rośnie między pojedyncze m. Anielew 33 Wysokość drzewa ok. 20 m; budynkami gospodarczymi na posesji drzewo gm. Kramsk obwód pierśnicy 300 cm. Stan prywatnej w Anielewie gm. Kramsk drzewa dobry. Jest tabliczka.

148 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Przedmiot Lp. Lokalizacja Opis obiektu chronionego Opis otoczenia ochrony Dąb szypułkowy o wysokości 30 m, obwód pierśnicy 5,80 m. pojedyncze m. Brzeźno 34 Drzewo bardzo okazałe. Od Drzewo rośnie na skarpie nad stawem. drzewo gm. Krzymów południowej strony konary uschnięte. Jest tabliczka. Sosna pospolita o wysokości 15 m; obwód pierśnicy 2,60 m. Drzewo rośnie na terenie lasu tuż przy pojedyncze m. Adamów 35 Drzewo w dobrym stanie, w dolnej pasie drogowym drogi Brzeźno - drzewo gm. Krzymów części odcięty konar. Jest Wyszyna. tabliczka. Platan o wysokości 23 m, obwód Drzewo rośnie w parku w Brzeźnie na m. Brzeźno pierśnicy 4,50 m. Drzewo bardzo terenie zespołu pałacowego pojedyncze (zespół okazałe. Jeden z bocznych 36 ok. 50 m od budynku pałacowego) drzewo pałacowy) konarów wyrastający równolegle obecnie szkoła podstawowa i gm. Krzymów do ziemi na wys. 1,50 m - gimnazjum. podparty. Brak tabliczki. Głaz znajduje się w młodym lesie Głaz o wymiarach: obwód 7,5 m, głaz m. Teresina należącym obecnie do Nadleśnictwa 37 długość 3 m, wysokość 1,2 m, narzutowy gm. Krzymów Konin (dawniej był to teren rolniczy - szerokość 1,6 m. Brak tabliczki. własność prywatna). m. Teresina gm. Krzymów Głaz o wymiarach: wys. ok. 1,20 głaz Nadleśnictwo Głaz znajduje się na polanie lasu 38 m (część podziemna nieznana). narzutowy Konin, Leśnictwa Żychlin. Brak tabliczki. Leśnictwo Żychlin Lipa drobnolistna o wysokości 15 m, obwód pierśnicy ok. 4 m (pień Drzewo rośnie na prywatnej posesji pojedyncze m. Teresina obrośnięty samosiejkami). Od 39 przy drodze gruntowej łączącej wsie drzewo gm. Krzymów północnej strony drzewa kilka Wyszyna - Żychlin. suchych konarów, jeden konar złamany. Brak tabliczki. Dąb szypułkowy o wysokości 25 m, obwód pierśnicy 600 cm. Dąb ma dwa rozwidlenia: 1-sze na wys. 4 m, 2-gie na wys. 6 m. Na wys. ok. 6 m znajduje się Dąb rośnie na łące - teren prywatny; pojedyncze m. Osiecza 40 odłamany konar - po uderzeniu najbliższe zabudowania znajdują się w drzewo gm. Rzgów pioruna (wskazane odległości ok. 50 m. zabezpieczenie przed niszczeniem), poza tym - w dobrym stanie. Podstawa drzewa obrośnięta czarnym bzem. Korona lipy drobnolistnej składa się z pięciu konarów, ułożonych asymetrycznie. Stwierdzono Lipa rośnie w pobliżu parkanu pojedyncze m. Rzgów bardzo duże uszkodzenie części 41 otaczającego kościół, przy bramie drzewo gm. Rzgów odziomkowej pnia (powyżej 50%); wejściowej do kościoła. postępująca martwica drewna, ślady żerowania szkodników, bez śladów wydzielania posuszu. m. Zastruże Grochodrzew, na którym obrasta Bluszcz pospolity obrasta zamarły (łąka właściciela bluszcz, znajduje się na terenie 42 roślina pień grochodrzewu (robinia) na prywatnego) ogrodzonym, gdzie stoi przydrożna wysokość ok. 8 m; brak tabliczki . gm. Rzgów kapliczka.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 149 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Przedmiot Lp. Lokalizacja Opis obiektu chronionego Opis otoczenia ochrony Palatan klonolistny- wysokość Platan rośnie nad brzegiem fosy m. Żychlin pojedyncze drzewa ok. 20 m; obwód pierśnicy biegnącej wzdłuż parku, na terenie 43 gm. Stare drzewo 300 cm. Stan zdrowotny drzewa którego znajduje się ZSE-U Miasto dobry. Tabliczka jest zarośnięta. w Żychlinie. Na terenie parku znajdują się dwie lipy drobnolistne o wysokości ok. 15 m; obwód pierśnic wynosi ok. 400 i 500 cm. Lipa rosnąca przy m. Żychlin budynku szkoły jest okazem w Obydwa drzewa rosną w granicach 44 grupa drzew gm. Stare dobrym stanie zdrowotnym, parku. Miasto natomiast lipa rosnąca w głębi parku jest uszkodzona w wyniku uderzenia pioruna; wyrastający z boku konar świadczy o dobrym stanie zdrowotnym drzewa. Dąb bezszypułkowy o wysokości ok. 18 m, obwód pierśnicy 580 cm. m. Bicz Dąb rośnie w lesie będącym pojedyncze Na wysokości 2,5 m dwa konary 45 gm. Stare własnością prywatną ok. 100 m od drzewo tworzące koronę o średnicy 30 m. Miasto zabudowań gospodarskich. Brak tabliczki. W dolnej części drzewa suche konary. Grupa kilkunastu jałowców, największy z nich o wysokości 8 m. Stare Miasto m. Wskazane dokonanie 46 grupa drzew gm. Stare zabiegów pielęgnacyjnych. Jałowce rosną w lasku wiejskim. Miasto Poprzez usunięcie górujących sosen i brzóz stworzenie lepszych warunków rozwoju. Brak tabliczki. m. Stare Miasto Jałowiec o wys. 9 m - 4 odnogi pojedyncze (Kozia Góra) Jałowiec rośnie w granicy działki 47 (największy w okolicy). Brak drzewo gm. Stare z posesją na ul. Szkolnej 70. tabliczki. Miasto m. Lisiec Mały Wiązy szypułkowe 2 szt. o Wiązy rosną na terenie prywatnym nad 48 grupa drzew gm. Stare wysokości ok. 26 m, obwody stawami hodowlanymi. Miasto pierśnic 282 i 490 cm. Dąb rośnie w głębi lasu Leśnictwa Dąb szypułkowy o wysokości ok. Żychlin. Wokół dębu rosną w dużym m. Żychlin 23 m, obwód pierśnicy 400 cm. pojedyncze zagęszczeniu świerki - 49 gm. Stare Średnica korony ok. 20 m. Brak drzewo prawdopodobnie samosiejki. Wskazane Miasto tabliczki. W dolnej części drzewa byłoby wykarczowanie drzewek wokół trochę wydzielonego posuszu. dębu. Dąb szypułkowy o wysokości 21 m; obwód pierśnicy 470 cm. Na Drzewo rośnie na terenie parku pojedyncze m. Racięcin 50 wysokości 5 m - konar uschnięty podworskiego wpisanego na listę drzewo gm. Wierzbinek (do usunięcia). Pojedyncze zabytków. gałęzie suche. Drzewo rośnie na terenie parku Świerk pospolity o wysokości 20 pojedyncze m. Kryszkowice o pow. 2 ha w Kryszkowicach 51 m; obwód pierśnicy 260 cm. drzewo gm. Wierzbinek położonym przy drodze Janowice - Pojedyncze gałęzie suche. Bycz naprzeciwko gorzelni. m. Ostrowąż Dąb szypułkowy strzelisty (dwa pojedyncze gm. Wilczyn pionowo rosnące konary) o Dąb rośnie w gęstwinie leśnej, wokół 52 drzewo Nadleśnictwo wysokości 24 m; obwód pierśnicy samosiejki. Konin 350 cm.

150 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Przedmiot Lp. Lokalizacja Opis obiektu chronionego Opis otoczenia ochrony m. Ostrowąż Dąb szypułkowy o wysokości 24 pojedyncze gm. Wilczyn m; obwód pierśnicy 410 cm. Pień Dąb stoi przy drodze leśnej, około 53 drzewo Nadleśnictwo pęknięty w wyniku listwy 50 m od drogi Ostrowąż - Kleczew. Konin mrozowej. Brak tabliczki. m. Uroczysko Dąb stoi przy drodze Wójcin - Rosocha Dąb o wysokości 25 m; obwód pojedyncze Siedlimowo, stanowiącej granicę 54 gm. Wilczyn pierśnicy 408 cm. Drzewo bardzo drzewo województwa wielkopolskiego Nadleśnictwo: urokliwe. Brak tabliczki. i województwa kujawsko - pomorskiego Konin Źródło: www.powiat.konin.pl

5.6.2 Presja Lasy są narażone na szkodliwe działanie wielu czynników abiotycznych i biotycznych. W związku z tym istnieje potrzeba ciągłego śledzenia ich zdrowotności oraz występujących zagrożeń i podejmowanie, w razie potrzeby, właściwego działania ochronnego. Do czynników abiotycznych zaliczamy: szkody od wiatru, śniegu i mrozu, susze, podtopienia na skutek nadmiernych opadów, niedobór składników pokarmowych w glebie. Do czynników biotycznych zaliczamy szkodniki owadzie, choroby grzybowe, szkody wyrządzone przez kręgowce. Spośród wielu tysięcy gatunków owadów żerujących na drzewach i krzewach leśnych w lasach Polski, kilkadziesiąt gatunków wykazuje tendencje do wzmożonego lub masowego występowania, następstwem czego może być powstawanie dużych szkód w rozległych powierzchniach leśnych. Szkody powodują również pasożytnicze grzyby. Ważnym czynnikiem osłabiającym stan zdrowotny drzewostanów jest także deficyt wody. Brak opadów i długotrwałe okresy suszy powodują obniżenie poziomu wód gruntowych. To z kolei , ma decydujący wpływ na kondycję zdrowotną drzewostanów dębowych (wystąpienie opiętka, choroba naczyniowa) i jesionowych (zamieranie jesionów) Może to być powodem zwiększonego występowania szkodników wtórnych i nasilenia wydzielania się posuszu. Czynnikiem mającym największy i stały wpływ na stan zdrowotny drzewostanów Nadleśnictwa Konin ma przemysł paliwowo – energetyczny. W zasięgu działania Nadleśnictwa Konin zlokalizowane są m. in.: Zespół Elektrowni PAK, KWB Konin Fabryka Urządzeń Górnictwa Odkrywkowego i Huta Aluminium. Negatywne oddziaływanie przemysłu polega na: • zanieczyszczeniu powietrza szkodliwymi gazami i pyłami działającym na aparat asymilacyjny drzew i na chemizm gleby, • zmianie stosunków wodnych w glebie. Wskutek ciągłych oddziaływań dochodzi do ogólnego osłabienia drzewostanów, co skutkuje ich podatnością na szkody od owadów i działanie wiatrów. Negatywne oddziaływanie na lasy na terenie powiatu konińskiego związane jest również z ich wykorzystaniem na cele rekreacyjno – wypoczynkowe, przy czym oddziaływanie to nie dotyczy jedynie wyznaczonych szlaków i duktów leśnych. Innym czynnikiem oddziałującym negatywnie jest penetracja lasów, w szczególności okresowy zbiór przez okolicznych mieszkańców runa leśnego – jagód i grzybów. Osobny problem stanowi nielegalne pozyskiwanie drewna na opał, choinek i stroiszu oraz nielegalna zrywka wartościowych drzew na cele

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 151 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 tartaczne (tarcica, okleiny). Drzewa są niekiedy niszczone poprzez nacinanie ich kory. Poważny problem stanowi także zaśmiecanie lasów przez okolicznych mieszkańców i turystów, powstawanie dzikich wysypisk śmieci i gruzu. Zagrożenie może stanowić także zanieczyszczenie wód podziemnych oraz zanieczyszczenie powietrza od pobliskich ciągów komunikacyjnych. Istotnym problemem jest również zagrożenie pożarowe lasów. Lasy Nadleśnictwa Konin i Nadleśnictwa Grodziec zostały zakwalifikowane do I kategorii zagrożenia pożarowego. Główne przyczyny pożarów to: • zaprószenie ognia w lesie, • wyładowania atmosferyczne, • nie udowodnione celowe podpalenie, • zerwanie linii energetycznej. Pożary wywołują katastrofalne skutki ekologiczne i są szczególnie niebezpieczne dla obszarów chronionych. W przypadku powiatu konińskiego zagrożeniem dla środowiska przyrodniczego może być również nielegalne wydobycie węgla brunatnego w obrębie

5.6.3 Cel Ochrona obiektów cennych przyrodniczo nieobjętych i objętych ochroną oraz walorów krajobrazu rekreacyjnego i rolniczego. Zachowanie i zwiększanie bioróżnorodności istniejących ekosystemów.

5.6.4 Kierunki działań do 2020 roku Ochrona gruntów rolnych i leśnych polega na ograniczeniu ich przeznaczenia na cele nierolnicze lub nieleśne i zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych i leśnych oraz szkodom w produkcji rolniczej i leśnej, powstającym wskutek różnej działalności nierolniczej i nieleśnej. Gospodarowanie zasobami geologicznymi polega na przedsięwzięciu środków niezbędnych do ochrony zasobów złóż jak również do ochrony powierzchni ziemi oraz wód powierzchniowych i podziemnych, prowadzeniu rekultywacji terenów poeksploatacyjnych oraz przywracaniu do właściwego stanu inne elementy środowiska przyrodniczego. Dążąc do osiągnięcia wytyczonych celów należy brać pod uwagę następujące kierunki działań: • Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego gmin powiatu ochrony gruntów wartościowych dla rolnictwa. • Monitoring użytków rolnych w celu przeciwdziałania nadmiernemu zakwaszaniu gleb. • Ochrona gleb o wysokiej przydatności rolniczej przed przeznaczeniem na cele nierolnicze. • Przeprowadzenie remontów dróg, których stan zagraża lub wpływa niekorzystnie na przylegające gleby. • Promowanie ograniczeń w gospodarowaniu środkami chemicznymi w rolnictwie,propagowanie prowadzenia rodzinnych gospodarstw rolnych produkujących m.in. zdrową żywność. • Prowadzenie wielokierunkowej edukacji rolników i użytkowników gruntów – wdrażanie i upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej. • Waloryzacja terenów pod względem ich przydatności do produkcji zdrowej żywności oraz

152 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

promocji takiej żywności. • Zachowanie śródpolnych zadrzewień, zakrzaczeń, kompleksów leśnych i nieużytków podmokłych jako ważnych elementów funkcjonalnych struktury ekologicznej i obiektów warunkujących utrzymanie odpowiedniego poziomu wód gruntowych na obszarach rolniczych. • Właściwa polityka zalesiania gruntów nieprzydatnych rolniczo - zalesianie gruntów rolnych niskich klas oraz nieużytków. • Promocja rolnictwa ekologicznego. • Właściwe przechowywanie nawozów organicznych (gnojówka, gnojownica, obornik). • Wdrażanie i przestrzeganie zasad Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych. • Ścisła współpraca organów administracji geologicznej z władzami samorządowymi w zakresie gospodarowania zasobami kopalin na wszystkich etapach prac geologicznych i górniczych. • Optymalne wykorzystanie kopalin (kopalin głównych i towarzyszących). • Prowadzenie geologicznych prac poszukiwawczych oraz prac rozpoznawczych na terenach perspektywicznych. • Ochrona zasobów perspektywicznych kopalin poprzez stosowanie odpowiednich zapisów w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. • Zapobieganie nielegalnej eksploatacji kopalin.

5.6.5 Harmonogram zadań na lata 2013 – 2016

Jednostka Szacunkowe koszty w PLN Termin Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016

Opracowanie uproszczonych planów Zadanie Środki własne urządzania lasów oraz powiat - - - 40000 ciągłe powiatu inwentaryzacji stanu lasów niepaństwowych W ramach Przeciwdziałanie Zadanie Nadleśnictwa b.d.k. działalności szkodnictwu leśnemu ciągłe własnej Pielęgnacja terenów zieleni: −pielęgnacja parku, Środki własne −cięcia sanitarne gmin, drzew i krzewów gminy Zadanie Środki własne ozdobnych b.d. b.d. b.d. b.d. − Powiat ciągłe powiatu, zakup materiału Środki zadrzewieniowego, zewnętrzne usuwanie chorych i suchych gałęzi −sadzenie zieleni

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 153 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Jednostka Szacunkowe koszty w PLN Termin Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016

Zagospodarowanie terenu pomiędzy Klasztorem Misjonarzy św Rodziny a Kościołem pw. św. Gmina Środki własne Marcina w Kazimierzu Kazimierz Do 2013 970 000 - - - gminy, dotacje Biskupim – Biskupi UE przebudowa śródlądowej wody powierzchniowej na potrzeby utworzenia parku kulturowego Budowa parku rekreacyjnego z placem zabaw Środki własne Gmina oraz rewitalizacja Do 2013 677 001,97 - - - gminy, dotacje Sompolno zabytkowego IXX - UE wiecznego parku w Mąkolnie I etap Suma 1647001,97 b.d. b.d. 40000 Źródło: ankietyzacja gmin i powiatu

5.7 Energia odnawialna Pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych zostało już opanowane technologicznie, chociaż efektywność w przypadku poszczególnych źródeł nie jest jednakowa. Energia pochodząca z poszczególnych pierwotnych źródeł ma określoną postać i odpowiada za określone naturalne procesy przyrodnicze. Przy pomocy środków technicznych i technologii uzyskuje się energie w formie najbardziej przydatnej dla człowieka w postaci energii elektrycznej i cieplnej. Do najbardziej znanych i wykorzystywanych źródeł energii odnawialnych należą: • energia z biomasy, • promieniowanie słoneczne, • energia wiatru, • energia spadku wody, • geotermia (ciepło z wnętrza ziemi), • pompy ciepła. Wszystkie odnawialne źródła energii można wykorzystywać w gospodarce komunalnej i gminnej. Wybór źródła lub źródeł zależy od lokalnych warunków środowiska geograficznego, gdyż nie wszystkie źródła występują lub są osiągalne i jednakowo opłacalne w każdym miejscu kraju. Podstawową przyczyną, dla której władze powinny zainteresować się możliwościami wykorzystania na swoim terenie energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych jest ustawa Prawo energetyczne. Jedną ze sfer powierzonych władzom lokalnym przez ustawodawcę jest ustalenie planu zaopatrzenia w ciepło. Ustawa nakazuje, by w procesie planowania uwzględniać m. in. możliwości wykorzystania lokalnych zasobów energii. Tak więc samorządy mają prawny obowiązek zwrócenia uwagi także na odnawialne

154 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

źródła energii. Energia z biomasy

W polskich warunkach najłatwiejsza do pozyskania jest energia z biomasy. Biomasa jest najstarszym i najszerzej współcześnie wykorzystywanym odnawialnym źródłem energii. Stanowi trzecie co do wielkości odnawialne źródło energii. Według definicji Unii Europejskiej biomasa oznacza podatne na rozkład biologiczny frakcje produktów, odpady i pozostałości przemysłu rolnego (łącznie z substancjami roślinnymi i zwierzęcymi), leśnictwa i związanych z nim gałęzi gospodarki, jak również podatne na rozkład biologiczny frakcje odpadów przemysłowych i miejskich (Dyrektywa 2001/77/WE).75

Postać stała biomasy Na cele energetyczne wykorzystuje się drewno i odpady z przerobu drewna, rośliny pochodzące z upraw energetycznych, produkty rolnicze oraz odpady organiczne z rolnictwa, niektóre odpady komunalne i przemysłowe. Wartość biomasy jako paliwa energetycznego zależy od jej suchości i zagęszczenia. Poprzez suszenie, mielenie i prasowanie rozdrobnionych odpadów drzewnych uzyskuje się brykiet i pelety drzewne (granulat). W celu pozyskania biomasy uprawia się określone rośliny np. wierzbę wiciową, rdest, trzcinę pospolitą. Na uprawę nadają się zwłaszcza rośliny charakteryzujące się dużym przyrostem rocznym, małymi wymaganiami glebowymi, wysoką wartością opałową oraz odpornością na choroby i szkodniki. W Polsce na potrzeby produkcji biomasy można uprawiać rośliny szybko rosnące: • wierzba wiciowa (Salix viminalis), • ślazowiec pensylwański lub inaczej malwa pensylwańska (Sida hermaphrodita), • topinambur czyli słonecznik bulwiasty (Helianthus tuberosus), • róża wielokwiatowa znana też jako róża bezkolcowa (Rosa multiflora), • rdest sachaliński (Polygonum sachalinense), • trawy wieloletnie, jak np.: miskant olbrzymi czyli trawa słoniowa (Miscanthus sinensis gigantea), miskant cukrowy (Miscanthus sacchariflorus), spartina preriowa (Spartina pectinata), palczatka Gerarda (Andropogon gerardi), proso rózgowe (Panicum virgatum). Energię cieplną pozyskać można również ze spalania ziarna owsa lub kukurydzy – od lat wykorzystywanych w tym celu np. w Szwecji, Kanadzie czy Stanach Zjednoczonych. Owies można spalać w kotłach wyposażonych w specjalne palniki, istnieją jednak również specjalne kotły centralnego ogrzewania, przeznaczone do spalania ziarna. Kotły te posiadają - podobnie jak palniki – systemy zabezpieczeń awaryjnych i regulowane systemy napowietrzania komory spalania, a podawanie ziarna do pieca odbywa się w pełni automatycznie (tak jak w kotłach, wyposażonych w palniki). Do wyprodukowania 10 tys. kW energii cieplnej potrzebne są ok. 3 tony owsa, co odpowiada 1 m3 (1000 l) oleju opałowego. W sezonie grzewczym zużywa się przeciętnie 6-7 ton ziarna. Do ogrzania jednego gospodarstwa wystarczają zbiory z pola o powierzchni 2 ha. Do celów energetycznych bardzo dobrze nadaje się także słoma. Średnio z hektara uzyskuje się 2,5 tony słomy. Aby uzyskać wielkość możliwą do energetycznego zagospodarowania, należy uwzględnić zapotrzebowanie słomy na: • przyoranie,

75 www.biomasa.org

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 155 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

• ściółkowanie, • paszę, • inne nie energetyczne zastosowania np. na podłoże grzybów. Biorąc pod uwagę, że wartość opałowa prawidłowo magazynowanej słomy przy 15% wilgotności wynosi 14,4MJ/kg. Słoma jako paliwo (bele, brykiety, pelety) staje się coraz popularniejszym paliwem dla wytwarzania energii cieplnej zwłaszcza wykorzystywanej lokalnie. Koszty wytworzenia ciepła przy spalaniu słomy są o prawie 50% niższe niż przy spalaniu oleju opałowego.76

Postać ciekła biomasy

Uzyskiwana jest poprzez: • wytwarzanie oleju napędowego z roślin oleistych (np. rzepak) uprawianych specjalnie dla celów energetycznych. • fermentację alkoholową materiału organicznego (np. ziemniaków, buraków cukrowych, zbóż) celem wytworzenia alkoholu etylowego do paliw silnikowych.

Postać gazowa biomasy Biogaz powstaje w wyniku fermentacji beztlenowej substancji organicznych np. odpadów zwierzęcych lub roślinnych, odpadów z gospodarki leśnej, odpadów powstających na oczyszczalniach ścieków i składowiskach odpadów. Składa się on w głównie z metanu (od 40 % do 70 %) i dwutlenku węgla (około 40 – 50 %); zawiera także inne gazy, m. in. azot, siarkowodór, tlenek węgla, amoniak i tlen. Jego wartość opałowa mieści się w zakresie 18 -24 MJ/m3. Skład biogazu zależy od procesu technologicznego oraz zastosowanego materiału wsadowego. Produkcja metanu zależy m.in. od zawartości suchej masy w masie odpadów oraz od zawartości suchej masy organicznej w stosunku do suchej masy. Do produkcji energii cieplnej lub elektrycznej może być wykorzystywany biogaz zawierający powyżej 40 % metanu. W wyniku procesów rozkładu materiału wsadowego pozyskuje się również płynu pofermentacyjny. Po spełnieniu odpowiednich wymagań higienicznych może być on wykorzystywany do nawożenia roślin uprawnych. Po uzyskaniu certyfikatu nawozowego może stanowić nawóz do roślin doniczkowych lub szklarniowych.77 Biogazownia rolnicza to instalacja służąca do celowej produkcji biogazu z odchodów zwierzęcych, biomasy roślinnej lub organicznych odpadów (przemysł spożywczy) składa się z: układu podawania biomasy, komory fermentacyjnej, zbiornika biogazu, zbiornika magazynowego przefermentowanego substratu i agregatu kogeneracyjnego.78 Otrzymany w procesie fermentacji biogaz może zostać zagospodarowany na różne sposoby: • do produkcji energii elektrycznej – 1 m3 biogazu pozwala wyprodukować 2,1 kWh energii elektrycznej (przy założonej sprawności układu 33%), • do produkcji energii cieplnej – 1 m3 biogazu pozwala wyprodukować 5,4 kWh ciepła (przy założonej sprawności układu 85 %),

76 Projekt założeń do planu zaopatrywania w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe gminy Dragacz 77 Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energie elektroenergetyczną i paliwa gazowe Gminy Dragacz – aktualizacja, Bydgoszcz 2012 78 www.biogazownierolnicze.pl

156 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

• w systemach skojarzonych do wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej – 1 m3 biogazu pozwala wyprodukować 2,1 kWh energii elektrycznej i 2,9 kWh ciepła w skojarzonym wytwarzaniu energii elektrycznej i ciepła, • do napędów pojazdów, • do produkcji metanolu, • przesłany do sieci gazowej. Zalety instalacji produkcji biogazu: • niezależność mocy wytwórczych od warunków pogodowych oraz pór roku, • możliwość regulacji mocy wytwórczej w zależności od aktualnego zapotrzebowania, • możliwość magazynowania surowca np. w postaci kiszonek), • wysoka sprawność energetyczna układów kogeneracyjnych (skojarzonej produkcji energii elektrycznej i ciepła), • możliwość współdziałania z krajową siecią gazu ziemnego. W dniu 13 lipca 2010 r. Rada Ministrów przyjęła opracowany przez Ministerstwo Gospodarki we współpracy z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi dokument pn.: Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce w latach 2010 - 2020. Dokument zakłada, że w każdej polskiej gminie do 2020 roku powstanie średnio jedna biogazowni wykorzystująca biomasę pochodzenia rolniczego przy założeniu posiadania przez gminę odpowiednich warunków do uruchomienia takiego przedsięwzięcia. Przewiduje się, że biogazownie będą powstawać w tych gminach, na których terenach występują duże zasoby areału, z którego można pozyskiwać biomasę, co jest swego rodzaju harmonizacją działań krajowych rządu z priorytetami Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej.79 Paliwo pozyskane z biomasy jest nieszkodliwe dla środowiska. W wyniku spalania biomasy, do atmosfery przedostaje się dwutlenek węgla, w ilości w jakiej został pobrany przez rośliny. Zatem spalanie biomasy nie zwiększa ogólnej emisji tego gazu cieplarnianego. Podczas spalania biogazu wykorzystuje się metan, będący jednym z gazów cieplarnianych. Zapobiega się w ten sposób jego emisji do atmosfery. Spaliny, powstające podczas spalania owsa charakteryzuje mniejsza toksyczność w porównaniu ze spalinami, powstającymi podczas spalania innych surowców. Ogrzewanie biomasą staje się coraz bardziej opłacalne, jej ceny są opłacalne na rynku paliw. Koszt ogrzewania peletami lub brykietem są obecnie niższe od kosztów ogrzewania lejem opałowym. Badania przeprowadzone na uniwersytecie w Minnesocie wykazały, że ogrzewanie ziarnem kukurydzy jest ekonomicznie konkurencyjne w porównaniu do ogrzewania olejem, gazem bądź energią elektryczną.80 Wykorzystując biomasę można zagospodarować nieużytki i wykorzystać odpady. Aktualnie w powiecie konińskim biomasa wykorzystywana jest w kotłowniach do ogrzewania budynków w poszczególnych gminach: ➢ Miasto i Gmina Rychwał: 10 kotłowni na biomasę w obiektach użyteczności publicznej np. w bibliotece, w szkole w Jaroszewicach Grodzieckich, świetlicy wiejskiej w m. Gliny; ➢ Gmina Stare Miasto: kotłownia na biomasę posiada gminny budynek komunalny oraz w ośrodek

79 Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energie elektroenergetyczną i paliwa gazowe Gminy Dragacz – aktualizacja, Bydgoszcz 2012 80 www.biomasa.org

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 157 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

zdrowia w Liścu Wielkim; ➢ Gmina Rzgów: Kotłownia (2 kotły po 200 kW każdy) na pellet w Gimnazjum im. Polskich Noblistów w Rzgowie, ➢ Gmina Wierzbinek: Szkoła Podstawowa w Sadlnie posiada kocioł stalowo – wodny o mocy 160 kW na brykiet (pellet) z trocin, słomy, papieru i zrębków drzewnych, w Ośrodek Zdrowia w Sadlnie użytkowane są 2 kotły stalowo – wodne o mocy 80 kW każdy, na brykiet (pelet) z trocin, słomy, papieru i zrębków drzewnych. Kotłownia na biomasę planowana jest również w gminie Kazimierz Biskupi. W gminie Wierzbinek znajduje się plantacja wierzby energetycznej o powierzchni 3 ha. W gminie Krzymów plantacja wierzby energetycznej jest w miejscowości Zalesie i Szczepidło. W gminie Ślesin funkcjonuje instalacja do wykorzystywania biogazu do celów energetycznych na terenie Składowiska Odpadów Goranin.81

Energia słoneczna Pozyskiwanie energii z promieniowania słonecznego staje się coraz bardziej popularne. Do zamiany energii cieplnej w energię słoneczną służą kolektory słoneczne. Służą one do ogrzewania pomieszczeń, a także do podgrzewania wody w domach, gospodarstwach rolnych, obiektach sportowych i rekreacyjnych oraz zakładach przemysłowych, do ogrzewania wody w basenach. W rolnictwie wykorzystuje się je do suszenia produktów rolnych: zboża, nasion, owoców, ziół i grzybów. W polskich warunkach możliwość wykorzystania energii słonecznej jest znacznie zróżnicowana. Średnie nasłonecznienie wynosi 1600 godzin, najdłuższe jest nad morzem, a najkrótsze na południu Polski. Ocenia się, że w Polsce kolektory słoneczne są w stanie pokryć około 60% rocznego zapotrzebowania domu jednorodzinnego na energię cieplną, jeżeli budynek zostanie odpowiednio zbudowany. Do zamieniania energii promieniowania słonecznego w energię elektryczną służą ogniwa fotowoltaiczne. Ogniwa fotowoltaiczne są obecnie powszechnie stosowane: • w zegarkach, kalkulatorach, odbiornikach radiowych, • do zasilania radiowo-telekomunikacyjnych stacji przekaźnikowych, w telefonii komórkowej, • do zasilania znaków drogowych, • do zasilania satelitów, • do zasilania urządzeń ochrony pastwisk i lasów, • w autonomicznych systemach zasilających na przyczepach kempingowych, • do zasilania odosobnionych stacji meteorologicznych. Z punktu widzenia wykorzystania energii promieniowania słonecznego najistotniejszymi parametrami są roczne wartości nasłonecznienia (insolacji) - wyrażające ilość energii słonecznej padającej na jednostkę powierzchni płaszczyzny w określonym czasie. Około 80% całkowitej rocznej sumy nasłonecznienia przypada na sześć miesięcy sezonu wiosenno-letniego, od początku kwietnia do końca września, przy czym czas operacji słonecznej w lecie wydłuża się do 16 godz/dzień, natomiast w zimie skraca się do 8

81 opracowanie własne na postawie ankietyzacji gmin oraz prezentacji rezultatów projektu „Zielona Energia” w powiecie konińskim dostępna na stronie www.eszkola-wielkopolska.pl

158 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 godzin dziennie.82 Na poniższym rysunku przedstawiono rozkład sum nasłonecznienia na jednostkę powierzchni poziomej wg Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej dla poszczególnych rejonów Polski.

Rys. 23. Rejonizacja średniorocznych sum promieniowania słonecznego całkowitego padającego na jednostkę powierzchni poziomej w kWh/m2/rok. Liczby wskazują całkowite zasoby energii promieniowania słonecznego w ciągu roku dla wskazanych rejonów kraju. Źródło: http://www.energia-odnawialna.pl/wykorzystanie_es.htm Powiat koniński położony jest w centralnej części Polski. Wielkość potencjalnej energii użytecznej pochodzącej z promieniowania słonecznego dla tej części kraju w ciągu całego roku przedstawiono w poniższej tabeli.

Tab. 57. Potencjalna energia użyteczna w kWh/m2/rok dla regionu centralnej części Polski

Rok Półrocze letnie Sezon letni Półrocze zimowe Jednostka (I-XII) (IV-IX) (VI-VIII) (X-III) [kWh/m2/rok] 985 785 449 200 Źródło: http://www.energia-odnawialna.pl/wykorzystanie_es.htm

Dane przedstawione w powyżej tab. 45 odnoszą się do skali regionalnej. W rzeczywistych warunkach terenowych, wskutek lokalnego zanieczyszczenia atmosfery i występowania przeszkód terenowych, rzeczywiste warunki nasłonecznienia mogą odbiegać od podanych.83 Energia słoneczna pozyskiwana jest kilku gminach powiatu: ➢ Gmina Rzgów: na dachu Publicznego Gimnazjum z Rzgowie umieszczono kolektory słoneczne o łącznej powierzchni 35 m2, które poza sezonem grzewczym zapewniają szkole ciepłą wodę, na dachu budynku mieszkalnego w Kowalewku zamontowane są kolektory słoneczne o łącznej powierzchni 4,6 m2; ➢ Miasto i gmina Rychwał: kolektory słoneczne znajdują się na dachu Przedszkola w Rychwale;

82 www.energia-odnawialna.pl 83 www.energia-odnawialna.pl

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 159 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

➢ Miasto i gmina Ślesin: użytkowanych jest kolektorów słonecznych; ➢ Gmina Kazimierz Biskupi: 1 solar; ➢ Gmina Kramsk: solary znajdują się na 4 budynkach mieszkalnych, na dachu szkoły w m. Wysokie oraz Publicznego Gimnazjum w Kramsku; ➢ Gmina Stare Miasto: na pojedynczych, prywatnych budynkach mieszkalnych (domy jednorodzinne) są kolektory słoneczne ➢ Gmina Wilczyn: znajduje si tu 7 szt. kolektorów słonecznych z czego 1 szt. znajduje się na budynku Gminnego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Wilczynie a pozostałe na budynkach mieszkalnych.84 Panele słoneczne są coraz częściej wykorzystywane jako źródło energii w budynkach indywidualnych. Często służą do podgrzewania wody. Trudno jest określić dokładną ilość nowo zamontowanych instalacji solarnych w powiecie, ponieważ instalacje te są zakładane przez osoby indywidualne. Mieszkańcy nie mają obowiązku zgłaszania montażu instalacji solarnej.

Energia Wiatru Energia Wiatru ma coraz większe zastosowanie w Polsce. Obecność turbin wiatrowych zlokalizowanych na użytkach rolnych umożliwia ich dalsze wykorzystanie pod uprawę lub pastwiska. Energia wiatru jest niewyczerpalnym i niezanieczyszczającym środowisko źródłem energii odnawialnej. Aby móc wykorzystywać energię wiatru do produkcji prądu niezbędne są odpowiednie warunki, to znaczy stałe występowanie wiatru o określonej prędkości. Elektrownie wiatrowe pracują zazwyczaj przy wietrze wiejącym z prędkością od 5 do 25 m/s, przy czym prędkość od 15 do 20 m/s uznawana jest za optymalną.85 Rozkład prędkości wiatru jest silnie uzależniony od lokalnych warunków topograficznych. Wg. prof. Haliny Lorenc z IMGW obszar Polski można podzielić na strefy energetyczne warunków wiatrowych: • Strefa I – wybitnie korzystna • Strefa II – bardzo korzystna • Strefa III – korzystna • Strefa IV – mało korzystna • Strefa V – niekorzystna

84 opracowanie własne na postawie ankietyzacji gmin oraz prezentacji rezultatów projektu „Zielona Energia” w powiecie konińskim dostępna na stronie www.eszkola-wielkopolska.pl 85 www.biomasa.org

160 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Rys. 24. Strefy energii wiatru wg prof. Haliny Lorenc Żródło: www.bazaoze.pl

W powiecie konińskim średnia roczna prędkość wiatru nie przekracza 3,0 m/s. Największe prędkości wiatru są notowane w zimie i wiosną a najmniejsze latem. Powiat koniński znajduje się w II strefie, bardzo korzystnej pod względem zasobów energii wiatru. Energia użyteczna wiatru wynosi w tej strefie na wysokości 10m >700-1000 kW/h/m2/rok. Prędkość wiatru w poszczególnych miejscach powiatu konińskiego uzależniona jest głównie od różnic w ukształtowaniu powierzchni, pokrycia roślinnością, obecności dużych powierzchni wodnych czy wręcz stopnia zainwestowania terenu.86 Turbiny wiatrowe są popularnym źródłem energii odnawialnej wykorzystywanym na terenie powiatu: ➢ Miasto i gmina Golina: w miejscowości Radolina funkcjonuje 6 wiatraków- 4 szt. o mocy 150 kV oraz 2 szt. po 250 kV, w miejscowości Przyjma - 1 wiatrak, planowana jest budowa 1 elektrowni wiatrowej na terenie gminy; ➢ Gmina Grodziec: planowana jest budowa elektrowni wiatrowych; ➢ Gmina Kazimierz Biskupi: planowana jest budowa 1 elektrowni wiatrowej w miejscowości Komorowo – o mocy do 3 MW oraz budowa elektrowni w rejonie miejscowości Nieświastów, Stefanowo, Komorowo (oraz teren gminy Kleczew m.Słaboludź), łącznie 18 turbin o mocy do4 MW – ca 72MW ➢ Miasto i gmina Kleczew: w miejscowości Alinowo są 3 wiatraki, planowana jest budowa ferm wiatrowych na terenach pokopalnianych; ➢ Gmina Kramsk: w m. Wielany obecnie działają 4 szt. wiatraków po 150 kW i po 1 o mocy 150 kW i 225 kW, w miejsce działających elektrowni planuje się wybudować 3 po 600 kW i 1 o mocy 1 MW, w m. Jabłków planowana jest budowa 2 elektrowni po 225 kW; ➢ Gmina Krzymów: funkcjonuje 1 elektrownia wiatrowa w m. Brzeźno o mocy 750 KW; ➢ Miasto i gmina Sompolno: w miejscowości Sycewo i Stefanowo jest po 1 wiatraku,

86 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 2008-2012

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 161 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

w miejscowości Ostrówek funkcjonują 4 wiatraki, planuje się budowę 22 wiatraków; ➢ Miasto i gmina Rychwał: w miejscowości Biała Panieńska użytkowane są 3 wiatraki; ➢ Gmina Sompolno: funkcjonują elektrownie wiatrowe: 4 w m. Ostrówek (po 150kW), po 2 w m. Sycewo (po 250kW) i Sompolinek (po 300 kW), , po 1 turbinie wiatrowej jest w m. Racięcice (800 kW), Lubstówek (900 kW), Stefanowo (800 kW), Kolonia Wierzbie (600 kW), Wierzbie (1,5 MW), elektrownie wiatrowe (po 2,5 MW) znajdują się również w m. Błonawy i Police; ➢ Gmina Stare Miasto: w miejscowości Modła Królewska znajdują się 2 wiatraki, planowana jest budowa kolejnych elektrowni wiatrowych na terenie gminy; ➢ Miasto i Gmina Ślesin: na terenie gminy funkcjonuje 7 wiatraków; ➢ Gmina Grodziec: planowana jest budowa 2 wiatraków; ➢ Gmina Kazimierz Biskupi: wszczęto postępowanie administracyjne na budowę około 20 wiatraków; ➢ budowa 2 wiatraków w miejscowości Jabłkowo i 2 w miejscowości Kramsk-Pole; ➢ Gmina Krzymów: w miejscowości Brzeźno znajduje się 1 wiatrak; ➢ Gmina Skulsk: trwa budowa 1 turbiny wiatrowej; ➢ Gmina Ślesin: łącznie zainstalowanych jest 7 turbin wiatrowych: po 1 we wsi Niedźwiady, wsi Kępa, wsi Różnowa, wsi Lubomyśle i wsi Wąsosze oraz 2 we wsi Biskupiewe; elektrownie wiatrowe (po 2,5 MW) znajdują się również w m. Ignacewo i Smólniki; ➢ Gmina Wierzbinek: w miejscowości Wierzbinek używane są 2 wiatraki o mocy 300 kW każdy, w miejscowości Mąkoszyn- 1 wiatrak o mocy 225 kW; ➢ Gmina Wilczyn: planowana jest budowa siłowni wiatrowej w Kopydłowie o mocy 1 MW.87 Spóła KWE (skrót od Konin Wind Energy lub Konin Wiatr Energia) chce wybudować na terenie powiatu konińskiego farmy wiatrowe na terenie po byłych odkrywkach kopalni „Konin”, o łącznej mocy 150 MW. Spółkę tworzy Kopalnia Węgla Brunatnego „Konin” w Kleczewie S.A. i Global Wind Energy Poland sp. z o.o. Zaawansowane przygotowania toczą się już na terenach odkrywek "Jóźwin 2A", Jóźwin 2B", "Kazimierz Północny". Pozostałe farmy wiatrowe mają powstać przy odkrywkach "Drzewce" i "Lubstów". Inwestycja ma zostać zrealizowana do końca 2015 roku.88

Energia wodna Energetyka wodna przekształca energię potencjalną cieków wodnych w energię elektryczną za pomocą turbin. Energetyczne zasoby wodne Polski są niewielkie ze względu na niezbyt obfite i niekorzystnie rozłożone opady, dużą przepuszczalność gruntu i niewielkie spadki terenów. Polskie hydroenergetyczne zasoby techniczne wynoszą 13,7 tys. GWh na rok, z czego ponad 45% przypada na Wisłę. Najbardziej rozpowszechnione w kraju są małe elektrownie wodne (MEW). Według przyjętej nomenklatury są to elektrownie o mocy zainstalowanej nie większej niż 5 MW. W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie MEW, które mogą wykorzystywać potencjał niewielkich rzek,

87 opracowanie własne na postawie ankietyzacji gmin oraz prezentacji rezultatów projektu „Zielona Energia” w powiecie konińskim dostępna na stronie www.eszkola-wielkopolska.pl 88http://www.reo.pl/kwb-konin-laczna-moc-farm-wiatrowych-bedzie-mniejsza-niz-zakladano

162 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 rolniczych zbiorników retencyjnych, systemów nawadniających, wodociągowych, kanalizacyjnych i kanałów przerzutowych. Oprócz pozyskiwania energii elektrycznej istnieje także możliwość wykorzystania zbiorników wodnych do rybołówstwa, celów rekreacyjnych czy też ochrony przeciwpożarowej. Obecnie Polska wykorzystuje swoje zasoby hydroenergetyczne jedynie w 12%, co stanowi 7,3% mocy zainstalowanej w krajowym systemie energetycznym. Na terenie powiatu brak jest wykorzystywania elektrowni wodnych.

Energia geotermalna Energia geotermalna charakteryzuje możliwością dostarczania stałego strumienia energii w ciągu całego roku, jest niezależna od warunków klimatycznych i daje największe efekty ekonomiczne. Pewność dostaw energii cieplnej z ciepłowni geotermalnej i jej konkurencyjny koszt w porównaniu do energii z węgla przemawia za jej rozwojem i szerszym zastosowaniem. Ciepło geotermalne można również wykorzystać do produkcji energii elektrycznej pod warunkiem pozyskiwania wody w temperaturze powyżej 90°C. Wody o takiej temperaturze występują rzadko. Polska należy do krajów europejskich posiadających największe zasoby wód geotermalnych. Wody geotemalne na obszarze Polski charakteryzuje się niskimi i średnimi wartościami temperatury wody, głębokości zalegania złóż oraz ich mineralizacją. Ponad 90% zasobów wód wgłębnych znajduje się na obszarze Niżu Polskiego, na którego terenie położony jest powiat koniński. W polskich warunkach zasoby wód geotermalnych są najczęściej wykorzystywane do ogrzewania pomieszczeń, ogrzewania hodowli szklarniowej oraz w kąpieliskach.

Rys. 25. Mapa gęstości ziemskiego strumienia cieplnego dla obszary Polski Źródło: www.pig.gov.pl (J. Szewczyk, D. Gientka, PIG 2009)

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 163 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Wody termalne w powiecie konińskim zostały aktualnie zlokalizowane na terenie gminy Ślesin i gminy Wilczyn. W gminie Ślesin przeprowadzono prace geologiczno-wiertniczych, które potwierdziły możliwość praktycznego wykorzystania poziomu dolnokredowego dla uzyskania wód termalnych. Temperatura wody na wypływie waha się w zakresie 35oC do 69oC, zależnie od stopnia geotermicznego i wydajności. Na podstawie oznaczeń chemicznych stwierdzono, że woda termalna pochodząca z otworu w Ślesinie (Głębockie) jest solanką 10% chlorkowo-sodową z zawartością jodu i bromu oraz potasu, żelaza i innych, co decyduje o jej korzystnych własnościach leczniczych. Wysoka naturalna temperatura wody umożliwia jej wykorzystanie do celów rekreacyjno-balneologicznych i grzewczych. Podobny zakres wykorzystania wód termalnych o wysokiej mineralizacji można spotkać w miejscowości Besenova na Słowacji.89 We wsi Mrówki w gminie Wilczyn znajdują się wody geotermalne, zasobne, o temperaturze około 65 oC. Pokłady wód geotermalnych są częściowo zbadane, w tym celu wykonano odwiert o głębokości około 2572m. Wody te to ciepłe solanki o zawartości soli 92,2 g/I, nadają się więc dla celów leczniczych. Wody geotermalne mogłyby być zastosowane dla celów grzewczych po uprzednim odsoleniu, ale dopiero po szczegółowych badaniach.90 W 2011 r. powstało przedsiębiorstwo „Termy Ślesińskie”, będące w 100% własnością gminy Ślesin. Jego zadaniem jest przeprowadzenie inwestycji polegającej na budowie kompleksu basenów termalnych z zapleczem hotelowo-gastronomicznym.91 Pompy ciepła Pompy ciepła to urządzenia, które pobiera niskotemperaturową energię z otoczenia, którym może być grunt, woda lub powietrze, lub ciepło odpadowe, a następnie podnoszą jej potencjał na wyższy poziom temperatury dzięki dodatkowej energii doprowadzonej z zewnątrz. Pompy ciepła służą do ogrzewania i klimatyzowania budynków, są też wykorzystywane do przygotowywania ciepłej wody użytkowej. Obecnie w pompach ciepła stosuje się nietoksyczne, niepalne i w pełni biologicznie degradowalne czynniki robocze. Cała instalacja pracuje cicho, a będące częścią pomp rury mogą być eksploatowane nawet przez 30 – 50 lat. Wszystkie te zalety sprawiają, że pompy ciepła są coraz częściej wykorzystywane w budynkach mieszkalnych i publicznych.

Prognozowane kierunki zmian w zaopatrzeniu energetycznym Założenia polityki energetycznej państwa przewidują, że w związku z urealnieniem cen energii, postępem w modernizacji i restrukturyzacji działalności gospodarczej oraz wzrostem świadomości ekologicznej społeczeństwa, zużycie energii w przeliczeniu na jednostkę krajowego produktu będzie się zmniejszać. Można to osiągnąć głównie przez odpowiednie wykorzystanie: • zasobów biomasy – do produkcji energii cieplnej, • energii wody i wiatru – do produkcji energii elektrycznej, • słońca – do produkcji energii cieplnej i elektrycznej, • wód geotermalnych – do produkcji energii cieplnej, • biogazu z oczyszczalni ścieków i składowisk odpadów – do produkcji energii elektrycznej

89Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Ślesin 2003, 2005 90 www.wilczyn.pl 91 www.termy-slesinskie.pl

164 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

i cieplnej. Przewiduje się, że wykorzystanie odnawialnych źródeł energii na terenie powiatu konińskiego rozwijać się będzie głównie w obszarze energii wiatru oraz energii z biomasy. Wynika to głównie z tkwiącego na terenie powiatu potencjału wykorzystania tego rodzaju OZE. Pozyskiwanie energii cieplnej z biomasy możliwe byłoby z produktów i odpadów rolniczych (np. słomy) i leśnych. Powiat koniński ma charakter rolniczy, a sporą część jego terenów stanowią też lasy. Można by rozważyć również plantacje roślin energetycznych takich jak np.: ➢ ślazowiec pensylwańskiego: jego wymagania klimatyczno-glebowe nie są zbyt duże; roślina nadaje się do uprawy we wszystkich rejonach kraju i wykazuje sporą odporność na skrajne temperatury, zarówno niskie jak i wysokie. Pod względem ciepła spalania łodygi ślazowca ustępują drewnu bukowemu tylko o 20-34%, przy czym większym ciepłem spalania charakteryzują się cieńsze łodygi. Może być też wykorzystywany np. do rekultywacji gruntów zdegradowanych chemicznie, ponownego wykorzystania gruntów odłogowych czy nasadzeń w pasach przydrożnych, chroniących inne uprawy przed zanieczyszczeniami komunikacyjnymi. ➢ trawy wieloletnie: ich wymagania klimatyczno-glebowe są nie zbyt duże; rośliny te udają się nawet na glebach klasy V i VI oraz na nieużytkach. Powiat położony jest w centralnej części Polski, dla której średnioroczna suma promieniowania słonecznego całkowitego padającego na jednostkę powierzchni poziomej wynosi 985 kWh/m2/rok. Istnieje zatem możliwość wykorzystania energii słonecznej za pomocą baterii słonecznych oraz pomp ciepła do celów grzewczych i przygotowania cieplej wody użytkowej w budynkach mieszkalnych i publicznych. Ważną rolę w wykorzystaniu energii odnawialnej mogą pełnić samorządy. Zgodnie z ustawą z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo Energetyczne – z późniejszymi zmianami – został nałożony na nie obowiązek przygotowania Projektu założeń do planu zaopatrzenia w energię. Jednym z elementów tego projektu jest konieczność przeanalizowania możliwości wykorzystania lokalnych zasobów energii.

5.7.1 Presja Biomasa pomimo wielu zalet posiada jednak także pewne wady, wśród których można wymienić: • stosunkowo małą gęstość surowca, utrudniającą jego transport, magazynowanie i dozowanie, • szeroki przedział wilgotności biomasy, utrudniający jej przygotowanie do wykorzystania w celach energetycznych, • mniejszą niż w przypadku paliw kopalnych wartość energetyczną surowca: do produkcji takiej ilości energii, jaką uzyskuje się z tony dobrej jakości węgla kamiennego potrzeba około 2 ton drewna bądź słomy, • fakt, że niektóre odpady są dostępne tylko sezonowo • wielkoobszarowe uprawy energetyczne negatywnie wpływają na krajobraz, a niektóre gatunki roślin mogą być inwazyjne. Przed dokonaniem wyboru miejsca planowanego pod uprawę biomasy powinna być dokonana uprzednio ocena przyrodnicza w celu wykluczenia spod inwestycji terenów stanowiących istotny element

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 165 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

środowiska przyrodniczego. Wskazane jest prowadzenie uprawy biomasy na terenach nie wyróżniających się szczególnymi walorami przyrodniczymi. W przypadku spalania owsa wadą jest wysoka cena palnika (ponad 10 tys. zł.), bez którego efektywne spalanie owsa nie jest możliwe. Owies wymaga odpowiedniej ilości powietrza i innej temperatury, niż powszechnie stosowane rodzaje biomasy. Istniej też ryzyko inwazji szkodników (gryzonie, insekty). Budowa biogazowni obok zalet wiąże się również z zagrożeniami i wadami takimi jak: • wysokie nakłady inwestycyjne, • konieczność ciągłego dostępu do substratów, • w celu zachowania prawidłowego przebiegu procesu fermentacji konieczny jest stały nadzór i kontrola, • niepewny, w długoterminowej perspektywie, system wsparcia w postaci świadectw pochodzenia, • bariery prawne oraz skomplikowane procedury, • zły stan infrastruktury energetycznej często uniemożliwia przyłączenie instalacji do sieci; sieć gazowa na terenach wiejskich jest bardzo słabo rozwinięta, • istnieje możliwość uciążliwości zapachowych, związanych z przyjęciem substratów - zazwyczaj ograniczają się jednak do najbliższego sąsiedztwa instalacji, • wraz ze wzrostem mocy biogazowni rośnie zapotrzebowanie na substraty, może się to wiązać z trudnościami logistycznymi, • ryzyko zwiększenia powierzchni upraw monokulturowych, • budowa biogazowni wiąże z ryzykiem związanym ze zmianami cen surowców oraz cen energii elektrycznej.92 Farmy wiatrowe mogą mieć negatywny wpływ na otoczenie. Problem stanowi wytwarzany przez turbiny wiatrowe stały, monotonny hałas o niskim natężeniu. Ściśle należy przestrzegać zasady zakazującej wznoszenia elektrowni wiatrowych w bliskim sąsiedztwie siedzib ludzkich. Naruszenie tej zasady może być źródłem niezadowolenia tej części społeczeństwa, dla której uciążliwe jest zbyt bliskie sąsiedztwo urządzeń, ich stała obecność w krajobrazie i powodowany nią efekt cienia. Należy zachować taką odległość terenów przeznaczonych pod lokalizację elektrowni wiatrowych wraz z infrastrukturą towarzyszącą od terenów wymagających ochrony przed hałasem, która zapewni dotrzymanie akustycznych standardów jakości środowiska określonych w przepisach odrębnych na terenach podlegających ochronie lub odległość mniejszą, ale przy zastosowaniu środków ograniczających emisję hałasu co najmniej do poziomów dopuszczalnych. Dotrzymanie obowiązujących norm w zakresie ochrony środowiska nie gwarantuje jednak wykluczenia występowania uciążliwości oraz negatywnego oddziaływania na środowisko naturalne jak i ludzi, zarówno na etapie budowy jaki i eksploatacji przedsięwzięcia. W związku z powyższym istnieje potrzeba dokładnej analizy lokalizacji elektrowni wiatrowych. Powinny być one usytuowanie w maksymalnym oddaleniu od terenów podlegających ochronie akustycznej oraz obszarów prawnie chronionych. Elektrownie wiatrowe wykazują negatywne oddziaływanie na ptaki powodując modyfikację ich zachowania, ograniczając ich wykorzystanie przestrzeni oraz w najgorszym przypadku powodując śmierć

92 www.portalbiogazowy.pl

166 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 w wyniku kolizji z siłowniami. Wszystkie te oddziaływania przyczyniają się ostatecznie do obniżenia zrealizowanej rozrodczości lub przeżywalności ptaków, zmniejszając przez to liczebność lokalnych populacji. Podstawowe rodzaje negatywnych oddziaływań na farm wiatrowych na ptaki obejmują: ➢ śmiertelność w wyniku kolizji – dochodzi do niej głownie w nocy i ma charakter tzw. „ ślepych kolizji” związanych z niezauważeniem przeszkody w przestrzeni powietrznej. Ważnym mechanizmem potęgującym nocną kolizyjność jest oświetlenie konstrukcji. Jednak spora część zderzeń ptaków z siłowniami ma również miejsce w warunkach pełnej widoczności. Kolizje z siłowniami są zjawiskiem powszechnym, występującym dla ok 90% kontrolowanych pod tym względem farm. Liczba ginących ptaków rośnie wraz w wielkością farmy. Ryzyko zderzeń jest też bardzo uzależnione od gatunku ptaka. ➢ zmiana wzorców wykorzystania terenu – siłownie wiatrowe mogą obniżać intensywność użytkowania przez ptaki przylegających do nich terenów, zarówno w okresie lęgowym jak i pozalęgowym. Zmienność intensywności i zasięgu odstraszającego oddziaływania farm wiatrowych jest uzależniona od składu gatunkowego lokalnej awifauny a także wysokości siłowni, i długości użytkowania farmy. Negatywne oddziaływanie jest bardziej rozległe dla wiatraków o większej mocy znamionowej (przede wszystkim w okresie pozalęgowym). Farmy eksploatowane dłużej odstraszają ptaki silniej niż nowe. ➢ efekt bariery – występuje na skutek wymuszenia zmiany kierunku i pułapu lotu przez ptaki, w celu uniknięcia kolizji z turbiną (szczególny przypadek zmian we wzorcach zachowań wykorzystania przestrzeni). Koszt energetyczny jednostkowego ominięcia farmy wiatrowej na trasie migracji ptaków jest z reguły minimalny. W innych okolicznościach w których dochodzi do kumulacji takich kosztów co może powodować negatywne oddziaływanie: • Występowanie bariery na trasie regularnych, codziennych przelotów pomiędzy noclegowiskiem a żerowiskiem – nawet przy niskich kosztach jednostkowych może powodować koszty skumulowane (będące ubocznym produktem zwiększonego zużycia energii) skutkujące zwiększoną śmiertelnośią ptaków. • Występowanie bariery pomiędzy gniazdem a żerowiskiem – alternatywnie ptaki dorosłe mogą powstrzymywać się od ponoszenia większych wydatków energetycznych związanych z dłuższymi przelotami lokalnymi w ramach karmienia piskląt (rzadsze karmienie, karmienie pokarmem niższej jakości dostępnym na bliżej położonym żerowisku). Koszty możliwego zwiększonego obciążenia energetycznego odbijają się wtedy na pisklętach, powodując obniżenie sukcesu lęgowego (większa śmiertelność piskląt, produkcja piskląt gorszej jakości). • Występowanie serii barier na trasie migracji – duża liczba farm wiatrowych na trasie corocznego przelotu może powodować kumulację niewielkich kosztów energetycznych. Skutkować to może pogorszeniem kondycji ptaków podczas pojedynczego etapu przelotu i koniecznością wydłużenia okresu żerowania w miejscu postoju na trasie wędrówki. Obniżona kondycja podczas aktywnego przelotu zmniejsza szanse przeżycia ptaka, szczegolnie w czasie niekorzystnej pogody i przy pokonywaniu naturalnych przeszkód). Przedłużenie

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 167 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

postojów w trakcie migracji wiosennej może opóźniać termin przystępowania do rozrodu, obniżając produktywność. ➢ bezpośrednia utrata siedlisk – rozmiary bezpośredniego zajęcia ziemi pod obiekty farmy są relatywnie duże i oceniane na poziomie 5 – 10% obszaru farmy. ➢ fragmentacja i przekształcanie siedlisk – przekształcenia siedlisk położonych w otoczeniu siłowni wynika głównie z budowy dróg serwisowych. Rozbudowa sieci lokalnych dróg powoduje kaskadę zmian w otaczających siedliskach występujących na znacznej powierzchni. Szczególnie duże znaczenie mają zmiany w hydrologii, które mogą dotyczyć obszarów znacznie odległych od drogi i występować w późniejszym czasie. Z budową dróg związana jest także fragmentacja siedlisk, obejmująca funkcjonowanie dróg jako barier w przemieszczaniu się zwierząt, spływach wód oraz rozprzestrzeniania się wybranych gatunków roślin. Powyższe zmiany mogą negatywnie oddziaływać na stan zachowania, funkcjonowanie i trwałość siedlisk ptaków ( na obszarze farm i ich sąsiedztwie). Zmiany te wynikają również z warunków bytowania zwierząt sanowiących pokarm dla ptaków. Transport elementów konstrukcji wiatraka wymaga często przebudowy łuków istniejących dróg lub budowę nowych odcinków dróg dojazdowych i związaną z tym nierzadko wycinkę drzew w tych rejonach. Dochodzi wtedy do bezpośredniej zmiany w strukturze siedlisk, mogących obejmować elementy kluczowe dla zasiedlenia terenu przez określone gatunki ptaków.

Rys. 26. Schemat szlaków oddziaływań elektrowni wiatrowych na ptaki (za Derwitt & Langston 2006, zmienione) Źródło: Projekt Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni na ptaki, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2011

168 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Możliwości minimalizacji negatywnych oddziaływań farm wiatrowych na ptaki są raczej ograniczone. Najważniejsze znaczenie ma tutaj odpowiedni wybór lokalizacji elektrowni wiatrowych poprzez wykluczenie terenów o dużym ryzyku niekorzystnych oddziaływań na ptaki, dającymi się zidentyfikować w oparciu o zawczasu dostępne informacje.

Pozostałe możliwe działania zapobiegawcze to: • rezygnacja z posadowienie turbin w miejscach newralgicznych dla ptaków (niewielka odległość od zbiorników wodnych, kolonii mew i rybitw, stref ochronnych ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania itp.) • odsuwanie siłowni od takich miejsc • zmiana układu posadowienia elektrowni – poprzez zwiększanie lub zagęszczanie • niewprowadzanie zróżnicowania wysokości posadowienia turbin w obrębie farm (prowadzącego do zwiększenia strefy zagrożenia kolizjami) Potencjalne działania minimalizujące (wskazane do realizacji na etapie eksploatacji) obejmują i.in.: 1. Wyłączanie turbin w newralgicznych okresach nasilonej ekspozycji ptaków na wysokie ryzyko kolizji (np. szczyt przelotu gęsi, szczyt aktywności ptaków szponiastych przypadający na okres toków i karmienia piskląt itd.). Pewien problem związany jest z brakiem podstaw do wskazania elastycznych reguł decyzyjnych, dostosowanych do aktualnej sytuacji. Możliwe jest tylko „sztywne” wskazanie terminów w których takie szczyty aktywności lub liczebności ptaków występują. 2. Tworzenie i utrzymywanie siedlisk atrakcyjnych dla ptaków poza obszarem inwestycji, w bezpiecznej od niej odległości, w stanie odpowiednim dla funkcjonowania populacji (szczególnie w odniesieniu do terenów żerowiskowych). Obecność takich siedlisk może minimalizować penetrację terenu samej farmy. W praktyce rozwiązanie to jest jednak trudne do realizacji z uwagi na konieczność dysponowania sporą powierzchnią gruntów poza farmą i duże trudności praktyczne w tworzeniu siedlisk atrakcyjnych dla określonych gatunków ptaków. Na wybór danego miejsca jako lęgowiska lub żerowiska duży wpływ mają także czynniki nie związane z jakością siedliska – np. obecność innych ptaków, wysoki sukces lęgowy osobników własnego gatunku itd. W takiej sytuacji płaty bardzo dobrych siedlisk mogą zostać niezasiedlone przez określone gatunki ptaków. 3. Zmniejszenie atrakcyjności terenów farmy jako żerowiska ptaków poprzez: • zmianę składu gatunkowego upraw w granicach farmy i na terenach bezpośrednio do niej przylegających - eliminację roślin szczególnie atrakcyjnych dla wybranych ptaków. • usuwanie ewentualnie pojawiającej się padliny dużych zwierząt z obszaru farmy dla minimalizacji atrakcyjności terenu dla ptaków drapieżnych. Jest to rozwiązanie trudne do realizacji z uwagi na konieczność zapewnienie przez inwestora możliwości efektywnego decydowania o sposobie wykorzystania gruntów na rozległych obszarach farmy pomiędzy terenami wydzierżawionymi lub wykupionymi pod inwestycję. Kompensacja strat powodowanych podwyższoną śmiertelnością w wyniku zderzeń z siłowniami jest raczej możliwa teoretycznie niż praktycznie. Realne możliwości kompensacji strat w populacji ptaków wynikających z budowy i eksploatacji farm wiatrowych są bardzo ograniczone i związane ze znacznymi

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 169 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 nakładami finansowymi i organizacyjnymi. Podstawowy problem stanowią ograniczenia wynikające z ekologii ptaków i dostępność odpowiednich terenów. Negatywny wpływ elektrowni wiatrowych na nietoperze może miejsce zarówno na etapie budowy jak i eksploatacji. W czasie budowy inwestycja tego typu może prowadzić do: ➢ utraty miejsc żerowania i tras przelotu na żerowiska podczas budowy dróg dojazdowych i wiatraków w wyniku wycinania drzew, zasypywania zbiorników wodnych ➢ utraty kryjówek podczas budowy dróg dojazdowych i wiatraków na skutek wycinania drzew, wyburzania budynków, zasypywania wejść do obiektów podziemnych Na etapie eksploatacji negatywny wpływ na nietoperze może przejawiać poprzez: ➢ emisję ultradźwięków powodującą płoszenie ➢ utratę miejsc żerowania z powodu opuszczenia terenu przez nietoperze ➢ utratę lub zmianę tras przelotu – korytarzy migracyjnych ➢ śmiertelność w wyniku kolizji z pracującym rotorem lub urazu ciśnieniowego (barotraumy). Jak dotychczas jest niewiele sprawdzonych, skutecznych metod minimalizacji śmiertelności nietoperzy na skutek kolizji z elektrowniami wiatrowymi. Trzy podstawowe rodzaje działań zapobiegawczych i łagodzących to: 1. Rezygnacja z budowy elektrowni wiatrowej na danym miejscu, stosowana przede wszystkim w sytuacjach, gdy poziom aktywności nietoperzy nawet w okresach relatywnie niewielkiego narażenia na kolizje (np. wiosną) jest na tyle wysoki, że praca wiatraka może powodować znaczną liczbę ofiar (lub znacznie zwiększając zagrożenie dla lokalnych populacji gatunków o wysokim statusie ochronnym). Wariant ten należy rozważyć w każdej sytuacji, w której zbyt długi okres proponowanych wyłączeń (wg punktu 3) spowodował by, że przedsięwzięcie stanie się nieopłacalne. 2. Przesunięcie proponowanej lokalizacji elektrowni poza obszar znacząco narażony na kolizje z nietoperzami możliwe tylko w przypadku gdy monitoring obejmował także obszar, na który planuje się przenieść turbinę, stosowane szczególnie w przypadku zbyt bliskiej lokalizacji turbiny w stosunku do lasów i zadrzewień. 3. Okresowe wyłączenie turbin (unieruchamianie wirników) przynajmniej w bezdeszczowe noce, przy prędkości wiatru poniżej 6 m/s , kiedy dochodzi do 60-90% kolizji, a produkcja energii jest niewielka. Jest to rozwiązanie podstawowe do zastosowania w większości przypadków, gdy zachodzi - potwierdzone roczną inwentaryzacją istotne zagrożenie kolizjami nietoperzy z turbinami. Najczęściej turbiny wyłącza się w okresie migracji jesiennej i dyspersji młodych (koniec lipca – początek października), rzadko migracji wiosennej (kwiecień - maj) lub ciąży i karmienia (czerwiec – lipiec), od wschodu do zachodu słońca (rzadziej w pierwszych kilku godzinach po zachodzie słońca). W miejscach o wyjątkowo wysokiej aktywności lub wykorzystywanych przez szczególnie zagrożone gatunki, turbiny powinny zostać wyłączone przez całą noc lub podczas wiatru słabszego niż 9 m/s. Terminy wyłączeń dla każdej farmy lub elektrowni muszą być wyznaczone wyłącznie na podstawie wyników rocznej inwentaryzacji aktywności nietoperzy przy zachowaniu zasady przezorności. 93 93 Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2011

170 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Nie istnieją jak dotąd skuteczne metody odstraszania nietoperzy od wiatraków. Ewentualne stosowanie jakichkolwiek odstraszaczy, w celu zminimalizowania ryzyka śmiertelności powinno być ograniczone do terenów o niewielkim lub umiarkowanym znaczeniu dla nietoperzy. Dodatkowym, ale istotnym działaniem minimalizującym negatywny wpływ elektrowni wiatrowych na nietoperze jest oznakowanie wiatraków wyłącznie światłem czerwonym i rezygnacja ze świateł białych. Zaleca się także malowanie malowanie wież i łopat wirników w ciemne barwy, aby zmniejszyć atrakcyjność tych obiektów dla potencjalnych ofiar nietoperzy – owadów latających o zmierzchu. W trakcie funkcjonowania farmy istotną rzeczą jest utrzymanie nowych, liniowych elementów infrastruktury farmy, takich jak drogi techniczne, w stanie bezdrzewnym, jak również usuwanie nowych zakrzewień w tych miejscach. Takie przekształcenia szaty roślinnej mogłyby powodować wzrost aktywności nietoperzy na omawianym obszarze. Na etapie budowy wskazane jest unikanie wycinki drzew i zakrzewień tworzących liniowe elementy krajobrazu (zwłaszcza starych alei przydrożnych) a także zasypywania zbiorników przydrożnych, dla których wykazano wysoką aktywność łowiecką nietoperzy oraz wyburzania lub zasypywania obiektów, które okazały się istotnymi kryjówkami tych ssaków. Zgodnie z wytycznymi dotyczącymi oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze elektrowni wiatrowych nie należy lokalizować: ➢ we wnętrzu lasów i innych nie będących lasami skupień drzew, ➢ na terenach położonych mniej niż 200 m od: • granic lasów i innych nie będących lasami skupień drzew o powierzchni większej niż 0,1 ha, • brzegów rzek, • brzegów jezior (naturalnych i sztucznych), • brzegów stawów rybnych o powierzchni większej niż 0,1 ha, • brzegów innych zbiorników i cieków wodnych wykorzystywanych przez nietoperze, ➢ na terenach położonych w odległości mniejszej niż 150 m od alei i szpalerów drzew, ➢ w obrębie grani górskich i przełęczy. Podane odległości są odległościami minimalnymi. W wielu przypadkach, w zależności od stopnia aktywności nietoperzy na danym stanowisku oraz układu terenu strefa wykluczeń z lokalizacji wiatraków może być większa. Decyzja powinna opierać o wyniki badań terenowych. Należy także brać pod uwagę wskazania regionalnych opracowań dotyczących potencjalnych lokalizacji elektrowni wiatrowych. Należy zwrócić uwagę na sąsiedztwo istniejących lub planowanych w okolicy przedsięwzięć. Ponadto z lokalizacji turbin wiatrowych należy wykluczyć tereny: ➢ w obrębie obszarów Natura 2000, na których jednym z przedmiotów ochrony są nietoperze, ➢ na terenach w promieniu 3 km od : • istotnych dla integralności obszaru Natura 2000 letnich i zimowych schronień lub miejsc rojenia nietoperzy z gatunków będących przedmiotem ochrony tego obszaru, • letnich kolonii nietoperzy, w których w ciągu ostatnich 3 lat przynajmniej raz stwierdzono jedną z następujących liczb dorosłych osobników nietoperzy: – 100 lub więcej nocków dużych,

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 171 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

– 50 lub więcej podkowców małych, mroczków pozłocistych lub m. posrebrzanych, – 30 lub więcej nocków łydkowłosych lub n. orzęsionych • zimowisk nietoperzy (w tym ich zwartych kompleksów), w których w ciągu ostatnich 5 lat przynajmniej raz stwierdzono zimowanie jednej z następujących liczb osobników: – 100 lub więcej nietoperzy z dowolnych gatunków, albo – 30 lub więcej podkowców małych, albo – łącznie 10 lub więcej nocków Bechsteina, n. łydkowłosych i n. Orzęsionych, ➢ tereny w promieniu 1 km od pozostałych istotnych (np. 30 dorosłych osobników) i stabilnych stanowisk letnich kolonii nietoperzy z gatunków uznawanych za narażone na kolizje z turbinami wiatrowymi (w stopniu bardzo wysokim, wysokim lub umiarkowanym),

➢ tereny w promienieniu 1 km od granic kompleksów leśnych o powierzchni pow. 100 ha, będącymi ważnymi miejscami rozrodu nietoperzy. Podane odległości są odległościami minimalnymi. W wielu sytuacjach, w zależności od gatunków nietoperzy na danym stanowisku oraz układu terenu, strefa wykluczeń z lokalizacji farm wiatrowych wokół kolonii rozrodczych lub zimowisk może być większa. Decyzja ta powinna być uzależniona od wyników terenowych badań detektorowych.94 Do wad elektrowni wodnych należy niekorzystny wpływ na populację ryb, którym uniemożliwia się wędrówkę w górę lub w dół rzeki, niszczące oddziaływanie na środowisko nabrzeża, a także fakt, że uzależnione od dostaw wody hydroelektrownie mogą być niezdolne do pracy na przykład w czasie suszy. Do wykorzystania energii słońca potrzebne jest dużo miejsca i niezbędne są odpowiednie warunki helioenergetyczne. Problem stanowić może także wymienić należy wysoki koszt kolektorów słonecznych. Wśród wad energii wnętrza Ziemi trzeba wymienić jej małą dostępność: dogodne do jej wykorzystania warunki występują tylko w niewielu miejscach. Poza tym może się zdarzyć, że przy pobieraniu energii geotermalnej z głębi ziemi wydostaną się szkodliwe gazy i minerały, których następnie trudno się pozbyć.

5.7.2 Cel Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych.

5.7.3 Kierunki działań do 2020 roku Wśród podstawowych działań w zakresie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych należy wymienić: • podniesienie świadomości społecznej i wspieranie budowy instalacji wykorzystujących energię odnawialną, • przygotowanie listy priorytetów w zakresie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, • wspieranie tworzenia sprawnie funkcjonującego systemu konsultacji dotyczących OZE, • wspieranie inicjatyw podejmowanych w zakresie zastępowania, jako nośnika energii, paliwa stałego źródłami energii odnawialnej, • popularyzacja i wdrożenie najlepszych praktyk w dziedzinie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, w sferze rozwiązań technologicznych, organizacyjnych i finansowych.

94 Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze, GDOŚ Warszawa 2011

172 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

5.7.4 Harmonogram zadań na lata 2013 – 2016

Jednostka Szacunkowe koszty Termin Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016 Gmina Realizacja dwóch kolektorów Wierzbinek, 2013-2014 b.d. b.d. - - Środki własne słonecznych płaskich prywatni inwestorzy Budowa elektrowni Prywatni wiatrowych na terenie wg potrzeb b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. inwestorzy powiatu Wspieranie inicjatyw Środki własne, w zakresie wykorzystania Powiat, gminy Zadanie ciągłe b.d. b.d. b.d. b.d. sponsorzy odnawialnych źródeł energii Suma b.d. b.d. b.d. b.d. Źródło: ankietyzacja gmin i powiatu

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 173 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

5.8 Poważne awarie i zagrożenia naturalne 5.8.1 Analiza stanu istniejącego Poważna awaria jest to zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja, powstałe podczas procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, mogących spowodować natychmiastowe lub powstałe z opóźnieniem zagrożenie życia lub zdrowia ludzi bądź zagrożenie środowiska. Natomiast przez poważną awarię przemysłową rozumie się poważną awarię w zakładzie. Podstawowym aktem prawnym w zakresie poważnych awarii jest ustawa Prawo ochrony środowiska, w której zawarte są: przepisy ogólne, instrumenty prawne służące przeciwdziałaniu poważnej awarii przemysłowej, obowiązki prowadzącego zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, obowiązki organów administracji związane z awarią przemysłową oraz zagadnienie współpracy międzynarodowej w przypadku wystąpienia awarii przemysłowej o zasięgu transgranicznym. Wystąpienie poważnej awarii przemysłowej związane jest z bezpośrednim zagrożeniem środowiska naturalnego. Zgodnie z ustawą POŚ w razie wystąpienia takiej awarii, Wojewoda poprzez Komendanta Wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej i Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska podejmuje działania niezbędne do usunięcia awarii i jej skutków. O podjętych działaniach informuje Marszałka Województwa. Mianem "nadzwyczajnych zagrożeń środowiska" (NZŚ) określa się negatywne skutki zdarzeń losowych takich jak awarie techniczne i technologiczne w jednostkach stosujących, produkujących lub magazynujących materiały niebezpieczne oraz w transporcie takich substancji. NZŚ stanowią: • zanieczyszczenie poszczególnych elementów środowiska w zakładach przemysłowych, transporcie, rozładunku i przeładunku materiałów niebezpiecznych i innych substancji, • pożary na rozległych obszarach lub długo trwające, a także towarzyszące awariom z udziałem materiałów niebezpiecznych, • zanieczyszczenie chemiczne lub biologiczne środowiska w wyniku katastrof budowli hydrotechnicznych, • zanieczyszczenie chemiczne lub biologiczne środowiska w wyniku klęsk żywiołowych. Przeciwdziałanie poważnym awariom jest jednym z podstawowych zadań Inspekcji Ochrony Środowiska. Zadanie to wypełniane jest poprzez: • prowadzenie rejestru zakładów, których działalność może być przyczyną wystąpienia poważnej awarii, • kontrolę podmiotów, których działalność może stanowić przyczynę powstania poważnej awarii, • prowadzenie szkoleń dla organów administracji oraz podmiotów, o których mowa powyżej, • współdziałanie w akcjach zwalczania poważnych awarii z organami właściwymi do ich prowadzenia, • badanie przyczyn powstawania poważnych awarii i nadzór nad usuwaniem ich skutków dla środowiska. Na terenie powiatu konińskiego do zdarzeń o charakterze chemiczno-ekologicznym. dochodzi najczęściej

174 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 w procesie transportu substancji niebezpiecznych. Do największych zagrożeń chemiczno-ekologicznych zaliczyć można: • transport materiałów niebezpiecznych (transport samochodowy i kolejowy drogami lokalnymi, powiatowymi i krajowymi) • przesył produktów ropopochodnych (rurociąg „PRZYJAŻŃ” i przepompownia w Roztoce).95 Poniżej przedstawiono wykazy tras drogowych i kolejowych, po których przewożone są materiały niebezpieczne.

Tab. 58. Wykaz tras drogowych, po których przewożone są materiały niebezpieczne

Lp. Trasa Rodzaj materiału Ilość roczna przewozów w [t] Uwagi 1 A2 i E30Poznań-Warszawa kwas fluorowodorowy 222 30, 50 i 70% 2 E30 i A2 Warszawa-Poznań ciekły hel 4840 Tranzyt 3 A2 i E30Poznań-Warszawa tlen 44 Tranzyt 4 A2 i E30Poznań-Warszawa amoniak 82 Tranzyt 5 Nr 25 Rychwał-Ślesin chlor 21 Tranzyt 6 E30 i A2 Warszawa-Poznań kwas siarkowy 15 Tranzyt 7 E30 i A2 Warszawa-Poznań wodór 36 Tranzyt 8 Do najczęściej W zależności od rodzaju Dane te oparte są przewożonych mat. przewożonego materiału E30 Słupca-Konin -Kłodawa o okr. kontrole mat. należą: benzyna, olej i rodzaju samochodu od kilkuset kg niebezpiecznych napędowy, gazy do kilkudziesięciu ton Źródło: Strategia rozwoju ratownictwa i ochrony przeciwpożarowej dla miasta Konina i powiatu konińskiego na lata 2010-2020

Tab. 59. Wykaz tras kolejowych, po których przewożone są materiały niebezpieczne

Ilość roczna Lp. Trasa Rodzaj materiału Uwagi przewozów w [t] 1 Warszawa-Konin-Poznań czteroetylek chloru 960 Tranzyt 2 Warszawa-Konin-Poznań dwutlenek siarki 240 Tranzyt 3 Poznań-Konin-Warszawa czteroetylek ołowiu 3600 Tranzyt

4 Poznań-Konin paliwa płynne 88320 Ilość paliw przybywających 5 Warszawa-Konin gaz propan-butan 134400 do Konin/bez tranzytu 6 Poznań-Konin-Warszawa olej napędowy 50400 Tranzyt 7 Poznań-Konin-Warszawa benzyna 43200 Tranzyt 8 Warszawa-Konin-Poznań olej napędowy 28800 Tranzyt Źródło: Strategia rozwoju ratownictwa i ochrony przeciwpożarowej dla miasta Konina i powiatu konińskiego na lata 2010-2020

Odpowiedzialność za transport substancji niebezpiecznych spoczywa na spedytorze. W przypadku wystąpienia skażenia środowiska podczas transportu materiałów niebezpiecznych (transport drogowy lub kolejowy), gdy trudno jest ustalić sprawcę zdarzenia – obowiązki usunięcia zagrożenia spoczywają na Staroście. Stąd istotne znaczenie miałoby wyznaczenie miejsca tymczasowego magazynowania odpadów powstałych w czasie usuwania skutków zdarzenia. Decyzja, co do miejsca powinna być podjęta na poziomie województwa w porozumieniu z właściwymi samorządami terytorialnymi. Z punktu widzenia

95Strategia rozwoju ratownictwa i ochrony przeciwpożarowej dla miasta Konina i powiatu konińskiego na lata 2010-2020

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 175 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 narażenia mieszkańców na skutki ewentualnych skażeń środowiska podczas transportu materiałów niebezpiecznych, ważne jest opracowanie programu informowania społeczeństwa o wystąpieniu awarii i sposobu zachowań w takiej sytuacji. Ustawa Prawo ochrony środowiska spośród zakładów przemysłowych, w których ze względu na ilość znajdujących się w nich substancji niebezpiecznych możliwe jest wystąpienie poważnej awarii wyróżnia dwa rodzaje: • zakłady o dużym ryzyku wystąpienia awarii (ZDR), • zakłady o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii (ZZR). Informacje o tych podmiotach gromadzone są w Rejestrach potencjalnych sprawców poważnych awarii, prowadzonych przez Inspekcję Ochrony Środowiska. Rejestr uwzględnia również zakłady mogące spowodować poważne awarie, które ze względu na ilość substancji niebezpiecznej, jaka może znajdować się w zakładzie, nie klasyfikują się do grup ZZR lub ZDR, ale z uwagi na rodzaj substancji, prowadzone procesy technologiczne lub usytuowanie instalacji, stanowią zagrożenie dla środowiska (zakłady pozostałe). Rejestr nie obejmuje stacji paliw, które również mogą być potencjalnym miejscem wystąpienia poważnych awarii. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska każdy, kto zamierza prowadzić lub też prowadzi zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, ma obowiązek zapewnić zaprojektowanie, wykonanie lub też likwidowanie tegoż zakładu w sposób zapewniający ochronę przed awariami bądź ograniczający ich skutki dla ludzi i środowiska. W celu zapobiegania niebezpiecznym awariom prowadzący zakłady o zwiększonym i dużym ryzyku muszą opracować: • program zapobiegania awariom, w którym przedstawia się system zarządzania zakładem gwarantujący ochronę ludzi i środowiska; • system bezpieczeństwa; • raport bezpieczeństwa (tylko dla zakładów o dużym ryzyku); • wewnętrzny plan operacyjno‐ ratowniczy; • informacje niezbędne do opracowania zewnętrznego planu operacyjno‐ ratowniczego. Zadaniem Inspekcji Ochrony Środowiska jest kontrola przestrzegania wymogów ochrony środowiska w zakresie przeciwdziałania możliwości wystąpienia poważnej awarii. W zakładach o dużym ryzyku wystąpienia awarii kontrole dokonywane są co roku, a w zakładach o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii − co najmniej raz na 2 lata. W bezpośrednim sąsiedztwie powiatu konińskiego zlokalizowane są dwa zakłady zwiększonego ryzyka: ZE-PAK w Koninie oraz Expres Polska Sp. z o.o. w Warszawie O/Konin. Oprócz nich swoją działalność prowadzą zakłady nie zaliczone do ZDR lub ZZR, ale również stanowiące poważne zagrożenie dla środowiska. Są to: • Elektrownia Pątnów – Zespół Elektrowni PAK w Koninie • Europoles w m. Stare Miasto • Zakład Produkcyjny w m. Krągola (gmina Stare Miasto) należący do ZinPower Wielkopolska Sp. zo.o. w Szczecinie • Smurfit Kappa w m. Modła Królewska (gmina Stare Miasto)

176 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

W na terenie powiatu zlokalizowane są również stacje paliw płynnych, mogące stwarzać potencjalne zagrożenie, wynikające ze stosowania znacznych ilości produktów naftowych. Obiekty te mogą stwarzać potencjalne zagrożenie, jednakże tylko w wypadku nieprzestrzegania odpowiednich przepisów. Innym rodzajem zagrożenia jest możliwość wystąpienia powodzi związanej głównie z: • awariami urządzeń hydrotechnicznych, które regulują gospodarkę wodną w powiecie – np. zbiornika retencyjnego na Powie w gminie Stare Miasto, uszkodzenia zbiornika wodnego Jeziorsko (zlokalizowanego w powiecie sieradzkim i poddębickim) • lokalnie w przypadku wystąpienia długotrwałych intensywnych odpadów deszczu • tworzeniem się zatorów lodowych w okresach topnienia lodów, szczególnie niebezpieczne na rzece Warcie w okolicy miasta Konin. Zagrożenia powodziowe związane z rzeką Warta może wystąpić na terenie gmin: Golina, Rzgów, Krzymów, Kramsk i Stare Miasto. Najwyższe stany wody na Warcie występują w marcu, minimalne w czerwcu. Przyczyną wezbrań są wody roztopowe oraz opady letnie, odlesienie zlewni Wart oraz prostowanie i pogłębianie koryta rzeki. Powodzie wiosenne należy w znacznej mierze uznać za zjawisko spowodowane ingerencja człowieka w środowisko przyrodnicze. Powierzchnia terenów zalewowych na terenie powiatu wynosi ok. 8 tys. ha, chronionych obwałowaniami jest 7 tys. ha. W celu zmniejszenia zagrożenia powodziowego na całej długości rzeki zbudowane są wały przeciwpowodziowe, jazy zasuwowe, przepusty a na początku biegu rzeki Warty na terenie województwa wybudowano zbiornik retencyjny Jeziorsko. Ze względu na zagrożenie powodziowe wodami 1% rzeki Warty Dyrekcja Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu sporządziła Studium określające obszar bezpośredniego zagrożenia powodzią w którym wyznaczony został zasięg występowania tego zjawiska. Na obszarze tym obowiązuje zakaz budowy jakichkolwiek obiektów nie związanych z gospodarką wodną.96 Zagrożenie powodziowe stwarzać może także rzeka Powa. Piętrzenie wody w rzece Powie odbywa się na jazie w m. Niklas (gm. Stare Miasto). Obecnie, na powierzchnie zbiornika składają się istniejący zbiornik o powierzchni 8,6 ha oraz zajęte pod zalew przyległe do niego użytki zieleni o pow. 16,2 ha. Po maksymalnym spiętrzeniu rzeki Powy, całkowita powierzchnia zalewu wyniesie 24,8 ha. Na rzece Powie znajduje także zbiornik „Stare Miasto” o powierzchni zalewu 90,96 ha i o pojemności 2,159 mln m3. Zapora zlokalizowana jest w km 9+100 rzeki Powy. Wody ze zbiornika wykorzystywane są do celów rolniczych, rekreacyjnych i energetycznych. Równocześnie zbiornik ten zabezpiecza tereny wokół i poniżej zapory przed wystąpieniem powodzi. Użytki rolne zajęte pod zalew i znajdujące się pod wpływem zbiornika to użytki rolne o niskiej klasie bonitacyjnej. Na rzece w rejonie Konina projektowany jest również zbiornik Posoka, który także ma stanowić ochronę przed powodzią. Dolina rzeki Powy w dolnym odcinku w rejonie miejscowości Posoka jest narażona na wylewy 1% wód rzeki Warty. Na obszarze objętym możliwością wystąpienia wylewów katastrofalnych obowiązuje zakaz budowy jakichkolwiek obiektów za wyjątkiem tych, które będą związane z gospodarką wodną. Zakaz ten dotyczy równie terenów łąkowych sąsiadujących z korytem rzeki.97

96Strategia rozwoju ratownictwa i ochrony przeciwpożarowej dla miasta Konina i powiatu konińskiego na lata 2010-2020, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stare Miasto 97 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 2008 – 2012, Studium uwarunkowań i kierunków

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 177 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Ostatnia powódź w powiecie konińskim miała miejsce w 2010 r. na terenie gmin Golina, Kramsk, Krzymów, Rzgów i Stare Miasto. Na terenie powiatu zalanych zostało 7,5 tys. ha łąk i pól. Uszkodzonych zostało wiele km dróg i kilka mostów. Najbardziej dotknięta powodzią została Golina, gdzie na skutek uszkodzenia wału w Kraśnicy woda rozlała się na polder Golina i podtopiła okoliczne gospodarstwa.98

5.8.2 Presja Skutki poważnych awarii niejednokrotnie przekraczają poza miejsce ich powstania. Dotykają bezpośrednio ludzi i środowisko naturalne. Likwidacja skutków poważnych awarii zazwyczaj wymaga długoletnich działań odbudowujących środowisko. Na terenie powiatu konińskiego wzrasta zagrożenie wynikające z różnego typu awarii, m.in. zdarzeń chemicznych lub ekologicznych, związanych z istnieniem zakładów przemysłowych użytkujących materiały niebezpieczne w ilościach mogących być przyczyną poważnej przemysłowej oraz związanych z transportem drogowym i kolejowym materiałów niebezpiecznych. Średnio w przypadku 3% zdarzeń drogowych dochodzi do powstania chemicznego lub ekologicznego, które ma związek z przewożeniem przez pojazd uczestniczący w kolizji drogowej substancji niebezpiecznych dla środowiska naturalnego (ludzi, zwierząt, roślin). Potencjalne zagrożenie w tym zakresie nie będzie malało. Czynniki zwiększające jego poziom to: • intensywny rozwój transportu drogowego • położenie geograficzne powiatu konińskiego (szlak komunikacyjny Berlin – Moskwa) • nienadążający za rozwojem transportu rozwój sieci dróg i infrastruktury drogowej, w tym brak autostrad, specjalnych parkingów dla pojazdów przewożących materiały niebezpieczne, zniszczona powierzchnia jezdni itp. Niedostateczny rozwój sieci dróg wpływa na wysoką ilość wypadków w kraju. Bardzo często transport samochody i kolejowy materiałów niebezpiecznych odbywa się trasami przebiegającymi w pobliżu dużych skupisk skupisk ludzkich, w tym niejednokrotnie przez centra miast. Co roku na terenie powiatu odnotowuje się wzrost materiałów niebezpiecznych, które podczas awarii mogą spowodować katastrofę ekologiczną zagrażającej coraz większej liczbie ludności.99

5.8.3 Cel 1. Wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska spowodowanych poważną awarią i klęskami żywiołowymi. 2. Ograniczenie możliwości wystąpienia sytuacji awaryjnych w wyniku transportu drogowego i kolejowego oraz klęsk żywiołowych. 3. Opracowanie systemu skutecznego informowania społeczeństwa o wystąpieniu nadzwyczajnego zagrożenia środowiska i zagrożenia naturalnego.

zagospodarowania przestrzennego gminy Stare Miasto 98 www.konin.lm.pl 99Strategia rozwoju ratownictwa i ochrony przeciwpożarowej dla miasta Konina i powiatu konińskiego na lata 2010-2020

178 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

5.8.4 Kierunki działań do 2020 roku Obowiązki dotyczące awarii przemysłowych spoczywają głównie na prowadzącym zakład oraz na organach Państwowej Straży Pożarnej, a także wojewodzie. Szczegółowy opis tych obowiązków podaje ustawa Prawo ochrony środowiska. Zapobieganie awariom miejscowym, prowadzi się głównie poprzez ograniczenie transportu substancji niebezpiecznych, kierowanie ich oznakowanymi trasami, omijającymi centrum miasta, informowanie i edukowanie społeczeństwa o sposobach zapobiegania zagrożeniom, a także o sposobie postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia. Powstałe zagrożenia w transporcie drogowym jak i kolejowym, zwalczane są przez odpowiednie jednostki straży pożarnej. Straż Pożarna podejmuje doraźne środki: • dokonuje zabezpieczenia miejsca wypadku, • ewakuuje ludność, • w przypadku poważnych awarii, kiedy niezbędna jest pomoc specjalistycznych jednostek i specjalistycznego sprzętu, jednostka straży współpracuje z różnymi innymi sekcjami, które • podejmują działania w swoim zakresie. Ochrona przed powodzią jest zadaniem organów administracji rządowej i samorządowej. Organem właściwym w sprawie gospodarowania wodami w regionie wodnym, w zakresie określonym w ustawie Prawo wodne jest Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu. Obecnie trwają prace przy modernizacji prawostronnych wałów przy rzece Warcie na odcinku Konin- Koło. Zadanie podzielono na dwa odcinki. Pierwszy z nich przebiega na terenie powiatu konińskiego, a drugi powiatu kolskiego. W powiecie konińskim prace obejmują tereny gmin Kramsk i Krzymów. Modernizacja wałów polega przede wszystkim na poprawie stabilności oraz ograniczeniu filtracji korpusu wału. Zwiększenie stabilności wałów, spowoduje, iż będą one bardziej odporne na uszkodzenia i przerwania przez wodę. Dzięki poprawie korony wałów w czasie powodzi łatwiej będzie można dotrzeć do zagrożonych miejscowości. Zgodnie z planem cała inwestycja będzie zakończona w przyszłym roku. Na modernizację czekają jeszcze trzy przepompownie o bardzo ważnym znaczeniu strategicznym. Jedną nich jest przepompownia Nizina Konińska (miasto Koninin), która przepompowuwuje wody z obszaru chronionego wałami lewostronnymi. Kolejna to przepompownia Wola Podłężna na Kanale Grójeckim (gmina Kramsk), odbierająca wody z kopalni oraz z użytków zielonych Doliny Grójeckiej. Zmodernizowany ma być także fragment wału i przepompownia w Ruminie (gm. Stare Miasto). Oprócz tego planowana jest również regulacja rzeki Powa na długości 6 km, w km 15+500 do 21+500 (gm. Stare Miasto, pow. Koniński oraz gm. Tuliszków, pow. turecki) na której w 2007 roku WZMiUW wybudował zbiornik Stare Miasto. Do końca 2015 roku potrwa modernizacja Kanału Ślesińskiego w km 0,00-32,00. Projekt przebudowy Kanału Ślesińskiego przewiduje kapitalny remont budowli hydrotechnicznych z nim powiązanych, m. in. śluz w Koszewie, Gawronach, Pątnowie i Morzysławiu, jazu w Gawronach i wrót przeciwpowodziowych w Morzysławiu oraz budowę pompowni i wykonanie robót pogłębieniowych. Realizacja projektu umożliwi poprawę stanu infrastruktury technicznej Kanału Ślesińskiego, która została wykonana 75 lat temu i dotychczas nie była modernizowana i gruntownie remontowana. Przyczyni się również poprawy

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 179 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 poziomu ochrony przeciwpowodziowe. Ponadto, realizacja projektu umożliwi zapewnienie optymalnych warunków bezpieczeństwa dla obsługi obiektów, użytkowników infrastruktury i okolicznych mieszkańców oraz spadek niebezpieczeństwa wystąpienia zagrożeń poprzez poprawę stanu infrastruktury drogi wodnej o strategicznym znaczeniu energetycznym (zabezpieczona na przyszłość zostanie możliwość wykorzystania wody pochodzącej z Kanału w ramach systemu chłodzenia elektrowni Pątnów i Konin.

5.8.5 Harmonogram zadań na lata 2013 – 2016

Jednostka Szacunkowe koszty Termin Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016 Zadanie Środki własne Zarządzanie kryzysowe Powiat 10000 10000 10000 10000 ciągłe powiatu Gmina, Aktualizacja informacji Starostwo o zakładach o Powiatowe, Zadanie Wkład rzeczowy zwiększonym WIOŚ, b.d.k. ciągłe jednostek i dużym ryzyku wystąpienia Organizacje poważnej awarii pozarządowe, Straż Pożarna Edukacja społeczeństwa w zakresie właściwych Gminy, Straż Zadanie b.d. b.d. b.d. b.d. GFOSiGW zachowań w sytuacji Pożarna ciągłe wystąpienia zagrożenia Aktualizacja tras Urząd optymalnego przewozu Zadanie Wkład rzeczowy Marszałkowski, b.d.k. materiałów ciągłe jednostek Gminy niebezpiecznych Uregulowanie gospodarki Budżet gminy, Zadanie wodami deszczowymi i Gminy b.d. b.d. b.d. b.d. fundusze ciągłe roztopowymi pomocowe Suma 10000 10000 10000 10000 Źródło: ankietyzacja gmin i powiatu

5.9 Gospodarka odpadami 5.9.1 Analiza stanu istniejącego Odpady komunalne to odpady powstające w gospodarstwach domowych oraz odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych twórców, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. Odpady komunalne powstają w gospodarstwach domowych oraz w obiektach infrastruktury: handlu, usługach, szkolnictwie, obiektach turystycznych, obiektach działalności gospodarczej, na targowiskach itp. Oprócz typowych składników odpadów komunalnych w gospodarstwach domowych i obiektach infrastruktury (handlu, usługach, szkolnictwie, obiektach turystycznych, obiektach działalności gospodarczej i wytwórczej) powstają również inne rodzaje odpadów, które łączone są z odpadami komunalnymi. Są to: odpady wielkogabarytowe, odpady remontowo-budowlane, odpady zielone, odpady niebezpieczne (m.in. odpady zawierające PCB, odpady zawierające azbest, zużyte oleje, zużyte baterie i akumulatory, odpady medyczne i weterynaryjne) oraz odpady inne niż niebezpieczne (m.in. zużyte opony, wyeksploatowane

180 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 pojazdy, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny). Na terenie powiatu konińskiego funkcjonuje system zbiórki odpadów niesegregowanych oraz selektywna zbiórka surowców wtórnych. Zbiórka odpadów odbywa się w systemie pojemnikowym i workowym. Selektywnie zbierany plastik, szkło, w nieco mniejszym stopniu makulatura, opakowania z papieru i tektury. Gmina Sompolno wprowadziła również selektywną zbiórkę metalu, a na terenie Urzędu Gminy Skulsk ustawiono pojemniki na zużyte baterie. W Gminie Stare Miasto w m. Żychlin znajduje się Gminny Punkt Gromadzenia Odpadów Segregowanych. W Gminie Krzymów 2 razy do roku prowadzona jest również selektywna zbiórka zużytych urządzeń elektrycznych i elektronicznych. W niektórych gminach zbierane są również beton i gruz budowlany. W ciągu ostatniego roku w gminie Rychwał zorganizowano zbiórkę sprzętu AGD i RTV, tworzyw sztucznych (folii z sianokiszonek, worków po nawozach) i złomu. W większości gmin odbiór odpadów wielkogabarytowych odbywa się w systemie „na zgłoszenie” lub dowóz własny do punktu zbiorczego.100 W sektorze komunalnym odpady ulegające biodegradacji to: odpady kuchenne, zielone, papier i tektura, niektóre tekstylia (np. bawełniane). W większości gmin powiatu nie wdrożono systemu selektywnej zbiórki odpadów biodegradowalnych. Niektóre gminy w celu ograniczenia ilości odpadów ulegających biodegradacji w strumieniu zmieszanych odpadów komunalnych zorganizowały akcje ulotkowe propagujące kompostowanie odpadów biodegradowalnych w przydomowych kompostownikach. W gminach wiejskich z typowo zagrodowa zabudowa problem z odpadami biodegradowalnymi praktycznie nie istnieje. indywidualni właściciele nieruchomości oddzielają odpady organiczne do kompostowania dla własnych potrzeb. Odpady zielone jak i odpady organiczne z gospodarstw są wykorzystywane u źródła ich powstawania poprzez wykorzystywanie ich do celów: nawożenie gruntów, kompostowanie w przydomowych kompostownikach, konsumpcja przez zwierzęta gospodarskie.101 Część gmin powiatu konińskiego należy do Związku Międzygminnego "Koniński Region Komunalny", należą do niego: gmina Golina, gmina Grodziec, gmina Kazimierz Biskupi, gmina Kramsk, gmina Krzymów, miasto i gmina Rychwał, gmina Rzgów i gmina Stare Miasto. W skład związku wchodzą także gmina Brudzew, gmina Turek i gmina Władysławów.102 W ramach współpracy ze Związkiem Międzygminnym „Koniński Region Komunalny" powierzono Związkowi Międzygminnemu „Koniński Region Komunalny" prowadzenie zadań publicznych z ochrony środowiska m.in. w zakresie: a) koordynacji odbioru odpadów (szkło, makulatura, tworzywa sztuczne) z terenu gmin przez upoważnione podmioty, pomoc logistyczna i organizacja w w/w zakresie, b) zakupu i zaopatrzenia gmin w pojemniki i worki do selektywnej zbiórki odpadów, c) prowadzenia szkoleń w ramach Rejonowego Centrum Edukacji Ekologicznej Związku Międzygminnego „Koniński Region Komunalny".62 W 2010 r. na terenie powiatu konińskiego zebrano 11 686,37 Mg, w tym 9 118, 04 Mg z gospodarstw domowych. W tabeli nr 48 przedstawiono ilości odpadów zebranych w poszczególnych gminach powiatu konińskiego w ostatnich trzech lat.

100 ankietyzacja gmin, strony internetowe urzędów gmin 101 Aktualizacja Planu Gospodarki Odpadami dla powiatu konińskiego 102 www.zmjrp-konin.pl

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 181 www.codex.pl Tab. 60. Ilości odpadów komunalnych zebranych jako zmieszane i selektywnie zebrane na terenie powiatu konińskiego w latach 2009-2011 Kod i Ilość zebranych odpadów [Mg] 170101 200108 200301 Odpady betonu 200201 200101 150102 20 03 07 Odpady 150107 Gmina Rok Niesegregowane oraz gruz Odpady Papier i Opakowania 200102 Odpady Kuchenne Opakowania Inne (jakie) odpady betonowy ulegające tektura w tym z tworzyw Szkło wielkoga- ulegające ze szkła komunalne z rozbiórek biodegradacji opakowania sztucznych barytowe biodegradacji i remontów 2009 1 798,68 0 2,8 0 0 12,9 0 119,2 3 0 Golina 2010 1 886,42 0 8,8 0 0 7,6 0 130,1 2,1 0 2011 1520,97 0 24,25 0 124,5 19,8 0 144,5 0 0 2009 b.d. 0 0 0 b.d. 9350 25182 b.d. 0 0 Grodziec 2010 b.d. 0 0 0 b.d. 14146 31500 b.d. 0 0 2011 5280 0 0 0 b.d. 17058 41838 b.d. 0 0 2009 1345,6 0 0 0,4 2,8 83,1 0 97,2 0 b.d. Kazimierz 2010 1635,8 0 0 0 56 134,7 0 49 0 b.d. Biskupi 2011 243,69 0 0 2,4 11,48 16,91 0 49,92 0 b.d. 2009 1083 295 0 0 2,6 59 109 0 0 b.d. Gmina 2010 1452 165 0 0 0,8 51 21 0 0 b.d. Kleczew 2011 2294 144 0 93 0 100 87 0 0 b.d. 2009 194,1 92,74 0 10 2,16 31,18 97,88 0 2 0 Kramsk 2010 472,5 258,08 0 11,2 3,2 35,62 94,82 0 1,8 0 2011 629,05 38,5 0 42 4,1 48,9 151,55 0 2,4 0 2009 586,25 b.d. b.d. b.d. 3 7 43 b.d. b.d. b.d. 2010 609,3 b.d. b.d. b.d. 4 9,2 49 b.d. b.d. b.d. Krzymów 2,25 2011 590,33 80 b.d. 0,13 4,5 12 51 b.d. b.d. (żelazo i stal) 1 8 2 Kod i Ilość zebranych odpadów [Mg] 170101 200108 200301 Odpady betonu 200201 200101 150102 20 03 07 Odpady 150107 Gmina Rok Niesegregowane oraz gruz Odpady Papier i Opakowania 200102 Odpady Kuchenne Opakowania Inne (jakie) odpady betonowy ulegające tektura w tym z tworzyw Szkło wielkoga- ulegające ze szkła komunalne z rozbiórek biodegradacji opakowania sztucznych barytowe biodegradacji i remontów 2009 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 2010 557,64 0 0 0 22,18 36,67 37,81 0 0 1,84 Rychwał 1,535 2011 584,49 0 0 0,21 18,33 46,04 45,47 0 0,79 1,15 2,251 2009 1041 0 0 0 6,3 16,3 40,6 b.d. 0 b.d Rzgów 2010 720 0 0 0 29,9 17 19,9 b.d 0 b.d. 2011 498 0 0 0 12,9 19,1 36,6 b.d 0,4 b.d. 2009 440,69 0 0 0 19 1 0 8 0 2010 383,58 0 0 0 19,07 1 0,2 8 0 0,3 Skulsk 15,215 (baterie) 0,006 (przeter. leki) 2011 499,98 0 0 0 2,81 1,2 16,2 0 0 12,105 (elektrośmieci) 2009 1461,81 0 0 0 12 5,25 82,56 0 0 12 Sompolno 2010 1294,22 0 0 0 13,5 23,7 37,45 0 0 13,5 2011 1233,83 0 0 0 13,42 40,35 84 0 0 13,42 2009 2441,84 0 0 0 9,18 18,72 45,63 0 0 0 Stare 2010 1771,34 0 0 0 10,26 34,55 69,25 0 0 0 Miasto 2011 1929,52 0 0 0 44,27 27,6 49,19 0 0,08 0 2009 1758 51 b.d. b.d. 5 1 122 b.d. b.d. 0 Ślesin 2010 1640 96 b.d. b.d. b.d. 2 88 b.d. b.d. 0 2011 1006 67 b.d. b.d. b.d. 12 190 b.d. b.d. 0 1 8 3 Kod i Ilość zebranych odpadów [Mg] 170101 200108 200301 Odpady betonu 200201 200101 150102 20 03 07 Odpady 150107 Gmina Rok Niesegregowane oraz gruz Odpady Papier i Opakowania 200102 Odpady Kuchenne Opakowania Inne (jakie) odpady betonowy ulegające tektura w tym z tworzyw Szkło wielkoga- ulegające ze szkła komunalne z rozbiórek biodegradacji opakowania sztucznych barytowe biodegradacji i remontów 2009 1236,62 0 0 0 0 1,0 14,8 0 b.d. 0,3 Wierzbinek 2010 734,57 0 0 0 0 2 29 0 b.d. 0,35 2011 642,1 0 0 0 0 1,08 12,8 0 b.d. b.d. 2009 557,31 2,7 0 0 3,74 12,9 0 83,7 0,2 0 Wilczyn 2010 622,1 0 0 0 33 16,6 0 99,8 0,3 0 2011 528,2 2,8 0 0 3,1 21,8 0 83,2 0,7 0 Źródło: ankietyzacja gmin 1 8 4 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

W projekcie Planu gospodarki odpadami dla województwa wielkopolskiego na lata 2012 – 2017 obszar województwa został podzielony na 9 tzw. Regionów gospodarowania odpadami komunalnymi. Powiat koniński w całości został przydzielony do Regionu VIII. W Regionie VIII funkcjonują dwie instalacje mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów komunalnych (MBP) należące do: • Związku Komunalnego Gmin "Czyste Miasto, Czysta Gmina", ul. Plac Św. Józefa 5, 62-800 Kalisz, • Miejskiego Zakładu Gospodarki Odpadami Komunalnymi, ul. Sulańska, 62-510 Konin. Obie instalacje spełniają ustawowe wymagania (na dzień 31 grudnia 2011r.) dla instalacji regionalnych. Instalacją Regionalną jest także składowisko zlokalizowane przy Miejskim Zakładzie Gospodarki Odpadami Komunalnymi, ul. Sulańska w Koninie. W tabeli 49 zestawiono istniejące instalacje do unieszkodliwiania odpadów w obrębie Regionu VIII zlokalizowane na terenie powiatu konińskiego.

Tab. 61. Istniejące instalacje do unieszkodliwiania odpadów komunalnych na terenie powiatu konińskiego

Zdolności Nazwa i adres Rodzaj Rodzaj przerobowe Status podmiotu Adres instalacji instalacji odpadu /kod roczne instalacji zarządzającego [Mg/rok] Sortownie odpadów sortownia Zakład Gospodarki odpadów Komunalnej m. Genowefa, zmieszanych 200301 20 000 Zastępcza i Mieszkaniowej 62-540 Kleczew uruchomienie w Kleczewie 2011r Kompostownia odpadów 020203, 020204, Spółdzielnia Kółek 020301, 020382, Nieświastów, Rolniczych, 020399, 020601, kompostownia 62-530 Ul. Golińska 10, 030307, 030399, 40 000 Zastępcza pryzmowa Kazimierz 62-530 Kazimierz 100101, 160380, Biskupi Biskupi 190112, 190805, 200201, 20030 Zakład kompostownia Zakład Gospodarki Zakład Gospodarki Gospodarki pryzmowa Komunalnej i Komunalnej Komunalnej 12 000 Zastępcza uruchomienie Mieszkaniowej w i Mieszkaniowej i Mieszkaniowej 2011r. Kleczewie w Kleczewie w Kleczewie Instalacje do produkcji paliw alternatywnych 02, 03, 04, "Tyl-Oil" Sp. z o.o., Instalacja do Ul. Biurowiec 3, 07, 15, 16, Ul. Biurowiec 3, produkcji paliw 62-530 Kazimierz 17, 19 (w 10 000 - 62-530 Kazimierz alternatywnych Biskupi tym 191212) Biskupi 200139 Źródło: opracowanie własne na podstawie projektu Planu gospodarki odpadami dla województwa wielkopolskiego na lata 2012 – 2017

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 185 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Na terenie powiatu konińskiego funkcjonują obecnie 3 składowiska odpadów: • Międzygminne składowisko odpadów komunalnych Kownaty, gm. Wilczyn • Gminne składowisko odpadów w Zielonce, gm. Wierzbinek, przeznaczone do zamknięcia w latach 2012 - 2013 • Składowisko odpadów komunalnych Genowefa, gm. Kleczew Składowiska Kownaty i Genowefa wg projektu PGO dla województwa wielkopolskiego mają spełniać rolę instalacji zastępczych do unieszkodliwiania odpadów komunalnych dla Regionu VIII.

5.9.2 Presja Odpady stają się coraz poważniejszym problemem w skali światowej ze względu na rosnącą liczbę ludności, rosnącą produkcję dóbr konsumpcyjnych oraz coraz szybszy postęp technologiczny,powodujący coraz krótszą „długość życia” niektórych grup produktów, głownie tych powszedniego użytku.103 Odpady przemysłowe powstają w dużej ilości i stanowią poważne zagrożenie dla środowiska i zdrowia ludzkiego ze względu na toksyczność, palność, wybuchowość, rakotwórczość. Odpady komunalne stanowią duże zagrożenie dla gleb i wód gruntowych. Związane jest to z rozproszonym charakterem ich powstawania na obszarze siedzib ludzkich i wysokim udziałem substancji organicznej sprzyjającej rozwojowi mikroorganizmów chorobotwórczych oraz szkodników. Odpady z rolnictwa i hodowli częściowo są wykorzystywane ponownie. Pozostała ich część wymaga unieszkodliwienia ze względu na poważne zagrożenie dla gleb i wód gruntowych. Niewłaściwe postępowanie z odpadami wiąże się nierozerwalnie z niewystarczającym poziomem świadomości ekologicznej ludności. Spośród odpadów wytwarzanych na terenie powiatu część jest wykorzystywana w żywieniu zwierząt lub kompostowana. Inna część odpadów trafia do środowiska w sposób niekontrolowany poprzez ich spalanie lub deponowanie na tzw. dzikich wysypiskach powodując jego zanieczyszczenie. Spalanie tworzyw sztucznych powoduje zanieczyszczenie powietrza poprzez emisję m.in. chloru, dioksyn i furanów.104 Zagrożenie dla wód podziemnych stanowią również „dzikie” (nielegalne) składowiska odpadów komunalnych. Należy je sukcesywnie likwidować – wywozić na legalne składowiska odpadów. Istotnym problemem w Polsce jest zapewnienie, wynikających ze zobowiązań unijnych odpowiednich poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych, pojazdów wycofanych z eksploatacji, zużytego sprzętu elektroenergetycznego i elektroenergetycznego, przez tworzenie sieci instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów. Uzyskanie odpowiednich poziomów recyklingu i odzysku niektórych grup odpadów jest możliwe tylko przy wstępnej segregacji odpadów u źródła ich powstawania. W dniu 1 lipca 2011 r. została uchwalona ustawa o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 152, poz. 897), która zmienia dotychczasowy system gospodarowania odpadami komunalnymi. Nowy system zakłada, że samorząd, który jest odpowiedzialny za wszystko to, co służy lokalnej społeczności, powinien być również

103 www.ekoportal.gov.pl 104 Plan gospodarki odpadami dla gminy Dragacz, 2004 r.

186 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 odpowiedzialny za odebranie i właściwe zagospodarowanie odpadów. W nowym systemie gospodarki odpadami komunalnymi gmina będzie miała wpływ na każdy z jego elementów i dzięki temu będzie mogła kształtować sposób gospodarowania odpadami komunalnymi na swoim terenie. Jednak najpierw każda gmina będzie zobowiązana zorganizować system gospodarki odpadami komunalnymi, zgodnie z zapisami ustawy oraz z uwarunkowaniami miejscowymi. Dyrektywy Rady 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów nałożyła na kraje członkowskie konieczne do osiągnięcia poziomy ograniczenia składowania masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji. Dla Polski od wyznaczonych terminów została wprowadzona 4- letnia derogacja, wobec powyższego samorząd gminny jest obowiązany ograniczyć masę odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania: • do dnia 16 lipca 2013 r. – do nie więcej niż 50% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania, • do dnia 16 lipca 2020 r. – do nie więcej niż 35% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. Poziomy na kolejne lata i sposób ich obliczania określono w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 25 maja 2012 r. w sprawie poziomów ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania oraz sposobu obliczania poziomu ograniczania masy tych odpadów (Dz.U. z 2012 r., poz. 676).

Tab. 62. Poziomy ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r.

16 lipca 16 lipca Rok 2012 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2013 2020 Dopuszczalny poziom masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji 75 50 50 50 45 45 40 40 35 przekazywanych do składowania w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. [%] Źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 25 maja 2012 r. w sprawie poziomów ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania oraz sposobu obliczania poziomu ograniczania masy tych odpadów (Dz.U. z 2012 r., poz. 676).

Gminy są zobligowane również do zwiększenia poziomu przygotowania ponownego użycia i recyklingu surowców wtórnych. Poziomy na kolejne lata i sposób ich obliczania określono w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 29 maja 2012 r. w sprawie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami niektórych frakcji odpadów komunalnych (Dz. U. z 2012 r., poz. 645).

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 187 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Tab. 63. Poziomy recyklingu i przygotowania do ponownego użycia papieru, metalu, tworzyw sztucznych i szkła

Poziom recyklingu i przygotowania do ponownego użycia [%] 2012 r. 2013 r. 2014 r. 2015 r. 2016 r. 2017 r. 2018 r. 2019 r. 2020 r. Papier, metal, tworzywa sztuczne, 10 12 14 16 18 20 30 40 50 szkło* *Poziomy są liczone łącznie dla wszystkich podanych frakcji odpadów komunalnych. Źródło: Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 29 maja 2012 r. w sprawie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami niektórych frakcji odpadów komunalnych (Dz. U.z 2012 r., poz. 645)

Tab. 64. Poziomy recyklingu i przygotowania do ponownego użycia innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych

Poziom recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami [%] 2012 r. 2013 r. 2014 r. 2015 r. 2016 r. 2017 r. 2018 r. 2019 r. 2020 r. Inne niż niebezpieczne odpady 30 36 38 40 42 45 50 0 70 budowlane i rozbiórkowe Źródło: Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 29 maja 2012 r. w sprawie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami niektórych frakcji odpadów komunalnych (Dz. U.z 2012 r., poz. 645)

Ustawa daje również możliwość przeniesienia zadań do realizacji w tym zakresie na związki międzygminne, jeżeli statut związku zawiera odpowiednie zapisy.

5.9.3 Cel Minimalizacja ilości wytwarzanych odpadów poprzez zwiększenie stopnia odzysku i unieszkodliwiania odpadów. Dostosowanie zasad funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi do aktualnych przepisów prawnych.

5.9.4 Kierunki działań do 2020 roku Z uwagi na to, iż aktualne moce przerobowe instalacji MBP są niewystarczająca dla spełnienia wymogu redukcji składowanych odpadów ulegających biodegradacji konieczne jest zainstalowanie dodatkowych mocy przerobowych na poziomie ok. 19 tys. Mg w części biologicznej (pod warunkiem, że selektywnie zbierane odpady komunalne ulegające biodegradacji zostaną zagospodarowane poza składowaniem) i ok. 18 tys. Mg w części mechanicznej. Wg autorów projektu WPGO na rok 2013 należy zapewnić moce instalacji przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych, gdyż zapewnią one również osiągnięcie wymaganej redukcji składowania odpadów ulegających biodegradacji w roku 2023 bez konieczności ich rozbudowy. Moc przerobowa tych instalacji może zostać zmniejszona poprzez zwiększenie poziomów selektywnego zbierania odpadów ulegających biodegradacji, w szczególności: drewna, tekstyliów, odpadów ogrodowych i kuchennych itp. Brak jest aktualnie instalacji regionalnej przetwarzającej selektywnie zbierane odpady zielone i inne bioodpady.

188 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

W związku z powyższym należy podjąć działania mające na celu uruchomienia w możliwie najkrótszym okresie planowanej w Koninie instalacji do termicznego przekształcania odpadów komunalnych. Planowane i obecnie funkcjonujące instalacje powinny zapewnić zagospodarowanie odpadów komunalnych zmieszanych, odpadów zielonych i innych bioodpadów oraz odpadów powstających w procesie mechanicznobiologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych. W związku z obowiązującą od 1 stycznia 2012 r. nowelizacją ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. 2011 Nr 152, poz. 897 ze zm.) oraz aktualizacją wojewódzkiego planu gospodarki odpadami w gminach zmieniają się zasady funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi. Najpóźniej od 1 lipca 2013 r. gminy powinny wprowadzić wszystkie elementy tego systemu. Na terenie gmin należących do Konińskiego Związku Regionalnego realizowany jest projekt pn. Uporządkowanie gospodarki odpadami na terenie subregionu Konińskiego. Celem projektu jest doprowadzenie do właściwej gospodarki odpadami, zgodnie z wymogami prawa polskiego i wymogami unijnymi. Projekt przewiduje: ➢ budowę zakładu termicznego unieszkodliwiania odpadów komunalnych w Koninie

➢ rekultywację gminnych składowisk odpadów.

Na terenie powiatu konińskiego planowana jest budowa instalacji w ramach Regionu VIII. Ich zestawienie przedstawiono w tabeli poniżej.

Tab. 65. Planowane instalacje w Regionie VIII zlokalizowane na terenie miasta Konin i powiatu konińskiego

Pojemność [Mg] Kody Rok lub zdolność Rodzaj instalacji Nazwa i adres instalacji przetwarzanych uruchomienia przerobowa odpadów [Mg/rok] Budowa Zakładu Termicznego Realizacja Unieszkodliwiania MZGOK Sp. z o.o. projektu do m.in. 200301 94 000 Mg/rok Odpadów w Koninie w Koninie 2015 r. oraz rekultywacja 12 składowisk Helenów Pierwszy 2, Linia do segregacji Gm.Krzymów Planowany odpadów (Zakład Pozyskiwania termin - 500 Mg/rok selektywnie Surowców uruchomienia gromadzonych Wtórnych Zbigniew 31.12.2013 Zabierski) Stacja demontażu Henryk Kucharski, Borowo pojazdów w gm. 28, 62- - - - Krzymów, m. 513 Krzymów Borowo

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 189 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Pojemność [Mg] Kody Rok lub zdolność Rodzaj instalacji Nazwa i adres instalacji przetwarzanych uruchomienia przerobowa odpadów [Mg/rok] Sortownia – 150101, 150102, 150104, 150105, 150106, 150107, Sortownia do Zakład Oczyszczania 200101, 200102, odpadów Terenu 200108, 200110, komunalnych z Termin Sortownia – „BAKUN” Andrzej Bakun; 200111, 200139, linią do produkcji uruchomienia 36 000 Mg/rok/1 Gm. Krzymów, m. 200140, 200141, paliwa koniec 2013r. zmianę Brzezińskie 200199, 200301, alternatywnego wraz Holendry. 200302, 200303, z kompostownią 200306, 200399 Kompostownia – 200201, 020103, 020107 Uwaga! - Uwzględniono tylko przedsięwzięcia, które na dzień 31 grudnia 2011r. posiadały decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach lub decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu Źródło: Ankiety, pisemne zgłoszenia, projekt Planu gospodarki odpadami dla województwa wielkopolskiego na lata 2012 – 2017

Przyjęto do realizacji następujące kierunki działań: • dostosowanie systemu gospodarki odpadami do nowych przepisów; • prowadzenie kampanii informacyjnej dotyczącej zmian w systemie gospodarki odpadami na terenie Gminy; • edukacja ekologiczna w zakresie segregacji i możliwości ponownego wykorzystania odpadów oraz wpływu odpadów na środowisko; • prowadzenie kampanii informacyjnej dotyczącej szkodliwości wyrobów azbestowych i sukcesywne usuwanie wyrobów zawierających azbest na terenie powiatu; • bieżąca kontrola nad powstającymi „dzikimi” wysypiskami odpadów i egzekwowanie kar za składowanie odpadów w miejscach do tego nieprzeznaczonych

190 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

5.9.5 Harmonogram zadań na lata 2013 – 2016

Jednostka Szacunkowe koszty Termin Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016 Urząd Marszałkowski, Powiat, Gminy, przedsiębiorstwa komunalne i W ramach przedsiębiorcy, działalności Realizacja zadań WIOŚ, związek własnej, zapisanych w międzygminny fundusze PGO dla Koniński Region Wg PGO ochrony województwa Komunalny, dla woj. b.d. lub b.d.k. środowiska, wielkopolskiego zarządzający wielkop. WFOŚiGW, na lata 2012 – składowiskiem, NFOŚiGW, 2017 Policja, Urząd fundusze UE, Kontroli kredyty, Skarbowej, Właściciele, użytkownicy, zarządcy nieruchomości Wprowadzenie nowego systemu gospodarowania odpadami do Budżet komunalnymi - Gminy czerwca b.d. gminy systemu opartego 2013r. o region gospodarki odpadami Dokonywanie corocznej analizy Raz na Budżet gospodarki Gminy b.d. rok gminy odpadami komunalnymi Współpraca z Urzędem Marszałkowskim w zakresie W ramach Zadanie zapisów Gminy b.d.k. działalności ciągłe aktualizacji własnej wojewódzkiego planu gospodarki odpadami Przygotowanie uchwał i dokumentów niezbędnych do prawidłowego do końca Budżet Gminy b.d. wprowadzenia 2012r. gminy nowego systemu gospodarki odpadami na terenie gminy

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 191 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Jednostka Termin Szacunkowe koszty Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016 Kampania informacyjna i edukacja ludności Zadanie w zakresie ciągłe prawidłowego pierwsza Budżet gospodarowania Gminy b.d. gminy odpadami, najpóźniej możliwości ich do 1 lipca selektywnej zbiórki 2013r. i wpływu odpadów na środowisko Opracowanie regulaminu utrzymania do grudnia Budżet Gminy b.d. czystości 2012r. gminy i porządku na terenie gminy Weryfikowanie poprawności kwartalnych sprawozdań co kwartał przedkładanych Budżet Gminy w każdym b.d. przez gminy roku przedsiębiorców odbierających odpady komunalne Przygotowywanie sprawozdań dotyczących do 31 zebranych marca Budżet Gminy b.d. odpadów za każdy danego gminy rok roku do Marszałka Województwa Utworzenie i utrzymanie punktów selektywnej zbiórki odpadów (zgodnie Budżet gminy, z nowelizacją Zadanie Gminy b.d. fundusze ustawy ciągłe pomocowe o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, wg potrzeb) Prowadzenie selektywnej zbiórki Zadanie odpadów (zgodnie ciągłe, z nowelizacją najpóźniej Budżet gminy, ustawy o Gminy b.d. fundusze utrzymaniu od pomocowe czystości czerwca i porządku w 2013r. gminach)

192 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Jednostka Termin Szacunkowe koszty Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016 Bieżąca inwentaryzacja i likwidacja „dzikich” wysypisk śmieci na terenie gminy oraz Zadanie Budżet ustanowienie Gminy b.d. gminy sankcji za ciągłe składowanie odpadów w miejscach do tego nie przeznaczonych Usuwanie wyrobów zawierających azbest na terenie do roku Budżet gminy, powiatu Powiat, Gminy b.d. fundusze i prowadzenie 2030 pomocowe kampanii informacyjnych w tym zakresie Rozwój systemu Budżet gminy, Gmina Zadanie selektywnej zbiórki b.d. fundusze UE, Sompolno odpadów* ciągłe kredyt Budowa Zakładu Środki Termicznego MZGOK Sp. z Funduszu Unieszkodliwiania o.o. do 2015 364.080.000,00 - Spójności, Odpadów w w Koninie środki własne, Koninie pożyczka Zakład Pozyskiwania Linia do segregacji Surowców odpadów Środki własne, Wtórnych selektywnie fundusze UE, Zbigniew do 2013 400000 - - - gromadzonych kredyt Zbierski Helenów Pierwszy Helenów 2, gm. Krzymów* Pierwszy 2, gm. Krzymów Stacja demontażu pojazdów Inwestor b.d. b.d. b.d. w gm. Krzymów, prywatny m. Borowo* Brzezińskie Holendry - sortownia odpadów Zakład komunalnych z Oczyszczania linią do Terenu „BAKUN” produkcji paliwa Andrzej Bakun, Do 2013 14000000 - - - b.d. alternatywnego Roztoka 6, wraz z 62-513 kompostownią Krzymów odpadów (planowany termin uruchomienia 31.12.2013r.)*

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 193 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Jednostka Termin Szacunkowe koszty Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016 Utworzenie i utrzymanie punktów selektywnej zbiórki odpadów (zgodnie Środki własne z nowelizacją Zadanie gminy, Gminy b.d. ustawy ciągłe fundusze UE, o utrzymaniu kredyty czystości i porządku w gminach, wg potrzeb) Uporządkowanie gospodarki odpadami na Gmina Rychwał Do 2014 150000 250000 - - terenie gminy Rychwał Uporządkowanie gospodarki Gmina Kazimierz Środki własne odpadami na Do 2013 255000 - - - Biskupi gminy terenie gminy Kazimierz Biskupi Rekultywacja składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne MZGOK Konin Środki w miejscowości: Gminy Kramsk, z Funduszu Podgór gm. 2013- Grodziec, 746.616,25 1.452.617,04 - - Spójności, Kramsk, 2014 Rzgów, Skulsk, środki własne Biała gm. Wierzbinek gmin Grodziec Rzgów, gm. Rzgów Mielnica Duża gm. Skulsk, Zielonka gm. Wierzbinek Rekultywacja składowiska Gmina Kazimierz Środki własne do 2015 r. b.d. b.d. b.d. - odpadów w Biskupi gminy Nieświastowie Kontynuacja rekultywacji Gmina 2014 - Środki własne składowiska - 50.000 100.000 100.000 Sompolno gminy odpadów w 2018 Sompolnie Monitoring składowisk Gminy, odpadów, które Zarządzający corocznie b.d. b.d. zostały zamknięte składowiskami lub zrekultywowane Monitoring Gmina Środki własne do 2023 r. b.d. składowiska* Sompolno gminy

194 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Jednostka Termin Szacunkowe koszty Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016 Monitoring składowiska Gmina corocznie 8 000 8 000 8 000 8 000 Środki własne odpadów Wierzbinek w Zielonce 136919616,2 123120617,04 121468000 108000 Suma 5 *wg projektu PGO dla województwa wielkopolskiego na lata 2012 – 2017 Źródło: ankietyzacja gmin i powiatu, PGO dla województwa wielkopolskiego na lata 2012 – 2017, MZGOK Sp. z o.o. w Koninie

5.10 Edukacja ekologiczna 5.10.1 Analiza stanu istniejącego Według ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227 ze zm.) organy administracji są obowiązane do udostępnienia każdemu informacji o środowisku i jego ochronie znajdujących się w ich posiadaniu lub które są dla nich przeznaczone. Udostępnieniu na terenie powiatu konińskiego podlegają informacje dotyczące: ➢ stanu elementów środowiska, takich jak: • powietrze, • woda, • powierzchnia ziemi, • kopaliny, • klimat, ➢ krajobraz i obszary naturalne, w tym: • rośliny, • zwierzęta i grzyby • oraz inne elementy różnorodności biologicznej, ➢ emisji, w tym odpadów promieniotwórczych, a także zanieczyszczeń, które wpływają lub mogą wpłynąć na elementy środowiska, ➢ środków, takich jak: • środki administracyjne, • polityki, • przepisy prawne dotyczące środowiska i gospodarki wodnej, • plany, programy • porozumienia w sprawie ochrony środowiska, • a także działania wpływające lub mogących wpłynąć na elementy środowiska, oraz na emisje i zanieczyszczenia, jak również środków i działań, które mają na celu ochronę tych elementów; ➢ raportów na temat realizacji przepisów dotyczących ochrony środowiska,

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 195 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

➢ analiz kosztów i korzyści oraz innych analiz gospodarczych i założeń wykorzystanych w ramach środków i działań, ➢ stanu zdrowia, bezpieczeństwa i warunków życia ludzi, oraz stanu obiektów kultury i obiektów budowlanych - w zakresie, w jakim oddziałują na nie lub mogą oddziaływać: • stany elementów środowiska, • przez elementy środowiska, • emisje i zanieczyszczenia. Jednym z opracowań, które powinno zostać udostępnione przez powiat koniński jest również niniejsza aktualizacja Programu Ochrony Środowiska. Stworzone dzięki ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 roku Nr 199, poz. 1227 ze zm.) mechanizmy przyczyniają się do usprawnienia współpracy organów samorządowych z mieszkańcami, a także uprawniają budowanie partnerstwa i jego sprawne funkcjonowanie. Edukacja ekologiczna to koncepcja kształcenia i wychowywania społeczeństwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego, w myśl hasła: myśl globalnie - działaj lokalnie. Ustawa Prawo ochrony środowiska nakłada obowiązek uwzględniania problematyki ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju w programach nauczania wszystkich typów szkół, a także kursów prowadzących do uzyskania kwalifikacji zawodowych. Do działalności tej zaliczają się wszelkie formy działalności skierowane do społeczeństwa, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci i młodzieży, które mają na celu podniesienie poziomu świadomości ekologicznej, propagowanie zachowań korzystnych dla środowiska przyrodniczego, upowszechnianie wiedzy o przyrodzie. W zakresie edukacji ekologicznej najważniejszy cel, jaki powinien zostać osiągnięty to wykształcenie świadomości ekologicznej i przekonanie społeczeństwa o konieczności myślenia i działania według zasad zrównoważonego rozwoju. Jest to cel dalekosiężny, wykraczający poza horyzont 2020 roku, do którego można się zbliżać poprzez stopniowe podnoszenie świadomości ekologicznej. W środkach masowego przekazu w publikacjach i audycjach również istnieje obowiązek popularyzacji ochrony środowiska i kształtowania pozytywnego stosunku do przyrody. Organy administracji, instytucje koordynujące działania związane z ochroną środowiska oraz te, które kierują i zarządzają działalnością naukową i naukowo-badawczą w zakresie ekologizacji są zobowiązane uwzględniać w swoich planach i działaniach bieżących i długoterminowych zagadnienia dotyczące ekologii i ochrony przyrody. Na wszystkich poziomach edukacji od przedszkolnej poprzez podstawową, gimnazjalną i wyższą placówki oświatowe obejmujące swym działaniem jakąkolwiek edukację dzieci i młodzieży czerpią w swoich programach z dziedzin nauki lub dyscyplin naukowych związanych z ochroną środowiska. Gospodarka powiatu oraz całego subregionu konińskiego opiera się obecnie na sektorze paliwowo- energetycznym. Powiat koniński przykłada ogromną wagę do ochrony środowiska. Ma to również odzwierciedlenie w jego zaangażowaniu w edukację ekologiczną ludności powiatu.

196 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Za działalność w sferze ochrony środowiska powiat koniński otrzymał wiele nagród i wyróżnień. Starostwu Powiatowemu w Koninie dwukrotnie z rzędu przyznano tytuł Promotor Ekologii w ramach Konkursu Ekologicznego Przyjaźni Środowisku. W latach 2004 - 2005, urząd rozszerzył formy prowadzonej edukacji ekologicznej społeczeństwa, co przyczyniło się do przedłużenia znaku Promotor Ekologii także i w kolejnej edycji konkursu oraz przyznania Starostwu Powiatowemu w Koninie najwyższego wyróżnienia w Kategorii Promotor Ekologii - Mecenasa Ekologii. Trzykrotnie powiat otrzymał tytuł Powiat Przyjazny Środowisku”. Powiat otrzymał także Nagrodę Komisji Europejskiej w Konkursie Energy Trophy + za największą oszczędność energii elektrycznej w budynkach użyteczności publicznej oraz wiele innych. Bardzo znaczącym dorobkiem powiatu w zakresie edukacji ekologicznej jest obsługa konkursów tematycznych oraz prowadzenie szkoleń nauczycieli, uczniów pracowników samorządowych i sołtysów, m.in. w ramach Rejonowego Centrum Edukacji Ekologicznej. Organizacja i uczestnictwo w debatach, konferencjach i innych spotkaniach poświęconych ekologii zapewnia możliwość stałego monitoringu stanu środowiska a także potrzeb i zaangażowania gmin w jego ochronę. Starostwo Powiatowe wspiera także inicjatywy podejmowane przez szkoły oraz organizacje pozarządowe z terenu powiatu, np. coroczną Akcję Sprzątanie Świata – Polska czy współorganizowanie wycieczek dydaktycznych do stacji botanicznych, zakładów utylizacji odpadów itp. Wśród przedsięwzięć, które stanowią tradycyjne, sprawdzone formy edukacji ekologicznej na terenie powiatu konińskiego należy wymienić: ➢ Zorganizowano jedenastu edycji Powiatowego Konkursu Ochrony Środowiska wśród uczniów gimnazjów i szkół średnich powiatu konińskiego. Podczas finałów mi.in. przedstawiciele Lasów Państwowych Nadleśnictwa Konin oraz Towarzystwa Opieki nad Zwierzętami w Polsce, Oddział w Koninie wygłosili prelekcje dla uczestników konkursu; także Stacji Badawczej PAN- Instytut Środowiska, Rolnictwa i Leśnictwa w Poznaniu. ➢ Dwunastokrotnie współorganizowano i koordynowano na terenie powiatu akcji Sprzątanie Świata, do której przystąpiły wszystkie gminy powiatu. ➢ Zorganizowano dziesięć edycji konkursu Powiatowy Rolnik Roku (zgłoszenia z gmin Zespołu Ośrodka Doradztwa Rolniczego), w którym prowadzono ocenę zgłoszonych gospodarstw także pod kątem spełnienia wymagań z zakresu ochrony środowiska. Zwycięzcy Konkursu są bez zastrzeżeń co do wymagań odnośnie zagospodarowania i składowania nawozów naturalnych, nie odprowadzają ścieków nieoczyszczonych do wód i do ziemi, zagospodarowują odpady w sposób przyjęty do stosowania w gminie, na terenie której się znajdują. ➢ Powiat Koniński wspólnie ze Związkiem Międzygminnym Koniński Region Komunalny od 2005 r. corocznie organizuje konkurs w dwóch kategoriach: Najbardziej uporządkowaną wieś w każdej gminie, Najbardziej zadbana zagroda wiejska w każdej gminie. Celem konkursów jest m. in. stworzenie zachęty do poprawy warunków higieniczno – sanitarnych, a co za tym idzie przestrzegania norm ochrony środowiska w zakresie zanieczyszczenia wód, ziemi i powietrza. ➢ Powiat współfinansuje konkurs selektywnej zbiórki odpadów w szkołach m. Konina i powiatu

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 197 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

konińskiego. ➢ W ramach porozumienia podpisanego ze Związkiem Międzygminnym Koniński Region Komunalny współorganizowane są szkolenia w Rejonowym Centrum Ekologicznym dla młodzieży szkolnej, pracowników samorządowych, nauczycieli, sołtysów powiatu. ➢ W 2009 r. i w latach poprzednich zawarto porozumienia w sprawie gospodarki wodnej na jeziorach konińskich. Porozumienie zawarto pomiędzy Powiatem Konińskim, Miastem Konin, Gmina Ślesin oraz RZGW Poznań. Celem Porozumień było zapewnienie możliwości gospodarczego wykorzystania jezior oraz stworzenie optymalnych warunków rozwoju turystyki i rekreacji w rejonie Kanału Ślesińskiego poprzez utrzymywanie określonego poziomu wody na stanowisku szczytowym. ➢ W ramach wieloletniej współpracy z Liga Ochrony Przyrody, Zarząd Okręgowy w Koninie współuczestniczy w organizacji konkursu literackiego Mój las oraz w etapie regionalnym kolejnych edycji ogólnopolskiej olimpiady wiedzy ekologicznej, m. in. współfinansując zakup nagród oraz uczestnicząc w pracach jury (konkurs Mój las). ➢ Starostwo powiatowe uczestniczy w corocznych sesjach ekologicznych zorganizowanych w Zespole Szkół Ekonomiczno – Usługowych w Żychlinie, poświęconych lasowi i jego znaczeniu dla człowieka (referat, nagrody dla uczestników). ➢ Wspomożono finansowo ze środków PFOSiGW otwarcie Ośrodka Edukacji Leśnej w Nadleśnictwie Grodziec, do którego organizuje się jednodniowe wycieczki dla nauczycieli i uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych z terenu Powiatu Konińskiego interesujących się problemami ochrony środowiska. W programie wycieczek znajdują się: a) Izba Edukacyjna, gdzie są rzadkie okazy flory i fauny oraz przyrody nieożywionej w postaci spreparowanych eksponatów, b) „ochronka dla dzikich zwierząt”, która daje możliwość obserwacji dzikich zwierząt w ich naturalnym środowisku, c) prowadzenie zajęć edukacyjnych w pobliskim (100 letnim) lesie, d) zwiedzanie Gimnazjum Publicznego w Rzgowie, obiektu, w którym wykorzystywane są niekonwencjonalne źródła energii – kotłownia opalana biomasa tzn. granulatem drzewnym typu pellets oraz kolektory słoneczne i lampy słoneczne (inwestycja została częściowo sfinansowana ze środków PFOSiGW) ➢ Corocznie organizowane są we współpracy z LOP „Warsztaty ekologiczne” w Turwii, w Zakładzie Badan Ochrony Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk. Uczestniczy w nich ok. 50 uczniów i nauczycieli z gimnazjów Powiatu. ➢ Współfinansowano akcje trzech szkół podstawowych z terenu Powiatu pn.: Bociany węglem malowane, w której uczniowie dokumentowali obserwacje rodzin bocianich w różnorodnych formach plastycznych. ➢ W roku 2009 Starostwo przystąpiło do akcji w ramach ogólnopolskiego przedsięwzięcia pn. Drzewko za butelkę, realizowanego przez firmy chemiczne skupione w Programie

198 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Odpowiedzialność i Troska. W latach 2009 i 2011 Starostwo Powiatowe w Koninie było jednym z koordynatorów ogólnopolskiego konkursu pn. Drzewko za butelkę w którym brali udział uczniowie ze szkół ponadgminazjalnych z terenu powiatu konińskiego, a także uczniowie gimnazjów, podopieczni Pogotowia Opiekuńczego z Koninie oraz pracownicy konińskiego Starostwa. W zamian za opakowania, które trafiają do recyklingu uczestnicy otrzymują sadzonki drzew i krzewów. Łącznie w obu edycjach konkursu zebrano ponad 216 tys. butelek PET, za które rozdano ponad 4000 szt. drzewek wśród uczniów (jedno drzewko otrzymało się za co najmniej 30 butelek PET). Przewiduje się kontynuacje w/w konkursu w kolejnych latach. ➢ Propagowano używanie toreb bawełnianych wielokrotnego użytku zamiast jednorazowych toreb plastikowych – w takich torbach otrzymują nagrody laureaci różnych konkursów. ➢ W roku 2010, wspólnie z Miastem Konin oraz Gminą Ślesin, przystąpiono do współfinansowania opracowania dotyczącego waloryzacji i rewitalizacji jezior konińskich dla potrzeb rozwoju regionalnego (jeziora: Gosławskie, Pątnowskie, Licheńskie, Wąsosko-Mikorzyńskie, Ślesińskie). Wykonawcą jest Wydział Biologii UAM w Poznaniu (w latach 2009-2012). ➢ W roku 2009 i 2011 ze środków PFOSiGW udzielono dofinansowania dla Nadleśnictwa Konin na realizacje przedsięwzięcia pn.: Święto lasu – program aktywnej edukacji przyrodniczo – leśnej, a także dla Towarzystwa Opieki nad Zwierzętami w Polsce Zarząd Oddziału w Koninie na realizacje przedsięwzięcia pn.: Modernizacja pomieszczeń przeznaczonych dla zwierząt przebywających w Schronisku dla Bezdomnych Zwierząt w Koninie, także z terenu Powiatu Konińskiego.105 Powiat koniński jest jednym z udziałowców Wielkopolskiej Agencji Zarządzania Energią Sp. z o.o. (WAZE), powstałej w 2009 roku. Celem Agencji jest realizacji zadań własnych Samorządu Województwa w zakresie efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii w Wielkopolsce. Agencja powstała w oparciu o grant europejski z programu Inteligentna Energia dla Europy II (IEE) będącego jednym z elementów Programu Ramowego na rzecz Konkurencyjności i Innowacji 2007-2013 (CIP). Główne zadania WAZE wynikające z projektu to koordynacja zagadnień związanych z energetyką oraz efektywnością energetyczną w województwie oraz zharmonizowanie rozproszonych działań poszczególnych podmiotów w tym zakresie (konsolidacja środowiska). Bardzo istotnym elementem działania spółki jest edukacja w celu podniesienia świadomości społeczeństwa w zakresie racjonalnego wykorzystania zasobów energetycznych. Celem tych wszystkich działań jest realizacja zapisów dwóch najważniejszych dyrektyw unijnych określających docelowe wskaźniki w zakresie efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii w bilansie energetycznym kraju.106 W tym roku uczniowie gimnazjów i szkół średnich powiatu konińskiego (m. Golina, Ślesin, Stare Miasto, Lisiec Wielki i Żychlin, gm. Stare Miasto) wzięli udział w pierwszej edycji projektu edukacyjnego eSzkoła – Moja Wielkopolska. Projekt wprowadza do 105 szkół z całego województwa naukę metodą projektów z wykorzystaniem nowoczesnych narzędzi komputerów, tabletów i tablic interaktywnych. Pracownicy Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu sprawowali opiekę merytoryczną i naukową w zakresie

105 Raport z realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu konińskiego za lata 2009 – 2010 106 www.waze.pl/energia-wiatru

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 199 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 opracowania programów szkoleń dla nauczycieli i materiałów szkoleniowych, konsultacji dla nauczycieli w doborze tematyki projektów, a także doradztwa w zakresie metodyki i prowadzenia zajęć z grupą projektową w ramach zajęć pozalekcyjnych. W ramach projektu przeprowadzono również wykłady online z przedmiotów przyrodniczych i matematyki dla wszystkich uczniów i nauczycieli wytypowanych szkół. Uczniowie pracowali nad projektami matematyczno-przyrodniczymi. Wśród nich znalazły się tematy dotyczące ekologii (Zielona energia w powiecie konińskim, Czy wystarczy nam prądu? Elektrownia w Koninie, a inne źródła odnawialnej energii, Nadszedł czas by iść w las, Co kryją w sobie mokradła w Krągoli?, Region węglem malowany, Młodzież z Wielkopolski o GMO).107 Realizacja projektów przyczyniła się do poszerzenia wiedzy ekologicznej nie tylko ich realizatorów, ale także wszystkich innych osób, którzy mieli możliwość zapoznać się z wynikami poszczególnych prac. W ramach Związku Międzygminnego Koniński Region Komunalny działa Rejonowe Centrum Edukacji Ekologicznej, które prowadzi szkolenia dla uczniów. Celem prowadzonych zajęć jest: • poszerzenie wiedzy w zakresie środowiska i jego ochrony • zmiana zachowań i sposobu myślenia społeczeństwa, w tym przede wszystkim dzieci i młodzieży szkolnej. • kształtowanie nawyków: – oszczędnego gospodarowania zasobami środowiska – selektywnego gromadzenia odpadów – poszanowania przyrody – poszerzania dziedzictwa kulturowego regionu Wielkopolski.

5.10.2 Cel Kreowanie właściwych, prośrodowiskowych zachowań oraz wzrost świadomości ekologicznej wśród społeczeństwa powiatu konińskiego; zapewnienie szerokiego dostępu do informacji o środowisku dla wszystkich mieszkańców. 5.10.3 Kierunki działań do 2020 r. Potrzebne jest ciągłe podejmowanie działań za zakresu edukacji ekologicznej, w szczególności skierowanej do dorosłych mieszkańców powiatu. Jednocześnie należy dążyć do uzyskania jak największej liczby odbiorców. Cele edukacji ekologiczna opiera się na dążeniu do osiągnięcia następujących celów: 1. Nauczanie podstaw ekologicznie zrównoważonego użytkowania środowiska i sposobów jego ochrony. 2. Pobudzanie do twórczego, innowacyjnego działania zmierzającego do oszczędnego korzystania z zasobów przyrody i maksymalnej ich ochrony. 3. Zaszczepienie potrzeby postrzegania norm i zakazów ekologicznych. 4. Kształtowanie nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia moralnej i obywatelskiej odpowiedzialności za ochronę dóbr przyrody. 5. Wdrożenie umiejętności interdyscyplinarnego myślenia i rozumowania, nauczanie postrzegania

107 www.eszkola-wielkopolska.pl

200 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

zależności między stanem środowiska a jakością życia każdej jednostki ludzkiej i całych społeczeństw. 6. Kształtowanie nawyków międzynarodowej solidarności w ochronie środowiska. Powyższe cele można osiągnąć poprzez: ➢ Edukację formalną obejmującą dzieci od wieku przedszkolnego, młodzież, studentów szkól wyższych, a także nauczycieli i specjalistów związanych z ochroną środowiska. ➢ Edukację nieformalną obejmującą młodzież i dorosłych, prowadzonej przez środki masowego przekazu oraz za pomocą różnych form tzw. samoedukacji indywidualnej i grupowej. Przyrodnicze kształcenie formalne i nieformalne uzupełnia się wzajemnie dostarczając uczniom szeregu interesujących wiadomości, a jednocześnie wpływa na doskonalenie umiejętności i kształtowanie pozytywnych postaw.

Edukacja formalna Edukacja ta włączona jest w odpowiednie struktury, a zakres i sposób jej prowadzenia regulują rozmaite zarządzenia odpowiednich władz oświatowych. Kształcenie formalne odbywające się w szkołach rożnego szczebla jest ściśle związane z nauczaniem nieformalnym przebiegającym poza placówkami szkolno - wychowawczymi. Szkoły mają najwięcej możliwości prowadzenia edukacji ekologicznej. W formalnej edukacji ekologicznej podstawą jej skuteczności jest stworzenie stworzenie właściwego programu nauczania i wychowania ekologicznego. Istotne też są kwalifikacje nauczyciela, baza dydaktyczna, działalność instytucji i organizacji wspomagających pracę nauczycieli. Obiektywnej wiedzy o świecie można się wyuczyć w procesie kształcenia, jednak troskę o przyrodę, odpowiednie nawyki proekologiczne można wykształcić w człowieku tylko w procesie wychowania. Nauczanie i wychowanie powinno kształtować poczucie moralnej odpowiedzialności za otaczające środowisko i zdrowie ludzi, a tym samym wyrabiać odpowiednie nawyki i sposób myślenia ukierunkowany na działania proekologiczne, a tym samym potrzebę życia w zgodzie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Istotnym jej elementem jest nowoczesny proces dydaktyczno - wychowawczy, w którym szkoły nawiązują współpracę ze środowiskiem lokalnym i rodzicami. Oni też stają się partnerami szkoły w działaniach na rzecz kształtowania nawyków proekologicznych. Duże znaczenie ma tutaj oprócz treści przekazywanej wiedzy, sposób jej przekazywania. Najlepsze wyniki dają metody wymagające zaangażowania ucznia, a więc wszelkiego rodzaju eksperymenty, pomiary i badania dokonywane w pracowni oraz podczas zajęć terenowych. Zmiany strukturalne i programowe w szkołach utworzyły właściwe miejsce dla edukacji ekologicznej. Wiadomości z zakresu ekologii zaczynają gościć na bardzo wielu przedmiotach, realizowane są nowe programy i wprowadzane aktywne metody nauczania. Istotnym czynnikiem jest tutaj oczywiście odpowiednie przygotowanie merytoryczne i metodyczne zaangażowanie nauczycieli a tym samym ich zaangażowanie i przeświadczenie o konieczności kształcenia i wychowania w zakresie ekologii. Nauczyciele powinni znać problemy powiatu i poszczególnych gmin, aby móc właściwie ukierunkować edukację ekologiczną. Pomóc im w tym mają instytucje zaangażowane w działania ekologiczne i dydaktyczne, działające na terenie powiatu

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 201 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 konińskiego. Różnorodność problemów powiatu związanych z ekologią i potrzebą dbania o środowisko powinna skłonić nauczycieli do wprowadzania większej ilości informacji na temat rożnego rodzaju proekologicznych działań. Najbardziej istne jest wykształcenie w młodym człowieku umiejętności logicznego myślenia, kojarzenia faktów i wyciągania wniosków z zaistniałych sytuacji. Zadania dla prowadzącego edukację ekologiczną to przede wszystkim: • zainspirowanie podopiecznych do przyglądania się środowisku z rożnych perspektyw oraz analizowania występujących problemów, • wzbudzanie zainteresowania uczniów tematami związanymi ze środowiskiem, • zachęcanie do aktywnego działania na rzecz środowiska, • badanie przyrody, • pomoc w kształtowaniu postaw proekologicznych, • stworzenie możliwości przyswojenia systemu wartości, • zezwolenie na rozwinięcie praktycznych umiejętności, • tworzenie sytuacji, w których uczniowie mają umieć samodzielnie rozwiązywać problemy. W systemie nauczania obserwuje się odchodzenie od indywidualizacji przedmiotów nauczania w kierunku nauczania interdyscyplinarnego. Od 1999 roku MEN wprowadziło wymóg realizacji edukacji ekologicznej w formie ścieżki międzyprzedmiotowej w szkole podstawowej i gimnazjum. Od 2003 roku wymóg ten obowiązuje także w szkole średniej. Ścieżka międzyprzedmiotowa to rodzaj zajęć edukacyjnych o charakterze interdyscyplinarnym. Treść ścieżki skupia się wokół tematyki nie mieszczącej się w całości w żadnym przedmiocie a mającej szczególne znaczenie poznawcze, wychowawcze, edukacyjne. Ścieżka jest realizowana w ramach poszczególnych przedmiotów i zajęć blokowych. Edukacja nieformalna Edukacja nieformalna jest równie istotna elementem kształcenia i wychowania środowiskowego, co edukacja formalna. Rozpowszechnianie wiedzy na temat o procesach przyrodniczych, ich wpływie na życie ludzi oraz wiedzy na temat ochrony środowiska odbywa się poprzez udostępnienie społeczeństwu wiedzy proekologicznej. Są to między innymi: • instytucjonalna informacja masowa (środki masowego przekazu, czasopisma specjalistyczne, wydawnictwa nie periodyczne, plakaty itp.), • informacja poza instytucjonalna (obserwacje własne, przekazy innych ludzi), • naukowa informacja i popularnonaukowa (filmy, raporty, publikacje, odczyty, prelekcje), Rezultaty edukacji ekologicznej społeczeństwa zależą nie tylko od ilości informacji, lecz także od jej jakości i przekazywanych treści. Obok edukacji formalnej ważnym źródłem wiedzy i wychowania jest najbliższe otoczenie, media, organizacje i grupy społeczne, a także różnego rodzaju ośrodki edukacyjne i oświatowe. Znaczny wpływ na zachowanie ma rodzina i najbliżsi znajomi. Dom odgrywa więc podstawową rolę w edukacji proekologicznej. Od najwcześniejszych lat kształtują się tam wzorce kulturowe. Zachowania dzieci uwarunkowane są postawami ich rówieśników, kolegów ze szkoły, podwórka. Od domu, rodziców, rówieśników, nie należy oczekiwać alternatywy wobec formalnej, instytucjonalnej oświaty i wychowania,

202 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 ale harmonijnego uzupełnienia i wzbogacenia całego procesu edukacji. Największy zasięg oddziaływania mają środki masowego przekazu: telewizja, radio, codzienna prasa. Wpływ mediów na kształtowanie powszechnych, obiegowych opinii i ocen w społeczeństwie jest niezaprzeczalny. Nie da się pominąć faktu, iż istnieje ścisła zależność między wiedzą społeczeństwa a sposobem ukazywania problemów ekologicznych w mediach. Coraz większego znaczenia nabierają tematyczne programy publicystyczne, filmy popularno-naukowe o tematyce środowiskowej oraz reklama społeczna promująca działania przyjazne środowisku. W związku z tym niebagatelną rolę odrywa tutaj współpraca władz powiatu i gmin, a także organizacji ekologicznych z lokalnymi mediami. Coraz większe znaczenie ma treść edukacyjna na stronach www oraz możliwość kontaktu – dyskusji z mieszkańcami drogą internetową. Można tu zaliczyć ankiety, zbieranie opinii, informowanie o problemach w miejscu zamieszkania. Organizacje ekologiczne winny organizować akcje uświadamiające mieszkańców. W niektórych przypadkach wskazane jest prowadzenie całościowej kampanii (np. segregacji odpadów, korzystania z proekologicznych nośników energii, oszczędzania wody, energii, itp.). Takie działania kształtują tzw. świadomość proekologiczną. Ogromna odpowiedzialność spoczywa na lokalnych samorządach, które tworząc prawo posiadają jednocześnie najwięcej instrumentów, które można wykorzystać do działań promujących edukację ekologiczną. Bardzo duże znaczenie w edukacji ekologicznej dorosłych osób mają działania pozaszkolne podejmowane przez uczniów i nauczycieli. Umożliwiają one włączenie do programu edukacji ekologicznej społeczności lokalne, bez których poparcia żadne działania na rzecz ochrony środowiska nie mogą się powieść. Wspólne działania powinny doprowadzić do połączenia społeczeństwa wobec problemów. To stwarza możliwość powstania grup, które mają szansę wyegzekwować od władz i kompetentnych urzędów podjęcie konkretnych działań służących ochronie środowiska. Należy podkreślić, iż rola instrumentów kształtowania świadomości ekologicznej ogółu społeczeństwa, nie tylko młodzieży szkolnej, wzrasta, zwłaszcza po integracji Polski z Unią Europejską. Z uwagi na specyfikę powiatu istotnym elementem jest zaangażowanie w proces edukacji pozaszkolnej takich grup zawodowych jak organizatorzy turystyki, lokalni inwestorzy, rolnicy. Mieszkańcy powiatu konińskiego mają możliwość korzystania z serwisów internetowych, m.in.: Ministerstwa Środowiska, WIOŚ w Poznaniu oraz strony internetowej Starostwa Powiatowego w Koninie a także stron internetowych poszczególnych gmin powiatu, gdzie udostępniane są informacje o środowisku, a także o prowadzonych postępowaniach administracyjnych i akcjach proekologicznych. Bardzo ważna jest również współpraca z organizacjami pozarządowymi w trakcie konsultacji społecznych prowadzonych przy opracowywaniu dokumentów planistycznych lub w trakcie procesów realizacji projektów czy inwestycji.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 203 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

5.10.4 Harmonogram zadań na lata 2013 – 2016

Szacunkowe koszty w PLN Jednostka Termin Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2012 2013 2014 2015

Powiatowy Konkurs Gminy Środki własne Raz na rok 6000 6000 6000 6000 Ochrony Środowiska powiat powiatu, gmin Współpraca z organizacjami Zadanie Środki własne Powiat 60000 60000 60000 60000 pozarządowymi w ciągłe powiatu zakresie ekologii Organizacja konkursu Gminy Środki własne Powiatowy Raz na rok 8000 8000 8000 8000 powiat powiatu, gmin Rolnik Roku Organizacja konkursu na Najbardziej Gminy Środki własne Raz na rok 10000 10000 10000 10000 uporządkowaną wieś powiat powiatu, gmin i zagrodę Popularyzacja Środki własne i organizowanie gmin, Gminy Zadanie spotkań nt. b.d.k. b.d.k. b.d.k. b.d.k. Środki własne powiat ciągłe odnawialnych powiatu, źródeł energii sponsorzy Edukacja w zakresie zagrożeń Środki własne dla środowiska gmin, występujących na Środki własne Zadanie terenie powiatu Powiat, gminy b.d b.b. b.d. b.d powiatu, ciągłe konińskiego WFOŚiGW i sposobów w Poznaniu naprawienia sponsorzy istniejącego stanu Edukacja ekologiczna Środki własne realizowana gmin, w przedszkolach i Środki własne szkołach (sesje Zadanie Powiat, gminy b.d. b.b. b.d. b.d powiatu, ekologiczne, ciągłe WFOŚiGW konkursy, olimpiady, w Poznaniu wyjazdy tematyczne, sponsorzy wycieczki) Kompleksowa promocja markowego produktu turystyki Powiat 2013-2014 15 000 15 000 - - wodnej Wielka Pętla Wielkopolski Rozbudowa ścieżek gminy Na przyrodniczo – b.d. b.d. b.d. b.d. powiat bieżąco edukacyjnych Organizacja Konkursu Selektywnej Zbiórki Odpadów Powiat, Gminy, Środki własne Raz na rok 6000 6000 6000 6000 w Placówkach szkoły powiatu, gmin Oświatowych na terenie powiatu Organizacja akcji Gminy, Środki własne Raz na rok 5000 5000 5000 5000 Sprzątanie świata Szkoły gmin

204 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Szacunkowe koszty w PLN Jednostka Termin Źródło Zadanie odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2012 2013 2014 2015

Organizacja akcji Gminy Środki własne Raz na rok 3000 3000 3000 3000 Dzień Ziemi szkoły gmin Umieszczanie na stronach Gminy, Zadanie internetowych powiatu b.d.k. b.d.k. b.d.k. b.d.k. - powiat ciągłe i gmin programów ochrony środowiska Suma 113000 113000 98000 98000 Źródło: ankietyzacja gmin i powiatu

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 205 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

6 ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA Program ochrony środowiska dla powiatu konińskiego zostaje przyjęty do realizacji na podstawie uchwały Rady Powiatu. Efektywne wdrożenie i zarządzanie niniejszym Programem wymaga dużego zaangażowania administracji samorządowej, a także współpracy pomiędzy wszystkimi instytucjami zaangażowanymi w zagadnienia ochrony środowiska zarówno na szczeblu powiatowym jak i gminnym. Jedną z głównych funkcji władz samorządowych jest funkcja regulująca - polegająca na stanowieniu prawa lokalnego w formie uchwał i decyzji administracyjnych związanych z zagadnieniami objętymi Programem. Kolejną jest funkcja wykonawcza oraz działania kontrolne. W realizacji Programu będą uczestniczyć oprócz władz powiatu i gmin wiele innych podmiotów, w tym głównym beneficjentem będzie społeczność lokalna. Włączanie do procesu szerokiego grona uczestników zapewnia jego akceptację i równomierne obciążenie poszczególnych partnerów w postaci środków i obowiązków. Dlatego równie ważną funkcją władz powiatu jest kreowanie i wspieranie tych działań ukierunkowanych na poprawę środowiska, które prowadzone są z udziałem partnerów – podmiotów zewnętrznych. Bezpośrednim wykonawcą programu będą podmioty gospodarcze planujące i realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi przez Program, jak również samorządy gmin powiatu, jako realizatorzy inwestycji w zakresie ochrony środowiska na swoim terenie. Podmioty te będą również przekazywały informacje w ramach monitoringu realizacji zadań Programu i efektów w środowisku. Bezpośrednim odbiorcą programu będzie społeczeństwo powiatu. Bardzo ważna jest również współpraca z samorządami gminnymi, bowiem zagrożenia dla środowiska mają pochodzenie lokalne, ale mogą one oddziaływać także na znacznie większych obszarach. Stąd też wynika potrzeba rozwiązań tych problemów w oparciu o współpracę z gminami powiatu konińskiego, np. w zakresie gospodarki odpadami. Współpraca taka, oprócz pozytywnych efektów dla środowiska może przynieść także korzyści ekonomiczne. Program ochrony środowiska jest narzędziem wdrażania polityki ekologicznej państwa a także częścią procesu programowania i realizacji zrównoważonego rozwoju w powiecie. Oznacza to, że w Program muszą być wpisane zasady zarządzania środowiskiem. System zarządzania powinien składać się podstawowych elementów: instrumentów zarządzania, monitoringu, sprawozdawczości z realizacji Programu, harmonogramu działań.

6.1 Instrumenty realizacji Programu Zarządzanie Programem będzie się odbywać z wykorzystaniem instrumentów, które pozwolą na jego weryfikację w oparciu o wyniki monitorowania procesów zachodzących w otoczeniu realizowanej polityki środowiskowej. Instrumenty służące realizacji Programu wynikają z ustaw: Prawo ochrony środowiska, o zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o odpadach, Prawo geologiczne i górnicze, Prawo budowlane. Zaliczamy do nich instrumenty prawne, finansowe, społeczne i strukturalne.

206 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

6.1.1 Instrumenty prawne Wśród instrumentów prawnych szczególne miejsce mają plany zagospodarowania przestrzennego (prawo miejscowe). Działania władz samorządowych, przedsiębiorstw i innych podmiotów związane z ochroną środowiska muszą być osadzone w realiach obowiązującego planu wojewódzkiego i planów miejscowych. Do instrumentów prawnych zaliczono również: pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, koncesje geologiczne, raporty i przeglądy ekologiczne. Szczególnym instrumentem prawnym stał się monitoring, czyli jakościowy i ilościowy pomiar stanu środowiska. Monitoring był zwykle zaliczany do instrumentów społecznych (informacyjnych), jako bardzo ważna podstawa analiz, ocen czy decyzji. Obecnie, wprowadzenie badań monitoringowych, jako obowiązujących przez zapisy w niektórych aktach prawnych czyni je instrumentem o znaczeniu prawnym.

6.1.2 Instrumenty finansowe Do instrumentów finansowych należą: ➢ opłaty za korzystanie ze środowiska - za wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza, za pobór wód i odprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, za składowanie odpadów, wyłączanie gruntów rolnych i leśnych z produkcji, usuwanie drzew i krzewów, ➢ administracyjne kary pieniężne - pobiera się je w tych samych sytuacjach co opłaty, lecz za działania niezgodne z prawem. W odniesieniu do wód, powietrza, odpadów i hałasu, karę wymierza wojewódzki inspektor ochrony środowiska, a w odniesieniu do drzew i krzewów - organ gminy. Stawki kar zwykle są kilkakrotnie wyższe niż opłaty i trafiają do funduszy celowych. Ustawa prawo ochrony środowiska przewiduje możliwość odraczania, zmniejszania lub umarzania administracyjnych kar pieniężnych, ➢ kredyty i dotacje z funduszy celowych: np. ochrony środowiska i gospodarki wodnej, ➢ pomoc publiczna na ochronę środowiska w postaci preferencyjnych pożyczek i kredytów, dotacji, odroczeń, rozłożenia na raty i umorzeń płatności wobec budżetu państwa i funduszy ekologicznych, zwolnień i ulg podatkowych i in.

6.1.3 Instrumenty społeczne Instrumenty społeczne służą realizacji zasady uspołecznienia zarządzania rozwojem, poprzez budowanie i usprawnianie partnerstwa. Wyróżniono dwie kategorie działań z punktu widzenia władz samorządowych: • wewnętrzne – dotyczące działań samorządów, realizowane poprzez działania edukacyjne, • zewnętrzne – konsultacje, debaty publiczne, kampanie edukacyjne itp. Do głównych instrumentów społecznych zaliczono: • edukację ekologiczna, • współpracę i budowanie partnerstwa (włączenie do realizacji programu jak najszerszej liczby osób, system szkoleń i dokształceń, współpraca zadaniowa z poszczególnymi sektorami gospodarki, współpraca z instytucjami finansowymi). Edukacja ekologiczna jest bardzo ważnym instrumentem społecznym wspomagającym wdrażanie programów ochrony środowiska. Głównym jej celem jest kształtowanie świadomości ekologicznej

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 207 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 społeczeństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków i codziennych postaw. W społeczeństwie zaczyna istnieć coraz większa potrzeba posiadania takiej wiedzy. W ciągu ostatnich dziesięciu lat obserwuje się znaczny rozwój edukacji ekologicznej. Istotną rolę odgrywają tutaj pozarządowe organizacje ekologiczne i szkoły wszystkich szczebli. Ponadto ważny oddźwięk w społeczeństwie mają kampanie ekologiczne, które mają na celu uświadamianie i nagłaśnianie problemów ekologicznych społeczeństwu. Podstawą skuteczności działań edukacyjnych jest rzetelne informowanie społeczeństwa na temat stanu środowiska np. poprzez wydawanie ogólnodostępnych raportów. Istotne jest także komunikowanie się ze społeczeństwem przy podejmowaniu decyzji o działaniach inwestycyjnych. Wśród instrumentów społecznych wyróżnić należy współdziałanie. Uzgodnienia instytucjonalne i konsultacje społeczne są ważnym elementem skutecznego zarządzania realizującego zasady zrównoważonego rozwoju. Narzędzia dla usprawniania współpracy i budowania partnerstwa, to tzw. „uczenie się poprzez działanie”. Wśród nich istnieje podział na dwie kategorie wewnętrzne: pierwsza dotyczy działań samorządów, druga polega na budowaniu powiązań między władzami samorządowymi a społeczeństwem.

6.1.4 Instrumenty strukturalne Wśród instrumentów strukturalnych wyróżnimy programy strategiczne, programy wdrożeniowe oraz systemy zarządzania środowiskowego. Dokumentami określającymi tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego jest Strategia rozwoju i promocji powiatu konińskiego. Dokument ten jest bazą dla opracowania programów sektorowych (np. dot. rozwoju obszarów wiejskich, przemysłu, ochrony zdrowia, turystyki, ochrony środowiska, itd.). Projekty planów lub programów zawierające planowane do realizacji przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko lub których realizacja może spowodować znaczące oddziaływanie na środowisko podlegają, zgodnie z ustawą z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227 ze zm.), procedurze strategicznej oceny oddziaływania na środowisko.

6.2 Monitoring i ocena realizacji Programu Proponowane kierunki działań i osiągania celów zawarte w aktualizacji Programu ochrony środowiska dla powiatu konińskiego wymagają systematycznego wdrażania w życie i weryfikacji w zależności od potrzeb. Bardzo istotnym elementem wdrażania Programu jest kontrola przebiegu tego procesu oraz ocena stopnia realizacji poszczególnych zadań. Podstawą oceny realizacji Programu powinien być monitoring stanu środowiska. Monitorowanie zachodzących zmian powinno być prowadzone w oparciu o określone wskaźniki umożliwiające śledzenie zmian, ich postęp i wielkości w ujęciu liczbowym bądź opisowym. Monitoring realizacji założeń POŚ pozwoli na racjonalne gospodarowanie środkami finansowymi, a także umożliwi weryfikację działań w ujęciu dynamicznym tj. z bieżącą diagnozą stanu środowiska. Istotą monitorowania jest wyciąganie wniosków z tego, co zostało i co nie zostało wykonane, a także modyfikowanie dalszych

208 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 poczynań w taki sposób, aby osiągnąć zakładany cel w przyszłości. Istotnym elementem monitorowania jest wypracowanie technik zbierania informacji oraz opracowanie odpowiednich wskaźników, które będą odzwierciedlały efektywność prowadzonych działań. Badanie stanu środowiska realizowane jest w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, który z mocy ustawy koordynowany jest przez organy Inspekcji Ochrony Środowiska. Sieci krajowe i regionalne koordynowane są przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, zaś sieci lokalne przez Wojewódzkich Inspektorów Ochrony Środowiska w uzgodnieniu z Głównym Inspektorem Ochrony Środowiska. Skoordynowanie działań pozwala na szerokie i wszechstronne wykorzystanie wyników badań. Głównym zadaniem sieci krajowych jest śledzenie w skali kraju trendów poszczególnych wskaźników jakości środowiska dla potrzeb realizacji polityki ekologicznej państwa. W ramach sieci krajowych realizowane są również badania wynikające z zobowiązań międzynarodowych. Dane są gromadzone i przetwarzane na poziomie centralnym. Krajowe bazy danych zlokalizowane są w instytutach naukowo – badawczych, sprawujących nadzór merytoryczny nad poszczególnymi podsystemami. Sieci regionalne, podzielone na międzywojewódzkie i wojewódzkie, mają za zadanie udokumentowanie zmian zachodzących w środowisku, w regionie czy województwie. Programy badań są specyficzne dla regionu tzn. ściśle powiązane z geograficzną, gospodarczą i ekologiczną charakterystyką danego obszaru. W praktyce inicjatywę odnośnie organizacji systemów regionalnych podejmują wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska. Ujęcie w programie istotnych problemów ekologicznych osiągane jest poprzez uzgadnianie programów z zarządem województwa. Sieci lokalne funkcjonują w celu śledzenia i kontrolowania wpływu najbardziej szkodliwych źródeł punktowych lub obszarowych na lokalny poziom zanieczyszczeń. Tworzone są przez organy administracji państwowej, gminy oraz podmioty gospodarcze oddziałujące na środowisko. Koordynacyjna rola WIOŚ realizowana jest poprzez uzgadnianie programów pomiarowych realizowanych w sieci lokalnej, jak również weryfikację uzyskanych danych pomiarowych. Natomiast decyzje obligujące podmioty gospodarcze do realizacji badań środowiska, na które mają znaczący wpływ, wydawane są przez władze samorządowe. Na terenie powiatu konińskiego monitoring jakości środowiska realizowany jest w ramach monitoringu regionalnego województwa wielkopolskiego. W okresie wdrażania Programu, dane uzyskiwane z monitoringu jakości środowiska będą pomocne przy aktualizacji Programu ochrony środowiska.

6.2.1 Kontrola i monitoring Programu Kontrola i monitoring realizacji celów i zadań Programu ochrony środowiska powinien obejmować określenie stopnia wykonania poszczególnych działań: określenie stopnia realizacji przyjętych celów; ocenę rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami a ich wykonaniem oraz analizę przyczyn rozbieżności. Koordynator wdrażania Programu będzie oceniać, co dwa lata stopień wdrożenia. W latach 2013 – 2016 na bieżąco będzie monitorowany postęp w zakresie wdrażania zdefiniowanych działań, a pod koniec 2016 roku nastąpi ocena rozbieżności między celami zdefiniowanymi w Programie i analiza przyczyn tych

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 209 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 rozbieżności. Wyniki oceny będą stanowiły wykładnię dla kolejnego Programu, w którym zostaną zdefiniowane cele i zadania na lata 2017 - 2020. Ten cykl będzie się powtarzał, co dwa lata, co zapewni uaktualnienie strategii krótkoterminowej czteroletniej i polityki długoterminowej ośmioletniej.

6.2.2 Harmonogram wdrażania Programu W tabeli 42 określono harmonogram wdrażania Programu Ochrony Środowiska dla powiatu konińskiego.

Tab. 66. Harmonogram wdrażania Programu

Zadanie 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Aktualizacja Programu ochrony środowiska Cele krótkoterminowe X Cele długoterminowe X Mierniki realizacji Programu X X X X X X X X Monitoring realizacji Programu Mierniki realizacji Programu X X X X X X X X Ocena realizacji celów krótkoterminowych X Raport z realizacji Programu X X X X Weryfikacja Programu X

6.2.3 Ocena i weryfikacja Programu

Ocena realizacji celów i zadań ochrony środowiska winna być realizowana w trybie: − co 4 lata ocena skuteczności realizacji polityki ekologicznej państwa z wykorzystaniem określonych mierników, − co 2 lata ocena realizacji wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska sporządzonych w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, ocena realizacji programów naprawczych poszczególnych komponentów środowiska przez organy inspekcji ochrony środowiska. Wskaźnikiem określającym stopień realizacji poszczególnych zadań będzie wysokość poniesionych nakładów finansowych oraz uzyskane efekty rzeczowe. Uzyskiwane efekty rzeczowe, zweryfikowane przez ocenę stanu jakości i dotrzymywania norm komponentów środowiska, dokonaną w ramach systemu monitoringu, ilustrować będą zaawansowanie realizacji Programu w skali rocznej i umożliwiać dokonywanie niezbędnych korekt na bieżąco. Niniejszego Programu ochrony środowiska tyczy się obowiązek oceny wdrażania Programu poprzez opracowanie raportu przez organ wykonawczy powiatu, który powinien być przedkładany Radzie Powiatu w cyklu dwuletnim.

210 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

6.2.4 Wskaźniki realizacji Programu

Tab. 67. Wskaźniki monitorowania efektywności aktualizacji Programu ochrony środowiska dla powiatu konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Kategoria Wskaźnik monitoringu Jednostka ilość i udział powierzchni obszarów prawnie chronionych szt. / % Przyroda i krajobraz liczba gatunków prawnie chronionych występujących na terenie gminy szt. liczba utworzonych parków i zadrzewień szt. / % udział powierzchni zalesionej ha / % ilość wydobytych surowców naturalnych Mg Powierzchnia ziemi i gleb tereny zrekultywowane ha / % powierzchnia terenów zmeliorowanych ha / %

jakość wód powierzchniowych wyniki monitoringu jakość wód podziemnych % udział ścieków komunalnych i przemysłowych nieoczyszczanych % liczba zbiorników retencyjnych szt. Wody podziemne i udział mieszkańców korzystających z sieci wodociągowej, kanalizacji powierzchniowe, % gospodarka wodno- sanitarnej ściekowa zużycie wody do celów bytowych na osobę m3 zużycie wody w największych zakładach m3 udział wód powierzchniowych wykorzystywanych do celów % gospodarczych szt. ilość zakładów emitujących ścieki oczyszczone i nieoczyszczone ilość zakładów będących emitorami zanieczyszczeń gazowych i szt. pyłowych szt. Ilość alternatywnych źródeł energii Powietrze szt. liczba kotłowni węglowych, gazowych, opalanych drewnem, olejem wyniki monitoringu jakość powietrza % liczba zakładów na terenie powiatu stwarzających zagrożenie szt. wystąpienia awarii przemysłowej Poważne awarie liczba zdarzeń o znamionach NZS i zagrożeń naturalnych szt. i zagrożenia naturalne liczba spotkań szkoleniowych z zakresu informacji i postępowania szt. w przypadku wystąpienia NZS i zagrożeń naturalnych ilość kontroli w zakładach emitujących hałas, w szczególności szt. w sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej Hałas stwierdzone przekroczenia hałasu na drogach dB / % ludność korzystająca z komunikacji zbiorowej % ilość urządzeń będących źródłem promieniowania szt. elektromagnetycznego Pola elektromagnetyczne powierzchnia stref ochronnych wokół urządzeń i linii m2 elektromagnetycznych Energia odnawialna udział energii pozyskiwanej ze źródeł odnawialnych %

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 211 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Kategoria Wskaźnik monitoringu Jednostka udział odpadów segregowanych w ogólnej masie odpadów % udział odpadów poddanych recyklingowi w ogólnej masie odpadów % Gospodarka Odpadów udział odpadów nadających się do recyklingu, które nie zostały % posegregowane Źródło: opracowanie własne

212 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

7 ASPEKTY EKONOMICZNE WDRAŻANIA PROGRAMU 7.1 Koszty wdrożenia przedsięwzięć przewidywanych do realizacji w latach 2013 – 2016 Realizacja zadań wytyczonych w aktualizacji Programu ochrony środowiska wiąże się z nakładami finansowymi. Oszacowanie kosztów wdrażania programu podaje się zwykle w ujęciu czteroletnim, odpowiadającym okresowi realizacji celów krótkoterminowych. Szacunek kosztów w perspektywie do 2019 roku byłby obarczony zbyt dużym błędem i stałby się mało przydatny. Zestawienie kosztów realizacji działań w latach 2013 – 2016 opracowano w oparciu o inwestycje, wyszczególnione w harmonogramie realizacji przedsięwzięć w poszczególnych podrozdziałach (5.1. – 5.10.). Sumaryczne zestawienie kosztów na realizację działań inwestycyjnych, z podziałem na komponenty środowiska przedstawia tabela 56.

Tab. 68. Zestawie kosztów realizacji działań w latach 2013 – 2016

Jednostka Termin Szacunkowe koszty w PLN Źródła Sektor odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2013 2014 2015 2016 Powietrze 10648045 atmosferyczne Hałas 100000 PEM b. d. k. Wody 4473598 Powierzchnia 3041233,29 ziemi 2013- Środki własne, Gmina, Powiat Przyroda 2016 1687001,97 dotacje, kredyty, OZE b.d. fundusze UE Poważne 40000 awarie Gospodarka 381616233,29 odpadami Edukacja 422000 ekologiczna Razem 402028111,5 *koszty szacunkowe obejmują działania inwestycyjne z zakresu modernizacji dróg, zostały wliczone również do sektora powietrze Źródło: opracowanie własne

Dla pewnych działań pozainwestycyjnych koszty zostały określone jako „w ramach działalności własnej”. Dotyczy to przedsięwzięć, które są trudne do oszacowania, gdyż uzależnione są od bieżącego zapotrzebowania i sytuacji. Wiele działań nieinwestycyjnych będzie również realizowane w ramach codziennych obowiązków pracowników Starostwa Powiatowego w Koninie, bez dodatkowych kosztów. Określenie „w ramach działalności własnej” tyczyć się może również udziału merytorycznego, udostępnienia zasobów, czy partycypowania w organizacji przedsięwzięcia.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 213 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

7.2 Struktura finansowania W oparciu o prognozę źródeł finansowania realizacji polityki ekologicznej państwa w latach 2009–2012 można spodziewać się, że struktura finansowania wdrażania Programu w najbliższych latach będzie kształtować się podobnie (tabela 57).

Tab. 69. Źródła finansowania ochrony środowiska

Polityka Ekologiczna Państwa Źródło finansowania 2009 - 2012 2013 - 2016 Środki własne przedsiębiorstw 43% 45% Środki jednostek samorządu 11% 7% Polskie fundusze ekologiczne 21% 24% Budżet państwa 5% 7% źródło: Polityka ekologiczna państwa na lata 2009 - 2012 z perspektywą do roku 2016

7.3 Źródła finansowania inwestycji w ochronie środowiska Wdrażanie założeń niniejszej aktualizacji Programu będzie możliwe między innymi dzięki stworzeniu sprawnego systemu finansowania ochrony środowiska. Podstawowymi źródłami finansowania działań proekologicznych są: fundusze ekologiczne (obecnie 4 stopniowy system), fundacje i programy pomocowe, własne środki inwestorów, budżety gmin i budżet centralny.

7.3.1 Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej możliwe jest uzyskanie dofinansowania w formie oprocentowanej pożyczki, dotacji, przekazania środków jednostkom budżetowym, nagrody za działalność na rzecz środowiska i gospodarki wodnej, niezwiązaną z wykonywaniem obowiązków pracowników administracji rządowej i samorządowej, udostępniania środków finansowych bankom, udostępniania środków finansowych wojewódzkim funduszom ochrony środowiska i gospodarki wodnej czy poręczenia. Środki finansowe z NFOŚiGW przyznawane są na cele określone w ustawie z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska zgodnie z priorytetami i zasadami udzielania pomocy finansowej ze środków NFOŚiGW. Jako priorytetowe traktuje się przedsięwzięcia, których realizacja wynika z konieczności wypełnienia zobowiązań Polski wobec Unii Europejskiej w zakresie harmonizacji i implementacji prawa Unii Europejskiej, związanych z negocjacjami o członkostwo Rzeczpospolitej Polskiej w Unii Europejskiej w obszarze "środowisko" oraz wdrażania nowych uregulowań unijnych.

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Wsparcie finansowe ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej można uzyskać na przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej o zasięgu regionalnym. Może ono mieć postać pożyczki, dotacji lub dopłaty. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ustala kryteria, które są stosowane przy

214 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 ocenie i wyborze wniosków o udzielenie pomocy finansowej ze środków Wojewódzkiego Funduszu: 1) Kryterium zgodności z celami i priorytetami polityki ekologicznej państwa i województwa, 2) Kryterium zgodności z kierunkami finansowania, 3) Kryterium efektywności ekologicznej, 4) Kryterium efektywności ekonomiczno-technicznej, 5) Kryterium spełnienia przez wnioskodawcę wymogów formalnych.

7.3.2 Banki Bank Ochrony Środowiska Dzięki współpracy z funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej rozszerzają one swoją ofertę kredytową o kredyty preferencyjne przeznaczone na przedsięwzięcia proekologiczne oraz nawiązują współpracę z podmiotami angażującymi swoje środki finansowe w ochronę środowiska (fundacje, międzynarodowe instytucje finansowe). Kredyty preferencyjne pochodzą ze środków finansowych gromadzonych przez banki, zaś fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej udzielają dopłat do wysokości oprocentowania. Banki uruchamiają też linie kredytowe w całości ze środków funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz innych instytucji. Szczególną rolę na rynku kredytów na inwestycje proekologiczne odgrywa Bank Ochrony Środowiska. Oferuje on najwięcej środków finansowych w formie preferencyjnych kredytów i dysponuje zróżnicowaną ofertą dla prywatnych i samorządowych inwestorów, a także osób fizycznych. W ramach BOŚ można uzyskać kredyt na bardzo korzystnych warunkach m.in. na: ➢ biogazownie, ➢ farmy wiatrowe, ➢ instalacje energetycznego wykorzystania biomasy, ➢ inne projekty z zakresu energetyki odnawialnej, ➢ urządzenia i wyroby służące ochronie środowiska (kolektory słoneczne, pompy ciepła, rekuperatory, przydomowe oczyszczalnie ścieków, systemy dociepleń budynków i wiele innych), ➢ termomodernizację, ➢ zaopatrzenie wsi w wodę, ➢ (we współpracy z WFOŚiGW w Poznaniu): • modernizację systemów grzewczych, powodującą ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza, w tym zakup i montaż kotłowni olejowych, gazowych i gazowo-olejowych, • wykonanie przyłączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła (przyłączenie do sieci cieplnej), • modernizację systemów grzewczych z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii, w tym zakup i instalację: – systemów grzewczych z zastosowaniem pomp ciepła – systemów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych z odzyskiem ciepła – kotłów opalanych biomasą (w tym kominków zintegrowanych z wewnętrzną wodną lub

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 215 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

powietrzną instalacją c.o., bez kosztów obudowy) – kolektorów słonecznych – zakup i instalacja małych oczyszczalni i podczyszczalni ścieków o przepustowości do 250 m3/d – modernizacja istniejących małych oczyszczalni i podczyszczalni ścieków o przepustowości do 250 m3/d • Grupa 1: Budowa systemów zaopatrzenia w ciepło i energię elektryczną − zakup i instalacja systemów grzewczych z zastosowaniem pomp ciepła − zakup i instalacja systemów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych z odzyskiem ciepła, − zakup i instalacja kotłów opalanych biomasą (w tym kominków zintegrowanych z wewnętrzną wodną lub powietrzną instalacją centralnego ogrzewania budynku, bez kosztów obudowy), − zakup i instalacja kolektorów słonecznych − zakup i instalacja ogniw fotowoltaicznych, • Grupa 2: Instalacje energetyczne − budowa elektrowni wiatrowych o mocy do 2 MW, − budowa oraz przebudowa małych elektrowni wodnych o mocy do 2 MW, mająca na celu zwiększenie produkcji energii − budowa instalacji do produkcji energii z biomasy i biogazu o mocy do 2MW, − zakup i montaż urządzeń do przetwarzania biomasy w paliwo energetyczne (np. na pellet, brykiet). • inwestycje związane z usuwaniem i unieszkodliwianiem azbestu i wyrobów zawierających azbest, polegające na wymianie powierzchni dachowych lub elewacyjnych, wykonanych z materiałów zawierających azbest • zadania z zakresu termomodernizacji polegające na realizacji przedsięwzięć powodujących zmniejszenie: − zapotrzebowania na energię zużywaną na potrzeby ogrzewania oraz podgrzewania wody użytkowej, dostarczaną do budynków − strat energii pierwotnej w lokalnym źródle ciepła/ lokalnej sieci ciepłowniczej tj. sieci ciepłowniczej, dostarczającej ciepło do budynków z lokalnych źródeł ciepła • zadania z zakresu termomodernizacji polegające na wykonaniu przyłączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła, w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła • całkowitej lub częściowej zamianie źródeł energii z konwencjonalnych na niekonwencjonalne (w tym odnawialne) • inwestycje generujące wymierny efekt ekologiczny, ujęte w „Strategii Czystszej Produkcji” przyjętej i realizowanej w przedsiębiorstwie, w ramach następujących kategorii: − zmiana technologii (zmiany procesu, zmiany urządzeń, maszyn, instalacji) − modernizacja lub automatyzacja technologii

216 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

− zmiana surowca (zastąpienie surowca, oczyszczanie surowca) − zmiana produktu (zastąpienie produktu, zmiany w składzie produktu) • budowa przyłączy do sieci kanalizacji sanitarnej, rozumianych jako odcinek przewodu kanalizacyjnego pomiędzy kanałem głównym, a podłączanym budynkiem (nie dopuszcza się budowy przyłączy do sieci kanalizacji deszczowej i podłączania wód opadowych oraz roztopowych do realizowanego przyłącza • inwestycje związane z usuwaniem i unieszkodliwianiem urządzeń, instalacji, materiałów, wyrobów oraz substancji zawierających polichlorowane bifenyle (PCB): – wymiana i utylizacja urządzeń lub instalacji zawierających PCB, – likwidacja i utylizacja wyrobów oraz substancji zawierających PCB, – dekontaminacja urządzeń lub instalacji zawierających PCB. Bank Gospodarstwa Krajowego Z dniem 1 stycznia 2004 roku powstał przy Banku Gospodarstwa Krajowego Fundusz Rozwoju Inwestycji Komunalnych. Preferencyjne kredyty udzielane z Funduszu mają na celu umożliwienie gminom i ich związkom finansowanie kosztów przygotowania projektów inwestycji komunalnych, przewidzianych do współfinansowania z funduszy Unii Europejskiej. Do projektów tych zalicza się studium wykonalności inwestycji, analizę kosztów i korzyści oraz pozostałą dokumentację projektową, analizy, ekspertyzy i studia niezbędne do przygotowania realizacji inwestycji. Kredyt może być wypłacany jednorazowo lub w ratach. Udział własny kredytobiorcy powinien stanowić nie mniej niż 20% wartości przedsięwzięcia. Kwota kredytu nie może przekroczyć 500 000 złotych na jeden projekt (80% zaplanowanych kosztów netto), a okres kredytowania - 36 miesięcy.

7.3.3 Środki Europejskie Na zadania związane z ochroną środowiska możliwe jest pozyskanie środków finansowych z wielu źródeł. Należy tu wymienić środki Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności (programy operacyjne), Life+.

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ) to największy z punktu widzenia dostępnych środków i zakresu działań program operacyjny w całej Unii Europejskiej i najważniejsze źródło finansowania inwestycji związanych z ochroną środowiska w Polsce. Na jego realizację w latach 2007– 2013 Polska otrzyma z unijnego budżetu ok. 27,9 mld euro, z czego na inwestycje w ochronę środowiska przeznaczone będzie blisko 5 mld euro. Środki unijne na PO Infrastruktura i Środowisko pochodzą z dwóch źródeł finansowania – z Funduszu Spójności (22,2 mld euro) oraz z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (5,7 mld euro). Na projekty pro-środowiskowe można otrzymać dofinansowanie w ramach m. In.: ➢ Działania: 2.1 Kompleksowe przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi ze szczególnym uwzględnieniem niebezpiecznych odpadów

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 217 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

➢ Działania: 2.2 Przywracanie terenom zdegradowanym wartości przyrodniczych i ochrona brzegów morskich ➢ Działania: 5.1 Wspieranie kompleksowych projektów z zakresu ochrony siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) na obszarach chronionych oraz zachowanie różnorodności gatunkowej ➢ Działania: 5.2 Zwiększenie drożności korytarzy ekologicznych ➢ Działania: 5.3 Opracowanie planów ochrony ➢ Działania: 5.4 Kształtowanie postaw społecznych sprzyjających ochronie środowiska, w tym różnorodności biologicznej Program dla Europy Środkowej ➢ Obszar interwencji: P3.1 Rozwój wysokiej jakości środowiska poprzez zarządzanie zasobami naturalnymi i dziedzictwem oraz ich ochroną ➢ Obszar interwencji: P3.2 Redukcja ryzyka oraz skutków zagrożeń naturalnych i wywołanych działalnością człowieka ➢ Obszar interwencji: P3.3 Wspieranie wykorzystywania źródeł energii odnawialnej i zwiększania efektywności energetycznej ➢ Obszar interwencji: P3.4 Wspieranie ekologicznych, przyjaznych środowisku technologii i działań ➢ Obszar interwencji: P4.1 Rozwój policentrycznych struktur osadniczych oraz współpracy terytorialnej Program Współpracy Międzyregionalnej: ➢ Priorytet: 2 Środowisko naturalne i zapobieganie ryzyku

Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny: Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007 – 2013 obejmuje okres od 1 stycznia 2007 r. do 31 grudnia 2013 r. Działania realizowane w ramach WRPO finansowane będą przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz przez środki krajowe – publiczne i prywatne. ➢ Działanie: 2.1 Wzmocnienie regionalnego układu powiązań drogowych (drogi wojewódzkie, z wyłączeniem dróg wojewódzkich w miastach na prawach powiatu) ➢ Działanie: 2.2 Poprawa dostępności do regionalnego i ponadregionalnego układu drogowego (drogi wojewódzkie w miastach na prawach powiatu, powiatowe i gminne) ➢ Działanie: 2.5 Rozwój miejskiego transportu zbiorowego ➢ Działanie: 3.2 Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku ➢ Działanie: 3.3 Wsparcie ochrony przyrody ➢ Działanie: 3.5 Wzmocnienie ochrony przeciwpowodziowej zagrożonych obszarów oraz zwiększenie retencji na terenie województwa ➢ Działanie: 3.6 Poprawa bezpieczeństwa środowiskowego i ekologicznego ➢ Działanie: 3.7 Zwiększenie wykorzystania odnawialnych zasobów energii

218 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Program Regionu Morza Bałtyckiego Program Region Morza Bałtyckiego (BSR) 2007-2013 jest realizowany w ramach celu 3. polityki spójności Unii Europejskiej – Europejska Współpraca Terytorialna. Najważniejszym celem strategicznym Programu Region Morza Bałtyckiego jest wsparcie rozwoju zrównoważonego, konkurencyjnego i terytorialnie zintegrowanego regionu Morza Bałtyckiego poprzez łączenie potencjałów ponad granicami.

Obszar kwalifikowany obejmuje całe terytorium Polski. Dofinansowanie wynosić może do 85% kosztów kwalifikowalnych ze środków EFRR. Potencjalnymi beneficjentami są: • władze publiczne (centralne, regionalne i lokalne i ich związki), • instytucje badawcze i szkoleniowe, • fundacje, • organizacje pozarządowe oraz instytucje typu non-profit. Prywatne (komercyjne) organizacje mogą uczestniczyć w projektach jako partnerzy dodatkowi z własnym wkładem finansowym. Przynajmniej trzech partnerów z przynajmniej trzech różnych krajów objętych Programem tworzy partnerstwo.

Kierunki wsparcia: ➢ 3.1 Gospodarka wodna ze szczególnym uwzględnieniem wyzwań powodowanych przez zwiększone działania gospodarcze i zmiany klimatyczne, ➢ 3.2 Ekonomiczne gospodarowanie obszarami pełnomorskimi i zrównoważona eksploatacja zasobów morskich, ➢ 3.3 Zwiększone bezpieczeństwo na morzu, ➢ 4.1 Wzmacnianie rozwoju regionów metropolitalnych, miast i obszarów miejskich jako siły napędowej rozwoju gospodarczego, ➢ 4.2 Strategiczne wsparcie zintegrowanego rozwoju BSR oraz spójności społeczno - gospodarczej i terytorialnej, ➢ 4.3 Wzmacnianie warunków społecznych i wpływów rozwoju miast i regionów.

Life + LIFE+ jest jedynym instrumentem finansowym Unii Europejskiej koncentrującym się wyłącznie na współfinansowaniu projektów w dziedzinie ochrony środowiska. Jego głównym celem jest wspieranie procesu wdrażania wspólnotowego prawa ochrony środowiska, realizacja polityki ochrony środowiska oraz identyfikacja i promocja nowych rozwiązań dla problemów dotyczących ochrony środowiska. Dofinansowanie mogą uzyskać przedsięwzięcia krajowe i międzynarodowe w zakresie realizowanym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które przyczyniają się do osiągnięcia celów Instrumentu Finansowego LIFE+ określonych w Rozporządzeniu (WE) nr 614/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 maja 2007 r. w sprawie instrumentu finansowego na rzecz środowiska (LIFE+),

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 219 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 w ramach: ➢ komponentu I Przyroda i Różnorodność biologiczna: • mające na celu wdrożenie postanowień dyrektywy nr 79/409/EC, w sprawie ochrony dzikich ptaków oraz nr 92/43/EEC, w sprawie ochrony siedlisk ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory; • innowacyjne lub demonstracyjne projekty przyczyniające się do realizacji celu określonego w Komunikacie Komisji Europejskiej COM (2006) 216 „Zatrzymanie procesu utraty różnorodności biologicznej na obszarze Europy do roku 2010 i w przyszłości – utrzymanie usług ekosystemowych na rzecz dobrobytu człowieka”; ➢ komponentu II Polityka i zarządzanie w zakresie środowiska: • realizacja innowacyjnych lub demonstracyjnych projektów z zakresu szeroko rozumianej ochrony środowiska, w szczególności: zapobiegania zmianom klimatu; ochrony wód, ochrony powietrza, ochrony gleby, kształtowania środowiska miejskiego, ochrony przed hałasem, ochrony przed zagrożeniami związanymi z chemikaliami, ochrony zdrowia i polepszania jakości życia, zrównoważonego gospodarowania zasobami naturalnymi i odpadami, ochrony lasów, opracowania i demonstracji innowacyjnych kierunków polityki, technologii, metod i instrumentów wspierających wdrożenie planu działania w zakresie technologii środowiskowych, kierunków strategicznych; ➢ komponentu III Informacja i komunikacja: • realizacja kampanii informacyjnych podnoszących świadomość społeczną na tematy związane ze środowiskiem, ochroną przyrody i różnorodności biologicznej, które ułatwiają wdrożenie polityki środowiskowej Wspólnoty Europejskiej lub kampanii podnoszącymi świadomość społeczną w zakresie zapobiegania pożarom lasów oraz/lub działaniami szkoleniowymi dla pracowników straży pożarnej.

7.3.4 Partnerstwo Publiczno – Prywatne Zasady i tryb współpracy podmiotu publicznego i partnera prywatnego w ramach partnerstwa publiczno - prywatnego (PPP) reguluje ustawa o partnerstwie publiczno - prywatnym z dnia 19 grudnia 2009 roku (Dz. U. Nr 19, poz. 100). Pod pojęciem PPP rozumie się opartą na umowie współpracę podmiotu publicznego i partnera prywatnego, służącą realizacji zadania publicznego na rzecz podmiotu publicznego na zasadach określonych w ustawie, jeżeli przynosi to korzyści dla interesu publicznego przeważające w stosunku do korzyści wynikających z innych sposobów realizacji tego przedsięwzięcia. Do korzyści zalicza się: oszczędności w wydatkach podmiotu publicznego, podniesienie standardu świadczonych usług lub obniżenie niedogodności dla otoczenia. Wg ustawy partnerstwo publiczno - prywatne można nawiązać w przypadku realizacji następujących przedsięwzięć: ➢ zaprojektowanie lub realizację inwestycji w wykonaniu zadania publicznego, ➢ świadczenie usług publicznych przez okres powyżej 3 lat, jeżeli obejmuje eksploatację, utrzymanie lub zarządzanie niezbędnym do tego składnikiem majątkowym,

220 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

➢ działanie na rzecz rozwoju gospodarczego i społecznego, w tym rewitalizacji albo zagospodarowania miasta lub jego części albo innego obszaru, przeprowadzone na podstawie projektu przedłożonego przez podmiot publiczny lub połączone z jego zaprojektowaniem przez partnera prywatnego, jeżeli wynagrodzenie partnera prywatnego nie będzie mieć formy zapłaty sumy pieniężnej przez podmiot publiczny, ➢ przedsięwzięcie pilotażowe, promocyjne, naukowe, edukacyjne lub kulturalne, wspomagające realizację zadań publicznych, jeżeli wynagrodzenie partnera prywatnego będzie pochodziło w przeważającej części ze źródeł innych niż środki podmiotu publicznego.

Realizacja przez partnera prywatnego przedsięwzięcia na rzecz podmiotu publicznego odbywa się za wynagrodzeniem, które może stanowić prawo partnera prywatnego do pobierania pożytków lub uzyskiwania innych korzyści z przedsięwzięcia lub zapłatę sumy pieniężnej przez podmiot publiczny. Podmiot publiczny w ramach współpracy wnosi wkład własny poprzez pokrycie części kosztów realizacji przedsięwzięcia, wniesienie przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55 Kodeksu cywilnego, nieruchomości lub rzeczy ruchomej, licencji i innych wartości niematerialnych lub prawnych, służących realizacji przedsięwzięcia. W przypadku samorządu terytorialnego budowa i wdrożenie partnerstwa ma na celu prywatyzację sektora użyteczności publicznej w tym zakresie, w którym określone zadania mogą być wykonywane przez podmioty sektora prywatnego, np. budowa zakładu gospodarki odpadami. Rezultatem takiego partnerstwa powinno być uzyskanie lepszej jakości świadczonych usług. Dodatkowo dla samorządów taka współpraca oznacza ograniczenie zadań własnych jedynie do kontrolowania podmiotu prywatnego, szczególnie w zakresie wykorzystania przekazywanych środków. Komisja Europejska wyróżnia trzy podstawowe rodzaje partnerstwa publiczno - prywatnego. Są to: ➢ BOT (ang. Build – Operate – Transfer) - model zakłada, że udział inwestora prywatnego jest ograniczony do budowy i eksploatowania inwestycji (np. zakładu gospodarki odpadami) przez określony czas, a następnie przekazania jej (wraz z prawami do eksploatacji) władzom publicznym. Prywatny inwestor jest finansowany za pomocą subwencji z kasy samorządowej. Przez cały czas prawnym właścicielem inwestycji jest samorząd, ➢ DBFO (ang. Design – Build – Finance – Operate) - w tym modelu przez czas trwania kontraktu inwestycja jest w zasadzie własnością inwestora prywatnego, który jest zobowiązany do znalezienia środków finansowych potrzebnych do jej zrealizowania. Koszt bieżącej eksploatacji (oraz np. spłata długów) jest pokrywany z samorządowej subwencji. Po określonym czasie - tak jak w BOT - prawo własności przechodzi na władze. Główną zaletą modelu jest zdjęcie z samorządu ciężaru finansowania budowy inwestycji, a wadą - według KE - są skomplikowane procedury (przetargu, przekazania własności itp.), ➢ BOO (ang. Build – Own – Operate) - ten model różni się od DBFO jednym ważnym szczegółem - inwestor prywatny ściąga opłaty z użytkowników inwestycji (np. składowiska); w ten sposób zbiera pieniądze na jej utrzymanie i ewentualną spłatę długów. W tym przypadku inwestor prywatny jest właścicielem inwestycji (na czas trwania kontraktu). Koncesja zdejmuje z samorządu wszystkie obciążenia finansowe.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 221 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

8 ODDZIAŁYWANIE PROGRAMU NA ŚRODOWISKO Obowiązek sporządzenia prognozy oddziaływania na środowisko programu ochrony środowiska wynika z art. 51 ust. 1 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227 ze zm.). Zgodnie z art. 46 tej ustawy „przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wymagają (...) projekty polityk, strategii, planów lub programów w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu, opracowywanych lub przyjmowanych przez organy administracji, wyznaczających ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Odpowiedzialnym za wykonanie Prognozy jest organ administracji publicznej – zarząd powiatu – opracowujący projekt dokumentu lub wprowadzający zmiany do przyjętego już dokumentu. Podstawowym celem prognozy jest ustalenie, czy zapisy projektu aktualizacji Programu ochrony środowiska nie naruszają zasad prawidłowego funkcjonowania środowiska przyrodniczego. Istotą sprawy jest sytuacja, w której względy ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju są rozważane na równi z innymi celami i priorytetami. Prognoza ma również ułatwić identyfikację możliwych do określenia skutków środowiskowych spowodowanych realizacją postanowień ocenianego dokumentu oraz określić, czy istnieje prawdopodobieństwo powstawania w przyszłości konfliktów i zagrożeń w środowisku. Podlegający ocenie dokument definiuje nie tylko priorytety i cele, które wyznaczają kierunki działań związanych z ochroną środowiska na terenie powiatu, lecz także określa terminy ich osiągnięcia i wielkość przewidywanych środków finansowych (środki własne, budżet powiatu, budżety gmin, Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, fundusze UE). Ocena oddziaływania na środowisko ma w tej sytuacji charakter jakościowy. Szczegółowe wymagania dotyczące zakresu prognozy określa art. 51 ust. 2 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227 ze zm.). Przeprowadzona strategiczna ocena oddziaływania projektu Aktualizacji Programu ochrony środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 na środowisko pozwala stwierdzić, że zapisy tego dokumentu nie naruszają zasad prawidłowego funkcjonowania środowiska przyrodniczego.

222 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

9 STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM Obowiązek sporządzania programów ochrony środowiska wynika z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 Prawo ochrony środowiska (Dz .U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, ze zm.). Program podlega aktualizacji nie rzadziej niż co 4 lata. Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla powiatu konińskiego została sporządzona w celu określenia aktualnych warunków, wymagań oraz zadań niezbędnych do realizacji z zakresu ochrony środowiska. W niniejszym opracowaniu sformułowano cel nadrzędny w zakresie ochrony środowiska dla powiatu konińskiego – OCHRONA ŚRODOWISKA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWÓJU SPOŁECZNO – GOSPODARCZEGO POWIATU KONIŃSKIEGO

Charakterystyka powiatu konińskiego:

Powierzchnia 1.578,7 km2 ludność 127 800 os Gęstość zaludnienia 81 os/km2 Ilość podmiotów 8434 gospodarczych

Analiza stanu środowiska przyrodniczego powiatu konińskiego została opracowana dla następujących elementów: powietrze atmosferyczne, hałas, promieniowanie elektromagnetyczne, wody powierzchniowe i podziemne, powierzchnia ziemi i gleby, przyroda, energia odnawialna, poważne awarie, gospodarka odpadami, edukacja ekologiczna.

Powietrze atmosferyczne Powiat koniński położony jest w strefie klimatu umiarkowanego, z łagodnymi zimami i niskim rocznym poziomem opadów atmosferycznych. Występuje duża intensywność opadów w krótkim okresie czasu i niskie temperatury w okresie wczesnowiosennym.

Pod kątem ochrony zdrowia strefa wielkopolska została zakwalifikowana do klasy A ze względu na NO 2,

SO2, CO, C6H6, As, Cd, Ni, Pb. Do klasy B została przydzielona ze względu na PM2,5. Do klasy C została przydzielona ze względu na pył PM10 i BaP.

W odniesieniu do ochrony roślin strefa wielkopolska ze względu na SO2 i NOx zaliczona została do klasy A.

Ze względu na O3 do klasy C zaliczono całą strefę wielkopolską zarówno pod katem ochrony zdrowia jak i ochrony roślin. Za cel postawiono: poprawę stanu powietrza na obszarze powiatu konińskiego. Wyznaczono też kierunki działań do roku 2020 i harmonogram zadań na lata 2013-2016, które mają skutkować osiągnięciem postawionego celu.

Hałas Klimat akustyczny środowiska powiatu konińskiego w zdecydowanej większości kształtowany jest przez hałas komunikacyjny drogowy, który ze względu na powszechność charakteryzuje się dużym zasięgiem

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 223 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 oddziaływania. Przez teren powiatu konińskiego przebiegają: autostrada A2, drogi krajowe nr 92, 25 i 72 oraz drogi wojewódzkie nr 263, 264, 266, 269, 443, 467. Do czynników mających wpływ na poziom emisji hałasu drogowego należą: natężenie ruchu, struktura strumienia pojazdów, a zwłaszcza udziału w nim transportu ciężkiego, stan techniczny pojazdów, rodzaj i stan techniczny nawierzchni, charakter zabudowy (zagospodarowanie) terenów otaczających. WIOŚ w Poznaniu przeprowadził w 2010 roku na terenie powiatu konińskiego pomiary hałasu komunikacyjnego. Wartości poziomu hałasu na granicy podlegającej ochronie zabudowy w większości przypadków nie odpowiadały wymaganiom obowiązujących przepisów. Stwierdzone przekroczenia dopuszczalnych wartości poziomu hałasu sięgały w niektórych przypadkach nawet powyżej 20 dB. W 2011 roku Zarząd Województwa Wielkopolskiego, po uprzednim uchwaleniu, przyjął do realizacji: • Program ochrony środowiska przed hałasem dla czterech odcinków drogi krajowej nr 2 o łącznej długości 26,37 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko oraz • Programu ochrony środowiska przed hałasem dla odcinka drogi krajowej nr 25 o długości 3,63 km wraz z prognozą oddziaływania na środowisko. Za cel postawiono: poprawę klimatu akustycznego na obszarach, szczególnie obciążonych hałasem oraz zapobieganie pogarszaniu się klimatu akustycznego na obszarach, gdzie nie występują przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu. Wyznaczono też kierunki działań do roku 2020 i harmonogram zadań na lata 2013-2016, które mają skutkować osiągnięciem postawionego celu.

Promieniowanie elektromagnetyczne Źródłem pól elektromagnetycznych na terenie powiatu konińskiego jest w głównej mierze nadajniki stacji bazowych telefonii komórkowych analogowych i cyfrowych pracujące w paśmie 900 MHz i 1800 MHz oraz elektroenergetyczne linie napowietrzne o napięciu 220 kV i 110 kV na odcinku Konin – Turek. Na terenie powiatu znajduje się również Radiowo Telewizyjne Centrum Nadawcze Konin-Żółwieniec. Na terenie powiatu konińskiego w roku 2010 pomiary poziomów pól elektromagnetycznych (PEM) prowadzono w 2 punktach. W punkcie pomiarowym w m. Golina, przy ulicy Kusocińskiego nie stwierdzono przekroczeń wartości dopuszczalnej wynoszącego 7 V/m dla zakresu częstotliwości od 3 MHz do 300 GHz. Wyniki pomiaru wynosiły 0,35 V/m. Przekroczeń nie stwierdzono również w punkcie pomiarowym także w drugim punkcie pomiarowym w m. Grodziec przy ul. Zwierzynieckiej, gdzie wyniki pomiaru wynosiły 0,12 V/m. W bezpośrednim sąsiedztwie powiatu konińskiego w roku 2011 pomiary poziomów pól elektromagnetycznych (PEM) prowadzono w 2 punktach na terenie miasta Konin. W obu punktach stwierdzono wartości mierzone niższe od 1 V/m. Za cel postawiono: minimalizację oddziaływania oraz bieżąca kontrola źródeł emisji promieniowania elektromagnetycznego. Wyznaczono też kierunki działań do roku 2020 i harmonogram zadań na lata 2013-2016, które mają skutkować osiągnięciem postawionego celu.

224 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Wody powierzchniowe i podziemne Obszar powiatu należy do zlewni rzeki Warty i Noteci. Pozostałymi występującymi tu ciekami wodnymi są: Topiec, Powa i Czarna Struga, będące są dopływami Warty oraz Struga Ostrowicka (nazywana potocznie Strugą Biskupią) i Struga Kleczewska. W północnej części powiatu znajduje się zespół 23 jezior. Na terenie powiatu istnieją także kanały będące sztucznymi drogami wodnymi: kanał Ślesiński i kanał kanał Grójecki. Na rzece Powie zbudowano 2 zbiorniki retencyjne Niklas i Stare Miasto. Planowana jest budowa 3 zbiornika Posoka. Stan/potencjał ekologiczny jednolitych części wód powierzchniowych podczas badań WIOŚ w 2010 i 2011 roku został oceniony w większości jako umiarkowany. Potencjał ekologiczny jednolitych części wód w punkcie pomiarowym Warta – Rumin oraz Noteć – Przewóz oceniono jako dobry i powyżej dobrego. Jednocześnie klasa elementów chemicznych tych wód oceniona została jako poniżej dobrego. Według wstępnej oceny WIOŚ wyników badań za 2011 r. stan wód rzek Warty, Noteci, Czarnej Strugi oceniony został jako zły. Wody jeziora Wąsowsko-Mikorzyńskie (WIOŚ 2009r.) posiadały II klasę elementów biologicznych, stan elementów fizykochemicznych był poniżej dobrego. Wody jeziora Skulska Wieś (WIOŚ 2010 r.) posiadały V klasę elementów biologicznych, stan elementów fizykochemicznych był poniżej dobrego. Na podstawie badań WIOŚ w 2011 r. stan biologiczny i fizykochemiczny jeziora Mąkolno oceniono jako dobry. Stan biologiczny jeziora Wilczyńskiego oceniono jako umiarkowany a fizykochemiczny jako poniżej dobrego. Stan biologiczny jeziora Budzisławskie określono jako bardzo dobry, a fizykochemiczny jako dobry. Obszar powiatu konińskiego leży w zasięgu 4 GZWP nr 143, 144, 150 i 151. Zgodnie z nową numeracją na terenie powiatu konińskiego znajdują się JCWPd nr 43, 62 i 71, które fizycznie stanowią część poprzednich JCWPd nr 43, 64 i 78. Na podstawie wyników badań przeprowadzonych w 2010 roku przez PIG, wody podziemne (wg poprzedniej numeracji JCWPd) zakwalifikowano do V (JCWPd nr 64) i III klasy jakości (JCWPd nr 78). W 2011 wody podziemne (JCWPd nr 48) zakwalifikowano do III i IV klasy jakości. Za cel postawiono: osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu ekologicznego i chemicznego wód; racjonalne wykorzystywanie zasobów wód powierzchniowych i podziemnych oraz ich ochrona. Wyznaczono też kierunki działań do roku 2020 i harmonogram zadań na lata 2013-2016, które mają skutkować osiągnięciem postawionych celów.

Powierzchnia ziemi i gleby Na terenie powiatu konińskiego zlokalizowane są złoża piasków formierskich, surowców ilastych ceramiki budowlanej, piasków i żwirów, torfów oraz wydobywanego na największą skalę węgla brunatnego. W obrębie gminy Ślesin i Wilcznyn stwierdzono występowanie wód termalnych. Na terenie powiatu konińskiego przeważają grunty orne i użytki zielone słabej jakości, które łącznie stanowią 54% wszystkich gruntów ornych. Wg danych Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Poznaniu opublikowanych w Raporcie o stanie środowiska w Wielkopolsce w 2007 roku (WIOŚ Poznań, 2008) na terenie powiatu konińskiego w latach

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 225 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

2005 – 2008 21 - powyżej 61 % gleb wymagało wapnowania (jedynie na terenie gmin Skulsk i Wierzbinek wapnowania wymagało 0-20 % gleb). Za cel postawiono: ochronę i właściwe wykorzystanie istniejących zasobów glebowych oraz rewitalizacja terenów zdegradowanych ekologicznie; efektywne wykorzystanie eksploatowanych złóż zgodnie z wymaganiami ochrony środowiska, ochronę zasobów złóż nieeksploatowanych oraz terenów przewidzianych pod przyszła eksploatację. Wyznaczono też kierunki działań do roku 2020 i harmonogram zadań na lata 2013-2016, które mają skutkować osiągnięciem postawionego celu.

Przyroda Wg GUS (dane za rok 2011) całkowita powierzchnia gruntów leśnych na terenie powiatu konińskiego wynosi 25,71 tys. ha. Na terenie powiatu 40% jego powierzchni objęte jest ochroną prawną. Na obszarze tym znajdują się: • parki krajobrazowe • obszary chronionego krajobrazu, • rezerwaty przyrody, • obszary Natura 2000. • strefy ochrony ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania ptaków objętych ochroną • pomniki przyrody Przez teren powiatu przebiega także sieć korytarzy ekologicznych. Znajdują się tu także obszary ważne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji. Za cel postawiono: ochronę obiektów cennych przyrodniczo nieobjętych i objętych ochroną oraz walorów krajobrazu rekreacyjnego i rolniczego; zachowanie i zwiększanie bioróżnorodności istniejących ekosystemów. Wyznaczono też kierunki działań do roku 2020 i harmonogram zadań na lata 2013-2016, które mają skutkować osiągnięciem postawionych celów.

Energia odnawialna Powiat położony jest w II – bardzo korzystnej strefie energetycznej warunków wiatrowych. Na terenie powiatu konińskiego użytkowane są kotły na biomasę, 1 instalacja do wykorzystania biogazu składowiskowego, elektrownie wiatrowe oraz kolektory słoneczne. Znajdują się tu także plantacje wierzby energetycznej. Za cel postawiono: zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Wyznaczono też kierunki działań do roku 2020 i harmonogram zadań na lata 2013-2016, które mają skutkować osiągnięciem postawionego celu.

226 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Poważne awarie Potencjalnym zagrożeniem środowiska i zdrowia człowieka jest transport substancji niebezpiecznych przez obszar powiatu konińskiego. Na terenie powiatu nie ma obiektów zakwalifikowanych do zakładów o dużym ryzyku awarii. W bezpośrednim sąsiedztwie powiatu konińskiego zlokalizowane są dwa zakłady zwiększonego ryzyka: ZE-PAK w Koninie oraz Expres Polska Sp. z o.o. w Warszawie O/Konin. Oprócz nich na terenie powiatu swoją działalność prowadzą także 4 inne zakłady stanowiące mogące stanowić zagrożenie dla środowiska. Przez obszar powiatu transportowane są materiały niebezpieczne przewożone z wykorzystaniem transportu drogowego i kolejowego, stwarzając potencjalną możliwość wystąpienia NZŚ. Innym rodzajem zagrożenia jest możliwość wystąpienia powodzi związanej z rzekami Warta i Powa. Za cel postawiono: wykreowanie wzorów właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska z tytułu awarii przemysłowych i transportu materiałów niebezpiecznych, ograniczenie możliwości wystąpienia sytuacji awaryjnej w wyniku transportu drogowego i kolejowego, opracowanie systemu skutecznego informowania społeczeństwa o wystąpieniu zagrożenia środowiska. Wyznaczono też kierunki działań do roku 2020 i harmonogram zadań na lata 2013-2016, które mają skutkować osiągnięciem postawionych celów.

Gospodarka odpadami Na terenie powiatu konińskiego funkcjonuje system zbiórki odpadów niesegregowanych oraz selektywna zbiórka odpadów, głównie szkła i plastiku, w nieco mniejszym stopniu papieru i tektury. W niektórych gminach selektywnie zbierane są: metal, zużyte baterie, zużyty sprzęt AGD i RTV a także beton i gruz budowlany. W 2010 r. na terenie powiatu konińskiego zebrano 11 686,37 Mg, w tym 9 118, 04 Mg z gospodarstw domowych. W gminach wiejskich z typowo zagrodową zabudową odpady zielone i odpady organiczne są wykorzystywane u źródła ich powstawania. W związku z nowelizacją ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach odpowiedzialność za odebranie i właściwe zagospodarowanie odpadów leży po stronie samorządu gminnego. Zgodnie z projektem PGO dla województwa wielkopolskiego powiat koniński w całości został przydzielony do Regionu VIII. Obecnie realizowany jest projekt pn. Uporządkowanie gospodarki odpadami na terenie subregionu Konińskiego, który przewiduje budowę Zakładu Termicznego Unieszkodliwiania Odpadów w Koninie oraz rekultywację gminnych składowisk odpadów. Za cel postawiono: minimalizację ilości wytwarzanych odpadów poprzez zwiększenie stopnia odzysku i unieszkodliwiania odpadów; dostosowanie zasad funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi do aktualnych przepisów prawnych. Wyznaczono też kierunki działań do roku 2020 i harmonogram zadań na lata 2013-2016, które mają skutkować osiągnięciem postawionych celów.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 227 www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020

Edukacja ekologiczna Za działalność w sferze ochrony środowiska powiat koniński otrzymał wiele nagród i wyróżnień. Powiatu koordynuje konkursy tematyczne oraz prowadzeni szkolenia nauczycieli, uczniów pracowników samorządowych i sołtysów, m.in. w ramach Rejonowego Centrum Edukacji Ekologicznej. Starostwo Powiatowe wspiera także inicjatywy podejmowane przez szkoły oraz organizacje pozarządowe z terenu powiatu. Powiat koniński jest jednym z udziałowców Wielkopolskiej Agencji Zarządzania Energią, której jednym z działań jest edukacja w celu podniesienia świadomości społeczeństwa w zakresie racjonalnego wykorzystania zasobów energetycznych. Uczniowie szkół biorą udział w konkursach ekologicznych o zasięgu powiatowym i krajowym. Na terenie gmin powiatu organizowana jest akcja Sprzątanie Świata, konkurs Powiatowy Rolnik Roku, konkurs w kategoriach: Najbardziej uporządkowaną wieś w każdej gminie i Najbardziej zadbana zagroda wiejska w każdej gminie. Za cel postawiono: kreowanie właściwych, prośrodowiskowych zachowań oraz wzrost świadomości ekologicznej wśród społeczeństwa powiatu konińskiego; zapewnienie szerokiego dostępu do informacji o środowisku dla wszystkich mieszkańców. Wyznaczono też kierunki działań do roku 2020 i harmonogram zadań na lata 2013-2016 , które mają skutkować osiągnięciem postawionych celów.

Program ochrony środowiska dla powiatu konińskiego zostaje przyjęty do realizacji na podstawie uchwały Rady Powiatu. Efektywne wdrożenie i zarządzanie niniejszym Programem wymaga dużego zaangażowania administracji samorządowej, a także współpracy pomiędzy wszystkimi instytucjami zaangażowanymi w zagadnienia ochrony środowiska.

Zarządzanie Programem będzie się odbywać z wykorzystaniem instrumentów, które pozwolą na jego weryfikację w oparciu o wyniki monitorowania procesów zachodzących w otoczeniu realizowanej polityki środowiskowej. Instrumenty służące realizacji Programu wynikają z ustaw: Prawo ochrony środowiska, o zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o odpadach, Prawo geologiczne i górnicze, Prawo budowlane. Zaliczamy do nich instrumenty prawne, finansowe, społeczne i strukturalne. Wśród instrumentów prawnych szczególne miejsce mają plany zagospodarowania przestrzennego (prawo miejscowe). Do instrumentów finansowych należą opłaty za korzystanie ze środowiska, administracyjne kary pieniężne, kredyty i dotacje z funduszy celowych, pomoc publiczna na ochronę środowiska w postaci preferencyjnych pożyczek i kredytów, dotacji, odroczeń, rozłożenia na raty i umorzeń płatności wobec budżetu państwa i funduszy ekologicznych, zwolnień i ulg podatkowych i in. Do głównych instrumentów społecznych zaliczono edukację ekologiczna i współpracę i budowanie partnerstwa. Wśród instrumentów strukturalnych wyróżnimy programy strategiczne, programy wdrożeniowe oraz systemy zarządzania środowiskowego. Dokumentem określającym tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego jest Strategia rozwoju i promocji powiatu konińskiego. Proponowane kierunki działań i osiągania celów zawarte w aktualizacji Programu Ochrony Środowiska

228 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 dla powiatu konińskiego wymagają systematycznego wdrażania w życie i weryfikacji w zależności od potrzeb. Bardzo istotnym elementem wdrażania aktualizacji Programu jest kontrola przebiegu tego procesu oraz ocena stopnia realizacji poszczególnych zadań. Podstawą oceny realizacji aktualizacji Programu powinien być monitoring stanu środowiska. Monitorowanie zachodzących zmian powinno być prowadzone w oparciu o określone wskaźniki umożliwiające śledzenie zmian, ich postęp i wielkości w ujęciu liczbowym bądź opisowym. Ocena skutków realizacji celów i zadań ochrony środowiska winna być realizowana w trybie: • co 4 lata ocena skuteczności realizacji polityki ekologicznej państwa z wykorzystaniem określonych mierników, • co 2 lata ocena realizacji wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska sporządzonych w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, ocena realizacji programów naprawczych poszczególnych komponentów środowiska przez organy inspekcji ochrony środowiska. Wdrażanie niniejszej aktualizacji Programu będzie możliwe między innymi dzięki stworzeniu sprawnego systemu finansowania ochrony środowiska. Podstawowymi źródłami finansowania działań proekologicznych są: fundusze ekologiczne, fundacje i programy pomocowe, własne środki inwestorów, budżety gmin i budżet centralny. Możliwe jest pozyskanie dofinansowanie m. In.: • w ramach środków krajowych pochodzących z: Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, banków (m.in. Banku Ochrony Środowiska, Banku Gospodarstwa Krajowego), • środków Europejskich w ramach: Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, Programu dla Europy Środkowej, Programu Współpracy Międzyregionalnej, Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego, Programu Regionu Morza Bałtyckiego, Life+, • partnerstwa publiczno – prywatnego.

Przeprowadzona strategiczna ocena oddziaływania projektu Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 na środowisko pozwala stwierdzić, że zapisy tego dokumentu nie naruszają zasad prawidłowego funkcjonowania środowiska przyrodniczego.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 229 www.codex.pl