doc. MUDr. Adriana Boleková, PhD. MVDr. Natália Hvizdošová, PhD. CENTRÁLNY NERVOVÝ SYSTÉM – tvorí miecha (medulla spinalis) a mozog (encephalon)
MEDULLA SPINALIS kraniálne hranice: foramen magnum, decussatio pyramidum, výstup 1. páru miechových nervov kaudálne hranice: úroveň stavcov L1 – L2 conus medullaris – filum terminale (S2) – cauda equina zhrubnutia: intumescencia cervicalis (C5 – Th1): vystupujú z nej nervy pre plexus brachialis intumescencia lumbosacralis (L1 – S2): vystupujú z nej nervy pre plexus lumbosacralis vonkajšia štruktúra: fissura mediana anterior sulcus anterolateralis – radices anteriores nn. spinalium sulcus posterolateralis – radices posteriores nn. spinalium sulcus medianus posterior sulcus intermedius posterior vnútorná štruktúra: Substantia alba funiculus anterior (medzi fissura mediana anterior a sulcus anterolateralis) funiculus lateralis (medzi sulcus anterolateralis a sulcus posterolateralis) funiculus posterior (medzi sulcus posterolateralis a sulcus medianus posterior) fasciculus gracilis fasciculus cuneatus
Substantia grissea cornu anterius (ventralis) – motorická funkcia: Rexedova lamina I – VI cornu laterale – viscerálne funkcie: Rexedova lamina VII cornu posterius (dorsalis) – prijíma senzitívne informácie: Rexedova lamina VIII – IX substantia grissea centralis – interneuróny: okolo canalis centralis Rexedova lamina X
Canalis centralis kraniálne prechod do IV. mozgovej komory kaudálne rozšírenie do ventriculus terminalis cievy miechy: Artérie: rr. spinales okolitých tepien – aa. radiculares anteriores et posteriores: aa. spinales posteriores (v sulci posterolaterales) – pre zadnú 1/3 miechy, najmä bielu hmotu a. spinalis anterior (vo fissura mediana anterior) – pre predné 2/3 miechy, najmä sivú hmotu
Vény: plexus venosi vertebrales interni sa vlievajú do plexus venosi vertebrales externi obaly a priestory miechy: endorhachis – periost canalis vertebralis spatium epidurale: tukové tkanivo, plexus venosi vertebrales interni dura mater arachnoidea mater spatium subarachnoidale: liquor cerebrospinalis pia mater ENCEPHALON
Rhombencephalon (kosohranový mozog) Myelencephalon (Medulla oblongata, predĺžená miecha) Metencephalon (zadný mozog) – Pons (most) + Cerebellum (mozoček) Mesencephalon (stredný mozog) Prosencephalon (predný mozog) Diencephalon (medzimozog) Telencephalon (koncový mozog)
Truncus encephali (mozgový kmeň) Medulla oblongata (Bulbus medullae spinalis) Pons Mesencephalon
TRUNCUS ENCEPHALI
Medulla oblongata od decussatio pyramidum (miesto kríženia tractus corticospinales anteriores) po sulcus bulbopontinus (priečna ryha medzi medulla oblongata a pons) pozdĺžne členenie: – ventrálne: fissura mediana anterior foramen caecum pyramis: val podmienený priebehom tractus corticospinalis sulcus anterolateralis: miesto výstupu n. hypoglossus (HN XII) oliva sulcus posterolateralis: miesto výstupu n. glossopharyngeus (HN IX), n. vagus (HN X), n. accessorius (HN XI) pedunculi cerebellares inferiores: spájajú predĺženú miechu s mozočkom – dorzálne: sulcus medianus posterior fasciculus gracilis – tuberculum gracile sulcus intermedius fasciculus cuneatus – tuberculum cuneatum dolná časť fossae rhomboideae
Pons kraniálne nadväzuje na predĺženú miechu štruktúry: – ventrálne: sulcus bulbopontinus: miesto výstupu n. abducens (HN VI) sulcus basilaris: brázda na ventrálnej ploche, prebieha v nej a. basilaris pedunculi cerebellares medii: spájajú most s mozočkom angulus pontocerebellaris (trigonum pontocerebellare): miesto výstupu n. facialis (HN VII), n. vestibulocochlearis ( HN VIII) linea trigeminofacialis: tvorí laterálnu hranicu mosta, medzi výstupmi n. trigeminus (HN V) a n. facialis (HN VII), oddeľuje most a mozoček – dorzálne: horná časť fossae rhomboideae Fossa rhomboidea zadná plocha predĺženej miechy a mosta, tvorí spodinu IV. mozgovej komory popis štruktúr: sulcus medianus fossae rhomboideae: spája canalis centralis s aqueductus cerebri eminentia medialis: laterálne od sulcus medianus sulcus limitans: laterálne od eminentia medialis, hranica medzi alárnou a bazálnou platničkou z vývojového obdobia
pars superior – fovea superior, locus coeruleus, colliculus facialis (vyvýšenie podmienené ohybom vlákien n. facialis okolo jadra n. abducens) pars intermedia – striae medullares fossae rhomboideae, area vestibularis a tuberculum acusticum (laterálne od sulcus limitans) pars inferior – trigonum n. hypoglossi: po stranách sulcus medianus (jadro n. hypoglossus) trigonum n. vagi: laterálne od trigonum n. hypoglossi (uložené jadro n. vagus) area postrema: kaudálne od trigonum n. vagi fovea inferior: vo vrchole trigonum n. vagi
Mesencephalon pozdĺž stredného mozgu prebieha aqueductus cerebri (spája III. a IV. mozgovú komoru) pedunculi cerebellares superiores: spájajú mesencephalon s mozočkom časti: pedunculus cerebri: – crus cerebri (basis pedunculi): fossa interpeduncularis, substantia perforata posterior výstup n. oculomotorius (HN III) – tegmentum: substantia nigra, nucleus ruber tectum mesencephali: posteriórne k aqueductus cerebri – colliculus superior – brachium colliculi superioris (súčasť zrakovej dráhy) – colliculus inferior – brachium colliculi inferioris (súčasť sluchovej dráhy) – výstup n. trochlearis (HN IV)
CEREBELLUM
vermis cerebelli: stredová nepárová časť mozočka hemispheriae cerebelli: mozočkové pologule lobus anterior lobus posterior lobus flocculonodularis vonkajšie členenie: folia cerebelli fissurae cerebelli: fissura prima: medzi lobus anterior a lobus posterior fissura posterolateralis: medzi lobus posterior a lobus flocculonodularis vnútorná štruktúra: cortex cerebelli: kôra, sivá hmota arbor vitae: biela hmota nuclei cerebelli: sivá hmota nuclei fastigii nucleus emboliformis nuclei globosi nucleus dentatus pedunculi cerebellares superiores: spojenie so stredným mozgom pedunculi cerebellares medii: spojenie s mostom pedunculi cerebellares inferiores: spojenie s predĺženou miechou anatomické delenie mozočka: vermis cerebelli hemispheriae cerebelli lingula vinculum lingulae lobulus centralis ala lobuli centralis culmen lobulus quadrangularis fissura prima declive lobulus simplex folium lobulus semilunaris superior fissura horizontalis tuber lobulus semilunaris inferior pyramis lobulus biventer uvula tonsilla cerebelli fissura posterolateralis nodulus flocculus
DIENCEPHALON uložený nad a pred stredným mozgom sulcus hypothalamicus: hranica medzi senzitívnymi a motorickými časťami medzimozgu
Hypothalamus uložený pod sulcus hypothalamicus, primárne centrum ANS štruktúry: corpus mammillare tuber cinereum infundibulum – hypophysis chiasma opticum – tractus opticus
Thalamus (thalamus dorsalis) – senzitívny nad sulcus hypothalamicus, najväčšia časť medzimozgu 'brána vedomia', prijíma všetky senzitívne informácie (okrem čuchových) štruktúry: Facies medialis thalami – adhaesio interthalamica stria medullaris thalami – tenia thalami Facies posterior (dorsalis) sulcus terminalis – v. thalamostriata superior, stria terminalis tenia choroidea – plexus choroideus ventriculi lateralis lamina affixa tuberculum anterius thalami pulvinar thalami Metathalamus: corpus geniculatum mediale – podkôrové centrum sluchu corpus geniculatum laterale – podkôrové centrum zraku
Epithalamus dorzomediálne od thalamus, spojený s limbickým systémom štruktúry: habenula – trigonum habenulae commissura habenularum – epiphysis (corpus pineale) commissura posterior TELENCEPHALON hemispheriae cerebri: cortex cerebri – sivá hmota corpus medullare – biela hmota bazálne gangliá – sivá hmota čuchový a limbický systém Facies: superolateralis, medialis et inferior Margo: superior, medialis, inferior Lobus: frontalis, parietalis, occipitalis, temporalis a lobus insulae Polus: frontalis, occipitalis et temporalis
Cortex cerebri – gyrifikácia Facies superolateralis cerebri sulcus lateralis – ramus anterior, ascendens et posterior sulcus centralis Lobus frontalis gyrus praecentralis sulcus praecentralis gyrus frontalis superior sulcus frontalis superior gyrus frontalis medius sulcus frontalis inferior gyrus frontalis inferior – pars orbitalis ramus anterior sulci lateralis – pars triangularis ramus ascendens sulci lateralis – pars opercularis ramus posterior sulci lateralis Lobus parietalis gyrus postcentralis sulcus postcentralis lobulus parietalis superior sulcus intraparietalis lobulus parietalis inferior – gyrus supramarginalis: obtáča koniec sulcus lateralis – gyrus angularis: obtáča koniec sulcus temporalis superior Lobus occipitalis gyri occipitales sulcus occipitalis transversus sulcus lunatus incisura praeoccipitalis Lobus temporalis gyrus temporalis superior – gyri temporales transversi sulcus temporalis superior gyrus temporalis medius sulcus temporalis inferior gyrus temporalis inferior Insula limen insulae sulcus circularis insulae gyrus longus insulae – sulcus centralis insulae gyri breves insulae Facies medialis cerebri gyrus frontalis medialis lobulus paracentralis praecuneus sulcus parietooccipitalis cuneus – sulcus calcarinus
sulcus cinguli gyrus cinguli – isthmus gyri cinguli sulcus corporis callosi corpus callosum – rostrum, genu, truncus, splenium septum pellucidum – laminae et cavum septi pellucidi fornix – columna, corpus et crus fornicis gyrus paraterminalis area subcallosa
Facies inferior cerebri gyrus rectus sulcus olfactorius bulbus olfactorius – tractus olfactorius – stria olfactoria medialis et lateralis trigonum olfactorium – substantia perforata anterior n. opticus (HN II) – chiasma opticum – tractus opticus gyri orbitales – sulci orbitales
sulcus hippocampi uncus gyri parahippocampalis – gyrus parahippocampalis – gyrus lingualis sulcus collateralis – sulcus rhinalis gyrus occipitotemporalis medialis sulcus occipitotemporalis gyrus occipitotemporalis lateralis
Funkčné oblasti kôry – sivá hmota Brodmanova cytoarchitektonická mapa (1907) motorický a senzitívny Homunculus motorické oblasti – v lobus frontalis senzitívne a zmyslové oblasti – v lobus parietalis, occipitalis a temporalis oblasti kôry: primárne: presná funkcia, somatotopické usporiadanie sekundárne: nadväzujú na primárne oblasti, menej detailné, poznávacia funkcia asociačné (terciárne): nadväzujú na sekundárne oblasti, analýza a syntéza informácií individuálne vedomie, osobnosť, prepájajú viac primárnych centier Dominancia hemisfér ľavá hemisféra – analytické myslenie, logika, matematika, jazyky, veda – praváci a polovica ľavákov pravá hemisféra – holistické myslenie, intuícia, kreativita, hudba a umenie – polovica ľavákov
Corpus medullare – substantia alba, biela hmota – zväzky myelinizovaných nervových vláken, prenášajú kvalitatívne rovnaké informácie centrum semiovale – na horizontálnom reze priestor medzi kôrou a bazálnymi gangliami corona radiata – nad corpus callosum, vejárovitý súbor vláken medzi capsula interna a kôrou capsula interna – medzi bazálnymi gangliami a thalamus corpus callosum – spája hemisféry ako radiatio corporis callosi: forceps major et minor Bazálne gangliá – zhluky sivej hmoty, iniciácia and kontrola vedomých pohybov – inhibícia nevedomých pohybov, revízia informácií z primárnej motorickej kôry ncl. caudatus – caput, corpus et cauda ncl. caudati ncl. lentiformis – globus pallidus lateralis (externus) et medialis (internus) – putamen claustrum corpus amygdaloideum (amygdala) striatum = ncl. caudatus + putamen ncl. lentiformis = putamen + globus pallidus corpus striatum = ncl. caudatus + ncl. lentiformis
Bazálne gangliá sú oddelené zväzkami bielych vláken: capsula interna – medzi caput ncl. caudati (vpredu) + thalamus (vzadu) ↔ ncl. lentiformis – na horizontálnom reze tvar písmena V: cornu anterius, genu a cornu posterius capsula externa – medzi putamen a claustrum capsula extrema – medzi claustrum a cortex insulae
Rhinencephalon – čuchový mozog bulbus olfactorius – tractus olfactoris – stria olfactoria medialis et lateralis trigonum olfactorium – substantia perforata anterior Lobus piriformis: – primárna čuchová kôra – area piriformis v uncus gyri parahippocampalis v lobus temporalis: area prepiriformis + area periamygdalaris – sekundárna čuchová kôra – area enthorinalis v gyrus parahippocampalis v lobus temporalis – orbitofrontálna kôra v lobus frontalis
Limbický systém – funkčný systém kôrových a podkôrových neurónov Lobus limbicus: septum – gyrus cinguli – gyrus parahippocampalis – amygdala – hranica medzi kôrovými oblasťami a podkôrovými jadrami (limbus) – hranica medzi rozumom, vedomím ↔ pudmi – emócie, správanie, učenie, pamäť – spojenie s hypothalamus cez ANS – prejavy emócií (začervenanie, zblednutie) – nielen časti telencephalon, ale aj časti diencephalon a mesencencephalon telencephalon: – kôrové oblasti: hipokampová formácia, septum Limbická asociačná kôra: orbitofrontálna kôra, gyrus cinguli et parahippocampalis, area entorhinalis – podkôrové oblasti: amygdala, bazálne gangliá diencephalon: thalamus – ncl. anterior, ncl. mediodorsalis (asociačné jadro) hypothalamus – corpus mammillare, ncl. ventromedialis epithalamus – ncll. habenulares (súvis s rhinencephalon) mesencephalon: formatio reticularis
Papezov okruh hippocampus fornix corpus mammillare ncl. anterior thalami gyrus cinguli hippocampus Hipokampová formácia – učenie, pamäť hippocampus gyrus dentatus: mediálne od hippocampus subiculum: pod hippocampus, horná časť gyrus parahippocampalis
Septum verum (septum) – príjemné emócie, radosť; vylučuje serotonín (ako po drogách, sexe) Area septalis gyrus paraterminalis area subcallosa
Amygdala (corpus amygdaloideum) – negatívne emócie, agresivita, zlosť, úzkosť, strach – pamäť z ranného detstva (kým nie je vyvinutý hippocampus)
CIEVY MOZGU A MOZGOVÉ SPLAVY
Tepny mozgu Telencephalon vyživujú: a. cerebri posterior – najmä facies inferior hemisféry a most a. cerebri media – najmä facies superolateralis hemisféry a. cerebri anterior – najmä facies medialis hemisféry
Circulus arteriosus cerebri (Willisov okruh): aa. cerebri – kôra a aa. centrales – hĺbkové štruktúry – možnosť podväzu niektorej artérie bez toho, aby sa poškodilo krvné zásobenie mozgu a. communicans anterior (nepárová): spája obe aa. cerebri anteriores a. communicans posterior (párová): spája a. cerebri posterior s a. cerebri media alebo a. cerebri posterior s a. carotis interna
a. vertebralis – a. inferior posterior cerebelli a. basilaris: spojenie oboch aa. vertebrales – pre mozgový kmeň a mozoček a. inferior anterior cerebelli aa. pontis et mesencephalicae a. superior cerebelli a. cerebri posterior – a. communicans posterior a. carotis interna a. cerebri anterior – a. communicans anterior a. cerebri media
Žily mozgu – nemajú chlopne povrchové žily – v spatium subarachnoidale, zbierajú krv z mozgovej kôry vv. cerebri superiores et inferiores – spájajú v. anastomotica superior et inferior v. cerebri media superficialis et profunda hĺbkové žily – zbierajú krv z hlboko uložených častí mozgu v. cerebri interna – v tela choroidea ventriculi III. – v. thalamostriata superior – v. septi pellucidi anterior – v. choroidea superior v. basalis – z mozgového kmeňa, do v. cerebri magna v. cerebri magna – pod splenium corporis callosi, z dvoch vv. cerebri internae Sinus durae matris – medzi dvoma vrstvami dura matter Confluens sinuum: sinus sagittalis superior sinus rectus sinus occipitalis sinus transversus V. jugularis interna vzniká vo foramen jugulare sútokom: sinus sigmoideus sinus petrosus superior et inferior iné: sinus sagittalis inferior sinus sphenoparietalis sinus cavernous
MOZGOVÉ KOMORY vyplnené mozgomiechovým mokom vytvoreným z plexus choroideus (z arachnoidea mater)
Ventriculus IV. (4. mozgová komora) – nepárová, leží v rhombencephalon spodina: fossa rhomboidea strop: velum medullare superius (frenulum veli medullaris superioris) cerebellum – fastigium (najvyšší bod v strope 4. mozgovej komory) velum medullare inferius: tela choroidea a plexus choroideus ventriculi IV. – apertura mediana ventriculi IV. (nepárová), obex laterálne: recessus lateralis ventriculi IV. – apertura lateralis ventriculi IV. (párová) hore: aqueductus cerebri dole: canalis centralis
Aqueductus cerebri (mesencephali): cez mesencephalon, spája 4. a 3. mozgovú komoru
Ventriculus III. (3. mozgová komora) – nepárová, leží v diencephalon a sčasti v telencephalon – sa spája s laterálnymi komorami cez foramina interventricularia hore: tela choroidea a plexus choroideus ventriculi III. vpredu: lamina terminalis, commissura anterior dole: chiasma opticum, recessus opticus et infundibuli, tuber cinereum, corpora mammillaria vzadu: commissura posterior, recessus pinealis, commissura habenularum, recessus suprapinealis laterálne: facies medialis thalami (stria medullaris thalami, tenia choroidea, adhesio interthalamica, sulcus hypothalamicus, foramen interventriculare, columna fornicis) Zálivy 3. mozgovej komory: recessus opticus – pred chiasma opticum recessus infundibuli – nad stopkou hypofýzy recessus suprapinealis – nad corpus pineale recessus pinealis – do corpus pineale
Ventriculus lateralis (bočná mozgová komora) – párová, v oboch hemisférach, zasahuje do 4 lalokov telencephalon – komunikuje s ventriculus III. cez foramen interventriculare Cornu anterius (frontale): septum pellucidum, caput ncl. caudati, rostrum et genu corporis callosi Pars centralis (v lobus parietalis): corpus ncl. caudati, lamina affixa thalami, corpus fornicis, truncus corporis callosi Cornu posterius (occipitale): bulbus cornu posterioris, calcar avis, trigonum collaterale Cornu inferius (temporale): eminentia collateralis, trigonum collaterale, glomus choroideum – na spodine cornu inferius leží hippocampus – pes hippocampi, digitationes hippocampi, fimbria hippocampi – fimbria fornicis, gyrus dentatus
OBALY MOZGU
Dura mater prirastá k periostu lebky, pôsobí stabilizačne proti posunom mozgu vysiela duplikatúry do lebečnej dutiny: falx cerebri – medzi mozgovými hemisférami falx cerebelli – medzi mozočkovými hemisférami tentorium cerebelli – medzi mozočkom a lobus occipitalis diaphragma sellae – prekrýva sella turcica, má otvor iba pre stopku hypofýzy
Arachnoidea mater – tenká bezcievna blana, súvisle pokrýva celý mozog, ale nezasahuje do jeho zárezov – granulationes arachnoideae – zasahujú do sinus durae matris, odvádzajú liquor cerebrospinalis spatium subarachnoideum – medzi arachnoidea a pia, obsahuje liquor cerebrospinalis a cievy cisternae subarachnoideae – nádržky nad väčšími prehĺbeninami mozgového povrchu najväčšia: cisterna cerebellomedullaris (cisterna magna) iné: cisterna fossae lateralis cerebri, cisterna interpeduncularis, cisterna pontis, cisterna laminae quadrigeminae, cisterna corporis callosi, cisterna ambiens
Pia mater – jemná väzivová blana, prilieha tesne na povrch mozgu a vchádza do hĺbky brázd – obsahuje bohatú spleť krvných ciev prenikajúcich do mozgu tvorí plexus choroideus
NERVOVÉ DRÁHY
– biela hmota CNS, zväzky myelinizovaných nervových vláken: Associačné dráhy: spájajú rôzne oblasti kôry tej istej hemisféry, ipsilaterálne dlhé intrakortikálne vlákna: fasciculus longitudinalis inferior et superior, cingulum, fasciculus frontooccipitalis, fasciculus uncinatus et arcuatus krátke subkortikálne vlákna: U-vlákna, navzájom spájajú susediace závity Komisurálne dráhy: spájajú rovnaké oblasti oboch hemisfér, kontralaterálne corpus callosum, commissura anterior, commissura posterior, commissura habenularum, commissura fornicis Projekčné dráhy: spájajú oblasti rôznych úrovní CNS, kôrové oblasti ↔ podkôrové oblasti Ascendentné = senzitívne/senzorické = aferentné = kortikopetálne = k ↑ centrám = vzostupné Descendentné = motorické = eferentné = kortikofugálne = k ↓centrám = zostupné – priame senzitívne dráhy, nepriame senzitívne dráhy – priame motorické dráhy, nepriame motorické dráhy
PROJEKČNÉ DRÁHY Ascendentné dráhy Dráhy všeobecnej citlivosti – senzitívne dráhy: z kože a pohybového systému 1. neurón je vždy v senzitívnom gangliu miechového alebo hlavového nervu Dráhy špeciálnej citlivosti – senzorické dráhy: zo špecializovaných zmyslových orgánov Priame senzitívne dráhy: uvedomelá informácia A. Dráhy všeobecnej citlivosti: systém 3 neurónov, 2. neurón sa kríži, končia v mozgovej kôre povrchová citlivosť = exterocepcia z kože: – epikritická (jemná) citlivosť: jemný dotyk, diskriminačná citlivosť, vibrácie – protopatická (hrubá) citlivosť: dotyk a tlak, bolesť a teplota hĺbková citlivosť – propriocepcia: informácie zo svalov a kĺbov o polohe, napätí a pohybe
a) Priame senzitívne dráhy z trupu, krku, končatín – dráhy všeobecnej citlivosti: Dráha zadných povrazcov = hlavná senzitívna dráha = tractus spino-bulbo-thalamo-corticalis – epikritická a propriocepčná citlivosť Tractus spinothalamicus anterior – protopatická citlivosť: hrubý dotyk a tlak, Tractus spinothalamicus lateralis – protopatická citlivosť: prenikavá rýchla bolesť a teplota
Tractus spinoreticularis – pomalá a difúzna bolesť Tractus spinotectalis (2-neurónová dráha) – spinovizuálne reflexy
b) Priame senzitívne dráhy z hlavy: Tractus trigeminothalamicus – orofaciálna epikritická a protopatická citlivosť: – orofaciálna propriocepčná citlivosť:
B. Dráhy špeciálnej citlivosti – senzorické (zmyslové) dráhy Zraková dráha a odbočky zo zrakovej dráhy: Dráha pupilárnej kontrakcie a akomodácie Dráha pupilárnej dilatácie Sluchová dráha Predsieňová dráha Chuťová dráha Čuchová dráha
Nepriame senzitívne dráhy – neuvedomelá informácia, systém 2 neurónov, končia v mozočku – udržiavanie vzpriamenej polohy, rovnováhy tela a koordinácia pohybov Tractus spinocerebellaris anterior et posterior: informácie z dolnej polovice tela Tractus cuneocerebellaris: informácie z hornej polovice tela Descendentné dráhy
Priame motorické dráhy: uvedomelá motorická aktivita kostrových svalov Motorické dráhy k svalom krku, trupu a končatín: Tractus corticospinalis (pyramidalis) – fylogeneticky najmladšia dráha horný motoneurón: v kôre mozgu, dolný motoneurón: v predných rohoch miechy – Tractus corticospinalis lateralis: 80 % vlákien sa kríži v decussatio pyramidum, prebiehajú v bočných povrazcoch miechy do svalov končatín – Tractus corticospinalis anterior: 20% vlákien sa kríži v commissura anterior miechy prebiehajú v predných povrazcoch miechy do svalov trupu Motorické dráhy k svalom hlavy a krku: Tractus corticonuclearis – mimika, reč, žuvanie, prehĺtanie; horný motoneurón: v kôre mozgu, dolný motoneurón: v motorických jadrách hlavových nervov
Nepriame motorické dráhy (extrapyramídové) – fylogeneticky staré dráhy, neuvedomelá motorická aktivita, viac horných motoneurónov: ncl. ruber, substantia nigra, formatio reticularis, ncll. vestibulares, tectum; dolný motoneurón: v motorických jadrách miechy a hlavových nervov bazálne gangliá – modifikujúci systém, informáciu z mozgovej kôry – modulujú neuvedomelú motorickú aktivitu z kôru, neuvedomelé reflexy cerebellum – kontrolný systém, koordinuje posturálne, podporné a pohybové mechanizmy