Symboliek Van De Yijing in Inwendige Alchemie 9
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Universiteit Gent Academiejaar 2008-2009 De Symboliek van de Yijing 易經 in Inwendige Alchemie Verhandeling voorgelegd aan de Faculteit der Letteren en Wijsbegeerte, tot het verkrijgen van de graad van Master in de Oosterse Talen Promotor: en Culturen door Prof. dr. Bart Dessein Lander Platteeuw Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1 Woord vooraf 4 Inleiding 5 Hoofdstuk één: Een overzicht van de symboliek van de Yijing in inwendige alchemie 9 1 Inwendige alchemie 10 1.1 Definiëring en situering ten opzichte van uitwendige alchemie 10 1.2 Historische achtergrond 15 A Ontstaan 15 B Groeiperiode 17 C Bloeiperiode 18 1.3 Inwendige alchemie in de Quanzhen-school 20 A Ontstaan en institutionalisering van de Quanzhen-school 20 B De alchemistische traditie in de Quanzhen-school 22 2 De symboliek in inwendige alchemie 24 2.1 De verschillende symbolensystemen in inwendige alchemie 24 A Overzicht van de verschillende symbolensystemen 24 B Doel van de verschillende symbolensystemen 27 2.2 De Yijing 28 2.3 Symbolen en getallen 32 A Symbolen 32 B Getallen 33 C Verband tussen symbolen en getallen 35 2.4 De belangrijkste principes in inwendige alchemie 38 A Omkering 38 B Lichaam en functie 39 1 2.5 Voorstelling van het alchemistische proces door de 42 Yijing -symboliek A Macrokosmos 42 B Microkosmos 44 2.6 Concrete toepassingen van de Yijing -symboliek 46 A De drie fasen 46 B De vuurfasen 50 C Relativiteit van de symboliek 53 Hoofdstuk twee: De symboliek van de Yijing in de Taigu ji van Hao Datong 61 1 Diagrammen en grafische voorstelling in inwendige alchemie 62 1.1 Functie van de diagrammen 62 1.2 Opbouw van de diagrammen 65 2 Hao Datong en de Taigu ji 68 2.1 Het leven van Hao Datong 68 A Bronnenmateriaal 68 B Biografie 69 2.2 De werken van Hao Datong 73 A Verschillende werken 73 B De Taigu ji 74 2.3 De rol van Hao Datong binnen de Quanzhen-school 77 3 Toepassing van de Yijing -symboliek in de Taigu ji 80 3.1 Algemeen overzicht 80 3.2 Toepassing van de Yijing -symboliek in de diagrammen 82 van de Taigu ji A Macrokosmos 85 B Microkosmos 98 C Tijdskader 104 2 Conclusie 115 Afkortingen 120 Bibliografie 120 Bijlage: De Taigu ji van Hao Datong 128 3 Woord Vooraf Sowieso is als student het schrijven van een masterproef een opdracht die veel intenser en veel langduriger is dan eender welk ander vak of eender welke andere opdracht aan een universiteit. Daarbij komt dat het onderwerp van mijn onderzoek zich in een vakgebied situeert dat heel wat historische voorkennis en filosofische achtergrond vereist. Het lijkt me dus zeker niet misplaatst om bij deze enkele mensen voor hun hulp te bedanken. In de eerste plaats denk ik daarbij aan drs. Leslie de Vries, assistent aan de vakgroep sinologie van de Universiteit Gent. Leslie motiveerde me in de keuze van het onderwerp van mijn masterproef en hielp me bij de afbakening daarvan en het opbouwen van de nodige achtergrondkennis om een complex en abstract thema als inwendige alchemie uit te spitten. Daarnaast leende hij mij ook enkele van zijn eigen boeken in verband met daoïsme en alchemie, wat ervoor zorgde dat ik ook voldoende Chinees bronnenmateriaal had om mijn onderzoek op een gevarieerde en wetenschappelijke manier op te bouwen. Hij las ook vele belangrijke passages na en gaf aanwijzingen waar nodig. Verder wil ik graag dr. Mathieu Torck en de promotor van mijn masterproef, prof. dr. Bart Dessein, beiden verbonden aan de Universiteit Gent, bedanken voor hun hulp en aanwijzingen op methodologisch vlak. Daarbij bedank ik mijn promotor nog eens in het bijzonder om mij te steunen in de keuze van mijn onderwerp. Ook prof. dr. Fabrizio Pregadio, wereldwijd beschouwd als expert op het vlak van inwendige alchemie, ben ik mijn dank verschuldigd voor het doorgeven van nuttige bibliografische referenties in verband met mijn onderzoek. Tot slot bedank ik nog het voltallige academische personeel van de vakgroep sinologie aan de Universiteit Gent. Zij vormden me tot sinoloog en bezorgden me een degelijke achtergrond om een masterproef als deze te voltooien. 4 Inleiding Inwendige alchemie is een filosofische stroming die ontstond in de periode rond het einde van de Han-dynastie (206 v. C.-220n. C.) en vandaag nog steeds bestaat. Doorheen die periode evolueerde inwendige alchemie voortdurend en incorporeerde en modificeerde daarbij talloze elementen en invloeden uit andere stromingen en tradities waarmee het in contact kwam, zoals het boeddhisme en het confucianisme. Dergelijke invloeden zorgden ervoor dat deze in oorsprong al erg complexe stroming door de eeuwen heen zijn theoretisch-filosofische basis enkel maar uitbreidde en de gebruikte concepten alsmaar talrijker werden. Voor een degelijk begrip van de alchemistische theorie is dus meer nodig dan enkel een uitgebreide kennis van het traditionele daoïstische gedachtegoed waar de inwendige alchemie oorspronkelijk uit stamt. Het daoïsme vormt wel nog steeds de basis waarop deze theorie geënt is, maar een wetenschappelijk onderzoek in deze materie vereist op zijn minst een kennis van de fundamentele ideeën van de Chinese traditie in al zijn aspecten en verschillende scholen. Verder is het als buitenstaander onmogelijk om de concrete praktijk van inwendige alchemie te begrijpen. Een onderzoek naar het symbolensysteem dat daarbij gebruikt wordt mag dus zeker niet verward worden met een overzicht van hoe de praktijk daadwerkelijk beoefend wordt. Dat laatste is dan ook in geen geval het doel van dit onderzoek. De symbolen zijn uiteindelijk niet meer dan een voorstelling van iets anders. Een inzicht in hoe dat symbolensysteem opgebouwd en gestructureerd is, impliceert dan ook niet meteen een inzicht in waar de symbolen precies een voorstelling van zijn. En dat is net het gevolg van het esoterische aspect van inwendige alchemie: er is een hemelsbreed verschil tussen de theoretische en de praktische zijde. Het is als onderzoeker uitgesloten te ontdekken waar de symbolen op het diepste betekenisniveau voor staan zonder bij een alchemistische meester in de leer te gaan. Men heeft wel het gevoel dat men weet waar de symbolen naar verwijzen, maar dit is enkel maar het gevolg van de complexiteit en gelaagdheid van de alchemistische symboliek. Als men uitvindt waarnaar een voorstelling verwijst, dan blijkt dit niet meer dan een ander, complementair symbolensysteem te zijn. En zo verwijzen verschillende systemen onderling naar elkaar, zonder dat men ooit door kan stoten tot de kern van de symboliek. De theoretische geschriften die het alchemistische proces beschrijven zijn bovendien slechts een deel van het ruime alchemistische onderricht. De kern van dat onderricht wordt gevormd door het persoonlijke contact tussen meester en leerling. Daarbij geeft de meester niet alleen mondeling en schriftelijk onderricht, maar worden op een intuïtieve manier ook de 5 ervaringen in verband met de praktijk doorgegeven. Maar tenzij men een volwaardige inwendige alchemist wordt, is het evenzeer onmogelijk om van een alchemistische meester de kern van de alchemistische praktijk te weten te komen. Dit alles maakt duidelijk dat een onderzoek naar de symboliek in inwendige alchemie zeker geen sinecure is en behoorlijk wat tijd en voorbereiding in beslag neemt. Daarom heb ik me in deze masterproef noodzakelijkerwijs geconcentreerd op welbepaalde aspecten van deze symboliek. Ten eerste wordt hier enkel de symboliek belicht uit de traditie van de Yijing 易經 (Boek van Verandering ). Deze symboliek is misschien wel de belangrijkste en vooral de meest gebruikte in alchemie, maar is zeker niet de enige. Zo worden de processen in inwendige alchemie ook door middel van de organen of een fictieve microkosmos in het menselijk lichaam voorgesteld. Ten tweede heb ik me ook in tijd en in ruimte beperkt tot een representatieve voorstelling van deze symboliek. Aangezien het voor de alchemist uiteindelijk om de kern draait die achter de symboliek verscholen zit, zijn de symbolen niet meer dan een middel om dit doel te bereiken. Eens het inwendige elixir geraffineerd is, mag het hele systeem waardoor dit doel bereikt is vergeten worden. Vele alchemisten gingen de praktijk daardoor voorstellen aan de hand van het systeem dat voor hen het meest overzichtelijk en begrijpelijk was, wat er op zijn beurt toe leidde dat het ene alchemistische proces met het ene symbolensysteem van de Yijing door verschillende alchemisten op ontelbare manieren gerepresenteerd werd. Daarbij ging het meestal om niet meer dan enkele nuanceverschillen, maar deze zorgden er wel voor dat er van een consistent systeem in tijd en ruimte niet echt sprake was. Daarom illustreer ik in het tweede deel van mijn onderzoek de symbolentheorie aan de hand van één werk. Dat andere werken de Yijing -symboliek op een andere manier toepassen, impliceert zeker niet dat een werk niet representatief kan zijn voor het onderliggende systeem van deze verschillende methodes. Om mijn werkwijze daarbij te verduidelijken, schets ik even kort de inhoud van mijn masterproef. Mijn onderzoek is opgedeeld in twee grote hoofdstukken. Het eerste hoofdstuk is een overzicht van de symboliek die in inwendige alchemie gebruikt wordt. Het tweede hoofdstuk is, zoals eerder gezegd, een illustratie van hoe die symboliek in één representatief werk aangewend wordt om de alchemistische praktijk te verduidelijken. Dit werk is de Taigu ji 太古集 (Compendium van Taigu ) van Hao Datong 郝大通 (1140-1213). In het eerste hoofdstuk wordt eerst een korte ontstaansgeschiedenis van de inwendige alchemie geschetst, met extra aandacht voor de filosofische en maatschappelijke context waarin de Taigu ji 6 geschreven is. Daarna volgt een overzicht van hoe de Yijing -symboliek het alchemistische proces voorstelt en vooral van wat het onderliggende systeem van deze symboliek is. Daarbij worden ook het belang van de Yijing , de belangrijkste principes voor het begrijpen van de symboliek en enkele concrete voorbeelden uitgewerkt. Het tweede hoofdstuk bestaat uit een duiding van de diagrammen die voortdurend in inwendige alchemie, en dus ook in de Taigu ji , gebruikt worden, gevolgd door een biografie van Hao Datong en een uiteenzetting over de samenstelling en de relevantie van de Taigu ji .