Ángeles Alvariño
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
DÍA DA CIENCIA EN GALICIA 2015 www.educabarrie.org www.fundacionbarrie.org ÁNGELES ALVARIÑO Real Academia Galega Cantón Grande, 9 BIÓLOGA MARIÑA de Ciencias - RAGC 15003 A Coruña E OCEANÓGRAFA Plaza de Europa 10-A, 6º B Tel.: + 34 981 221 525 (Área Central) Fax: + 34 981 224 448 UNIDADE DIDÁCTICA 15707 Santiago de Compostela Tel.: + 34 981 552 235 Policarpo Sanz, 31 O meu ronsel nos océanos www.ragc.cesga.es 36202 Tel.: +34 986 110 220 Fax: + 34 986 110 225 Autor: Jorge José Pérez Maceira Biólogo Real Academia Galega de Ciencias cubierta.indd 1 26/05/15 10:16 2 maqueta_unidad_didáctica.indd 2 19/05/15 21:08 Ángeles Alvariño BIÓLOGA MARIÑA E OCEANÓGRAFA UNIDADE DIDÁCTICA O meu ronsel nos océanos maqueta_unidad_didáctica.indd 1 26/05/15 10:17 2 maqueta_unidad_didáctica.indd 2 26/05/15 10:17 ga de Ciencias (RAGC) promove a celebración do Día da Ciencia en Galicia. Mediante esta iniciativa, ano a ano dende o 2008 recoñécese Día da o esforzo daqueles que, de modo continuado, contribuíron ao desenvolvemento e á promo- ción da Ciencia en Galicia. Deste xeito, cada ano un científico galego relevante convértese nun Ciencia referente da Ciencia para a sociedade galega, á vez que se presenta como un exemplo para os futuros investigadores. en Galicia O Día da Ciencia en Galicia, que en realidade pretende ser unha conmemoración que se es- tenda a todo o ano, está a gozar de moi boa aco- llida, pero somos moi conscientes de que a súa O coñecemento científico e a tecnoloxía con- repercusión será moi limitada se non se logra vertéronse nun factor determinante na cultura que transcenda aos cidadáns e sobre todo aos e no potencial económico do noso tempo, dado máis novos. A Fundación Barrié entendeu ben a que constitúen unha clave fundamental para mensaxe e de maneira moi responsable asumiu entender o mundo que nos rodea e son a base o compromiso de divulgar as figuras e as contri- sobre a que se ten que edificar un novo modelo bucións dos científicos galegos homenaxeados sustentable de sistema produtivo. Neste senti- cada ano pola RAGC facéndollelas chegar aos do, pódese dicir que coñecemento científico e máis novos en forma destas unidades didácti- tecnoloxía son hoxe elementos indispensables cas. A Real Academia Galega de Ciencias quere para o desenvolvemento socioeconómico e cul- expresarlle o seu máis sincero agradecemento tural dun país moderno. á Fundación polo seu inestimable apoio e polo servizo que con iso lle presta á sociedade galega. Con todo, para que todo isto se converta nunha realidade efectiva é necesario que a sociedade se familiarice coa Ciencia e se convenza da súa Miguel Ángel Ríos vital importancia. Co obxecto de contribuír a Presidente da esta importante tarefa, a Real Academia Gale- Real Academia Galega de Ciencias 3 maqueta_unidad_didáctica.indd 3 26/05/15 10:17 4 maqueta_unidad_didáctica.indd 4 26/05/15 10:17 EducaBarrié é a canle de comunicación entre a A Fundación Barrié e a Real Academia Galega Fundación Barrié e a comunidade educativa, un de Ciencias queren agradecerlle ao autor o seu espazo de encontro e intercambio, un labora- esforzo e a súa dedicación para a elaboración torio en rede de experiencias innovadoras que desta unidade didáctica, que non ten outro fin aglutina toda a oferta educativa da Fundación que darlle a coñecer á comunidade escolar a no marco das súas áreas de actuación: Patri- valiosa contribución da figura de Ángeles Alva- monio e Cultura, Educación e Investigación e riño á investigación e á Ciencia de Galicia. Acción Social co fin de poñer en valor o talento compartido. Agora todos os recursos educativos da Fun- dación están ao alcance de profesores, alum- nos e pais para formar parte das súas acti- vidades nas aulas ou no ámbito familiar en www.educabarrie.org 5 maqueta_unidad_didáctica.indd 5 26/05/15 10:17 Ángeles Alvariño BIÓLOGA MARIÑA E OCEANÓGRAFA UNIDADE DIDÁCTICA O meu ronsel nos océanos Jorge José Pérez Maceira Biólogo maqueta_unidad_didáctica.indd 6 26/05/15 10:17 Dra. Angeles Alvariño Presentación da unidade as axudas posdoutorais da Xunta de Galicia levaron o seu nome durante varias lexislaturas. Tamén quedan os seus escritos e pu- No ano 2012, o Instituto Español de Oceanografía (IEO) puxo en blicacións como referentes neste campo e de gran vixencia aínda funcionamento un novo buque oceanográfico ó que se lle puxo o nos nosos días. Na última parte da súa vida dedicouse á investi- nome de «Ángeles Alvariño» en homenaxe a unha das mellores gación histórica reivindicando o papel das expedicións científicas científicas en bioloxía mariña e oceanografía nadas en Galicia. españolas no escenario internacional. Tamén debe sinalarse o Orixinaria de Ferrol e tras unha carreira brillante con amplo reco- seu papel no impulso da investigación oceanográfica biolóxica en ñecemento internacional, desenvolverá a maioría da súa carreira Sudamérica como coordinadora e a través de diversos proxectos no estranxeiro, sobre todo en Estados Unidos, en centros de in- de investigación como investigadora. vestigación punteiros no campo do estudo dos océanos. Ángeles Xa por último, sinalar o carácter e valores de Ángeles Alvariño Alvariño foi unha especialista en zooplancto mariño, onde como empregando para iso, as súas propias palabras: “la tenacidad, la bióloga mariña describiu novas especies de quetognatos (Filum determinación y el estoicismo, que me dieron un carácter entero”. Chaetognata), sifonóforos (Orde Siphonophora) e hidromedusas Esa tenacidade e determinación foron os que fixeron dela unha (Clase Hydrozoa), e fixo que fose considerada unha autoridade científica recoñecida pero tamén un personaxe da nosa cultura mundial nestes tres grupos cun impacto científico que aínda digno de non quedar no esquecemento. A ciencia e a súa fami- perdura nos nosos días. lia foron as súas grandes preocupacións: “Es decir, he vivido para Formou parte dun grupo de científicas que abriron un cami- alguien y para algo. Mi estela en los océanos” (o meu ronsel nos ño no noso país na Oceanografía biolóxica na primeira metade océanos). Pola súa traxectoria e personalidade, a Real Academia do século XX. A Dra. Alvariño deixou unha pegada de excelencia Gallega de Ciencias réndelle homenaxe dedicándolle o día da científica en todos os centros onde traballou, e en homenaxe, Ciencia de 2015. 7 maqueta_unidad_didáctica.indd 7 26/05/15 10:17 8 maqueta_unidad_didáctica.indd 8 26/05/15 10:17 DIRIXIDO A Dende a figura dunha das nosas científicas máis internacionais, esta unidade didáctica pretende un acercamento ós acontecementos que sucede- ron durante todo o século XX e inicios do século XXI ó mesmo tempo que se adquiren coñecementos sobre a súa vida e obra. Dentro desta unidade atoparanse diversas actividades que poden seleccionarse en múltiples combinacións e modificarse para contidos ou obxectivos específicos. As actividades propostas poden traballarse de forma multidisciplinar requirindo coñecementos dende materias propiamente científicas ata mate- rias humanísticas ou históricas. Os coñecementos para traballar dita unidade oriéntanse para un uso nos niveis de Bacharelato ou no último curso da ESO en materias de cultura científica ou histórica. Se ben, pódense adaptar ou facer nunha escala mellor noutros niveis. Pode traballarse en poucas sesións, non necesariamente consecutivas, en momentos clave ou datas concretas coincidentes nun momento especí- fico que permitan utilizar ditas actividades dunha forma eficaz. Cada apartado comeza cun texto sobre a vida e obra, traballando compresión lectora e escrita, seguidos de actividades que permiten a análise de datos, desenvolvemento de gráficas, xunto con investigación e procura de información nun contexto específico que é a vida e o traballo de Ángeles Alvariño. ÁREAS CURRICULARES IMPLICADAS 1º Bacharelato Bioloxía e Xeoloxía 1º Bacharelato Cultura Científica 1º Bacharelato Historia para o mundo contemporáneo OBXECTIVOS XERAIS E ESPECÍFICOS Dentro dos coñecementos culturais xerais aparece unha gran • Coñecer as achegas á oceanografía e á bioloxía mariña feitos por Ángeles Al- desproporción entre os científicos e as científicas coñecidas, variño. polo tanto entre os obxectivos da unidade é prioritario acer- • Dar a coñecer o papel das mulleres na Ciencia. car ós estudantes o coñecemento dos personaxes científicos • Presentar unha figura científica feminina e identificar as súas maiores achegas. galegos e dentro disto, salientar o papel e o traballo das cien- • Situar ós estudantes nos acontecementos do século XX e principios do XXI no tíficas, como é Ángeles Alvariño. Acercando estes personaxes Mundo. á nosa sociedade a través do traballo e da difusión nas aulas. • Promover o coñecemento dos personaxes científicos galegos en xeral, e especifi- O principal obxectivo que se intentará cumprir é un acerca- camente das científicas galegas. mento ó personaxe aproveitando para traballar de forma si- • Recoñecer a importancia de científicas como Ángeles Alvariño no papel de mu- multánea os coñecementos e a historia relacionada con dito ller na cultura científica. personaxe. • Achegar a obra e vida de Ángeles Alvariño ós estudantes de secundaria e ba- Ángeles Alvariño dá testemuño destes acontecementos, al- charelato. gúns deles implican cambios na súa vida para adaptarse, ó • Relacionar os coñecementos multidisciplinares cos aportes das científicas e dos mesmo tempo que desenvolve uns estudos científicos e unha científicos galegos. carreira de máxima esixencia intelectual e científica. • Tomar conciencia da importancia da historia científica galega e os aportes inter- Os obxectivos