Przewodnik Rowerowy Po Gminie Sadki

Drogi Turysto! Oddajemy w Twoje rêce przewodnik rowerowy po gminie Sadki oraz wybranych trasach gmin ociennych: Kcyni, £ob¿enicy, Mroczy, Nak³a nad Noteci¹, Wiêcborka i Wyrzyska, po³o¿onych na historycznej Krajnie. Na jego pomys³ wpad³a grupa cz³onków Towarzystwa Kulturalnego Gminy Sadki, entuzjastów turystyki rowerowej, która upodoba³a sobie jej tereny jako warte turystycznej penetracji. W realizacji projektu pomóg³ nam grant pozyskany z programu Polsko Amerykañskiej Fundacji Wolnoci realizowanego przez Akademiê Rozwoju Filantropii w Polsce i Lokaln¹ Organizacjê Grantow¹ Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Wsi Anieliny i £odzia ¯akus w ramach programu Dzia³aj Lokalnie VI, za jego wydanie umo¿liwi³a dotacja Urzêdu Gminy w Sadkach.

Przewodnik niniejszy zawiera podstawowe informacje turystyczne, opis tras rowerowych z okreleniem ich d³u- goci. Wskazuje na ciekawe miejsca o charakterze krajoznawczym, historycznym i przyrodniczym. Eksponuje foto- grafie wa¿niejszych obiektów. Przedstawia propozycje miejsc wypoczynkowych, noclegowych i agroturystycznych. Zawarte w nim s¹ równie¿ informacje dotycz¹ce szpitali, orodków zdrowia, aptek, a tak¿e sklepów, w których mo¿na nabyæ niezbêdne artyku³y spo¿ywcze oraz ró¿nego rodzaju akcesoria, potrzebne do uprawiania turystyki rowerowej.

Autorzy sk³adaj¹ serdeczne podziêkowania za poparcie inicjatywy i promocjê przewodnika wójtowi Zygmuntowi Gliszczyñskiemu oraz Radzie Gminy Sadki.

¯yczymy wielu wra¿eñ z woja¿y po szlakach rowerowych gminy Sadki oraz gmin ociennych!

Zapraszamy na strony internetowe www.sadki.pl i www.sadki.home.pl

1 Gmina Sadki po³o¿ona jest w zachod- niej czêci województwa kujawsko-pomor- skiego, w powiecie nakielskim. Region, do którego przynale¿y nosi nazwê Krajna i jest historyczn¹ czêci¹ Wielkopolski. W jej sk³ad wchodzi 16 wsi Sadki, Anieliny, Bnin, Bro- niewo, Dêbionek, Dêbowo, Jadwi¿yn, Kracz- ki, Liszkówko, £odzia, Machowo, Mrozowo, Radzicz, Sadkowski M³yn, Samostrzel, mielin. Obszar wynosi 153,7km kwadratowych i zaliczany jest do Pojezierza Krajeñskiego i Doliny rodkowej Noteci, która jest czêci¹ Pradoliny Toruñsko Eberswaldzkiej. Ca³kowita d³ugoæ dróg krajowych, powiatowych i gminnych liczy 189,9km. Liczba ludnoci na dzieñ 31 lipca 2008r. wynosi³a 7317 osób (dane statystyczne Urzêdu Gminy Sadki). Gmina ma typowo rolniczy charakter. Przez jej teren przep³ywaj¹ trzy rzeki: Noteæ, Rokit- ka i Orla. Przebiega droga krajowa nr 10. W Samostrzelu, Anielinach i Jadwi¿ynie znajduj¹ siê stacje kolejowe po³o¿one przy jednej z najstarszych linii kolejowych w Polsce, zbudowanej w czasach zaboru pruskiego w XIX w., z Berlina do Bydgoszczy. W Samo- strzelu znajduje siê te¿ rezerwat przyrody Bo- MAPA GMINY SADKI rek, za Pradolina Noteci obfituje w przebo- gat¹ faunê i florê. Stolic¹ gminy jest wie Sadki. Liczy ona ok. 1900 mieszkañców. Pierwsze historyczne wzmianki na jej temat pochodz¹ z XIII wieku, z roku 1288. Pochodzenie nazwy nie jest jednoznaczne. Najprawdopodobniej wywodzi siê od nazwy osobowej Sadek, albowiem ju¿ w XIII wieku znane by³o tu nazwisko Sad. Istnieje te¿ inna wersja, która zwi¹zana jest z wieloma istniej¹cymi do dzi oczkami polodowcowymi zwanymi osadkami. Wie po³o¿ona jest przy drodze krajowej nr 10, jednym z newralgicznych szlaków ³¹cz¹cych Europê Pó³nocn¹ i Wschodni¹ przez Polskê z Niemcami i Europ¹ Zachodni¹. Przep³ywa przez ni¹ rzeka Rokitka. Posiada dobrze rozwiniêt¹ sieæ sklepów, restauracjê, bary, Bank Spó³dzielczy z czynnym ca³¹ dobê bankomatem, agencjê PKO BP, pocztê, orodek zdrowia, posterunek policji, urz¹d gminy, gminn¹ bibliotekê publiczn¹, wiejski dom kultury, centrum turystyczne. Zabytkowych budowli znajdziemy tu niewiele. Nale¿¹ do nich: barokowy koció³ katolicki, budynek przedszkola dawnej szko³y ewangelickiej, biblioteka gminna dawniej szko³a, cmentarz parafialny, gorzelnia, poczta w przesz³oci plebania kocio³a ewangelickiego, m³yn, pomniki pomordowanych mieszkañców w Sadkach i pod Mrozowem, tzw. Pianica.

UWAGA! Osoby zainteresowane szerszymi informacjami na temat Sadek i innych miejscowoci gminy odsy³amy do prac S³awomira Kamosiñskiego, Sadki. Dzieje i wspó³czesnoæ oraz S³awomira £anieckiego, Pa³ace, dwory i folwarki powiatu nakielskiego, z których zaczerpniêto wiêkszoæ umieszczonych w przewodniku wiadomoci o charakterze historycznym i geograficznym. 2 Koció³ pw. w. Wojciecha Urz¹d Gminy

Gminna Biblioteka Publiczna Centrum Turystyczne

Zabytkowy m³yn Szko³a Podstawowa im. mjra H. Sucharskiego

INFORMACJE TURYSTYCZNE: w Sadkach istnieje mo¿liwoæ noclegu w warunkach turystycznych poprzez rozbicie namiotu na terenie prywatnym za zgod¹ w³aciciela gruntu albo te¿ w gospodarstwie agroturystycznym przy ul. Wy- zwolenia tel.609429780 lub 603626060. W razie potrzeby, mo¿na uzyskaæ pomoc techniczn¹ przy naprawie czy doposa¿eniu rowerowego ekwipunku - sklep z rowerami przy ul. Wyzwolenia skrzy¿owanie z ul. Powstañców Wiel- kopolskich oraz drugi sklep z czêciami zamiennymi, równie¿ przy ul. Wyzwolenia. Natomiast w innych sklepach nabêdziemy produkty ¿ywnociowe. W miejscowych barach i restauracji istnieje mo¿liwoæ spo¿ycia ciep³ego posi³- ku. We wsi znajduj¹ siê te¿ orodek zdrowia i punkty apteczne. Tel. do so³tysa 600496240. Wiêcej informacji o gminie Sadki na stronie internetowej www.sadki.pl 3 SZLAKI ROWEROWE GMINY SADKI WRAZ Z WYBRANYMI TRASAMI GMIN OCIENNYCH KCYNI, £OB¯ENICY, MROCZY, NAK£A NAD NOTECI¥, WIÊCBORKA I WYRZYSKA

UWAGA! Wszystkie odleg³oci poszczególnych tras liczo- ne s¹ od Sadek, z ul. Powstañców Wielkopolskich do miejscowoci bêd¹cych celem podró¿y. Opisy historyczne i geo- graficzne dotycz¹, poza wyj¹tkami, wsi i miejsc znajduj¹cych siê na terenie gminy Sadki. Ca³kowita d³ugoæ wszystkich wytyczonych szlaków wynosi 533,1km.

Sadki, ul. Powstañców Wielkopolskich - miejsce startu do wypraw rowerowych po gminie Sadki

TRASA NR 1 Sadki Radzicz Liszkówko Liszkowo (gmina £ob¿enica, powiat pilski, woj. wielkopolskie) Trzeboñ £ob¿enica Górka Klasztorna

D³ugoæ trasy 19,8 km: Sadki Radzicz 5,5 km, Liszkówko 8,5 km, Liszkowo 11,3 km, Trzeboñ 14,6 km, £ob¿enica 17,9 km, Górka Klasztorna 19,8 km OPIS TRASY: Wyruszamy z Sadek, z ulicy Powstañców Wielkopolskich tzw. trójk¹ta, bêd¹cego skrzy¿owaniem drogi nr 10 z drog¹ w kierunku Liszkowa (drogowskaz Liszkowo 10 w prawo od strony Nak³a nad Noteci¹ lub w lewo od strony Wyrzyska). Jedziemy szos¹ asfaltow¹ w kierunku wsi Radzicz. Zaraz po starcie mijamy z prawej ul. Boha- terów i znajduj¹c¹ siê na niej zabytkow¹, nieczynn¹ ju¿ dzi, sadkowsk¹ gorzelniê. Dalej wzd³u¿ ul. Powstañców Wielkopolskich, któr¹ w 1919 r. maszerowali na pó³noc w kierunku £ob¿enicy i Wysokiej powstañcy wielkopolscy (st¹d nazwa), znajduje siê Bank Spó³dzielczy z czynnym ca³¹ dobê bankomatem, osiedle domków jednorodzinnych (radzimy zwróciæ uwagê na ul. Spó³dzielców, tu¿ za bankiem w lewo, gdzie zachowa³y siê elementy architektury wiejskiej z okresu socjalizmu), a po prawej zabudowania Rolniczej Spó³dzielni Produk- cyjnej. Po przejechaniu kilku kilometrów docieramy do Radzicza, wsi maj¹cej wielowiekow¹ tradycjê. Jej zabudowa jest typowym przyk³adem osadnictwa niemieckiego, którego o wyznaczaj¹ koció³ i szko³a. Pierwsze wzmianki pochodz¹ z XIII w. Jej nazwa wywodzi siê najprawdopodobniej od nazwy osobowej Radzik, pochodz¹cej od zdrobnienia imienia Radzimir. Niemiecka wersja brzmia³a Hermannsdorf. We wsi znajduj¹ siê zabytkowe budowle, takie jak dawna szko³a podstawowa, obecnie wietlica wiejska, koció³ katolicki pod wezwaniem w. Andrzeja Boboli, dawniej wi¹- tynia ewangelicka, zabytkowy cmentarz z czêci¹ ewangelick¹ i znajduj¹cym siê na niej obeliskiem powiêconym wszystkim zmar³ym mieszkañcom miejscowoci, dzia³aj¹ca po dzi dzieñ gorzelnia. Przez wie przep³ywa najczystsza rzeka gminy, Orla, na której w miejsce dawnego m³yna wodnego (sp³on¹³ przed laty) zbudowano ma³¹ elektrowniê wodn¹. Jednym z najbardziej znanych obecnie mieszkañców miejscowoci jest Tadeusz Harêza. Wielokrotny mistrz wiata i Europy w sportach motorowodnych. 4 INFORMACJE TURYSTYCZNE: w Radziczu znajduj¹ siê dwa sklepy spo¿ywcze, w których zaopatrzymy siê we wszystkie potrzebne produkty. Mo¿na te¿ znaleæ nocleg (warunki turystyczne) w prywatnym obejciu lub rozbiæ namiot na boisku sportowym - za zgod¹ so³tysa, tel. 052 587 10 84. Z Radzicza udajemy siê w dalsz¹ drogê do Liszkówka. Po drodze ob- serwujemy w oddali po lewej stronie najwy¿sze pasmo wzniesieñ na Kraj- Zabytkowa gorzelnia w Sadkach Zabytkowa, czynna do dzi gorzelnia nie w okolicach Wyrzyska, z Dêbo- w Radziczu w¹ Gór¹ (193 m n.p.m.) na czele. Docieramy do skrzy¿owania, któ- re dzieli wie na dwie czêci lew¹ i praw¹. Jeli chcemy dojechaæ do jej centrum, skrêcamy w lewo. W okresie miêdzywojennym sprowadzono do Liszkówka osadników, w zwi¹zku z reform¹ roln¹ ministra Poniatow- skiego, do tzw. poniatówek. Czêæ z nich istnieje do dzi. Wie nie obfituje w zabytki. Miejscowi wspominaj¹ pa³ac dawn¹ siedzibê niemieckiej rodziny von Witzleben, z którego osta³a siê tylko stajnia. Dzi znajduj¹ Budynek dawnej szko³y podstawowej w Radziczu Tadeusz Harêza, wielokrotny siê tam sklep i wietlica wiejska. Na- mistrz wiata i Europy zwa wsi jest zdrobnieniem od s³owa w sportach motorowodnych Liszkowo. Niemiecka wersja brzmia- ³a Jobshoee. W Liszkówku, za zgod¹ w³aciciela gruntu, istnieje mo¿liwoæ roz- bicia namiotu. W sklepie spo¿ywczym nabêdziemy niezbêdne artyku³y. Tel. do so³tysa wsi 0525871079.¯eby dalej pojechaæ do Liszkowa, wracamy do skrzy¿owania, skrêcamy w lewo i jedziemy szos¹ asfaltow¹, przekraczaj¹c granicê gminy £ob¿enica, powiat pilski, woj. wielkopolskie. Koció³ w Radziczu Cmentarz w Radziczu. W Liszkowie doje¿d¿amy do miêdzy- Pami¹tkowy kamieñ z napisami narodowej drogi rowerowej R 1, któ- w jêzyku polskim i niemieckim r¹ skrêcamy w lewo. Przejazd po niej 5 zajmuje nam tylko kilkaset metrów, albowiem przez Liszkowo prowadzi ona z Osieka nad Noteci¹ w kierunku Fanianowa i Dêbna. INFORMACJE TURYSTYCZNE: we wsi znajdziemy zabytkowy dworek Witzlebenów w obrêbie dawnych zabudowañ dworskich, a w pobli¿u domu pozosta³oci parku z piêknymi okazami starych drzew. W Liszko- wie znajduje siê sklep spo¿ywczy oraz istnieje mo¿liwoæ skorzystania z jazdy konnej w miejscowym gospodarstwie rolnym. Dalsza droga prowadzi szos¹ asfaltow¹ w prawo. Oko³o 200 m za zakrêtem, po prawej stronie drogi, znajduj¹ siê pozosta³oci dawnego cmentarza rodziny Witzlebenów. Z Liszkowa docieramy do Trzebonia, który jest g³ównym miejscem wypoczynkowym w okresie letnim dla mieszkañców gmin Sadki i £ob¿e- M³odzi rowerzyci przy wietlicy wiejskiej nica. W trakcie wakacji przyje¿d¿a tu wielu turystów szukaj¹cych wytchnie- w Radziczu nia nad Jeziorem Trzeboñskim. Amatorzy k¹pieli musz¹ skrêciæ z szosy drog¹ gruntow¹ w lewo obok murowanej kapliczki. INFORMACJE TURYSTYCZNE: w Trzeboniu, oprócz mo¿liwoci pla¿o- wania skorzystamy z us³ug baru, który serwuje latem smaczne posi³ki przez kilkanacie godzin dziennie (jeli dopisuje pogoda). Za niewielk¹ op³at¹ rozbijemy te¿ namiot na polu namiotowym. Trzeboñ za nami i po kilku kilometrach jestemy w £ob¿enicy, mie- cie o ciekawej, bogatej historii. Polecamy zwiedzanie dwóch kocio³ów (jeden poewangelicki), charakterystycznych w¹skich uliczek, których ro- dowód siêga czasów redniowiecza, dwóch rynków miejskich, a tak¿e pozosta³oci po stacji kolejki w¹skotorowej. INFORMACJE TURYSTYCZNE: w £ob¿enicy znajduj¹ siê przychodnia lekarska i apteka, bary i restauracje, sklepy spo¿ywcze i innych bran¿, Spiêtrzenie na rzece Orli w Radziczu. m.in. z akcesoriami rowerowymi. Dawniej m³yn wodny, dzi miesci siê tu ma³a elektrownia wodna Wyje¿d¿amy z miasta w kierunku pó³nocnym, w stronê Z³otowa. Oko³o kilometra od granic miasta docieramy do ostatniego etapu naszej podró- ¿y - Górki Klasztornej, najstarszego Sanktuarium Maryjnego w Polsce, którego pocz¹tki siêgaj¹ 1079 roku. S³ynie ono ze róde³ka, do którego masowo przybywa wiele osób, pobieraj¹c i pij¹c z niego wodê, której

Dworek w Liszkowie

Widok z drogi Radzicz - Liszkówko na najwy¿sze pasmo wzniesieñ na

6 przypisuje siê lecznicze w³aciwoci. Centralnym punktem sanktuarium jest przepiêkny koció³ barokowy z cu- downym obrazem Matki Boskiej Kró- lowej Krajny. W ci¹gu roku odbywa siê tu wiele niezwyk³ych uroczystoci re- ligijnych, np. misterium pasyjne w okresie Wielkiego Tygodnia. Atrakcj¹ klasztoru jest tak¿e muzeum misyjne. Wiê- Odremontowana wietlica wiejska Parkur w gospodarstwie rolnym cej informacji uzyskaæ mo¿na na stronie w Liszkówku. Dawna czêæ zabudowañ w Liszkowie www.gorkaklasztorna.msf.opoka.org.pl maj¹tku Witzlebenów i www.lobzenica.pl INFORMACJE TURYSTYCZNE: w Górce Klasztornej istnieje mo¿liwoæ zakupu posi³ku oraz noclegu w Domu Misyjnym, po uprzednim zg³oszeniu siê do osoby odpowiedzialnej za kwa- terunek, tel. 067 286 08 48.

Gospodarstwo rolne p.p. Iwanków Pla¿a nad jeziorem w Trzeboniu w Liszkówku, czêæ ogrodowa

Koció³ w. Szczepana Zespó³ klasztorny w Górce Klasztornej najstarszym w £ob¿enicy. Zdjêcie sanktuarium maryjnym w Polsce (1079 r.) ze strony internetowej www.lobzenica.pl

Jeziora Luchowskie i Trzeboñskie. Miejsca letniego wypoczynku mieszkañców gminy Sadki, £ob¿enica, Wyrzysk i innych. Zdjêcie ze strony internetowej www.lobzenica.pl 7 TRASA NR 2 Sadki Radzicz Liszkówko Liszkowo (gmina £ob¿enica, powiat pilski, woj. wielkopolskie) Fanianowo Dêbno Ferdynandowo Topola Dwierszno Wielkie Gródek Krajeñski

D³ugoæ trasy 26,3 km: Sadki Radzicz 5,5km, Liszkówko 8,5km, Liszkowo 11,3km, Fanianow 13,4km, Dêbno 15,5km, Ferdynandowo 19,3km, Topola 22,0km, Dwierszno Wielkie 23,3km , Gródek Krajeñski 26,3km OPIS TRASY: Wyruszamy z Sadek. Na odcinku do Liszkowa jedziemy zgodnie z przebiegiem trasy nr 1. W Liszko- wie skrêcamy na pierwszym skrzy¿owaniu w drogê rowerow¹ R 1 w prawo w kierunku Fanianowa. Przeje¿d¿amy przez tê wie i udajemy siê do Dêbna, gdzie znajduje siê zabytkowy zespó³ pa³acowo-parkowy oraz zabytkowa gorzelnia. Koniecznie trzeba obejrzeæ pa³ac, w którym umieszczony jest dom pomocy spo³ecznej. Ciekawy jest te¿ koció³ek z nagrobkami dawnych w³acicieli oraz piêkny park z pomnikowymi drzewami. Jedziemy wzd³u¿ ogrodzenia pa³acu i skrêcamy w lewo drog¹ asfaltow¹ do Ferdynandowa. Tam, jeli to mo¿liwe, warto rzuciæ okiem na budynek dawnego dworku po prawej stronie drogi na skraju wsi. Dalej prosto szos¹ asfaltow¹ pod¹¿amy do Topoli. INFORMACJE TURYSTYCZNE: w Fanianowie i Dêbnie znajduj¹ siê sklepy spo¿ywcze; w Topoli gospodarstwo agroturystyczne, w którym mo¿na uzyskaæ nocleg i wy¿ywienie, a tak¿e mi³o i sympatycznie spêdziæ czas wolny. Z Topoli jedziemy asfaltem w kierunku Dwierszna Wielkiego, doje¿d¿amy do drogi nr 242. Na skrzy¿owaniu skrêcamy w lewo i zgodnie z tablicami informacyjnymi kierujemy siê nad jezioro do Gródka Krajeñskiego. INFORMACJE TURYSTYCZNE: w Gródku Krajeñskim znajduje siê sklep spo¿ywczy, w porze letniej bar oferuj¹cy ciep³e posi³ki, a przede wszystkim orodki wypoczynkowe oferuj¹ce miejsca noclegowe, wczasy oraz rekreacjê l¹do- w¹ i wodn¹ (kajaki, rowery wodne, rowery terenowe, ¿aglówki) oraz ogólnodostêpna pla¿a.

Wie Fanianowo

Zabytkowa gorzelnia w Dêbnie Skrzy¿owanie drogi z Topoli do Dwierszna Wielkiego z drog¹ 242 £ob¿enica - Wiêcbork

8 Wie Ferdynandowo Gospodarstwo agroturystyczne w Topoli

Bar w Gródku Krajeñskim Orodek wypoczynkowy i pla¿a w Gródku Krajeñskim

TRASA NR 3 Sadki Radzicz Liszkówko Liszkowo (gmina £ob¿enica, powiat pilski, woj. wielkopolskie) Trzeboñ £ob¿enica Luchowo Dwierszno Ma³e Dwierszno Wielkie Runowo Krajeñskie (gmina Wiêcbork, powiat sêpoleñski, woj. kujawskopomorskie) Wiêcbork

D³ugoæ trasy 37,1km: Sadki Radzicz 5,5km, Liszkówko 8,5km, Liszkowo 11,3km , Trzeboñ 14,6km, £ob¿enica 17,1km, Luchowo 17,7km, Dwierszno Ma³e 25,2km, Dwierszno Wielkie 26,0km, Runowo Krajeñ- skie 33,4km, Wiêcbork 37,1km OPIS TRASY: Wyruszamy z Sadek. Na odcinku do £ob¿enicy jedziemy zgodnie z przebiegiem trasy nr 1. Przed wjazdem do miasta na pierwszym skrzy¿owaniu skrêcamy w prawo w drogê nr 242 w kierunku Wiêcborka. Po przejechaniu kilkuset metrów znajdujemy siê we wsi Luchowo, po³o¿onej nad piêknym Jeziorem Luchowskim. INFORMACJE TURYSTYCZNE: w Luchowie znajduj¹ siê dobrze zaopatrzone sklepy spo¿ywcze, a tak¿e orodek wypoczynkowy Malwa (tel. 604 59 17 75), www.malwa.wczasy.net.pl; e-mail: [email protected] , [email protected], gdzie mo¿na uzyskaæ nocleg, rozbiæ namiot, zjeæ ciep³y posi³ek, spêdziæ czas w barze, a tak¿e powêdkowaæ po uprzednim uzyskaniu pozwolenia. We wsi znajduje siê te¿ gospodarstwo agroturystyczne ( tel. 067 286 11 66) oferu- j¹ce w pe³nym zakresie swoje us³ugi. Niew¹tpliw¹ atrakcj¹ okolicy mo¿e byæ te¿ znajduj¹ca siê w pobli¿u ferma strusi. Z Luchowa, ca³y czas trzymaj¹c siê szosy asfaltowej, jedziemy do Dwierszna Ma³ego, stamt¹d do Dwierszna Wielkiego, Runowa Krajeñskiego, gdzie warto zatrzymaæ siê i obejrzeæ ruiny i odbudowan¹ czêæ dawnego pa³acu. Z Runowa docieramy do celu podró¿y, malowniczo po³o¿onego Wiêcborka. INFORMACJE TURYSTYCZNE: w Dwiersznie Wielkim, Dwiersznie Ma³ym, Runowie Krajeñskim znajdziemy sklepy spo¿ywcze z podstawowymi artyku³ami spo¿ywczymi, natomiast w Wiêcborku, oprócz wspomnianych wy¿ej, s¹ szpital, przychodnia lekarska, apteka, sklepy z akcesoriami rowerowymi, bary, restauracje, a tak¿e orodki wypo- 9 Ulica w Wiêcborku. Zdjêcie ze strony Wiêcbork z lotu ptaka. Zdjêcie ze strony internetowej www.wiecbork.pl internetowej www.wiecbork.pl

czynkowe z pla¿ami nad Jeziorem Wiêcborskim, gdzie mo¿na uzyskaæ nocleg lub rozbiæ namiot. Do wykorzystania s¹ równie¿ szlaki rowerowe, wytyczone na terenie gminy Wiêcbork. Wiêcej informacji znajdziemy na stronie internetowej www.wiecbork.pl

TRASA NR 4 Sadki Radzicz Glinki Dêbionek Formoza Dêbionek Broniewo Kamierzewo (gmina Mrocza, powiat nakielski, woj. kujawsko-pomorskie) Witos³aw Orle Orlinek Bia³owie¿a Mrocza

D³ugoæ trasy 30,3km: Sadki Radzicz 5,5km, Glinki 8,9km, Dêbionek Formoza 11,7km, Dêbionek 14,1km, Broniewo 16,9km, Witos³aw 21,3km, Orle 23,8km, Orlinek 25,8 km, Bia³owie¿a skrzy¿owanie 27,7km, Mrocza 30,3km OPIS TRASY: Wyruszamy z Sadek. Na odcinku do wsi Radzicz jedziemy zgodnie z przebiegiem trasy nr 1. Z Radzi- cza kierujemy siê szos¹ asfaltow¹ w stronê Liszkowa. Po przejechaniu ok. 0,8 km skrêcamy w prawo na drogê gruntow¹ do Glinek (kierunek - Lenictwo Glinki). Po ok. 2 km mijamy drogowskaz do lenictwa (z lewej) i ok. 150 metrów dalej skrêcamy w prawo w malownicz¹, len¹ drogê prowadz¹ca do Dêbionka Formozy dawnego osiedla PGR - owskiego. Historia tego miejsca zwi¹zana jest z powojenn¹ polityk¹ roln¹, prowadzon¹ przez ówczesne w³adze komuni- styczne. Przy pañstwowych gospodarstwach rolnych tworzono wówczas osiedla dla robotników rolnych. INFORMACJE TURYSTYCZNE: w Dêbionku Formozie znajduje siê sklep spo¿ywczy. Spod sklepu w Dêbionku Formozie jedziemy ok. 3,5 km szos¹ asfaltow¹ do Dêbionka. Nazwa miejscowoci wywodzi siê od staropolskiego s³owa dêbno, oznaczaj¹cego dzisiejszy d¹b. W przesz³oci u¿ywano te¿ nazw Dam- 10 benko, Dêbiewek, Dêbionko, niemiecka nazwa to Debenke. W okresie zaborów i miêdzywojennym wiêkszoæ mieszkañców stanowili Niemcy. Podobnie jak Radzicz, wie zabudowana jest wokó³ osi koció³ ewangelicki szko³a. Jest to typowy przyk³ad osadnictwa niemieckiego. Po wi¹- tyni pozosta³ tylko jej fragment, który dzi jest kaplic¹ parafii katolickiej w Dêbowie. W przesz³oci znajdowa³a siê w nim PGR-owska kluboka- wiarnia. Wart zwiedzenia jest usytuowany na obrze¿u wsi dawny cmentarz ewangelicki, z dobrze widocznym uk³adem alei cmentarnych i za- chowanymi nagrobkami. INFORMACJE TURYSTYCZNE: w Dêbionku znajduj¹ siê sklepy spo- ¿ywcze. Istnieje mo¿liwoæ noclegu w warunkach turystycznych, pod na- Lenictwo Glinki. Tama zbudowana miotem, za zgod¹ w³aciciela terenu. Tel. do so³tysa - 052 385 03 25. przez bobry Z Dêbionka jedziemy szos¹ asfaltow¹ do Broniewa. Doje¿d¿amy do skrzy¿owania z drog¹ mielin Witos³aw. Zabudowa typowa dla XIX w., tzw. ulicówka. Znajduje siê tu zabytkowy park wraz z dobrze utrzyma- nym dworkiem. Nad rzek¹ Orl¹ stoj¹ dwa zabytkowe m³yny wodne. Na- zwa wsi wywodzi siê od s³owa broñ. Pisano j¹ Bronewo, Bronyewo, Bro- niewo. Niemcy zwali j¹ Mathildenmuele. INFORMACJE TURYSTYCZNE: w Broniewie znajduje siê sklep spo¿ywczy. Kontakt z so³tysem pod nr. 052 385 09 98. ¯eby obejrzeæ te atrakcje, nale¿a³oby zjechaæ z zaplanowanej trasy kilkaset metrów w prawo. My jednak skrêcamy w lewo. Dalsza droga szos¹ asfaltow¹ prowadzi przez Kamierzewo do Witos³awia. Po przejechaniu przez tory kolejowe skrêcamy w prawo do centrum wsi. Atrakcj¹ Witos³awia jest piêknie po³o¿one Jezioro Witos³awskie. INFORMACJE TURYSTYCZNE: w Witos³awiu, w sezonie letnim dostêp- na jest dobrze zagospodarowana pla¿a oraz mo¿liwoæ skorzystania z posi³ków serwowanych w pobliskim barze. We wsi znajduje siê te¿ sklep spo¿ywczy.

Lenictwo Glinki. Tablica informacyjna

Skrzy¿owanie drogi z Radzicza z drog¹ do Glinek 11 Dalsza droga prowadzi nas szos¹ w kierunku Orla. Na skraju wsi, po prawej stronie, w kêpie drzew charakterystyczna kapliczka wotywna. Po ok. 3,5 km doje¿d¿amy do wsi Orle. Jest to miejscowoæ z wielkimi tradycjami histo- rycznymi, znana ju¿ w okresie redniowiecza. Koniecznie trzeba zwiedziæ zabytkowy koció³ w stylu romañskim, cmentarz i zabudowania dworskie i folwarczne. Przy okazji mo¿na za¿yæ k¹pieli w jeziorze. Wracamy na szosê i kierujemy siê do Orlinka, Bia³owie¿y, Mroczy. Na terenie gminy Mrocza znajduje siê czêæ Krajeñskiego Parku Krajobrazowego. INFORMACJE TURYSTYCZNE: w Mroczy znajdziemy warte obejrzenia zabytki i ciekawostki turystyczne oraz sklepy spo¿ywcze, jak równie¿ inne, w tym z ró¿nego rodzaju asortymentem rowerowym. Jest te¿ mo¿liwoæ spo¿ycia ciep³ego posi³ku w barach. Uzyskamy tu tak¿e pomoc lekarsk¹ w przychodni i zaopatrzymy siê w leki w aptece. Wiêcej informacji na stronie www.mrocza.pl

Dêbionek Formoza. Widok ogólny Kaplica w Dêbionku. Fragment dawnego kocio³a protestanckiego

Wie Broniewo

Dworek w Broniewie Zabytkowy park w Broniewie 12 Pla¿a nad Jeziorem Witos³awskim. Zabytkowy m³yn wodny w Broniewie Zdjêcie ze strony internetowej www.witoslaw-vita.prv.pl

Wie Orle Koció³ rzymsko-katolicki i rynek w Mroczy

TRASA NR 5 Sadki Radzicz Liszkówko Liszkowo (gmina £ob¿enica, powiat pilski, woj. wielkopolskie) Fanianowo Dêbno Izabela (gmina Mrocza, powiat nakielski, woj. kujawsko-pomorskie) Witos³aw Orle Orlinek Bia³owie¿a Mrocza

D³ugoæ trasy 30,6 km: Sadki Radzicz 5,5km, Liszkówko 8,5km, Liszkowo 11,3km, Fanianowo 13,4km, Dêbno 15,5km, Izabela 19,7km, Witos³aw 22,5km, Orle 24,9km, Orlinek 26,5km, Bia³owie¿a skrzy¿owanie 28,2km, Mrocza rynek 30,6km OPIS TRASY: Wyruszamy z Sadek. Na odcinku do wsi Dêbno jedziemy zgodnie z przebiegiem trasy nr 2. W Dêbnie obok pa³acu skrêcamy w prawo szos¹ asfaltow¹ do Izabeli, gdzie znajdziemy po lewej stronie god- ny obejrzenia zespó³ pa³acowo-parkowy. Dalej jedziemy prosto do Witos³awia, Orla, Orlinka, Bia³o- wie¿y, Mroczy, zgodnie z przebiegiem trasy nr 4. INFORMACJE TURYSTYCZNE: we wszystkich miejscowociach, przez które przejedziemy, znajduj¹ siê sklepy spo¿ywcze. Mrocza oferuje bary, restauracje i sklepy innych bran¿, w tym z czêcia- mi zamiennymi do rowerów. Wiêcej informacji na stronie www.mrocza.pl Wie Izabela na trasie do Mroczy 13 TRASA NR 6 Sadki Dêbowo Wyrza (gmina Mrocza, powiat nakielski, woj. kujawsko-pomorskie) Matyldzin Mrocza

D³ugoæ trasy 18,3km: Sadki Dêbowo skrzy¿owanie I 5,3km, Dêbowo skrzy¿owanie II 7,4km, Wyrza 12,9km, Matyldzin 15,3km, Mrocza dworzec kolejowy 16,1km, Mrocza rynek 18,3km OPIS TRASY: Wyruszamy z Sadek, z ulicy Powstañców Wielkopolskich tzw. trójk¹ta, bêd¹cego skrzy¿owaniem drogi nr 10 z drog¹ w kierunku Liszkowa. Zaraz po starcie skrêcamy w prawo w ulicê Bohaterów, któr¹ jedziemy prosto do Dêbowa. Po oko³o 1km koñczy siê nawierzchnia asfaltowa i dalej prowadzi nas droga gruntowa. Docieramy do skrzy¿owania z szos¹ asfaltow¹, na którym skrêcamy w lewo. Dêbowo to wie z wielowiekow¹ tradycj¹. Pierwsze tycz¹ce jej zapiski pochodz¹ z 1288 roku. Nazwa zwi¹zana jest z drzewem dêbowym lub od nazwiska D¹b, rodu, który tu kiedy zamieszkiwa³. Dawna nazwa to Dambowo, Dembowo, niemiecka nazwa brzmia³a Debenke. Wie o zabudowie ulicowej. Centrum stanowi murowany koció³ katolicki, którego historia siêga XIII wieku. Niedaleko stoi szko³a, a naprzeciwko niej znajduj¹ siê zabudowania dawnego folwarku, wród których wyró¿nia siê czynna do dzi gorzelnia. W piêknie po³o¿onym parku jest odremontowana wietlica wiejska, a na placu przed kocio³em umieszczono kamieñ z dat¹ 1288. Miejscowy cmentarz znany jest, m. in. z mogi³y powstañców wielkopolskich, którzy zostali zamordowani przez Niemców na ³¹kach anieliñ- skich. Udajemy siê w dalsz¹ drogê ja- d¹c asfaltem w kierunku pó³nocnym. Na skraju wsi doje¿d¿amy do skrzy- ¿owania, na którym skrêcamy w prawo kierunek Wyrza i udajemy siê przez Wyrzê oraz Matyldzin do Mro- Dêbowo. Wie z wielowiekow¹ tradycj¹ Koció³ katolicki w Dêbowie. czy. Proponujemy nieco wiêcej czasu Jego historia siêga XIII w. powiêciæ na obejrzenie dworu w Ma- tyldzinie, a tak¿e nieczynnej ju¿ stacji kolejowej Mrocza. Wiêcej informacji na stronie www.mrocza.pl i www.sadki.pl INFORMACJE TURYSTYCZNE: w Dêbowie znajdziemy mo¿liwoæ wypoczynku lub noclegu w gospodarstwie agroturystycznym tel. 693 182 253 lub na terenie prywatnym, po uzgod- nieniu warunków z w³acicielem. Kon- takt z so³tysem pod nr. tel. 052 581 36 04. We wszystkich miejscowociach, przez które przejedziemy, znajduj¹ siê sklepy spo¿ywcze.

Droga z Sadek do Dêbowa (wyjazd z ulicy Bohaterów) 14 Budynek Szko³y Podstawowej w Dêbowie Kamieñ upamiêtniaj¹cy najstarsz¹ Gorzelnia w Dêbowie wzmiankê o Dêbowie z 1288 r.

Dêbowo. Droga w kierunku Broniewa i Witos³awia Dawny dworzec kolejowy w Mroczy

TRASA NR 7 Sadki Sadkowski M³yn Dêbionek Broniewo Wyrza (gmina Mrocza, powiat nakielski, woj. kujawsko-pomorskie) Ma³ocin (gmina Nak³o nad Noteci¹, powiat nakielski, woj. kujawskopomorskie) Chrz¹stowo Nak³o nad Noteci¹

D³ugoæ trasy 21,6 km: Sadki Sadkowski M³yn 3,8km, Dêbionek 6,4km, Broniewo 7,2km, Wyrza 10,2km, Ma³ocin 14,1km , Chrz¹stowo 16,6km, Nak³o nad Noteci¹ 21,6km OPIS TRASY: Wyruszamy z Sadek, z ulicy Powstañców Wielkopolskich tzw. trójk¹ta, bêd¹cego skrzy¿owaniem drogi nr 10 z drog¹ w kierunku Liszkowa. Po pokonaniu nieca³ego kilometra w kierunku Radzicza skrêcamy w prawo, w drogê gruntow¹ prowadz¹c¹ do Sadkowskiego M³yna. Doje¿d¿amy do lasu, nastêpnie do skrzy¿owania dróg przy kapliczce. Jedziemy prosto w dó³ do rzeki. Znajdziemy tam zabytkowy m³yn wodny usytuowany malowniczo nad Orl¹. Po prawej stronie drogi stoi dawny dworek. Dla ciekawych za dworkiem pozosta³oci dawnego cmentarza ewangelickiego. Wie nie ma so³tysa nale¿y do so³ectwa Sadki. Przeje¿d¿amy przez most i kierujemy siê w prawo. O w³aciwym wyborze trasy upewni nas niezwyk³y widok zielonego trabanta na dachu mijanego gospodarstwa. To taki przejaw fantazji miejscowej ludnoci. Docieramy do Dêbionka, stamt¹d do Broniewa, tak jak tras¹ nr 4. W Broniewie przekraczamy szosê asfaltow¹ i dalej na wprost jedziemy w kierunku lasu. Ca³y czas prosto droga lena prowadzi nas do Wyrzy. Po wyjedzie z lasu, skrêcamy w prawo na asfalt. Doje¿d¿amy do skrzy¿owania ko³o figury, przez które przeje¿d¿amy prosto w kierunku Ma³ocina. Przeje¿d¿amy przez wie i udajemy siê szos¹ do Chrz¹stowa, gdzie warte uwagi s¹ zabudowania Stacji 15 M³yn nad Orl¹ Kapliczka przydro¿na w Sadkowskim M³ynie w Sadkowskim M³ynie

Skrzy¿owanie drogi Sadki - Radzicz z drog¹ do Sadkowkiego M³yna

Hodowli Rolin dawny zespó³ pa³a- cowo-parkowy. Stamt¹d szos¹ jedziemy do Nak³a nad Noteci¹, miasta po- wiatowego o wielowiekowej tradycji, jednego z wa¿niejszych orodków Nak³o nad Noteci¹. Koció³ pw. w. Wawrzyñca i koció³ pw. w. Stanis³awa (dawny ewangelicki) Polski redniowiecznej, a i dzisiaj cie- kawego, pe³nego zabytków i atrakcji turystycznych grodu. INFORMACJE TURYSTYCZNE: z wy- j¹tkiem Sadkowskiego M³yna, w pozosta³ych miejscowociach, przez któ- re przejedziemy, znajduj¹ siê sklepy z podstawowymi artyku³ami spo¿ywczymi. Nak³o nad Noteci¹ oferuje ca³¹ gamê barów, restauracji i sklepów ró¿nych bran¿, w tym z czêciami zamiennymi do rowerów, a tak¿e profesjonalnych warsztatów zajmuj¹cych siê napraw¹ i przegl¹dem rowerów. Znajduj¹ siê tam tak¿e szpital, przy- chodnie i apteki. Wiêcej informacji na stronie www.naklo.pl Rynek w Nakle nad Noteci¹ 16 Atrakcj¹ nierowerow¹ w Nakle s¹ rejsy Cz³onkinie Stowarzyszenia ¯akus Przystañ dla statków na Noteci po Noteci statkiem spacerowym £okietek. nawet w trakcie rejsu dyskutuj¹ Na zdjêciu uczestnicy projektu Dzia³aj o bie¿¹cych problemach organizacji Lokalnie VI

TRASA NR 8 Sadki Sadkowski M³yn Dêbionek Broniewo Wyrza (gmina Mrocza, powiat nakielski, woj. kujawsko-pomorskie) Matyldzin Mrocza (dworzec kolejowy) Mrocza

D³ugoæ trasy 17,5 km: Sadki Sadkowski M³yn 3,8km, Dêbionek 6,4km, Broniewo 9,2km, Wyrza 12,2km, Matyldzin 14,5km, Mrocza dworzec kolejowy 15,3km, Mrocza 17,5km OPIS TRASY: Wyruszamy z Sadek. Na odcinku do wsi Wyrza jedziemy zgodnie z przebiegiem trasy nr 7. Nastêpnie w Wyrzy skrêcamy na drogê asfaltow¹ w lewo do Matyldzina i Mroczy. Po drodze warto obejrzeæ dawny dworzec kolei stacjê Mrocza, znajduj¹cy siê tu¿ za Matyldzinem po prawej stronie drogi. Wiêcej informacji na stronie www.mrocza.pl INFORMACJE TURYSTYCZNE: z wyj¹tkiem Sadkowskiego M³yna, w pozosta³ych miejscowociach, przez które przejedziemy, znajduj¹ siê sklepy z podstawowymi artyku³ami spo¿ywczymi.

Na trasie do Sadkowskiego M³yna. w oddali zabudowania wsi Dêbowo 17 TRASA NR 9 Sadki Sadkowski M³yn Dêbionek Dêbionek Formoza Liszkówko Liszkowo (gmina £ob¿enica, powiat pilski, woj. wielkopolskie) Trzeboñ £ob¿enica

D³ugoæ trasy 23,2 km: Sadki Sadkowski M³yn 3,8km, Dêbionek 6,4km, Dêbionek Formoza 8,8km, Liszkówko 14,5km, Liszkowo 17,3km, Trzeboñ 19,8km, £ob¿enica 23,2km OPIS TRASY: Wyruszamy z Sadek. Na odcinku do wsi Dêbionek jedziemy zgodnie z przebiegiem trasy nr 7. W Dêbionku skrêcamy w lewo w szosê asfaltow¹ i doje¿d¿amy do Dêbionka Formozy. Przed sklepem skrêcamy w drogê gruntow¹ w lewo, a nastêpnie w prawo, wzd³u¿ p³otu odgradzaj¹cego fermê gêsi w kierunku lasu. Len¹ drog¹ doje¿d¿amy do skrzy¿owania z drog¹ gruntow¹, dalej w lewo i po ok. 150 metrach w prawo zgodnie z drogowskazem - do leniczówki Glinki i Liszkówka. Wje¿d¿amy do centrum wsi, przekraczaj¹c szosê asfaltow¹ i przed sklepem drog¹ gruntow¹, zwan¹ drog¹ Witzlebenów jedziemy do Liszkowa, Trzebonia i £ob¿enicy, zgodnie z przebiegiem trasy nr 1. INFORMACJE TURYSTYCZNE: z wyj¹tkiem Sadkowskiego M³yna, w pozosta³ych miejscowociach, przez które bêdziemy przeje¿d¿aæ, znajduj¹ siê sklepy spo¿ywcze. £ob¿enica oferuje bary, restauracje i sklepy innych bran¿, w tym z czêciami zamiennymi do rowerów. Wiêcej informacji na stronie www.lobzenica.pl i www.sadki.pl

Herb Sadek przy trasie Liszkówko - Liszkowo Droga prowadz¹ca z folwarku Witzlebenów z Liszkówka do Liszkowa

TRASA NR 10 Sadki Sadkowski M³yn Dêbionek Dêbionek Formoza Radzicz Liszkówko Augucin (gmina Wyrzysk, powiat pilski, woj. wielkopolskie) Glesno Bagdad Ruda Konstantynowo Osiek nad Noteci¹

D³ugoæ trasy 29,9km: Sadki Sadkowski M³yn 3,8km, Dêbionek 6,4km, Dêbionek Formoza 8,8km, Radzicz 12,5km, Liszkówko 15,5km, Augucin 18,4km, Glesno 21,3km, Bagdad 23,3km, Ruda 25km, Konstanty- nowo 26,7km, Osiek nad Noteci¹ 29,9km OPIS TRASY: Wyruszamy z Sadek. Na odcinku do wsi Dêbionek Formoza jedziemy zgodnie z przebiegiem trasy nr 9. W Formozie przed sklepem skrêcamy w lewo w drogê gruntow¹. Jad¹c prosto, docieramy do Radzicza. Do- je¿d¿amy, mijaj¹c po prawej stronie koció³ i sklep, do szosy asfaltowej. Skrêcamy w prawo do Liszkówka. Tam zje¿d¿amy 18 w lewo na drogê gruntow¹ i pod¹¿amy prosto do Augucina (gmina Wyrzysk, woj. wielkopolskie). Wie Augucin w znacznej mierze zabudowana jest ci¹gle tzw. poniatówkami pamiêtaj¹cymi czasy osadnictwa w dwudziestoleciu miêdzywojennym. Ciekawostk¹ wart¹ zobacze- nia s¹ charakterystyczne ozdoby ogrodowe przed domami na po³udnio- wym skraju wsi. My jednak kierujemy siê na zachód, drog¹ asfaltow¹ do Glesna dawnej posiad³oci rodziny Ch³apowskich. Warto zatrzymaæ siê tu i zwiedziæ koció³, zerkn¹æ na dawne zabudowania folwarczne oraz spêdziæ czas na przeja¿d¿ce konnej. Wzd³u¿ ogrodzenia Stadniny Koni jedziemy dalej asfaltem do wsi Bagdad równie¿ dawnej posiad³oci Ch³apowskich, w której koniecznie trzeba zobaczyæ dziewiêtnastowieczny dworek usytuowany w piêk- Turyci rowerowi w drodze do Osieka nym parku po prawej stronie szosy. Dalej jedziemy do wsi Ruda, gdzie przecinamy drogê krajow¹ nr 10. Udajemy siê przez Konstantynowo do celu naszego wypadu Osieka nad Noteci¹. Znajdziemy tu skansen z zabytkami budownictwa krajeñskiego, koció³, zabytkowy dworzec kolejowy z XIX wieku, cegielniê. Niedaleko znajduje siê wie ¯u³awka, w której ju¿ w redniowieczu by³a jedna z najstarszych przepraw przez Noteæ. INFORMACJE TURYSTYCZNE: z wyj¹tkiem Sadkowskiego M³yna, w pozosta³ych miejscowociach, przez które przejedziemy, znajduj¹ siê sklepy z podstawowymi artyku³ami spo¿ywczymi. Osiek nad Note- ci¹ oferuje bary, restauracje i sklepy innych bran¿, w tym z czêciami zamiennymi do rowerów. Znajduje siê tu równie¿ stacja kolejowa, z której odprawiane s¹ poci¹gi w kierunku Pi³y i Bydgoszczy. Wiêcej Zabytki budownictwa w skansenie w Osieku informacji na stronie www.wyrzysk.pl

Zabytkowe cmentarzysko. Skansen w Osieku

W skansenie w Osieku nad Noteci¹ mo¿na podziwiaæ skarby kultury krajeñskiej 19 TRASA NR 11 Sadki Sadkowski M³yn Dêbionek Dêbionek Formoza Radzicz Machowo Glesno (gmina Wyrzysk, powiat pilski, woj. wielkopolskie) Liszkowo (gmina £ob¿enica, powiat pilski, woj. wielkopolskie) Trzeboñ £ob¿enica

D³ugoæ trasy 30,6km: Sadki Sadkowski M³yn 3,8km, Dêbionek 6,4km, Dêbionek Formoza 8,8km, Radzicz 12,5km, Machowo 14,km, Glesno 18,6km, Liszkowo 24,8km, Trzeboñ 27,3km, £ob¿enica 30,6km OPIS TRASY: Wyruszamy z Sadek. Na odcinku do wsi Radzicz jedziemy zgodnie z przebiegiem trasy nr 10. Prze- je¿d¿amy Radzicz, mijaj¹c po prawej stronie koció³ i sklep, dotrzemy do szosy asfaltowej. Skrêcamy w prawo i na skraju wsi skrêcamy w drogê gruntow¹ w lewo. W odleg³oci kilku- dziesiêciu metrów z lewej strony widzimy XIX-wieczn¹, czynn¹ do dzi gorzelniê. Nasza trasa prowadzi w prawo do Machowa, wsi zbudowanej jako osiedle dla robotników pobliskie- go PGR u Radzicz. Machowo w przesz³oci by³o samodzielnym maj¹t- kiem, którego pozosta³oci mo¿na zo- baczyæ jeszcze na wysokim brzegu Orli, w tzw. nojmanówce wród piêk- nych, wysokich drzew. Podobnie jak Sadkowski M³yn, Machowo nie ma swojego so³tysa nale¿y do so³ectwa Radzicz. Za ostatnimi zabudowania- Droga z Machowa do Glesna mi skrêcamy w prawo i drog¹ grunto- w¹, jad¹c ca³y czas prosto, doje¿d¿a- my do Glesna (gmina Wyrzysk, woj. wielkopolskie). Stamt¹d drog¹ asfaltow¹ w prawo jedziemy do Liszkowa (gmina £ob¿enica, woj. wielkopolskie), Trzebonia i £ob¿enicy, zgodnie z przebiegiem trasy nr 9. INFORMACJE TURYSTYCZNE: z wy- j¹tkiem Sadkowskiego M³yna i Macho- wa, w pozosta³ych miejscowociach, przez które przejedziemy, znajduj¹ siê sklepy spo¿ywcze. £ob¿enica oferuje bary, restauracje i sklepy innych bran¿, w tym z czêciami zamiennymi do rowerów. Wiêcej informacji na Pola pod Machowem stronie www.lobzenica.pl 20 Skrzy¿owanie drogi z Radzicza do Machowa Na trasie do Glesna

TRASA NR 12 Sadki Radzicz Liszkówko Augucin (gmina Wyrzysk, powiat pilski, woj. wielkopolskie) Liszkowo (gmina £ob¿enica, powiat pilski, woj. wielkopolskie) Trzeboñ £ob¿enica

D³ugoæ trasy 21,1km: Sadki Radzicz 5,5km, Liszkówko 8,5km, Augucin 11,6km, Liszkowo 15,3km, Trzeboñ 17,8km, £ob¿enica 21,1km Kapliczka pod Augucinem OPIS TRASY: Wyruszamy z Sadek. Na odcinku do wsi Liszkówko jedziemy zgodnie z przebiegiem trasy nr 1. W Liszkówku skrêcamy z szosy w lewo i nie najlepsz¹ drog¹ asfaltow¹, a potem gruntow¹ doje¿d¿amy prosto do Augucina (gmina Wyrzysk, woj. wielkopolskie). Na skrzy¿o- waniu skrêcamy w prawo, wje¿d¿amy na nawierzchniê asfaltow¹ i docieramy do kolejnego skrzy¿owania, na którym skrêcamy w prawo i dalej prosto jedziemy do Liszkowa (gmina £ob¿enica, woj. wielkopolskie), a stamt¹d do Trzebonia i £ob¿enicy, zgodnie z przebiegiem trasy nr 9. INFORMACJE TURYSTYCZNE: W miejscowociach, przez które przejedziemy, znajduj¹ siê sklepy z podstawowymi artyku³ami spo¿ywczymi. £ob¿enica oferuje bary, restauracje i sklepy innych bran¿, w tym z czêciami zamiennymi do rowerów. Wiêcej informacji na stronie www.lobzenica.pl

21 TRASA NR 13 Sadki Radzicz Liszkówko Machowo Kraczki Glesno (gmina Wyrzysk, powiat pilski, woj. wielkopolskie) Bagdad Ruda D¹bki ¯elazno Bnin (gmina Sadki, powiat nakielski, woj. kujawsko-pomorskie) Samostrzel Sadki

D³ugoæ trasy 34,4 km: Sadki Radzicz 5,5km, Liszkówko 8,5km, Machowo 11,2km, Kraczki 13,8km, Glesno 17,5km, Bagdad 18,7km, Ruda 20,4km, D¹bki 22,8km, ¯elazno 25,4km, Bnin 28,3km, Samostrzel 31,6km, Sadki 34,4km OPIS TRASY: Rzut oka na mapê pozwala stwierdziæ, ¿e pomys³odawcy tej trasy nie id¹ na ³atwiznê. Droga kluczy i zawraca, warto jednak podj¹æ to wyzwanie. Nagrod¹ dla wytrwa³ych bêd¹ wspania³e krajobrazy i pe³ne uroku zak¹tki. Wyruszamy z Sadek. Na odcinku do wsi Liszkówko jedziemy zgodnie z przebiegiem trasy nr 1. W Liszkówku skrêcamy w lewo z szosy do centrum wsi. Jedziemy w kierunku Augucina. Tu¿ przed wjazdem do wsi, za przepustem na strudze, skrêcamy ostro w lewo tras¹ dawnej kolejki w¹skotorowej. Ta droga doprowadzi nas do Machowa. Trzeba z niej zjechaæ w prawo miêdzy zabudowania osady. Stamt¹d dalej na po³udnie do Kraczek, w których warto zatrzymaæ siê na chwilê. Kraczki to wie o wielowiekowej tradycji. Nazwa prawdopodobnie pochodzi od znanego ju¿ w XIV wieku nazwiska Kraczek. S³owo to w staropolszczynie znaczy³o krok, kroczyæ. Inne znaczenie terminu kraczki to pêczki, wi¹zki. Niemiecka nazwa brzmia³a Kratzke. W miejscowoci znajduj¹ siê: zabytkowa kapliczka, stary budynek szko³y, w którym obecnie mieci siê wietlica wiejska, dawny m³yn wodny nad rzek¹ Orl¹, pozosta³oci zabudowañ dla robot- ników folwarcznych. Przepiêknym miejscem jest rozlewisko rzeki, tu¿ za mostem z niezwyk³ym kompleksem pomni- kowych okazów drzew, a tak¿e stanowiska lêgowe ¿urawi, których wiosenny krzyk niesie siê szczególnie daleko .

Budynek dawnej szko³y w Kraczkach. Zabudowania pofolwarczne w Kraczkach Blok w Kraczkach z lat 80. XX w. Obecnie wietlica wiejska Przyk³ad budownictwa z czasów PRL

Kaplica w Kraczkach Dawny m³yn wodny nad Orl¹ w Kraczkach Zabytkowy park nad rozlewiskiem Orli w Kraczkach 22 INFORMACJE TURYSTYCZNE: W Kraczkach znajduje siê sklep z podstawowymi artyku³ami spo¿ywczymi. Mo¿liwy jest te¿ nocleg w warunkach turystycznych w prywatnej zagrodzie. Tel. do so³tysa - 052 587 10 57. Nie przekraczaj¹c rzeki, kierujemy siê w prawo ku wsi Glesno (gmina Wyrzysk, woj. wielkopolskie) i dalej, zgodnie z przebiegiem trasy nr 10, do Bagdadu i Rudy. W Rudzie przecinamy drogê krajow¹ nr 10 i szos¹ asfaltow¹, mocno pod górê, docieramy do wsi D¹bki. Tu¿ przed wsi¹, po prawej stronie szosy, zobaczymy charakterystyczny obelisk upa- miêtniaj¹cy zwyciêsk¹ bitwê z Krzy¿akami, która rozegra³a siê w tym miej- scu w 1431r. W samej wsi warte obejrzenia s¹: zabytkowy pa³ac Bniñ- skich, a tak¿e we w³aciwej porze roku bezkresne pola ró¿. Obok bramy wjazdowej do pa³acu skrêcamy w lewo i jedziemy na Tablica upamiêtniaj¹ca bitwê polsko- wschód do ¯elazna i dalej do Bnina, jednej z czterech najm³odszych wsi krzy¿ack¹ pod D¹bkami w 1431 r. w gminie Sadki. Jej pocz¹tki siêgaj¹ pierwszej po³owy XIX w., kiedy to w³aciciel dóbr samostrzelskich, hrabia Bniñski, wydzieli³ z w³oci mro- zowskich ziemiê dla by³ych robotników rolnych, którzy osi¹gnêli wiek starczy, osadzaj¹c ich w pobudowanych specjalnie do tego celu domach. Nazwa wsi wywodzi siê od nazwiska Bniñskich. Niemcy nazywali j¹ Bien- tal. W póniejszym czasie wie przekszta³ci³a siê w typowo rolnicz¹ osa- dê, a jej zabudowa ma charakter typowej ulicówki. Obecnie jej centrum stanowi szko³a podstawowa i wietlica wiejska, obok której znajduje siê siedziba OSP. INFORMACJE TURYSTYCZNE: W Bninie znajduje siê sklep z podstawowymi artyku³ami spo¿ywczymi. Mo¿liwy jest te¿ nocleg w warunkach turystycznych w prywatnej zagrodzie za zgod¹ w³aciciela. Tel. do so³tysa 052 587 28 04. Budynek Szko³y Podstawowej w Bninie

Elektrownia wiatrowa - syndrom wspó³czesnych czasów w Bninie Bnin, jedna z najm³odszych wsi w gminie Sadki 23 Z Bnina jedziemy do Samostrze- la, miejscowoci bêd¹cej przez wieki w posiadaniu wielu znamienitych ro- dzin z terenu Krajny. Ostatnimi z nich byli Bniñscy. Nazwa wsi pochodzi od imienia Samostrza³, które wywodzi siê z kolei od Samochwa³a. Wedle tradycji samostrza³ oznacza³ te¿ broñ wyrzucaj¹c¹ strza³y czyli kuszê. Nie- miecka nazwa brzmia³a Walden. Do dzi zachowa³y siê: klasycystyczny pa³ac z przyleg³ym zabytkowym par- kiem o powierzchni 27 ha i zabudowania dworskie stajnia, browar, fol- wark, zabytkowa kapliczka, budynek Pa³ac w Samostrzelu od strony po³udniowej by³ej szko³y oraz droga wy³o¿ona ba- zaltow¹ kostk¹. Przez Samostrzel prowadzi, powsta³a w XIX w., jedna z najstarszych linii kolejowych w Polsce ³¹cz¹ca Berlin z Bydgoszcz¹. W okresie miêdzywojennym i wczeniejszym znajduj¹ca siê tu stacja kolejowa od- grywa³a du¿¹ rolê strategiczn¹ i go- spodarcz¹. Po wojnie maj¹tek Bniñ- skich znacjonalizowano. W pa³acu umieszczono szko³ê rolnicz¹, któr¹ póniej przeniesiono do nowego, istniej¹cego do dzi budynku. Z Samo- strzela docieramy do Sadek jad¹c piêkn¹, zabytkow¹ alej¹ kasztanow¹. Pa³ac od strony pó³nocnej INFORMACJE TURYSTYCZNE: w Samostrzelu znajduj¹ siê sklepy spo- ¿ywcze. Nocleg mo¿liwy jest w warunkach turystycznych na terenie prywatnym za zgod¹ w³aciciela. Kontakt z so³tysem pod nr. tel. 600 496 240. Istnieje tu równie¿ stacja kolejowa, z której odje¿d¿aj¹ poci¹gi osobowe w kierunku Bydgoszczy i Pi³y. Wiêcej informacji na stronie www.sadki.pl

Rzeka Rokitka - atrakcja samostrzelskiego Spacer nad Rokitk¹ parku 24 TRASA NR 14 Sadki Kraczki Glesno (gmina Wyrzysk, powiat pilski, woj. wielkopolskie) Bagdad Ruda D¹bki Osiek nad Noteci¹

D³ugoæ trasy 19,1 km: Sadki Kraczki 6,2km, Glesno 9,7km, Bagdad 11,2km, Ruda 12,9km, D¹bki 15,3km, Osiek nad Noteci¹ 19,1km OPIS TRASY: Wyruszamy z Sadek, z ulicy Powstañców Wielkopolskich tzw. trójk¹ta, bêd¹cego skrzy¿owaniem drogi nr 10 z drog¹ w kierunku Liszkowa. W lewo, za budynkiem banku, kierujemy siê ulic¹ Spó³dzielców na zachód, do drogi gruntowej, któr¹ pod¹¿amy prosto do Kraczek. Przed wjazdem do wsi znajdziemy siê na wzniesieniu, z którego rozci¹ga siê fantastyczny widok na okolicê z meandruj¹c¹ rzek¹ Orl¹. Z Kraczek jedziemy do Glesna, Bagdadu, Rudy, D¹bek, zgodnie z przebiegiem trasy nr 13. W D¹bkach przy pomniku skrêcamy w prawo i docieramy do Osieka nad Noteci¹. INFORMACJE TURYSTYCZNE: we wszystkich miejscowociach, przez które przejedziemy, znajduj¹ siê sklepy z artyku³ami spo¿ywczymi. Osiek nad Noteci¹ oferuje bary, restauracje i sklepy innych bran¿, w tym z czêciami zamiennymi do rowerów. Znajduje siê tu równie¿ stacja kolejowa, z której odprawiane s¹ poci¹gi w kierunku Pi³y i Bydgoszczy. Wiêcej informacji na stronie www.wyrzysk.pl

W drodze z D¹bek do Osieka Skansen w Osieku

TRASA NR 15 Sadki Samostrzel Bnin Jadwi¿yn Borek £odzia Anieliny Bielawy (gmina Nak³o nad Noteci¹, powiat nakielski, woj. kujawsko-pomorskie) Nak³o nad Noteci¹

D³ugoæ trasy 27,5 km: Sadki Samostrzel 2,8km, Bnin 6,2km, Jadwi¿yn 9,8km, Borek 11,9km, £odzia 18,3km, Anieliny 20,2km, Bielawy 23,7km , Nak³o nad Noteci¹ 27,5km OPIS TRASY: Wyruszamy z Sadek, z ulicy Powstañców Wielkopolskich tzw. trójk¹ta, bêd¹cego skrzy¿owaniem drogi nr 10 z drog¹ do Liszkowa. Zje¿d¿amy ulic¹ Kocieln¹ ostro w dó³, przekraczamy mostek na Rokitce, a potem podprowadzamy rowery na plac przy kociele. Stamt¹d ulic¹ Kasztanow¹ (w prawo) doje¿d¿amy do ulicy Mickiewicza prowadz¹cej do Samostrzela. Przy pa³acu kierujemy siê prosto do Bnina. Oko³o 1km za wsi¹ skrêcamy szos¹ asfal- 25 tow¹ w lewo i przeje¿d¿aj¹c przez tory kolejowe docieramy do Jadwi¿y- na, miejscowoci le¿¹cej w Pradolinie Noteci. Wie ta, podobnie jak trzy inne, nale¿y do najm³odszych na terenie gminy Sadki. Powsta³a w XIX wieku z posiad³oci wydzielonych z maj¹tku ¯elazno. Jej nazwa zwi¹- zana jest z imieniem Jadwiga. Niemiecka wersja brzmia³a Hedwigswie- sen. Posiada stacjê kolejow¹ kierunek Pi³a, Bydgoszcz. Wokó³ rozci¹- gaj¹ siê ciekawe tereny przyrodnicze z bogat¹ faun¹ i flor¹. INFORMACJE TURYSTYCZNE: w Jadwi¿ynie znajduje siê sklep spo- ¿ywczy, wietlica wiejska. Istnieje mo¿liwoæ noclegu w warunkach turystycznych za porozumieniem z w³acicielem posesji. Tel. do so³tysa 665 727 854. Przed wjazdem do wsi, ko³o krzy¿a, skrêcamy w len¹ drogê w lewo. Droga z Bnina do Jadwi¿yna Jedziemy do rezerwatu florystycznego Borek. Koniecznie zatrzymuje- my siê pod wiat¹ z tablic¹ informacyjn¹. O ka¿dej porze roku znajdziemy tam niezwyk³e atrakcje przyrodnicze. Na stronie internetowej Nadlenic- twa Szubin www.szubin.torun.lasy.gov.pl czytamy m.in., ¿e Stanowi [rezerwat] unikalny fragment naturalnego ³êgu jesionowo dêbowo - ol- chowego z licznymi, kilkusetletnimi pomnikowymi egzemplarzami dêbu szypu³kowego oraz licznymi chronionymi gatunkami runa lenego, z któ- rych najciekawsze to: wawrzynek wilcze³yko, lilia z³otog³ów, kokorycz drobna, kopytnik zwyczajny, orlik pospolity. Jego powierzchnia wynosi 129,71ha. Mo¿na te¿ tu spotkaæ ptactwo takie, jak czapla siwa, kormo- ran, a nawet or³a bielika. Z Borku kierujemy siê na wschód w stronê Samostrzela. Za dawn¹

Stacja kolejowa w Jadwi¿ynie

Wie Jadwi¿yn. W tle, po lewej, budynek dawnej szko³y

26 leniczówk¹ zje¿d¿amy w lewo na szosê asfaltow¹. Doje¿d¿amy do to- rów kolejowych i przed przejazdem skrêcamy w prawo w drogê gruntow¹. Po prawej stronie widzimy kompleks stawów hodowlanych. Przekraczamy mostek na Rokitce. Jad¹c wzd³u¿ to- rów, docieramy do miejscowoci £o- Kokorycz drobna dzia. Nazwa jej zwi¹zana jest z her- bem rodu Bniñskich, dawnych w³aci- Powalone drzewo w rezerwacie Borek cieli tych ziem, zwanym £odzia. Wie ta jest jedn¹ z czterech wspomnianych wczeniej miejscowoci za- ³o¿onych w XIX wieku. Zabudowa charakterystyczna dla rozwi¹zañ sto- sowanych w tamtych czasach, tzw. uli- cówka. W niewielkiej odleg³oci od wsi s¹ lady cmentarza ewangelickiego. INFORMACJE TURYSTYCZNE: w £odzi znajduje siê wietlica wiejska. Istnieje mo¿liwoæ noclegu w warun- Wawrzynek wilcze³yko kach turystycznych za porozumieniem Rzeczka przep³ywaj¹ca przez Borek z w³acicielem gruntu. Tel. do so³tysa 052 587 08 17.

Wie £odzia. Klasyczna ulicówka z XIX w.

Droga lena w Borku Ruiny grobów na cmentarzu w £odzi Cmentarz protestancki w £odzi 27 Z £odzi udajemy siê do Anielin, ostatniej z czterech najm³odszych wsi w gminie Sadki. Nazwa zwi¹zana z imieniem ¿eñskim Aniela. Niemcy u¿ywali okrelenia Elzenort. W Anielinach istnieje jedyna w gminie Sadki niepubliczna szko³a podstawowa, któr¹ prowadzi Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Wsi Anieliny i £odzia ¯akus. Na jej terenie zlokalizowano hotelik, w którym mo¿na zatrzymaæ siê na noc, a tak¿e spêdziæ mi³o czas przy ognisku. Niedaleko od budynku szkolnego jest, utworzona przez wspomnian¹ organizacjê, cie¿ka zdrowia o d³ugoci ok. 2 km. W miejscowoci znajdziemy te¿ lady zabytkowego cmentarza. INFORMACJE TURYSTYCZNE: w Anielinach znajduje siê sklep spo¿ywczy. Istnieje mo¿liwoæ noclegu w szkole, gdzie pod patronatem Stowarzyszenia ¯akus prowadzony jest hotelik. Rezerwacji dokonaæ mo¿na pod nr. tel. 052 587 09 09. E-mail: [email protected] Tel. do so³tysa 052 587 08 45. Jest tu te¿ stacja kolejowa, z której odje¿d¿aj¹ poci¹gi w kierunku Bydgoszczy i Pi³y. Wiêcej informacji na stronie www.nsp-anieliny.webpark.pl i www.sadki.pl Z Anielin udajemy siê dalej na wschód drog¹ gruntow¹, wzd³u¿ linii kolejowej, w kierunku wsi Bielawy (gmina Nak³o nad Noteci¹), gdzie nale¿y koniecznie obejrzeæ nowoczesn¹ oczyszczalniê cieków, a dalej pod¹¿yæ ju¿ asfaltem do Nak³a nad Noteci¹. INFORMACJE TURYSTYCZNE: Nak³o nad Noteci¹ oferuje ca³¹ gamê barów, restauracji i sklepów ró¿nych bran¿, w tym z czêciami zamiennymi do rowerów, a tak¿e profesjonalnych warsztatów zajmuj¹cych siê napraw¹ i przegl¹- dem rowerów. Wiêcej informacji na stronie www.naklo.pl

Wie Anieliny Remiza stra¿acka w Anielinach Niepubliczna Szko³a Podstawowa w Anielinach

Ognisko na terenie wypoczynkowo- Rowerzyci w Anielinach Jedno z pomieszczeñ hoteliku rekreacyjnym Niepublicznej Szko³y Stowarzyszenia ¯akus w Anielinach Podstawowej w Anielinach 28 cie¿ka sportowo-przyrodnicza ¯akus 2004 w Anielinach

TRASA NR 16 Sadki Samostrzel Gromadno luza (gmina Kcynia, powiat nakielski, woj. kujawsko-pomorskie) Ludwikowo Gromadno Iwno £ankowice Kcynia

D³ugoæ trasy 24,4 km: Sadki Samostrzel 2,8km, Gromadno luza 9,7km, Ludwikowo 12,3km, Gromadno 14,4km, Iwno 17,5km, £ankowice 22,9km, Kcynia 24,4km OPIS TRASY: Wyruszamy z Sadek. Na odcinku do wsi Samostrzel jedziemy zgodnie z przebiegiem trasy nr 15. Doje¿d¿amy do Samostrzela. Przy g³ównej bramie pa³acu skrêcamy w lewo. Przeje¿d¿amy przez tory kolejowe i dalej szos¹ asfaltow¹ jedziemy przez Pradolinê Noteci na po³udnie. Po pokonaniu kilku kilometrów docieramy do luzy Gromadno (gmina Kcynia), jednego z wielu stopni wodnych na Noteci. Przy odrobinie szczêcia mo¿na zobaczyæ, jak luza dzia³a, gdy przep³ywaj¹ statki. Jest to niezapomniany widok! Przekraczamy mosty na kanale i Noteci. Nastêp- nym naszym celem s¹ wsie: Ludwikowo, Gromadno, Iwno. Dotrzemy tam, jad¹c prosto szos¹. Za Iwnem docieramy do skrzy¿owania, na którym kierujemy siê w lewo. Przeje¿d¿amy przez wie £ankowice, podziwiaj¹c z daleka przepiêkn¹ panoramê Kcyni pa³uckiego miasta z wieloma wie¿ami, po³o¿onego na wzgórzu. 29 Koció³ pokarmelicki pw.Wniebowziêcia NMP w Kcyni

luza w Gromadnie. Jeden z licznych stopni wodnych na Noteci

INFORMACJE TURYSTYCZNE: za wyj¹tkiem Gromadna luzy, we wszystkich pozosta³ych miejscowociach znajdziemy sklepy spo¿ywcze. Kcynia oferuje bary, restauracje i sklepy ró¿nych bran¿, w tym z czêcia- Koció³ pw. w. Micha³a w Kcyni. Zdjêcie ze mi zamiennymi do rowerów. Znajdziemy tu te¿ orodek zdrowia i aptekê. strony internetowej www.kcynia.pl Wiêcej informacji na stronie www.kcynia.pl

TRASA NR 17 Sadki Samostrzel Borek Jadwi¿yn Ostrówek (gmina Wyrzysk, powiat pilski, woj. wielkopolskie) Osiek nad Noteci¹

D³ugoæ trasy 17km: Sadki Samostrzel 2,8km, Borek 7,3km, Jadwi¿yn 9,8km, Ostrówek 12,6km, Osiek nad Noteci¹ 17km OPIS TRASY: Wyruszamy z Sadek. Na odcinku do wsi Samostrzel jedziemy zgodnie z przebiegiem trasy nr 15. Doje¿d¿amy do Samostrzela. Przy g³ównej bramie pa³acu skrêcamy w lewo. Przeje¿d¿amy przez tory kolejowe i dalej szos¹ asfaltow¹ jedziemy do granicy lasu. Tam skrêcamy w prawo przy starej leniczówce i drog¹ gruntow¹ jedziemy do rezerwatu Borek. Pole- camy odpoczynek pod wiat¹. Dalej wêdrujemy lenym duktem do Jadwi- ¿yna. Przeje¿d¿amy przez wie i kierujemy siê na zachód do Ostrówka. Musimy przekroczyæ tory kolejowe. Dalej za wsi¹ jedziemy kilkaset me- trów niezbyt wygodn¹ drog¹ z p³yt betonowych, któr¹ docieramy do szosy, skrêcamy w lewo i po chwili jestemy w Osieku nad Noteci¹. INFORMACJE TURYSTYCZNE: z wyj¹tkiem Borku, w pozosta³ych miej- Wie Jadwi¿yn scowociach, przez które przejedziemy, znajduj¹ siê sklepy z podstawo- 30 Rezerwat florystyczny Borek

Takie widoki w Borku nie nale¿¹ do rzadkoci

Kokorycz pusta Wiata, pod któr¹ mo¿na odpocz¹æ wêdruj¹c przez Borek wymi artyku³ami spo¿ywczymi. Osiek nad Noteci¹ oferuje bary, restauracje i sklepy innych bran¿, w tym z czêciami zamiennymi do rowerów. Znajduje siê tu równie¿ stacja kolejowa, z której odprawiane s¹ poci¹gi w kierunku Pi³y i Bydgoszczy. Wiêcej informacji uzyskamy na stronie www.sadki.pl i www.wyrzysk.pl

TRASA NR 18 Sadki Samostrzel £odzia Anieliny mielin Dêbowo Olszewka (gmina Nak³o nad Noteci¹, powiat nakielski, woj. kujawsko-pomorskie) Nak³o nad Noteci¹

D³ugoæ trasy 23,1km: Sadki Samostrzel 2,8km, £odzia 4,9km, Anieliny 6,8km, mielin 9,6km, Dêbowo 13,4km, Olszewka 18,3km, Nak³o nad Noteci¹ 23,1km OPIS TRASY: Wyruszamy z Sadek. Na odcinku do wsi Samostrzel jedziemy zgodnie z przebiegiem trasy nr 15. W Samostrzelu mijamy szko³ê. Doje¿d¿amy do skrzy¿owania z drog¹ gruntow¹ do £odzi i przy zabudowaniach fol- 31 warcznych skrêcamy w lewo (drogowskaz £odzia). Dalej kierujemy siê do Anielin, zgodnie z przebiegiem dalszego odcinka trasy nr 15. Przy stacji kolejowej zje¿d¿amy w lewo na szosê asfaltow¹, któr¹ pod górkê udajemy siê do mielina, wsi o kilkusetletniej tradycji. Nazwa jej pochodzi od staropolskiego s³owa æmiel, które oznacza³o trzmiela. Niemiecka nazwa brzmia³a Schmellen. W okresie miêdzywojennym osadzono tu rol- ników w poniatówkach, powsta³ych w wyniku reformy rolnej Poniatow- skiego. Czêæ z nich zachowa³a siê po dzi dzieñ. W czêci wsi, po³o¿o- nej tu¿ obok drogi nr 10 powsta³o osiedle domków jednorodzinnych. Prze- kraczamy szosê krajow¹ nr 10 i ze mielina udajemy siê na pó³noc w kierunku Dêbowa. Docieramy do skrzy¿owania drogi Nak³o Witos³aw i skrêcamy w prawo. Przeje¿d¿amy przez Olszewkê i jedziemy do Nak³a nad Noteci¹. INFORMACJE TURYSTYCZNE: we wszystkich miejscowociach, przez które przejedziemy, znajduj¹ siê sklepy z podstawowymi artyku³ami spo- ¿ywczymi. Tel. do so³tysa mielina - 605 098 435. Nak³o nad Noteci¹ oferuje ca³¹ gamê barów, restauracji i sklepów ró¿nych bran¿, w tym z czêciami zamiennymi do rowerów, a tak¿e profesjonalnych warszta- Drogowskaz w kierunku £odzi tów zajmuj¹cych siê napraw¹ i przegl¹dem rowerów. Wiêcej informacji na stronie www.sadki.pl i www.naklo.pl

Wie mielin

Droga z Sadek do Samostrzela Koció³ katolicki w mielinie 32 Nowa czêæ mielina wietlica wiejska w mielinie

TRASA NR 19 Sadki Samostrzel Mrozowo Kraczki Glesno (gmina Wyrzysk, powiat pilski, woj. wielkopolskie) Liszkowo (gmina £ob¿enica, powiat pilski, woj. wielkopolskie) Trzeboñ £ob¿enica

D³ugoæ trasy 24,5 km: Sadki Samostrzel 2,8km, Mrozowo 6,5km, Kraczki 9,3km, Glesno 12,9km, Liszkowo 19,1km, Trzeboñ 21,4km, £ob¿enica 24,5km OPIS TRASY: Wyruszamy z Sadek. Na odcinku do wsi Samostrzel jedziemy zgodnie z przebiegiem trasy nr 15. Docieramy do Samostrzela i wybieramy drogê w kierunku Bnina. Po przebyciu ok. 200 metrów od skrzy¿owania skrêcamy w prawo w star¹ brukowan¹ drogê prowadz¹c¹ do góry. Mijamy leniczówkê. Droga niestety jest mocno rozje¿d¿ona i dla roweru niezbyt przyjazna, ale na pewno dojedziemy ni¹ do Mrozowa. Nazwa wsi wywodzi siê od nazwiska Mróz. W tradycji niemieckiej brzmia³a Morshof. Znajduje siê tu zabytkowy dworek, obecnie u¿ytkowany przez Stadninê Koni w Dobrzyniewie, zabytkowa kapliczka, budynek dawnej szko³y i malowniczy staw, na którym odbywaj¹ siê od kilku lat wêdkarskie mistrzostwa gminy. Na zachodnim krañcu wsi skrêcamy w prawo i udajemy siê

Droga z Mrozowa do Samostrzela 33 do Kraczek, sk¹d zgodnie z przebiegiem trasy nr 14, jedziemy do Glesna (gmina Wyrzysk, woj. wielkopolskie). Na- stêpnie do Liszkowa (gmina £ob¿enica, woj. wielkopolskie), Trzebonia i £ob¿enicy, zgodnie z przebiegiem trasy nr 11. INFORMACJE TURYSTYCZNE: we wszystkich miejscowociach, przez które przejedziemy, znajduj¹ siê sklepy z podstawowymi artyku³ami spo¿ywczymi. Tel. do so³tysa Mrozowa 669 466 830. £ob¿enica oferuje bary, restauracjê i sklepy ró¿nych bran¿, w tym z czêciami zamiennymi do rowerów. Wiêcej informacji na stronie www.lobzenica.pl i www.sadki.pl

Zabytkowa kapliczka w Mrozowie

Dworek w Mrozowie

Budynek dawnej szko³y w Mrozowie

Kapliczka przydro¿na w Mrozowie

Droga wjazdowa do dawnego folwarku Witzlebenów 34 wietlica wiejska w Mrozowie Nowoczesna obora w Mrozowie

TRASA NR 20 Sadki Dêbowo Broniewo Dêbionek Dêbionek Formoza Liszkówko Radzicz Machowo Kraczki Mrozowo Bnin Jadwi¿yn Borek Samostrzel £odzia Anieliny mielin Dêbowo Sadki

D³ugoæ trasy 56,8 km: Sadki Dêbowo 6,2km, Broniewo 9,7km, Dêbionek 11,2km, Dêbionek Formoza 12,9km, Liszkówko 15,3km, Radzicz 19,1km, Machowo 21,1km, Kraczki 24,2km, Mrozowo 27km, Bnin 30,7km, Jadwi¿yn 34,3km, Borek 36,4km, Samostrzel 40,9km, £odzia 43km, Anieliny 44,9km, mielin 47,7km, Dêbowo 51,5km, Sadki 56,8km OPIS TRASY: Ostatnia z proponowanych tras ma charakter okrê¿ny i ca³kowicie mieci siê w obrêbie gminy Sadki. Wyruszamy z Sadek do Dêbowa, zgodnie z przebiegiem odcinka trasy nr 6. Dalej pod¹¿amy na pó³noc do Broniewa. Skrêcamy w lewo do Dêbionka, sk¹d jedziemy do Dêbionka Formozy i Liszkówka, zgodnie z tras¹ nr 9. Na skrzy¿o- waniu skrêcamy na szosê asfaltow¹ w lewo - w stronê Radzicza. Przed wjazdem do wsi skrêcamy w drogê gruntow¹ w prawo i jedziemy do Machowa, zgodnie z tras¹ nr 11. Do Kraczek dojedziemy zgodnie z przebiegiem trasy nr 13. W Kraczkach przeje¿d¿amy przez most na Orli, wje¿d¿amy na szosê asfaltow¹, skrêcamy lekko w prawo i nielekko pod górê jedziemy do Mrozowa. W Mrozowie kilkaset metrów jedziemy drog¹ krajow¹ nr 10 w kierunku Nak³a. Trzeba zacho- waæ szczególn¹ ostro¿noæ na tym odcinku, ze wzglêdu na du¿y ruch samochodów. Za dworkiem, na wysokoci nowoczesnej obory, zobaczymy po prawej stronie szosy murowan¹ kapliczkê przydro¿n¹. Przed kapliczk¹ skrêcamy w prawo, wyranie na po³udnie (bardziej w kierunku wschodnim prowadzi droga do Samostrzela). Drog¹ poln¹ dojedziemy do Bnina. Dalej, zgodnie z przebiegiem trasy nr 15, jedziemy przez Ja- dwi¿yn, rezerwat Borek, Samostrzel, £odziê i Anieliny. Z Anielin szos¹ na pó³noc jedziemy przez mielin do Dêbowa, zgodnie z przebiegiem trasy nr 18. Nie wje¿d¿amy do wsi, tylko na skrzy¿owaniu skrêcamy w lewo, a nastêpnie przy krzy¿u jeszcze raz w lewo - w drogê gruntow¹ Na trasie z Sadek do Dêbowa do Sadek. 35 INFORMACJE TURYSTYCZNE: we wszystkich miejscowociach, przez które przejedziemy, znajduj¹ siê sklepy z artyku³ami spo¿ywczymi. Sadki oferuj¹ bary, restauracjê i sklepy ró¿nych bran¿, w tym z czêciami zamiennymi do rowerów. Wiêcej informacji na stronie www.sadki.home.pl i www.sadki.pl

M³odzi rowerzyci na jednej z tras Rzeka Orla w Radziczu

Opracowanie: Roman Andrzejewski, Jacek Ciechanowski Korekta: Ewa Sz³apa Zdjêcia: Karol Maliñski, Hanna Korpal, Ewa Szulc, Roman Andrzejewski, Jacek Ciechanowski, Józef Kuffel

aTowarzystwo Kulturalne Gminy Sadki

Przewodnik zrealizowano i wydano dziêki grantowi pozyskanemu z programu Polsko-Amerykañskiej Fundacji Wolnoci realizowanego przez Akademiê Rozwoju Filantropii w Polsce i Lokaln¹ Organizacjê Grantow¹ Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Wsi Anieliny i £odzia ¯akus w ramach programu Dzia³aj Lokalnie VI i dotacji uzyskanej z Urzêdu Gminy w Sadkach