Drogi Turysto! Oddajemy w Twoje rêce przewodnik rowerowy po gminie Sadki oraz wybranych trasach gmin ociennych: Kcyni, £ob¿enicy, Mroczy, Nak³a nad Noteci¹, Wiêcborka i Wyrzyska, po³o¿onych na historycznej Krajnie. Na jego pomys³ wpad³a grupa cz³onków Towarzystwa Kulturalnego Gminy Sadki, entuzjastów turystyki rowerowej, która upodoba³a sobie jej tereny jako warte turystycznej penetracji. W realizacji projektu pomóg³ nam grant pozyskany z programu Polsko Amerykañskiej Fundacji Wolnoci reali- zowanego przez Akademiê Rozwoju Filantropii w Polsce i Lokaln¹ Organizacjê Grantow¹ Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Wsi Anieliny i £odzia ¯akus w ramach programu Dzia³aj Lokalnie VI, za jego wydanie umo¿liwi³a dotacja Urzêdu Gminy w Sadkach. Przewodnik niniejszy zawiera podstawowe informacje turystyczne, opis tras rowerowych z okreleniem ich d³u- goci. Wskazuje na ciekawe miejsca o charakterze krajoznawczym, historycznym i przyrodniczym. Eksponuje foto- grafie wa¿niejszych obiektów. Przedstawia propozycje miejsc wypoczynkowych, noclegowych i agroturystycznych. Zawarte w nim s¹ równie¿ informacje dotycz¹ce szpitali, orodków zdrowia, aptek, a tak¿e sklepów, w których mo¿na nabyæ niezbêdne artyku³y spo¿ywcze oraz ró¿nego rodzaju akcesoria, potrzebne do uprawiania turystyki rowerowej. Autorzy sk³adaj¹ serdeczne podziêkowania za poparcie inicjatywy i promocjê przewodnika wójtowi Zygmuntowi Gliszczyñskiemu oraz Radzie Gminy Sadki. ¯yczymy wielu wra¿eñ z woja¿y po szlakach rowerowych gminy Sadki oraz gmin ociennych! Zapraszamy na strony internetowe www.sadki.pl i www.sadki.home.pl 1 Gmina Sadki po³o¿ona jest w zachod- niej czêci województwa kujawsko-pomor- skiego, w powiecie nakielskim. Region, do którego przynale¿y nosi nazwê Krajna i jest historyczn¹ czêci¹ Wielkopolski. W jej sk³ad wchodzi 16 wsi Sadki, Anieliny, Bnin, Bro- niewo, Dêbionek, Dêbowo, Jadwi¿yn, Kracz- ki, Liszkówko, £odzia, Machowo, Mrozowo, Radzicz, Sadkowski M³yn, Samostrzel, mie- lin. Obszar wynosi 153,7km kwadratowych i zaliczany jest do Pojezierza Krajeñskiego i Doliny rodkowej Noteci, która jest czêci¹ Pradoliny Toruñsko Eberswaldzkiej. Ca³ko- wita d³ugoæ dróg krajowych, powiatowych i gminnych liczy 189,9km. Liczba ludnoci na dzieñ 31 lipca 2008r. wynosi³a 7317 osób (dane statystyczne Urzêdu Gminy Sadki). Gmina ma typowo rolniczy charakter. Przez jej teren przep³ywaj¹ trzy rzeki: Noteæ, Rokit- ka i Orla. Przebiega droga krajowa nr 10. W Samostrzelu, Anielinach i Jadwi¿ynie znaj- duj¹ siê stacje kolejowe po³o¿one przy jed- nej z najstarszych linii kolejowych w Polsce, zbudowanej w czasach zaboru pruskiego w XIX w., z Berlina do Bydgoszczy. W Samo- strzelu znajduje siê te¿ rezerwat przyrody Bo- MAPA GMINY SADKI rek, za Pradolina Noteci obfituje w przebo- gat¹ faunê i florê. Stolic¹ gminy jest wie Sadki. Liczy ona ok. 1900 mieszkañców. Pierwsze historyczne wzmianki na jej temat pochodz¹ z XIII wieku, z roku 1288. Pochodzenie nazwy nie jest jednoznaczne. Najprawdopodobniej wywodzi siê od nazwy osobowej Sadek, albowiem ju¿ w XIII wieku znane by³o tu nazwisko Sad. Istnieje te¿ inna wersja, która zwi¹za- na jest z wieloma istniej¹cymi do dzi oczkami polodowcowymi zwanymi osadkami. Wie po³o¿ona jest przy drodze krajowej nr 10, jednym z newralgicznych szlaków ³¹cz¹cych Europê Pó³nocn¹ i Wschodni¹ przez Polskê z Niemcami i Europ¹ Zachodni¹. Przep³ywa przez ni¹ rzeka Rokitka. Posiada dobrze rozwiniêt¹ sieæ sklepów, restauracjê, bary, Bank Spó³dzielczy z czynnym ca³¹ dobê bankomatem, agencjê PKO BP, pocztê, orodek zdrowia, posterunek policji, urz¹d gminy, gminn¹ bibliotekê publiczn¹, wiejski dom kultury, centrum turystyczne. Zabytkowych budowli znajdziemy tu niewiele. Nale¿¹ do nich: barokowy koció³ katolicki, budynek przedszkola dawnej szko³y ewangelickiej, bibliote- ka gminna dawniej szko³a, cmentarz parafialny, gorzelnia, poczta w przesz³oci plebania kocio³a ewangelickie- go, m³yn, pomniki pomordowanych mieszkañców w Sadkach i pod Mrozowem, tzw. Pianica. UWAGA! Osoby zainteresowane szerszymi informacjami na temat Sadek i innych miejscowoci gminy odsy³amy do prac S³awomira Kamosiñskiego, Sadki. Dzieje i wspó³czesnoæ oraz S³awomira £anieckiego, Pa³ace, dwory i folwarki powiatu nakielskiego, z których zaczerpniêto wiêkszoæ umieszczonych w przewodniku wiadomoci o charakterze historycznym i geograficznym. 2 Koció³ pw. w. Wojciecha Urz¹d Gminy Gminna Biblioteka Publiczna Centrum Turystyczne Zabytkowy m³yn Szko³a Podstawowa im. mjra H. Sucharskiego INFORMACJE TURYSTYCZNE: w Sadkach istnieje mo¿liwoæ noclegu w warunkach turystycznych poprzez rozbicie namiotu na terenie prywatnym za zgod¹ w³aciciela gruntu albo te¿ w gospodarstwie agroturystycznym przy ul. Wy- zwolenia tel.609429780 lub 603626060. W razie potrzeby, mo¿na uzyskaæ pomoc techniczn¹ przy naprawie czy doposa¿eniu rowerowego ekwipunku - sklep z rowerami przy ul. Wyzwolenia skrzy¿owanie z ul. Powstañców Wiel- kopolskich oraz drugi sklep z czêciami zamiennymi, równie¿ przy ul. Wyzwolenia. Natomiast w innych sklepach nabêdziemy produkty ¿ywnociowe. W miejscowych barach i restauracji istnieje mo¿liwoæ spo¿ycia ciep³ego posi³- ku. We wsi znajduj¹ siê te¿ orodek zdrowia i punkty apteczne. Tel. do so³tysa 600496240. Wiêcej informacji o gminie Sadki na stronie internetowej www.sadki.pl 3 SZLAKI ROWEROWE GMINY SADKI WRAZ Z WYBRANYMI TRASAMI GMIN OCIENNYCH KCYNI, £OB¯ENICY, MROCZY, NAK£A NAD NOTECI¥, WIÊCBORKA I WYRZYSKA UWAGA! Wszystkie odleg³oci poszczególnych tras liczo- ne s¹ od Sadek, z ul. Powstañców Wielkopolskich do miej- scowoci bêd¹cych celem podró¿y. Opisy historyczne i geo- graficzne dotycz¹, poza wyj¹tkami, wsi i miejsc znajduj¹cych siê na terenie gminy Sadki. Ca³kowita d³ugoæ wszystkich wytyczonych szlaków wynosi 533,1km. Sadki, ul. Powstañców Wielkopolskich - miejsce startu do wypraw rowerowych po gminie Sadki TRASA NR 1 Sadki Radzicz Liszkówko Liszkowo (gmina £ob¿enica, powiat pilski, woj. wielkopolskie) Trzeboñ £ob¿enica Górka Klasztorna D³ugoæ trasy 19,8 km: Sadki Radzicz 5,5 km, Liszkówko 8,5 km, Liszkowo 11,3 km, Trzeboñ 14,6 km, £ob¿enica 17,9 km, Górka Klasztorna 19,8 km OPIS TRASY: Wyruszamy z Sadek, z ulicy Powstañców Wielkopolskich tzw. trójk¹ta, bêd¹cego skrzy¿owaniem drogi nr 10 z drog¹ w kierunku Liszkowa (drogowskaz Liszkowo 10 w prawo od strony Nak³a nad Noteci¹ lub w lewo od strony Wyrzyska). Jedziemy szos¹ asfaltow¹ w kierunku wsi Radzicz. Zaraz po starcie mijamy z prawej ul. Boha- terów i znajduj¹c¹ siê na niej zabytkow¹, nieczynn¹ ju¿ dzi, sadkowsk¹ gorzelniê. Dalej wzd³u¿ ul. Powstañców Wielkopolskich, któr¹ w 1919 r. maszerowali na pó³noc w kierunku £ob¿enicy i Wysokiej powstañcy wielkopolscy (st¹d nazwa), znajduje siê Bank Spó³dzielczy z czynnym ca³¹ dobê bankomatem, osiedle domków jednorodzinnych (radzimy zwróciæ uwagê na ul. Spó³dzielców, tu¿ za bankiem w lewo, gdzie zacho- wa³y siê elementy architektury wiejskiej z okresu socjalizmu), a po prawej zabudowania Rolniczej Spó³dzielni Produk- cyjnej. Po przejechaniu kilku kilometrów docieramy do Radzicza, wsi maj¹cej wielowiekow¹ tradycjê. Jej zabudowa jest typowym przyk³adem osadnictwa niemieckiego, którego o wyznaczaj¹ koció³ i szko³a. Pierwsze wzmianki po- chodz¹ z XIII w. Jej nazwa wywodzi siê najprawdopodobniej od nazwy osobowej Radzik, pochodz¹cej od zdrobnienia imienia Radzimir. Niemiecka wersja brzmia³a Hermannsdorf. We wsi znajduj¹ siê zabytkowe budowle, takie jak daw- na szko³a podstawowa, obecnie wietlica wiejska, koció³ katolicki pod wezwaniem w. Andrzeja Boboli, dawniej wi¹- tynia ewangelicka, zabytkowy cmentarz z czêci¹ ewangelick¹ i znajduj¹cym siê na niej obeliskiem powiêconym wszyst- kim zmar³ym mieszkañcom miejscowoci, dzia³aj¹ca po dzi dzieñ gorzelnia. Przez wie przep³ywa najczystsza rzeka gminy, Orla, na której w miejsce dawnego m³yna wodnego (sp³on¹³ przed laty) zbudowano ma³¹ elektrowniê wodn¹. Jednym z najbardziej znanych obecnie mieszkañców miejscowoci jest Tadeusz Harêza. Wielokrotny mistrz wiata i Europy w sportach motorowodnych. 4 INFORMACJE TURYSTYCZNE: w Radziczu znajduj¹ siê dwa sklepy spo¿ywcze, w których zaopatrzymy siê we wszystkie potrzebne produkty. Mo¿na te¿ znaleæ nocleg (warunki tu- rystyczne) w prywatnym obejciu lub rozbiæ namiot na boisku sportowym - za zgod¹ so³tysa, tel. 052 587 10 84. Z Radzicza udajemy siê w dalsz¹ drogê do Liszkówka. Po drodze ob- serwujemy w oddali po lewej stronie najwy¿sze pasmo wzniesieñ na Kraj- Zabytkowa gorzelnia w Sadkach Zabytkowa, czynna do dzi gorzelnia nie w okolicach Wyrzyska, z Dêbo- w Radziczu w¹ Gór¹ (193 m n.p.m.) na czele. Docieramy do skrzy¿owania, któ- re dzieli wie na dwie czêci lew¹ i praw¹. Jeli chcemy dojechaæ do jej centrum, skrêcamy w lewo. W okre- sie miêdzywojennym sprowadzono do Liszkówka osadników, w zwi¹zku z reform¹ roln¹ ministra Poniatow- skiego, do tzw. poniatówek. Czêæ z nich istnieje do dzi. Wie nie obfi- tuje w zabytki. Miejscowi wspominaj¹ pa³ac dawn¹ siedzibê niemieckiej rodziny von Witzleben, z którego osta³a siê tylko stajnia. Dzi znajduj¹ Budynek dawnej szko³y podstawowej w Radziczu Tadeusz Harêza, wielokrotny siê tam sklep i wietlica wiejska. Na- mistrz wiata i Europy zwa wsi jest zdrobnieniem od s³owa w sportach motorowodnych Liszkowo. Niemiecka wersja brzmia- ³a Jobshoee. W Liszkówku, za zgod¹ w³aci- ciela gruntu, istnieje mo¿liwoæ roz- bicia namiotu. W sklepie spo¿ywczym nabêdziemy niezbêdne artyku³y. Tel. do so³tysa wsi 0525871079.¯eby dalej pojechaæ do Liszkowa, wraca- my do skrzy¿owania, skrêcamy w lewo i jedziemy szos¹ asfaltow¹, prze- kraczaj¹c granicê gminy £ob¿enica, powiat pilski, woj. wielkopolskie. Koció³ w