Voorjaar 2019

WADVAARDERS VERENIGING VOOR VRIJ EN VERANTWOORD VAREN OP DE WADDEN + WADVAARDERS: ESTAFETTETOCHT WERELDERFGOED + VERHAAL: VOGELEN VANUIT DE KUIP Voorjaar + MAARTEN SNEL AAN BOORD 2019 VAN DE TIGER Jaargang 28 nr 105 + NIEUW INZICHT IN ZEEHONDENGEDRAG + VERHAAL: ACH, EEN BULTJE... VASTLOPEN BIJ SPRINGTIJ De Gier Jachtservice: allround in techniek, reﬁt en onderhoud!

Of u nu komt voor de jachtstalling, een complete reﬁt, een nieuw teakdek of voor een speciale grijze antifouling kleur, zoals bij dit schip, de WFGL, het is allemaal mogelijk bij Hartverscheurend vind ik wat er momenteel de Gier Jachtservice. plaats vindt rondom het vuil van de containers van de Zoe. Het begint er al mee dat de containers niet zodanig vastgezet zijn dat ze niet in zee kunnen vallen. Nog los van de discussie rondom koers en vaart in die zeegang.

Vervolgens de gang van zaken ten aanzien van het opruimen. Het ontbrak aan een organisatiestructuur om een dergelijke ramp onmiddellijk adequaat te kunnen bestrijden. Hopelijk wordt dat beter wanneer de nieuwe beheerstructuur van de Waddenzee er is. Hartverwarmend is het daarentegen wel te zien hoeveel vrijwilligers er in actie kwamen, waaronder ook leden van de Wadvaarders, met name op de eilanden.

Raakt deze ramp ons ook als Wadvaarders?

Het raakt ons niet in het varen zelf, maar wel in de beleving en vooral in onze liefde voor de Waddenzee. De natuur is hier in eerste instantie de dupe van. De Rijksuniversiteit Groningen heeft uitgerekend dat er miljarden plastic korrels in het Waddengebied liggen. Dit nog los van al het andere plastic en dat is een absoluut drama.

Wat kunnen wij er zelf aan doen? Ik denk dat het begint met be- wustwording. Dus proberen zo min mogelijk plastic te gebruiken, met name zo min mogelijk wegwerpplastic. Mijn echtgenote gaat al naar de slager met een eigen (plastic) bakje dat ze laat vullen met gesneden vleeswaren in plaats van de wegwerp plastic bakjes van de slager. Je ontkomt niet aan gebruik van plastic, maar ons streven is toch om zo weinig mogelijk wegwerp plastic te gebruiken. Verder proberen we onderweg zwerfvuil mee te nemen, met name plastic.

Ondertussen zie ik om mij heen steeds meer zaken veranderen rond het gebruik van plastic. Recentelijk zag ik een artikel waarin beschreven stond dat Unilever het gebruik van wegwerp-plastic drastisch wil gaan terugdringen. Zij hopen dat hun grote concurrent Nestlé hier ook aan gaat werken en tevens dat de overheden strengere regels gaan maken. Ik hoop (en verwacht) dat er wat gaat veranderen op dit gebied, maar veel hangt af van onze eigen attitude. Zelf vind ik dat we als Wadvaarders hierin als www.degierjachtservice.nl Volmolen 4,1601 ET Enkhuizen | Tel: 0228 325 812 INHOUD

persoon ook een eigen verantwoordelijkheid hebben. En dus houdt de werkgroep Plastic/ Vuil vinger aan de pols ten aanzien van de mogelijkheden om als Wadvaarders wat te kunnen ondernemen. Eventuele initiatieven laten ze via website, E-mailnieuwsbrief en de Berichten horen. Overigens is het mooi te merken dat de werkgroepen BE gestalte gaan krijgen. Ik vond het dan ook 4 RICH geweldig dat verschillende werkgroepen 18 TEN zich presenteerden op de Wadvaardersdag. Voorjaar 2019 Dit geeft ruimte voor nieuwe initiatieven Jaargang 28 nr 105 en invalshoeken die kunnen worden ontwikkeld door de leden zelf, met name 3 binnen de werkgroepen. De verschillende activiteiten worden daarbij minder afhan- kelijk van het bestuur en worden hierdoor breder gedragen binnen de vereniging. Het bestuur moet hierbij wel ondersteunend zijn en soms de controle wat meer uit handen geven. Dat valt voor jullie voorzitter niet altijd mee. Ik houd altijd graag overzicht, 10 20 mede door mijn beroep als chirurg waarbij ik altijd zeker wilde weten dat alles in orde was voor een operatie. Nu probeer ik dat 4 Wadvaardersdag 2019 16 Wadvaarroute wat los te laten en te accepteren dat er Een kort beeldverslag van de Wadvaarders Paul Raasveld krabbelt over het Wad naar ook ‘andere wegen naar Rome zijn’. Het is jaarvergadering in Harlingen. het Amsteldiep. niet alleen voor mij goed, maar het biedt hopelijk ook ruimte voor anderen, en uitein- 6 Vogelen in de kuip 17 Lutske houdt een krabbenrace delijk is dat hopelijk ook weer beter voor de Nieuw avontuur van Thijs Kuiken met zijn vereniging. Drascombe Ridibundus. 18 My Little Pony’s, matrassen en microplastics Rob Leemans, voorzitter 8 Estafettetocht Waddenzee Nienke Nijp en Els Knol-Licht over de Jan Röben kondigt Wadvaarders ramp met het containerschip Zoe. estafettetocht aan om tien jaar Werelderfgoed Waddenzee te vieren. 20 Enkele nieuwe inzichten over het gedrag van zeehonden 10 Verslag van snelvarende Robbert van der Eijk las recente Wadvaarder onderzoeksrapporten over Maarten Snel aan boord van de Tiger. zeehondengedrag.

15 Boekbespreking 24 Ach, een bultje... Annemarie Zuydweg bespreekt de Bosatlas Wadvaarder Wim Blankenstein over van de Wadden. vastlopen bij hoogwater.

27 Van de bestuurstafel Inleverdatum Jan Röben vertelt over de actuele kopij bestuurszaken. Kopij voor Berichten 103 uiterlijk 11Kopij maart voor 2018 Berichten naar de najaar redactie: uiterlijk wadvaar - [email protected] september 2019 naar de redactie: [email protected] Een stijlhandreiking vindt u op de website. Wadvaardersdag 2019

Uitreiking van de Wadvaarders wisseltrofee in het ochtendprogramma aan voorzitter Arno Broks van het Regiecollege Wadden.

BE RICH TEN Voorjaar 2019

Jaargang 28 nr 105 4

Eilard Jacobs doet verslag van de werkgroep Schoner Wad. De workshop over de apps van rijkswaterstaat en Nautin (Quicktide) werd druk bezocht.

BE RICH TEN Voorjaar 2019

Jaargang 28 nr 105 5

De gezellige lunch met traditioneel boerenkool en hutspot.

Een uitgebreider verslag aan de hand van vele foto’s vindt u op de website wadvaarders.nl onder “ledenbijeenkomsten”.

De Maritieme Academie Harlingen met de Wadvaardersvlag fier in top. Verhaal Door Thijs Kuiken, `Ridibundus’ Vogelen vanuit de kuip II

Op een zomerochtend zeilde ik onder een lichtblauwe BE hemel vlakbij de zuidkust van Ameland. De bruine zeilen RICH kleurden warm in het licht van de opkomende zon en stuwden TEN Voorjaar Ridibundus geruisloos voort over het vlakke water. Aan 2019 bakboord gleed de lage groene kust van Ameland voorbij, waar Jaargang 28 nr 105 de mensen nog niet ontwaakt waren, maar de vogels wel. 6

Hun geluiden resoneerden in de stilte: oog kon zien, voordat hij zijn kop onder- er van alles bewoog in het modderige het ke-tiep ke-tiep ke-tiep van scholek- dompelde in het water om een mossel zand, en hoe beter ik keek, hoe meer sters, fladderend met hun zwartbonte te splijten en de inhoud te verslinden. ik zag. Het meest opvallend waren vleugels; de melancholieke tweetonen Tien minuten nadat de eerste vogels de spaghetti-achtige ophopingen van van een wulp, laag over het water waren neergestreken, was de hele vlakte wormenpoep, die net boven het water- vliegend; het zachte en diepe ohk ohk om mij heen bezaaid met steltlopers, oppervlak uitstaken, en waar zo nu en ohk van eidereenden, rustend op de meeuwen en eenden en was de lucht dan een extra kronkel uit het zand werd helling van de dijk; verder naar het gevuld met hun kreten. En te bedenken toegevoegd. In het ondiepe water waren oosten, waar de dijk plaats maakte voor dat dit wonderlijke tafereel zich twee krabbetjes, grijs-beige, half-doorzichtig bruine aarde, het eindeloze fluiten van keer daags afspeelt, jaar in, jaar uit, en te onderscheiden van het omliggende een veldleeuwerik, hoog boven het gras terwijl wij grotendeels in onwetendheid zand. Zo nu en dan was er een groep van biddend. En vanaf de andere kant van daarvan leven. krabbetjes die vochten om een stukje het smalle eiland kwam het nauwelijks voedsel. Er waren ook garnaaltjes, tot hoorbare maar krachtige geruis van de twee centimeter lang. Ze schoten vooruit Noordzee. Ik vergeleek de contouren van in spurtjes en werden ook onzichtbaar de duinen op het eiland met de lijnen op Stil op de plaat, wanneer ze stopten. de zeekaart, besloot dat we het wantij maar vol leven In het zand waren ook nog gaatjes, en, hadden bereikt, en ging naar voren om jawel, daarin zaten ook diertjes. Zo het anker te laten zakken. nu en dan kwam uit zo’n gaatje een Twee uur later waren de vogels met dunne, wit-doorschijnende worm van Om tien uur zette het jachtje zich neer het ebbende water weggetrokken en ongeveer vijf centimeter naar buiten, op de zachte bodem en een half uur was het weer stil rondom Ridibundus. zoog grijze vlokjes slib uit het water op later werd een zandplaat zichtbaar en Ik keek lui over de rand van de kuip hoe en verdween dan weer. Dichtbijzijnde verschenen de eerste vogels. De boot het laatste water in een dunne laag krabbetjes pakten de wormen vast met lag perfect om vanuit de kuip vogels wegvloeide. Geleidelijk merkte ik dat hun babyscharen, maar brachten voor te kijken: zon in de rug, de kajuit als windscherm, en vogels dichtbij. Door de telescoop keek ik naar foeragerende scholeksters, kokmeeuwen, bergeenden, tureluurs, wulpen en lepelaars. Ik zag hoe een bergeend - wit met groene kop en bruine borstband - modder op zijn plastic-rode snavel en smetteloos witte borst kreeg toen hij door het troebele water schoof. Een hongerige scholekster kwam zo dichtbij dat ik de pupil van zijn

Foto: Frans Kouwenberg BE RICH TEN Voorjaar 2019

Jaargang 28 nr 105 7

“Zon in de rug, de kajuit als windscherm en vogels dichtbij” zover ik kon zien geen schade toe. Uit de naast de buitenboordmotor, om later af in een regelmatige golfpatroon. Dichtbij gaatjes kwamen ook luchtbelletjes, die te borstelen wanneer het water weer de boot liepen bergeenden, hun veren- met een hoorbare plop barstten aan het opkwam. kleed bijzonder mooi in het morgenlicht. wateroppervlak: wormenscheetjes. Ze zeefden met hun snavels het water Na het middageten voelde ik me loom in in de dalen van de zandgolfjes. Om half Pas na enige tijd realiseerde ik me dat de de warme middagzon. Die morgen was zeven luisterde ik naar het marifoon- kleine onregelmatigheden van het zand, ik vroeg begonnen, dus ging ik de kajuit bericht: Noordwest 3-4. Perfecte wind lijkend op puistjes, helemaal niet uit in om te slapen. Ik werd wakker door het om te zeilen. Terwijl het water opkwam, zand bestonden. Het waren zandkleurige klotsen van water tegen de romp. Ik deed keek ik weer naar de nu zwemmende slakjes die zich heel langzaam voort- mijn ogen open en zag dat we omringd bergeenden en zag iets tussen hen in bewogen. Blijkbaar hielden ze van onze waren door water. Ik keek op mijn drijven. Dat kon toch niet zijn wat ik schaduw, want daar was de slakken- horloge en zag dat het zes uur was. Ik hoopte dat het was? Dat was onmo- dichtheid ongeveer twee keer zo groot moet weer ingedommeld zijn, want toen gelijk. Ik kon het net zo goed even gaan als in de zon. ik weer wakker werd dreef Ridibundus bekijken, want ik moest toch wachten al. Langzamerhand werd ik bewust van tot het water hoger was voordat ik kon Laarzen aan mijn omgeving en dacht toen plotseling: gaan zeilen. Ik trok het anker op en deed Nu dat de vogels weg waren, wilde ik het “De laarzen!” Maar het was al te laat: de riemen in de dollen. Toen ik dichterbij Wad op om foto’s te maken, maar bij het het water klotste in de bun en één laars kwam, kon ik mijn ogen niet geloven. Het zien van al dit wadleven voelde ik me er was weg. Ondanks intensief turen naar was inderdaad de teen van de missende schuldig over. Toch trok ik mijn laarzen het omliggende water, vond ik hem niet laars die net boven het water uitstak. aan, stapte overboord, en liep om mijn meer terug. Dankzij het ankeren op het wantij was jachtje heen. Toen ik klaar was met het niet ver afgedreven. Bovendien was fotograferen, keerde ik weer terug naar Slechts één laars? de laars helemaal schoongewassen. Het de boot, trok mijn modderige laarzen van De volgende ochtend keek ik uit de kooi was een mooi begin van een nieuwe dag mijn voeten en legde ze in de open bun naar buiten. Het zand was geboetseerd op de Waddenzee. Wadvaren Door Jan Röben, bestuurslid Vereniging Wadvaarders Estafettetocht Werelderfgoed W

Op 26 juni 2019 is het tien jaar geleden dat onze Waddenzee werd uitgeroepen tot werelderfgoed. Kort daarna volgden ook de Duitse en Deense Wadden. Voor Wadvaarders niet BE verbazingwekkend: we wisten allang dat we met de Wadden een uniek en kostbaar natuurgebied RICH binnen handbereik hebben, waar we – vrij en verantwoord – de mooiste vaartochten kunnen TEN Voorjaar maken. Elk Unesco-werelderfgoed heeft een Secretariaat en dat van de Wadden is gevestigd in 2019 Wilhelmshaven. Dit secretariaat is voor de Wadden Sea Board, waarin de drie Waddenlanden hun Jaargang 28 nr 105 beleid ten aanzien van de Wadden coördineren. Tot zover de bestuurlijke kant er van. 8

Feest! Fietsen Ter ere van tien jaar Werelderfgoed Het startschot voor de fietsers valt op Wadden is besloten om op 30 juni in 20 juni op Vlieland en voor hen loopt Wilhelmshaven (ook in Duitsland met de route via Texel naar de vaste wal en een “v” in plaat van een “f”, maar dat vervolgens langs de kust naar Delfzijl en terzijde) flink uit te pakken. Nieuw Statenzijl, waar het peloton wordt Bijeenkomsten, toespraken, vlaggen en overgedragen aan de Duitse begeleiding. Onze een Fietstocht langs de drie wadden- Dan volgt een soortgelijke route langs de kusten en eindigend in Wilhelmshaven. Duitse waddenkust, eindigend op 30 juni Nou is er niets mis met fietsen langs de in Wilhelmshaven. Niet iedereen zal de oproep: waddenkusten en zeker niet fietsen op complete route fietsen, je kunt aan- en de eilanden, maar Wadden betekent ook afhaken waar je wilt, maar het zou na- vaar mee! water en water betekent varen! Vandaar tuurlijk mooi zijn als er een flink peloton dat de Wadvaarders aan de bestuurders aankomt op de eindbestemming. van het Werelderfgoed Wadden hebben voorgesteld ook een vaartocht op te Varen zetten, vanuit de drie landen en – net als De vaartocht verloopt in principe volgens bij de fietsers – met als eindbestemming hetzelfde procedé. Met een start op Wilhelmshaven. Dat vond men een goed Vlieland, even terug naar Den Helder idee en de eerste routeschets was snel en vervolgens oostwaarts! Ook voor de gemaakt. varende jubileumgangers geldt, dat je ook voor een deel van de route kunt

24/6

19/6 VAARROUTE ------FIETSROUTE ------22/6 GEZAMENLIJK EVENT • • elderfgoed Waddenzee

kiezen, oftewel aan- en afhaken waar en Friese dûmkes liggen natuurlijk voor dat uitkomt. Maar liefst met dezelfde de hand. Aanmelden kan per uitkomst als met de fietsers: een BE behoorlijke vloot Wadvaarders in Route mail bij secretaris@ RICH Wilhelmshaven op 30 juni, met de vlag Het is nog vroeg en de definitieve route wadvaarders.nl TEN van het werelderfgoed in top. Onderweg ligt nog niet vast, maar onderstaand Voorjaar 2019 zullen we de fietsers een paar keer kaartje geeft een goede indruk met Jaargang 28 nr 105 tegenkomen en zullen we ze graag data voor de geplande ontmoetingen uitnodigen voor een biertje in de kuip. In met de fietsers en natuurlijk de eind- 9 Harlingen en Lauwersoog wordt op de bestemming. Ook de Duitse en Deense geplande dagen (zie kaartje) een geza- collega’s zijn nog bezig met de voor- menlijke jubileumviering georganiseerd. bereiding en we zullen in een volgende nieuwsbrief meer details kunnen geven. Verleden en heden Bij werelderfgoed denk je natuurlijk ook Meedoen? aan het verleden. We varen oostwaarts, Naast Wadvaarders zijn natuurlijk ook zoals onze voorvaderen deden in de tijd Toerzeilers, Kustzeilers en de bruine van de kofschepen en de Hanzesteden vloot welkom om mee te varen. Om enig langs de noordelijke kusten. Toen idee te krijgen van de belangstelling vaak boven langs de eilanden, maar (en om onze Duitse gastheren te laten onderdoor als de veiligheid dat vereiste weten met hoeveel we voor de rede van en de diepgang dat toeliet. Nu zullen we Wilhelmshaven verschijnen...) graag uit de plaatsen die we aan doen lokale een bericht aan het secretariaat van de producten meenemen en die aanbieden Wadvaarders. In de laatste nieuwsbrief in Wilhelmshaven. Texelse wollen met de Berichten aan Wadvarenden is sloffen, Terschellinger bier, Beerenburg een aanmeldingsformulier opgenomen.

28/6

26/6 30/6 Interview Door Maarten Snel, `Gulliver’ Verslag van snelvarende W

Maarten Snel aan boord van de Tiger

BE Als ik met mijn Gulliver op het RICH Westelijk Wad vaar dan hoor ik TEN regelmatig dit bericht via mijn Voorjaar “Brandaris, hier de Tiger. We varen in de 2019 Blauwe Slenk, op weg naar Terschelling.” marifoon. Nu is dat anders, Jaargang 28 nr 105 “Tiger, hier Brandaris, dat is goed ik maak het live mee. Ik sta 10 ontvangen. Geen bijzonder op de brug van de Tiger, een heden, tot straks. Uit.” indrukwekkende werkomgeving. Kapitein en stuurman hebben allerhande beeldschermen voor zich, sommige dubbel uitgevoerd. Recht voor de stuurman en kapitein wordt het radarscherm geprojecteerd op een kaartbeeld en AIS op de centrale plotter tussen de stuurman en kapitein. Op beide posities een marifoon die twee kanalen tegelijkertijd laat uitluisteren (dual watch). Sturen doen ze met een joystick, ook dubbel uitgevoerd, maar dan wel zo dat de kapitein voor gaat boven de stuurman (en niet andersom). Bij de stoel van de werktuigkundige zijn er diverse meters en beelden van de machinekamer te zien. Een snelle veerboot is zo maar bij je in de buurt.

“We moeten altijd lang vooruit de situatie overzien en bedenken hoe schepen zich zullen gaan gedragen... ende Wadvaarder

BE RICH TEN Voorjaar 2019

Jaargang 28 nr 105 11

Het is vandaag mooi weer, weinig wind, Een zeiljacht dat vanaf deze brug ver weg in het blokgebied kanaal 2. Met de rustig op het water. Als we Harlingen lijkt, daar zijn we in een mum van tijd beroepsvaart is die marifooncommu- verlaten is de ebstroom net begonnen, vlakbij. ”D’r op en d’r over” zeggen ze in nicatie er wel; de naam van het schip dan gaan nog niet zo heel veel schepen wielertermen; dat nemen we hier maar is vaak wel bekend en er wordt goed de haven uit. Eigenlijk is dat jammer, niet al te letterlijk. Als het echt moet uitgeluisterd. “Als we de naam van het want ik had wel willen meemaken hoe kan de Tiger in drie scheepslengtes (3 zeiljacht of charterschip wel kennen en de Tiger zich een weg zoekt door een x 50 m) stilliggen, maar dat is wel heel we weten dat er door die schipper goed veld met grote en kleine zeiljachten. heftig, vooral voor de passagiers. Jan wordt uitgeluisterd, dan zoeken we wel “Hoe doe je dat als het druk is? In een Almoes: “Dat vermijden we door altijd marifooncontact.” Bij het aanlopen van druk weekend in de vakantie, of met met twee man op de brug te zijn en tijdig de haven van Terschelling zal daarvan de HT-race?” vraag ik aan Jan Almoes, te signaleren of er zich een moeilijke straks nog een mooi voorbeeld volgen. de kapitein van de Tiger. “We moeten situatie aandient; en door direct in te zien altijd lang vooruit de situatie overzien en welke maatregelen we moeten nemen. De Tiger en de bemanning bedenken hoe schepen zich zullen gaan Meestal is het de beste oplossing dat wij Voorlopig is het nog rustig op het water; gedragen. Voor ons is het prettig als uitwijken. Maar als we zien dat er weinig tijd voor een praatje over de snelvarende jachten voorspelbaar gedrag vertonen. ruimte is, dan geven we lichtseinen of veerboten. Sinds 1973 is de Koegelwieck In algemeenheid is het natuurlijk prettig een korte stoot op de claxon. Een laatste in de vaart; de eerste Koegelwieck van als iedereen zijn stuurboordswal houdt. middel om moeilijkheden te voorkomen 1973 tot 1992 en de huidige kwam in Als dat niet kan of niet handig is, kunnen is, dat we het gas er af doen en dan 1992 in de vaart. Voordat de Koegelwieck ze ook de bakboordswal nemen. Maar langzaam doorvaren.” in dienst kwam heeft de Stuifdijk enkele laat ze daar dan blijven als wij naderen. Wat mij verbaast is, dat er weinig jaren dienst gedaan maar dit schip Voor ons is het vervelend als schepen gebruik gemaakt wordt van de marifoon voldeed niet aan de eisen van de rederij. oversteken; dat gebeurt vrijwel altijd te om met jachten te overleggen over Jan Almoes is sinds 1992 bij Doeksen laat. Wij naderen zo snel, dat heb je als de manoeuvres. Als reden hiervoor in dienst gekomen als kapitein op de jacht niet in de gaten”. wordt genoemd, dat er zo slecht wordt Koegelwieck. Toen in 2007 de Tiger in de Dat we snel gaan, dat kan ik wel beamen. uitgeluisterd door de pleziervaart, zelfs vaart kwam werd hij daarop ook kapitein. De dag dat ik meevaar is Douwe van het hoofdwerktuigkundige die met metertjes We doen de bekende veerbootroute, Riet als stuurman op de brug. en een camera de motoren in de gaten via de Pollendam, Blauwe Slenk, Meep De beide snelle schepen worden afwis- houdt. Hij onderhoudt de motoren en naar de Slenk en richting de haven van selend gebruikt; de Koegelwieck op de start de motoren zo’n tien minuten vóór Terschelling. “Varen jullie niet door het rustiger dagen; de ander in weekends vertrek. In de ruimte met de passagiers Schuitengat?” en tijdens vakantieperiodes. Soms komt is altijd een steward(ess) aanwezig. “Bij een tochtje van Terschelling naar het ook voor dat ze beide nodig zijn. De Hij/zij verwelkomt de passagiers bij de Vlieland doen we dat vaak wel. Bij Koegelwieck ging eind 2018 uit de vaart entree en bij het vertrek. NAP staat daar 2,60 m terwijl wij 1,60 voor een grote onderhoudsbeurt, de Jan: “We doen in principe alles zelf. Met m steken. Dus vanaf halftij en meer Tiger is dit jaar aan de beurt. Dit schip elkaar onderhouden we de apparatuur nemen we het Schuitengat; tenzij er veel is moderner, de techniek is verbeterd en het interieur. Dat maakt ons werk ook swell staat in de Vliestroom, dan is het BE maar wel behoorlijk gevoelig; eerder wel extra interessant, veelzijdig. Af en bij de ingang van het Schuitengat wel RICH vergelijkbaar met een race-auto dan toe is groot onderhoud aan de motoren erg knobbelig. Het is een relatief smal TEN met een (snelle) vrachtwagen. Aan boord nodig. Dat is altijd een duur klusje!” vaarwater, dus we varen er langzaam, Voorjaar staan twee Mercedes-motoren met elk zeker als er ook andere schepen zijn. De 2019 16 cilinders, goed voor bijna 2 x 3000 pk. Lastige situaties vermijden route Harlingen-Terschelling varen we Jaargang 28 nr 105 Door de hoge verbrandingstemperatuur Op weg naar Terschelling maken we meestal door de Slenk. Die is ook smal, 12 is er relatief weinig vervuiling, al blijft weinig ‘spannende’ situaties mee. Maar maar als de pleziervaart stuurboordswal het natuurlijk wel diesel. Op de langere als er moeilijke situaties ontstaan, hoe aanhoudt is daar geen probleem. Hier termijn zal een overstap gemaakt komt dat dan? Stuurman Douwe en geldt zeker, dat zeilboten niet moeten worden naar varen op gas (zoals de twee zijn kapitein zijn het er snel over eens: gaan kruisen; dat is overigens ook ver- nieuwe ‘gewone’ veerboten die bin- “Schippers van de pleziervaart (niet boden bij het naderen van een veerboot. nenkort worden opgeleverd). allemaal) kijken veel te weinig om zich Door de vele bochten lijkt het voor jullie heen. Ze kijken vooral naar voren. Kijk soms alsof we recht op je af komen De aandrijving van de Tiger gebeurt met meer om je heen, en kijk vooral heel varen. Maar geen zorgen, wij varen waterjets. Daarmee kan dit schip om vaak achterom. Je ziet ons lang van doorgaans mid-vaarwater. Houd je eigen zijn as draaien. Zelfs zijwaarts wegvaren tevoren aankomen en dan kun je tijdig wal aan, liefst stuurboord, dan is er geen is mogelijk. Een boegschroef is niet je maatregelen nemen.” Een duidelijk probleem.” nodig; maar zou soms toch wel handig advies! Wat ook belangrijk is in druk zijn, vooral als er in de haven met veel vaarwater: ”Wij varen duidelijke lijnen, “Houden jullie wel eens gas in als er pleziervaart zijwind staat en er weinig dat maakt het voor anderen duidelijk wat schepen op het Groene Strand liggen, zoals vaak tijdens Oerol?” ruimte is. Tijdens de snelle vaart op ruim wij doen. Het zou mooi zijn als iedereen water wordt de Tiger bestuurd met een dat doet. Dus als je uitwijkt, doe dat dan “Meestal wel, maar soms als we stroom roertje achter elk van de beide waterjets. overdreven duidelijk, niet met een paar tegen hebben en toch op tijd in Harlingen De kruissnelheid is dan ruim 30 knopen. graden maar met tien, twintig graden. moeten zijn (de bus en de trein wachten Hier op de brug merk je daar overigens Wij zijn snel voorbij en dan kun je je niet op de veerboot), dan is dat een stuk weinig van, nauwelijks motorlawaai, koers hernemen. Voorspelbaar gedrag is lastiger.” grote afstand tot het water. een groot goed en dat geldt wederzijds.” Kapitein en stuurman besturen altijd Later op de dag zal ik nog wel mee- samen het schip. Verder is er de maken wat dit betekent… Glasheldere communicatie. We het Pannengat en vlak voor de Pol- passeren en dan rustig oversteken naar naderen Terschelling. En dan gebeurt lendam). Een prima maatregel, wat de de recreatiebetonning van het Hanerak”. het volgende: bemanning van de Tiger betreft. Maar - “Brandaris, hier de Tiger, we lopen zo als het fietspad aan de bakboordswal Twee leerzame ontmoetingen Terschelling binnen. Zijn er bijzonder- ligt (dus varend van Terschelling naar Na een uurtje op het eiland (terrasje heden?” “Tiger, er vaart een charter de Harlingen), dan hebben schippers bij Wakend Oog in de nazomerzon, prima haven uit, nadert nu de havenmonding. het verlaten van het fietspad de neiging koffie, lekkere appeltaart) ga ik weer aan Het is de Alida”. om direct het vaarwater over te steken boord voor de terugreis naar Harlingen. - “Alida, hier de Tiger.” naar de stuurboordswal van de geul. Als Nog steeds mooi weer, beetje heiïg, - “Tiger, hier de Alida. Ik heb het er op dat moment een vrachtvaarder of rustig op het water. Bij het naderen gehoord, ik zal uitwijken naar de bak- een veerboot aankomt, blijf dan liever van Harlingen is nu wel meer zeilvaart, boordswal. Als wij dicht aan de groene een tijdje aan bakboord varen. En dat vooral charters. BE kant blijven is er dan voldoende ruimte geldt zeker als de Tiger of Koegelwieck RICH voor jullie?” onderweg is. Op kanaal 2 kun je horen of In de Blauwe Slenk gebeurt waar we TEN - “ Alida, zo komt het goed. Bedankt en ze de haven verlaten of het blokgebied het vanochtend de hele tijd over gehad Voorjaar 2019 goede vaart. Uit.” in komen varen. Minstens zo effectief en hebben: twee charters steken over van Jaargang 28 nr 105 nogmaals gezegd: kijk heel regelmatig hun stuurboordswal naar bakboord. Niet om je heen en vooral ook achterom. omdat ze moeten kruisen, want ze varen 13 Tijdige, glashel- Dat voorkomt veel schrikmomenten en ruime wind. Misschien om de binnen- dere en zakelijke onnodige (lichte) paniek. En dat geldt bocht te kunnen nemen, een kortere niet alleen bij het verlaten van een route. Dat oversteken gaat langzamer informatie- ‘fietspad’, maar overal en altijd, zeker in dan zij dachten. Of waarschijnlijker: de uitwisseling tus- de veerbootgeulen. Tiger gaat sneller dan zij verwachtten. Nu gaan wij er dus omheen, achter- sen Tiger en char- De discussie over de ‘fietspaden’ zet langs. De Tiger vaart dan aan zijn tervaart; zo hoor mij wel aan het denken. Als ik naar bakboordswal. Stuurman en kapitein zijn Harlingen toe vaar en het ‘fietspad’ beiden nu zeer alert want achter het zeil het aan bakboord vóór de Pollendam neem van beide charters varen ook jachten. Die (vanaf de BS18 langs de gele BS-H naar houden netjes stuurboordwal, dus het de gele A) dan kan ik bij het naderen van gaat allemaal ruim goed. Maar nu maak Gebruik van een fietspad (zogeheten een veerboot niet oversteken naar het ik dus vanaf de Tiger mee hoe snel dit aanvullende betonning) Hanerak (stuurboordswal). Dat zou bete- allemaal gaat. Het zou wel eens kunnen Even later liggen we afgemeerd, met kenen dat ik een tijdje de bakboordswal zijn dat ze op die charters vinden dat de één enkele stalen pin die in een gat in moet houden; en in de Pollendam lijkt Tiger wel erg dicht langs ze heen voer. het berghout (aluminium stootrand) mij dat niet prettig. Gevraagd naar Maar als zij stuurboordswal hadden verdwijnt, midscheeps. We hebben zijn mening hierover zegt Jan Almoes: gehouden was er niks aan de hand het nog even over het gebruik van het “Ik zou in de Pollendam niet de bak- geweest; als ze tijdig de bakboordswal ‘fietspad’ (de geel-gemarkeerde route boordswal nemen, maar liever even wat hadden opgezocht ook niet. naast de rood-groene vaargeul, bij langzamer gaan varen, de veerboot laten En dan nog wat, alsof de situaties spe- aanhouden is beter dan ergens in het vaak achterom; ze zijn maar zo heel ciaal voor mij gecreëerd werden (quod midden. dicht bij je. non): - Wisselen van kant, van stuurboord naar - Marifoonverkeer volgen is in het het gas is er al af als we de haven van bakboord of andersom? Doe dat alleen blokgebied verplicht; ook daarbuiten is Harlingen naderen. Twee zeilschepen als er geen ander verkeer aankomt. het nuttig. verlaten net op dat moment de haven. Met name de snelle schepen zijn bij je - Bij twijfel kun je de Tiger of Koegel- De voorste houdt in de havenmonding de in de buurt voor je er erg in hebt. wieck oproepen, maar zorg dat het stuurboordswal en koerst noordwaarts - Als je moet kruisen, maak dan tijdig zover niet hoeft te komen. weg; ruimte zat. De andere lag in het duidelijk waar en wanneer je overstag midden (!) van het vaarwater en kiest gaat. Het was een leerzame dag op de brug plotseling voor zuidwaarts. Zelfs op de - In de Slenk is kruisen verboden bij de van de Tiger. BE motor gaat een zeiljacht niet zo snel nadering van een veerboot, er is een RICH als de Tiger die langzaam vaart. Ook dit uitluisterplicht kanaal 2. TEN loopt ruim en gemakkelijk goed af, maar - Als je wilt uitwijken voor een (snelle) Dank, Jan en andere bemanningsleden! Voorjaar het geeft wel aan hoe het niet moet. Hier veerboot, doe dat dan heel duidelijk. 2019 op de brug bestaat het vermoeden, dat Dus niet een paar graden van koers Jaargang 28 nr 105 de bemanning te zeer bezig was met veranderen, maar overdreven veel. Na 14 het voorbereiden van de zeilen, te laat het passeren van de veerboot herneem zag dat de Tiger er aan kwam. En de je dan je oude koers. snelheid van veerboten wordt heel vaak - Wees voorspelbaar; tweemaal van onderschat. Dat geldt zeker voor een koers veranderen is erg verwarrend Op het traject Harlingen – Ter- snelvarende Tiger of Koegelwieck, maar voor anderen, zeker voor een snelle schelling is, zoals in het gehele ook voor een langzaam varende Tiger. veerboot. gebied waar het Binnenvaartpoli- - Bij het inlopen van een smal vaarwater tiereglement geldt, een uitluister- Samengevat of een haven heeft de Tiger vrij veel en communicatieplicht. Hier is De tips en adviezen voor de pleziervaart ruimte nodig om de ingang ‘open te het na het verlaten van Harlingen nog eens op een rij: varen’; hij zwenkt uit, die neemt dus blokgebied kanaal 2. - Kies één kant van het vaarwater en een ruime bocht, houd daar rekening houd die aan; bij voorkeur stuur- mee. boordswal. Bakboordswal varen en die - Kijk om je heen en vooral ook goed en Boekbespreking Door Annemarie Zuydweg, ‘It Paradyske’

Gelukkig maakt de rest van het boek dit de Erecode. Harde feiten en grafiekjes goed. Het bevat een schat aan informatie hierover ontbreken daar dan weer bij. in kaarten en tabellen (infographics). Voor een atlas vind ik de toon over het al- Alles wat er maar te kwantificeren valt gemeen wat vooringenomen ten gunste aan min of meer aardrijkskundige data van de natuurbeweging. Verder wordt is erin opgenomen. Van de talen in het er door de uitgever een oproep gedaan Waddengebied en het bezoek aan de voor ‘beheer’ vanwege de verschillende theatervoorstellingen op Oerol tot het soorten activiteiten. Hoezeer ik het met BE vermogen van de zonneparken in het dit laatste ook eens ben, dit hoort voor RICH gebied. De kaart met de gemiddelde mij niet in een atlas thuis. Verhelderend TEN windsnelheden bewijst dat ik als kind is in ieder geval het overzicht met welke Voorjaar 2019 toch echt hard moest trappen tegen de instanties allemaal betrokken zijn bij het Jaargang 28 nr 105 Texelse wind in. beheer van het gebied. 15 Maar ook andersoortige informatie krijgt De eilanden 154 een plaats. Hoe je onderscheid kunt Texel maken tussen de stuurmans- en com- De Bosatlas Texel is het grootste Nederlandse Wad- i Bevolkingsdichtheid deneiland en het heeft de meeste inwo- De Cocksdorp Aantal inwoners Inwoners per km², ners: circa 13.500. Het is het enige Wad- per kern, 2017 per buurt, 2017 mandeurshuizen wist je vast al, maar deneiland dat tot de provincie 200 - 500 minder dan 10 500 - 1000 10 - 25 Noord-Holland behoort. De gemeente 1000 - 2000 De Koog 25 - 100 Texel beslaat het gehele eiland plus het 2000 of meer 100 - 500 500 - 1000 onbewoonde eilandje Noorderhaaks. De Oosterend 1000 - 2500 wist je ook dat ‘wad’ het oudste bekende Den Burg naam van dit eiland wordt uitgesproken De Waal als Tessel; de bewoners heten Tesselaars. van de Den Hoorn Oudeschild Texel werd een eiland in 1170, toen tijdens NATIONAAL Nederlandse woord is en ‘doorwaadbare de Allerheiligenvloed de duinenrij brak PARK DUINEN VAN TEXEL die het verbond met Huisduinen, weste- De Muy lijk van Den Helder. plaats’ betekent? Boeiend vond ik om te j Bevolkingsontwikkeling Absoluut bevolkingsaantal De Cocksdorp Gemiddelde jaarlijkse per dorp, 1995-2017 toe- of afname van de bevolking in procenten, per buurt, 1995-2017 5000 1 - 2 Wadden Toename: 0 - 1 k ij zien hoe de getijdengolf zich voortplant d De Koog Afname: r 0 - 1 De Koog e g r 0 u Oosterend 1 - 2 B

1995 2017 e 2008 De Waal l

a door de Noordzee.  Texel Den Burg W Gemeente Texel Den Hoorn Oudeschild Provincie Noord-Holland Lengte 24 km Ecomare Schipbreuk- en Breedte 9 km Juttersmuseum Flora Landoppervlakte 162 km2 Aantal inwoners 13.545 Den Burg k Bevolkingsopbouw >90 Oudheidkamer 85-89 80-84 ’t Wouters- Nationale benadering 75-79 hok Als kind kon ik al betoverd 70-74 65-69 Het Oude Land 60-64 Georgische  Bekende Tesselaars 55-59 Erebegraafplaats 50-54 Wester- Noord- 45-49 haffel Geboren: 40-44 duinen Willem Keesom (Noordhaffel, 1876-1956), 35-39 Schapenmuseum Volgens de titel van deze atlas geeft deze 30-34 natuurkundige, hoogleraar 25-29 bladeren in de Bosatlas die ik 20-24 Hervormde kerk Kees de Jager (Den Burg, 1921), 15-19 10-14 Den Hoorn astronoom, directeur Sterrenwacht Sonnen- Walvisvaarders- 5-9 huisje borgh, ereburger Texel <5 Prins informatie over het hele Waddengebied. Imme Dros (Oudeschild, 1936), 0 0Leeftijd 1 2 31234% 4% Hendrik- kinderboekenschrijfster Aantal inwoners : 13.545 (2017) polder Nico Dros (Harkebuurt, 1956), Bevolkingsdichtheid : 84 inwoners per km² bij aardrijkskunde nodig had. Kelderhuispolder schrijver, oprichter Schrijversvakschool ’t Horntje Dorian van Rijsselberghe (Den Burg, 1988), l Bodemgebruik Mokbaai windsurfer En er is ook zeker aandacht voor het De Horsmeertjes Agrarisch Horspolders Gewoond: gebied Jac. P. Thijsse (1865-1945), Bos en natuur Ik was dus erg blij toen ik als onderwijzer, schrijver, natuurbeschermer Recreatie

Johannes van der Vlis (1900-1986), Den Helder Duitse en Deense Waddengebied bijvoor- Bebouwing schoolmeester, redacteur Texelse Courant Jan Wolkers (1925-2007), schrijver, ereburger Verkeer Bert Nederlof (1946), sportjournalist Overig land 5000 1000 m Jan Knippenberg (1948-1995), ultraloper bedankje voor mijn inzet, net beeld in de overzicht van het reddings- 1 hokje = 1%

Bron: CBS (1-4) © Noordhoff Uitgevers als de andere vrijwilligers, van wezen, of de kombergingen. Maar ook Stichting Nautin in november bij bijvoorbeeld de pagina’s over vogels en vogeltrek zou ik een internationale Conclusie de Bosatlas van de Wadden insteek verwachten. Het lijkt erop dat De prijs van de atlas (29,95) valt me mee. ontving. Een fijn boek om in de keuze voor de benadering niet door Hiervoor krijg je veel gegevens over het de wintermaanden door te het onderwerp is bepaald, maar door de hele Waddengebied, dus meer dan alleen bladeren. beschikbaarheid en vergelijkbaarheid over de eilanden. Vanwege het formaat is van de gegevens. Een verantwoording hij vooral geschikt om thuis (in plaats van hierover ontbreekt. aan boord) in de boekenkast te houden. Schat aan informatie De eerste foto’s bij de bladzijden met Wadvaren versus de natuur algemene informatie over wat het Wad De recreatievaart wordt steeds in een nu precies is, brachten me in ver- adem genoemd met de spanning met warring. Dit klopt toch helemaal niet? natuurbeheer en overtredingen van En inderdaad, de afbeelding geeft een fictief waddenlandschap weer, maar is wel samengesteld uit werkelijke locaties. De vuurtoren op Texel en het kerkje van Den Hoorn liggen hier aan dezelfde strandweg. Wadvaarroute Door Paul Raasveld, `Krokfors`

Alternatieve route Wierbalg – Amsteldiep

Op een dag dat je eigenlijk moet werken het Wad op glippen? En ’s avonds helemaal onthaast met een BE mondvol oesters weer thuis RICH op de bank? Dit overkwam ons TEN door op een ochtend van Den Voorjaar 2019 Oever naar het Amsteldiep te Jaargang 28 nr 105 varen, daar droog te vallen 16 en voor donker weer aan de steiger te liggen.

Op een doordeweekse dag sprintten wij naar ons jachtje en waren om tien uur geschut en wel door de Stevinsluizen. Normaal gesproken laat je de recreatievaart rechts van je bij het indraaien van koers van 270 graden mits je diepgang Zo voeren we al om kwart voor twaalf het de Wierbalg, maar nu was er geen schip niet meer is dan 60 centimeter. Amsteldiep binnen, iets ten zuiden van te bekennen. de gele AMD-5. De Krokfors, een New Classic 700, heeft een hefkiel die dus driekwart omhoog Rekenen met het tij Op het laatste werd gezet. Haal je alles omhoog dan Het was die dag 8.19u hoogwater Den steekt hij slechts 35 cm. Met 60 cm Oever en 14.14u (eerste) laagwater Den gedeelte wel even diepgang was het op het laatste gedeelte Helder. Anders gezegd, met zestig cen- wadkrabbelen wel even wadkrabbelen met het losge- timeter diepgang kun je dus van de W9 zette roerblad (het blad steekt een meter naar het Amsteldiep met koers pal west als de roerbladneerhouder vast staat). in elk geval tot drie uur na hoogwater Bij de Wierbalg 9 besloten wij door te Den Oever. Wel was het een rustige zeilen naar het Amsteldiep, de be- Het is een stukje van slecht twee zeemijl periode, er was die dagen nauwelijks stemming van die dag. Je vaart dan een maar je gaat over verschillende bobbels. opwaai of afwaai in de Waddenzee. Omdat de Westwal behoorlijk hoog is, kozen we ervoor om meteen al grond te voelen en niet nog de plaat op te varen. Een heerlijke middag was het gevolg en rond vijf uur weer los.

Terug met stroompje in de rug bleven we even haken. Dit was op het hoogste deel, ongeveer een halve mijl ten oosten van de AMD-5. Er stond in elk geval 35 cm water want na wat sjorren, met een volledig omhoog gehaalde hefkiel en losgezet roerblad trok ons fokje het jacht er weer overheen. Krabben- race

Door de moeder van Lutske van ’t Waad en Lutske zelf

BE RICH TEN Een krabbenrace is het mooiste dat er is. Ook voor Lutske (8), met nieuwe vrienden en Voorjaar 2019 vriendinnen op de steiger in de Waddenhaven. Als mama dit bericht schrijft voor de Berichten, Jaargang 28 nr 105 staat de boot nog op de kant. Lutske kan niet wachten tot ze weer op het eiland is, om nieuwe vrienden en vriendinnen te maken en met haar broertje krabben te vangen. 17

Nodig: - touwtje - stok - verzwaarde knijper - spekjes - emmer met zeewater

Met het touwtje, de stok en de knijper maak je een hengel. Aan de knijper een stukje spek. Kijk goed of je krabben ziet op de bodem en zorg dat de knijper met het spekje in de buurt van de krab terecht komt. Grijpt de krab vast? Haal dan de hengel omhoog. Vang zoveel mogelijk krabben en doe ze in de emmer. Heb je genoeg? Wijs dan met je vrienden en vriendinnen op de steiger elk een krab aan die voor jou racet. De krab die als eerste in het water terecht komt heeft gewonnen.

In de zomer waren we op het eiland Terschelling. Toen heb ik mijn broertje van drie geleerd om krabben te vangen. Hij kon het nog niet zo goed. Ik moest ze steeds van de hengel halen. De krabbenrace is altijd het leukste. Er zijn vaak heel veel kinderen. Ik kan ze niet allemaal verstaan, maar dan wijzen we gewoon allemaal een krab aan. Soms zit een krab vast tussen de steiger. Dan helpen we hem voorzichtig weer los. Krabben vangen lukt het best als het water laag is. Dan kunnen we de krabben goed zien.

Lutske Actueel Door Nienke Nijp. Foto’s: Els Knol-Licht My Little Pony’s, matrassen en micr

Het jaar 2019 had een Microplastics rampzalige start voor het Na het opruimen van de grote stukken BE afval rest een stille ramp: miljarden Waddengebied. In de nacht RICH plastic korrels. Onderzoekers van Rijks- van 1 op 2 januari verloor TEN universiteit Groningen (RUG) lanceerden Voorjaar de MSC Zoe meer dan 345 de webapp waddenplastic.nl om in 2019 containers in de Noordzee kaart te brengen waar en hoeveel kleine Jaargang 28 nr 105 boven de Waddeneilanden. plastic korrels zijn aangespoeld. Twee maanden na de start van het onderzoek 18 De Noordzeestranden en bracht de RUG op 8 maart de eerste waddenkust spoelden resultaten naar buiten. De hoogste vol plastic speelgoed, concentraties microplastic liggen op het piepschuim, chemicaliën en Noordzeestrand van Schiermonnikoog. Gevolgd door de Groningse waddenkust ander afval. Direct kwam en de stranden van Rottum. Op Schier- een grote actie op de been. monnikoog wordt in de week van 11 Duizenden vrijwilligers maart 2019 gestart met het mechanisch hielpen met opruimen op de proberen op te ruimen van de korrels. Waddeneilanden en langs Nog jaren inspecties en opruimacties de Friese en Groningse Nog niet alle containers zijn geloka- waddenkust. liseerd, het bergen van de gelokali- seerde containers is wel gestart en het opruimen van afval blijft doorgaan. De betrokken overheden, beheerders en plaatsen waar anderen niet komen? grondeigenaren hebben afspraken ge- We roepen dan ook iedereen op om op maakt om in elk geval tot anderhalf jaar zulke momenten goed uit te kijken naar na het opruimen van de laatste container containertroep - let vooral ook op de het gebied te blijven inspecteren. Loon- kleine deeltjes - en die op te ruimen. En bedrijven in de waddengemeenten zijn op vergeet ook niet zo’n opruimactiviteit te afroep beschikbaar voor opruimacties. melden op [email protected] en let De kosten van deze maatregelen natuurlijk op dat je geen waddendieren worden door het Rijk verhaald op de verstoort. reder van de MSC Zoe. Ondanks dat de Zwitserse reder toegezegd zou hebben de opruimkosten te dragen, werden de eerste claims afgewezen. Wat doen de Wadvaarders?

Droogvallen of ankeren: neem de plastictroep mee Helaas moeten we verwachten dat De Rijksuniversiteit spreekt over miljarden ook komend vaarseizoen het nog lang bolletjes microplastic niet afgelopen is met de troep. Dan kunnen we ook als Wadvaarders een specifieke bijdrage leveren, wij komen immers droogvallend of ankerend op assen en microplastics

De lichtste dingen, veelal piepschuim, eerst? Voor ze door een volgende hogere vloed of hardere wind hoger op het BE eiland verspreid zouden worden? De RICH natte matrassen waren sowieso niet te TEN tillen, de fietsspatborden staken onze Voorjaar 2019 vuilniszakken stuk, de miljoen grijze Jaargang 28 nr 105 plastic korreltjes op de vloedlijn waren onmogelijk te rapen. Dan maar wat wel 19 kon. Kindersportschoentjes t/m maat 30 (helaas, mijn kleinkinderen zijn al groter); damesslippers bij overvloed (ook in mijn maat, maar niet mijn smaak); plastic zakken vol roze babyslofjes (zoals alles zwaar van water en zand); kunststof speelgoed commando-uitrusting in een netje (helmpje, kogelvrijvest, mitrailleur, steekmes), ik gruw bij het zien ervan; namaak pluimgras in piepschuimpotten in plastic verpakt, gebundeld per drie (haast niet te tillen vanwege zand en water). Hilarisch, als het niet zo droevig was, de hoeveelheid in plastic verpakte, doorweekte, dus zware rollen gekleurde afscheurbare schoonmaakdoekjes. We Opruimen op de Rottums konden er de hele Plaat wel mee poetsen als we wilden. Oneindig veel kunststof Direct na de eerste rampzalige signalen van de overboord en stukgeslagen kaarsen, we voetbalden ze op het laatst tot containers boven de Waddeneilanden kwam de Stichting Vrienden van Rottumeroog hoopjes, om ze dan geknield op te rapen en Rottumerplaat (SVRR) in actie. Vrijwilligers uit het crisisinterventieteam van en in de zak te mikken. SVRR trokken samen met de bemanning van de LNV Waddenunit ‘Harder’ en enkele medewerkers van Staatsbosbeheer naar Rottumerplaat om op te ruimen. Els Knol- Overal granulaat, plastic korreltjes Licht was er bij en deelde haar ervaringen. Maandag in de loop van de ochtend voeren we terug naar de Eemshaven, deels blij Vrijdagmiddag, 4 januari 2019. Onze dat gaat niet lukken”. En ik leg de telefoon met het ogenschijnlijke schone strand telefoon gaat. ‘Het is zo ver’, is de mede- neer. Niet lang er na bel ik hem weer wat we hebben kunnen achterlaten, maar deling van Wim Dijksterhuis, bestuurslid op: “Wim, ik ga toch graag mee, weet je wetend dat er om elk hoekje, over elk van de Stichting Vrienden van Rottu- nog iemand die mij met de auto op kan duintje, nog zoveel ligt. Ook zoveel van meroog en Rottumerplaat (SVRR). Of ik pikken?” Ik had snel bedacht dat ik mijn die kleine plastic korreltjes, granulaat, morgenochtend om half acht ook op kan afspraken kon verplaatsen en thuis nog basisstof voor matrijzen, die plastic stappen op de ‘Harder’ in de Eemshaven. wel een paar dagen gemist kon worden. producten in serie uitpoepen. Gevreesd Maandag terug, hoe laat nog niet bekend. Een ophaler bleek ook snel geregeld te wordt dat vogels ze wel oppikken, maar “Slaapzak mee en wat eterij voor de kunnen worden. En zo geschiedde. niet uitpoepen. vaarochtend. Voor de rest wordt gezorgd. Er kan maar een klein clubje mee, stuk of Op de Rottums Het volledige verhaal van Els Knol-Licht tien”, zegt Wim. “Oh jee, ik moet zondag…, Waar te beginnen, wat te rapen, eerst op www.wadvaarders.nl of op haar per- ik heb afspraken maandag…, helaas Wim, het meest schadelijke voor de natuur? soonlijke blog: wadvanels.blogspot.com Actueel Door Robbert van der Eijk, `Wadkano’ Enkele nieuwe inzichten o het gedrag van zeehonden BE RICH TEN Voorjaar 2019 In de periode 2009 – 2015 zijn door diverse Moeder – pup relaties Jaargang 28 nr 105 onderzoeksgroepen zeehonden van een GPS-zender De onderzoekers van het zeehonden- 20 voorzien. In 2016 en in januari 2019 zijn twee analyses centrum in Pieterburen wilden uitzoeken wanneer een pup echt hulp nodig heeft. gepubliceerd door het Wageningen Marine Research Twee jaar onderzoek in de afgelopen Institute van de gegevens die deze zenders hebben jaren hebben een paar verrassende opgeleverd. Daarnaast zijn er ook gegevens vrij uitkomsten opgeleverd. Zo blijkt dat pups gekomen van het onderzoek dat medewerkers van veel langer alleen kunnen liggen, tot wel acht uur, dan voorheen werd aange- zeehondencentrum Pieterburen bij de Punt van Reide nomen. De moeder van een verdwenen hebben uitgevoerd. Samen leiden deze studies er toe pup blijft nog enkele dagen naar haar dat we ons beeld over de gewone zeehond op bepaalde jong zoeken. Ook in de literatuur vinden punten moeten bijstellen. Dit artikel gaat uitsluitend over we terug dat moeder en pup elkaar alleen dan niet terug weten te vinden na de gewone zeehond Phoca vitulina, niet over de grijze een catastrofe, zoals een heftige storm, zeehond. als de dieren meer dan een kilometer van elkaar verwijderd zijn geraakt en de pup buiten het gebruikelijke gebied is beland. In het algemeen vinden moeder en pup elkaar binnen twee uur terug. Het huilen van pups is geen uiting van ver- Zeehond met zender latenheid maar behoort tot de normale Foto: met dank aan Ecomare communicatie tussen pups en moeders.

Mede op grond van deze studies is eind vorig jaar door de minister het advies van een wetenschappelijke commissie over- genomen waarin o.a. is opgenomen dat een pup pas na 24 uur mag worden mee- genomen door speciaal aan te stellen en over an zeehonden BE RICH TEN Voorjaar 2019 zeehondenwachters. Alleen gewonde Jaargang 28 nr 105 dieren en pups die nog gezoogd worden mogen dan worden opgevangen. Zwakke 21 en zieke dieren moeten – hoe zielig ook - aan hun lot overgelaten worden om te voorkomen dat de weerstand in de Figuur 1 populatie voor infectieziektes afneemt doordat kwetsbare exemplaren weer in de populatie worden teruggebracht.

Andere zeehondmoeder zoogt pup Opmerkelijk is ook dat door de waar- nemers van Pieterburen is vastgesteld Zeehondendieet Hoeveelheden vis in Waddenzee en dat een pup niet enkel door de eigen Afgelopen januari verscheen een artikel kuststrook moeder maar ook door andere moeders van Geert Aarts en acht andere onder- Er zijn ook schattingen gedaan naar wordt gezoogd. Voor een andere stelling zoekers over het dieet van de gewone enerzijds de hoeveelheid vis waar een die je nog wel eens hoort, dat een onder- zeehond en de samenstelling en grootte volwassen zeehond behoefte aan heeft broken zoogbeurt niet meer ingehaald van de vispopulaties in de Waddenzee en en anderzijds hoeveel de Waddenzee en zou worden is er in de literatuur geen aangrenzende deel van de Noordzee. De kuststrook te bieden hebben. G. Aarts onderbouwing te vinden. Het beeld dat onderzoekers hebben aan de hand van schat dat ongeveer 10.000 zeehonden in een pup die tijdens het zogen meermalen zeehondenuitwerpselen gekeken welke het Nederlandse Wad per jaar ongeveer is verstoord na 20 dagen ondervoed vissoorten de zeehonden het meest eten. 17.500 ton vis nodig hebben (figuur 2b). voor zijn eigen kostje zou moeten gaan zorgen, is mogelijk minder juist en Het dieet van de gewone zeehond blijkt De Waddenzee en kuststrook blijken minder somber dan tot nu toe gedacht. voor 39% te bestaan uit bot, 17% uit echter voor hoogstens 27% vis voor de spiering, 13% tong en slechts voor 4 % uit zeehonden beschikbaar te hebben. Het Desalniettemin blijft het zaak tijdens de schol en 4% kabeljauw (figuur 1). ziet er kortom naar uit dat de Wad- zoogperiode van half mei tot eind juli denzee, maar ook de kuststrook boven verstoring van op zandplaten liggende Figuur 1: Visdieet van de gewone zeehond de eilanden domweg veel te weinig groepen zeehonden te vermijden en vol- Kolommen: percentage gewicht in het vis bevatten voor deze populatie; en doende afstand te houden tot de groep, totale dieet, lijnen: aantal exemplaren in bovendien, dat wat er aan vis zwemt voor minimaal 100 meter, maar soms ook het dieet (uit Aarts, G. et al. 2019). een groot deel niet de vissoorten zijn veel meer. Kijk naar de zeehonden en waar de zeehond op jaagt. Dan ontstaat participeer op hun gedrag; zodra ze door In het waddengebied maakt bot echter er een beeld dat zeehonden wel verder jou onrustig worden en ze je in de gaten slechts 14% van het totale gewicht aan vis de Noordzee op moeten zwemmen om houden, is het tijd om meer afstand te uit, terwijl schol 58% van de visbiomassa aan hun dagelijkse 4,5 kilo vis te komen. nemen. Een tweede advies is, maak geen vult. En ook de kuststrook wordt vooral lawaai en praat niet hard tijdens het door vissoorten bevolkt die de zeehond passeren van een groep zeehonden. weinig eet, zie figuur 2a. Figuur 2: Samenstelling en omvang vis- van 2016 een overzicht van de verdeling Waar gaat moeder uit vissen? populaties in de Waddenzee, kuststrook van de tijdsduur van de zwemtrips van De 19% zeehonden die binnen 12 uur en Noordzee 225 gewone zeehonden. In tabel 1 heb ik weer op een plaat ligt, zijn waarschijnlijk a. Procentuele samenstelling biomassa de duur van de zwemtrips samengevat de zeehonden die voor een deel een vispopulaties in de Waddenzee en de aan de hand van het aantal getijden- korte zwemtocht maken terwijl de plaat kuststrook periodes van 12 uur tussen tweemaal nog droog ligt en in de buurt blijven van b. Hoeveelheid biomassa vis in tonnen in laagwater. de droogligplaat en hoogstens één hoog- de Waddenzee, kuststrook en Noordzee waterperiode wegblijven. Van de 26% (naar de gegevens van Aarts, G. et al. Figuur 3: Verdeling van gps-meldingen zeehonden die één dag wegblijven mag 2019) van 149 gewone zeehonden, gezenderd je mede op grond van figuur 1 aannemen op het Nederlandse Wad. Rood: dat een groot deel er van boven de BE En dan de GPS-gegevens meldingen in de Waddenzee, groen: eilanden heeft rondgezwommen, waar- RICH In hetzelfde artikel heeft G. Aarts de meldingen in de kuststrook, blauw: schijnlijk op jacht naar vis. Een deel zal TEN GPS-data geanalyseerd van zo’n 200 zee- meldingen Noordzee tot 50km. NH, SP één drooglig periode (laagwater) hebben Voorjaar honden in de periode 2007 tot 2015. Hun en SZ zijn de plekken waar uitwerpselen overgeslagen. We zien dat 55% van de 2019 analyses leveren interessante informatie van zeehonden zijn verzameld (uit Aarts, zeehonden die een droogligplek hebben Jaargang 28 nr 105 op over de bewegingen van individuele G. et al 2019). verlaten langer dan één dag wegblijven, 22 zeehonden en over wanneer ze waar ver- ruim 31% zelfs 3 tot 5 dagen. blijven en hoe lang. Als de GPS-punten van de “gezenderde” zeehonden op een Tabel 1 Zowel de samenstelling en omvang van kaart worden weergegeven (zie figuur de vispopulatie als de GPS-gegevens 3), dan valt op dat het overgrote deel van tripduur getijden % etmaal % van gezenderde zeehonden roepen een de punten zich buiten de Waddenzee <12 uur 1 19 beeld op dat zeehonden als ze op vis bevinden tot op grote afstand van de 13-24 2 26 1 45 gaan jagen de Waddenzee wel moeten eilanden. 25-36 3 10 verlaten en een eind de Noordzee op Deze gegevens bevestigen het ver- 37-48 4 14 2 24 moeten zwemmen om voldoende vis tot moeden dat zeehonden verder weg de 49-60 5 7 zich te kunnen nemen. Mijn persoonlijke Noordzee op moeten zwemmen om 61-72 6 7 3 14 waarneming op 20 mei 2018 toen we voldoende vis te bemachtigen omdat de 73-84 7 4 meer dan 12 zeehonden tegelijk voor ons Waddenzee en de kuststrook te weinig 85-96 8 6 4 10 langs de zuidoost punt van de Kuipers- hebben te bieden. Geert Aarts en zijn 97-108 9 3 plaat afkomstig van de net ondergelopen medeauteurs hebben ook gekeken naar 109-120 10 3 5 7 platen aan de oostzijde op weg zagen de tijd die is verlopen tussen het verlaten naar de diepe Zoutkamperlaag lijkt van een zandplaat en de terugkeer van Het percentage zeehonden dat een tot daarvan een illustratie. Mogelijk waren een zeehond op een plaat in de Wadden, tien getijdenperiodes van 12 uur van een deze zeehonden op weg naar de kust- dus naar de duur van een zwemtrip van droogligplaat wegblijft (naar de gegevens strook boven de eilanden of nog verder een zeehond. Aarts geeft in hun artikel van Aarts, G. et al. 2016, daar: figuur 9a) weg.

Populatiegrootte Zo’n 50 jaar geleden was het aantal zeehonden in de Waddenzee tot een dieptepunt van nog ongeveer 500 dieren gedaald en werd gevreesd voor het verdwijnen van de gewone zeehond in Nederland. Nu ziet het er naar uit dat de populatie tegen zijn maximum aantal zit dat nog door de Waddenzee en de om- ringende Noordzee is te dragen. Tussen 2005 en 2014 groeide de populatie van de gewone zeehond in het totale internationale Waddengebied gemiddeld met 11% per jaar, de laatste drie jaar is de populatie stabiel of neemt mogelijk zelfs iets af (naar gegevens in het artikel van Figuur 2 A. Galatius uit 2018). Het aantal jongen dat jaarlijks geboren wordt is echter de BE RICH TEN Voorjaar 2019

Jaargang 28 nr 105 23

Figuur 3

laatste vijf jaar min of meer stabiel op tijd? Die zijn vast nog niet sterk genoeg Dit artikel is gebaseerd op de volgende ruim 30% van het in augustus getelde om ook de zee op te zwemmen en zullen publicaties totale aantal zeehonden. Aangezien in de Waddenzee achter blijven. Van de de zeehonden in het Waddengebied en waarnemingen bij de Punt van Reide - Geert Aarts, Jenny Cremer, Roger Noordzee geen vijanden meer hebben weten we nu dat een pup lang zonder Kirkwood, Jan Tjalling van der Wal, sinds ze goed worden beschermd door moeder kan zijn en dat andere moeders Jason Matthiopoulos en Sophie Brasseur de mens en er behoudens een kleine de pups kunnen opvangen als de eigen (2016), Spatial distribution and habitat virusinfectie in 2014 geen dramatische moeder op zee aan het foerageren is. preference of harbour seals (Phoca epidemieën zijn geweest en het aantal Het beeld dat lijkt te ontstaan is dat vitulina) in the Dutch North Sea. Wage- geboortes niet afneemt, kan het haast de Waddenzee met zijn platen door de ningen University & Research Centre en niet anders of de hoeveelheid vis is nu zeehonden wordt gebruikt om te rusten, Wageningen Marine Research, Wage- de beperkende factor voor het aantal jongen groot te brengen en te verharen, ningen Marine Research Report Number zeehonden. maar dat ze voor het foerageren vooral C118/16, 43. op de Noordzee zitten. Als bioloog vind Tot slot ik het bijzonder interessant om de - G. Aarts, S. Brasseur, J. J. Poos, J. Tegen de achtergrond van dit alles is gezamenlijke zorg door verschillende Schop, R. Kirkwood, T. van Kooten, E. de voor de hand liggende vraag hoeveel moeders voor de pups nader te onder- Mul, P. Reijnders, A. D. Rijnsdorp en zeehonden er nog in de Waddenzee zoeken in combinatie met de vraag waar I. Tulp (2019), `Top-down pressure on rondzwemmen als de zandplaten zijn de zeehonden - zowel de volwassen a coastal ecosystem by harbor seals’. ondergelopen. Met dezelfde GPS-ge- dieren als de pups - verblijven als de In: Ecosphere 10 (1): e02538. 10.1002/ gevens die Geert Aarts heeft gebruikt, platen onder water staan. ecs2.2538. moet - lijkt mij - ook nauwkeuriger geanalyseerd kunnen worden waar - A. Galatius, S. Brasseur, J. Cremer, individuele zeehonden blijven als hun R. Czeck, A. Jeß, P. Körber, R. Pund, ligplaats onderloopt. Blijven er ook zee- U. Siebert, J. Teilmann en S. Klöpper honden in de buurt van de plaat achter (2018), Aerial surveys of Harbour Seals of trekken ze alle naar dieper water? in the Wadden Sea in 2018. Common Wat doen moeders met pups? Blijven die Wadden Sea Secretariat, Wilhelmshaven, in de buurt van de platen of trekken die Germany. ook de Noordzee op? Ze zullen toch ook moeten eten en hun vis zit amper in de Waddenzee. En wat doen de pups in die Verhaal Door Wim Blankenstijn Ach, een bultje... Vastlopen bij hoogwater, springtij

BE RICH “Er lopen meer boten vast bij hoogwater dan bij laagwater”. TEN Dat is een wadvaarderswijsheid waar wel wat in zit. Vastlopen Voorjaar 2019 doe je ongewild. Je had pech of je planning was niet goed. Ach…, Jaargang 28 nr 105 het gebeurt. En als het geen al te hoog water is dan geldt ook de 24 wijsheid: “Het water komt vanzelf terug”. Anders wordt het als je op hoogwater vastloopt; dan kan het best een tijd duren voor je loskomt. Zeker als het net spring is geweest. Dan wordt een schipper toch wat nerveus.

Enige tijd terug wilden wij droogvallen komende week zou het water niet meer onder Schiermonnikoog. Het plan was de zo hoog komen. Probleem! Schildersron in te varen en dan een mooi We overlegden met de toren van Schier plekje te zoeken. We kwamen door de en die zou het nog eens even nakijken. Eilanderbalg richting zuid. Van een colle- Na vijf minuten kwam hij met de gavaarder hadden we gehoord dat je niet gedenkwaardige melding: “U krijgt nog te ver moest doorvaren omdat het dan 39 centimeter”. En ja hoor, een uur later nogal steil omhoog liep. Dus ik wilde al dreven wij weer. Maar het was echt krap gauw (veel te gauw dus) stuurboord uit. geweest! Vastlopen was het De stuurman waarschuwde nog: de kleur probleem niet, we zou- van het water is niet goed, het is daar te Wadvaarders in Engeland: “Ach, een ondiep. Maar de nerveusheid won: we bultje...” den toch gaan droog- gingen stuurboord uit en we liepen vast. Maar ook buiten de Wadden kan je vallen... dergelijke avonturen beleven. Het was Droogvallen of vastlopen een paar jaar geleden dat we aan de Nu, dat vastlopen was het probleem niet, Engelse Oostkust de Walton Backwaters we zouden toch gaan droogvallen. Dan invoeren: een krekengebied ten zuiden meer mogelijk; we waren onbereikbaar maar hier op deze plek. Het was mooi van Harwich. Het plan was daar te geworden voor onze vrienden. weer en we hadden het naar ons zin. Na ankeren en te overnachten. Alles zat En inderdaad: ook op die dag was het een mooie waddendag gingen we vroeg mee: het weer, het tij en een bevriende springtij met wel een héél hoog water. slapen; we lagen nog steeds vast. Midden boot achter ons aan om ’s avonds samen ’s-Nachts om twee uur zou er nét genoeg in de nacht was het hoogwater en we te eten. water staan, daarna een maand lang dreven weer een tijdje. Waarschijnlijk We voeren Pewit Island en Horsey niet meer. Dat werd dus echt spannend! werden we toen nog wat hoger op de Island voorbij. En tijdens het overleg Maar ach, ook nu viel het mee. Om 02:00 plaat gezet. over waar te ankeren ging het mis. Wij uur kwamen we los en twintig meter De volgende morgen was het wachten op liepen vast. “Ach, een bultje”, dachten verderop konden we voor anker. Maar voldoende water om verder te varen. we. Even wat meer gas geven en we sindsdien zijn we toch wat voorzichtiger zijn er overheen. Nee, dus! Integendeel. geworden. Nou, dat water kwam niet erg. Toen we Daardoor kwamen we muurvast te zitten. een uur voor hoogwater nog 40 cm te En het water viel snel. En het zakte wel weinig hadden, werden we toch wat be- vier meter. Het leverde hilariteit op en nauwd. Want, ja, het was springtij en de leuke foto’s. Maar samen eten was niet BE RICH TEN Voorjaar 2019

Jaargang 28 nr 105 25 BE RICH TEN Voorjaar 2019

Jaargang 28 nr 105 26

Stichting Nautin publiceert informatie voor de Nautin werkt uitsluitend met vrijwilligers. Allemaal pleziervaart op een toegankelijke wijze. Juist voor het varen enthousiaste pleziervaarders, met daarbij ook veel op de Wadden is actuele informatie uiterst belangrijk. Daarom Wadvaarders. Samen zorgen zij voor het verzamelen en is de Vereniging Wadvaarders sponsor van Nautin. bewerken van de informatie en het beschikbaar stellen via de Nautin-website. Via de website www.nautin.nl is alle informatie beschikbaar. Nautin publiceert onder meer: Daarom is Nautin voor de Vereniging Wadvaarders hét platform voor al haar ‘harde’ nautische informatie. - de dieptes van sterk veranderlijke geulen op het Wad Nautin werkt dan ook nauw samen met de webredactie - de actuele posities van de boeien in heel Nederland en daar van de Wadvaarders. buiten - de voorspelling van de afwijking van de waterstanden - de laatste informatie over afgesloten (of weer geopende) artikel-20 gebieden - gespecialiseerd weerbericht voor Wadden en kustwateren - het unieke getijdenprogramma QuickTide voor smartphone en PC. Bestuurlijk Door Jan Röben, bestuurslid Vereniging Wadvaarders Van de bestuurstafel

Hoewel de meeste bestuursleden – net als de andere leden van de vereniging – druk bezig zijn zich voor te bereiden op het komende vaarseizoen, en dus poetsen, schuren, lakken en nieuwe “hoogst noodzakelijke” aankopen BE installeren wordt er ook vergaderd. De agenda voor de vergadering eind maart RICH was een goede weergave van wat er zoal speelt, waar we onze stem laten TEN Voorjaar horen en hoe we de belangen van onze leden en van de vereniging zo goed 2019 mogelijk kunnen behartigen. Een korte samenvatting. Jaargang 28 nr 105 27 • Onze redactie (van het magazine het in kaart brengen van kansen en (on-) nieuwe leden inschrijven. Toch plaatst de Berichten, van de nieuwsbrief met mogelijkheden. Dat dit thema actueel is werkgroep hierbij een stevige kantte- Berichten aan Wadvarenden en van de spreekt voor zich. In Amsterdam wil men kening: botenbezit en vaarbewegingen website) signaleert dat onze website aan emissieloos varen in 2025 en hoewel de in Nederland nemen al jaren af, waarbij vernieuwing toe is. Oude techniek van rondvaart- en verhuursector al voor 70% de vergrijzing een belangrijke rol speelt. 15 jaar geleden, de geslaagde overgang elektrisch vaart is dat voor de 10.000 (!) Ook onze vereniging gaat dit merken en naar magazine en nieuwsbrief, het particulieren boten en bootjes nog niet we zullen hoe dan ook aantrekkelijker belang van een toegankelijke website zo vanzelfsprekend. Toch goed om ons te moeten worden voor jongere leden. voor mogelijke nieuwe leden, de rol van oriënteren. Jubileumjaar 2020 kan niet zonder Nautin. Eind 2019 willen we een nieuwe jongeren-activiteiten! website hebben, die met al deze ontwik- • Werelderfgoed Waddenzee jubileert kelingen rekening houdt en ook nog leuk dit jaar. Vanuit het secretariaat in Er spelen natuurlijk nog veel meer zaken is om te bezoeken! Wilhelmshaven worden rond dit tienjarig zoals de nieuwe beheerstructuur voor jubileum evenementen georgani- de Waddenzee en de Gebiedsagenda • Vogels, zeehonden en afsluitingen: seerd, waaronder een fietstocht vanuit Waddenzee. De voorzitter noemde in zijn een vast thema, maar nu met mogelijk Nederland, Duitsland en Denemarken, voorwoord al de blijvende schade van ingrijpende veranderingen in nieuwe met aankomst in Wilhelmshaven op de containerramp. Snelvaren blijft een regelgeving. Af te sluiten gebieden, jubileumdag 30 juni. Wij vonden een thema waar we bepaald niet gelukkig tot voor kort onder het kopje artikel 20 Waddenfeestje zonder boten ondenkbaar mee zijn. Maar er zijn ook veelbelo- gebieden, heten in de nieuwe wetgeving en hebben het initiatief genomen voor vende ontwikkelingen. Zo zijn we groot voortaan artikel 2.5 gebieden. Tot nu een vaartocht, parallel aan de fietstocht. voorstander van Holwerd aan Zee, een werden deze afsluitingen voorbereid Meer daarover elders in deze Berichten. fantastisch initiatief dat vooral het oos- volgens de Leidraad waarin ook wij onze telijke Wad bevaarbaarder gaat maken, visie kwijt konden. De overheid denkt er • Nautin gaat goed. Dit jaar is de verbe- waarmee niet alleen het vaarplezier aan om dit proces grondig te veranderen. terde versie van Quicktide gepresenteerd maar ook de veiligheid is gediend. En nu Zelfs zo grondig, dat (zoals gesuggereerd en die is nu ook beschikbaar op alle doorzetten! door de Waddenvereniging) de hele tablets en smartphones. Nautin staat Waddenzee een artikel 2.5 gebied zou er ook financieel goed voor en heeft de kunnen worden, maar dan met nieuwe bijdrage van Wadvaarders en Toerzeilers beheersregels. Dat is voor ons alleen terug kunnen brengen van twee naar Het hele Waddengebied aanvaardbaar als het blijvend tot minder een euro per lid. Ook zijn de Kustzeilers in plaats van meer afsluitingen leidt. sponsor van Nautin geworden, een een ‘artikel 2.5’- gebied? Lastige discussie! welkome versterking van het draagvlak.

• Vanuit Lauwersoog worden initiatieven • De werkgroep Ledenwerving is ontwikkeld gericht op emissieloos natuurlijk met het bestuur heel tevreden (elektrisch) varen. Veel Wadvaarders dat ons ledenaantal nog steeds groeit. hebben meegedaan met de enquête en Op Boot Holland konden we zo’n 25 Wanderer 40 Droogvallend Zeegaand BE RICH TEN Voorjaar 2019 Jaargang 28 nr 105 NAZ-Schepen 28 Harlingen www.nazeeuw.nl [email protected] 0517 430177 0654 318163

Maak uw e-mailadres bekend bij Het hoge woord is de Wadvaarders eruit: de ANWB stopt met de Waterkampioen, begin april verschijnt de laatste. Heeft u nog geen e-mailadres aan de De makers daarvan willen Wadvaarders doorgegeven? Doe dat doorstarten met Deining dan nu alsnog. Immers, als Wadvaarder Magazine. heeft u recht op de aankondigingen van uw vereniging plus de digitale e-mail Deining Magazine wil het nieuwsbrief Berichten aan Wadvarenden blad zijn waar je als water- (BaW). sporter wat aan hebt. Het tijdschrift kiest Doe het want de Vereniging communi- expliciet voor kwaliteit in ceert meer en meer digitaal. Stuur een inhoud en beeld en die is niet vanzelfsprekend. Hetzelfde geldt voor simpele mail aan: onafhankelijke watersport-Journalistiek, bijvoorbeeld met product- testen. [email protected]. Lezers die daar de waarde van inzien, kunnen inschrijven op www. deiningmagazine.nl. In mei tellen ze het aantal inschrijvingen en hakken ze de knoop door. Een soort van crowdfunding dus. Deze zomer kan Deining Magazine er zijn! BE RICH TEN Wadvaardersvlag Voorjaar 2019

Jaargang 28 nr 105 De echte Wadvaarder vaart met de Wadvaardersvlag in top. 29 Nieuwe leden krijgen hun eerste (kleine) vlag gratis. T-shirts en De vlag is er in twee maten: Grote vlag (70 x 50 cm) inclusief verzendkosten: E 15,00 polo’s met Kleine vlag (45 x 35 cm) inclusief verzendkosten: E 12,50 Bij verkoop tijdens vergaderingen e.d. worden de verzend- Wadvaarderslogo kosten à E 2,50 niet berekend. Deze producten van uitstekende kwaliteit Bestellen van een vlag is eenvoudig: maak het juiste zijn online te bestellen bij Spreadshirt bedrag over op IBAN NL74INGB00039913 05 (voor bui- via www. wadvaarders.nl tenland: BIC = INGBNL2A) t.n.v. Wadvaarders te Groningen onder vermelding van de gewenste vlag. Vergeet deze Bijvoorbeeld zo’n fraai Premium T-shirt met korte vermelding niet! of lange mouwen, of een poloshirt, een Hoodie of zelfs een Baby body (leuk om cadeau te geven!), te NB. Om de afhandelingskosten enigszins beperkt te veel om op te noemen. Allemaal bedrukt met het houden, wordt niet elke bestelling direct verstuurd. De Wadvaarderslogo. Bestel eenvoudig online! bestellingen worden verzameld en eens per maand uitgevoerd. Dus even geduld gaarne, na een bestelling.

Bedrukking in geel

Premium T-shirt 15,99 Apparel T-shirt 18,99 Baby body 14,99 Vrouwen T-shirt 15,99 Hoodie 26,99

Prijs inclusief bedrukking, exclusief verzendkosten. Vereniging Wadvaarders staat voor vrij en verantwoord varen op de Waddenzee, goed zeemanschap, met respect voor de Erecode, in evenwicht met de natuur en zonder onnodige beperkingen.

Vereniging voor vrij en verantwoord varen op de Wadden. Opgericht: februari 1990.

BESTUUR VERENIGING WADVAARDERS Rob Leemans, voorzitter BE Robbert van der Eijk, secretaris RICH IJsbrand Dijkstra, penningmeester TEN Pieter van Kuppenveld, lid Voorjaar Jan Röben, lid 2019 Kor Wijngaarden, lid Jaargang 28 nr 105 e-mail: [email protected] 30 of postbusadres secretariaat. SECRETARIAAT EN LEDENADMINISTRATIE Vereniging Wadvaarders Postbus 6139, 9702 HC Groningen.

Adreswijzigingen of vragen over de contributie kunt u doorgeven via onze website www.wadvaarders.nl/contact of per post naar bovenstaande postbus.

CONTRIBUTIE Minimaal E 28,- per jaar bij automatische overschrijving; bij handmatige overschrijven minimaal E 33,- per jaar. IBAN: NL74INGB0003991305 ten name van Wadvaarders te Groningen.

INTERNET Website: www.wadvaarders.nl E-mail: [email protected] Twitter: @wadvaarders COLOFON

Berichten is een uitgave van en voor leden van de Vereniging Wadvaarders en verschijnt tweemaal per jaar (voor- en najaar) in een oplage van 2000 exemplaren.

REDACTIE Paul Raasveld (redactiesecretaris), Jan Röben, Robbert van der Eijk, Wim Blankenstijn, Nienke Nijp, Annemarie Zuydweg (beeld) en Elisabeth Spits (website). E-mail: [email protected] De Tiger verlaat West-Terschelling. of Postbus 6139, 9702 HC Groningen. Foto: Doeksen.

VORMGEVING Wiep.frl bureau voor grafische vormgeving, Heerenveen.

Aan de inhoud of het ontvangen van Berichten kunnen geen rechten worden ontleend. Overname van foto’s en teksten - ook na publicatie op de website van de Wadvaarders - is alleen toegestaan met bronvermelding en met toestemming van de fotograaf of auteur. Nautische kaarten zijn nadrukkelijk niet bestemd voor navigatiedoeleinden. Erecode voor Wadvaarders

De Vereniging Wadvaarders maakt zich sterk voor ‘vrije én verantwoorde recreatievaart op de Wadden: met goed zeemanschap, respect voor de Erecode, in evenwicht met de natuur en zonder onnodige beperkingen’.

Hieronder de Erecode, zoals die met alle belangrijke ‘stakeholders’ op het Wad is overeengekomen:

Vogels • Vaar en anker niet te dicht langs hoogwatervluchtplaatsen. • Ga pas van boord als vogels die op de waterlijn foerageren zijn verdwenen. • Loop niet naar groepen vogels toe en blijf dicht bij elkaar. • Houd extra afstand tot grotere vogels, zoals wulp en lepelaar, tot broedende vogels en vogels met jongen. • Zorg bij opkomend water weer op tijd aan boord te zijn, zonder de vogels te verstoren. • Weet dat als de eerste vogels opvliegen, u te dichtbij komt.

Zeehonden • Vaar niet te dicht langs oevers waar zeehonden rusten. • Niet varen, ankeren of droogvallen in de buurt van rustende zeehonden. • Loop er zeker nooit naar toe. • Weet dat zodra een zeehond zijn kop opsteekt, u te dicht bij de groep komt.

Wat vanzelf spreekt • Vaar zonder hoge hekgolven. • Vaar niet sneller dan de wettelijk toegestane snelheid van 20 km per uur (snel-varen is alleen toegestaan in de betonde geulen tussen zee en havens en in de veerbootroutes). • Gooi geen afval overboord. • Vermijd harde muziek, luide radio of marifoon. • Gebruik geen onnodige felle verlichting. • Houd uw hond aangelijnd. • Werk niet aan het schip met verf, olie, diesel, oplosmiddelen. • Ga niet vliegeren. Wadvogels denken dat een vlieger een roofvogel is. • Probeer niet met motorgeweld los te komen.

Als u zich aan de Erecode houdt: • Kunnen vogels voldoende eten en rusten om gezond te blijven, voldoende jongen te krijgen en groot te brengen en voldoende vetreserves op te doen voor de lange trekreizen; • Kunnen zeehonden voldoende rusten om gezond te blijven, te verharen en hun jongen groot te brengen; • Kunt u blijven genieten van al die rijke en unieke natuur in deze laatste wildernis van Nederland, het Werelderfgoed Waddenzee! “De Waterhaes gaat weer in ’t water” En de bemanning is aan ’t plannen.

xvrachtbootjes en natuurlijk ook die We willen met de waterhaes dikke Duitse motorboten. Lekker van Terschelling via de Waard- brommen. Maar genoeg toeristische gronden naar Ameland. Dat is wetenswaardigheden. via de virtuele tonnetjes door Wie weet hoe het zit op de Waard- het groene hekjes gebied. Die gronden, want ik zie daar nooit een hekjes op de waterkaart geven nieuwsgierige moeder met haar jong. aan waar de virtuele zeehonden Het is ook helemaal geen mooie plek hun virtuele jongen liggen te voor een zeehond. Te ondiep, beetje zogen. Het is net als met die slikkig. Geen mooie diepe geul met tonnetjes. Ze zijn er niet, ze liggen veel vis en garnalen. Stel dat het nou er niet, maar je denkt dat je je er eens helemaal niet klopt, dat daar voor wel aan moet houden. Wie kan de flauwe kul van die groene hekjes mij nou eens vertellen hoe de op de kaart staan. Aan wie kunnen we zeehonden hun jongen zogen in dan vragen om de hekjes op te ruimen het water. Ik dacht dat ze dat op een (virtueel opruimen natuurlijk). mooie hoge plaat deden. U weet wel op de Richel, lekker bij de snelboten en de Want het Wad opruimen dat doen de watertaxi’s of in de Blauwe Balg, altijd Wadvaarders met hun stevig tas die wat te doen met de zeehondentocht- we van het bestuur gekregen hebben jes-rondvaartboten fijn vlak naast de en daar stoppen we alle rommel in die betonde geul. Wat die zeehondjes nou we tegen komen. Maar als het moet precies zo mooi vinden aan die bootjes. wil ik die virtuele hekjes ook best in Ze schijnen niet zo goed te zien boven de Wadvaarderstas stoppen. Het is water. overigens wel aardig bedoeld, maar de gele tonnetjes kunnen ook wel in de Maar op de Oostpunt van Nordeney tas. Als je niet te diep steekt moet je dat is echt het summum. Daar gewoon vanaf de Noorder Balgen 12 houden de hondjes zich zelfs aan het pal oost varen of nog leuker vanuit het hek. De mensen aan de noordkant oosten over de Waardgronden recht op en de hondjes met hun jongen aan de dikke streep van de Brandaris aan. de zuidkant, ieder zijn stuk van de Meestal water genoeg als je op tijd bent Oostpunt en een héééleboel bootjes en (wel even een waterstandje vragen). ook grote boten, veerboten, vissers- boten, M.H. Haes, “Waterhaes”