the chief

INFORMATIEMANAGEMENT , dat is eigenlijk elke editie van iBestuur ACADEMIE Een momentopname magazine. The chief is de allerlaatste van de 84 pagina’s die worden opgemaakt. Dat betekent dat de overige 83 pagina’s al drukklaar waren toen de heisa rond het aftapprogramma Prism van de Amerikaanse National Security Agency (NSA) losbarstte. Elk uur komen er meer smeuïge details naar buiten: de Britse geheime dienst luistert bondgenoten af, de geheim agenten van onze militaire inlichtingendienst MIVD roeren ook in de NSA-data en eurocommissaris Kroes belooft ‘EU-burgers te beschermen tegen PRISM’. Al zal zij daar wellicht niet direct de MIVD bij in het vizier hebben.

Ook na onze deadline, maar met minder rumoer, kwam het advies Schakelen over ‘politieke sturing op dienstverlening en ICT’ dat de Raad voor het openbaar bestuur IMAC opleidingen op verzoek van de Tweede Kamer opstelde. E-dienstverleningsprojecten gaan uiteindelijk tussen beleid, vooral over kosten besparen en niet over wat de burger eraan heeft, meent Rob- uitvoering De Informatiemanagement Academie (IMAC) van PBLQ HEC biedt voorzitter Jacques Wallage. diverse opleidingen en masterclasses voor informatie managers, en ICT? CIO(-adviseurs) en opdrachtgevers in de publieke sector. De Tweede Kamer zou alle voorgenomen wetgeving moeten toetsen op transparantie,

– Verbindersopleidig voor informatiemanagers fl exibiliteit, toegankelijkheid, veiligheid, effectiviteit en privacy. Dat zal er niet van – Start 19e Verbindersopleiding: 12 november 2013 komen. Behalve aan tijd ontbreekt het de Kamer ook aan kennis. De Kamervoorzitter – TopSeminars Beleid en ICT trok naar verluidt onlangs de stekker uit een gepland ICT-bijscholingsproject voor – Incompany voor bestuurders en (beleids)directeuren Kamerleden, dat was aangezwengeld door VVD-fractielid Brigitte van der Burg. – Masterclasses – Inrichting van de CIO-functie: 19 en 20 november 2013 en terugkomdag: 25 februari 2014 Ruim vóór onze deadline bepaalden enkele grote – Politiek handelen binnen Informatiemanagement: 5 en 6 november 2013 – Business en IT-alignment: 12 en 13 november 2013 uitvoeringsproblemen het debat in de Kamer. Enig inzicht in de bestuurlijke en – Risicomanagement: 19 en 20 november – Business Cases: 8 en 9 oktober 2013 procesmatige kanten van ICT is een pré om te begrijpen waarom een ontketende overheid worstelde met de aanpak van het scheefwonen, de zaak-Dolmatov en de – Geaccrediteerde opleiding – Master of Public Information Management toeslagenfraude. Ketensamenwerking is niet alleen een kwestie van koppelvlakken en datauitwisseling. Organisaties en processen moeten worden aangepast, de wil moet Informatie - Informatie management Business Technologie er zijn om samen te werken. Daar ligt een taak voor de iBestuurder. Om haar/hem op Strategie Opdrachtgevers weg te helpen, organiseert de iBestuur academie in het najaar een mastercourse over ketensamenwerking. Houdt u die vier avonden vast vrij! Peter Lievense Structuur Verbinders

IMAC is partner in de iBestuur academie Uitvoering Nummer 7 - juli 2013 3 in dit nummer

Kink in de keten [ i N REAL LIFE] Columns Meer dan falende ICT. [7] Beter beleid met big data 8 6 Marijke van Hees [17] Tineke Netelenbos [12] Burgemeesters keuvelen vooral op Twitter Sophie in ‘t Veld [27] We zijn slimmer, sneller en innovatiever.14 [46] BAG-kwaliteit blijft achter [61] Orde op zaken bij provincie-ICT

WiFi-walhalla Chris Verhoef [33] Iedereen gratis op internet? Het oog - iOverheid in Beeld Peter van Schelven [47] 20 Geconsolideerd [28] en Dorpshuis nieuwe stijl [56] Hoe Dorifel Weert velde Weblogs! Een reconstructie. Lees ze op ibestuur.nl: 34 Patriot Act: a never ending story ? door: Ruud Leether De Patriot Act is geen Nederlands pro- Cybersecurity bleem, maar een jurisdictieconfl ict tus- sen Amerika en de EU dat alleen op dat Wie belt wie als er iets misgaat? niveau kan worden opgelost. 42 The proof of the pudding... door: Arda Gerkens Hoe voorkomen we dat alle CERTs, het Kladblok: publiek outsourcen Z.O.Z. Europees Centrum voor Cybercrimebe- strijding, het NCSC molochs worden vol Regie nog steeds niet op orde. Ambtenaar 2.0 van goede bedoelingen, maar verlamd 50 door politieke gevoeligheden. iBestuur uitgelezen? iBestuur magazine is er ook digitaal! Draai ‘m om en lees verder Europadag Elk kwartaal op de mat én als pdf in iBestuur Ambtenaar 2.0 via de iBestuur app voor iPhone/ Als Brussel nou eens doorzette. over ondernemen als iPad. Download gratis in de app store.e. ambtenaar, ePortfolio 52 en twitteren onder diensttijd. Partners Be Informed [48], Batenmanagement Capgemini [18], Centric [40], Nooit meer hopen op kabouters. CGI [66], IBM [58], 62 PinkRoccade [24], SAP [30] 4 Nummer 7 - juli 2013 5 [ i RL]

Gemeenten krijgen straks nieuwe taken, onder meer in de jeugd- en ouderenzorg. Ze zullen daarvoor beleid moeten ontwikkelen, maar ze kennen de groepen inwoners om wie het gaat niet. Big data geeft inzicht in wie er straks bij het gemeentelijk loket staat. Door Marieke Vos Beter beleid met big data

oeveel kwetsbare ouderen wonen er in de gemeente? Hoeveel inzichtelijk worden. Het gaat om uiteenlopende gegevens zoals Hvan hen hebben thuiszorg? Hoeveel jongeren wonen er die aantallen schoolverlaters, tienermoeders, speelplekken en kinder- gebruikmaken van jeugdzorg? Welk budget wordt nu uitgegeven sterfte. Gemeenten gebruiken deze data voor het maken van hun aan begeleid wonen? Het zijn vragen waar gemeenten een ant- jeugdbeleid. Op verzoek van gemeenten kan het instituut ook een woord op willen hebben als zij in 2015 verantwoordelijk worden dergelijk beeld geven van bijvoorbeeld ouderen in een wijk, door ‘Samen sterker’ voor onder meer de jeugdzorg en een deel van de AWBZ. gegevens uit onder meer GBA, de bronnen van het CBS en Zorg- Gemeenten weten nu niet welke inwoners verzekeraars Nederland van deze regelingen gebruikmaken, omdat te combineren en te andere instellingen deze zorg leveren. Door analyseren. Ingrijpende veranderingen voor gemeenten zijn aanstaande. Niet alleen krijgen databestanden te analyseren en te combine- Staat de privacy die gemeente lijke organisaties te maken met grootschalige decentralisatie van taken, ook ren kunnen gemeenten een beeld krijgen van analyse niet in de weg? nemen de budgetten verder af. Desondanks moet de dienstverlening aan burgers en deze groep inwoners. De gegevens zijn er. “Het gaat om geanoni- bedrijfsleven van steeds hogere kwaliteit zijn. In deze spagaat wordt gezocht naar Zo houdt Zorgverzekeraars Nederland bij wie miseerde aantallen, in nieuwe wegen om effectief en effi ciënt te innoveren. Eén van de speerpunten daarbij welke AWBZ-zorg gebruikt en kan het CBS ant- die zin komt de privacy is herverdeling van taken en verantwoordelijkheden. Samenwerking in Publiek Private woord geven op uiteenlopende vragen over niet in het geding”, Partnerschappen, het uitbesteden van bedrijfsprocessen en innovatieve ICT oplossingen onder meer leeftijdsgroepen, alleenstaanden zegt Tierolf. Geanoni- bieden uitkomst. en de verhouding huur- en koopwoningen in miseerd of niet: door een dorp of wijk. de data-analyse kan Samenwerking in Publiek Private Partnerschappen kan echter onzekerheid oproepen. veel duidelijk worden. Bijvoorbeeld hoeveel kwetsbare ouderen er U geeft zaken uit handen en zou daardoor grip kunnen verliezen. Daarom is de keuze iverse bureaus bieden dit soort onderzoek aan. Het Verwey- in de gemeente wonen, wat afgeleid kan worden uit onder meer voor een betrouwbare en deskundige partner van het grootste belang. Een partner die DJonker Instituut ontwikkelde WMO to go. Met de decentra- hoeveel ouderen thuiszorg gebruiken, alleenstaand zijn en geen lisaties gaat straks een aantal taken van de AWBZ naar de WMO. koopwoning bezitten. exact weet wat er op gemeenten afkomt, wat er in gemeenten omgaat en aan welke Gemeenten kunnen op de website WMO to go terecht met vragen oplossingen behoefte is. Kortom, waarmee de samenwerking daadwerkelijk resulteert over het WMO-beleid, bijvoorbeeld over de samenhang tussen de aken gemeenten gebruik van de mogelijkheden van deze in synergie. decentralisaties, welke maatregelen effectief zijn om participatie Mzogeheten big data-analyse? Tierolf zegt meer verzoeken van burgers te vergroten of hoe een wijkanalyse te maken. Voor voor data-analyse voor de nieuwe gemeentelijke taken te verwach- PinkRoccade Local Government is die partner. Gezamenlijk komen we tot de beste specifi eke vragen kunnen gemeenten ‘kennis op maat’ aanvragen, ten, maar het loopt nog niet storm. Gemeenten verschillen daarin oplossingen, waarmee u de maximale effectieve en integrale dienstverlening bereikt, bijvoorbeeld een gegevensanalyse. Het ministerie van VWS fi nan- niet van het bedrijfsleven, want voor veel organisaties is big data die u voor ogen hebt, uw burgers op maat bedient en aanzienlijk op de kosten bespaart. ciert WMO to go; bij grote onderzoeksvragen is het de bedoeling nog vooral een belofte. Uit een onderzoek dat KPMG in april publi- dat gemeenten gaan meebetalen. ceerde, verricht onder tweehonderd Nederlandse bedrijven, blijkt PinkRoccade Local Government, ook úw partner! dat het grootste deel big data niet inzet voor het ontwikkelen van as Tierolf is onderzoeker bij het instituut en werkt onder strategisch beleid. Men ziet weliswaar de potentie, maar gebruikt Bmeer elk jaar mee aan Kinderen in Tel, een jaarlijks databoek het (nog) niet. waarin gegevens over jongeren per gemeente tot op wijkniveau

www.pinkroccadelocalgovernment.nl Nummer 7 - juli 2013 7

PRL13-0011_Adv_A4__afloop_v3.indd 1 08-02-13 11:22 Kink in de keten

p 17 januari van dit jaar pleegde de Russische ingenieur en activist De toeslagenfraude, OAleksandr Dolmatov zelfmoord in zijn cel in een detentiecentrum in Rotterdam. Hij zat daar ten onrechte, bleek later. In het computersys- de zaak Dolmatov, teem van de IND, INDiGO, stond dat hij ‘verwijderbaar’ was, wat niet het de moeizame aanpak geval was. Hij was immers tijdig in beroep gegaan tegen de afwijzing van zijn asielaanvraag. De Inspectie Veiligheid en Justitie concludeerde in haar van het scheefwonen. onderzoek naar de affaire dat Dolmatov nooit in vreemdelingenbewaring genomen had mogen worden. De melding in het systeem was een compu- Het zijn drie verschillende terfout: het systeem had zelf de status aangepast, zonder menselijke toets. Een aanbeveling van de inspectie is dan ook om deze ontwerpfout in het voorbeelden van systeem op te lossen. De inspectie oordeelde ook dat “op verschillende momenten door ver- haperende keten- schillende organisaties in de vreemdelingenketen onzorgvuldig is gehan- deld”. Het ging om meer dan een verkeerd vinkje in een computersysteem. satie- en bestuurlijk niveau. “Die laatste twee ontbreken vaak. Men bouwt Staatssecretaris Fred Teeven in de Tweede samenwerking. Bij alle Zo was de geboden medische zorg onvoldoende, want na een eerdere zelf- een koppeling om gegevens uit te wisselen en dat is het.” Ook de juridi- Kamer na afl oop van het debat over de drie is er meer aan de moordpoging werden geen maatregelen genomen, wat wel had gemoeten. sche component wordt vaak vergeten, terwijl het essentieel is voor een Russische ingenieur en activist Aleksandr In de zaak Dolmatov ging het niet alleen om het “handelen of nalaten van werkende ketensamenwerking om juridisch vast te leggen welke gegevens Dolmatov, die zelfmoord pleegde in zijn cel hand dan falende ICT. functionarissen, maar ook om de afhankelijkheid van – en het vertrou- mogen worden uitgewisseld. “Ketensamenwerking is vaak gereduceerd tot in een detentiecentrum in Rotterdam. “Op wen in – de systemen, procedures en formulieren die die functionarissen ketenautomatisering, maar er is meer voor nodig. Mensen in de hele keten verschillende momenten is door verschil- bij hun besluiten in die keten ondersteunen”, schrijft de inspectie. Het moeten elkaars werk en de onderlinge verwevenheid snappen.” lende organisaties in de vreemdelingenke- blijkt dat die “in de praktijk te vaak summiere, onduidelijke en soms zelfs ten onzorgvuldig gehandeld”, concludeerde onjuiste informatie bevatten en dat ze onderling onvoldoende accuraat Misperceptie de Inspectie Veiligheid en Justitie in haar en actueel op elkaar aansluiten. Het is zorgelijk te signaleren dat deze De affaire Dolmatov is tekenend, zegt Zuurmond. “Wat mij opvalt aan onderzoek naar de affaire. systeemomissies voor een belangrijk deel bekend zijn bij de betrokken deze zaak is dat partijen niet goed samenwerken en dat de techniek er ketenpartners.” de schuld van krijgt. In deze keten heeft iedereen zijn proces geoptima- liseerd voor zijn eigen organisatie, maar niet voor de hele keten. En er Slachtoffer is een enorme politieke druk om problemen te ontkennen. Operationele Aleksandr Dolmatov werd letterlijk het slachtoffer van gebrekkige problemen mogen daardoor niet aan de orde komen.” Gaat dat verbeteren, ketensamenwerking binnen de overheid. Die samenwerking laat ook in nu verantwoordelijk staatssecretaris Fred Teeven in de Tweede Kamer door andere ketens te wensen over. De fraude met toeslagen, mede te wijten het stof is gegaan? Zuurmond heeft er een hard hoofd in. “De staatssecre- aan het niet controleren van gegevens bij de ketenpartners Belastingdienst taris heeft op dit punt geen schuld bekend. Zijn excuus was een rituele en gemeenten, kostte staatssecretaris Frans Weekers van Financiën bijna mededeling. De problemen in deze keten komen door zijn eigen politieke de politieke kop. De aanpak van het scheefwonen dreigt te sneven omdat dominantie en dat zie ik niet veranderen.” woningcorporaties niet op tijd de inkomensgegevens over al hun huurders René Veldwijk, partner bij de Ockham Groep en één van de vier leden ontvangen. Waarom is het zo lastig om goed samen te werken in de keten? van de externe klankbordgroep die de Tijdelijke Commissie ICT van de Gaat het vooral om computersystemen die moeilijk te koppelen zijn of Tweede Kamer ondersteunt, ziet twee fundamentele problemen. Het eerste Door Marieke Vos liggen de oorzaken dieper? Arre Zuurmond, oprichter en associé van Zenc is het vasthouden aan bestaande structuren: “Bij intensief samenwerken is Beeld Novum en academisch directeur bij de Kafkabrigade, wijst op een fundamenteel het vaak het meest effectief om organisaties en processen aan te passen. Nationale Beeldbank probleem bij ketensamenwerking binnen de overheid. Goede ketensamen- In de voorbeelden is dat niet gebeurd: organisaties en processen bleven werking berust op vertrouwen en kennis van elkaars primaire processen, hetzelfde en men schuift data naar elkaar toe. Dan krijg je een spiegel- stelt hij. Je moet het niet alleen technisch regelen, maar ook op organi- paleis van gegevenslevering.” Het tweede probleem heeft te maken met

8 Nummer 7 - juli 2013 9 Verbeter de GBA met huisonderzoek

Het stelsel van basisregistraties is onmisbaar voor een misperceptie van de aard van gegevens. Veldwijk: “Men de huurders over wie ze informatie van de Belastingdienst goede ketensamenwerking en de GBA is een essen- gaat er vaak van uit dat gegevensstromen hetzelfde zijn als kregen. Corporaties kunnen bij de Belastingdienst handma- tieel onderdeel van dat stelsel. De kwaliteit van de goederenstromen en als zodanig behandeld kunnen worden. tig de ontbrekende gegevens opvragen en sommige doen dat. GBA is over het algemeen goed, maar er moet hard Dat is niet zo: als je goederen verplaatst van A naar B, dan Wat ging hier mis? Minister Stef Blok (Wonen) wijst naar gewerkt worden om de laatste procentpunten op waren ze eerst op A en daarna op B. Als je gegevens ver- een haperende koppeling tussen de gemeentelijke adminis- orde te krijgen. ICTU deed onlangs onderzoek naar plaatst, dan zijn ze daarna op A én B. Als ze veranderen, tratie en de gegevens van de corporaties. Doordat deze admi- de kwaliteit van de GBA, in opdracht van Binnen- dan moeten ze op beide plekken veranderen. Dat gaat vaak nistratie in sommige gevallen niet op orde is, was het voor landse Zaken, en ontwikkelde een methodiek om mis.” de Belastingdienst onmogelijk om de juiste informatie te die kwaliteit te verbeteren. Arre Zuurmond werkte verstrekken, stelde hij in een reactie. Volgens Veldwijk gaat aan dit onderzoek mee. In het onderzoek bleek dat Scheefwonen het hier om de registratie WOZ, “een vrij nieuwe basisregis- dertig tot vijftig gemeenten hun GBA niet op orde Een voorbeeld waarin deze problemen duidelijk wor- tratie, die nog niet alle gemeenten helemaal hebben gevuld”. hebben en bovendien te weinig actie ondernemen den, is de aanpak van het scheefwonen. Het kabinet wil In deze registratie moet de Belastingdienst kunnen zien of om de registratie te verbeteren. Een generiek beleid dat sociale huurwoningen vrijkomen voor lage inkomens de corporatie daadwerkelijk eigenaar is van de woningen voor alle gemeenten om de GBA te verbeteren is en bepaalde daarom dat de huurverhogingen afhankelijk waarvoor men informatie opvraagt. “Het ging dus bij de eer- daarom niet zinvol. Beter kan het ministerie van ste stap in dit proces, de autorisatie, mis.” Zuurmond noemt Binnenlandse Zaken een specifi eke aanpak voor deze deze haperende ketensamenwerking “een typisch voorbeeld gemeenten ontwikkelen, zo is een advies uit het van business en IT die langs elkaar heen praten. De beleid- onderzoek. smakers bedachten een plan en dachten niet na over de ICT- De methodiek die ICTU in dit onderzoek ontwik- Als het mis gaat consequenties daarvan.” Volgens Veldwijk is de ICT wel op kelde, is gebaseerd op risicogestuurd huisbezoek. orde en zijn de benodigde gegevens beschikbaar, maar zijn Adressen worden geselecteerd op basis van terug- in de keten, ligt de werkprocessen bij de gemeenten niet op orde. meldingen, bijvoorbeeld brieven van het CJIB die Ketenpartners zijn hier gedwongen om samen te werken, als onbestelbaar retour komen. Bij huurhuizen is maar hun primaire processen en daarmee ook hun eigen de kans op fouten ook groter dan bij koophuizen. het eigenlijk (basis)registraties verschillen zodanig dat die samenwer- Met dergelijk risicogestuurd huisbezoek is de kans king lastig is. Zo zal niet elke ingeschrevene in de GBA ook op succes het grootst, concluderen de onderzoekers. daadwerkelijk op dat adres wonen (zie kader). De inkomens- Zuurmond: “Als je dit huisbezoek combineert met altijd aan een gegevens die de Belastingdienst heeft, zijn bovendien niet andere gemeentelijke bezoeken, maak je de kwali- actueel, want uit 2011. teit van de GBA veel beter, tegen een aanvaardbare ontbrekende wil fi nanciële inspanning.” Ambtelijke stiptheidsactie Gemeenten kunnen met de in dit onderzoek ont- Het oplossen van problematische ketensamenwerking wikkelde methodiek jaarlijks de kwaliteit van de GBA om echt samen te vraagt dus om meerdere acties. Enerzijds in de computersys- meten, zoals is toegezegd aan de Tweede Kamer. De temen, zodat die beter op elkaar aansluiten, anderzijds in de correctheid moet daarmee uitkomen op 99 procent organisaties die aan de samenwerking deelnemen, bijvoor- (nu 95 procent). De onderzoekers doen een aantal werken beeld door hun processen op elkaar af te stemmen. Als het aanbevelingen om de kwaliteit van de GBA te verbe- mis gaat in de keten, ligt het eigenlijk altijd aan een ont- teren, zoals het landelijk invoeren van good practi- brekende wil van ketenpartners om echt samen te werken. ces, bijvoorbeeld het Kadaster vragen om verhuizin- worden van het inkomen van de huurder. Op papier leek het Zoals in het voorbeeld van het scheefwonen: woningcorpo- gen door te geven aan de GBA. Ook pleiten ze voor eenvoudig: de Belastingdienst geeft woningcorporaties door raties kunnen de ontbrekende gegevens handmatig bij de het beter afhandelen van terugmeldingen, met name wat het inkomen van hun huurders is en de woningcorpo- Belastingdienst opvragen. Dat is niet handig, zeker niet als van het CJIB, omdat dit een sterke indicator is van ratie legt de inkomensafhankelijke huurverhoging op. Maar het om veel adressen gaat, maar het kan wel. Toch doet niet fouten in de GBA. in april werd duidelijk dat de Belastingdienst deze gegevens elke corporatie dat. Veldwijk vermoedt daarom dat er meer voor zes procent van de woningen niet kan leveren, in totaal speelt: “Ik denk dat ook sprake is van ambtelijke stiptheids- 200.000 woningen. Corporaties kunnen daardoor de huurver- acties. Niet alle corporaties zijn het met het kabinetsbeleid Het ‘Adresonderzoek Samen Leren’ is te down- hoging niet zoals gepland op 1 juli opleggen. Het verschilt eens. Het komt ze dus niet zo slecht uit dat de samenwer- loaden op http://www.bprbzk.nl/GBA/Nieuws/ per corporatie hoe zij hiermee omgaan: sommige leggen king met de Belastingdienst stroef verloopt.” Risicogerichte_huisbezoeken_verhogen_kwaliteit_GBA. geen enkele huurder een extra verhoging op, andere alleen

10 Nummer 7 - juli 2013 11 [ i RL] Op een inspirerende wijze worden taaie i-vraagstukken toegankelijk gemaakt in een juiste balans tussen theorie en praktijk. Aanrader!* Dirk-Jan de Bruijn is vanuit I-Interim Rijk actief als verkenner IV bij DG Uitvoering (EZ). Burgemeesters Mastercourse keuvelen vooral Ketensamenwerking Politieke participatie op Twitter wordt met getwitter Woensdag 30 oktober van gemeenten en hun burgers en/of collega’s. Oppervlakkigheid tweets te beantwoorden en verder te U bent bestuurder, beslisser of professional op het snijvlak van beleid en ICT. Vormen van ketensamenwerking eerste burgers niet of is troef. verspreiden. Michael Sijbom (CDA), burge- meester van Losser, is een voorbeeld. Bij departement, uitvoeringsorganisatie of gemeente. nauwelijks bevorderd. De ene keten is de andere niet; een urgemeesters en gemeenten gebrui- • ‘Netwerkers’ zijn burgemeesters die overzicht en kader Het is vooral gezellig Bken Twitter nauwelijks voor commu- voornamelijk in eigen – hogere – krin- En u vindt dat burgers en bedrijven recht hebben op Jan Grijpink, emeritus hoogleraar nicatie over bestuurs- en politieke zaken, gen antwoorden en retweeten. Joost van de beste dienstverlening. Keteninformatisering en saai. Door Peter Olsthoorn maar meer voor de aardige dingen. Ze Oostrum (VVD), burgemeester van Rhe- gaan zelden een dialoog aan met burgers nen, weet hoe het werkt. Uitvoerders en overheden werken samen in wisselende ketens op alle beleidsterreinen. Woensdag 6 november over inhoudelijke vraagstukken en blijven Sijbom werd eerder al door Buzzcapture Goede ketensamenwerking is meer dan gegevens uitwisselen. Onderling vertrouwen en Ketenregie en -inrichting steken in uitnodigingen en oproe- tot ‘Twitterkoning’ uitgeroepen. Volgens kennis van elkaars primaire processen zijn een voorwaarde. Ketensamenwerking moet niet eze maand verscheen het pen voor lokale initiatieven. de onderzoekers twittert hij evenwel erg alleen ‘technisch’ geregeld worden, maar ook op organisatie- en bestuurlijk niveau. Handreikingen voor de grootste dilemma’s in ketensamenwerking Dvoorlopige rapport Ook helpen ze de politie graag oppervlakkig. “Veel tweets gaan over zijn Cor Franke, zelfstandig adviseur en ‘Like, retweet and follow een handje. Het retweeten van privéleven. Hij laat weten wat hij op zijn Vier avonden, vier masters, vier cases en Arre Zuurmond. ervaren ketenregisseur Nederlandse gemeenten politieoproepen is bij burger- luie zaterdag heeft gedaan (koffi edrin- Elke avond start met een inleiding van een toonaangevend hoogleraar. Daarna wordt Case: regelhulp.nl, wegwijzer van de en burgemeesters’ van de vaders en gemeenten in goede ken), welke kranten hij leest en wat voor onder leiding van Arre Zuurmond een concrete casus besproken. U discussieert met de overheid naar zorg en ondersteuning Utrecht Data School, handen. Gezagshandhaving is drukke dag hij heeft beleefd.” andere deelnemers over hoe de ervaringen uit de case doorvertaald kunnen worden naar onderdeel van de Universi- het belangrijkste zakelijke onder- Niettemin, zo merken de onderzoekers op, uw eigen organisatie en projecten. Woensdag 13 november teit Utrecht. Drie studenten, werp in de tweets van de burgemeesters. geeft Sijbom lezingen over gebruik van Keteninformatisering Nadine Bergmann, Annelous Neven en Wouter Jong, adviseur crisisbeheersing sociale media. Hij benoemt daarin ook de Van 17.00u tot 20.00u, met halverwege een klein buffet en borrel na. Effectief ketens integreren is meer Anne Verheul, onderzochten Twitterstro- van het Nederlands Genootschap van rol van de twitterende burgemeester als Locatie: PBLQ HEC, Van de Spiegelstraat 12, Den Haag dan het uitwisselen van gegevens men, onder leiding van Mirko Tobias Schä- Burgemeesters en zelf een zeer actieve ‘crime fi ghter’. Verder neigt het portret Hans Mulder, executive professor fer, hun docent Nieuwe Media & Digitale twitteraar, kan dat beamen, gezien de vele van de onderzoekers naar een karikatuur Antwerp Management School Cultuur. Een klein halfjaar volgden ze het retweets en antwoorden van burgemees- van de hossende, brandweermanspelende Zeer interessant en illustratief voor informatiseringstrajecten Case: gemeenschapplijk casus-overlegsysteem binnen de getwitter van zo’n 380 gemeenten en ruim ters die hem ten deel vielen. en appeltaartsnijdende burgervader. zoals die ook in gemeenteland spelen. En bovendien interessant 180 burgemeesters en pasten er kwantita- Jeugdbeschermingsketen. tieve en kwalitatieve analyses op toe. lechts een kleine groep burgemeesters ader onderzoek is ook gedaan naar als netwerkbijeenkomst! * Woensdag 20 november Tweets van gemeenten en burgemeesters Sis zeer actief op Twitter. Deze vogels NAnnemarie Jorritsma (VVD), behalve Richard Vrieling, afdeling Advies & Ondersteuning, afdelingshoofd. Gemeente Teylingen. “blijven over het algemeen erg aan de zijn volgens de gebruikelijke categorieën burgemeester van Almere ook VNG-voor- Van ketens naar netwerken oppervlakte”, melden de onderzoekers. ingedeeld: zitter. Zij wordt – evenals Harry Keereweer Slim gebruik maken van (bestaande) “De burgemeesters gebruiken Twitter • ‘Broadcasters’ gebruiken het medium (PvdA) van Groesbeek – positiever beoor- netwerken, zowel binnen als buiten voornamelijk als persoonlijk platform om hun boodschap te verkondigen. Com- deeld gezien de pittige meningen die ze iBestuur academie is een samenwerking van iBestuur magazine en de Informatiemanagement Academie de overheid van PBLQ/HEC. Kennispartners: Be Informed, Everest, CGI. waarbij veel persoonlijke tweets worden municatie met hun volgers is hun vreemd; twitterend verspreidt en die daarom ook Bert Mulder, lector Informatie Technologie en Samenleving, Haagse gestuurd.” Ze profi leren zich graag als één Arco Hofl and (CDA), burgemeester van retweets krijgen. Hans Romeyn (CDA) van Kosten per deelnemer aan de hele mastercourse * Deelnemers over mastercourse Hogeschool met de bewoners van hun gemeente en Rijssen-Holten, is zo’n zender. Heiloo is kwantitatief een uitschieter, met bedragen 1150 euro. Bij inschrijving voor 1 ‘Succesvolle ICT-projecten’ Case: burgerparticipatie: creating a safer mengen zich als ‘de sympathieke burger- • ‘Communicators’ weten burgers en al ruim tienduizend tweets. september geldt een vroegboek-korting en betaalt u 950 euro. Deelname is vrijgesteld van BTW. community man’ ook vaak in persoonlijk gekeuvel met collega-bestuurders goed te vinden door

Inschrijven en informatie over de praktijkcases 12 op ibestuur.nl ICT-onderwijs moet anders, zegt Tineke Netelenbos We zijn slimmer, sneller en innovatiever

Terwijl Nederlandse jongeren continu online zijn, moet ons bedrijfsleven nota bene ICT’ers uit het buitenland halen. “Het onderwijs moet veel beter bij de tijd blijven dan het nu doet”, zegt ‘digital champion’ Tineke Netelenbos. Snelle oplossingen zijn nodig.

ineke Netelenbos is door het ministerie van Economi- seert.” Volgens Netelenbos ligt daar deels de oorzaak van het Tsche Zaken aangesteld als digital champion, op ver- gebrek aan ICT-aandacht. zoek van eurocommissaris Neelie Kroes. Alle EU-landen heb- ben zo’n champion: een voortrekker die in de woorden van ‘Mismatch’ Netelenbos “samen met burgers, organisaties en bedrijfsleven Als staatssecretaris Onderwijs was Netelenbos in de jaren belangrijke trends en vraagstukken van de digitale econo- negentig boegbeeld van de invoering van het VMBO. Een ver- mie op de agenda zet”. Netelenbos is ook voorzitter van het andering waarvan ze nu zegt dat deze niet heeft uitgepakt publiek-private programma Digivaardig & Digiveilig, dat de zoals ze had bedoeld. De oorzaak hiervan ziet Netelenbos samenleving wil helpen omgaan met digitale toepassingen en deels in de structuur van het onderwijs: “De moeilijkheid van het beschikken over een veilige, digitale omgeving. het onderwijs is dat niemand dat goed kan sturen. Je kunt de wetgeving wel aanpassen maar daarmee verander je het Als digital champion zegt ze vooral oog en oor te zijn onderwijs nog niet. Het onderwijs mist bovendien de slag- voor wat er speelt: “Ik heb heel veel gesproken met verte- kracht om de snelle ICT-ontwikkelingen bij te houden.” Door Nicole van der Steen genwoordigers uit het bedrijfsleven, belangenorganisaties De door het ministerie van EZ in het leven geroepen Beeld Lex Draijer/De Beeldredaktie en het onderwijs. Iedereen erkent dat het ICT-onderwijs in Taskforce e-Skills wees vorig jaar al op het tekort aan Nederland tekortschiet. Het onderwijs vergrijst en femini- e-vaardigheden dat ‘de kenniseconomie smoort’. De taskforce

14 i estuur Nummer 7 - juli 2013 15 Van Hees constateerde zowel een tekort aan goed opgeleide ICT- over een andere boeg om ook meisjes en vrouwen te interes- professionals als een te laag opleidingsniveau van ICT’ers. seren. Slechts een op de tien ICT’ers is vrouw. Netelenbos Bovendien signaleerde de taskforce een ‘mismatch’ tussen meent dat meisjes en vrouwen best te interesseren zijn voor waartoe wordt opgeleid en waaraan behoefte is. ICT. Finland heeft volgens haar het bewijs geleverd. “ICT wordt er onderwezen als computertaal en de creatieve kant Urgentieprogramma’s wordt veel meer benadrukt. Dit dankzij de Finse digital Handige Jip en Netelenbos denkt dat er urgentieprogramma’s moeten champion, Linda Liukas. Netelenbos: “Ze bedacht tijdens komen voor meer kennis en kunde. “We kunnen niet wach- haar studententijd een nieuw onderwijsprogramma. Het ten op het reguliere onderwijs.” Ze meent dan ook dat dit blijkt te werken. Ze heeft een fantastisch verhaal. We heb- Janneke deels gepasseerd moet worden om tot snelle oplossingen te ben haar naar Nederland gehaald om dat verhaal over te komen. Netelenbos: “Bijvoorbeeld door speciale zaterdag- en brengen.” Jipe Europese ministersen op het ter- vraagt om uitleg? Het wordt tijd voor een Openstellen Drein van health hebben onlangs goede aanpak van de implementatie van Dat is de kracht van het Europese netwerk van digital een belangrijk inzicht gedeeld; bij het beschikbare technologie in de zorg. En champions, meent Netelenbos. “Leren van elkaar.” Doelstel- gebruik van e-health spelen patiënten dan wel graag die technologie die con- lingen of een duidelijke omschrijving van haar rol als digital een centrale rol. Samenwerking met en form de Europese doelen interoperabel is, champion zijn er niet. Neelie Kroes zegt ermee de voordelen tussen zorgprofessionals, IT-bedrijven en gebruikersvriendelijk en veilig. van een digitale samenleving te willen promoten. Netelen- patiënten is nodig om e-healthtoepassin- bos: “Een ruime omschrijving. Het is uiteindelijk wat je er gen te bevorderen. Een keuze voor uitwis- Verschillende gemeenten in ons land zelf van maakt.” Dat blijkt ook uit de uiteenlopende ach- seling van best practices en het coördine- hebben afgesproken te willen samen- tergronden van verschillende digital champions van Europa: ren van al het aan e-health gerelateerde werken op de Digitale Steden Agenda, van leiders van digitale programma’s binnen overheden tot beleid in een internationale markt. gericht op de toepassing van ICT in We kunnen niet internetondernemers. Binnenkort gaan ze naar Dublin om Europa staat voor het bevorderen van de maatschappelijke vraagstukken. Voor de met alle digital champions nieuwe ontwikkelingen te bespre- interoperabiliteit van zorgsystemen en ‘zorgende stad’ betekent dit een bottom- wachten op ken. Ze komen twee tot drie keer per jaar bij elkaar. wil ook zorg-IT fi nancieel stimuleren. up innovatiestrategie met oog voor de Jan- menselijke maat en de inzet van netwer- Haar ervaring in de programma’s Digivaardig en Digivei- Wat kunnen we als (gemeentelijke) ken van patiënten en professionals. Het het reguliere lig komt goed van pas in haar rol van digital champion. Het overheden met de e-healthambitie van gaat om praktische toepassingen, zoals zijn publiek-private programma’s waarin ze met verschil- Europese ministers? De decentralisatie elektronische herhaalrecepten, inzicht in lende departementen en grote belangenorganisaties samen- van de langdurige zorg naar gemeenten laboratoriumuitslagen en thuismonitoring onderwijs werkt, zoals VNO en FNV. Ze constateert dat het departement moet hand in hand gaan met de trans- van gezondheidsparameters na ontslag uit onderwijs hierbij niet of nauwelijks is betrokken. “Jammer”, formatie van de uitvoering. De daadwer- een ziekenhuis. vindt Netelenbos. “Het onderwijs zou zich meer moeten kelijke implementatie van al die mooie openstellen. Goed moeten luisteren naar het bedrijfsleven technologische mogelijkheden vindt in de Eén ding is heel duidelijk: zonder en de behoeften vooral. En de overheid moet een aantal lokale setting plaats, dicht bij de mensen. ondersteuning van het gebruik van tech- kerndoelen voor het onderwijs formuleren. Anders verandert Zo lang mogelijk zelfstandig thuis wonen, nologie gaat het niet lukken. Wat mij er niets.” meer zelfredzaamheid en het benutten betreft werken we in onze gemeenten van sociale verbanden in de buurt en van met laagdrempelige ‘city-labs’; plekken Er wordt volgens Netelenbos structureel veel te wei- vrienden en familie. Als Jip of Janneke voor de goede ondersteuning van en nig over departementen heen gekeken. Ze mist de ‘grote’ nekeprofessionele hulp nodig heeft, dan moe- samenwerking met burgers én het benut- zondagscholen. Nu zakken we in de ranking van goed pres- debatten op metaniveau die politici volgens haar in de Marijke van Hees ten zij dat dichtbij, in hun eigen leefom- ten en versterken van de ‘innovatiepoten- terende landen terwijl er volop kansen zijn. ICT is de grote jaren negentig tijdens het kabinet Paars 1 wel hadden. “We Wethouder in Enschede en geving en op maat kunnen krijgen. tie’ van bedrijven en kennisinstellingen. groeier.” Nederland zou volgens Netelenbos kunnen excel- moeten ons afvragen waar we naartoe willen en dan duide- voorzitter van Stedenlink Dé kansen voor innovatie in de zorg Jip en Janneke kunnen leren met nieuwe leren in ICT. “We hebben hier weinig maakindustrie en zijn lijke keuzes maken. Kijk naar Denemarken. Het land gaat liggen bij de care en de zorg voor chro- technologie om te gaan; samenwerking hoogopgeleid. We zijn slimmer, sneller en innovatiever dan helemaal over op digitaal werken met de overheid. Papier nische patiënten. Jip en Janneke willen en handigheid, daar draait het om bij in de meeste landen. We zijn dwarsdenkers.” verdwijnt. Wij willen én digitaal én papier. Leg mensen best gebruikmaken van technologie in zorginnovatie. Laten we stoppen met pra- eens de keuze voor. Als je 2 miljard kunt bezuinigen door huis en e-healthtoepassingen, maar hoe ten en gewoon gaan doen! Het onlangs gelanceerde Techniekpact laat volgens Nete- de papieren stroom weg te halen, kun je daarmee heel veel kom je eraan? Hoe weet je wat betrouw- lenbos een oude denkwijze zien: “Het pact benadrukt vooral doen. Bijvoorbeeld in de zorg stoppen of in de scholing die baar is en wie heeft er het geduld om je de technische, ‘nerdy’ kant.” Volgens Netelenbos moet het zo nodig is. Dat biedt burgers weer eens wat perspectief.” wegwijs te maken als het bij herhaling

16 Nummer 7 - juli 2013 17 partner Capgemini

Er ontstaat een nieuw speelveld rond de keuzes die overheden maken bij de aankoop van IT. ‘Business’ en IT zullen meer dan voorheen gaan partneren en zich op de strategische waarde van IT richten. IT

nnovaties als Bring Your Own Device (BYOD) en cloud com- dient Iputing veranderen het informatietechnologielandschap in een rap tempo; en niet alleen in het bedrijfsleven, maar ook bij organisaties in de (semi)publieke sector. Nog in een recent het gemak – én de strategie verleden werd IT als een ondersteunend instrument gezien in de uitvoering van bedrijfsprocessen. Het primaat voor de aanschaf Stockfresh van software en hardware lag bij de IT-afdeling. Inmiddels zien we dat de manager van het operationele proces steeds meer zelf het stuurwiel vasthoudt en bepaalt welke IT-toepassingen er vinden in de groei aan shared service centers (SSC’s), waarbij achter de keuzes die overheden zullen maken bij de aankoop te gaan met BYOD en het gebruik van sociale media? worden aangeschaft. De vraag is hoe hiermee om te gaan. overheden elkaar opzoeken om de voordelen van schaalver- van IT. De IT-afdelingen en de business worden hierdoor meer De uit die afwegingen resulterende transformatieplannen, groting in het IT-domein optimaal te benutten. Tegelijkertijd en meer partner in het vinden van oplossingen. Of het nu gaat producten en diensten zullen echter steeds terug te voeren Overheden in Nederland spelen over het algemeen goed in verwachten burgers en bedrijven door de razendsnelle innova- om cybersecurity, fraud- of errormanagement of de vraag hoe je moeten zijn op de strategische vragen die bij de overheden op deze nieuwe tijd en kansen. In de ‘Benchmark Measurement ties op internet een wendbare overheid die diensten veilig en de dienstverlening kunt optimaliseren door het gebruik van big leven. of European eGovernment services’ staat Nederland steevast in klantvriendelijk aanbiedt. De ontwikkelingen vragen ook om een data; voor al deze onderwerpen geldt dat eerst op strategisch de top drie van landen die het best scoren met portals op het vernieuwing bij IT-leveranciers in de wijze waarop IT-oplossin- niveau helder moet worden gemaakt wat de waardepropositie is Hoe nu verder? Capgemini bouwt aan een portfolio van gebied van gebruiksvriendelijkheid, de mate waarin het ontwerp gen aan overheden worden aangeboden. Agile, Scrum en SaaS-, voor de klant. Maar ook: welke problemen opgelost moeten wor- oplossingen voor overheden dat een antwoord geeft op stra- van de site de gebruiker centraal stelt en de bundeling van dien- PaaS- en IaaS-diensten worden belangrijker. den en welke transformatieactiviteiten hierbij vervolgens horen, tegische vraagstukken rond dienstverlening met bijbehorende sten in één portal. Dit is ook terug te zien in het regeerakkoord welke technologie dient te worden gekozen en welke sourcing- IT-oplossingen. Oplossingen die ten dienste staan van zowel de ‘Bruggen slaan’, dat specifi ek vermeldt dat bedrijven en burgers Strategische asset modellen van toepassing zijn. business als de IT-afdeling, in een ecosysteem met best-in-class uiterlijk in 2017 zaken die ze met de overheid doen, digitaal Het feit dat de business in toenemende mate de beslis- innovatiepartners en op basis van de meest recente innovaties moeten kunnen afhandelen. De groeiende aandacht voor IT singsbevoegdheid op zich neemt over welke IT-oplossingen de Cybersecurity in de markt, zowel in Nederland als elders. komt precies op tijd, aangezien de innovaties steeds meer bedrijfsvoering het best ondersteunen, heeft tevens een effect Wat betekent dit in de praktijk? Neem bijvoorbeeld cyber- invloed hebben op de wijze waarop overheden hun primaire pro- op de inrichting van de uitvoeringsketens. IT wordt steeds meer security. Overheden worden steeds vaker het slachtoffer van cessen defi niëren en in ketens uitvoeren. In lijn met de slogan gezien als een strategische asset, ook voor het oplossen van cyberaanvallen. De omgeving waarbinnen overheden hun Kees Birkhoff (l) is die terug is te vinden op de overheidswebsite e-overheid.nl en complexe strategische vraagstukken als: hoe verbeter ik mijn diensten aan burgers en bedrijven leveren, wordt met de dag Director Public sector die luidt: ‘Eén digitale overheid: Betere service, meer gemak’, dienstverlening in uitvoeringsketens aan burgers en bedrijven complexer door het gebruik van onder meer cloudoplossingen bij Capgemini Neder- dient ook hier IT het gemak. met lagere uitvoeringskosten? Hoe om te gaan met cybersecu- en bijbehorende devices. Strategische vragen die op CxO-niveau land BV. rity? Hoe voorkom ik fraude door burgers en bedrijven? leven zijn: hoe kan ik veilig diensten leveren over internet? Zsolt Szabo is Vice De complexiteit van de inzet van IT, kostenbesparingen Dit alles geeft een nieuw speelveld, waarbij in eerste Hoe bescherm ik mijn organisatie en burgers en bedrijven in de President Public en het behalen van de doelstellingen noopt evenwel tot meer instantie minder naar soft- en hardwareoplossingen zal worden dienstverleningsketens? Hoe integreer ik cyber in risk manage- sector bij Capgemini samenwerking tussen overheden, wat onder meer is terug te gekeken en meer naar de strategische waarde en behoeften ment? Is er voldoende kennis en voorlichting aanwezig? Hoe om Nederland BV.

18 Nummer 7 - juli 2013 19 WiFi-walhalla

Iedereen internettoegang, en voor niets. iFi op kantoor en voor thuisgebruik – ook voor gaande proefprojecten in een WiFi-net. Partners als Micro- Wtv, bewaking, apparatuurbediening – is gewoon soft, Concentra Media, kabelaar Telenet en Fujitsu Siemens Likkebaardend schetsten vele steden dit prachtige geworden. In het openbaar bieden KPN en T-Mobile betaalde brachten miljoenen mee en overheden gaven 10 miljoen euro hotspots aan, al of niet als onderdeel van 3G-abonnementen. subsidie. vergezicht voor initiatieven voor een Maar WiFi werd in de publieke ruimte ook al snel met ‘gratis’ i-City was ‘fun’ met, behalve gratis telefoneren en recla- verbonden. Google, Hasselt en Leiden zijn bekende voor- me van winkels op maat, ook het op afstand kunnen regelen gemeente- of zelfs provinciedekkend beelden. De zoekgigant kreeg vele jaren aandacht met het van de kleur van straatverlichting en de temperatuur van voornemen San Francisco van een gratis WiFi-net te voor- het badwater instellen. Frank Bekkers, initiatiefnemer van WiFi-netwerk. Terecht enthousiasme, zien. Het is er niet van gekomen – te duur. Google beperkte het i-City-project, toen: “Op basis hiervan kunnen ze een maar de nuchtere vraag luidt: zich tot het ‘eigen’ stadje Mountain View. Op Times Square businessmodel ontwikkelen dat exporteerbaar is naar de rest ga je online met Yahoo-WiFi, met beginpagina en diensten. van de wereld.” kan het uit? Sommige luchthavens bieden WiFi van Microsoft met eigen Bellen met de gemeente om te vragen naar gebruiks- en diensten als Bing. exploitatiecijfers levert anno nu een onaangename verras- Een tweede model voor ‘gratis commercieel’ aanbod naast sing op: al in 2008 ging de stekker eruit, volgens woord- Door Peter Olsthoorn het pushen van eigen diensten betreft fi nanciering met voerder William Stevens van Helix, de samenwerking tussen Beeld Stockfresh/Blinkerd reclame die is gericht op gebruikers. Amerikaanse showcases Hasselt en Leuven. Krantenberichten verhalen van het zoals Philadelphia faalden eveneens vaak, commerciële part- in alle stilte opdoeken van Europa’s meest prestigieuze ners MetroFi en Earthlink haakten af. WiFi-project.

Vanaf 2005 passeerden honderden aankondigingen van Zeeuws pragmatisme gratis stadsnetten, van Parijs tot Tokio, zelden met vrucht- Hasselt bracht net over de grens optimisme. In 2007 baar gevolg. Hooguit stadsdelen bieden WiFi-dekking, zoals lieten de provincie Zeeland, de gemeente Sluis en de Rabo- in Bangkok, Hongkong, Kuala Lumpur, Brasov, Bristol, Black- bank haalbaarheidsonderzoek doen naar een provinciedek- pool en Wenen. Enkele projecten slaagden, zoals Tallinn kend WiFi-net. De uitkomst: er zouden 35.000 antennes in Estland, Auckland in Nieuw-Zeeland. De Duitse kabelaar nodig zijn, een investering van 45 miljoen euro. Volstrekt Kabel Deutschland voorziet het centrum van Berlijn van onhaalbaar zou je denken, maar de onderzoekers/adviseurs dekkend WiFi met tweehonderd antennes. Dat kost 2 miljoen van Vaips in Schoondijke stelden: “Onze conclusie luidt dat euro, waarvan drie ton uit subsidie. een Draadloos Open Zeeland haalbaar is. Bewijzen van het In de Benelux spraken Hasselt en Leiden tot de verbeel- tegendeel zijn niet gevonden.” De onderbouwing van deze ding, ging het mis in Rotterdam en Groningen, en kwamen curieuze conclusie bleek één lange, aandoenlijke ‘wishful Zeeland en Utrecht tot rede. Leerzaam succes en falen op thinking’ van proefballonnetjes. een rij. De provinciale woordvoerder laat weten dat het voorne- men het niet redde, maar wel leidde tot een WiFi-initiatief Stille stekkertrekker onder leiding van energie- en kabelaanbieder Delta, samen Hasselt had in 2004 de grootse ambitie van de stad een met de provincie en Promotie Zeeland Delta. Op reeds hon- ‘levend laboratorium voor draadloos internet’ te maken. derd plekken staan antennes van ‘WiFi Zeeland’ met gratis i-City zou Vlaanderen in vijf jaar een voortrekker maken in toegang tot 1Mb/s. Een snellere variant kost geld. Weliswaar de wereld met 4000 bewoners van Hasselt en Leuven in ver- een beperkte dekking, maar wel het grootste provinciale

20 Nummer 7 - juli 2013 21 initiatief in Nederland. Gemeenten betalen 500 euro per opstelpunt. Delta, kope aanvulling. Zo zet 4G-licentiehouder Ziggo/UPC nu WiFi-modems van eigendom van de provincie en gemeenten, levert de internetverbinding en abonnees open voor andere abonnees die passeren. investeert ‘enkele tonnen’ . Leiden Rotterdams gerommel Huub Schuurmans, voorzitter van Wireless Leiden, dat al sinds 2003 In oktober 2008 zag project Rotterdam Draadloos van Ontwikkelings- WiFi aanbiedt, is sceptisch. Hij duidt de bottom line: “Het coöperatieve bedrijf Gemeente Rotterdam het licht, met als doel een WiFi-net voor een model werkt veruit het best. Gratis WiFi is enkel haalbaar als je dat van- groot deel van de stad. Rotterdam Draadloos zou bedrijven en organisaties uit de bevolking opzet en enthousiaste vrijwilligers hebt die zich ervoor draadloos verbinden en openbare toegang bieden. Aerea ging aan de slag in willen blijven zetten. Gemeenten en winkelcentra moeten er heil in met de aanleg van een WiFi- en wimax-net, maar strandde in 2010 bij der- zien om voor weinig geld mee te doen. Heel soms lukt dat, zoals bij ons, tig masten. Gebruikt werd het nauwelijks. in Antwerpen en vooral met Guifi net in Spanje.” De laatste telt al ruim In maart is het WiFi-netwerk in het centrum van Rotterdam overge- 20.000 opstelpunten, het grootste Europese succes. nomen door IP Specials, waarin Aerea is opgegaan. Directeur Nicholas Gratis onderhoud en beheer maakt Wireless Leiden (WL) extreem van Hoey Smith voorziet verbetering van de verbindingen en een gestage goedkoop: “Wij doen het voor 850 euro per opstelpunt en bij al die mis- uitbreiding, te beginnen met tien masten. De beperkte capaciteit van 30 lukte projecten werd al snel een factor tien hogere kosten genoemd. Als Mb/s voor het hele netje wordt uitgebreid naar 20 Mb/s per punt. Pas- gemeenten een zak geld neerzetten, komen de aasgieren erop af, met con- santen mogen het dan gratis gebruiken; bedrijven in de nabijheid betalen sultants voorop. Dan mislukt het.” voor permanent gebruik. WL plaatste met het coöperatief principe al honderd antennes in Telecom voor iedereen Als gemeenten een gebied van 50 kilometer, van Aalsmeer tot Zoeterwoude. Winkelcen- Groningse gruwel tra doen mee omdat hun website vooraan in beeld komt bij gebruikers. Telecominfrastructuur ontstond Tragischer was de teloorgang van Draadloos Groningen dat in april 2009 Gemeenten, bijvoorbeeld Zoeterwoude, doen kleinschalig mee om jongeren steeds publiek/privaat. Nederland een zak geld een overeenkomst tekende met Unwired Holding voor de uitrol van een WiFi te bieden. Twee nadelen: stadsdekkend is het zeker niet en WiFi is kreeg vanaf 1881 telefonie met een stadsdekkend WiFi-net. Kosten: 3 miljoen euro. Een megaproject; begin storingsgevoelig. private Amerikaanse dochter, in 1913 neerzetten, 2011 zou de hele stad Groningen gedekt zijn. genationaliseerd en in 1994 naar de Stichting Draadloos Groningen was het resultaat van het Akkoord van Ambitieus beurs gebracht als KPN. Tv-kabelnetten Groningen van de Hanzehogeschool, de Rijksuniversiteit, het Universitair De ‘silver bullet’ is er volgens Schuurmans ook commercieel niet, zo kwamen er via lokale publiek-private komen de Medisch Centrum en de gemeente met elk een betaalde afnamegarantie. bewezen vele mislukkingen. Niettemin maakte Bullseye WiFi, gedragen initiatieven. Glasvezel, zelfde laken een De overeenkomst is al in 2010 ontbonden wegens ‘wanprestatie’: 3 procent door vijf ervaren ondernemers, onlangs bekend niet minder dan de 37 pak: Reggefi ber, snel gekocht door KPN. dekking in plaats van de beoogde 50 procent van de bebouwde kom. grootste stadscentra in Nederland van een WiFi-net te gaan voorzien. GSM/UMTS (3G) was van meet af aasgieren Community Network Groningen, Wireless Generations en Draadloos Bullseye zet in op reclame van winkels in de stadscentra. Wil je toegang aan commercieel, maar WiFi zit meer Groningen zetten het project kleinschalig voort met betalende gebruikers krijgen, dan installeer je een app op de telefoon, tablet of laptop, die ver- in de openbare sfeer. Die technologie erop af, met voor glasvezel en WiFi. Twee ziekenhuizen en enkele woningcorporaties volgens in de browser elke vijf minuten een reclameboodschap brengt. was trouwens voor een belangrijk deel zijn inmiddels klant. In het vierde kwartaal 2013 opent het eerste net en binnen een jaar een Nederlandse vinding, verkocht aan erna de rest. “We krijgen alle medewerking van gemeenten. Die moeten Amerikaanse bedrijven. consultants Van WiFi tot 4G in Utrecht heel veel bezuinigen en zijn maar wat blij dat een partij WiFi komt aan- Nieuwe vindingen maakten het steeds In 2007 stelde Surfnet na onderzoek voor de stad Utrecht vast dat de bieden”, zegt Ali Dikilitas, verantwoordelijk voor marketing en verkoop krachtiger, tot een recent record van 350 300.000 inwoners WiFi-toegang konden krijgen met één antenne voor elke bij Bullseye. Eigenaren en investeerders hebben 10 tot 15 miljoen euro kilometer overbrugging. Maar antennes voorop 25 km2. Kosten: 9 miljoen euro voor 25 masten voor drie jaar. De afge- beschikbaar. Uiteraard weet Bullseye van de talloze mislukkingen met reiken doorgaans enkele tientallen tot ronde berekening: planning en aanleg 1 miljoen; netwerkhardware 2,5 WiFi-aanbod: “Er is nu veel meer mobiel internetgebruik en de mobiele hooguit honderden meters ver, zeker in miljoen; huur opstelplaatsen 2,6 miljoen; vaste verbindingen 2 miljoen; reclamemarkt begin echt mee te tellen.” Nederland met een stralingsbeperking beheer 1,2 miljoen. Morrend ziet hij hoe steden toch publieke WiFi-initiatieven fi nancie- van 100 milliwatt. Wimax, een variant, Met zulke kosten moet je als overheid dus rekening houden. Utrecht ren: “Verspild geld in deze crisistijd.” De gemeente Nijmegen schenkt win- was geschikt voor lange afstanden, maar en Surfnet waren realistisch: er was geen bedrijfsmodel te verzinnen om keliersplatform Huis van de Binnenstad 100.000 euro voor de aanleg van de Nederlandse aanbieder ging op de deze investering te rechtvaardigen. Net zo leerzaam is de daaropvolgende een WiFi-net dat het winkelen kan ondersteunen. De Stichting Wireless fl es. strategie van Surfnet, begonnen in Utrecht. De universiteitscampus met Arnhem zet 25 hotspots in het centrum op in samenwerking met onderne- Het opkomende 4G kent WiFi is aangesloten op het 4G-netwerk van KPN. De toenmalige Surfnet- mers en zonder subsidie. datasnelheden die die van WiFi directeur Kees Neggers: “Gebruikers kunnen met de 4G-netwerken straks Kortom, stedelijk WiFi valt niet dood door de komst van 4G. Het realis- benaderen – vooralsnog wel tegen een buiten de campus hetzelfde doen als nu met de WiFi-netwerken.” me keerde terug en gemeenten kunnen met relatief weinig geld toch hun forse kostprijs. Met de komst van het snellere 4G-netwerk worden de marges en nood- WiFi krijgen. Zelfs ‘gratis’ als ze zich op de commerciële markt verlaten. zaak tot WiFi-netten nog geringer, maar ze blijven aantrekkelijk als goed- Wie had dat ooit gedacht na de reeks mislukkingen?

22 Nummer 7 - juli 2013 23 partner PinkRoccade

Het gemeentehuis van Assen. Foto: Jurjen Veerman de toekomst via een app op hun tablet bij de burger thuis alle informatie online en realtime verwerken.“ Er kan veel meer. De burger krijgt een andere rol in de uit- voering van de activiteiten, zegt Ensink. “Het is mogelijk dat een klant met bijverdiensten na het invullen van die gegevens met één druk op de knop ook zijn uitkering betaalbaar stelt. Zover zou je kunnen gaan. Dat vraagt natuurlijk om vertrouwen in de burger. Binnen die zelfwerkzaamheid moeten wij als orga- nisatie wel onze uitgaven kunnen verantwoorden.”

Kwetsbaar Zijn de klanten van de sociale dienst wel klaar voor digitale dienstverlening? Ensink is daar duidelijk over. “Ja, we zagen al In 2009, lang voordat Plasterk zijn digitale ambities dat klanten veel gebruik van onze site en webshop maakten.” bekendmaakte, schreef de ISD al een Europese aanbesteding Door de crisis is bovendien de doelgroep veranderd. “Neem een uit. Ensink: “We zochten naar een partner om deze innovatie ondernemer die failliet is gegaan, zo iemand is gewend alles samen met ons vorm te geven.” PinkRoccade Local Government zelf te regelen. Maar ook voor andere cliënten geldt: zelfwerk- pakte de handschoen voor deze publiek-private samenwerking zaamheid en gelijkwaardigheid geven meer zelfvertrouwen. De op. Productmanager Samenlevingszaken Patrick Smolders: dienstverlening wordt beter en sneller. Ze hoeven niet steeds “Het project past in onze visie om burgers in de dienstverle- langs te komen als er iets in hun gegevens wijzigt en kunnen ning centraal te stellen: laat hen zelf bepalen hoe en wanneer 24 uur per dag bij ons terecht.” Ze houden een keuze, verzekert ze hun zaken met de overheid regelen. De uitdaging was in dit Ensink. “Voor wie niet meekan, blijven de gebruikelijke kanalen project ervoor te zorgen dat we snel en heel veilig persoonlijke als telefoon en balie beschikbaar.” maatschappelijke informatie kunnen ontsluiten. Daarnaast waren toegankelijkheid en gebruiksvriendelijkheid belang- Ontkokering rijk: burgers moeten er zonder cursus mee kunnen werken.” De Er kan zoveel als de gegevens van verschillende overheids- Zelfwerkzame klant sociale dienst doet eigen administratie basis voor de oplossing voor ISD is CiVision Samenlevingszaken, instellingen per burger worden gekoppeld, zegt Smolders. “Die Met digitalisering meer gelijkwaardigheid in relatie

Minister Plasterk wil dat in 2017 alle deze tijd”, vindt Tiemen Ensink, manager bij de ISD. “Ook niet standaardsoftware met een fl exibele inrichting die past bij de techniek is al standaard aanwezig. Nu gemeenten de aanko- overheidsdienstverlening digitaal beschikbaar voor een sociale dienst. Wat digitaal kan, willen we digitaal aan- innovatieve behoefte van de ISD. mende jaren met grote decentralisaties in het sociale domein is. Voor klanten van de Intergemeentelijke bieden. Dat vraagt van ons dat we onze dienstverlening voor de Het lef van de ISD en het meedenken en mee innoveren te maken krijgen, biedt digitalisering van dienstverlening Sociale Dienst (ISD) Aa en Hunze, Assen burger transparant maken en ontsluiten.” van PinkRoccade leidde tot snel resultaat. Op 1 juni ging de uitkomst. De gemeente wordt echt regisseur, in plaats van Persoonlijke Internet Pagina (PIP) voor klanten live. Na inlog- uitvoerder van administratieve processen.” Smolders geeft een en Tynaarlo is dat al bijna zover. De klant Gelijkwaardigheid gen met DigiD is het eigen digitaal dossier met informatie zoals voorbeeld. “De participatiewet gaat per 1 januari 2014 in. De wordt zelfwerkzamer en medewerkers van De vernieuwing bij de ISD komt voort uit de visie op mens contactgegevens, jaaropgaven en betaalgegevens in te zien. De nadruk in het sociale domein komt meer op preventie te liggen de ISD hebben meer tijd voor hun kerntaak: en samenleving, vertelt Ensink. “Wij vinden dat de mens niet contactgegevens kunnen via de PIP gewijzigd worden. De eerste vanwege de grote fi nanciële risico’s. Bijvoorbeeld: hoe voor- begeleiden naar betaald werk. afhankelijk gemaakt mag worden. We stimuleren zo veel moge- fase is binnen een halfjaar gerealiseerd. Stap voor stap wordt kom je dat cliënten van de jeugdzorg later bij de sociale dienst lijk zelfwerkzaamheid bij onze klanten; zowel bij het zoeken naar de dienstverlening uitgebreid met meer gegevens en ook aan- een uitkering aanvragen? Daarvoor is een integraal klantbeeld werk als bij zaken rond het inkomen. De relatie tussen de klant vraagmogelijkheden. Smolders: “We hanteren een groeimodel. noodzakelijk, over de kokers van het sociale domein heen. et klassieke dienstverleningsconcept: de klant doet een en onze medewerkers wordt daardoor ook gelijkwaardiger. Dat Uitkeringen zijn ingewikkelde materie. De functionaliteit moet Daarmee kun je ouders ook inzicht geven in het spijbelgedrag Haanvraag via een formulier, daarna volgt een blackbox die zelfwerkzaamheid bij ons tot besparingen in administratieve zich steeds in de praktijk bewijzen.” Binnenkort zijn de apps van hun kinderen. Of direct voor hun gehandicapte kind via hun en daar komt op een gegeven moment wat uit. “Niet meer van processen en portokosten kan leiden, is mooi meegenomen.” (fase 2) voor klanten ook beschikbaar. Medewerkers kunnen in dossier voorzieningen aanvragen.”

24 Nummer 7 - juli 2013 25 Conversations for a Smarter Planet: 21 in a Series In ‘t Veld Anoniempje

nonimisering van persoonsgege- om – op zichzelf – anonieme gegevens Avens wordt door het bedrijfsleven, eenvoudig tot een persoon te herleiden. maar ook door overheden, omarmd als Met een zeer beperkte set gegevens over het wondermiddel voor de bescherming ons gedrag en individuele kenmerken van onze privacy. Want gegevens die niet kunnen tegenwoordig snel en gemak- Ano-identifi ceerbaar zijn, zijn strikt geno- kelijk personen worden geïdentifi ceerd men geen persoonsgegevens en vallen volgens de methode ‘Zeg mij wat u eet, dus niet onder de strenge normen van wat u shopt, waarheen u reist, en ik zeg de EU. Geanonimiseerde data, zo is de u wie u bent’. gedachte, kunnen geen kwaad meer doen Dat biedt fascinerende nieuwe moge- omdat deze niet meer herleid kunnen lijkheden, maar ook nieuwe risico’s. De worden tot een bepaald individu. Dat lijkt nieuwe EU-wetgeving inzake bescherming logisch. Anonieme gegevens zijn per defi - persoonsgegevens moet deze nieuwe wer- nitie niet meer identifi ceerbaar. Of toch? kelijkheid erkennen. Er zijn dus nog maar Misschien was dat vroeger in de weinig situaties waarin anonieme gege- tijd van de kaartenbak en het papieren vens daadwerkelijk anoniem blijven. Smarter government for a smarter planet. archief het geval. Maar tegenwoordig Het wetsvoorstel van de Europese geven nieuwe technologieën eindeloze Commissie houdt rekening met dit feit. Lokale en nationale overheden zijn bezig om hun transport, energie, gevers geautomatiseerd en daarbij 50 declaratieformulieren geschrapt. water, telecommunicatie en andere systemen intelligenter te maken Het resultaat: 23 miljoen online declaraties in 2008 – een enorme nieuwe mogelijkheden om spelden in De defi nitie van ‘persoonsgegevens’ omvat en daarmee de economie te stimuleren en de burgers te bedienen. Dit productiviteitswinst voor Belgische bedrijven, die er jaarlijks zo’n € 1,7 niemverschillende hooibergen te koppelen en dan niet alleen informatie over een roept natuurlijk de vraag op of overheidsinstellingen zelf niet slimmer miljard mee besparen. zo persoonsgegevens te de-anonimiseren. geïdentifi ceerde persoon, maar ook infor- kunnen worden ingericht. Op het meest fundamentele niveau stroomlijnt een slimmere overheid Een fameus onderzoek in de Verenigde matie die direct of indirect herleid kan Een slimmere overheid doet meer dan het reguleren van de output van processen en diensten echt, met een duidelijke blik op burger, Staten toonde aan hoe men met een een- worden tot een persoon, met middelen economische en sociale systemen. Het levert een geoliede machine bedrijfsleven of medeoverheden. Hogere overheden integreren hun voudige Google-zoekopdracht volstrekt die ‘redelijkerwijs’ ingezet kunnen wor- op die een dynamische verbinding vormt tussen burgers, groepen en processen, richten afdelingen in die meerdere diensten ondersteunen anoniem DNA, met uitsluitend de leeftijd den. Met andere woorden: alleen als het gemeenschappen, én bedrijven, waardoor realtime groei, innovatie en en zetten de meest gevraagde zaken online. Zo helpt het Australische vooruitgang worden gestimuleerd. Er zijn vele uitdagingen: instanties Centrelink de overheid om passende diensten aan te bieden die en woonstaat van de donor, aan één disproportionele moeite zou kosten om die langs elkaar heen werken, procesvertragingen en gebrek aan gebaseerd zijn op belangrijke momenten van burgers, zoals huwelijk, specifi ek individu kon koppelen, uit 300 gegevens tot een persoon te herleiden, transparantie en accountability. Gelukkig boeken overheden wereldwijd geboorte en behoefte aan ouderenzorg. De Japanse stad Kyoto miljoen Amerikanen. vallen die gegevens buiten de reikwijdte aantoonbare vooruitgang. maakte een website waar iedereen toegang heeft tot stadsinformatie, ongeacht achtergrond of moedertaal. Ook de sporen die we achterlaten met van de Verordening Gegevensbescherming. Een slimmere overheid betekent samenwerking tussen overheids- locatiediensten, die al onze bewegingen Het is begrijpelijk dat de verwerkers instellingen onderling en tussen overheidsinstellingen enerzijds en En er zijn natuurlijk situaties waarin het voor burgers van levensbelang is volgen en opslaan, zijn weliswaar niet op van persoonsgegevens – zowel bedrijven groepen en gemeenschappen anderzijds om méér transparantie en om snel en efficiënt te handelen. Tijdens de meest recente bosbranden accountability, een betere bedrijfsvoering en effectiever beheer van in Californië gebruikten overheden Twitter om realtime updates over naam, maar de patronen van onze bewe- als overheden – zich verzetten tegen resources te bereiken, én om burgers inzicht te geven in beslissingen de status van de branden te geven. Mensen die geen stroom hadden gingen zijn net zo individueel als een deze defi nitie van ‘persoonsgegevens’, die hun leven beïnvloeden. In het Verenigd Koninkrijk richtte de maar wel mobiele apparaten, werden naar Google Maps geleid voor vingerafdruk. aangezien steeds meer gegevens onder de innovatieve joint venture Southwest One shared services in door informatie over evacuatie. diverse functies van het gemeentebestuur, de gemeenteraad en het Een ander voorbeeld is beelden van normen van de Verordening vallen. Dat politiekorps te integreren. En in Albuquerque steeg de efficiëntie van Een slimmere overheid gebruikt ook Smarter Analytics, een volstrekt anonieme, willekeurige per- is lastig natuurlijk. Maar wetgeving die rapportageprocessen en daardoor van de informatievoorziening aan kostenefficiënte oplossing voor informatiebeheer die de stortvloed sonen, vastgelegd door een camera in geen rekening houdt met de nieuwe tech- burgers met 2000% door een business intelligence-oplossing. aan data filtert en realtime analyses genereert. Het levert overheden waardevolle inzichten en feiten op die efficiënt bestuur bevorderen en de openbare ruimte. Maar dergelijke nologische werkelijkheid, biedt de burger Een slimmere overheid stimuleert economische groei door omslachtige bijdragen aan een compacte Rijksdienst. Sophie in ’t Veld anonieme beelden kunnen nu snel en geen bescherming. processen te stroomlijnen en administratieve lasten – vooral lastig voor Lid van het Europees gemakkelijk aan een individu worden De oplossing ligt dan ook niet in het Laten we een slimmere wereld bouwen. Doe met ons mee en lees wat het midden- en kleinbedrijf – te vereenvoudigen. Zo heeft de Amerikaanse Parlement voor D66 gekoppeld via bijvoorbeeld gezichtsher- inperken van de reikwijdte van de Ver- staat Maryland het mogelijk gemaakt om bedrijfsvergunningen nline anderen denken op ibm.com/smarterplanet/nl. te vernieuwen en deze openbaar op geldigheid te controleren. kenningstechnologie en een eenvoudige ordening, maar in innovatie, het vinden De Kruispuntbank voor Sociale Zekerheid heeft 42 diensten voor werk- internetzoekopdracht. van nieuwe manieren om onze data echt Zo zijn er steeds meer mogelijkheden onomkeerbaar anoniem te maken.

IBM, het IBM logo, ibm.com, Smarter Planet en het planeeticoon zijn internationaal geregistreerde handelsmerken van International Business Machines Corporation. Andere product- of servicenamen kunnen handels- of servicemerken van IBM of anderen zijn. Een actuele lijst van IBM handelsmerken is op internet beschikbaar op dit adres: “Copyright and trademark information” op www.ibm.com/legal/copytrade.shtml. © International Business Machines Corporation 2012. Alle rechten voorbehouden. Nummer 7 - juli 2013 27 het oog

Met een vingerafdruk kan deze medewerker van Equinix bij op de foto dat zouden kunnen zijn, kan ook directeur Michiel een stel racks met computerservers. Ook wie hier werkt mag Eielts van Equinix niet zeggen. “Ga er maar van uit dat al Geconsolideerd immers niet zomaar overal aanzitten. Voor organisaties die onze klanten zeer zwaar beveiligd zijn, ook binnen onze hier hun ICT-infrastructuur onderbrengen en laten beheren datacenters.” staat veiligheid vaak voorop. Het Programma Consolidatie Datacenters moet de 64 Fotografie Ivar van Bekkum De rijksoverheid is hier klant geworden. Medewerkers van bestaande datacenters consolideren op vier locaties, waarvan Rijkswaterstaat, Dienst Justitiële Inrichtingen, Inspectie SZW deze er één is. Is de overheid een klant als alle andere? Eielts: Opsporing, RIVM, KNMI, PBL, CBG, CPB en SCP die op hun “Regelgeving en veiligheid zijn voor alle klanten belangrijk, pc inloggen komen over enige tijd allemaal op servers in de maar voor de overheid is duurzaamheid wel belangrijker.” Dat datacenters AM2 en AM3 van Equinix in het Science Park in het AM3-datacenter een Europese prijs won voor duurzaam- Amsterdam terecht, al merken ze daar niets van. Welke servers heid kwam dus goed van pas.

28 Nummer 7 - juli 2013 29 partner SAP

Kosten besparen met slimme innovaties

Bij bedrijven en overheden is kostenbeheersing gie betekent een enorme snelheidsverbetering – soms kan een een centraal thema. Goed gekozen innovaties analyse honderden keren zo snel als voorheen. Op zichzelf is die kunnen ondersteunen bij het implementeren hogere snelheid niet altijd interessant, maar het maakt in veel situaties nogal wat uit of een probleemstelling al binnen minu- van organisatieverbetering en hand in hand ten tot een antwoord leidt, of pas na uren of (doorgaans) dagen. gaan met kostenbesparing. Het mooie is nu dat dat nieuwe probleemstellingen mogelijk maakt. Er zijn immers opeens veel meer ‘tijdige antwoorden’ mogelijk. e overheid heeft het niet makkelijk. Het aantal ambte- Netbeheerder Alliander (3,5 miljoen klanten) gebruikt de Dnaren moet omlaag, processen moeten beter, verant- technologie bijvoorbeeld om gegevens uit zijn steeds slimmere woordelijkheden verschuiven. Met pure bezuinigingen gaat dat energienetwerk te halen. Alliander kan zo niet alleen sneller niet lukken. Door op de juiste manieren gebruik te maken van inspelen op gebruiksdata uit de ‘slimme meters’ van de klanten, digitalisering kan de overheid echter kosten besparen en effi - maar ook informatie uit diverse meetpunten vergaren om beheer ciënter werken. De groeiende stroom gegevens uit bijvoorbeeld en onderhoud te optimaliseren. overheidssystemen, sociale media, sensoren en videobeelden biedt ook kansen. Met name nu er een technologie beschikbaar Toepassingsmogelijkheden is om die databerg aan te pakken. “Het interessante is dat de mogelijkheden en toepasbaar- Beeldbank Nationale “De mogelijkheden om data te verzamelen groeien met de heid van een nieuwe technologie als SAP HANA ook in het dag. Nieuwe bronnen zoals sensoren produceren gegevens, maar overheidsdomein onbegrensd zijn”, zegt Arthur Dobma. Zo Een ander voorbeeld is fraudepreventie. De recente Bul- De inzet van enkelbanden voor gedetineerden, die door de ook bestaande bronnen nemen toe in volume en toepassingen. zou de inzet van enkelbanden voor gedetineerden, die door de gaarse fraude maakt duidelijk dat realtime fraudepreventie op bezuiniging op het gevangeniswezen wellicht nodig wordt, zou Hierdoor groeit de behoefte om uit al die gegevens zinvolle bezuiniging op het gevangeniswezen wellicht nodig wordt, veel basis van actuele signalen nodig is. Zo kan de overheid fraude veel gegevens over de beweging van gevangenen opleveren. informatie te halen”, zegt Arthur Dobma, sinds 1 april sector- gegevens over de beweging van gevangenen opleveren. Voor- voorkomen, in plaats van achteraf vaststellen dat er honderd directeur overheid van SAP Nederland. “En we willen niet alleen spellende analyses zijn dan mogelijk. miljoen euro is verdwenen. analyseren wat er gebeurd is; het gaat er juist vaak om goed te De ouderenzorg, die kampt met personeelsschaarste, zal Niet alles hoeft snel kunnen voorspellen wat er gáát gebeuren. Dat kan alleen als we meer met monitoring op afstand moeten werken, bijvoorbeeld Design Thinking Dobma benadrukt dat HANA niet het antwoord is op alle snel en fl exibel met grote volumes data kunnen omgaan. De rel- door middel van sensoren. (Hoe vaak gaat de koelkast open?) De toepassingsgebieden van in-memorytechnologie zijn vragen. Daarom levert SAP een platform – waarvan HANA deel len in Haren zijn een mooi voorbeeld. Achteraf analyseren van Analyse van de grote hoeveelheid daaruit resulterende data kan niet altijd evident. Dobma: “Je kunt niet zomaar bedenken wat uitmaakt – waarmee ook gegevens kunnen worden opgeslagen informatie op Facebook is interessant, maar echte waarde heeft helpen bij kostenbesparing. er eigenlijk mee kan. Nu moeten we gezamenlijk gaan naden- die niet die realtime eisen hebben. “Ons Real-Time Data Plat- het natuurlijk pas wanneer we op het moment zelf, in ‘realtime’, ken over hoe we er processen mee kunnen gaan ondersteunen.” form draait niet alleen om snelheid, maar ook om de vraag hoe de datastromen uit Facebook en Twitter kunnen analyseren en Daarvoor heeft SAP een methodologie beschikbaar – Design je data typeert. Je hebt als overheidsorganisatie bijvoorbeeld trends in sentimenten kunnen afl eiden en daarop maatregelen Thinking – voor het ontwikkelen van nieuwe en innovatieve veel archiefdata die je wettelijk moet bewaren. Die moeten niet baseren.” Per 1 april heeft SAP Arthur Dobma ideeën en het oplossen van problemen. In multidisciplinaire in de weg zitten van de operationele omgeving, maar je moet aangesteld als sectordirecteur Public sessies komen deelnemers tot geïntegreerde oplossingen die er wel bij kunnen komen op het moment dat je die nodig hebt. SAP HANA is de oplossing die organisaties in staat stelt om Services. Hiervoor was hij binnen SAP onder uitgaan van een praktische vraag of een probleem, doorgaans Moet dat binnen seconden? Misschien niet, maar wellicht wel grote volumes gegevens razendsnel te interpreteren. De grote andere verantwoordelijk voor de sector vanuit het perspectief van de ‘eindgebruiker’ – in het geval van binnen een dag. Het platform faciliteert dat soort keuzes. Je technologische stap die met SAP HANA is gezet, is dat in de kern Services Industries. In zijn 16-jarige carrière de overheid is dat dus de burger of het bedrijfsleven. “We heb- kunt er dingen mee doen die je vroeger niet kon doen en we hel- het gebruik van werkgeheugen (chips) in de plaats is gekomen in de software-industrie heeft Arthur Dobma ben bij SAP de expertise en middelen in huis om deze sessies te pen klanten graag om dat inzichtelijk te krijgen.” van traditionele harddisks (schijven). Die in-memorytechnolo- posities vervuld bij IBM, Sybase en Baan. faciliteren.”

30 Nummer 7 - juli 2013 31 LIGHTER Verhoef Geldgenerator

e overheid mag de burger maar wordt namelijk niet eerst gecontroleerd Geldéén keer naar zijn gegevens vra- of een toeslag terecht is, dus laat je die D gen: een simpele eis met verstrekkende vast aanvragen door ongeletterden die je gevolgen. Een voorbeeld: de woningbouw- als dank wat toestopt. De controle komt corporaties hebben de opdracht gekregen maanden later en dan heb je de poet al om extra huurverhogingen voor hogere binnen via de pasjes van je katvangers. inkomens door te voeren. Omdat de bur- Weekers wist van niets. Hij bleek de ger al heeft verteld hoeveel hij verdient, enige te zijn, als we het nieuws moeten moet de corporatie dit aan de belasting- geloven. THE BEST dienst vragen. De informatievoorzieningsketen van De corporaties willen antwoord op de werkvloer naar de top was ergens need-to-knowbasis: in welke inkomensca- gestokt. Dovemansoren lijken de oorzaak RUN BETTER tegorie valt deze huurder? Maar daarmee te zijn, want zijn belastingdienst wist dit wordt de belastingdienst verantwoorde- al een jaar en had het zelfs zijn voorgan- lijk voor het correcte antwoord. En dat is ger al in de oren getoeterd. eng, dus gooit die alles over de schut- Een mooiere businesscase kan ik me WITH ting in plaats van antwoord te geven op trouwens niet bedenken: ketenintegratie de vraag of het inkomen lager was dan als geldgenerator voor diegenen die de 33.614 euro, hoger dan 43.000 euro, of keten wel doorgronden. Ketenautomatise- SAP ergens daartussenin zat. ring compliceert danig. Je bedrijfsproces- En dan het opvragen van de gegevens sen moeten naadloos in elkaar haken om zelf. De gemeente schijnt eraan te pas te er voordeel van te kunnen genieten. SAP HELPS GREAT ORGANIZATIONS DO WHAT komen, en corporaties fuseren maar wat Een bank werkt niet met controle ach- THEY DO BEST, EVEN BETTER. aan, dus daar komen foute codes van. teraf. Als je een bankrekening wilt ope- Ja, en dan kun je geen gegevens van de nen, moet je langskomen met een geldig belastingdienst krijgen. Dus is het niet de identiteitsbewijs. fout van de fi scus dat honderdduizenden Bij echte ketenintegratie gaat direct Innovatie. Compliance. Effi ciëntie. Duurzaamheid. SAP heeft maar één doel: gegevens niet kunnen worden geleverd. een belletje rinkelen zodra zich vijf- elke overheidsorganisatie ‘best-run’ te maken. Aldus Weekers. entwintig mensen op hetzelfde adres Ik hoorde via de verwarmingsbuizen inschrijven. Bij echte ketenintegratie valt Want dat is waar onze software voor dat de ene uitdraai van de fi scus drastisch het direct op dat een heel dorp uit Bulga- ontworpen is. Dat is waar ons bedrijf om draait. kan verschillen van de andere. En dat cor- rije langskomt. Bij echte ketenintegratie En dat is waar onze mensen door geobsedeerd poraties daar niets mee aankunnen. Wat zie je direct dat huurcontracten niet kun- zijn. Dus... Run leaner. Run smarter. Run better with SAP. Prof. dr. Chris Verhoef is bijvoorbeeld het huishoudinkomen als nen kloppen. Enzovoort. Hoogleraar informatica en de ene uitdraai niet lijkt op de andere? Alle gegevens zijn bekend, alleen Ontdek wat SAP voor uw organisatie kan wetenschappelijk adviseur het koppelen ervan, het integraal bezien doen. Ga naar www.sap.com/netherlands/ industries/public-sector/index.epx voor overheid en bedrijfs- Door een ontwerpfout (nee geen ervan, is lastig. Zo lastig dat het systeem leven. Hij is bereikbaar weeffout!) is het mogelijk voor slim- lek is. Dat is de prijs die je betaalt voor via [email protected] merds die de ‘as-built’ ketenintegratie ketenautomatisering. Te hoog naar mijn wél begrijpen, om geld te incasseren. Er smaak.

Nummer 7 - juli 2013 33 Woensdag 8 augustus We besluiten het netwerk plat te leggen

Het is 8 augustus 2012, 11.30 uur. Het directieteam helemaal terug op mondelinge communicatie.” Direct daarna van de gemeente Weert vergadert wanneer onverwacht een brengt Meertens burgemeester Heijmans op de hoogte en ICT-adviseur komt binnenlopen en beleefd maar resoluut de geeft hem het advies om het probleem niet binnenskamers vergadering onderbreekt. “Sorry dat ik stoor”, zegt hij en te houden. Meertens: “Ik zei hem: ‘Straks komen er mensen deelt mee dat er een virus in het netwerk actief is. Hij heeft aan het loket die we niet kunnen helpen. We willen onze met hoge spoed twee besluiten nodig. Legt de gemeente het inwoners zo snel mogelijk laten weten welke dienstverlening netwerk actief plat? Gaat Weert met dit nieuws naar buiten? we wel en niet kunnen bieden. Bovendien is het belang- Het komt aan op de drie die vergaderen: locogemeentese- rijk dat andere organisaties gewaarschuwd worden voor het cretaris Myriam Meertens, directeur Ruimte en voorzitter van virus.’” Meertens en burgemeester Heijmans zijn het snel de vergadering, de directeur bedrijfsvoering en de directeur eens en besluiten actief naar buiten te treden. De burge- inwoners. Vanwege de vakantietijd is de gemeentesecretaris meester geeft haar een advies: “Zorg dat je een logboek afwezig. hebt.” “Dat bleek een goede tip”, zegt Meertens. Myriam Meertens vertelt: “We hebben de ICT’er direct bestookt met vragen. Wist hij meer over het virus? Had- Crisisteam den we dan geen actuele virusscanners? Zag hij een andere Het directieteam vormt het kernteam voor de crisis onder oplossing dan het netwerk uitschakelen? Al snel wisten we voorzitterschap van Meertens. Naast een communicatieme- dat er maar één besluit mogelijk was. Het virus was nog dewerker wordt de ICT-adviseur aan het team toegevoegd. onbekend, kon om die reden door de scan komen en ver- Meertens: “Omdat hij de situatie zo helder kon schetsen spreidde zich verder als het netwerk aanstond. We hebben tijdens de directievergadering. Hij werd een belangrijke daarom direct gehandeld.” schakel tussen techniek en management, een soort verbin- dingsoffi cier.” Het kernteam spreekt met het management Door Nicole van der Steen Ouderwetse communicatiemiddelen af hen een aantal keren per dag te informeren. De gemeente Beeld John Peters/De Beeldredaktie Een half uur na het besluit gaat er Weert hanteert een informatiestroom op een mail uit naar alle medewerkers van basis van het cascademodel. Laag voor de gemeente. Iedereen moet uitloggen en laag in de organisatie raakt zo mondeling mag de pc niet meer gebruiken. De kamer geïnformeerd via de leidinggevenden. van Myriam Meertens wordt omgedoopt Daarnaast regelt het kernteam een In de zomer van 2012 legt het Dorifel-virus de systemen tot crisiskamer. De kamer waar we haar nu aantal praktische zaken. Standalone (dus van de gemeente Weert een week plat; de dienstverlening is spreken. Ze wijst naar een rode map op niet op het netwerk aangesloten) laptops de kast. “Dat is een draaiboek bij rampen. en printers zijn nodig om medewerkers zwaar ontregeld. Myriam Meertens, locogemeentesecretaris, Maar daar hadden we niets aan. Er staat in het Weerter stadhuis op de hoogte te alles in over hoe de organisatiestructuur er bij rampen uit- houden. De laptops, waarop onder meer informatie over de leidde het crisisteam en heeft een belangrijke raad: ziet en over hoe mensen bij een ramp opgevangen dienen te laatste status van de crisis staat, gebruiken de medewerkers worden, niets over een computervirus.” om de veelgestelde vragen en antwoorden te verwerken. “Ga er maar van uit dat een virus ook een keer in Schriftelijke mededelingen over de situatie komen op cen- Om 12.00 uur staat de kamer van de locogemeentesecre- trale plekken in het gebouw. Standalone oplossingen maken uw organisatie gaat binnendringen.” taris vol met vijftien tot twintig leidinggevenden voor een bovendien een aantal basishandelingen mogelijk. Alle werk- briefi ng. Meertens: “Een aparte beleving. We vielen bijna processen die computers nodig hebben, liggen immers stil.

34 Nummer 7 - juli 2013 35 De beste back-up ICT werkt samen met ingehuurde experts hard aan het Weert doet daarnaast een oproep aan burgers om een paar In de avond wordt een nieuwe restore gedaan. Die mis- Omdat de website extern gehost wordt, kan Weert zon- in quarantaine brengen van de besmette bestanden, het dagen te wachten met hun aanvragen voor alle diensten van lukt, doordat een van de schoon geachte computers toch der probleem de inwoners van de gemeente via de website voorkomen van nieuwe besmettingen en het terugzetten van de gemeente, voor zover mogelijk. Meertens: “Mensen gaven geïnfecteerd blijkt te zijn. Dit is een domper, juist omdat informeren over het virus en de ontregelde dienstverlening. de back-up (restore) van vrijdag voor de virusinfectie om de hieraan gehoor. Er was gelukkig veel begrip. De hoeveel- voor een veilige aanpak is gekozen. Weert sluit de dag af Dezelfde dag stuurt de gemeente een persbericht uit. Niet systemen voor te bereiden op een nieuwe opstart (reboot). heid vragen die onze extra bezetting op het Klant Contact zonder zicht op een snelle oplossing. veel later is Weert landelijk nieuws. Die middag moet het Om half 12 in de avond krijgt Myriam Meertens een veront- Centrum ontving, bleek goed te hanteren. En er werd slechts kernteam weer een belangrijk besluit nemen. Welke back-up rustend telefoontje. De restore is mislukt. Myriam Meertens: een enkeling boos.” is veilig om de systemen weer te kunnen opstarten? Meer- “Ik heb toen tegen de ICT’ers gezegd dat ze beter naar huis tens: “We wisten dat de back-up van de vorige dag zeker konden gaan; ik hoorde de vermoeidheid door de telefoon. geïnfecteerd was. We kozen het zekere voor het onzekere. Ik zei: ‘We hebben meer aan fi tte mannen morgen.’ Ze kon- Vrijdag 10 augustus We gingen voor de back-up van vrijdag.” den op dat moment niets meer doen.” Er komt een ongelooflijke energie vrij

Er ontstaan twijfels of de mislukte restore daadwerkelijk met hun mobiele telefoon konden internetten!” Ondanks de Donderdag 9 augustus niet te voorzien was geweest. Het kernteam wordt steeds onzekerheid komt er tijdens deze dagen een ongeloofl ijke Alles is digitaal beschikbaar, maar niet toegankelijk meer onder druk gezet. Meertens: “Dit gaf me een onge- energie vrij bij onze medewerkers. “Iedereen wilde helpen makkelijk gevoel omdat iedereen zo stinkend zijn best had om het probleem op te lossen”, vertelt Meertens. “Er meld-

Op die donderdag staat er volop regionale en landelijke pers op de stoep van het Weerter stadhuis. Burgemeeser Jos Heijmans van de gemeente Weert verschijnt voor de came- ra’s. NOS en RTL schakelen experts in en plaatsen Weert in internationaal ‘besmettings’-perspectief. Foto’s: Theo Mer- tens en screenshots NOS, RTL, L1, WTV.

Donderdag om 6.45 uur is het hele netwerk besmet. zaken niet op orde had.” In nauwe samenwerking met de gedaan. Er wordt gevraagd om een datum af te geven waarop den zich medewerkers vrijwillig aan om mee te helpen. Zo ’s Nachts werken antivirusbedrijven aan een update voor afdeling communicatie staat de gemeente Weert de pers te het probleem opgelost is. Raadsleden en burgers gaan mis- ondersteunden medewerkers collega’s bij onze telefonische antivirusprogramma’s op basis van de kenmerken van het woord. De impact van het virus komt in beeld door medewer- schien vragen stellen. De vraag komt of meer capaciteit moet helpdesk. We hebben geen vervelende reacties van onze virus in Weert. Weert moet de complete back-up van vrijdag kers die op ouderwetse typemachines hun werk doen. Weert worden ingezet. Meertens: “We hebben een selectie gemaakt medewerkers ontvangen. De crisis schiep juist een groeps- scannen. De verwachting is dat de scan acht uur gaat duren. monitort de media-aandacht. in de soort en hoeveelheid hulp die we inzetten. Je moet in band, mede door onze openheid naar de medewerkers.” Meertens: “We hebben systemen met veel opslagcapaciteit, dit soort situaties zoeken naar het optimum dat werkt.” maar niet de snelste processors.” Hulp van buiten Er ontstaan ook nieuwe problemen. Zo moet Weert uren De gemeente Weert heeft contact met KING (Kwaliteits- Met de leidinggevenden in de organisatie neemt het onderhandelen om de juiste software-experts binnen te krij- Weert levert intussen de belangrijkste dienstverlening instituut Nederlandse Gemeenten) en het Nationaal Cyber kernteam continu alle door de secretariaten verzamelde vra- gen die in het weekend willen werken en blijkt de benodigde zo goed als dat kan via andere oplossingen. Publiekszaken Security Centrum om zich te laten adviseren. Meer gemeen- gen door en beantwoordt deze. Meertens: “Het is begrijpelijk reservehardware nergens te krijgen. Er wordt nog tot laat in krijgt een standalone oplossing voor onder meer aangiftes ten en ook andere organisaties blijken last te hebben van dat mensen onzeker worden en er steeds meer vragen opko- de avond doorgewerkt. burgerlijke stand en de gemeente zorgt dat de uitkerin- het virus. KING zorgt voor een informatiebemiddelaar tussen men. Er waren zelfs medewerkers die twijfelden of ze nog gen worden uitgekeerd. De noodprocedures voor de dienst- de diverse gemeenten, maar al snel blijkt dat de situaties verlening blijken niet op papier te staan. Alles is digitaal niet te vergelijken zijn door de verschillende systemen. Geen beschikbaar, maar nu dus niet toegankelijk. Meertens: “Dat van de adviseurs van deze landelijke organisaties kan Weert Zaterdag 11 en zondag 12 augustus realiseer je je pas tijdens zo’n situatie.” precies zeggen hoe het virusprobleem kan worden opgelost. Op zondag ziet het er hoopvol uit Maar de genomen stappen zijn volgens hen de juiste. NOS-journaal Weert kan niet uitsluiten dat ook computers van inwo- Op die donderdag staat er volop pers op de stoep van ners via de gemeente zijn besmet. Door een verwijzing op De afdeling ICT gaat het hele weekend door. De nieuwe servers schoon zijn. De nieuwe virusscans vinden geen virus het Weerter stadhuis. Zelfs het NOS-journaal en een Duitse de website en het Twitter-account van de gemeente laat de quarantaineomgeving wordt ingericht en alle servers komen meer. De pc’s bij Publiekszaken worden aan het netwerk zender zijn ter plaatse. Meertens: “We waren overdonderd gemeente het Nationaal Cyber Security Centrum particulie- in een virusvrije omgeving. Weert kiest voor een extra vei- gehangen en blijken te werken. Meertens: “Op zondag zag door de hoeveelheid media-aandacht. Je denkt: ‘Wat gaan ze ren informeren over wat ze moeten doen bij computerpro- lige aanpak met twee schaduwnetwerken. Het duurt lang het er hoopvol uit. We durfden in samenspraak met ICT de fi lmen?’ We zijn een open organisatie maar we wilden voor- blemen. Meertens: “Dat konden wij niet allemaal oppakken, om de reserveopslag in de veilige omgeving te plaatsen. verwachting uit te spreken dat de dienstverlening op maan- komen dat er een beeld ontstond van een gemeente die haar bovendien zijn zij daarin gespecialiseerd.” De gemeente Uiteindelijk is dit zondag klaar. Na een controle blijkt dat de dag weer normaal kon gaan verlopen.”

36 Nummer 7 - juli 2013 37 Er ontstaat druk bij Publiekszaken, want na dagen wachten verwachten burgers dat de dienstverlening nu op orde is. Meer- tens: “Ik zag de spanning op de gezichten van onze medewer- kers. We hebben toen extra medewerkers met fl air ingezet die als gastvrouwen en -heren konden fungeren om de burgers gerust te stellen en de medewerkers te ontlasten.“

Maandag 13 augustus Ik zag de spanning op de gezichten van onze medewerkers

Stapsgewijs sluit de gemeente Weert alle pc’s weer aan Er ontstaat druk bij Publiekszaken, want na dagen wach- Instituut voor veiligheids- en crisismanagement (COT) op het netwerk. De pc’s en de applicaties van Publieksza- ten verwachten burgers dat de dienstverlening nu op orde ken hebben prioriteit. Medewerkers met een gele stip op is. Meertens: “Ik zag de spanning op de gezichten van onze Het instituut voor veiligheids- en crisismanagement (COT) eva- pakt. Er is lof voor de crisisorganisatiestructuur, de systemati- de computer mogen na berichtgeving aan de slag. Wie geen medewerkers. We hebben toen extra medewerkers met fl air lueert de aanpak in Weert. Het COT concludeert dat de gemeente sche aanpak en de actieve, transparante communicatie van de gele stip op de computer vindt, mag niet inloggen. Ondanks ingezet die als gastvrouwen en -heren konden fungeren om Weert niet was voorbereid op deze crisis. Eenmaal geconfronteerd gemeente Weert. eerdere voorspellingen blijken de systemen voor de dien- de burgers gerust te stellen en de medewerkers te ontlas- met het probleem oordeelt het COT dat de crisis goed is aange- sten bij Publiekszaken nog niet goed te functioneren. Een ten. Het bleek te werken.” De aanloopproblemen zijn binnen netwerkswitch blijkt niet te werken en er blijkt een controle enkele uren opgelost. nodig te zijn door een landelijke organisatie die in Weert Leerpunten wil nagaan of de ICT-omgeving veilig is, voordat uitgifte van Na de crisis gaat de gemeente Weert mede op basis van de aanbevelingen van het COT met de volgende leerpunten aan de slag: rijbewijzen weer mogelijk is. Tips bij aanpak virusinfectie Preventieve leerpunten

Dinsdag 14 augustus •Richt een crisisorganisatie in • Werk een apart rampscenario of draai- Dit kun je niemand uitleggen • Scherm ICT’ers af van vragen uit de organisatie boek ‘virusbesmetting’ uit • Stel een ‘verbindingsoffi cier’ in tussen management en technici • Houd administratief goed overzicht over • Stel (herstel van de) dienstverlening centraal inrichting servers en netwerk en kop- Een onverwacht probleem. Als stapsgewijs alle computers lige feit om de hoek kijken. We hebben het via de hoogste • Wees transparant in wat er wel en niet aan de hand is pelingen tussen applicaties worden aangesloten, gaat iedereen weer gretig aan het werk. bazen van de provider geprobeerd. Het probleem duurde nog • Houd vanaf het begin een logboek bij • Bestudeer contracten met leveranciers Vanaf maandag wordt er dus ook weer volop gemaild. De twee dagen. Dat kun je niemand uitleggen.” • Houd contact met andere organisaties, maar durf ook op eigen oordeel af (ICT-bedrijven, providers e.d.) opnieuw, verzonden mails blijken echter niet aan te komen. Een groot Op deze dag zijn er ook complimenten voor de mensen te gaan ook de kleine lettertjes, op o.a. snelheid telecombedrijf heeft een signaal gekregen dat de omgeving die dag en nacht hebben gewerkt. Ze ontvangen bonbons. • Pak het probleem vanaf het begin honderd procent safe aan; betrek zo van dienstverlening en tarieven van de gemeente Weert niet veilig is en zonder berichtge- Meertens: “Van onze medewerkers kreeg ik terug: ‘We wisten nodig een specialistische ICT-calamiteitenmanager • Gedragsturing is erg belangrijk ving de uitgaande mails geblokkeerd. Weert weet niet of de altijd precies wat er aan de hand was, dat was fi jn.’ Dat vind • Regel een communicatieteam en spreek af hoe de organisatie te informeren • Beschouw digitalisering en de daarmee zwevende mails nog aankomen. Het bedrijf kan niet zeggen ik een groot compliment. De directe betrokkenheid en de • Gebruik kwaliteiten in de organisatie verbonden risico’s als vraagstukken voor wanneer het probleem is verholpen. Meertens: “We dachten aandacht voor hun aandeel in het proces vonden mensen • Houd een lijst bij met ‘veelgestelde vragen’ en beantwoord die steeds via directie en bestuur de IT-problemen opgelost te hebben en toen kwam dit ake- zeer aangenaam.” een centraal punt; voorkom onduidelijkheden Donderdag 15 augustus De gemeente functioneert weer normaal

38 Nummer 7 - juli 2013 39 partner Centric

Ton Kuijt en Petra de Munnik, beiden werkzaam op de afdeling Baarn tevreden met overstap naar Key2Burgerzaken Burgerzaken bij de gemeente Baarn. Behalve de GBA en de burger- lijke stand houden zij ook de begraafplaatsadministratie bij. “We hebben invloed op onze toekomstige applicaties”

Ton Kuijt en Petra de Munnik werken hebben benaderd. Centric voldeed als enige aan ons pakket van keltraject en de functionaliteit die gebouwd wordt. We hebben op de afdeling Burgerzaken bij de eisen. Een noodgedwongen keuze, zou je kunnen zeggen, die echt invloed op de applicaties waar we in de toekomst mee gaan erg goed bevalt.” werken. Heel waardevol.” gemeente Baarn. Behalve de GBA en de burgerlijke stand houden zij ook de Wat gaf de doorslag? Hoe ver is Baarn met de mGBA? begraafplaatsadministratie bij. Voor alle Petra de Munnik, allround medewerker Burgerzaken: “Wij Ton: “Die loopt wat vertraging op. Baarn is een kleine burgerzaken gebruikt de gemeente al gebruikten al een aantal Centric-applicaties, bijvoorbeeld Key- gemeente met een beperkte personele bezetting. De migratie 2Financiën en Key2Begraven. Daar was onze IT-afdeling erg over is een pittig traject, waar we door allerlei externe oorzaken iets ruim twee jaar de systemen van Centric. te spreken. De zekerheid van betrouwbare koppelingen met de langer over doen dan gepland. Wij zijn aan de slag met Baseline Wat zijn de ervaringen? bestaande procesapplicaties speelde ook mee in de overweging. I, de kwaliteitsnormen waaraan onze GBA moet voldoen om te In overleg met hen is toen besloten om voor alle burgerzakenap- kunnen aansluiten. Voor juni dit jaar moet dat afgerond zijn. plicaties te werken met de oplossingen van Centric. Onze mede- Volgens de huidige planning sluiten we in het tweede kwartaal werkers hebben na de overgang trouwens een heel goed oplei- van 2015 aan op de BRP.” dingstraject gevolgd. Dat mag ook wel even genoemd worden.” Als er taken worden Is Baarn druk met alle Haagse ontwikkelingen? “Eind 2010 zijn we overgegaan naar Key2Burgerzaken”, Hoe zijn jullie ervaringen met de helpdesk? overgedragen aan gemeenten, Ton: “Gemeenten krijgen veel te verwerken: de decentrali- begint Ton Kuijt, senior medewerker Burgerzaken bij de gemeen- Ton: “Over de support zijn we erg tevreden. Zeker als je saties, het invoeren van de basisregistraties. Vooral voor grote te Baarn. “Dat verliep heel vlot. Net na de zomervakantie voer- applicaties net in gebruik neemt, is er vaak ondersteuning van moeten daar wel de middelen trajecten hebben we als kleine gemeente eenvoudig niet de den we een proefconversie uit. Een paar dagen later volgde de de helpdesk nodig. Consultants van Centric hebben ons in die voor zijn. menskracht. Die moeten we inhuren. Door alle bezuinigingen defi nitieve conversie. Alle persoonslijsten zijn toen omgezet van periode geweldig terzijde gestaan. Kwamen we ergens niet uit, en slinkende budgetten ontbreekt daarvoor echter de fi nanciële het formaat van de oude leverancier naar het formaat van Cen- dan gaven ze advies: ‘Probeer dit of dat’ of ‘Kijk daar eens naar.’ ruimte. Samenwerken met andere gemeenten is voor de lange tric. Daar zit weliswaar niet heel veel verschil in, maar het gaat En dan werkte het weer.” termijn misschien een optie, maar zeker de eerste jaren kost dat wel over ons volledige bevolkingsbestand. Het was verbazing- Petra: “Ook voor de koppeling van Burgerzaken met de Baarn neemt deel aan de Werkgroep mGBA binnen Centric. Wat meer dan het oplevert. De overheid moet beseffen dat er aan de wekkend hoe weinig fouten er uit de conversie kwamen. Dat was BAG hadden we ondersteuning nodig, die is hier nogal bijzon- houdt dat in? taakverschuiving een prijskaartje hangt.” een goede binnenkomer.” der. Onze BAG is namelijk van een andere leverancier. En het Petra: “We zijn momenteel bezig met het Portaal Burger- datadistributiesysteem komt van nóg een andere partij. Dat was zaken. Iedere zes weken komen we met alle gemeenten in de Hebt u een boodschap voor andere gemeenten? Waarom is Baarn overgestapt naar Key2Burgerzaken? vorig jaar een fl inke investering, waar we achteraf toch wel wat werkgroep bijeen om mee te denken over de invulling daarvan. Petra: “Tegen collega’s bij andere gemeenten zou ik willen Ton: “De Unix-versie van de oude leverancier werd niet spijt van hebben. Het beheer van dat distributiesysteem blijkt Hoe zien wij als gebruikers de procesafhandeling graag terug in zeggen: ga vooral naar beurzen en congressen, en onderhoud verder ontwikkeld. De leverancier ging ervan uit dat de klanten in de praktijk erg complex, waardoor onze afdeling er veel werk de applicatie? Dat gaat tot op detailniveau, bijvoorbeeld: wat daar je netwerk. We staan allemaal voor dezelfde uitdagingen. wel zouden overstappen op de nieuwe versie. Wij zijn daarop aan heeft. Maar nu wéér overstappen zou kapitaalvernietiging verschijnt bij de aanvraag van een paspoort als eerste in het Als één gemeente een slimme oplossing bedenkt, hoeven de een offertetraject gestart, waarin we de drie grote leveranciers zijn. Voorlopig is dat dus even van de baan.” scherm? Binnen de werkgroep denken wij mee over het ontwik- andere dat niet nog eens over te doen. Komen dus!”

40 Nummer 7 - juli 2013 41 ent u er zeker van dat de manier waarop u de ICT- haastte zich om te benadrukken dat het wel ernstig was, “Bveiligheid van uw bedrijf hebt geregeld de risico’s maar dat het slechts ging om een tijdelijke verstoring van Overheid kan ook echt minimaliseert?” Iain Lobban, de directeur van het de dienstverlening en niet om een inbreuk op de veilig- Engelse GCHQ, een onderdeel van de geheime dienst, vuurt heid waarbij gegevens zijn ontvreemd of gelekt. Bovendien dit soort vragen af op bedrijven en overheden in de inleiding markeerde de minister in een brief aan de Tweede Kamer van ‘10 Steps to Cyber-Security’, een online voorlichtings- direct de positie van de overheid: “Partijen, zowel binnen cybersecurity programma met de tien basisregels voor risicomanagement als buiten de overheid, zijn primair verantwoordelijk voor de Door Bas Linders die in elk geval weerstand bieden tegen 80 procent van de beveiliging van de eigen netwerken en systemen.” Beeld Blinkerd cyberaanvallen waar bedrijven en instanties tegenwoordig mee worden geconfronteerd. Lobban signaleert een groot- In juli 2011 kreeg de overheid te maken met de tot nu niet alleen aan schalige opkomst van veelvormige en gecompliceerde cyber- toe ernstigste securitycrisis, de hack bij DigiNotar. De bevei- crime die zowel de overheid als het bedrijfsleven bedreigt. ligingscertifi caten voor websites die het (niet-overheids) De dreiging is vaak niet van technische aard. Het blijft bedrijf uitgaf bleken niet langer betrouwbaar. Dat raakte ook makkelijker om iemand te verleiden op een verkeerde link te het merendeel van de overheidswebsites en de inbraak leidde klikken waarmee de toegang tot systemen wijd open komt bijna tot een complete uitval van computers bij de Neder- Hoe zit het met de overheidsverantwoordelijkheid te staan dan een ingewikkelde ‘hack’ uit te voeren waarbij landse overheid. De paniek was groot en achter de schermen voor de veiligheid van het elektronische verkeer als de daarvoor de voordeur moet worden geforceerd. In toenemende mate werd koortsachtig gewerkt aan het bij elkaar brengen van de is er volgens GCHQ sprake van diefstal van intellectueel nodige deskundigheid. Een sluitend plan van aanpak voor gebruikte vitale digitale infrastructuur zich grotendeels buiten de eigendom, commercieel gevoelige informatie, overheids- en een dergelijke situatie ontbrak. De kwetsbaarheid van een defensiegerelateerde gegevens, en van verstoring van dienst- betrouwbare digitale informatievoorziening bleek ineens directe invloedssfeer van de overheid bevindt? De verschillende verlening en verkoop van veiligheidslekken. Elke dag, overal voor iedereen pijnlijk duidelijk. Het Nationaal Cyber Security ter wereld. Centrum (NCSC) bouwt sindsdien aan een publiek-privaat partijen hebben elk een eigen verantwoordelijkheid overlegstelsel dat de reactiesnelheid en de effectiviteit in Zelf verantwoordelijk geval van (dreigende) cybercrises moet verhogen. voor veiligheid en betrouwbaarheid. Wie belt wie als er iets In Nederland was er in april en mei sprake van een golf ddos-aanvallen waarbij achtereenvolgens de Rabobank, ING, Bestuurlijke drukte misgaat en wie krijgt de regie? SNS, het betaalsysteem iDEAL, de NS, KLM en aan overheids- Het NCSC valt formeel onder het bewind van de natio- zijde DigiD en websites van de rijksoverheid en de belasting- naal coördinator terrorismebestrijding en veiligheid (NCTV) dienst werden getroffen. De dienstverlening ging herhaalde- en dus onder minister van Veiligheid en Justitie Opstel- lijk plat en minister Ivo Opstelten van Veiligheid en Justitie ten. Maar zo eenvoudig zit de Nederlandse overheid niet in

42 Nummer 7 - juli 2013 43 elkaar. Zo zijn ook de ministers voor Wonen en Rijksdienst en van Binnen- incidenten. De brancheorganisatie is lid van de Cyber Security Raad en landse Zaken en Koninkrijksrelaties met cybersecurity in de weer, samen denkt mee over de Nationale Cyber Security Strategie. Ook wordt meege- met de CIO’s van alle departementen, de medeoverheden en interne en praat over de inhoud van de Nationale Cyber Security Research Agenda. externe ICT-dienstverleners. Defensie kent haar eigen cybersecurityhoekje, Met NCSC spreekt Nederland ICT over scenario’s in geval van dreiging en terwijl de ZBO’s (UWV, SVB, RDW) een Centrum voor Informatiebeveiliging crisis. Binnen de brancheorganisatie zijn ledengroepen actief op het punt en Privacy hebben opgetuigd. De gemeenten werken aan de uitbouw van van cybersecurity. Pegge: “In de reactie op DigiNotar bleek de kracht van hun Informatie Beveiligings Dienst. De Nationale Politie heeft haar Team een netwerk. Op het moment dat je elkaar kent en snel weet te vinden is High Tech Crime. Om bestuurders en topmanagers in het openbaar bestuur dat handig, maar de vraag of het land gered wordt mag uiteindelijk niet te doordringen van het belang van informatieveiligheid is inmiddels de afhangen van het feit of iemand op een avond toevallig zijn telefoon wel Taskforce Bestuur en Informatieveiligheid Dienstverlening actief. of niet heeft aanstaan. Daarover moet je procedureafspraken maken en Cybersecurity, zoveel is duidelijk, leidt tot een hoop bestuurlijke druk- die moet je ook voortdurend testen. Je moet niet als overheid in je eentje Als het gaat te. Maar is dat ook effectief? Arda Gerkens, Eerste Kamerlid voor de SP: daarvoor scenario’s maken. Het gaat echt om een samenspel tussen over- “Als ze elkaar bellen in geval van dreiging of nood ben ik al blij, maar het heid en bedrijfsleven.” probleem is dat je al snel langs elkaar heen gaat werken. Je moet voorko- “De ICT-sector wil daar ook veel in investeren, want het vertrouwen in om de cruciale men dat er discussies komen over wat onder wie valt of dat niet altijd hel- de elektronische dienstverlening is ook voor de sector van groot belang. der is of iedereen de informatie die hij heeft wel met de anderen wil delen. De grote uitdaging is: hoe kan ik de juiste mensen bereiken als er iets aan Ik vrees dat je dan snel in een discussiecircus terechtkomt in plaats van de hand is. Het cybersecuritybeleid is nu nog te weinig toegespitst op de infrastructuur, dat er adequaat wordt ingegrepen. De vraag is of je dit via publieke of via daadwerkelijke risico’s. Na de serie ddos-aanvallen ligt daar nu opeens de private lijnen moet aanpakken. Als organisaties zich vanuit de overheid nadruk, maar het is echt nodig om ook de andere plekken waar de vitale dan moet je bezighouden met cybercrime, dan is dat onderwerp per defi nitie gepoli- infrastructuur kwetsbaar is in kaart te brengen. Er moet een gemeenschap- tiseerd, omdat als er iets misgaat er uiteindelijk een politieke afrekening pelijk risicobeeld komen, zodat je ook afwegingen kunt maken welke kan plaatsvinden. Politiek spel is volgens mij niet goed voor de bestrijding risico’s je aanvaardbaar vindt en welke niet. Daarom pleiten wij voor een vaststellen van cybercrime. Die hele politieke optuiging haalt enorm veel slagkracht ‘risicokaart cybersecurity’, vergelijkbaar met de hoogwaterkaarten die we weg en dat vind ik jammer. De overheid is verantwoordelijk voor de eigen nu kennen. Daarop is aangegeven waar de zwakke plekken in de dijken ICT-structuur, dat is waar, maar als het gaat om de cruciale en vitale infra- zitten bij een gegeven stand van het water. De les daarvan is dat je bij dat die niet in structuur, dan moet je vaststellen dat die niet in handen van de overheid extra hoogwater niet alle dijken hoeft te verhogen en je bestuurlijk kunt is. Daar ligt dus de kern van het vraagstuk. Dat kan de overheid helemaal kiezen waar je risico’s wilt bestrijden en waar dat minder nodig is. Een niet in haar eentje oplossen.” andere voor de hand liggende maatregel is dat de overheid bij het aanbe- handen van de steden van ICT-projecten beveiliging als standaard opneemt en daar een Voor de overheid lijkt het nog moeilijk om het in ongerede raken van vast deel van het budget voor reserveert.” overheid is vitale structuren zoals het betalingsverkeer ook te zien als een bedrei- ging voor de samenleving als geheel. De toename van zaken als phishing, Groeiende markt malware en misbruik van internetbankieren wordt wel ‘verontrustend’ De markt voor bedrijven die informatiebeveiligingsdiensten leveren is genoemd, maar de gevolgen voor de banken worden als relatief beperkt booming. Onderzoeksbureau Gartner voorspelt voor de periode tot 2017 ingeschat. “Daarom is fraude met betaalmiddelen geen concrete dreiging een jaarlijkse groei van ruim 9 procent wereldwijd. Door overnames en voor de komende vier jaar.” (Nationaal Dreigingsbeeld 2012). Er is wel een fusies neemt het aantal bedrijven af. In Nederland is maar een handje- samenwerkingsverband van banken, politie en OM (Electronic Crimes Task vol securityleveranciers actief met Fox IT als boegbeeld. Hoe voorkom je Force (ECTF)) waarin informatie wordt uitgewisseld, maar de ECTF mag zelf dat de technische kennis die nodig is voor de bescherming van de vitale niet achter de boeven aan. Dat zou het Team High Tech Crime (THTC) van infrastructuur wordt gemonopoliseerd door een paar hightechbeveili- de Nationale Politie moeten doen, maar dat team kampt met capaciteits- gingsbedrijven? In welke mate is hun inbreng achter de schermen door- problemen en een kennistekort. Het Openbaar Ministerie wil de opsporing slaggevend bij het vormgeven van nieuwe wet- en regelgeving rondom en vervolging van cybercrime – vooral ddos-aanvallen – wel intensiveren, cybersecurity? Sommigen zien in de voorstellen van minister Opstelten maar ook daarvoor is uitbreiding van capaciteit en kennis nodig. Inmiddels om te gaan inbreken op andermans ICT-systemen de hand van ijverige is er wel een directe lijn tussen de bancaire sector en het NCSC tot stand securitydienstverleners. Gerkens: “Beveiligingsspecialisten als Fox IT geven gebracht. natuurlijk technische oplossingen aan, maar wel vanuit de denkwereld van een rechercheer- en onderzoeksbedrijf, want dat zijn ze ook. Rechercheurs Risicokaart willen nu eenmaal altijd meer, die kijken naar wat mogelijk is en niet naar Bart Pegge is beleidsadviseur bij Nederland ICT, de brancheorgani- wat maatschappelijk wenselijk is. Zo’n discussie over de wenselijkheid van satie van de ICT-sector. Hij typeert de rol van NCSC als een ‘spin in het ‘responsible disclosure’ moet dus niet in de beslotenheid van de politiek web’ bij incidenten en bij het delen van informatie ter voorkoming van worden gevoerd, maar met de samenleving als geheel.”

44 Nummer 7 - juli 2013 45 [ i RL]RL] Van Schelven

Bij veel gemeenten voldoet Wilt u de kwaliteit van de Basisregistratie Adressen mijn pleister zien? en Gebouwen niet aan de daaraan gestelde normen. iBestuur als medisch magazine? te zijn om grote confl icten en kleinere Dit blijkt uit de eerste WiltWaarom niet! Vandaag wil ik het metu? u confl ictjes buiten de deur te houden. Hoe kwaliteitsinspecties. hebben over de wereld van de schaaf- en enorm belangrijk ook, de inzet van des- snijwonden, de oppervlakkige beschadi- kundige projectmanagers en de aanwezig- Door Peter Mom gingen van de huid die ontstaan als je heid van een duidelijk en richtinggevend valt of als je zo onfortuinlijk bent om contract met bestek en een helder organi- jezelf te snijden. Hoe tamelijk onschuldig satiekader kunnen dikwijls niet verhin- deze wonden vaak ook ogen, toch doen deren dat toch confl icten ontstaan en BAG-kwaliteit blijft achter ze soms verdomd veel pijn. Vlak onder de uit de hand lopen. Om die reden vraagt huid zitten immers gevoelige zenuwuit- preventie om meer en gerichte aandacht. einden en het letsel raakt ook die vaak. Naar mijn beeld is die preventiegedachte e BAG, met de Basisregistratie Personen (BRP) backbone van gemeenten krachtig worden gestimuleerd “de BAG die bestuurlijke Openstaande wondranden zijn boven- bij velen in de ICT-wereld een nog tame- Dhet stelsel van basisregistraties, moet elke drie jaar door een aandacht te geven die nodig is om blijvend de kwaliteit en actuali- dien een bron van infectie en vergroten lijk ondergeschoven kindje. onafhankelijke inspectie-instelling worden gecontroleerd. De teit te garanderen”. het risico dat vuil het lichaam besmet. Onlangs heeft de Stichting Geschil- eerste inspectieronde startte begin 2012 en loopt tot eind 2014. Voorkomen is dus altijd veel beter dan lenoplossing Automatisering (SGOA), het Het ministerie van Infrastructuur en Milieu, verantwoordelijk oor enkele andere van de vele aspecten van de BAG moest men genezen! Sorry Hansaplast! onafhankelijke geschilleninstituut in voor de BAG, heeft voor de tien kwartalen vanaf midden 2012 een Vbegin april bij het ‘Gemeentelijk Geo-Beraad’ zijn, dat Alex van Zo is het ook bij menig ICT-project. Nederland dat al bijna een kwart eeuw planning gemaakt (tot juli 2012 vonden alleen enkele proefi nspec- de Ven, de BAG-inspectieman van I&M, had uitgenodigd. Enkele Onder de spelers in projecten – zowel in specifi eke ervaring heeft op het terrein ties plaats), waarbij telkens zo’n veertig gemeenten aan de beurt citaten: “Gegevens brondocumenten en gegevens register/registra- de publieke als de private sector – leven van ICT-confl icten, een nuttige nieuwe moeten komen. De eerste drie kwartalen stonden 132 gemeenten tie matchen te vaak niet volledig”, “brondocumenten niet altijd (tij- soms pijnlijke frustraties en irritaties. voorziening rondom ICT-confl ictpreventie gepland. Een rapportage van I&M vermeldt over die periode echter dig) vindbaar of beschikbaar”, “BAG-processen nog niet voldoende Sfeerverziekende confl icten spelen zich geïntroduceerd. Daarbij wordt gebruikge- maar 35 inspecties. En van die 35 gemeenten slaagden er slechts 8. geïntegreerd met overige processen/integraal kwaliteitssysteem”, dikwijls onderhuids af, iets wat een regel- maakt van een moderator die alle ‘ins and De 27 andere moeten binnen een jaar een herinspectie regelen. “te grote afstand tussen theorie (beschrijving) en praktijk (uitvoe- recht gevaar voor het welslagen van een outs’ van confl ictbeheersing in zijn ransel ring)”, “voorbeeld zorgpunten: bijhouden pandstatus; registreren project kan betekenen. Confl icten kun- heeft. Een specifi ek reglement waarborgt p slechts een van de zeven onderdelen van de inspectie, of correct bouwjaar; omgang met terugmeldingen”. nen ook ontaarden in een stinkende open onpartijdigheid. Per project worden de Ode BAG-applicatie voldoet aan de voorschriften, scoren alle wond, waardoor zich al snel teleurstel- rol en taken van de moderator afgestemd gemeenten voldoende. Niet zo gek, want zonder BAG-conforme &M noemt de BAG-kwaliteit in de door iBestuur gevraagde reactie lingen, mislukkingen en verkwisting van op het confl ictprofi el van de gegeven applicatie waren ze niet toegelaten tot het uitwisselingsnetwerk. Iop de inspectieresultaten ‘een van de speerpunten’ in een lopend middelen aandienen. In een enkel geval verhoudingen. Soms zal de inzet van de Op back-up- en herstelvoorzieningen presteert maar één gemeente jaarplan, evenals genoemde stimulering van gemeentebestuurlijke ontsporen confl icten zelfs in – doorgaans moderator beperkt kunnen blijven tot één ondermaats en qua uitwijk drie. Het is vooral mis bij de werking aandacht. De kwaliteit verbetert volgens het ministerie door koppe- dure en onverkwikkelijke – juridische enkele intensieve sessie met de leveran- en inbedding van processen (12 resp. 16 van de 35 geïnspecteerde ling met andere basisregistraties en door verplichte terugmelding geschillen, met onzekere uitkomsten voor cier en opdrachtgever. In andere gevallen gemeenten onvoldoende), de koppeling register en registratie (17) van onvolkomenheden. Die heeft een ‘zelfschonend effect’. alle betrokkenen. Het risico van confl ic- zal de moderator periodiek overleg heb- en de volledigheid, juistheid en actualiteit van de BAG-bestanden tescalatie neemt toe als de leverancier ben met projectmanagers of hun directies (bij 27 gemeenten onvoldoende). p de vraag welke middelen I&M ter beschikking staan om en opdrachtgever niet meer ‘on speaking of verleent hij een ondersteuning aan de Ogemeenten aan de planning te houden, luidt het antwoord: “Er terms’ zijn. stuurgroep van het project. Maatwerk dus. n een schriftelijke reactie stelt I&M desgevraagd dat de BAG- bestaat wel een wettelijke plicht voor gemeenten om het defi ni- Het klinkt wellicht vreemd, maar in Het jongste initiatief van de SGOA Ikwaliteit ‘goed op orde’ is, maar dat er wel ‘aandachtspunten’ tieve inspectierapport uiterlijk 31 december 2014 in afschrift bij de sfeer van de preventie van ICT-con- laat zien dat confl ictpreventie bepaald zijn, waaronder het halen van termijnen voor mutatieverwerking. de minister c.q. het departement ingediend te hebben. Het gaat Mr. Peter van Schelven fl icten valt naar mijn stellige overtui- geen overbodige luxe is. Ook voor u geldt Echter, aldus het ministerie, “dit is maar een van de vele aspec- dus in de tweede helft van 2014 druk worden met de uitvoering van Juridisch adviseur bij ging nog een wereld te winnen. Immers, wellicht: voorkom dat u uw ICT-project ten van de BAG”. Verder stelt het ministerie dat elke BAG-afnemer uitgestelde inspecties.” Nederland ICT de instrumenten die de ICT-praktijk van vroeg of laat met Hansaplast moet gaan “moet kunnen vertrouwen op een deugdelijk systeem” en dat oudsher heeft, blijken vaak onvoldoende behangen!

46 Nummer 7 - juli 2013 47 partner Be Informed

Overheden en andere partijen moeten steeds meer samenwerken. Niet in statische ketens, maar in dynamische netwerken. Dat vergt van bestuurders wel een andere mindset.

Samenwerken is geen estafette

ensen aan een baan helpen, een probleemjongere niemand de baas. En met name in de netwerkverbanden kunnen of -gezin een toekomst bieden, de zorg voor oude- de deelnemende partijen ook niet meer van statisch vormgege-

M Maridav/Stockfresh ren; geen overheidsinstantie kan dat nog alleen. Maatschap- ven bedrijfsprocessen uitgaan. pelijke vraagstukken zijn steeds minder het domein van een enkel ministerie of een losse organisatie; samenwerken is het Boissevain: “Je moet dus een gezamenlijk platform heb- devies, en helemaal in tijden van decentralisaties. Maar hoe ben waarop iedereen zijn eigen weg kan vinden, waarin niet de meer verschillende partijen moeten samenwerken, hoe meer opvolging van de processen relevant is, maar waar het draait om verschillende doelen en belangen op de loer liggen. “Neem het de constraints, de gemeenschappelijke beperkingen waarbinnen Hoe je ketens aanstuurt begeleiden van mensen naar werk”, zegt Jan Willem Boissevain, je met vrijheid kunt bewegen en samenwerken. Daarnaast wil managing director van Be Informed. “Dan heb je te maken met je meer delen dan alleen gegevens – ook de regels. Die zijn van doelstellingen die met politieke opdrachtgevers zijn afge- Het NORA-dossier ‘Ketens de baas’ is een aanvulling op burgers, werkgevers en gemeenten. Als overheid ga je niet over toepassing op een heleboel actoren en worden nu op verschil- sproken, terwijl de samenwerkingsverbanden horizontaal NORA (Nederlandse Overheids Referentie Architectuur), alle partijen, maar heb je wel die samenwerking nodig om een lende plekken geïnterpreteerd en in systemen ondergebracht. zijn en zich dus aan die verticale sturing onttrekken.” de blauwdruk voor de nationale elektronische overheid. gemeenschappelijk doel te bereiken: mensen aan werk hel- Wij zeggen: haal die er nu uit, en lever die als een dienst terug. Daarom neemt bij samenwerking het belang toe van de Organisaties die samenwerken hebben snel de neiging zich pen.” Met name gemeenten moeten in staat zijn verschillende Door deze dienst voor iedere context specifi ek aan te bieden relationele en culturele dimensies, naast de inhoudelijke te concentreren op inhoud en werkwijze. “Met dit dossier coalities aan te gaan in verschillende rollen; die van regisseur, bedien je de uitvoering op maat. Maar je kunt ook de handha- en procedurele (zie kader.) zeggen we eigenlijk: let op”, zegt Cor Franke. “Als er geen coördinator, handhaver of facilitator, aldus Boissevain. ving beter regelen en horizontaal toezicht toepassen.” vertrouwen is en als er geen cultuur is waarin je naar een Op een terrein als de jeugdzorg zou dat betekenen dat alle Be Informed is nu bezig met het opzetten van pilot- gezamenlijk doel wilt streven, dan mislukt het. Dan voel je Die dynamische samenwerkingsverbanden verschillen nogal deelnemende actoren, zoals Bureau Jeugdzorg, GGZ, scholen, projecten in onder andere de jeugdzorg. “Wat we willen wel de druk van het dominante ketenprobleem, maar krijg je van de traditionele ketens waarin tot dusver vaak is samenge- Raad voor de Kinderbescherming en gemeenten vanuit hun doen is laten zien hoe je rond dat dossier het complexe het niet opgelost.” werkt. Boissevain krijgt daarin bijval van Cor Franke, die als eigen verantwoordelijkheid samenwerken aan dat ene dos- geheel kunt overzien en die probleemjongere in samen- In het dossier zijn de vier dimensies benoemd die van belang projectleider doorontwikkeling NORA verantwoordelijk is voor sier voor het kind of het gezin. “Nu zie je dat men volgens het hang beter kunt helpen”, zegt Boissevain. “Ons standpunt zijn bij ketensamenwerking: ‘inhoud’ en ‘procedure’ zijn de het NORA-dossier ‘Ketens de Baas’, een uitbreiding op de NORA- estafettemodel probeert te werken en dat dat gewoon vast- is: zorg nou dat je bij de ontwikkeling van beleid kijkt naar twee dimensies die doorgaans goed worden onderkend. Maar architectuur. “Er zijn twee soorten samenwerkingsverbanden. loopt. En dan wordt er naar elkaar gewezen, maar er is niet één de consequenties. Wij pleiten ervoor dat beleid te model- ‘relaties’ en ‘cultuur’ vergen extra aandacht bij ketensamen- In de estafetteverbanden geven de partijen steeds het stokje verantwoordelijke.” leren en dan zie je die consequenties. En deel die model- werking. Er moet vertrouwen tussen ketenpartners zijn en door, zoals in de justitieketen en de loonaangifteketen. Maar len met de uitvoering. Dan heb je die keten gefaciliteerd. een organisatieoverschrijdende dialoog. Ook een mind- in de steeds vaker voorkomende netwerkverbanden werkt het Dat vergt dus veel bestuurlijke aandacht en voor veel Dan hoeven niet 400 gemeenten zelf vanuit de wetteksten set gericht op ketensamenwerking en een ‘doelgebonden anders. Daar staat iedereen als het ware met zijn gezicht naar bestuurders is het sowieso wennen, is de ervaring van Franke. hun processen te ontwerpen en te automatiseren.” Be speelruimte’ zijn nodig. In elke samenwerking hebben deze een gemeenschappelijk dossier.” In beide gevallen is er “De sturing is in veel organisaties verticaal opgezet, met Informed gaat ook op dit gebied pilots opzetten. dimensies hun eigen gewicht.

48 Nummer 7 - juli 2013 49 iBestuur kladblok

komen. Zij stelt ook minder hoge eisen. Ter- wijl het bedrijfsleven daar veel strakker op Publiek stuurt en veel meer investeert in een goede regieorganisatie.” Dat is een ander belang- rijk verschil met het bedrijfsleven dat in het onderzoek naar voren komt: overheden outsourcen blijken terecht een stuk kritischer over hun eigen regiekwaliteiten.

Leveranciers Kostenbesparing is voor de publieke In totaal werden door de respondenten twintig leveranciers geëvalueerd, met ieder sector niet een eerste motief een minimum van acht contracten. Van deze twintig scoorde Centric het hoogst op voor outsourcing, maar men is klanttevredenheid, HP scoorde het laagst. “Centric is echt een Hollandse speler, die bovendien heel selectief is in de wel ontevreden over de behaalde opdrachten waar ze aan meedoet. De bedrijfsfi losofi e sluit kennelijk goed aan op die van de overheid”, zegt IJmker. Op geleverde kwaliteit scoor- besparingen. En de regie is nog steeds de TCS (Tata Consultancy Services) het hoogst, de tweede plaats wordt gedeeld door Centric, Ordina en CGI (voorheen Logica). Van de Indiase niet op orde. leveranciers die in het onderzoek zijn genoemd, komt er niet één terug in de contracten met de overheid. Dit zijn wel de leveranciers die het beste scoren op kostenbesparing, wat zoals gezegd voor overheden geen eerste Door Marieke Vos in samenwerking met lezers van iBestuur.nl/kladblok reden is om voor outsourcing te kiezen. In het onderzoek werd ook gevraagd naar ervaringen met public cloud computing. De respondenten uit de publieke sector gaven aan hier iets Adviesbureau Quint Wellington Redwood en onderzoeksbureau White- minder tevreden over te zijn dan die uit het bedrijfsleven, maar volgens lanelane ResearchResearch deden een vergelijkend klanttevredenheidsonderzoek naar IJmker moeten deze resultaten ‘met een korrel zout’ genomen worden. Er IT-outsourciIT-outsourcing.n Aan dit onderzoek deden in Nederland CxO’s en managers wordt namelijk nauwelijks nog gebruikgemaakt van public clouds, klanten uiuitt zo’n twetweehonderdeh organisaties mee, van wie vijftig binnen de overheid. van Salesforce.com en Amazon daargelaten. De klanttevrklanttevredenheide in Nederland werd gemeten aan de hand van 503 IT-outsourciIT-outsourcingscontracten,ng ieder met een waarde van minimaal 1 miljoen Regie blijft een valkuil dodollarllar per jaajaar.r Het leverde interessante inzichten op, onder meer over de Eigenlijk is het opvallend dat ook uit dit onderzoek weer blijkt dat uit- waardering vvana IT-leveranciers. Ook blijken overheid en markt nogal van bestedende partijen ontevreden zijn over hun regievoering. Goede regie en elelkaarkaar te versverschillenc in hun motieven voor IT-outsourcing. het op orde hebben van de eigen organisatie bij outsourcing staat al jaren op nummer één in de lijstjes van succesfactoren. Is het zo moeilijk om dit ReRegiegie kan bbeter goed in te richten? Ja, zegt IJmker, die tevens medeoprichter is van het De publiekpubliekee sector scoort op een aantal punten signifi cant anders dan Platform Outsourcing Nederland, dat tot hehett bedrijfslebedrijfsleven.ve Meest in het oog springend is de belangrijkste reden doel heeft om kennis over outsourcing om uit te bestbesteden:e voor het bedrijfsleven is dat kostenbesparing, voor de te verbeteren. “De eerste vijf jaar dat IT- ovoverheiderheid het kkunnenu focussen op kerntaken. Toegang tot specialistische outsourcing echt opkwam, tussen 2000 en kekennis,nnis, verbetverbeteringe van de service en een verandering in de bedrijfsproces- 2005, lag de focus vooral op ‘dealmaking’, sesenn zijn de reredenende die vervolgens als belangrijkst worden genoemd. Daar- het sluiten van contracten. Daarna brak nna komt pas kokostenbesparing.s Opvallend is dat de overheid vergeleken met het besef door dat je die contracten ook hhehett bedrijfslevebedrijfslevenn bij de evaluatie van uitbesteding wel veel ontevredener is goed moet managen. Dat is niet een- oovoververe de gerealisgerealiseerdee kostenbesparingen. Arno IJmker, managing partner voudig en het is een jong vak, een vak bbibijij QuQQuintint WellinWellingtong Redwood, verklaart: “De overheid lijkt er vertrouwen waarin nog heel veel valt te leren.” iinn ttee hehhebbenbbb en ddatat een leverancier hen zal ontzorgen, dat dat wel goed zal

5050 Nummer 7 - juli 2013 51 ECPPlatform voor de Informatiesamenleving

Als Brussel nou eens doorzette

Om van Europa een topspeler Volgens minister Kamp (EZ) was de op ICT-gebied te maken brand bij Vodafone afgelopen jaar “een wake-upcall voor Nederland”. Vodafone, moet Brussel nog wel wat T-Mobile en KPN hebben naar aanleiding obstakels opruimen, bleek daarvan afgesproken elkaar hun netwerk op de Europadag. Maar wat ter beschikking te stellen in geval van meer nationale ambitie zou uitval. “Dat is uniek. Nederland loopt Nederland ook sieren – met hierin voorop”, aldus de bewindsman. meer ‘joining and sharing’. Foto’s: Paul Ridderhof

Door Cyriel van Rossum

r waren stoelen te weinig voor Ede ruim 200 ondernemers en overheidsmanagers die op 7 mei op de Europadag in Den Haag afkwamen. De meesten waren er vooral om te kijken waar Nederland staat op ICT-gebied en waar het heen zou moeten. Minister Kamp (EZ) heeft hoge verwachtingen van de voltooid. Dan pas kunnen er Europese privacy, cyberveiligheid, en continuïteit. EU-Commissaris Neelie Kroes zette ze als een teken van een volstrekt verou- kabinet identifi ceerde negen zoge- kracht van jong ondernemerschap. Er ver- giganten ontstaan. “Het is niet van deze Wat dat laatste betreft was de brand bij de Europadag Brusselse luister bij met derde kijk op de Europese economie. Ook noemde topsectoren, sectoren waarin schijnen onafgebroken nieuwe spelers op tijd dat telecombedrijven nog altijd met Vodafone afgelopen jaar volgens Kamp een toespraak waarin ze onder meer haar Kroes beschouwt het feit dat de Europese Nederland mondiaal uitblinkt en waarin de ICT-markt, aldus Kamp. Per jaar groeit eisen te maken hebben die van land tot “een wake-upcall voor Nederland”. Voda- hart luchtte over de Europese leiders. Die telecommarkt nog altijd bestaat uit 27 het extra overheidsgeld wil investeren. de sector in Nederland met 3 procent, land verschillen”, aldus de minister. “En fone, T-Mobile en KPN hebben naar aan- kwamen begin februari een EU-begroting gefragmenteerde deelmarkten als de Tot Kroes’ ergernis is ICT daar niet bij. ICT een groei die inmiddels verantwoordelijk ook niet dat bellen of internetten over de leiding daarvan afgesproken elkaar hun overeen voor de komende zeven jaar grootste belemmering voor een leidende heeft slechts als innovatie-as een plekje is voor 60 procent van de economische landsgrenzen heen duurder is.” Hij vindt netwerk ter beschikking te stellen in geval waarin er voor Kroes’ ambitieuze digitale positie op ICT-vlak. “Het is te gek voor in het topsectorenbeleid en is dus niet groei. De Amsterdam Internet Exchange het hoog tijd voor ‘eigentijdse regels’ die van uitval. “Dat is uniek. Nederland loopt agenda maar 1 miljard euro werd vrijge- woorden dat die harmonisering uitblijft. zelf als topsector aangemerkt. Kroes: heeft zich ontwikkeld tot de digitale rechtdoen aan het feit dat telecom en hierin voorop”, aldus de bewindsman. maakt in plaats van de 9 miljard die zij Zo ontstaan in Europa nooit dezelfde “Meer ambitie zou wel mooi zijn. ICT is mainport van Europa. Maar de grootste internet inmiddels zijn verweven tot één De derde uitdaging ten slotte is nodig had. Afgezien daarvan geeft ook schaalvoordelen als waar de Amerikaan- geen extraatje, maar core business. Kom spelers zijn nog altijd Amerikaans. Op de markt. verhoging van het ICT-gebruik in het de termijn waarop wordt geïnvesteerd se en Chinese concurrenten profi jt uit op, zeg!” Zij suggereerde voor ICT-ont- wereldmarkt moet Europa zich veel meer MKB. In een derde van de MKB-bedrijven volgens haar aan dat de leiders de sense trekken.” wikkelingen eenzelfde regeling als voor laten gelden. Vertrouwen stelt dat nog maar weinig voor. Kamp: of urgency niet aanvoelen. “Zelfs de com- kunst bij openbare bouwprojecten: “ICT Kamp ziet in dat licht drie uitdagin- De tweede uitdaging ligt volgens de “Digitaal prototypes testen of virtueel munisten houden een kortere planperi- Procentregeling moet een vaststaand deel uitmaken van gen voor Europa. Om te beginnen moet minister in het waarborgen van het ver- kleren passen: het ligt allemaal binnen ode aan.” Het besluit om de uitgaven te Kroes liet niet na om ook Nederland elke publieke investering, en anders is de interne markt voor telecom worden trouwen in internet. Het gaat daarbij om handbereik.” concentreren op de landbouw beschouwt een veeg uit de pan te geven. Het vorige het no go. Nederland loopt niet zo voorop

52 Nummer 7 - juli 2013 53 ECPPlatform voor de Informatiesamenleving

toegediend van 20.000 dollar plus een is dat sinds de jaren negentig lang niet men door tijdelijke, gefocuste, globaal zogenoemd sponsorpakket met software. altijd de grootste bedrijven de toplijsten opererende bedrijven.” Ten slotte is er dan nog een demodag aanvoeren qua winstgevendheid. Kleinere Volgens Steffens is er wel een punt waarop de starters een publiek van 400 bedrijven zijn duidelijk succesvoller aan van zorg voor kleine ondernemers: het is potentiële investeerders mogen proberen het worden. “En de snelheid van opkomst moeilijk om de juiste mensen te werven te interesseren voor hun business. en neergang neemt sterk toe”, voegde en aan te nemen. “Nederland scoort “Negen van de tien bedrijven komen Steffens eraan toe. Dat heeft volgens vrij laag als het gaat om kennismigra- binnen een half jaar aan fi nanciering”, hem onder meer te maken met de ‘techni- tie.” En daarmee dringt de vraag zich aldus De Zeeuw. “In ruil voor onze dien- sche acceleratie’: elk jaar komen er weer weer op of hier het ‘joining and sharing’ sten en het startkapitaal van 20.000 dol- meer technische vernieuwingen dan het wel voldoende voet aan de grond heeft lar vragen wij een belang van 8 procent in jaar ervoor. gekregen. de nieuwe onderneming.” Het bedrijf is Tegelijkertijd lijken klanten steeds EU-Commissaris Neelie Kroes: “We zijn nog jong (drie jaar) en rendeert nog niet: minder op elkaar: ‘vraagdivergentie’. Een andere vraag die opduikt: wel bijzonder internetsavvy, maar nog “Wij kunnen onze investeringen nog niet Een ondernemer kan vaak maar aan beschikt de overheid over voldoende niet zo ondernemend op het web”. betalen uit de verkoop van onze belan- een beperkt aantal wensen van klanten maatschappelijk aanpassingsvermogen gen. Maar het ziet er goed uit.” tegemoetkomen. “Dat schept kansen voor om de snelheid van de technische ontwik- betrekkelijk kleine ondernemers. Dankzij kelingen bij te benen? “De overheid zal Acceleratie IT kunnen ze een klein segment klanten ook moeten accelereren op het gebied Een andere workshop op de Europa dag afpakken van grote bedrijven, ook op van regelgeving”, aldus de onderzoe- stond in het teken van kansen en belem- internationale schaal.” ker. “Het komt meer dan ooit aan op meringen voor Nederlandse ondernemers fl exibiliteit.” in de Europese digitale interne markt. Flexibiliteit Thomas Steffens van de Boston Consulting Al met al zullen er veel ‘new kids on Doorbraakprojecten Group verkende de toekomst van Neder- the block’ verschijnen. Steffens: “Creatie- Bertholt Leeftink, directeur-generaal landse ondernemers. Een van de belang- ve ondernemers die dankzij IT bijzondere Bedrijfsleven & Innovatie op het minis- rijkste waarnemingen is dat de markt veel diensten kunnen ontwikkelen en bieden. terie van EZ, is het niet eens met Neelie sneller verandert dan we gewend waren. Zoals een bedrijf dat via een iPhone-foto Kroes als ze zegt dat de Nederlandse over- “Schijnbaar sterke concerns als Nokia, van een EHBO-doos jaarlijks bekijkt welke heid te weinig aandacht heeft voor ICT. “We hebben een stevig topsectorenbeleid waarin ICT door alle sectoren loopt. Baga- qua internetondernemerschap. We zijn Kroes probeerde met een anek- Startupbootcamp, een bedrijf dat vol- telliseren is niet op zijn plaats. Nederland wel bijzonder internetsavvy, maar nog dote aan te tonen dat ondernemerschap ledig draait om het delen van kennis. De heeft bovendien een eigen volwassen niet zo ondernemend op het web”, aldus tegenwoordig een ander karakter heeft Zeeuw, die zijn concept uiteenzette in een Er zullen veel ‘new kids on digitale agenda. Natuurlijk mag er nog de EU-Commissaris. dan vroeger. Op een internationale deelsessie, heeft in Amsterdam, Eindho- wel wat opschaling en versnelling plaats- “Haar kritiek heeft ons even lekker meeting zag ze jonge internetonder- ven, Dublin, Londen, Berlijn, Kopenhagen vinden.” Hij wijst in dat verband op de op scherp gezet”, aldus Arie van Bellen, nemers ideeën uitwisselen en zij sprak en Haifa kennisnetwerken opgezet van the block’ verschijnen zogenoemde doorbraakprojecten, die ICT directeur van ECP Platform voor de Infor- haar verbazing uit over het feit dat ze elk 100 tot 150 deskundigen van zeer een grotere rol moeten geven in de zorg matiesamenleving, dat de Europadag op kennelijk het gevaar niet zagen dat de uiteenlopende pluimage: IT-onderne- en het onderwijs. “Daar gaat u zeker van verzoek van EZ organiseerde. “Versterken een aan de haal zou gaan met de ideeën mers, fi scalisten, juristen, IT-techneuten, horen”, aldus Leeftink. ECP-directeur Arie waar we goed in zijn met hulp van de ken- van de ander. “Madame, you’re very old designers, fi nanciële experts. De Zeeuw: Edah en Mexx zijn in heel korte tijd veran- aanvullingen de klant nodig heeft of een van Bellen juicht die projecten toe als niskolom, zoals in het topsectorenbeleid, fashioned”, luidde hun repliek. “Enter- “Zij zien het belang van het delen van derd in zwakke broeders”, aldus Steffens. ondernemer die op basis van satelliet- “een paar lekkere buitenboordmotoren op is prima. Maar innovatie vindt juist plaats preneurship nowadays is all about sha- hun ervaring met jonge ondernemers.” “Bedrijven volgen elkaar veel sneller op. foto’s offertes uitbrengt voor zonnepa- de digitale agenda”. Minder enthousiast tussen sectoren in een combinatie van ring and joining.” Dat is deels ook goed begrepen eigenbe- In de jaren zeventig en tachtig duurde nelen, zonder dat er iemand langs hoeft is hij over het onlangs gesloten Techniek- technologie en nieuwe diensten. Waarbij lang: door in contact te komen met jonge marktleiderschap toch algauw een jaar of te komen en op het dak te klimmen. Zulke pact: “Daarin is ICT met een lamp te zoe- je bijvoorbeeld moet investeren in orga- Startupbootcamp starters, blijven ze bij. 25. Anno 2013 is dat hooguit nog zeven kleine spelers zullen vaker de grote jon- ken. Terwijl er bij wijze van spreken geen nisatievermogen. Alles volledig op basis Een ondernemer die in dit opzicht Startupbootcamp houdt meer in dan jaar en de kans is groot dat het in 2030 gens gaan uitdagen. Wij voorspellen dat techniek meer is te vinden waarbij ICT er van ICT. Die invalshoek ontbreekt in het hard aan de weg timmert, is Patrick alleen het delen van kennis en ervaring. nog maar drie jaar duurt.” de plaats van schijnbaar eeuwige, brede, niet toe doet. Het pact heeft iets te veel topsectorenbeleid.” de Zeeuw. Hij is oprichter en CEO van Elke starter krijgt een fi nanciële injectie Een ander opmerkelijk verschijnsel regionale bedrijven zal worden ingeno- een stofjassen- en lasbrillenkarakter.”

54 Nummer 7 - juli 2013 55 het oog

Burum, een plattelandsdorp in de Friese gemeente Kol- een afspraak maken bij huisarts of apotheek, en de beeldver- lumerland. Met Europese subsidie uit het programma Smart binding. Bezoekers genoeg, maar die diensten zouden nog Dorpshuis nieuwe stijl Rural Network Societies is hier het Dorpsportaal Burum opge- wel wat beter kunnen worden gebruikt. “Het is voor ons nog zet, vanuit de gedachte dat technologische voorzieningen experimenteren met participatiemethodieken om de beweging kunnen helpen bij het organiseren van onderlinge hulp, een en het gebruik in gang te brengen. Misschien heeft de verzor- Fotografie Kees van de Veen/De Beeldredaktie klussendienst enzovoort, als online verlengstuk van het fysie- gingsstaat de mensen te afwachtend gemaakt.” ke dorpshuis. “Het draait nu goed en qua nieuws en activitei- De PlusBus-knop, sinds 1 januari toegevoegd aan het ten is er veel te doen op het portaal”, vertelt Trees Flapper, portaal, levert overigens geen reserveringssysteem op, maar lid van de projectgroep die het dorpsportaal heeft opgezet. De een pdf met informatie over de PlusBus. “De PlusBus heeft essentie van het portaal zijn volgens haar de diensten, zoals wel een planningssysteem, maar dat is bedoeld voor de de organisatie van onderlinge hulp, de PlusBus, het digitaal coördinatoren.”

56 Nummer 7 - juli 2013 57 partner IBM

76% 40% Mobile, meer dan een app van de managers van de mensen verwacht dat binnen gebruikt slimme apparaten 3 jaar mobiel de desktop om in te loggen op het web voordat in een app-store voorbijstreeft voor ze ‘s ochtends uit bed komen kernwerkzaamheden

Burgers en medewerkers verwachten dat vraagt. Hoe beveilig je de gegevens op het apparaat? En hoe zit de overheid 7×24 uur mobiel bereikbaar dat bij de app zelf en bij de verbinding tussen de app en de ach- terliggende systemen? is voor informatie en diensten. De Apps maken het mogelijk gegevens op te slaan. Dit stelt onmiddellijke reactie is: “We hebben een gebruikers in staat met de app te werken als er geen verbinding app nodig.” Maar dat is wat te kort door is. Als het gevoelige informatie betreft, is het verstandig dat er de bocht. Nadenken over een mobiele in de app gebruik wordt gemaakt van een mechanisme voor het strategie is meestal nodig. versleutelen van gegevens. 90% 81% Het gebeurt steeds vaker dat apps gecompromitteerd van de gebruikers van de werknemers (gehackt) worden. Apps maken vaak gebruik van gegevens en gebruikt meerdere gebruikt minstens services in centrale achterliggende systemen. In die gevallen is één eigen het cruciaal dat het achterliggende systeem kan controleren of schermen Mobile, je kunt er niet meer omheen. Smartphones en het de app mag vertrouwen (is het nog steeds dezelfde app als nu verschillende elektronisch tablets zijn altijd binnen handbereik en sommige mensen lijken de app die een organisatie in de app-store heeft gepubliceerd?), kanalen steeds apparaat ermee vergroeid. Organisaties die daarop willen inspringen met maar dat ook andersom de app controleert of er verbinding is beter integreren voor zakelijk mobiele oplossingen, moeten over een aantal aspecten wel eerst gemaakt met een vertrouwd systeem. Dat lijkt een open deur, gebruik nadenken. Welke en hoeveel verschillende soorten apparaten maar twee zeer grote Nederlandse banken zijn het afgelopen gaan we ondersteunen? Hoe beveiligen we apps, data, appa- jaar in het nieuws gekomen omdat hun mobielbankieren-app Bron: IBM raten en achterliggende systemen? Moeten we integreren met deze controle niet uitvoerde. bestaande systemen, en hoe? En dan is er nog het beheer van de apps en de apparaten. Integratie Het mobiele landschap ontwikkelt zich in veel aspecten op Heterogeen landschap dezelfde wijze als internet 15 tot 20 jaar geleden. Bij de start gen voor zowel de burgers als de medewerkers. Specifi ek voor Mobiele oplossingen zouden geen doel op zich moeten zijn In 1995 was Palm marktleider op het gebied van mobiele van de internethype wilde elke organisatie zo snel mogelijk een medewerkers is er nog een aspect dat de aandacht vraagt: Bring en mogen niet los worden gezien van andere kanalen. Orga- apparaten. In 2000 was dat Nokia, vervolgens BlackBerry, Apple website. Er werd een ontwerpbureau ingehuurd en een paar Your Own Device. Medewerkers willen in toenemende mate nisaties moeten dus nadenken over een mobiele strategie. en Android. Kortgeleden is Windows 8 geïntroduceerd. Naast whizzkids creëerden de website. Vervolgens kon het gebeuren eigen apparaten gebruiken bij het uitvoeren van hun werk. Nog Deze strategie verbindt bedrijfsdoelstellingen, doelgroepen, deze verschillende platforms (en versies daarvan) draait elk dat de site niet veilig was, niet schaalde en niet integreerde met afgezien van het feit dat uw WiFi-netwerkinfrastructuur wellicht organisatie en bestaande systemen met de mogelijkheden van platform ook op een groot aantal verschillende apparaten. achterliggende systemen. De eerste generatie mobiele apps is niet berekend is op dit grote aantal apparaten, adviseren wij ook het mobiele kanaal. Met die ‘stip aan de horizon’ kan de mobiele Bij het ontwikkelen van een mobiele oplossing moet bepaald vaak niet veel anders. na te denken over verlies en diefstal van apparaten en over hoe strategie stap voor stap invulling krijgen – misschien wel door worden, wellicht per doelgroep, hoe met deze diversiteit om te Om echt goede diensten te leveren behoren mobiele apps om te gaan met medewerkers die de organisatie verlaten. Dan het bouwen van een app. Dat is dan wel een app die op een vei- gaan; gaan we voor elk platform een specifi eke versie bouwen te integreren met de achterliggende systemen en ook te passen komen we op het terrein van devicemanagement. Dat stelt orga- lige en gecontroleerde manier de juiste diensten aan de burger (native app), gaan we een hybride app bouwen die op meerdere in de contactkanalenstrategie van een organisatie. Het is van nisaties onder meer in staat gegevens selectief te verwijderen, of medewerker levert. platforms werkt of volstaat een mobiele website? essentieel belang dat een burger dezelfde antwoorden krijgt of een beveiligingsbeleid af te dwingen, te bepalen welke apps er hij nu via het web, het informatietelefoonnummer of de mobiele wel en niet mogen worden geïnstalleerd en daarover te rappor- Als gekozen wordt voor het ontwikkelen van een mobiele app wordt bediend. teren. Het beheer van apps kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat Annemieke Kuiper, Jeroen Reizevoort, Stephen Rouppe van app, is er een aantal veiligheidsaspecten dat de aandacht De hiervoor beschreven aspecten gelden voor oplossin- gebruikers altijd over de laatste (dus juiste) versie beschikken. der Voort (IBM MobileFirst)

58 Nummer 7 - juli 2013 59 [ i RL] Modelgedreven business applicaties: Just add Rules Orde op zaken bij provincie-ICT

BO is begin 2008 van start gegaan en De gemeenschappelijke ICT-voorzieningen van Gdoet het functioneel beheer van ICT- de provincies zijn hard toe aan harmonisatie en voorzieningen die door meerdere provin- cies worden gebruikt. Dat zijn grotendeels standaardisatie. Beheerorganisatie GBO provincies geo-informatiesystemen (Risicokaart, heeft daartoe een aanbesteding lopen die ook het Atlas Leefomgeving, Landelijk Grondwa- aantal leveranciers waarmee wordt samengewerkt, “Just add water” is een beproefd recept voor ter Register), veelal ad hoc ontstaan bij consumptiegoederen en medicatie. Alle voeding, een of enkele provincies. Technisch en aanzienlijk moet terugdringen. Door Peter Mom vitaminen en actieve ingrediënten zijn er, en het is applicatiebeheer is uitbesteed; GBO heeft aan de consument om het te mengen naar smaak en contracten met zo’n dertig bedrijven. Met behoefte. de aanbesteding wil GBO dit medio 2013 terugbrengen tot één. Dat moet de gover- De modelgedreven business applicaties van Be nance vereenvoudigen en de kosten met Informed werken op vrijwel dezelfde manier. Ze zo’n 25 procent reduceren. ving’). Ofschoon beheer de primaire GBO- waren ambtenaren die van hun provincies bevatten alle standaard componenten en structuren taak is, pakte de marktvraag ontwikkelen mochten werken voor de beheerorganisa- om snel aan de slag te gaan, maar ze zijn steeds e aanbesteding heet Transfer (‘Hos- en testen mee. Drie functies, gericht op tie; in 2010 vier, momenteel 26, afkomstig RSQLHXZDDQWHSDVVHQDDQVSHFLÀHNHVWUDWHJLVFKH klant- of regelgevingswensen: Dten, beheren en onderhouden in een generieke en geo-applicaties, betekende van acht provincies. Hun inzet is nu in gestandaardiseerde ICT-omgeving’). In aanbesteden in zes percelen. Wie op detacheringscontracten geformaliseerd. ‡ Out of the box functionaliteit; de selectiefase zijn uit zes inschrijvin- ontwikkelen inschreef, kon niet ook (func- Ze hebben regelmatig informele ontmoe- gen vijf kandidaten gekozen. Momenteel tiescheiding) meedingen naar beheer, en tingen en gestructureerd overleg. Ook ‡ gebaseerd op geavanceerde semantische loopt de gunningsfase, die eind juli een omgekeerd. wordt een opleidingsplan uitgevoerd. technologie; ‘beheerpartner’ moet opleveren. Negen maanden later moeten alle applicaties et bleek te hoog gegrepen. Er waren e aansturing gebeurt sinds 1 januari ‡ JHPDDNWYRRUHIÀFLsQWLHHQNRVWHQEHVSDULQJ (twaalf stuks, de meeste in gebruik bij alle Hvoor alle percelen gegadigden, maar Ddoor een GBO-raad, bestaande uit de provincies) naar deze leverancier overge- op drie ontwikkelaars in het geo-domein directeuren middelen van Groningen en Meer informatie: info.beinformed.com/justaddrules bracht zijn, waarna ze tot midden 2017 na (Atlis, Geodan en Vicrea) scoorden zij Overijssel, en geadviseerd door de hoof- worden gestroomlijnd en onder provin- onvoldoende. Voor beheer van geo-appli- den informatiemanagement/ICT van alle ciale ICT-architectuur worden gebracht. caties meldden zich twee bedrijven, maar provincies. Michelle Fransen opereert als Het contract kan met twee maal twee jaar het ene kreeg niet tijdig een handteke- directeur onder de GBO-raad. De construc- worden verlengd. GBO-directeur Michelle ning van de hoogste bazen en het andere tie bevordert de provinciale betrokken- Fransen denkt dat deze acht jaren, die het veroorzaakte twijfel over zijn continuïteit heid bij GBO en de afstemming van vraag voor een aanbieder verantwoord maken door ruim een derde van zijn personeel te en aanbod. De professionaliserings- en te investeren, een slaagfactor van belang ontslaan. Voor de huidige aanbesteding consolidatieoperatie moet de organisatie vormen. is het vereenvoudigd: alleen ICT-beheer, meer dan nu tot vanzelfsprekende partner en generiek en geo gecombineerd. Testen voor alle provincies maken. De organisatie lagen is niet vanzelfsprekend, leerde doet GBO – in ieder geval voorlopig – zelf. valt onder het IPO. Bekeken wordt nog Seen eerdere aanbesteding begin 2012. of functioneel ICT-beheer, met andere Wapenrustlaan 11-31 Be Informed is een internationaal opererende onafhankelijke software leverancier. Het Be Informed business process platform transformeert Die heette Trans (‘Beheren, ontwikkelen nmiddels heeft GBO ook haar organi- uitvoeringstaken, naar een shared service 7321 DL Apeldoorn administratieve processen. Dankzij Be Informed’s unieke semantische technologie en oplossingen worden bedrijfsapplicaties volledig en testen in een generieke ICT-omge- Isatie aangepakt. GBO-medewerkers center kan. T +31 (0)55 368 14 20 modelgedreven, waardoor organisaties direct op nieuwe strategieën en regels kunnen inspelen. Organisaties die Be Informed gebruiken E [email protected] rapporteren vaak kostenbesparingen van tientallen procenten. Daarnaast neemt de productiviteit toe door een hogere straight-through www.beinformed.com processing ratio, en wordt de benodigde tijd om veranderingen te implementeren teruggebracht van maanden tot dagen. Nummer 7 - juli 2013 61 ICTU

De mooie systemen die zijn gebouwd in het kader van de iOverheid worden lang niet altijd optimaal benut. Om hun maatschappelijk rendement te verhogen is er meer oog nodig voor de bevordering van het daadwerkelijke gebruik. Drie programmamanagers over een nieuwe aanpak: batenmanagement.

Door Fred Teunissen

Optimaal rendement met batenmanagement Nooit meer hopen op kabouters

oe kun je ervoor zorgen dat IT- zullen de burgers, bedrijven en instel- het geval. Typisch Nederlands misschien, kloppen, zoals dertig studenten die in registraties er eenmaal zijn, dan kun je V.l.n.r. Wiepke Maljers, directielid Hsystemen optimaal renderen in lingen die daar baat bij hebben er vanzelf maar wel een lastig feit. We hebben toen één en hetzelfde gebouw wonen van 70 daar ook dingen mee doen waar ze niet van ICTU, Jaap Korpel, projectleider de praktijk? Dat is de centrale gedachte wel actief mee aan de slag gaan.’ Maar zo voor een andere benadering gekozen met m2. We hebben ervaren dat het helpt om primair voor zijn bestemd, maar waar ze Monitor Open Standaardenbeleid bij achter het batenmanagement. Achter- werkt het niet. Wat dat betreft kunnen we zogeheten winstpakkers. Dat hield in dat zulke mini-businesscases te identifi ceren wel heel geschikt voor zijn. Daarmee ver- ICTU en Norbert Schmelzer, partner bij grond is de vaststelling dat er – met nog heel wat leren van de marketing zoals we zelf toepassingsmogelijkheden zijn en actief uit te dragen. Onze afnemers breed je de opbrengsten die je realiseert. IT-dienstverlener QNH en sinds twee de achteruitkijkspiegel bekeken – bij die in de profi tsector wordt toegepast.” gaan aandragen in het veld. We ont- komen daar niet zomaar vanzelf op. Een Neem open data. Toen we in 2004 met jaar nauw samenwerkend met ICTU in veel gerealiseerde projecten meer had dekten dat je je partners kunt verleiden volgende stap die we toen hebben gezet het programma e-Overheid voor Burgers zijn rol als programmamanager van de ingezeten. Toepassingen aandragen tot het gebruik. Dus niet ervan uitgaan is het organiseren van workshops over startten, was dat nog helemaal niet in Basisregistraties Adressen en Gebou- “Het onderste uit de kan halen, dat is Norbert Schmelzer, partner bij IT- dat de kabouters het wel voor je zullen fraudebestrijding met basisregistraties. beeld. Maar toen we eenmaal beschikten wen (BAG). Foto’s: Studio Oostrum. onze nieuwe insteek”, zegt Jaap Korpel, dienstverlener QNH en sinds twee jaar regelen.” Dit soort dingen helpt enorm om meer over gestructureerde gegevensverzame- bij ICTU belast met het monitoren van nauw samenwerkend met ICTU in zijn rol Als voorbeeld van zo’n ‘winstpak- rendement te halen uit de omvangrijke lingen, drong de vraag zich op wat daar gerealiseerde voorzieningen en tevens als programmamanager van de Basisre- ker’ noemt Schmelzer de koppeling investeringen in de basisregistraties.” nog meer mee zou kunnen. Wat nou, projectleider Monitor Open Standaar- gistraties Adressen en Gebouwen (BAG), van bestanden met het oog op fraude- Wiepke Maljers, directielid van ICTU dachten we, als we dat eens aan de markt denbeleid. “Vaak is de techniek er wel”, haakt in met een voorbeeld: “De Wet BAG bestrijding. “Koppel je gegevens van en specifi ek belast met de zorg voor de zouden aanbieden? Dan kunnen daar schetst hij, “maar is die in de organisatie zegt dat je als overheid verplicht bent de uitwonende studenten aan het aantal aansluiting van de producten en diensten weer allerlei nieuwe applicaties voor ont- niet snel genoeg in gebruik genomen, of BAG te gebruiken en dus geen gege- inschrijvingen bij de GBA op een bepaald bij de behoeften van zijn overheidspart- wikkeld worden. En dat is ook gebeurd. niet breed genoeg of niet voor alle toe- vensverzamelingen daar buitenom mag adres en die gegevens op hun beurt weer ners, wijst op een bredere en vaak nog Dit illustreert hoe belangrijk het is om passingen waarvoor je haar zou kunnen aanleggen. We zijn er daarom ook echt aan de oppervlakte in vierkante meters onderschatte dimensie: het min of meer steeds te blijven kijken naar de mogelijk- inzetten. Het lijkt soms of de overheid van uitgegaan dat iedereen zich eraan van het betreffende gebouw, dan zie ‘onbedoelde’ gebruik dat na enige tijd heden van ruimer gebruik.” denkt: ‘Als je de techniek maar hebt, dan zou houden. Maar dat bleek helemaal niet je direct waar er mogelijk dingen niet mogelijk wordt. “Als voorzieningen en

62 Nummer 7 - juli 2013 63 ICTU

ot voor kort waren de inspannin- overheidssysteem waarin mensen die in e basisregistraties adressen en ruim boven de 80 procent en met de WOZ Tgen voor de gemeentelijke basisre- aanmerking komen voor bepaalde voor- Dgebouwen (BAG) staan als een zitten we op stoom.” gistratie persoonsgegevens (GBA) vooral zieningen die ook daadwerkelijk moeten huis, constateert Noud Hooyman, hoofd “Ook stimuleren we het gebruik door gericht op het zo kloppend mogelijk krijgen en andersom waar dat niet het beleid geoinformatie van het Ministe- marktpartijen. TomTom bijvoorbeeld maken van de gegevens. “De vergelijking geval is deze voorzieningen ook stopge- rie van Infrastuctuur en Milieu. “In drie baseert zijn adresinformatie voor hon- met andere basisregistraties werd vooral zet moeten worden, dan worden koppe- jaar tijd hebben we volledige landelijke derd procent op de BAG. Hetzelfde geldt in dit licht gezien”, vertelt Jacqueline lingen een stuk belangrijker.” uniformiteit bereikt. Alle gebouwen in voor de website postcode.nl. Maar je kunt Rutjens, hoofd van de afdeling Identiteit “We hebben onlangs een methodiek Nederland staan nu in de BAG.” met behulp van de BAG bijvoorbeeld ook en plaatsvervangend directeur van de ontwikkeld voor risicogestuurd adres- Reguliere audits moeten zorgen voor in kaart brengen waar gebouwen met een directie Burgerschap & Informatiebeleid onderzoek. Uit het werken daarmee het handhaven van de volledigheid en zorg- of onderwijsfunctie staan, of een bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken blijkt hoe belangrijk naast de landelijke juistheid van de gegevens, onderstreept app bouwen die de potentiële jaarop- en Koninkrijksrelaties. “De nadruk op koppelingen ook de binnengemeente- Hooyman. “Verder stimuleren we het brengst van zonnecollectoren op speci- “Maatschappelijke baten tot leidend principe maken” “Iedereen mag alles van de BAG gebruiken” de accuraatheid van de GBA is vanzelf- op 97,7 procent ligt; de persoonsgege- lijke koppelingen zijn. Bijvoorbeeld met gebruik zo veel mogelijk, een soort baten- fraudebestrijding. Bij 25 grote afnemers fi eke daken berekent.” sprekend een belangrijk doel, maar als je vens naderen de 100 procent. “Dat is bestanden van bouw- en woningtoezicht management eigenlijk. Een kernelement hebben we vervolgens de voortgang ook “Ons beleid is dat we geen enkele maatschappelijke baten tot leidend prin- mooi natuurlijk, maar bij die ontbrekende of sociale zaken. Zo snijdt het mes aan in de programmafase daarin was onze actief gemonitord. Bij de GBA-registraties beperking opleggen. Iedereen mag cipe maakt, krijg je een andere aanpak.” 2,3 procent gaat het wel om een paar twee kanten: de maatschappelijke baten winstpakkerbenadering. Daarbij droegen is het gebruik van gegevens uit de BAG alles van de BAG gebruiken. We vra- Rutjens wijst op het feit dat de accu- honderdduizend mensen. Als je uitgangs- komen beter uit de verf en al doende ver- wij voorbeelden aan van baten die het inmiddels volledig. Bij het Handelsregister gen alleen een kleine bijdrage in de raatheid van de adresgegevens inmiddels punt is dat de GBA een schakel is in het betert ook de kwaliteit van je gegevens.” gebruik van de BAG kan hebben, zoals bij vrijwel volledig, bij het Kadaster zitten we verstrekkingskosten.”

“Inderdaad”, valt Korpel bij. “Punt is toepassingsmogelijkheden daarbij. “Je de baten komt waar het je uiteindelijk om vers met een meer traditionele manier management? Die zijn bepaald niet dat projecten allemaal met een primair moet de overheidswereld en de specifi eke Je hebt begonnen is, zo leert de ervaring van de van IT-projectmanagement werken, dan misselijk, zo mag blijken uit de ervaring doel van start gaan, maar dat de werke- registraties en voorzieningen die daar drie programmamanagers. kan het batenmanagement in de loop van Norbert Schmelzer. “Om te begin- lijkheid onderwijl verandert. Tijdens de een rol in spelen door en door kennen om van een project naar de achtergrond nen kunnen we vaststellen dat zonder rit verandert het beleid, zijn nieuwe com- in staat te zijn nieuwe kansen te identi- de mensen Maljers: “Stel dat BZK iets heeft verschuiven. Dan gaat alle aandacht naar het vierpijlermodel – dat wil zeggen binaties van gegevens nodig en ontstaan fi ceren. Daarom is het voor de hand lig- bedacht voor gemeenten en dat wij als het behalen van mijlpalen in de ontwik- zonder deze toegepaste methodiek voor nieuwe toepassingsmogelijkheden. Je gend dat ICTU hierin meedenkt.” ICTU dat moeten uitvoeren. Dan gaat keling van het product en niet meer naar batenmanagement – de BAG er niet zou moet in iedere fase van een project weer niet aan er bij de gemeenten niet vanzelf iets de veranderingen in de werkprocessen zijn geweest. Waarschijnlijk waren we een update van je batenanalyse maken. Processen aanpassen gebeuren. Je hebt de mensen die daar die moeten gaan zorgen voor de beoogde dan onderweg ergens vastgelopen. Het Is de werkelijkheid inmiddels veranderd? Vaak moeten, om nieuwe voorzienin- werken meestal niet aan een touwtje. opbrengsten. Als onze opdrachtgevers heeft wel iets gekost, we schatten zo’n Zijn er nieuwe belangen, nieuwe toepas- gen of registraties goed te laten rende- een touwtje Wie zorgt er dan voor dat ze ermee aan dat willen kunnen we ze faciliteren om in 7 procent van het budget en dat is een singen, nieuwe stakeholders, nieuwe ren, ook de werkprocessen bij de afne- de slag gaan? Op welk moment moeten iedere fase van een project het batenma- fl ink bedrag. Maar de opbrengsten zijn er ideeën? Zo bouw je levende voorzienin- mende organisatie worden aangepast. de gemeenten met welke fase klaar zijn nagement scherp in het vizier te houden. wel spectaculair door gestegen. De Rijks gen en registraties die meebewegen met Van belang is dan dat eenieder daar weet en wie controleert dat? In de aansturing, We doen dat door middel van een Audit Dienst is dit nog precies aan het de maatschappelijke realiteit.” welke verantwoordelijkheden hij heeft. monitoring en governance van program- vierpijlermodel: informeren, helpen, berekenen, maar we denken dat het om Korpel wijst tevens op het belang van Hoe beter je de werkprocessen afstemt ma’s moeten de baten een duidelijker monitoren en afspraken handhaven.” een rendementsverbetering van enkele brede kennis van IT-functionaliteiten en op het nieuwe systeem, hoe sneller je bij plek krijgen. Zeker als onze opdrachtge- Wat zijn nou de baten van het baten- honderden procenten gaat.”

64 Nummer 7 - juli 2013 65 partner CGI

Door veranderingen in de samenleving ontwikkelt de veiligheidsketen zich tot een veiligheidsnetwerk. Overheid, bedrijven en individuen worden – gewild én ongewild – partners van elkaar in tijdelijke allianties rond incidenten en veiligheidsvraagstukken. Dat is complex, maar biedt ook kansen om proactief (samen) te werken aan veiligheid. Veiligheid is van ons allemaal

roject X, het ‘Facebook-feest’ in Haren, liet zien hoe snel Meer heterdaadkracht Pburgers zich kunnen organiseren en welke problemen dat Burgernet is een succesvol voorbeeld van hoe kan opleveren. De zoektochten naar de vermiste broertjes Julian burgerparticipatie de lokale veiligheid kan verhogen. CGI, en Ruben toonden aan hoe snel honderden mensen worden toen nog Logica, stond aan de wieg van Burgernet. Inmiddels gemobiliseerd om anderen te helpen. Het zijn twee voorbeelden, beheert het het systeem slecht en goed, van de kracht van de netwerksamenleving. Het achter Burgernet, waar effect van deze ontwikkeling op de veiligheidsketen is groot, landelijk meer dan één want het betekent dat de overheid niet meer de enige partij is miljoen burgers aan De zoektochten naar de vermiste broertjes Julian en Ruben toonden aan hoe snel honderden mensen worden gemobiliseerd om anderen die een rol speelt in het veiligheidsdomein. De maatschappij meedoen. Van de circa te helpen. Foto Novum/Mark Koot. doet mee, of de overheid dat nu wil of niet. “Samenwerking vijfhonderd Burgernet- tussen traditionele partners rond incidenten en veiligheid in het acties die gemiddeld algemeen wordt veel meer fl uïde, met wisselende partners uit in een maand in gang te vergaren en te analyseren. Daardoor kan men proactief Bovendien vergroot het het gevoel van veiligheid op straat, verschillende domeinen: individuen, groepen burgers en private worden gezet, leidt tien handelen. Sociale media bieden een platform voor de politie om omdat burgers een directe link met de politie hebben”, zegt organisaties”, zegt Joan Baaijens, consultant bij CGI. procent rechtstreeks contact te onderhouden met burgers, en andersom. Van den Berg. Het is de bedoeling dat ComProNet straks Al tientallen jaren is CGI betrokken bij het veiligheidsdomein, tot aanhouding van een burgers, politie, bedrijven, brandweer en zorgprofessionals op met diverse oplossingen en adviestrajecten. verdachte of oplossing Veiligheidscommunity dezelfde locatie in één veiligheidsnetwerk met elkaar verbindt, van een vermissing. ComProNet, het Community Protection Network dat CGI zodat men gebruik kan maken van elkaars ogen en oren én Hiërarchisch en fl exibel Daarnaast worden ontwikkelt voor de politie, laat zien hoe dat werkt. Pilots in expertise. Als de kracht van de netwerksamenleving wordt benut, biedt maandelijks duizenden Groningen, Assen en Schiphol zijn inmiddels afgerond. In de dat grote kansen voor opsporing en handhaving. Dat vraagt deelnemers met Burgernet-alerteringen betrokken bij pilot in Groningen echter wel een aanpassing van de politieorganisatie, zowel veiligheidssituaties in hun omgeving. De heterdaadkracht, zoals werden in het intern als extern. Intern betekent het dat kennis en informatie dat in politiejargon heet, wordt er sterk door verbeterd. uitgaansgebied enkele Met sociale media het gevoel van snel ontsloten en gedeeld moeten kunnen worden, zodat de Burgernet is een concrete vorm van burgerparticipatie: horecaondernemers politieagent op de juiste plaats en op de juiste tijd over de de politie vraagt burgers om mee te werken aan opsporing. en het wijkteam van veiligheid op straat vergroten juiste informatie beschikt. De interne organisatiestructuur Door het toenemend gebruik van sociale media ontwikkelt de politie aangesloten vraagt om een inrichting die fl exibiliteit en veerkracht mogelijk zich dit verder, van burgerparticipatie naar cocreatie en op ComProNet. maakt. Extern betekent het dat multidisciplinaire samenwerking overheidsparticipatie. Burgers nemen nu ook zelf het initiatief Via een app op de eerder regel dan uitzondering wordt en ook dat vraagt om een tot bepaalde acties, zoals in het voorbeeld van de zoektochten smartphone meldden de ondernemers incidenten of verdachte Bij een ongeluk kan dan bijvoorbeeld heel snel eerste hulp goede ondersteuning voor het delen van informatie met de naar de vermiste broertjes. In feite is dit een volgende stap in situaties, die automatisch werden doorgestuurd naar de agenten verleend worden, door een burger met een EHBO-diploma in betrokken partners. “Het vraagt om een én-én-structuur: én de de veranderende verhouding tussen het politieapparaat en de die het dichtst bij de locatie waren. De politie was daardoor te schakelen. Soms zal politie-inzet niet eens meer nodig zijn, traditionele hiërarchie én een fl exibele organisatie, die snel kan samenleving. De operationele politieorganisatie wordt samen snel ter plaatse en kon vaak erger voorkomen, bijvoorbeeld omdat partijen ter plaatse samen een goede oplossing hebben inspelen op wisselende omstandigheden”, zegt Robert van den met andere partners een interactieve netwerkorganisatie, die door een dreigende vechtpartij in de kiem te smoren. “Dit is een gevonden. Dat is de ultieme vermaatschappelijking van het Berg, account director Public Safety & Justice bij CGI. onder meer gebruikmaakt van sociale media om informatie toepassing waarmee de politie echt proactief kan handelen. veiligheidsdomein.

66 Nummer 7 - juli 2013 67 a grubriek-kop e n d a / colofon

Juli 2013 iBestuur magazine, juli 2013 3 juli Geonovum / iBestuur magazine is een onafhankelijke uitgave van Slot-event Pilot Linked Open Data de Nieuw Domein Uitgever. Locatie: Rijksdienst voor het Cultureel Uitgever Peter Lievense Techniek is een kunstje, Erfgoed, Amersfoort Redactieadres iBestuur magazine http://www.geonovum.nl / Frankenslag 148 business verbeteren 2582 HW Den Haag 4, 9, 11, 16 juli PBLQ ZENC [email protected] Ondernemers gezocht voor rondetafel Hoofdredactie Peter Lievense een kunst gesprekken over De Wet op het Elektro- / Vormgeving en ontwerp Blinkerd nisch Zaken doen Locatie: Den Haag (4, 9, 11 juli), Bureauredactie LINE-UP boek en media bv Groningen (16 juli) Medewerkers Freek Blankena, Mariëlle de Groot, www.pblq.nl/zenc/nieuws/2013/ / Bas Linders, Fred van der Molen, Peter Mom, Peter ondernemers-gezocht Olsthoorn, Cyriel van Rossum, Nicole van der Steen, Fred Teunissen, Marieke Vos, Marijke van Hees, Peter van Schelven, Sophie in ‘t Veld, Chris Verhoef, Bart Borsje, Theo Mensen, Mathieu Paapst, / Sietske Pijpstra iBestuur Ambtenaar 2.0 is een samenwerking van de Nieuw Domein Uitgever en Ambtenaar 2.0 Samenstelling Davied van Berlo, Marie Louise Borsje / iBestuur.nl Kees Brandenburg, met dank aan textpattern Fotografi e en illustratie De Beeldredaktie, Blinkerd, Nationale Beeldbank, Novum, Stockfresh, Jurjen / Veerman Coverfoto’s Lex Draijer/De Beeldredaktie Proces en realisatie ROM B.V. Mobiele oplossingen zelf helpen uw Druk Deltahage onderneming niet verder. Het gaat erom / Advertenties [email protected] hoe u ze inzet. Hoe u uw klanten ermee Meer informatie, kijk op Een iBestuur magazine-abonnement is gratis voor bindt en uw medewerkers beter laat http://www.capgemini.com/mobile-solutions bestuurders, beslissers en beleidsmakers binnen de presteren. Dat gaat niet vanzelf. Het publieke sector die betrokken zijn of zich betrokken / vraagt om een andere, innovatieve kijk op Een abonnement voelen bij de i-overheid. de processen in uw organisatie. Geleverd Geïnteresseerden die niet tot die doelgroep behoren door een partij die uw business en de Meer weten? Neem contact met ons op betalen 70 euro voor een jaarabonnement van vier techniek doorgrondt: Capgemini. Samen http://www.capgemini.com/experts/mobility op iBestuur? / nummers. Abonneren kan via ibestuur.nl/service. Alle rechten voorbehouden. Behoudens de door de met u stippelen wij een robuuste Mobility Auteurswet 1912 gestelde uitzonderingen, mag niets strategie uit en brengen wij uw organisatie ibestuur.nl/service! uit deze uitgave worden verveelvoudigd (waaronder letterlijk onder handbereik van uw klanten, / begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gege- vensbestand) en/of openbaar gemaakt, zonder voor- om niet te zeggen: hun vingertips. Gratis voor bestuurders, beslissers en beleidsmakers binnen de afgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. publieke sector die betrokken zijn of zich betrokken voelen bij de i-overheid.

/ iBestuur wordt mede mogelijk gemaakt door: Nu ook via de app! Be Informed, Capgemini, Centric, CGI, IBM, PinkRoccade Local Government, SAP, en door ECP Haal ‘m in de app-store. en ICTU.

Nummer 7 - juli 2013 69 Eén magazine, twee gezichten!

i estuur iBestuurder 2.0

Afwisseling Nog niet zo lang geleden was het normaal om je leven lang bij één werkgever te werken. Tegenwoordig ziet ons werkende leven er afwisselender uit. We veranderen regelmatiger van functie en ontwikkelen ons. Die fl exibiliteit zal nog verder toenemen, zo betoogt Sietske Pijpstra (VNG) in deze iBestuur | Ambtenaar 2.0. In dit nummer staat de ondernemende ambtenaar centraal, de medewerker die niet gebonden is aan één werkgever, maar zijn kennis overheidsbreed wil inzetten. Uiteraard komt hij uitgebreid aan het woord. Maar we hebben ook voorbeelden van organisaties die fl exibeler werken door medewerkers uit te wisselen. Is dit een oplossing voor de onrust die gepaard gaat met reorganisaties en ontslagen? Door meer naar de overheid als één geheel te kijken, ontstaan er heel wat nieuwe mogelijkheden. Neem het e-portfolio. Daarmee wordt werken over organisatiegrenzen heen een stuk gemakkelijker en zijn ambtenaren vindbaar op hun kennis en ervaring, zo betoogt Theo Mensen. Eindelijk een middel om te werken aan je eigen inzetbaarheid, zoals de nieuwe cao’s eisen. Wordt het niet eens tijd om daar een overheidsbrede oplossing voor aan te bieden? Deze iBestuur | Ambtenaar 2.0 laat zien hoe de overheid van de toekomst – en de ambtenaar Uw klanten rekenen op u. van de toekomst – werkt. Werk je mee? Ga dan naar bit.ly/platformOA U kunt op ons rekenen. Davied van Berlo

Bij CGI werken meer dan 71.000 professionals in 40 landen dagelijks zij aan zij met Talent fl exibel inzetten opdrachtgevers om hen te helpen hun klanten tevreden te stellen, risico’s te minimaliseren en Hoe organiseer je dat? onderscheidende resultaten neer te zetten. A10 Wij staan klaar om uw meest complexe Ondernemen IT-vraagstukken zo aan te pakken dat ze uw business doelen optimaal ondersteunen. is netwerken Uw resultaten komen bij ons op de eerste Ambtenaar 2.1 De hybride ambtenaar plaats. Daarom scoort onze gemiddelde komt eraan. [A4] klanttevredenheid al tien jaar lang steeds Mét ePortfolio. hoger dan een 9. Bezoek cgi.com en ervaar A13 ons commitment. En verder ... *Logica maakt onderdeel uit van CGI. Paapst column Een tweet onder diensttijd,A14 mag dat? Sietske Pijpstra [A9]

Nummer 7 - juli 2013 A3 op 31 december ophoudt, denkt hij erover volledig zelfstandig te worden. “Ik wil niet alleen afhankelijk zijn van wat de gemeente mij te bieden heeft.” Hij kwam aan zijn opdrachten door te praten over zijn wens iets anders te doen. “Toen kwamen de gesprekken en ideeën vanzelf. Je wordt Ondernemen is vanzelf een testcase voor de gemeente: wat doet het met de afdeling als iemand gedeeltelijk elders werkt en wat levert het persoon en organisatie op?” Zijn ondernemerschap levert hemzelf op wat hij hoopte: “Door die verschillende ervaringen heb ik een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Ik kan bijvoorbeeld visie vormen op overheidsbrede beleidsthema’s: dat had netwerken ik twee jaar geleden niet achter mezelf gezocht.”

Voor zichzelf Jos Rooijmans zegde zijn baan als directeur Services bij de gemeente Rotterdam op en richtte zijn eigen organisatieadvies- en begeleidingsbu- reau BlueMirror op. Zijn motivatie: “Ik wil leuke klussen doen die voor mij een uitdaging zijn. Kunnen kiezen welke klussen ik wel en niet doe is een groot voordeel van ondernemerschap. Ik had bijvoorbeeld een gesprek voor een opdracht over goed werkgeverschap. Dan is mijn vraag: ‘Wil je hoog Steeds meer e hybride ambtenaar is in opkomst; een professional tussen een scoren op lijstjes of echt intern gemotiveerde medewerkers?’ Afhankelijk Dvaste baan en totaal zelfstandig ondernemerschap in (zie ook iBe- van het antwoord ben ik wel of niet de geschikte persoon.” Rooijmans ambtenaren willen stuur 4, oktober 2012: ‘Ondrn. ambt zoekt fl exbl. Ovrhd’). Er is een groep werkt zowel voor overheden als voor het bedrijfsleven en is voorzitter van ambtenaren die ‘gewoon’ onderneemt en de weg baant. Maar ook werkge- museum het Gouverneurshuis. Hij komt aan zijn opdrachten door te net- hun vleugels uitslaan vers zijn ermee aan de slag. We zoomen in op drie initiatieven. werken, een deel van zijn acquisitie besteedt hij uit aan intermediairs. “Zij leggen de contacten, ik zorg voor de inhoud.” en hun werkgevers Intern ondernemer onderkennen het belang Neem bijvoorbeeld Bart Louwers, Frans Rewijk en Jos Rooijmans: drie Op verschillende plekken worden tijdelijke projecten openbaar representanten van de ‘nieuwe’ fl exibele schillen van de overheid. Een gemaakt. Werken in het Westen is een samenwerkingsverband in HR- daarvan. Wat beweegt fl exibele ambtenaar, een ZPP’er (zelfstandig publiek professional) en een oplossingen van 22 gemeenten in de regio Amstel-Rijn en HollandRijnland. volledig zelfstandig ondernemer. Werkeninhetwesten.nl is hun gezamenlijke interne en externe vacature- die ambtenaren en hoe Ondernemend zijn heeft weinig te maken met je contractvorm, maar site. Rewijk zette daarbinnen een interne databank voor tijdelijke klussen alles met je instelling, vindt Bart Louwers, beleidsadviseur/jurist bij de en opdrachten op; dat deel van de site is alleen toegankelijk voor mede- komen ze aan werk in een provincie Brabant en projectcoördinator Ondernemende Ambtenaren Bra- werkers. Nu werkt hij aan een digitaal loopbaanontwikkelingsplatform, bant. Louwers voelt zich ondernemer binnen zijn vaste dienstverband. “Ik dat medewerkers mogelijkheden biedt om met testen de eigen capaciteiten fl exibiliserende overheid? doe projecten die ik leuk en interessant vindt, wil niet gebonden zijn aan helder te krijgen en een e-Portfolio op te bouwen. “Een soort digitaal cv, één soort werk.” Hij komt aan zijn opdrachten door te netwerken en resul- dat ze ook kunnen openstellen voor mogelijke opdrachtgevers”, vertelt taat te boeken. “Je moet op het netvlies komen van managers.” Wat die Rewijk. “Dat maakt dat mensen minder afhankelijk zijn van hun persoon- manier van werken hem oplevert: “Ik word gedwongen me als een soort lijke netwerk.” extern adviseur te gedragen. Ik maak opdrachtbeschrijvingen en plan- ningen en voel steeds de druk alles goed af te ronden. Dat heb je ook met Beschikbaar stellen een vast takenpakket, als ondernemend ambtenaar werkt het mechanisme Louwers is projectcoördinator ZPP Brabant, netwerk van Ondernemende anders: je hebt een eigen toko. Want: al heb ik de zekerheid van een vast Ambtenaren. Zestien Brabantse overheden (gemeenten, een waterschap inkomen, ook voor mij is het vervelend als ik geen werk heb.” en de provincie) hebben met elkaar afgesproken voor dit project minimaal één ondernemende ambtenaar beschikbaar te stellen en één project. Zo’n Van vast naar fl ex ondernemende ambtenaar heeft taken bij de eigen werkgever en zoekt Frans Rewijk gaf zijn vaste aanstelling bij de gemeente Alphen aan de daarnaast opdrachten bij andere organisaties; in de vorm van detache- Frans Rewijk: “Ik Rijn op voor een tijdelijk dienstverband als projectleider Dienstverlening. ring of als zelfstandige tegen een publiek tarief. Louwers: “In onze visie wil niet alleen Daarnaast is hij één dag gedetacheerd bij het HR-samenwerkingsverband werken alle Brabantse ambtenaren voor dezelfde overheid, op termijn zelfs afhankelijk Door Mariëlle de Groot ‘Werken in het Westen’. Een gevolg van zijn besluit alleen nog dingen te landelijk.” Negentien ondernemende ambtenaren zijn gestart met klus- zijn van wat de Beeld Lex Draijer/De Beeldredaktie doen die hij zelf leuk vindt. “Dan kan ik ook veel meer betekenen voor sen bij een andere organisatie. ZPP Brabant heeft op de site de profi elen gemeente mij te Mariëlle de Groot de organisatie waarvoor ik werk”, is zijn overtuiging. Omdat zijn project staan van de deelnemende ambtenaren, met werkveld, kernkwaliteiten en bieden heeft.”

A4 ambtenaar 2.0 Nummer 7 - juli 2013 A5 ervaring. Louwers: “Ondernemend zijn betekent allereerst dat je weet waar De genoemde initiatieven werken over organisatiegrenzen heen, maar je kracht en kwaliteiten liggen.” Vooral informele netwerken zijn belang- kennen ook weer een begrenzing: regionaal of functioneel. “In theorie rijk bij het verwerven van opdrachten, vindt hij. “Je moet op het netvlies geldt natuurlijk: hoe groter de markt, hoe groter de kans op een ideale staan van opdrachtgevers. Zie het digitale profi el als een visitekaartje. match. Maar zover is het nog niet. De netwerkbenadering is een must, de Omdat het op onze website staat, zijn aangesloten ambtenaren minder kracht zit in mensen die elkaar kennen en elkaar weten te vinden. Op den anoniem.” duur zou je die netwerken meer aan elkaar willen koppelen en wellicht functionaliteiten van een digitaal platform delen. Maar we moeten oppas- Hoge managers sen voor te snelle uniformering en opschaling. De regionale aanpak is Over-loop is een initiatief vanuit de VOM (Vereniging voor Overheids- juist een goede start”, vindt Louwers. “Je kunt pas opschalen bij enigszins Management) en het voormalige programma Krachtig Bestuur (ministerie volwassen initiatieven.” van BZK). Het is een platform voor interbestuurlijke en intercollegiale Louwers ondervond bijvoorbeeld dat het niet eenvoudig was om onder- uitwisseling van kennis, expertise en ervaring; aangesloten managers nemende ambtenaren voor de pilot te vinden. “Iedereen reageert enthou- Aik van Eemeren, secretaris van de VOM: “Al onze doen belangeloos een kortdurende opdracht voor een andere overheidsor- siast, maar de angst is dat ondernemende ambtenaren een gemakkelijk leden beschikken over een groot netwerk. Door die ‘doelwit’ zijn bij bezuinigingen.” Veel organisaties blijken er anders in te profi elen online te zetten maken we die netwer- staan. “Als jij op die manier investeert in je eigen ontwikkeling en net- ken beschikbaar voor mensen buiten de eigen werk, biedt dat de organisatie juist voordeel. Gemeentesecretarissen heb- organisatie.” ben inmiddels duidelijk uitgesproken dat ondernemend zijn voor hen een pre is: je wordt juist aantrekkelijker als je beweegt.” Het project maakt fl exibiliteit alvast bespreekbaar, ziet Louwers. We moeten oppassen voor te snelle Onbekendheid Ook Rewijk heeft ervaren dat het niet gemakkelijk is tijdelijke klus- sen en medewerkers bij elkaar te brengen. “De tools zijn randvoorwaarde, uniformering en opschaling daarna begint het pas echt.” Hij dronk veel kopjes koffi e met potentiële opdrachtgevers. Vervolgens sprak hij met veel ambtenaren. “Mensen zijn geïnteresseerd, maar zijn zo gewend om een vast takenpakket uit te voe- ren. Ze kennen de mogelijkheden iets ernaast te doen niet.” Ook leiding- gevenden staan niet altijd te springen om hun mensen te laten gaan. Om zo’n interne fl exibele arbeidsmarkt te laten werken moeten verschillende Links factoren tegelijkertijd aanwezig zijn. “Ambtenaren moeten enthousiast zijn Bart Louwers, beleidsadviseur/jurist bij de pro- ganisatie. Op de site Over-loop.nl staan de deelnemende topambtenaren om klussen te doen; moeten weten dat het kan; er moeten opdrachten vincie Brabant en projectcoördinator Onderne- • Over-Loop.nl met cv, expertise en contactgegevens. Het initiatief loopt nu anderhalf zijn die passen bij kwaliteiten, ervaring en interesse; een leidinggevende mende Ambtenaren Brabant: “Iedereen reageert Hogere managers in verschillende jaar. Aik van Eemeren, secretaris van de VOM: “Al onze leden beschikken die erin meewil en dan moet er in het gesprek met de opdrachtgever een enthousiast, maar de angst is dat ondernemende bestuurslagen zijn beschikbaar voor over een groot netwerk. Door die profi elen online te zetten maken we die klik ontstaan.” Het is nog niet eenvoudig al die seinen tegelijk op groen ambtenaren een gemakkelijk ‘doelwit’ zijn bij tijdelijke klussen. netwerken beschikbaar voor mensen buiten de eigen organisatie.” Juist de te krijgen, ziet Rewijk. bezuinigingen.” • Werkeninhetwesten.nl mogelijkheid om een kijkje te nemen in een andere bestuurslaag maakt Samenwerkingsverband in Over-loop interessant. Van Eemeren geeft voorbeelden: “Een manager bij Consumentisme Jos Rooijmans, directeur BlueMirror: “Ik wil leuke HR-oplossingen van 22 gemeenten. Binnenlandse Zaken sprak op een gemeenteconferentie. Een oud-directeur Rooijmans benadrukt dat te veel initiatief vanuit de werkgever ave- klussen doen die voor mij een uitdaging zijn.” • Bluemirror.nl/bluemirrorlive van de Algemene Bestuursdienst begeleidde gesprekken over leiderschap rechts kan werken. “Veel regelingen en platforms worden opgezet vanuit Jos Rooijmans over zijn ervaringen met bij de gemeente Heemstede. Door voor elkaar klussen te doen verleid je een behoefte van de werkgever, niet vanuit de werknemer”, ziet Rooij- fl exibiliteit bij organisaties. mensen hun scope te verbreden. Ze krijgen meer gevoel bij wat er bij mans. “Ondernemerschap komt voort uit een behoefte meer autonoom en • Zppbrabant.wordpress.com andere overheidsorganisaties speelt; belangrijk in tijden van decentrali- onafhankelijk te zijn. Zonder risico en eigen initiatief bij ondernemende Het Brabantse netwerk van saties. En het hogere management ervaart op een voor hen toegankelijke ambtenaren ontstaat eerder consumentisme dan ondernemerschap. Je kunt ondernemende ambtenaren. manier ook de voordelen van fl exibiliteit over organisatiegrenzen heen.” niet regelen dat mensen ondernemend zijn, hooguit prikkelen en helpen • Beterwerkeninhetopenbaarbestuur.nl : Houd het informeel is een belangrijke les van Over-loop, vertelt van een eerste stap te zetten.” Een tip voor mensen die graag willen onderne- Project ‘Proeftuin’ biedt een platform Eemeren. “We hebben eerst gezorgd dat we een aantal goede mensen aan men: “Speel jezelf in de kijker. Praat over je passie, schrijf een artikel, ga voor veertien organisaties die boord hadden. Mensen die al regelmatig spreken op congressen bijvoor- in een bestuur of doe eens iets gratis.” experimenteren met arbeidsvormen beeld. Zo is Over-loop exclusief gemaakt”, zegt Van Eemeren. “Dat werkte. tussen vast en fl ex. Dit initiatief heeft nu de potentie om verder te groeien.”

A6 ambtenaar 2.0 Nummer 7 - juli 2013 A7 Pijpstra Klaar om te wenden?

lexibiliteit van de arbeidsmarkt te maken naar een cao van de toekomst. Fwordt vaak gelijkgesteld met tij- Dat is een cao die ruimte laat voor maat- delijke contracten, onzekerheid, slechte werkafspraken, die ruimte geeft aan een rechtspositieregelingen, ongelijkheid tus- nieuwe manier van aansturing en een sen werknemers en fi nanciële risico’s. Het nieuwe cultuur binnen de gemeentelijke Sociaal Akkoord noemt dit zelfs ‘doorge- sector, die medewerkers verantwoordelijk- schoten fl ex’. Dit suggereert dat werkne- heid geeft en hen regie laat nemen over mers met alle winden mee moeten waaien hun eigen loopbaan en inzetbaarheid, DE TOP 10 SUCCESFACTOREN en dat de werkgever aan het roer staat en die werkgevers in staat stelt om mee te bepaalt wanneer iemand van boord gaat. bewegen met de veranderende omstandig- Flexibiliteit kan echter ook nuttig zijn heden. Kortom: een fl exibele cao. VOOR INFORMATIEBEVEILIGING voor werknemers. DE TOP 10 SUCCESFACTOREN Maar met landelijke afspraken alleen DE TOP 10 SUCCESFACTOREN Het gaat niet alleen om fl exibili- komen we er niet. Op de werkvloer moet teit van de arbeidsmarkt maar ook om geïnvesteerd worden in de dialoog tus- VOOR INFORMATIEBEVEILIGING fl exibiliteit van arbeid, dat wil zeggen de sen werknemer en leidinggevenden over VOOR INFORMATIEBEVEILIGING inhoud van het werk. De verantwoorde- ontwikkelingsmogelijkheden, loopbaan- De persoonlijke dossiers in de vuilcontainer …. een USB- SUCCES VERZEKERD?! lijkheden binnen bijvoorbeeld de gemeen- beleid en maatwerkafspraken om zeker- stick die per ongeluk wordt vergeten… de hacker die Centric kan u ondersteunen bij het succesvol opstellen, telijke sector zijn fundamenteel aan het heid in fl exibiliteit te geven – ongeacht veranderen: er komen taken bij vanuit de leeftijd van de werknemer. Werkge- inbreekt op bedrijfsnetwerken. U kent de voorbeelden implementeren en uitvoeren van het informatiebeveiligingsbeleid. de rijksoverheid, de digitalisering gaat vers moeten fl exibel kunnen reageren op wel. Het wordt vaak breed uitgemeten in de media. Deze Het team van Security & Continuity Services is onder meer De persoonlijke dossiers in de vuilcontainer …. een USB- SUCCES VERZEKERD?! voort, gemeenten moeten gaan samen- conjunctuurschommelingen, ook dat is sticknieuwsberichten die per ongeluk zetten uwordt ongetwijfeld vergeten… aan hetde denken.hacker Hoedie Centricgespecialiseerd kan u in ondersteunenhet vinden van bij kwetsbaarheden het succesvol omtrentopstellen, de werken om de bedrijfsvoering effi ciënter een noodzaak. Kwantiteit gaat niet boven inbreektis de informatiebeveiliging op bedrijfsnetwerken. binnen U uw kent organisatie de voorbeelden eigenlijk implementereninformatievoorziening en uitvoeren binnen van organisaties het informatiebeveiligingsbeleid. en het formuleren te maken, het kabinetsbeleid is geen kwaliteit. Werknemers hebben de regie wel.geregeld? Het wordt vaak breed uitgemeten in de media. Deze Hetvan passendeteam van maatregelen.Security & ContinuityKenmerkend Services voor onzeis onder aanpak meer is constante en de inkomsten dalen. Werk- over hun eigen loopbaan en gemeenten dat er breder gekeken wordt dan de ICT-component en ook gevers en werknemers moeten gezamen- moeten de ruimte bieden aan werknemers INnieuwsberichten DE PRAKTIJK zetten u ongetwijfeld aan het denken. Hoe gespecialiseerd in het vinden van kwetsbaarheden omtrent de onderwerpen als fysieke beveiliging, veiligheidsbewustzijn en lijk het vermogen hebben om zich aan te om deze regie ook te nemen en erin te isHet de implementeren informatiebeveiliging van informatiebeveiliging binnen uw organisatie blijkt in de eigenlijk praktijk informatievoorziening binnen organisaties en het formuleren passen aan veranderende omstandigheden investeren. geregeld? vancontinuïteitsmanagement passende maatregelen. worden Kenmerkend meegenomen. voor onze aanpak is niet eenvoudig. Er liggen allerlei obstakels op de loer. Terugkijkend met behoud van kwaliteit van werk. Dit dat er breder gekeken wordt dan de ICT-component en ook INop DEde PRAKTIJKdiverse trajecten waarbij wij vanuit Centric in de laatste MEER WETEN? vraagt om aanpassing van arbeidsverhou- Er moet tijd worden genomen voor de onderwerpen als fysieke beveiliging, veiligheidsbewustzijn en Hettien implementerenjaar betrokken van waren, informatiebeveiliging tekent zich een blijkt aantal in deduidelijke praktijk Wilt u meer weten over Security & Continuity Services? dingen, zowel op landelijk niveau als op dialoog op de werkvloer. De werknemer continuïteitsmanagement worden meegenomen. nietsuccesfactoren eenvoudig. af. Er liggen allerlei obstakels op de loer. Terugkijkend Ga naar www.centric.eu/security of neem contact met ons op via de werkvloer. moet niet wachten op een uitnodiging [email protected]. Sietske Pijpstra van de werkgever maar kan zelf het initi- VOORop de EENdiverse SOEPELE trajecten IMPLEMENTATIE waarbij wij vanuit Centric in de laatste MEER WETEN? secretaris College voor Arbeidsvoorwaarden moeten worden atief nemen en daarbij zijn loopbaanwen- tien jaar betrokken waren, tekent zich een aantal duidelijke Wilt u meer weten over Security & Continuity Services? We hebben de 10 meest kritische succesfactoren voor de Arbeidszaken aangepast om een nieuw en duurzaam sen kenbaar maken. Dit kan binnen of succesfactoren af. Ga naar www.centric.eu/security of neem contact met ons op via implementatie van informatiebeveiliging op een rij gezet. Als evenwicht in deze arbeidsverhoudingen buiten de eigen organisatie zijn. Dit kan [email protected]. VOORu elk vanEEN deze SOEPELE punten IMPLEMENTATIE voldoende aandacht geeft, kunt u een te creëren. Wederzijdse verantwoordelijk- een loopbaangesprek zijn maar ook een heid en wederkerigheid in rechten en gesprek in het kader van een van-werk- Wehoop hebben valkuilen de vermijden10 meest en kritische verloopt succesfactoren de implementatie voor vande plichten zijn hierbij het uitgangspunt. naar-werk-traject. Het uitgangspunt is implementatieinformatiebeveiliging van informatiebeveiliging een stuk soepeler. op een rij gezet. Als Juist het vinden van dit evenwicht is een verschillend maar het resultaat hetzelfde. u elk van deze punten voldoende aandacht geeft, kunt u een lastig punt in cao-onderhandelingen. Het De werknemer is de kapitein over zijn hoop valkuilen vermijden en verloopt de implementatie van vergt een grote mate van vertrouwen eigen schip. De werkgever faciliteert, informatiebeveiliging een stuk soepeler. tussen cao-partijen en fl exibiliteit om zorgt voor proviand en voor een goede oude zekerheden los te laten en de stap wind.

Nummer 7 - juli 2013 A9 Het idee is eenvoudig: elke ambtenaar Deze variatie is interessant en maakt het mogelijk om te ontdek- ken welke methode waarom werkt, geeft Marieke de Feyter van het A&O krijgt de mogelijkheid om elders zijn of Fonds Gemeenten aan. Zij is manager van het programma Ontwikkeling en Mobiliteit, dat gericht is op het ondersteunen van gemeenten en sociale haar talenten, kennis en kunde in te partners in het stimuleren van de loopbaanontwikkeling en mobiliteit van medewerkers. Subsidies leiden tot meer pilots en innovatieve aanpakken. zetten voor opdrachten die intern worden De opgedane kennis en ervaring worden gedeeld met andere gemeenten, zodat die niet opnieuw het wiel hoeven uit te vinden. Leren van elkaar aangeboden. Maar hoe organiseer je dat wat wel werkt en wat niet, en hoe je problemen oplost. en waarom? En wat zijn de effecten op de Voordelen Over de voordelen voor werkgevers is iedereen het snel eens. De interne organisatie als je dit consequent medewerkers komen door de initiatieven in beweging. Dat is ook vaak het doel. Zij krijgen meer mogelijkheden om zich te ontplooien, andere gaat doorvoeren? talenten in te zetten en op termijn zelfs ander werk te gaan doen. Door een goede interne mobiliteit is er ook minder externe inhuur nodig bij zowel opdrachten als reguliere vacatures. Veel opdrachten realiseert men met gesloten beurs, wat een aanzienlijke besparing betekent. Zo is in Schijndel met de slimme inzet van het ontwikkelde instrument de formatie afgenomen, wat fl inke besparingen opleverde. Het versterkt ook het imago van Schijndel als goede en aantrekkelijke werkgever. Bovendien worden Talenten van personeel kennis en ervaring behouden en wordt het netwerk uitgebreid. Maar ook de medewerkers reageren enthousiast. Vooral ook als ze extra begeleiding en opleidingen krijgen om zich de nieuwe opdracht of werkplek eigen te maken. Zo maakte een medewerker documentaire informatievoorziening fl exibel inzetten met succes de overstap naar de weg- en waterbouw. Het besluit tot invoeren van het digitale portfolio als instrument om de interne mobiliteit te bevorderen wordt evenwel niet snel genomen, geeft Paul van Dijk van de gemeente Schijndel aan. Hij en zijn collega kre- gen van hun werkgever de ruimte om naast hun baan een eigen bedrijf op te richten. Buiten de eigen gemeentegrenzen kunnen ze nu hun product, de digitale portfolio en de inzetbaarheidsmatrix, aan de man brengen. n Friesland hebben ze WisselUit, een digitale marktplaats van Stich- Belangstelling voor het nieuwe product is er beslist, maar vooral het voor- Iting WerkeninFriesland die gericht is op talentuitwisseling. Met 34 traject vraagt om tijd en gericht advies. overheidsinstanties is er een samenwerkingsverband opgezet dat de inter- ne mobiliteit vergroot. Medewerkers krijgen de kans ook buiten de eigen Draagvlak gemeente en functie meer werkervaring op te doen. Ze kunnen zo letter- Invoering en acceptatie van de gekozen methode hangen sterk af van lijk ‘over de muren van de eigen organisatie’ heen kijken. In Oss wordt er de steun van de directie en de medewerking van de direct betrokken lei- ook samengewerkt met enkele andere buurgemeenten, maar de schaal en dinggevende. Juist daar wringt vaak de schoen, geeft projectleider Wietie insteek zijn anders. In Schijndel richten ze zich vooralsnog op de eigen Douma van WerkeninFriesland aan. Managers zijn in eerste instantie wel organisatie en medewerker. Daar hebben ze een digitale portfolio ontwik- enthousiast, maar toch heerst er vaak de angst voor kwaliteitsverlies door keld waarmee ze de inzetbaarheid van de medewerkers helder in kaart vertrek van een collega. Onzeker is dan of er een goede vervanger komt. Door Bart Borsje kunnen brengen. Voorheen werd er geworven op opleiding en ervaring. Ook vrezen managers dat zij veel tijd moeten investeren in interne pro- Beeld Blinkerd Nu zijn de persoonlijke competenties leidend: welke (verborgen) talenten cedures en protocollen om medewerkers uit te lenen. Projectleider Mobi- biedt de medewerker aan en welke talenten zijn er nodig? liteit Karin Vos van gemeente Oss deelt deze ervaring. Zij hebben daarom

A10 ambtenaar 2.0 Nummer 7 - juli 2013 A11 al vroeg in het project besloten dergelijke vragen zeer serieus te nemen. Bij de start hebben ze hierin veel tijd geïnvesteerd. Nu kloppen managers E-portfolio zelf aan met nieuwe opdrachten. In Oss krijgt zowel de medewerker als de Een ePortfolio rijksoverheid manager ondersteuning met maatwerk. Zij houden ook ieder vanuit hun rol de regie en het mobiliteitsteam ondersteunt en faciliteert. Niettemin is een vertrek niet te voorkomen. Je kunt namelijk als kleine gemeente voor alle ambtenaren Binnen Ambtenaar 2.0 is het idee niet concurreren met grote gemeenten, de provincie of het Rijk. Juist het ontstaan om ook voor ambtenaren een feit dat je dit erkent en toch medewerkers de mogelijkheid biedt om elders digitale portfolio te ontwikkelen waar tijdelijk werk te verrichten, maakt je een aantrekkelijke werkgever, aldus Heldere, toegankelijke en ambtenaren die beschikbaar zijn voor Vos. tijdelijke opdrachten hun kennis, erva- betrouwbare informatie over ring en talenten presenteren. Het idee Voor het bevorderen van intern draagvlak werken vooral goede prak- moet nog nader worden uitgewerkt. tijkvoorbeelden die successen illustreren. Wat ook helpt, is het direct kun- talenten en inzetbaarheid Discussieer mee op http://bit.ly/over- nen benaderen van collega-managers die al ervaring hebben met de metho- heidsportfolio over hoe de e-portfolio diek. In een persoonlijk gesprek kunnen zorgen worden weggenomen. van ambtenaren en andere Wat de ontwikkelaarsntwikkelaars en de snel ggroeienderoeiende ggroeproep verder vorm te geven en een fl exibe- Toen Heerenveen kampte met een tekort aan werk voor haar vier steden- ePortfolio-gebruikersbruikers vooral motiveert, is het toenemende lere overheid te realiseren. bouwkundigen, heeft de gemeente het volledige team aangeboden voor werknemers wordt steeds belang van allelle bbetrokkenetrokken partpartijenijen om zo goegoedkoop,dkoop, snesnell opdrachten bij andere gemeenten. Dat voorkwam dat het team uit elkaar en volledig mogelijk te kunnen beschikken over de authen- viel door ontslag van een medewerker. Bovendien kon zo de eigen ken- belangrijker. Een moderne tieke, gevalideerde en geverifi eerde persoonlijke informatie nis en ervaring gedeeld worden met buurgemeenten die daaraan behoefte die nodig is voor talentmanagement, voor de bemiddeling en hadden. Die ervaring delen is goud waard om anderen te stimuleren ook ambtenaar heeft daarom een optimale inzet van beschikbaar talent en voor het oplossen medewerkers en opdrachten beschikbaar te stellen. van discrepanties tussen vraag en aanbod van beschikbare ePortfolio. competenties in arbeidsorganisaties, sectoren en regio’s. Interne organisatie In Oss hebben ze inmiddels de ervaring dat mensen die een opdracht Op dit moment worden via diverse publieke en private geaccepteerd hebben, delen van hun bestaande functie als opdracht aan- at tien jaar geleden begon als het digitaliseren van platforms ePortfolio-services aangeboden om de in-, door- en bieden omdat ze anders te veel werk te doen hebben. Zo ontstaat er een Wcv’s en personeelsdossiers, is inmiddels uitgegroeid uitstroom te faciliteren, om collega’s te kunnen vinden voor carrousel van vraag en aanbod van opdrachten. Marieke de Feyter merkt tot professionele eHRM- en ePortfolio-systemen. Steeds het beantwoorden van vragen en het klaren van klussen, naar aanleiding van de ervaringen in Oss op dat organisaties zich moeten vaker beschikken scholieren en schoolverlaters, werknemers om vacatures te vervullen, om leren op de werkplek beter voorbereiden op deze fl exibele manier van werken. De betrokkenen moe- en werkzoekenden, ambtenaren en burgers over elektro- te faciliteren, om interne en externe mobiliteit te bevorde- ten daarvoor wel zogenoemde regelruimte krijgen. Een te strikte hantering nische verzamelingen van hun persoonlijke gegevens die ren en om claims op sociale zekerheid sneller en beter te van interne regels wie waarover mag beslissen, hindert deze ontwikkeling. beschikbaar zijn voor persoonlijke dienstverlening en e-ser- kunnen beoordelen. Dat kan niet als kwaliteit en betrouw- vices. Waarom zijn ePortfolio’s belangrijk voor de overheid baarheid van de persoonlijke informatie niet gegarandeerd Het past volgens De Feyter in de ontwikkeling dat medewerkers in van de toekomst? kunnen worden. Juist daarvoor zijn ePortfolio-systemen en algemene dienst zijn en wel de zekerheid hebben van behoud van werk -diensten ontwikkeld, opdat iedereen de volledige beschik- maar niet van behoud van functie. Dat gevoel van zekerheid is een belang- Wereldwijd investeren overheden en bedrijven veel om de king krijgt over de verzameling persoonlijke gegevens die rijke voorwaarde bij het durven bewegen. Medewerkers vrezen al snel snelle ontwikkelingen te kunnen volgen op het terrein van nodig is om goedkoper, sneller en beter te kunnen beslissen dat wie bereid is om mee te bewegen, de kans loopt als eerste te moeten opslag en gebruik van persoonlijke data en diensten. Ook over arbeidsdeelname, persoonlijke ontwikkeling en duur- afvloeien bij een volgende reorganisatie. Een kwestie van ‘je moet nooit in Nederland is in de afgelopen jaren veel expertise ontwik- zame inzetbaarheid. je nek boven het maaiveld steken’. Karin Vos herkent dat beeld. In Oss keld en beschikbaar gekomen. Mede op basis daarvan heeft is daarom een terugkeergarantie geregeld, maar in de praktijk blijkt dat de adviescommissie Arbeidsparticipatie vijf jaar geleden al Terecht wordt nu ook gepleit voor invoering en gebruik slechts één medewerker daar een beroep op heeft gedaan. Je mobiliteit gepleit voor invoering van een ePortfolio en een regelma- van een ePortfolio voor alle ambtenaren, inclusief adoptie vergroten is een kwestie van doen en lef tonen. tige assessment voor iedereen die tot de beroepsbevolking en implementatie van de open standaarden, omdat daardoor behoort. Bovendien is met steun van publieke en private zowel kwaliteit als toegankelijkheid van dienstverlening als Overall is toch de teneur dat betrokken medewerkers weer fl uitend partijen voortvarend gewerkt aan een open standaard voor de productiviteit van de diensten en de duurzame inzetbaar- naar het werk gaan. Ze zijn breder inzetbaar, ontplooien zich en zien de ePortfolio’s. Door het College Standaardisatie is deze open heid van dienstverleners wordt verbeterd. Een Ambtenaar voordelen van een werkgever die hen die ruimte biedt. Maar wel vooral ePortfolio-standaard in 2010 toegevoegd aan de lijst ‘pas toe 2.1 is een ambtenaar mét een ePortfolio. vanuit de gedachte: medewerker zoekt opdracht en niet andersom. En als of leg uit’. Ook is in de Vitaliteitsagenda van het vorige kabi- het werkt, dan ontstaan er vanzelf nieuwe opdrachten. net besluitvorming over ePortfolio’s aangekondigd. Theo Mensen is secretaris van de Stichting ePortfolio Support; www.e-portfolioforall.nl.

A12 ambtenaar 2.0 Nummer 7 - juli 2013 A13 Aan de andere kant is het niet zo dat daarom ook maar alles moet worden toegestaan. In 2006 werd een ambtenaar van de FIOD in Groningen bijvoorbeeld ontslagen door in werktijd veelvuldig in te loggen op chat- en babbelboxen waarbij vaak sprake was van erotisch getinte contacten. Daarnaast had hij altijd MSN openstaan. De ambtenaar beriep zich erop Een tweet onder dat er geen duidelijke richtlijnen golden. Het gebruik van internet op de werkplek mocht wel, maar de condities waaronder dat gebruik werd geto- lereerd, waren volgens hem niet nader uitgewerkt. De Centrale Raad van Beroep oordeelde over dit ontslag dat het internetgebruik dermate veelom- vattend en onoorbaar was, dat het, gelet op de omstandigheden van het diensttijd, geval, voor eenieder, en dus ook voor de betreffende ambtenaar, duidelijk moet zijn geweest dat een dergelijk gebruik van de computer en de web- cam in elke werkomgeving als niet toelaatbaar zal worden beschouwd (LJN BI4403). De Centrale Raad van Beroep wees bovendien nog op het feit dat mag dat? in het Reglement Personeelsvoorschriften Belastingdienst geregeld is dat het de ambtenaar in beginsel niet is toegestaan de hem ter beschikking staande of gestelde bedrijfsmiddelen (waaronder een computer) anders dan voor de uitoefening van zijn functie te gebruiken.

Werk en privé lopen oor veel ambtenaren is het inmiddels heel gebruikelijk geworden Productiviteitskwestie Vom gedurende hun werktijd ook bepaalde privéhandelingen doen. Argumenten die nog wel eens gebruikt worden om het gebruik van vaak in elkaar over. Op Zo bekijken we privémail, plegen telefoontjes met de timmerman die internet, e-mail en sociale media tegen te gaan, zijn de vermindering van volgende week bij ons thuis langs gaat komen, werken onze status bij op arbeidsproductiviteit en een risico op imagoschade. Inzake de verminde- het werk je privémail Facebook en zoeken op internet naar die vakantie waar we zo nodig aan ring van arbeidsproductiviteit zijn er inmiddels meerdere onderzoeken toe zijn. Waarna we natuurlijk even tweeten dat we een vakantie geboekt gedaan waaruit blijkt dat onder kenniswerkers de productiviteit juist afhandelen en niet- hebben. Aan de andere kant onderhouden we ook buiten werktijd contac- toeneemt bij het gebruik van sociale media. Niet alleen kan men daardoor ten met zakelijke relaties en werken we ook thuis in het weekend nog wel sneller informatie vinden, kennis delen en samenwerken, maar bovendien werkgerelateerde eens door aan een beleidsdocument dat maandag klaar moet zijn. Door het kan men sneller reageren op wensen van klanten of burgers. Daarbij gaat websites bezoeken mag. vervagen van de grenzen tussen werk en privé is het vaak onduidelijk waar het dus om werkgerelateerde situaties. Aan de andere kant is er ook een precies de grenzen liggen tussen datgene wat is toegestaan en datgene onderzoek waaruit juist blijkt dat er door het gebruik van sociale media Maar er zijn grenzen. waar de organisatie problemen mee kan krijgen of al heeft. te veel afl eiding ontstaat. Denk aan de situatie waarin iemand continu reacties zit te geven op niet aan het werk gerelateerde tweets of statusup- ‘Goed werknemerschap’ Privacygrondrecht dates van Facebook. Er is mij geen onderzoek bekend waaruit blijkt dat dit Op basis van artikel 8 van het EVRM heeft de ambtenaar het recht op nadeel zwaarder weegt dan de voordelen. staat voorop. een zekere mate van vertrouwelijke communicatie op de werkvloer. Het Uiteraard moet je met alles wat je doet op je privéprofi el of wat je Europese Hof voor de rechten van de mens besliste al meerdere malen dat communiceert via andere sociale media rekening houden met de belangen privételefoongesprekken, privémail en privé-internetgebruik ook op het van de werkgever. Zo oordeelde het Hof Den Bosch op 4 januari 2011 (LJN werk onder het grondrecht van privacy vallen. Daarom is het monitoren BP7414) dat het door een werknemer plaatsen van onjuistheden over zijn en controleren door een werkgever van het gebruik van internet, e-mail functie op een LinkedIn-profi el kan worden aangemerkt als onrechtmatig en sociale media niet zomaar toegestaan. Bovendien is ook het verbieden jegens de werkgever. En op 19 maart 2012 oordeelde de Rechtbank Arnhem van ieder privégebruik te beschouwen als een schending van het in artikel (LJN BV9483) dat een (inmiddels ex-)werknemer van Blokker de onderne- 10 EVRM opgenomen grondrecht om informatie te mogen ontvangen en ming in diskrediet heeft gebracht door Blokker op zijn eigen Facebook- verzenden. Het College Bescherming Persoonsgegevens schrijft hierover: pagina een ‘hoerebedrijf’ te noemen. Ik noem deze voorbeelden omdat “In het algemeen zal een beperkte vorm van privégebruik worden toege- ze beide niet voorkomen hadden kunnen worden met een verbod op het staan, evenals bij telefoneren gebruikelijk is. In zijn algemeenheid is een gebruik van sociale media tijdens werktijd of met een sociale-mediacode. totaalverbod op privégebruik van e-mail en internet niet aanvaardbaar. Wel kunnen ze achteraf aangesproken worden omdat werknemers zich Mr. dr. Mathieu Paapst is universitair Door Mathieu Paapst Alleen bij communicatiefaciliteiten met een specifi eke doelstelling kan het evenals ambtenaren jegens hun werkgever behoren te gedragen als een docent bij de Rijksuniversiteit Groningen. Beeld Gerhard Taatgen privégebruik verboden worden. De werknemer moet dan wel andere com- ‘goed werknemer’. Het hebben van een gedragscode of sociale-mediacode Daarnaast is hij als adviseur verbonden municatiemogelijkheden ter beschikking hebben.” kan daarbij behulpzaam zijn. aan het adviesbureau ICTRecht.

A14 ambtenaar 2.0 Nummer 7 - juli 2013 A15