Arkusz EGIERTOWO (53)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Warszawa 2009 Autorzy: EL śBIETA TOŁKANOWICZ*, IZABELA BOJAKOWSKA*, PAWEŁ KWECKO*, ANNA PASIECZNA*, HANNA TOMASSI-MORAWIEC* KRZYSZTOF śUKOWSKI*, ALEKSANDER CWINAROWICZ**, JERZY KRÓL**

Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA* Redaktor regionalny planszy A: DARIUSZ GRABOWSKI* Redaktor regionalny planszy B: OLIMPIA KOZŁOWSKA* we współpracy z JOANN Ą SZYBORSK Ą-KASZYCK Ą* Redaktor tekstu: JOANNA SZYBORSKA-KASZYCKA*

*Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** Przedsi ębiorstwo Geologiczne PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław

ISBN ...... -.....

Copyright by PIG and M Ś, Warszawa, 2009 Spis tre ści I. Wst ęp – E. Tołkanowicz, K. śukowski ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – E. Tołkanowicz, K. śukowski ...... 4 III. Budowa geologiczna – E. Tołkanowicz, K. śukowski ...... 7 IV. Zło Ŝa kopalin – E. Tołkanowicz, K. śukowski ...... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – E. Tołkanowicz, K. śukowski ...... 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – E. Tołkanowicz, K. śukowski ...... 16 VII. Warunki wodne – E. Tołkanowicz, K. śukowski ...... 19 1. Wody powierzchniowe...... 19 2. Wody podziemne...... 20 VIII. Geochemia środowiska ...... 23 1. Gleby – A. Pasieczna, P. Kwecko ...... 23 2. Osady wodne – I. Bojakowska ...... 25 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ...... 28 IX. Składowanie odpadów – J. Król, A. Cwinarowicz ...... 31 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – E. Tołkanowicz, K. śukowski ...... 37 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – E. Tołkanowicz, K. śukowski ...... 39 XII. Zabytki kultury – E. Tołkanowicz, K. śukowski ...... 45 XIII. Podsumowanie – E. Tołkanowicz, K. śukowski ...... 46 XIV. Literatura ...... 47

I. Wst ęp

Arkusz Egiertowo Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 wraz z tekstem obja śniaj ącym wykonany został w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie (plansza A i plansza B – warstwa: geochemia środowiska) i Przedsi ębiorstwie Geologicznym „Proxima” SA we Wrocławiu (plansza B – warstwa: składowanie odpadów) w 2008 roku. Autorzy wykorzystali Map ę geologiczno-gospodarcz ą Polski w skali 1:50 000, arkusz Egier- towo (Olszewska, 2003). Map ę sporz ądzono na podkładzie topograficznym w układzie „1942” zgodnie z „In- strukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” wydan ą przez Pa ń- stwowy Instytut Geologiczny (Instrukcja..., 2005). Celem mapy jest przedstawienie:  stanu zagospodarowania i klasyfikacji złó Ŝ kopalin,  perspektyw i prognoz wyst ępowania kopalin dla ukierunkowania prac geologiczno- poszukiwawczych i planowania przestrzennego,  rzeczywistych i potencjalnych zagro Ŝeń środowiska przyrodniczego zwi ązanych z eks- ploatacj ą i przeróbk ą kopalin,  wybranych elementów hydrogeologicznych dla ochrony wód powierzchniowych i podziemnych przed nieracjonalnym zagospodarowaniem przestrzennym,  obiektów i obszarów chronionych stanowi ących ograniczenia w gospodarce złoŜami kopalin i innego rodzaju u Ŝytkowania terenu,  warunków podło Ŝa budowlanego dla tworzenia optymalnych koncepcji urbanistycz- nych,  stanu chemicznego gleb i ich klasyfikacji ze wzgl ędu na obowi ązuj ące w Polsce standardy w zakresie ich zanieczyszcze ń oraz ryzyka radonowego,  geochemii osadów wodnych i ich klasyfikacji ze względu na obowiązuj ące w Polsce przepisy dotycz ące urobku wydobywanego z dna: mórz, zbiorników wodnych i cieków powierzchniowych,  obszarów spełniaj ących kryteria lokalizacji składowisk odpadów,  lokalizacji czynnych i zamkni ętych składowisk odpadów,  uwarunkowa ń przyrodniczych dla planowania przestrzennego na szczeblu regionalnym i lokalnym.

3 Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i jednostek administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami śro- dowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania niniejszej mapy wykorzystano materiały znajduj ące si ę w: Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego, Banku Hydro Pa ństwowe- go Instytutu Geologicznego, O środku Dokumentacji Zabytków w Warszawie, O środku Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego, Instytucie Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Gda ńsku, Nadle śnictwach w Kartuzach i Ko ścierzynie, Urz ędzie Marszałkowskim Województwa Pomorskiego, staro- stwach powiatowych w Kartuzach, Ko ścierzynie i Gda ńsku oraz urz ędach gmin. Zebrane informacje uzupełnione zostały zwiadem terenowym przeprowadzonym w 2009 roku. Mapa przygotowana jest w wersji cyfrowej, jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zamieszczono w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Poło Ŝenie geograficzne arkusza Egiertowo wyznaczaj ą współrz ędne: 18 o00’–18 o15’ długo ści geograficznej wschodniej i 54 o10’–54 o20’ szeroko ści geograficznej północnej. Według podziału administracyjnego omawiany obszar obejmuje fragmenty trzech po- wiatów województwa pomorskiego: kartuskiego (z gminą miejsko-wiejsk ą Kartuzy i gminami wiejskimi: Chmielno, Somonino, St ęŜ yca, Sierakowice), ko ścierskiego (z gminami wiejskimi Ko ścierzyna, Nowa Karczma) i gda ńskiego (z gmin ą wiejsk ą Przywidz). W podziale fizycznogeograficznym (Kondracki, 2002) przewa Ŝaj ąca cz ęść obszaru arkusza Egiertowo poło Ŝona jest w obr ębie mezoregionu Pojezierze Kaszubskie nale Ŝą cego do Pojezierza Wschodniopomorskiego. Niewielki fragment na południowym zachodzie naleŜy do mezoregionu Bory Tucholskie, b ędącego cz ęści ą Pojezierza Południowopomorskiego. Poło Ŝenie arkusza na tle regionalizacji fizycznogeograficznej przedstawiono na fig.1.

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Egiertowo na tle jednostek fizycznogeograficznych (Kondracki, 1998). 1 – granica podprowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu, 4 – wi ększe jeziora podprowincja Pobrze Ŝa Południowobałtyckie podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie makroregion Pobrze Ŝe Gda ńskie makroregion Pojezierze Wschodniopomorskie mezoregion Pobrze Ŝe Kaszubskie (313.51) mezoregiony: Pojezierze Kaszubskie (314.51) Pojezierze Starogardzkie (314.52) makroregion Pojezierze Południowopomorskie mezoregiony: Równina Charzykowska (314.67) Bory Tucholskie (314.71)

Omawiany obszar wyró Ŝnia si ę wyj ątkowo zró Ŝnicowan ą morfologi ą o cechach młodogla- cjalnych. Zasadniczym elementem rze źby terenu jest wysoczyzna morenowa o powierzchni przewa Ŝnie falistej, poło Ŝona prawie w cało ści na wysoko ści powy Ŝej 200 m n.p.m. Centraln ą cz ęść zajmuj ą Wzgórza Szymbarskie z najwy Ŝszym wzniesieniem na Ni Ŝu Europejskim – Wie- Ŝyc ą (328,6 m n.p.m.). Najni Ŝszy punkt – 152,8 m n.p.m. znajduje si ę w dolinie Raduni, na po- łudnie od wsi Kiełpino. Powierzchni ę wysoczyzny urozmaicaj ą wzgórza morenowe i kemowe, liczne zagł ębienia wytopiskowe oraz ci ągi jezior rynnowych. Charakterystycznym Ele- mentem krajobrazu s ą gł ębokie rynny polodowcowe o przebiegu północny wschód – połud-

5 niowy zachód, krzy Ŝuj ące si ę z rynnami o przebiegu północny zachód – południowy wschód. Formy te wykorzystywane są przez ci ągi jezior, z których najwi ększymi s ą: Dolne i Górne Radu ńskie, Wielkie Brodno, Ostrzyckie, D ąbrowskie i Patulskie. Wszystkie wymienione rynny ograniczone s ą wyra źnymi, stromymi zboczami o wysoko ści 40–70 m. Na południe od Wie Ŝycy rozci ąga si ę obszar sandrowy, tzw. sandr dziurawy, o powierzchni urozmaiconej du Ŝą ilo ści ą wytopisk i kulminacji. Najwi ększym skupiskiem ludno ści jest miasto Kartuzy, licz ące nieco ponad 15 000 mieszka ńców (2221 osób/km 2). Według danych GUS z 2008 r. g ęsto ść zaludnienia na pozo- stałym terenie waha si ę od 40 osób/km 2 w gminie Przywidz, do 84 osób/km 2 w gminie Somo- nino. Jedynym o środkiem miejskim, którego południowa cz ęść znajduje si ę w granicach omawianego arkusza, s ą Kartuzy. Jest to młode miasto, bowiem prawa miejskie otrzymało dopiero w 1923 r. Jego historia si ęga jednak XIV wieku i zwi ązana jest z zakonem kartuzów, którzy wybudowali w tym miejscu klasztor, wokół którego powstała wie ś przyklasztorna. Obecnie Kartuzy s ą siedzib ą starostwa powiatowego i gminy. Stanowi ą tak Ŝe centrum tury- styczne Szwajcarii Kaszubskiej. Znajduj ą si ę tu zakłady przemysłowe, takie jak: Fabryka Pomocy Naukowych, Eurofoods – Przetwórstwo Owocowo-Warzywne, ALMAR – producent ryb w ędzonych, Przedsi ębiorstwo Drogowo-Mostowe Dromos i Energa – Gda ńska Kompania Energetyczna. Gospodarka, na omawianym obszarze, ma charakter rolniczy ze znacznym udziałem funkcji turystycznej. Rolnictwo nastawione jest na upraw ę zbó Ŝ i ziemniaków. Charaktery- styczn ą upraw ą regionu stały si ę truskawki. Hodowla na wi ększ ą skal ę obejmuje fermy dro- biu (Gor ęczyno, Sławki, Kiełpino) oraz trzody chlewnej (Grabowo Ko ścierskie). Liczne jeziora s ą wykorzystywane do odłowu ryb. Najwi ększym dzier Ŝawc ą jezior jest firma RADBUR sp. z o.o. z Somonina. W gospodarce pozarolniczej dominuje sektor usługowo- produkcyjny (zakłady ogólno-budowlane, stolarskie, hydrauliczne, przetwórstwa spo Ŝywcze- go oraz zakłady obsługi rolnictwa, usytuowane w Somoninie i Chmielnie). Lasy u Ŝytkowane gospodarczo s ą źródłem drewna. Znaczn ą cz ęść obszaru zajmuj ą tereny o du Ŝych walorach krajobrazowych i przyrodniczych, które przyczyniaj ą si ę do rozwoju turystyki zarówno sezonowej, jak i weekendowej, całorocznej (ze wzgl ędu na blisko ść aglomeracji Trójmiasta). W ostatnich latach ta gał ąź gospodarki nabiera coraz wi ększego znaczenia. Na obszarze arkusza Egiertowo wyst ępuj ą powszechnie formy akumulacji polodowcowej, zbudowane z osadów piaszczysto-Ŝwirowych, które jednak nie wsz ędzie mog ą by ć przedmiotem eksploatacji, ze wzgl ędu na poło Ŝenie w Kaszubskim Parku Krajobrazowym.

6 Wydobycie kruszywa prowadzone jest głównie w rejonie Kiełpina i Somonina, poza granicami KPK. Zaopatrzenie gospodarstw domowych i zakładów w wod ę pitn ą zabezpieczane jest po- borem ze studni gł ębinowych ujmuj ących czwartorz ędowy poziom wodono śny. Wi ększo ść wsi i osiedli wiejskich korzysta z wodoci ągów grupowych lub lokalnych. Gospodarka ściekowa opiera si ę na oczyszczalniach gminnych, które przewa Ŝnie znajduj ą si ę poza granicami arkusza. Skanalizowane s ą Kartuzy oraz cz ęść wsi w gminach Chmielno i Somonino. Na terenie gminy Somonino, w miejscowości Sławki, funkcjonuje oczyszczalnia typu mechaniczno-biologiczno-chemicznego o przepustowo ści 1500 m 3/dob ę. Własne oczyszczalnie posiadaj ą niektóre o środki wypoczynkowe np. w Ostrzycach mechaniczno-biologiczn ą o przepustowo ści 388 m 3/dob ę. Oczyszczalnie maj ą równie Ŝ: Przetwórnia Mi ęsa Drobiowego w Chmielnie, zakład meblowy w Przewozie oraz ferma trzody chlewnej w Grabowie Kościerskim. Gospodarka odpadami wykorzystuje składowiska zlokalizowane poza granicami arkusza. Nieczynne składowisko, znajduj ące si ę we wsi Kaplica w gminie Somonino, funkcjono- wało od 1993 r. do ko ńca 2008 r. Jego powierzchnia całkowita wynosiła 0,8 ha. Obecnie prowadzona jest tam rekultywacja terenu. Kartuzy le Ŝą w odległo ści 32 km na zachód od Gda ńska. Dobra dost ępno ść komunika- cyjna opiera si ę na sieci dróg kołowych, spo śród których najwi ększe znaczenie mają szosa krajowa nr 20 oraz drogi wojewódzkie nr 224 i 228 krzy Ŝuj ące si ę w Kartuzach. Przez połu- dniow ą cz ęść obszaru przebiega, obecnie nieu Ŝytkowana, linia kolejowa ł ącz ąca Kartuzy z Ko ścierzyn ą i Gdyni ą.

III. Budowa geologiczna

Budowa geologiczna arkusza Egiertowo przedstawiona została na podstawie Szczegó- łowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Egiertowo (Petelski, Moczulska, 1999, 2006). W podziale geologiczno-strukturalnym omawiany obszar poło Ŝony jest w zachodniej cz ęś ci syneklizy perybałtyckiej. Prekambryjsk ą platform ę krystaliczn ą, pochylon ą ku połu- dniowi, pokrywaj ą skały osadowe starszego paleozoiku, kompleksu permo-mezozoicznego oraz kenozoicznego.

7 Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Egiertowo na tle mapy geologicznej w skali 1:500 000 (Marks, Ber, Gogołek, Piotrowska, 2006) Czwartorz ęd Holocen : 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; Plejstocen : zlodowacenia północnopolskie: 12 – piaski i mułki jeziorne,13 – iły, mułki i piaski zastoiskowe, 14 – piaski i Ŝwiry sandrowe, 15 – piaski i mułki kemów, 16 – piaski, mułki i Ŝwiry ozów, 17 – Ŝwi- ry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 18 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe

Uwaga: przy opisie wydziele ń stratygraficznych zachowano oryginaln ą numeracj ę z Mapy Geologicznej Polski w skali 1:500 000

Najstarszymi utworami, stwierdzonymi w otworze wiertniczym wykonanym w Ostrzycach, s ą osady jurajskie, których strop znajduje si ę na gł ęboko ści 779,0 m. Powy Ŝej wyst ępuj ą kredowe mułowce, iły glaukonitowe, piaskowce i piaski. Strop kredy górnej na- wiercono na gł ęboko ści 279,8 m. Osady paleogenu, reprezentowane s ą przez piaski kwarcowe eocenu oraz oligoce ńskie piaski i mułki z fosforytami. Mi ąŜ szo ść osadów oligoce ńskich wynosi od 13,4 do 77,0 m. Utwory neogenu reprezentowane s ą przez drobnoziarniste piaski kwarcowe z przewarstwieniami iłów w ęglistych i soczewkami w ęgla brunatnego, nale Ŝą ce do

8 miocenu. Powierzchnia formacji mioce ńskiej jest nierówna i wyst ępuje na ró Ŝnych wysoko- ściach, stanowi ąc przewa Ŝnie podło Ŝe czwartorz ędu. Deniwelacje stropu podło Ŝa czwartorz ę- du przekraczaj ą 160 m. Utwory czwartorz ędowe, tworz ące zwartą pokryw ę o mi ąŜ szo ści maksymalnej ponad 300 metrów (otwór Szymbark), reprezentowane s ą przez osady zlodowace ń plejstoce ńskich: najstarszych, południowo-, środkowo- i północnopolskich oraz najmłodszego czwartorz ędu − holocenu. W przewa Ŝaj ącej cz ęś ci s ą to osady bezpo średniej akumulacji lodowcowej – gliny zwałowe, rozdzielone przez serie osadów zastoiskowych i wodnolodowcowych. Na obszarze arkusza Egiertowo mo Ŝna wyró Ŝni ć rejony, które przez cały czwartorz ęd były obni Ŝane (rowy) lub wypi ętrzane (zr ęby). Obszarami obni Ŝanymi były dwie gł ębokie, równoległe do siebie formy o przebiegu północny wschód – południowy zachód – obni Ŝenie radu ńskie i patulskie. Obszarem wypi ętrzanym była centralna cz ęść arkusza i wyniesienie WieŜycy. Najstarszymi osadami, nale Ŝą cymi do czwartorz ędu, s ą piaski i mułki zlodowace ń najstarszych (Narwi) wypełniaj ące obni Ŝenie w stropie miocenu (obni Ŝenie patulskie i radu ń- skie). Zlodowacenia południowopolskie reprezentowane s ą przez dwie serie glacjalne tj. dwa poziomy glin zwałowych, z towarzysz ącymi osadami wodnolodowcowymi, o ł ącznej mi ąŜ- szo ści przekraczaj ącej 100–120 m. Utwory zlodowace ń środkowopolskich (piaski wodnolodowcowe i rzeczne, mułki i iły zastoiskowe oraz gliny zwałowe) zostały w znacznym stopniu zredukowane. Współczesna budowa geologiczna powierzchni omawianego obszaru została ukształto- wana w czasie stadiału górnego zlodowacenia Wisły. Gliny zwałowe tego stadiału, na przewa Ŝaj ącej cz ęś ci obszaru arkusza, tworz ą powierzchni ę wysoczyzny. Ich mi ąŜ szo ść si ęga maksymalnie do 30 m. Na glinach do ść powszechnie wyst ępuj ą: płaty niewarstwowanych piasków i Ŝwirów lodowcowych z głazami, o mi ąŜ szo ści 1–3 m (najwi ększy obszar zajmuj ą na wschód i południe od Kartuz), pagórki moren martwego lodu zbudowane z piasków, Ŝwi- rów i glin zwałowych (w północnej cz ęś ci obszaru) oraz pagórki kemów utworzone z pia- sków i Ŝwirów. Piaski i Ŝwiry akumulacji szczelinowej wyst ępuj ą w rynnie Jezior Radu ńskich. Towa- rzysz ą one kraw ędziom innych form rynnowych oraz tworz ą wyniesienie Wie Ŝycy. Wie Ŝyca zbudowana jest z piasków i Ŝwirów z głazami o mi ąŜ szo ści ponad 53 m. W rynnach polodowcowych jezior Ostrzyckiego i Bukrzyno rozpoznano równie Ŝ tarasy kemowe utworzone ze średnio- i drobnoziarnistych piasków z mułkami.

9 Powszechnie wyst ępuj ącymi osadami s ą piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe, znacz ące szlaki odpływu wód fluwioglacjalnych w kierunku południowo-zachodnim. Reprezentowane są głównie przez piaski średnioziarniste oraz Ŝwiry z głazikami i głazami. Osady te tworz ą poziomy sandrowe wzdłu Ŝ rynien: Jezior Radu ńskich, jezior D ąbrowskiego i Patulskiego oraz w rynnie Somonina. Najwi ększy obszar sandru znajduje si ę na południowy zachód od wynie- sienia Wie Ŝycy. Osady holoce ńskie, zajmuj ące znacznie mniejsze powierzchnie ni Ŝ utwory plejstoce ń- skie, reprezentowane s ą przez: − piaski jeziorne wyst ępuj ące wzdłu Ŝ brzegów jezior, − piaski rzeczne tworz ące tarasy zalewowe Raduni, − kred ę jeziorn ą wyst ępuj ącą na obrze Ŝach jezior i w ich dnie oraz w rynnie Somonina, gdzie znajduj ą si ę jej najwi ększe pokłady o mi ąŜ szo ści do 1,5 m, − namuły den dolinnych i zagł ębie ń bezodpływowych, − torfy i namułu torfiaste wyst ępuj ące w zagł ębieniach w obr ębie wysoczyzny, na san- drach i w rynnach polodowcowych.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Egiertowo w aktualnej ewidencji zasobów kopalin (Gientka i inni, 2008) figuruje 7 złó Ŝ kopalin pospolitych (tabela 1). Są to zło Ŝa: − piasków kwarcowych d/p cegły wapienno-piaskowej „Kiełpino-Kartuzy”, − kruszywa naturalnego piaszczysto-Ŝwirowego „Ł ączyno”, „Bernardyna” i piaszczystego „Kiełpino”, „Kiełpino II”, − surowców ilastych ceramiki budowlanej „Somonino”, − torfu „Kaplica-Poł ęczyno”. W 2008 r. przyj ęto dokumentacje dwóch nowych złó Ŝ kruszywa naturalnego piaskowe- go: „Rybaki” i „Somonino I”. Zło Ŝe kruszywa naturalnego „Leszno” w 2000 r. zostało wykre ślone z bilansu ze wzgl ę- du na zako ńczenie eksploatacji. Dokumentacja zło Ŝa piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno-piaskowej „Kiełpino” wykonana została w 1956 r. (Klimek, 1956). W ewidencji zasobów kopalin (Gientka i inni, 2008) zło Ŝe to figuruje pod nazw ą „Kiełpino-Kartuzy”. W 2000 r. wył ączono cz ęść udokumentowanych zasobów na korzy ść s ąsiedniego zło Ŝa „Kiełpino II”, w zwi ązku z poszerzeniem jego granic (Topolska, 2000b). Powierzchnia zło Ŝa „Kiełpino-Kartuzy”

10 w nowych granicach wynosi 3,94 ha. Seri ę zło Ŝow ą, cechuj ącą si ę du Ŝą zmienno ści ą litologiczn ą, tworz ą piaski wodnolodowcowe z soczewkami glin i mułków oraz Ŝwirów. Tak Ŝe mi ąŜ szo ść jest bardzo zmienna i waha si ę od 1,1 do 14,3 m ( średnia 11,7 m). Nadkład stanowi gleba o niewielkiej grubo ści (0,2 m). Najwa Ŝniejszy parametr jako ściowy – zawarto ść krze- mionki, mieści si ę w granicach 77,08–89,60%. Wska źnik ziarnisto ści piasku wynosi od 1,81 do 4,27. Poziom wód gruntowych wyst ępuje poni Ŝej sp ągu zło Ŝa. Zło Ŝe piasków „Kiełpino” udokumentowane zostało w 1979 r. kart ą rejestracyjn ą z przeznaczeniem dla robót drogowych (Wójcik, 1979). Powierzchnia obj ęta dokumentacj ą wynosi 0,79 ha. Zło Ŝe obejmuje kompleks piasków wodnolodowcowych o mi ąŜ szo ści 9,6– 9,7 m, zalegaj ących pod niewielkim nadkładem gleby o grubo ści 0,3–0,4 m. Kopalin ę stanowi ą piaski przewa Ŝnie drobnoziarniste, z przeławiceniami grubszych frakcji piaszczystych, o średnim punkcie piaskowym 95,3 % (92,8–99,8%). Zawarto ść pyłów mineralnych waha si ę od 0,5 do 5,1 % ( średnio 2,8 %). Jest to zło Ŝe suche.

Zło Ŝe kruszywa naturalnego „Kiełpino II” udokumentowane w kat. C 1 w 1992 r. (Ste- powicz, 1992), poło Ŝone jest w bezpo średnim s ąsiedztwie zło Ŝa piasków „Kiełpino” i zło Ŝa piasków kwarcowych d/p cegły wapienno-piaskowej „Kiełpino – Kartuzy”. W 2000 r. sporz ądzony został dodatek nr 1 (Topolska, 2000a) rozliczaj ący i powi ększaj ący zasoby o cz ęść zasobów zło Ŝa piasku kwarcowego „Kiełpino-Kartuzy”. W dodatku nr 2 (Jurys, Wo źniak, 2007) wyznaczono nowy przebieg granic poziomych, w zwi ązku z czym nast ąpił kolejny przyrost zasobów. Powierzchnia zło Ŝa zajmuje obecnie 1,89 ha. Kopalin ę stanowi ą fluwio- glacjalne piaski ró Ŝnoziarniste, zawieraj ące nieznaczn ą domieszk ę frakcji Ŝwirowej, o śred- nim punkcie piaskowym 86,2% (64,9–98,5%) i zawarto ści pyłów mineralnych 1,7% (1,6– 1,8%). Mi ąŜ szo ść zło Ŝa waha si ę od 7,5 do 13,3 m ( średnio 9,4 m). Nadkładem jest gleba piaszczysta o grubo ści 0,0–1,7 m. W obr ębie zło Ŝa nie występuj ą wody gruntowe. Kruszywo ma zastosowanie w budownictwie ogólnym.

Zło Ŝe piasków i Ŝwirów „Ł ączyno” udokumentowano w kategorii C 1 z rozpoznaniem jako ści kopaliny w kategorii B (Tomaszewska, 1980). W większo ści poło Ŝone jest ono na obszarze s ąsiedniego arkusza St ęŜ yca. W celu ustalenia zmian w ilo ści zasobów po długolet- niej eksploatacji, w 2007 r. wykonano dodatek nr 2 (Helwak, Dzi ęgielewska, 2007a). Po- wierzchnia zło Ŝa wynosi 15,96 ha. Seri ę złoŜow ą, o zró Ŝnicowanej budowie geologicznej, tworz ą wodnolodowcowe piaski ze Ŝwirem i Ŝwiry zawieraj ące liczne otoczaki i głazy. Za- warto ść ziarn o wymiarach do 2,0 mm waha si ę w granicach 22,5–83,8% ( średnio 61,9%).

11 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Stan Wydobycie Nr Wiek geologiczne Kategoria Zastosowa- Przyczyny zagospodarowania (tys. t, Klasyfikacja złó Ŝ złoŜa Nazwa Rodzaj kompleksu bilansowe rozpoznania nie kopaliny konfliktowo- zło Ŝa tys.m3*) na zło Ŝa kopaliny litologiczno- (tys. t, tys.m3*) ści mapie surowcowego zło Ŝa wg stanu na rok 2007 Klasy 1–4 Klasy A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Kiełpino- 1 pki Q 431* C Z - Scb 4 B W Kartuzy 1 2 Kiełpino II p Q 442 C1* G 59 Skb 4 B W 3 Kiełpino p Q 115 C1* Z - Skd 4 B W 4 Bernardyna pŜ Q 298 C1 G - Skd, Skb 4 B W 5 Somonino i(ic) Q 189* C1 Z - Scb 4 B W 6 Łączyno * pŜ Q 631 C1 G 76 Skd, Skb 4 A - Kaplica- 7 t Q 165,88 C G 17,89 Sr 4 A - Poł ęczyno * 1 * 12 12 8 Somonino I p Q 269 C1 N - Skd, Skb 4 B W 9 Rybaki p Q 230 C1 G* - Skd, Skb 4 A - Leszno p Q - ZWB Rubryka 2: * – zło Ŝa poło Ŝone cz ęś ciowo na obszarach s ąsiednich arkuszy Rubryka 3: pki – piaski kwarcowe o innym zastosowaniu (do produkcji cegły wapienno-piaskowej), i(ic) – iły ceramiki budowlanej, pŜ – piaski i Ŝwiry, p – piaski, t – torfy Rubryka 4: Q – czwartorz ęd Rubryka 6: kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych B, C 1, C 2, zło Ŝe zarejestrowane – C 1* (kategoria przypisana umownie) Rubryka 7: zło Ŝa: G – zagospodarowane, G* – zagospodarowane w 2009 r., N – niezagospodarowane, Z – zaniechane, ZWB – zło Ŝa wybilansowane (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9: kopaliny skalne: Skb – kruszyw budowlanych, Skd – kruszyw drogowych, Scb – ceramiki budowlanej, Sr – rolnicze Rubryka 10: zło Ŝa: 4 powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11: zło Ŝa: A – małokonfliktowe, B – konfliktowe Rubryka 12: W – ochrona wód podziemnych

Mi ąŜ szo ść zło Ŝa zmienia si ę od 2,4 do 19,7 m (średnia 10,1 m). Nadkład o grubo ści do 2,5 m, stanowi gleba, piasek gliniasty i glina zwałowa. Zło Ŝe jest suche. Kopalina ma zastosowanie w budownictwie drogowym i ogólnym.

Zło Ŝe kruszywa naturalnego „Bernardyna”, rozpoznane w kat. C1, obejmuje fragment wzgórza morenowego o powierzchni 1,59 ha (Wytyk, 1993, Matuk-Trapczy ńska, 2000). Seri ę zło Ŝow ą tworz ą piaski ró Ŝnoziarniste oraz Ŝwiry z przewarstwieniami piasku i głazami o punkcie piaskowym 69,9–82,6% ( średnio 76%). Zawarto ść zanieczyszcze ń pylastych jest niewielka i wynosi od 0,5 do 3,1% ( średnio 1,3%). Mi ąŜszo ść zło Ŝa waha si ę od 7,5 do 15,4 m (średnio 9,6 m). Nadkładem jest cienka warstwa gleby (0,3 m). Warunki hydrogeologiczne s ą korzystne – nie stwierdzono tu wyst ępowania poziomu wodono śnego. Kopalina ma zastosowanie w budownictwie drogowym i ogólnym.

Zło Ŝe kruszywa naturalnego „Somonino I” udokumentowano w kat. C1 w 2007 r. na obszarze 1,94 ha (Helwak, Dzi ęgielewska, 2007b). Kopalin ę stanowi ą wodnolodowcowe piaski ró Ŝnoziarniste o średnim punkcie piaskowym 91,9% (87,5–95,5%), których zasoby wynosz ą 268 tys.t. ZłoŜe charakteryzuje si ę wysok ą zawarto ści ą pyłów, kształtuj ącą si ę od 9,9 do 24,9% ( średnio 18,9%). Mi ąŜ szo ść warstwy zło Ŝowej waha si ę w granicach 5,5–9,6 m ( śred- nio 7,7 m), a grubo ść nadkładu – 0,0–2,5 m ( średnio wynosi 0,8 m). Zło Ŝe jest suche. Kru- szywo nadaje si ę do stosowania w budownictwie ogólnym.

Zło Ŝe kruszywa naturalnego „Rybaki” zostało udokumentowane w kat. C 1 na obszarze 1,3 ha (Walczyk, 2008). Obszar zło Ŝa obejmuje wzgórze kemowe poło Ŝone bezpo średnio obok granicy Kaszubskiego Parku Krajobrazowego, w obr ębie otuliny Parku. Warstw ę zło- Ŝow ą stanowi ą piaski ze Ŝwirem o średnim punkcie piaskowym 57,1% (38,2–100%), których zasoby wynosz ą 230 tys. t. Mi ąŜ szo ść zło Ŝa waha si ę od 6,0 do12,7 m ( średnio 9,6 m), a grubo ść nadkładu od 0,5 do1,5 m ( średnio 0,7 m). W obr ębie granic zło Ŝa nie wyst ępuj ą wody gruntowe. Kruszywo przeznaczone jest dla drogownictwa i budownictwa ogólnego. Zło Ŝe surowców ilastych „Somonino” (Morkowska, 1983) nie stanowi zwartego bloku, jest podzielone na dwa pola – I (zachodnie) i II (wschodnie). Pole I jest dodatkowo podzielone na dwie cz ęś ci na skutek pozostawienia filara ochronnego pod gospodarstwo i drog ę do- jazdow ą do niego. Powierzchnia całkowita zło Ŝa wynosi 8,5 ha. Warstw ę zło Ŝow ą stanowi ą czwartorzędowe iły zastoiskowe, plastyczne i średnioplastyczne o mi ąŜ szo ści od 0,7 do 3,9 m (średnio 3,3 m). W nadkładzie wyst ępuj ą mułki i mułki piaszczyste o średniej grubo ści 0,7 m, a stosunek grubo ści nadkładu do zło Ŝa N/Z wynosi średnio 0,23. Podstawowe parametry charakteryzuj ące kopalin ę to: zawarto ść margla ziarnistego średnio 0,097%, woda zarobowa – 24,3% (18,3 −28,7%) i skurczliwo ść suszenia 6,9% (5,2 −9,9%). Surowiec wypalony w temp.

13 950 ° cechuje si ę wytrzymało ści ą na ściskanie średnio 19,0 MPa (11,6 −33,5 MPa) i nasi ąkli- wo ści ą 12,6% (8,5−17%). Iły stosowane mog ą by ć do produkcji cegły pełnej. Zło Ŝe torfu „Kaplica-Poł ęczyno” (Matuszewski, Samocka, 1995) rozpoznane zostało szczegółowo w kategorii C 1. Obejmuje torfowisko wysokie o powierzchni 9,27 ha utworzone z torfu mszarnego wysokiego, zbudowanego z torfowców z domieszk ą wełnianki i p ędów wrzosowych, o g ąbczastej strukturze i przewa Ŝnie słabym stopniu rozkładu (15–50%). Po- pielno ść torfu waha si ę od 1,0 do 14,3% ( średnio 3,2%), odczyn pH od 3,5 do 4,3 ( średnio 4,0), wilgotno ść od 80 do 94% ( średnio90,6 %), a stopie ń rozkładu od 15 do 50% ( średnio 30%). Warstwa torfu, o mi ąŜ szo ści 1,0–3,6 m, wyst ępuje na powierzchni terenu. Zło Ŝe jest cz ęściowo zawodnione. Torf wykorzystuje si ę do celów ogrodniczych i rolniczych. Zło Ŝa udokumentowane na obszarze arkusza Egiertowo naleŜą do wyst ępuj ących powszechnie, łatwo dost ępnych (klasa 4). Zło Ŝa poddano ocenie sozologicznej i klasyfikacji w aspekcie ochrony kopalin i wpływu ich eksploatacji na środowisko (tabela 1). Zło Ŝa: „Kiełpino”, „Kiełpino II”, „Kiełpino– Kartuzy”, „Somonino” i „Somonino I” uznano za konfliktowe (B) ze wzgl ędu na połoŜenie w granicach udokumentowanego GZWP nr 111 – Subniecka Gda ńska. Pozostałe zło Ŝa s ą małokonfliktowe.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Egiertowo wydobycie kopalin wydobycie kopalin ogranicza si ę do odkrywkowej eksploatacji kruszywa naturalnego i torfu. W sposób ci ągły prowadzone jest wydobycie ze złó Ŝ „Ł ączyno”, „Kiełpino II” oraz „Kaplica-Poł ęczyno”, a okresowo ze zło Ŝa „Bernardyna”. W 2009 r. rozpocz ęto prace przy- gotowawcze do eksploatacji zło Ŝa kruszywa „Rybaki”. Zaniechane zostały zło Ŝa: „Kiełpino”, „Kiełpino-Kartuzy” oraz „Somonino”. Niezagospodarowane jest zło Ŝe „Somonino I”. Pozyskiwanie torfu na terenie kopalni „Kaplica-Poł ęczyno” prowadzone było przez ró Ŝ- nych u Ŝytkowników od kilkudziesi ęciu lat. Obecny u Ŝytkownik – firma „RADBUR” sp. z o.o. z Somonina uzyskał koncesj ę na wydobycie torfu w 25.X.1996 r., któr ą udzielił Wojewoda Gda ński. W zwi ązku z upływem terminu wa Ŝno ści (do 9.07.2006 r.), decyzj ą Marszałka Woje- wództwa Pomorskiego z 26.06.2006 r., okres trwania koncesji przedłu Ŝono do 31.12.2020 r. Ustanowiony obszar górniczy obejmuje powierzchni ę 10,92 ha, a teren górniczy 15,24 ha. Po- wierzchnia eksploatacji wynosi obecnie około 6,3 ha. Wydobycie prowadzone jest w okresie letnim (od maja do lipca) metod ą frezowania – jednorazowo odspajana jest warstwa 2–3 cm.

14 W południowej cz ęś ci zło Ŝa wykonywany jest równie Ŝ ukop metod ą zabierkow ą przy pomocy koparki. Odwodnienie przez system kanałów i rurociąg prowadzi do rzeki Wierzycy. Wydobyty torf podlega rozdrobnieniu i podsuszeniu, a nast ępnie jest sprzedawany luzem. Zło Ŝe „Ł ączyno” eksploatowane jest od 1994 r. przez Przedsi ębiorstwo Drogowo- Mostowe „Dromos” SA na podstawie koncesji udzielonej przez Wojewod ę Gda ńskiego w 1994 r. i uzupełnionej decyzjami Wojewody Pomorskiego w 1999 r. i 2004 r. Wa Ŝno ść koncesji okre ślono na 31.12.2016 r. Powierzchnia obszaru górniczego i terenu górniczego jest jednakowa i wynosi 10,02 ha. Wydobycie odbywa si ę w sposób odkrywkowy, jednym poziomem. Pozyskiwana kopalina jest sortowana na sucho i kruszona. W rejonie Kiełpina prowadzona jest obecnie eksploatacja piasków ze zło Ŝa „Kiełpino II”. Wydobycie prowadzone jest w sposób ci ągły od 1992 r., na podstawie koncesji wydanej w lipcu 1992 r. i przedłu Ŝonej w 2000 r. przez Wojewod ę Pomorskiego do 29.12.2010 roku. UŜytkownikiem jest osoba fizyczna. Powierzchnia uzgodnionego obszaru górniczego „Kieł- pino II-Ar” wynosi 2,21 ha, a terenu górniczego 3,12 ha. Eksploatacja prowadzona jest odkrywkowo, systemem stokowym, na jednym poziomie wydobywczym. Wyrobisko eksploatacyjne znajduje si ę mi ędzy, cz ęś ciowo zrekultywowanymi, wyrobiskami zaniechanych złó Ŝ „Kiełpino” i „Kiełpino-Kartuzy”. Kopalina w niewielkim stopniu jest przesiewana. W przeszło ści wydobywano piaski kwarcowe do produkcji cegły wapienno-piaskowej ze zło Ŝa „Kiełpino-Kartuzy” oraz piaski dla drogownictwa ze zło Ŝa „Kiełpino”. Wydobycie ze zło Ŝa „Kiełpino-Kartuzy” rozpocz ęto w 1955 roku. Prowadzono je dwoma poziomami eksploatacyjnymi. Po wydobyciu cz ęś ci zasobów działalno ść przerwano. Powodem zaniecha- nia była prawdopodobnie zła jako ść surowca. W latach 1975–1980, na południowy wschód od granicy zło Ŝa „Kiełpino −Kartuzy”, eksploatowane było zło Ŝe „Kiełpino”. Wydobycie prowadziła Dyrekcja Okr ęgowa Dróg Publicznych w Gda ńsku. Obecnie oba zło Ŝa s ą zaniechane. Wyrobiska poeksploatacyjne, o ł ącznej powierzchni 2 ha, w cz ęś ci północnej i zachodniej zostały zrekultywowane. Złagodzone ściany wyrobiska maj ą wysoko ść około 20 m. Eksploatacja ze zło Ŝa „Bernardyna” prowadzona jest z przerwami od 1993 r., pocz ątkowo przez prywatnego u Ŝytkownika, a od 2001 r. przez Przedsi ębiorstwo Usługowo-Wytwórcze „Orion” z Somonina. Aktualna koncesja na wydobycie wydana została przez Starostwo Powia- towe w Kartuzach w 2001 r. na 15 lat tj. do 29.09.2016 r. Uzgodniony obszar górniczy obejmuje powierzchni ę 1,87 ha, a teren górniczy 2,52 ha. Eksploatacja odbywa si ę jednym poziomem, w wyrobisku o wysoko ści ścian miejscami około 15 m. Powierzchnia wyrobiska obejmuje obecnie około 1,5 ha. W 2008 r. prowadzono intensywne wydobycie, w wyniku którego wi ęk- szo ść zasobów została wyeksploatowana. Kopalina nie jest uszlachetniana.

15 Koncesja na wydobycie kruszywa ze zło Ŝa „Rybaki” udzielona została przez Starostwo Powiatowe w Kartuzach 3 grudnia 2008 r. na okres 11 lat tj. do dnia 31.12.2019 r. U Ŝytkow- nikiem jest firma „WODJAR” Jarosław Brylowski, która dzierŜawi teren od osoby fizycznej. Powierzchnia uzgodnionego obszaru górniczego „Rybaki” wynosi 1,33 ha, a terenu górnicze- go 1,63 ha. Eksploatacja b ędzie prowadzona odkrywkowo, wyrobiskiem wgł ębnym, stokowym i stokowo-wgł ębnym, dwoma pi ętrami eksploatacyjnymi. W trakcie wizji terenowej, przeprowadzonej w maju 2009 r., stwierdzono wykonanie prac przygotowawczych polegaj ą- cych na zdj ęciu nadkładu i utwardzeniu drogi dojazdowej na teren przyszłej kopalni. W latach 1983 −1994 była prowadzona eksploatacja iłów z pola I (zachodniego) zło Ŝa „Somonino” w Somoninie. Po jej zako ńczeniu pozostały niezrekultywowane wyrobiska, po- rastaj ące traw ą i krzewami. Ze wzgl ędu na poło Ŝenie w obr ębie otuliny KPK oraz Kartuskiego Obszaru Chronione- go Krajobrazu, niezagospodarowane pozostaje zło Ŝe piasku „Somonino I”. W obr ębie obszaru obj ętego dokumentacj ą znajduje się wyrobisko, z którego prowadzono niekoncesjonowane wydobycie kruszywa. Z punktów eksploatacji, zinwentaryzowanych na omawianym obszarze, dorywczo po- zyskiwane s ą piaski i piaski ze Ŝwirem, na potrzeby miejscowej ludno ści. Punkty eksploatacji zlokalizowano w pobli Ŝu miejscowo ści Borzestowska Huta i Wygoda Ł ączy ńska. W prze- szło ści prowadzona była eksploatacja torfów na opał, o czym świadcz ą liczne potorfia wyst ę- puj ące w rejonie wsi Kaplica.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Podstaw ą dla oceny perspektyw surowcowych na obszarze arkusza Egiertowo s ą: Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, arkusz Egiertowo (Petelski, Moczulska, 1999, 2006), wyniki prac geologiczno-poszukiwawczych, opracowania surowcowe, gminne inwentaryzacje kopalin (Gurz ęda, 1995, Jurys, 1995, Nowak-Wasiuk, 1995a, 1995b, Kola, 1995, S ędłak, 1995) oraz własne obserwacje w terenie. Na podstawie wymienionych materia- łów wyznaczone zostały obszary prognostyczne kredy jeziornej, piasków ze Ŝwirem i torfów (tabela 2) oraz obszary perspektywiczne piasków ze Ŝwirem i kredy jeziornej. Obszar prognostyczny torfu (I) w miejscowo ści Kiełpino (Walczyk, 2009) wyznaczono korzystaj ąc z projektu prac geologicznych. Koncesja na poszukiwanie zło Ŝa torfu, wydana w kwietniu 2009 r., obejmuje powierzchni ę 0,8 ha. Przewidywana mi ąŜ szo ść torfu, wyst ępu- jącego od powierzchni terenu, wynosi 5,0–6,0 m.

16 Tabela 2 Wykaz obszarów prognostycznych Średnia Średnia grubo ść Numer Wiek Powie- Parametry grubo ść kompleksu Zasoby Zastoso- obszaru Rodzaj kompleksu rzchnia jako ściowe nadkła- litologiczno- w kat. D wanie na kopaliny litologiczno- 1 (ha) (%) du surowcowe- (tys. m 3) kopaliny mapie surowcowego (m) go od – do (m) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 I 0,8 t Q b.d. 0,0 5,0–6,0 4,8 Sr zasadowo ść ogólna 1,3–8,2 II 65 kj Q w przeliczeniu na CaO: 0,3–2,7 3380 Sr 5,2 33,5–48,6 zasadowo ść ogólna 5,3–9,0 III 25 kj Q w przeliczeniu na CaO: 0,1–3,3 1750 Sr 7,0 34,6–46,8 p.p.: 40,8–74,8; śr. 54,5 3,5–11,7 IV 20,6 pŜ Q zawarto ść pyłów 2,5 1142,7 Sb, Sd 5,5 mineralnych: śr. 1,7 p.p.: 34,8–58,5 V 7 pŜ Q zawarto ść pyłów 0,2 4,4–10,1 100 Sb mineralnych: 0,34-0,62 popielno ść : śr. 15 VI 2,5 t Q 0,0 2,5 32 Sr stopie ń rozkładu: śr. 45 popielno ść : śr. 15 VII 2,0 t Q 0,0 3,7 50 Sr stopie ń rozkładu: śr. 45

Rubryka 3: p Ŝ – piaski ze Ŝwirem, kj – kreda jeziorna, t – torf Rubryka 4: Q – czwartorzęd Rubryka 9: Sb – budowlane, Sd – drogowe, Sr – rolnicze

Obszary prognostyczne kredy jeziornej (II, III) wyznaczono w oparciu o wyniki zwiadu generalnego prowadzonego na terenie dawnego powiatu kartuskiego (Olszewski, 1987). Wy- st ępowanie kredy jeziornej i gytii wapiennej o zasobach szacunkowych 3 380 tys. m3 stwierdzono na zachód od Somonina (II). Osady wapienne o mi ąŜ szo ści od 1,3 do 8,2 m (nieprze- wiercone) wyst ępuj ą pod nadkładem torfu o mi ąŜ szo ści 0,3–2,7 m. Zasadowo ść ogólna w przeliczeniu na CaO waha si ę od 33,5 do 48,6%. Drugi obszar prognostyczny kredy jeziornej i gytii wapiennej znajduje si ę na południe od Gor ęczyna (III). Osady wapienne o mi ąŜ szo- ści 6,4–9,0 m, wyst ępuj ą pod nadkładem torfu i marglu jeziornego o grubo ści 0,1–3,3 m. Za- sadowo ść ogólna w przeliczeniu na CaO waha si ę w granicach 34,6–46,8%.Wielko ść zaso- bów oszacowana została na 1 750 tys. m 3. W rejonie miejscowo ści Sikorzyno wyznaczono obszar prognostyczny (IV) wyst ępowa- nia piasków ze Ŝwirem (Woroniecki, 1968). Utwory, rozpoznane z dokładno ści ą wymaganą dla kat. C 2 (bez zatwierdzenia zasobów), cechuj ą si ę du Ŝą zmienno ści ą. Soczewki piasków ze Ŝwirami wyst ępuj ą nieregularnie w śród serii piaszczystej. Średni punkt piaskowy waha si ę od

17 40,8 do74,8%, a średnia zawarto ść pyłów mineralnych wynosi 1,7%. Mi ąŜ szo ść tych utwo- rów zmienia się od 3,5 do 11,7 metrów. Drugi obszar prognostyczny piasków i Ŝwirów (V) wyznaczono na południowy zachód od miejscowo ści Gołubie (Samocka, 1966). Wyst ępuj ą tam utwory piaszczysto-Ŝwirowe o zawar- to ści ziaren o średnicy poni Ŝej 2,5 mm od 34,75 do 58,5% i pyłów mineralnych od 0,34 do 0,62%. Obszary prognostyczne torfu VI i VII wyznaczone zostały na podstawie analizy złó Ŝ torfu przeprowadzonej pod k ątem okre ślenia potencjalnej bazy zasobowej (Ostrzy Ŝek, Dem- bek, 1996). Wymogi bilansowo ści spełniaj ą dwa, niewielkie powierzchniowo (do 10 ha), torfowiska znajduj ące si ę na południe od Egiertowa. S ą to torfowiska niskie, olesowe, o zasobach oszacowanych na 32 tys. m 3 (VI) i 50 tys. m 3 (VII). Charakterystyka obszarów prognostycznych torfu przedstawiona jest w tabeli 3. W obr ębie obu torfowisk prowadzone było w przeszło ści wydobycie. W rejonie wsi Czaple, na podstawie wyników prac poszukiwawczych (Profic, Medy ń- ska, 1971), wyznaczono dwa obszary perspektywiczne piasków i Ŝwirów. Kruszywo wyst ę- puje w niewielkich, izolowanych gniazdach o ograniczonym zasi ęgu. W 6 otworach stwierdzono wyst ępowanie kruszywa o punkcie piaskowym 32,2–61,1% i mi ąŜ szo ści 2,6–10,6 m, które mo Ŝe by ć wykorzystywane na potrzeby lokalne. Rejon Czapli znajduje si ę w Kaszub- skim Parku Krajobrazowym. Perspektywiczny dla piasków i Ŝwirów mo Ŝe by ć równie Ŝ obszar sandru ci ągn ący si ę pomi ędzy Sikorzynem a Gołubiem, gdzie rozpoznano gniazdowe nagromadzenia tych osadów. Wyst ępuj ą tam równie Ŝ nieczynne wyrobiska. Obszar perspektywiczny torfu i kredy jeziornej wyznaczono w obr ębie torfowiska poło- Ŝonego w pobli Ŝu miejscowo ści R ąty, na południe od Gor ęczyna. W sondach zwiadowczych stwierdzono wyst ępowanie torfu o mi ąŜ szo ści około 5,0 m, pod którym znajduj ą si ę osady wapienne (kreda jeziorna i gytia wapienna) o mi ąŜ szo ści około 3,0 m, (Olszewski, 1987). Na omawianym obszarze, ze wzgl ędu na budow ę geologiczn ą wskazuj ącą na mo Ŝliwo ść wyst ępowania złó Ŝ kruszywa naturalnego, prowadzone były intensywne poszukiwania tego surowca. W rejonie Górnej Brodnicy (Bartnik, 1969) wykonano 7 otworów wiertniczych do gł ęboko ści 2,8–10,0 m, w których stwierdzono gniazdowe zaleganie piasków z głazami i piasków gliniastych, iłów zastoiskowych i glin zwałowych. Wyniki poszukiwa ń oceniono jako negatywne. Podobnymi wynikami zako ńczyły si ę poszukiwania kruszywa w rejonie St ę- Ŝycy (Profic, Medy ńska, 1970), Pierszczewa (Bartnik, Lipi ński, 1970) i Zgorzałego (Profic, Medy ńska, 1970), gdzie do gł ęboko ści 6,0–7,0 m stwierdzono wyst ępowanie zapiaszczonych glin zwałowych lub piasków zaglinionych. Brak pozytywnych wyników przyniosły tak Ŝe pra-

18 ce poszukiwawcze za kruszywem piaszczysto-Ŝwirowym w rejonie miejscowo ści Wie Ŝyca i Krzeszna (J ędrzejewski, Mikołajczyk, 1973), głównie ze wzgl ędu na zmienno ść mi ąŜ szo ści i parametrów serii okruchowych. Negatywnym obszarem dla wyst ępowania zło Ŝa kredy jeziornej okazało si ę wydłu Ŝone obni Ŝenie pomi ędzy Starkow ą Hut ą a Poł ęczynem (Olszewski, 1987), gdzie stwierdzono wyst ępowanie mułków jeziornych, gytii detrytusowych, piasków i gytii wapiennych o niskiej zawarto ści CaCO 3.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza Egiertowo poło Ŝony jest w granicach zlewni pierwszego rz ędu: Wisły oraz rzek przymorza. Około 70% powierzchni stanowi dorzecze Raduni, b ędącej dopływem Motławy. Południowa cz ęść (około 27% powierzchni) odwadniana jest przez Wd ę i Wierzyc ę – lewobrze Ŝne dopływy Wisły. Północno-zachodni fragment odwadniany jest przez Łeb ę uchodz ącą bezpo średnio do Bałtyku. Na omawianym terenie znajduj ą si ę obszary źródliskowe Raduni i Wierzycy. Obszar źródliskowy Raduni stanowi cała zlewnia jezior Radu ńsko-Ostrzyckich, ale umownie za pocz ątek rzeki przyjmuje si ę jej wypływ z Jeziora Ostrzyckiego. Rzeka ta ł ączy wi ększo ść uło- Ŝonych kaskadowo jezior, tworz ących tzw. Kółko Jezior Radu ńskich (Bajkiewicz-Grabow- ska, 2007). Na omawianym obszarze s ą to jeziora: Radu ńskie Dolne, Kłodno z Białym i Re- kowo, Brodno Małe i Du Ŝe, Ostrzyckie z Bukrzynem Małym i Du Ŝym oraz z Lubowiskiem, Dąbrowskim, Patulskim i Trzebno. Po opuszczeniu zespołu jezior, Radunia kr ętym biegiem prowadzi wody do Motławy i dalej do Martwej Wisły. Wierzyca bierze pocz ątek w dolinie poło Ŝonej na południe od Wzgórz Szymbarskich, koło wsi Piotrowo, na wysoko ści około 230 m n.p.m. Na obszarze arkusza znajduje si ę tylko niewielki (około 6 km) odcinek rzeki. Najwi ększymi z licznych jezior s ą: Radu ńskie Dolne (737,2 ha), Ostrzyckie (308 ha), Kłodno (128,1 ha), Brodno Du Ŝe (134,1 ha), Patulskie (109 ha), Brodno Małe (71 ha) i D ą- browskie (64,3 ha). W ramach monitoringu jako ści wód powierzchniowych, prowadzonego przez Woje- wódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gda ńsku, w 2006 r. przebadano wody Raduni w Ostrzycach i Somoninie oraz wody jeziora Radu ńskiego Dolnego, a w 2007 r. wody Raduni w Ostrzycach. W badaniach zastosowano pi ęciostopniow ą klasyfikacj ę jako ści wód (Ra- port…, 2007, 2008).

19 Wody Raduni, badane przy wypływie z jeziora Ostrzyckiego, cechowały si ę zadowala- jącą jako ści ą (III klasa), a ich stan sanitarny odpowiadał II klasie. W Somoninie, poni Ŝej biologicznej oczyszczalni ścieków, ogólna jako ść wód Raduni nie zmieniła si ę (klasa III), natomiast pogorszył si ę stan sanitarny (III klasa). Wody jeziora Radu ńskiego Dolnego miały dobr ą jako ść (II klasa), przy czym ich stan sanitarny odpowiadał I klasie. Głównym czynnikiem obni Ŝaj ącym jako ść wody był wysoki poziom zwi ązków fosforu, wyst ępuj ący w warstwie przydennej. Zawarto ść rozpuszczonych substancji nieorganicznych, substancji biogennych i materii organicznej była niska lub podwy Ŝszona. W stosunku do 2002 r. jako ść wód jeziora nie uległa zmianie.

2. Wody podziemne

W granicach arkusza Egiertowo u Ŝytkowe poziomy wodono śne zwi ązane s ą z utworami czwartorz ędu. Podrz ędne znaczenie ma kredowe pi ętro wodono śne, wykształcone w drobnoziarnistych piaskach glaukonitowych. W obr ębie pi ętra czwartorz ędowego wyst ępuj ą jeden lub dwa poziomy wodono śne uj- mowane do eksploatacji (Kreczko, 2000). Górny poziom wodono śny zwi ązany jest z osadami zlodowace ń północnopolskich, a ści ślej z wodnolodowcowymi piaskami drobno- i średnioziarnistymi, piaszczystymi przewarstwieniami glin zwałowych oraz osadami rzecznymi w dolinie Raduni. Warstwa wodono- śna wyst ępuje zwykle na gł ęboko ści od 15 do 50 m, a jej mi ąŜ szo ść waha si ę od 5 do 20 m. Ma charakter nieci ągły i wykazuje du Ŝą zmienno ść litologiczn ą. Zwierciadło wód podziemnych ma charakter swobodny lub obserwuje si ę tu niewielkie ci śnienie hydrostatyczne. War- stwa wodono śna jest zasilana bezpo średnio przez opady lub drog ą po średni ą przez wy Ŝej le- głe utwory słaboprzepuszczalne. Poziom ten jest eksploatowany przez uj ęcia wiejskie w Go- ręczynie, Chmielinie, Kosach, zakładowe w Somoninie oraz studnie o środków wypoczynko- wych rozlokowanych wzdłu Ŝ jeziora Patulskiego i Ostrzyckiego. Dolny poziom wodono śny tworz ą dwie warstwy wodono śne zwi ązane z piaskami i Ŝwirami zlodowace ń środkowopolskich i południowopolskich. Warstwy te wyst ępuj ą na ró Ŝnej gł ęboko ści i nie s ą ci ągłe. W rejonie Ramlei i Ostrzyc obie warstwy rozdzielaj ą gliny zwałowe o mi ąŜ szo ści 1 m. Jest to główny poziom u Ŝytkowy na omawianym terenie, wyst ę- puj ący przewa Ŝnie na głęboko ści od 50 do 150 m, tylko w rejonie Wzgórz Szymbarskich na gł ęboko ści do 190 m. Mi ąŜ szo ść tego poziomu waha si ę od 4 m w Rybakach do 42 m w Szponie. Zwierciadło wód podziemnych ma charakter naporowy. Wydajno ść potencjalna studni jest zmienna i wynosi przewa Ŝnie od 30 m3/h do 70 m3/h. Najwi ększe wydajno ści (po-

20 wy Ŝej 70 m3/h) stwierdzono w rejonie Kartuz i na południu obszaru, koło Grabowa Ko ścier- skiego. W centralnej cz ęś ci omawianego arkusza warunki hydrogeologiczne s ą mniej korzystne. Wydajno ści wahaj ą si ę w granicach 10 – 30 m3/h, a najmniejsze poni Ŝej 10 m3/h, wyst ępuj ą w obrębie Wzgórz Szymbarskich. Pod wzgl ędem chemicznym wody pi ętra czwartorz ędowego zaliczy ć mo Ŝna do wód wodorow ęglanowo-wapniowych, słodkich. Zawarto ść jonów wapnia i magnezu sprawia, Ŝe wody te s ą przewa Ŝnie średniotwarde. Jako ść wód podziemnych głównego u Ŝytkowego poziomu wodono śnego na przewa Ŝaj ą- cej cz ęś ci omawianego obszaru jest dobra (klasa Ia, Ib). Wody te nie wymagaj ą uzdatniania. Wody średniej jako ści (klasa II), wymagaj ące prostego uzdatniania, wyst ępuj ą w północnej cz ęś ci obszaru. Składnikami decyduj ącymi o przynale Ŝno ści do wymienionych klas jako ści s ą podwy Ŝszone st ęŜ enia zwi ązków Ŝelaza i manganu. Wokół Kartuz, w rejonie Borzestowskiej Huty i okolicach R ęboszewa–Ramlei, wody podziemne maj ą zł ą jako ść (III klasa) i wymagaj ą skomplikowanego uzdatniania. Decyduj ącym czynnikiem s ą w tym przypadku wysokie st ę- Ŝenia zwi ązków azotu. Zagro Ŝenia dla jakości wód podziemnych wi ąŜą si ę głównie ze stopniem izolacji warstwy wodono śnej i rodzajem zagospodarowania terenu. Na wi ększej cz ęś ci obszaru omawianego arkusza istniej ą dobre warunki ochrony wód, poniewa Ŝ u Ŝytkowe poziomy wodono śne wyst ępuj ą gł ęboko i s ą izolowane nadkładem glin o znacznej mi ąŜ szo ści. Zagospodarowanie terenu stanowi ą w du Ŝej mierze obszary chronione – Kaszubski Park Krajobrazowy z otulin ą, Obszary Chronionego Krajobrazu oraz lasy. Wysoki stopie ń zagro Ŝenia wyst ępuje w czterech rejonach: w pasie pomi ędzy Kiełpi- nem i Gor ęczynem, wzdłu Ŝ jezior D ąbrowskiego i Patulskiego, okolicach Ł ączyna i Przewo- zu oraz w Grabowie Ko ścierskim, gdzie główny poziom wód podziemnych wykazuje nisk ą odporno ść na zanieczyszczenia, wynikaj ącą z braku izolacji warstwy wodono śnej oraz istnienia potencjalnych ognisk zanieczyszczenia. Wzdłu Ŝ jezior Radu ńsko-Ostrzyckich, w okolicach Chmielna oraz w w ąskim pasie wzdłu Ŝ wschodniej granicy arkusza pomi ędzy Kiełpinem i Trzepowem stopie ń zagro Ŝenia u Ŝytkowego poziomu wodono śnego oceniany jest jako śred- ni, ze wzgl ędu na istniej ące ogniska zanieczyszcze ń. Niski i bardzo niski stopie ń zagroŜenia wyst ępuje na przewa Ŝaj ącym obszarze arkusza, w tym równie Ŝ w rejonie Kartuz. Najwi ększy pobór wód podziemnych dla celów komunalnych odbywa si ę w uj ęciach dla wodoci ągów grupowych. Ujęcia o wydatku powy Ŝej 50 m 3/h znajduj ą si ę w miejscowościach: Chmielno, Borzestowska Huta, Kiełpino, Ramleje, Rybaki, Gor ęczyno, Somonino, Egierto- wo, Starkowa Huta, Brodnica Górna, Gołubie, Sikorzyno i Kłobuczyno. Uj ęcia dla celów przemysłowych znajduj ą si ę w: Kartuzach, Kiełpinie i Grabowie Ko ścierskim.

21 Cały obszar arkusza, według Kleczkowskiego (1990; fig. 3), znajduje si ę w obr ębie obszaru wysokiej ochrony (OWO) oraz głównego zbiornika wód podziemnych GZWP nr 111 − Subniecka Gda ńska. Po udokumentowaniu tego zbiornika, w jego zasięgu znajduje si ę tylko północno-wschodnia cz ęść omawianego arkusza (Kreczko, 1996). Jest to zbiornik porowy o powierzchni około 1800 km 2, wykształcony w śród piasków górnokredowych, o wodach średniej i niskiej jako ści. O niskiej klasie jako ści decyduj ą st ęŜ enia azotu amonowego, jonu fluorkowego, wyst ępowanie siarkowodoru oraz podwy Ŝszona barwa wód. Obszarem jego zasilania jest wysoczyzna Pojezierza Kaszubskiego, w obr ębie której mi ąŜ szo ść warstwy izolacyjnej przekracza 100 m. Zatwierdzone zasoby eksploatacyjne zbiornika wynosz ą 4500 m3/h, a pobór 2511 m 3/h (uj ęcia poza obszarem arkusza).

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Egiertowo na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych wymagaj ą- cych szczególnej ochrony (Kleczkowski, 1990) 1 – granica GZWP w o środku porowym, 2 – obszar najwy Ŝszej ochrony (ONO, 3 – obszar wysokiej ochrony (OWO), 4 – wi ększe jeziora Nazwa i numer GZWP, wiek utworów wodono śnych: 111 – Subniecka Gda ńska, kreda (K), 113 – Zbiornik mi ędzy- morenowy śukowo, czwartorz ęd (Q), 114 – Zbiornik mi ędzymorenowy Maszewo, czwartorz ęd (Q), 116 – Zbiornik mi ędzymorenowy Goł ębiewo, czwartorz ęd (Q), 117 – Zbiornik Bytów, czwartorz ęd (Q)

22 Główny zbiornik wód podziemnych nr 116 − Zbiornik mi ędzymorenowy Goł ębiewo według Kleczkowskiego (1990) znajduje si ę poza granicami arkusza Egiertowo. Po wykona- niu szczegółowej dokumentacji hydrogeologicznej (Roeding, 1997), niewielki południowo- wschodni fragment obszaru arkusza znalazł si ę w jego obr ębie. W zbiorniku wyst ępuj ą wody podziemne o jako ści dobrej i średniej. Zasoby odnawialne zbiornika wynosz ą 1 730 m 3/h, a stopie ń ich wykorzystania jest niewielki. W granicach GZWP nr 116 została wyznaczona strefa ochronna.

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździerni- ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝyt- kowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 53 – Egiertowo, umieszczono w tabeli 3. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5x5 km. Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin- Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą

23 zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrome- tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrol ę jako- ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 3). Przeci ętne zawarto ści: arsenu, kadmu, kobaltu, miedzi i ołowiu w badanych glebach arkusza s ą mniejsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obsza- rów niezabudowanych Polski. Wi ększe warto ści median wykazuj ą: bar, chrom, cynk, nikiel i rtęć . Pod wzgl ędem zawarto ści metali wszystkie badane próbki spełniaj ą warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na wielofunkcyjne u Ŝytko- wanie gruntów. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

24 Tabela 3 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg)

Zakresy zawarto- Warto ść prze- Warto ść przeci ęt- ści w glebach na ci ętnych (me- nych (median) w arkuszu 53 – dian) w glebach glebach obszarów Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie Egiertowo na 53 – Egier- niezabudowanych lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra towo Polski 4) Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.)

Metale N=7 N=7 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0 –0,3 0–2 0,0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5–< 5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 7–38 30 27 Cr Chrom 50 150 500 2–9 5 4 Zn Cynk 100 300 1000 15–83 36 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5–< 0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 2–4 2 2 Cu Mied ź 30 150 600 <1–8 4 4 Ni Nikiel 35 100 300 1–9 4 3 Pb Ołów 50 100 600 7–24 12 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05–0,16 0,06 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 53 – Egiertowo 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obszaru As Arsen 7 poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Ba Bar 7 Prawo wodne, Cr Chrom 7 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 7 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 7 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 7 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 7 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące Ni Nikiel 7 ze stanu faktycznego, 2) Pb Ołów 7 grupa B – grunty zaliczon e do u Ŝytków rolnych Hg Rt ęć 7 z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione, arkusza 53 – Egiertowo do poszczególnych grup u Ŝyt- nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbanizowa- kowania (ilo ść próbek) ne z wył ączeniem terenów przemysłowych, u Ŝytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 7 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilo ść próbek

2. Osady wodne

W osadach, powstaj ących na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych, w wyniku se- dymentacji zawiesin mineralnych i organicznych pochodz ących z erozji, a tak Ŝe składników wytr ącaj ących si ę z wody oraz osadzania si ę materiału docieraj ącego ze ściekami przemysło-

25 wymi i komunalnymi, jest zatrzymywana wi ększo ść potencjalnie szkodliwych metali i zwi ąz- ków organicznych trafiaj ących do wód powierzchniowych. Zanieczyszczone osady wodne mog ą szkodliwe oddziaływa ć na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i cz ęsto po śred- nio na zdrowia człowieka. Osady o wysokiej zawarto ści szkodliwych składników s ą poten- cjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Cz ęść szkodliwych składników zawartych w osadach mo Ŝe ulega ć ponownemu uruchomieniu do wody w nast ępstwie procesów chemicznych i biochemicznych przebiegaj ących w osadach, jak równie Ŝ mechanicznego poru- szenia wcze śniej odło Ŝonych zanieczyszczonych osadów na skutek naturalnych procesów albo podczas transportu b ądź bagrowania. Tak Ŝe podczas powodzi zanieczyszczone osady mog ą by ć przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek.

Kryteria oceny osadów Jako ść osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ci ęŜ kimi oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony (DzU nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jako ści osadów wodnych ze wzgl ędów ekotoksykologicznych zastosowano warto ści PEL (ang. Probable Effects Levels ) – okre ślaj ące zawarto ść pierwiastka, powy Ŝej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 4 zamieszczono obowi ązuj ące w Polsce dopuszczalne zawarto ści pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych oraz wartości ich tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski i ich warto ści PEL . Tabela 4 Zawarto ść pierwiastków i trwałych zanieczyszcze ń organicznych w osadach wodnych Rozporz ądzenie Pierwiastek PEL ** Tło geochemiczne MŚ* 1 2 3 4 Arsen (As) 30 17 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 Mied ź (Cu) 150 197 7 Nikiel (Ni) 75 42 6 Ołów (Pb) 200 91 11 Rt ęć (Hg) 1 0,49 <0,05 Obja śnienia: Rubryka 2: * Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜeń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. DzU nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. Rubryka 3: ** PEL – zawarto ść , powy Ŝej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osa- dów na organizmy wodne

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS , zawieraj ącej wyniki bada ń geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego Inspek- tora Ochrony Środowiska w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska (PM Ś). Próbki osadów jeziornych pobrano z gł ęboczków jeziora. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcj ę ziarnowa drobniejsza ni Ŝ 0,2 mm. Zawarto ści arsenu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metod ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-OES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą kró- lewsk ą, oznaczenia kadmu wykonano metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w wersji płomieniowej (FAAS) tak Ŝe z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, a oznaczenia zawarto ści rt ęci wykonano z próbki stałej metod ą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w Centralnym Laboratorium Chemicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w War- szawie.

Prezentacja wyników Lokalizacj ę miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójk ąta o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o nieprzekroczonych warto ściach PEL (niebieski). Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawarto ść , Ŝadnego pierwiastka nie przewy Ŝszała górnej granicy warto ści dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifikowania osadu do zanieczyszczonego ka Ŝdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decyduj ących o zanieczyszczeniu.

Zanieczyszczenie osadów Spo śród jezior znajduj ących si ę na arkuszu zbadane zostały osady jezior: Brodna Wiel- kiego, D ąbrowskiego, Karczemnego, Kłodna, Ostrzyckiego, Patulskiego, Radu ńskiego Dol- nego, Rekowa i Brodna Małego. Osady jezior Kłodna i Patulskiego charakteryzuj ą si ę niskimi zawarto ściami potencjalnie szkodliwych pierwiastków, s ą one zbli Ŝone do warto ści ich tła geochemicznego. Osady jezior D ąbrowskiego, Ostrzyckiego i Radu ńskiego Dolnego cechuj ą si ę podwy Ŝszonymi zawarto ściami ołowiu w stosunku do warto ści tła geochemicznego tego pierwiastka. W osadach jezior Brodna Wielkiego, Rekowo i Brodna Małego odnotowano podwy Ŝszone zawartości chromu, cynku, ołowiu i rt ęci. Jednak Ŝe osady tych o śmiu jezior charakteryzuj ą si ę zawarto ściami ni Ŝszymi od ich dopuszczalnych st ęŜ eń według Rozporz ą-

27 dzenia Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r., s ą one tak Ŝe ni Ŝsze od ich warto ści PEL , powy Ŝej której obserwuje si ę szkodliwe oddziaływanie na organizmy wodne. Jedynie osady jeziora Karczemnego wyró Ŝniaj ą si ę bardzo wysokimi zawarto ściami cynku, miedzi i ołowiu i s ą to zawarto ści wy Ŝsze od dopuszczalnych st ęŜ eń według Rozporz ądzenia Mini- stra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. Osady te mog ą negatywnie oddziaływa ć na organizmy bytuj ące w tym jeziorze. Dane prezentowane na mapie umo Ŝliwiaj ą jedynie ocen ę zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny by ć jednak sygnałem dla odpowiednich urz ędów i władz wskazuj ącym na konieczno ść podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawarto ści dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka. Tabela 5 Zawarto ść pierwiastków w osadach jeziornych Brodno Brodno Dąbro- Ostrzy- Radu ńskie Karczemne Kłodno Patulskie Rekowo Pierwiastek Wielkie Małe wskie ckie Dolne (1996 r.) (2001 r.) (2002 r.) (2000 r.) (2001 r. (2001 r.) (2002 r.) (2002 r.) (2002 r.) 1 2 3 4 5 6 2 3 4 5 Arsen (As) 7 13 <5 15 <5 6 <5 <5 12 Chrom (Cr) 26 11 8 50 13 13 12 8 22 Cynk (Zn) 106 97 92 1170 48 100 60 87 99 Kadm (Cd) 0,8 1 0,8 2,6 <0,5 0,6 <0,5 0,7 0,8 Mied ź (Cu) 17 13 9 152 9 11 8 9 16 Nikiel (Ni) 15 7 7 37 8 10 9 6 15 Ołów (Pb) 45 54 48 242 19 41 23 44 36 Rt ęć (Hg) 0,103 0,11 0,087 0,78 0,041 0,096 0,055 0,097 0,126

3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, przeci- naj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

28 Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę w prze- dziale od około 20 do około 38 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 30 nGy/h i jest nieco ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 25 do około 52 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 36 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego pomierzone dawki promieniowania gamma s ą do ść wy- równane (przewa Ŝaj ą warto ści 25–35 nGy/h). S ą one zwi ązane głównie z utworami wodnolodowcowymi. W profilu wschodnim, wyra źnie wy Ŝszymi wartościami promieniowania gamma (35–50 nGy/h) charakteryzuj ą si ę gliny zwałowe, dominuj ące wzdłu Ŝ południowej i środko- wej cz ęś ci profilu pomiarowego, w porównaniu z utworami wodnolodowcowymi wyst ępuj ą- cymi wzdłu Ŝ odcinka północnego (25–30 nGy/h). St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od 0 do 3,2 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wahaj ą si ę od 0 do 4,2 kBq/m 2.

29 53W PROFIL ZACHODNI 53E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

6026707 6020787

6025871 m m 6012379 6018712

6011908 6015846

0 5 10 15 20 25 30 35 40 0 10 20 30 40 50 60 nGy/h nGy/h

30 30 St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

6026707 6020787

6025871 m m 6012379 6018712

6015846 6011908

0 0,5 1 1,5 2 2,5 0 1 2 3 4 5

kBq/m 2 kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Egiertowo (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy okre ślaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzgl ęd- niono zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” (Ustawa..., 2001) oraz w Rozpo- rz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć po- szczególne typy składowisk odpadów (Rozporz ądzenie..., 2001). W nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wy Ŝej wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczno ści z mo Ŝliwo ści ą pó źniejszych weryfikacji i uszczegółowień na etapie projektowania składo- wisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: 1) tereny wył ączone całkowicie z mo Ŝliwo ści lokalizacji wszystkich typów składowisk ze wzgl ędu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki in- Ŝyniersko-geologiczne; 2) tereny preferowane do lokalizowania w ich obr ębie składowisk odpadów, ze wzgl ędu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, s ą one traktowane jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS); 3) tereny nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej, na których mo Ŝliwa jest jednak lokalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa a tak Ŝe ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 6). Tabela 6 Kryteria izolacyjnych wła ściwo ści gruntów

Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych odpadów Mi ąŜ szo ść Współczynnik filtracji k Rodzaj gruntów (m) (m/s) -9 N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1 x 10 Iły, iłołupki K – odpady inne ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne 1 – 5 ≤ 1 x 10 -9

O – odpady oboj ętne ≥ 1 ≤ 1 x 10 -7 Gliny

31 Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie w obr ębie POLS: - warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami przyj ętymi w tabeli 6; - zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m; mi ąŜ szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Omawiane wy Ŝej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy geośrodowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej, wskazano lokalizacj ę wybranych wierce ń, których profile geologiczne wykorzystano przy wyznaczaniu obszarów POLS. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego, przeniesiony z arkusza Egiertowo Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Kreczko, 2000). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izoluj ącej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarun- kowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych. Informacje zaprezentowane na tej planszy zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko przy projektowaniu składowisk odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska lub mog ących pogorszy ć jego stan.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Około 80% powierzchni arkusza Egiertowo obejmuje bezwzgl ędny zakaz lokalizowania wszystkich typów składowisk odpadów. Wył ączenia tych obszarów, w wielu przypadkach nakładaj ące si ę na siebie wydzielono ze wzgl ędu na:

32 - obszary mis jeziornych i ich strefy kraw ędziowe wraz z otoczeniem o szerokości 250 m (jeziora: Radu ńskie Dolne, Ostrzyckie, Brodno Du Ŝe, Kłodno, Patulskie, Brodno Małe, Dąbrowskie i inne mniejsze zbiorniki); - wyst ępowanie holoce ńskich osadów rzecznych w dolinach rzek: Raduni, Wierzycy i innych mniejszych cieków; - tereny bagienne i podmokłe, w tym ł ąki na glebach pochodzenia organicznego wraz ze stref ą o szeroko ści 250 m; - tereny poło Ŝone w obr ębie zagł ębie ń bezodpływowych wypełnione torfami, namułami piaszczystymi i piaskami humusowymi; - strefa ochronna GZWP nr 116 Goł ębiewo; - obszary predysponowane do wyst ępowania osuwisk lub ruchów masowych na terenie arkusza (Grabowski (red.), 2007); - obszary o nachyleniu stoków powy Ŝej 10 o; - obszary Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 – ochrony siedlisk: PLH 220010 „Hopowo”; - kompleksy le śne o powierzchni powy Ŝej 100 ha; - rezerwaty przyrody: le śne „Zamkowa Góra”, „Stare Modrzewie”, „Ostrzycki Las” oraz krajobrazowy „Szczyt Wie Ŝyca”; - obszary zwartej zabudowy oraz infrastruktury przemysłowej miasta Kartuzy i miejscowo ści gminnych: Chmielno i Somonino oraz miejscowo ści Kiełpino.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów oboj ętnych Rejony, w których lokalizacja składowisk odpadów jest dopuszczalna, zajmuj ą około 20% obszaru arkusza i wyst ępuj ą one równomiernie na całym tym terenie. W granicach arkusza wyznaczono potencjalne obszary preferowane do lokalizacji skła- dowisk odpadów oboj ętnych. Wydzielono je w miejscach, które posiadaj ą naturaln ą warstw ę izolacyjn ą wykształcon ą w postaci pakietu gruntów spoistych, spełniaj ących wymagania izolacyjno ści podło Ŝa okre ślone dla naturalnych barier geologicznych (zgodnie z tabel ą 6). W obr ębie omawianego terenu cechy izolacyjne spełniaj ące warunki pod składowanie odpa- dów oboj ętnych wykazuj ą gliny zwałowe stadiału górnego zlodowace ń północnopolskich (Wisły) tworz ące pakiet gruntów spoistych. Buduj ą one powierzchni ę wysoczyzny polodowcowej na przewa Ŝaj ącej cz ęś ci arkusza. Ich mi ąŜ szo ść waha si ę od kilku do około 40 m. Gliny te maj ą zmienne cechy litologiczne. Na obszarach, gdzie osi ągaj ą du Ŝe mi ąŜ szości s ą zwi ęzłe,

33 ilaste i szarobr ązowe (wschodnia cz ęść arkusza). W rejonach, gdzie ich mi ąŜ szo ść jest niewielka gliny te s ą piaszczyste, słabej zwi ęzłe, od jasnobr ązowych do Ŝółtobr ązowych i br ą- zowych. Analiza przekroju Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Egiertowo wykazuje, Ŝe gliny te w południowo-wschodniej cz ęś ci omawianego obszaru (rejon Szpon) zalegaj ą bezpo średnio na skonsolidowanych glinach zwałowych stadiału środko- wego zlodowacenia Warty, tworz ąc wspólny pakiet izolacyjny o mi ąŜ szo ści przekraczaj ącej miejscami 50 m. Analiza otworów archiwalnych BDH wykazuje du Ŝe mi ąŜ szo ści glin zwa- łowych (dochodz ące do 100 m) we wschodniej cz ęś ci arkusza (rejony Hopowa i Egiertowa). W środkowej cz ęś ci arkusza (w okolicach Szymbarku) mi ąŜ szo ść glin przekracza warto ść 60 m, a pobli Ŝu miejscowo ści Ramleje – 120 m. W obr ębie cz ęś ci obszarów wskazanych jako mo Ŝliwe do lokalizacji składowisk odpa- dów oboj ętnych wyznaczono rejony bez naturalnej warstwy izolacyjnej. Pod wzgl ędem geomorfologicznym obszary preferowane pod składowiska odpadów znajduj ą si ę głównie w obr ębie wysoczyzny morenowej falistej. Na jej powierzchni wyst ępuj ą liczne wzniesienia oraz du Ŝa ilo ść małych zagł ębie ń bezodpływowych, w wi ększo ści wypeł- nionych wod ą. Deniwelacje si ęgaj ą od kilkunastu do kilkudziesi ęciu metrów. W zasi ęgu wyznaczonych obszarów predysponowanych do składowania odpadów wyst ępuj ą dwa pi ętra wodono śne – kredowe i czwartorz ędowe. Znaczenie u Ŝytkowe ma czwartorz ędowe pi ętro wodono śne. W jego obr ębie wyst ępuje jeden lub dwa poziomy wodono śne – górny i dolny. Poziom górny zwi ązany jest z osadami piaszczystymi zlodowace ń północno- polskich. Wyst ępuje na gł ęboko ści od 15 do 50 m. Dolny (główny) poziom wodono śny tworz ą dwie warstwy zwi ązane z piaskami i Ŝwirami zlodowace ń środkowopolskich i południo- wo polskich. Wyst ępuje na gł ęboko ści od 50 do 150 m, a w rejonie Wzgórz Szymbarskich na 190 m p.p.t. Prawie wszystkie obszary predysponowane do składowania odpadów znajduj ą si ę w strefach o bardzo niskim i niskim stopniu zagro Ŝenia u Ŝytkowych poziomów wodono śnych. Średnim stopieniem zagro Ŝenia obj ęte s ą fragmenty obszarów POLS wyznaczonych w okolicach jezior Radu ńskiego Dolnego i Ustrzyckiego, a wysokim w rejonie Somonina. Przedstawione na mapie preferowane obszary wydzielono na podstawie zgeneralizowa- nego obrazu budowy geologicznej przedstawionego na arkuszu Egiertowo Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Petelski, Moczulska, 1999). Podkre śli ć nale Ŝy, Ŝe charakterystyka litologiczna utworów stanowi ących naturalna barier ę geologiczn ą, przedstawiona w obja śnieniach do mapy geologicznej (Petelski, Moczulska, 2006) jest bardzo ogólna i nie opisuje w pełni cech izolacyjnych warstwy. Dlatego te Ŝ w przypadku omawianych rejo-

34 nów ka Ŝdorazowa lokalizacja składowiska wymaga przeprowadzenia szczegółowych bada ń geologicznych (maj ących na celu potwierdzenie rozprzestrzenienia poziomego i pionowego naturalnej warstwy izolacyjnej) oraz bada ń hydrogeologicznych. W obr ębie wyznaczonych POLS wydzielono rejony warunkowych ogranicze ń (RWU) lokalizowania składowisk, wynikaj ące z istnienia obszarów podlegających ochronie ze wzgl ędu na: p – ochron ę przyrody w – ochron ę wód podziemnych b – ze wzgl ędu na zabudow ę Ograniczenia warunkowe ze wzgl ędu na ochron ę przyrody wyznaczono w granicach Kaszubskiego Parku Krajobrazowego wraz otulin ą oraz Kartuskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu i Obszaru Chronionego Krajobrazu Dolina Raduni. Fragment obszaru POLS wyznaczone w granicach udokumentowanego GZWP nr 116 Goł ębiewo obj ęto ograniczeniami warunkowymi ze wzgl ędu na ochron ę wód podziemnych. G ęsta zabudowa miejscowo ści gminnej Somonino jest powodem wyznaczenia warunkowych ogranicze ń ze wzgl ędu na zabudow ę. Północno-wschodnia cz ęść arkusza znajduje si ę w granicach udokumentowanego GZWP nr 111 Subniecka Gda ńska. Jego warstw ę wodono śną stanowi ą piaski glaukonitowe kredy górnej, zalegaj ące pod nadkładem o mi ąŜ szo ści powy Ŝej 175 m, który stanowi ą utwory krzemionkowo-węglanowe kredy górnej oraz utwory trzeciorz ędowe i czwartorz ędowe. Po- niewa Ŝ w granicach arkusza Egiertowo zbiornik nie ma ustanowionej strefy ochronnej, jego obszar nie został obj ęty wył ączeniami bezwzgl ędnymi. Dobra izolacja oraz długi czas prze- si ąkania z wy Ŝszych warstw wodono śnych (przekracza 100 lat) spowodowało, Ŝe w jego granicach na obszarze arkusza Egiertowo, zrezygnowano z wyznaczania warunkowych ogranicze ń ze wzgl ędu na ochron ę wód podziemnych. Lokalizacja składowiska w obr ębie rejonów posiadaj ących ograniczenia warunkowe powinna by ć rozpatrywana w sposób zindywidualizowany w ramach oceny jego oddziaływa- nia na środowisko, a w dalszej procedurze w ustaleniach z jednostkami administracji lokalnej i odpowiednimi słu Ŝbami: nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej, ochrony przyrody, kon- serwatorem zabytków oraz administracj ą geologiczn ą.

Problem lokalizacji składowisk odpadów komunalnych Na terenie arkusza nie wyznaczono rejonów spełniaj ących wymagania pod lokalizacj ę składowisk odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalne), dla których wymaga-

35 na jest przypowierzchniowa warstwa gruntów spoistych o współczynniku wodoprzepuszczal- no ści <1x10 -9m/s i mi ąŜ szo ści od 1 do 5 m. Osady tego typu nie wyst ępuj ą w granicach omawianego obszaru. W otworach archiwalnych, do gł ęboko ści 10 m, równie Ŝ nie stwierdzono wyst ępowania skał spoistych spełniaj ących wymagania dla lokalizacji składowisk odpadów komunalnych. Ewentualna lokalizacja składowiska odpadów komunalnych w granicach arkusza b ędzie si ę wi ązała z wykonaniem uzupełniaj ącej bariery gruntowej i zastosowaniem izolacji syntetycznej. Na obszarze arkusza Egiertowo znajduje si ę jedno składowisko odpadów komunalnych stałych (Kreczko, 2000). Obiekt znajduje si ę na obszarze nieposiadaj ącym naturalnej warstwy izolacyjnej.

Ocena najkorzystniejszych warunków geologiczno-hydrogeologicznych dla lokalizowania składowisk Najkorzystniejsze warunki naturalne dla składowania odpadów oboj ętnych wyst ępuj ą w południowo-wschodniej (okolice miejscowo ści Szpon) i wschodniej cz ęś ci arkusza (okolice: Egiertowa, Kameli i Hopowa). S ą to rejony, dla których okre ślono zarówno dobre warunki geologiczne i hydrogeologiczne (du Ŝa mi ąŜ szo ść bariery izolacyjnej w postaci glin zwało- wych, niski stopie ń zagro Ŝenia u Ŝytkowych poziomów wodono śnych), jak i cz ęściowy brak ogranicze ń warunkowych. Gliny zwałowe tworz ą tu ró Ŝnowiekowy pakiet izolacyjny o mi ąŜ- szo ści dochodz ącej miejscami do 100 m. Dobre warunki wyst ępuj ą równie Ŝ w środkowej i północnej cz ęś ci arkusza, gdzie mi ąŜ szo ść glin zwałowych przekracza 120 m (okolice wsi Ramleje) i 60 m (rejon Szymbarku). Wyst ępuj ące tu czwartorz ędowe poziomy wodono śne maj ą dobr ą izolacj ę. Nale Ŝy jednak nadmieni ć, Ŝe znaczna cz ęść omawianego obszaru znajduje si ę w rejonie warunkowych ogranicze ń zwi ązanych z ochroną przyrody i wód podziemnych kredowego zbiornika GZWP 111.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na terenie omawianego arkusza w obr ębie potencjalnych obszarów lokalizowania skła- dowisk, znajduje si ę jedno wyrobisko powstałe w wyniku niekoncesjonowanej eksploatacji kruszywa naturalnego. Poło Ŝone jest w północno-zachodniej cz ęś ci arkusza, w okolicach miejscowo ści Brzestowska Huta. Wyrobisko znajduje si ę na obszarze pozbawionym naturalnej warstwy izolacyjnej. Ewentualne wykorzystanie tego miejsca pod składowiska odpadów będzie si ę wi ązało z wykonaniem sztucznych zabezpiecze ń jego dna i skarp. Wyrobisko posiada ograniczenie wynikaj ące z ochrony przyrody.

36 Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Dane i oceny zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko dla składowania odpadów lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub mog ących pogorszy ć stan śro- dowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mog ą by ć u Ŝyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania tere- nów zdegradowanych. Plansza B prezentuje wi ęc zarówno wybrane aspekty odporno ści śro- dowiska jak i zapis istotnych wska źników zanieczyszcze ń, do których dostosowane powinny by ć szczegółowe rozwi ązania w zakresie zarz ądzania przestrzeni ą.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Warunki podło Ŝa budowlanego na obszarze arkusza Egiertowo opracowane zostały na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000, arkusz Egiertowo (Petelski, Moczulska, 1999, 2006), Przegl ądowej mapy geologiczno-in Ŝynierskiej Polski w skali 1:300 000, arkusz Słupsk (Bohdziewicz, 1956) i Mapy geologiczno-in Ŝynierskiej Polski 1:500 000 (Jakubicz, Łodzi ńska, 1994) oraz Mapy osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie pomorskim (Grabowski i inni, 2007). Z analizy wył ączone zostały obszary wyst ępowania: gleb chronionych klas I–IVa, ł ąk na glebach pochodzenia organicznego, kompleksów le śnych, przyrodniczych obszarów chronionych (Kaszubskiego Parku Krajobrazowego), złó Ŝ kopalin oraz terenu zwartej zabudowy miejskiej Kartuz. Grunty wyst ępuj ące na omawianym obszarze s ą zró Ŝnicowane litogenetycznie co znacz ąco rzutuje na warto ści i zmienno ści parametrów fizyczno-mechanicznych. Jako kryterium podziału przyj ęto: rodzaj gruntu, jego genez ę i wiek oraz wła ściwo ści fizyczno-mechaniczne. Za wst ępn ą cech ę diagnostyczn ą (parametr wiod ący) przyjmuje si ę parametry stanu: dla gruntów niespoistych – stopie ń zag ęszczenia, natomiast dla gruntów spoistych – stopie ń plastyczno ści. Po uwzgl ędnieniu wył ącze ń, dla pozostałych około 30% powierzchni arkusza, wyró Ŝnio- no:

37 − obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa, na których wyst ępuj ą grunty spoiste znajduj ące si ę w stanie półzwartym i twardoplastycznym oraz grunty niespoiste średniozag ęszczone i zag ęszczone, w rejonach gdzie nie wyst ępuj ą zjawiska geodyna- miczne, a zwierciadło wód gruntowych znajduje si ę na gł ęboko ści wi ększej ni Ŝ 2 m, − obszary o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo, gdzie wyst ępuj ą grunty słabono śne (grunty organiczne), grunty spoiste w stanie mi ękkoplastycznym i plastycznym, grunty niespoiste lu źne, rejony w obr ębie których zwierciadło wody gruntowej znajduje si ę na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m p.p.t., tereny podmokłe i zaba- gnione. Warunki korzystne dla rozwoju budownictwa wyst ępuj ą na obszarze wysoczyznowym, zajmuj ącym centraln ą i wschodni ą cz ęść obszaru arkusza. W rejonie tym podło Ŝe zbudowane jest z morenowych gruntów spoistych (zwartych, półzwartych i twardoplastycznych) zlodowace ń północnopolskich. W rynnie Somonina wyst ępuj ą osady zastoiskowe, które s ą utworami nieskonsolidowanymi lub słaboskonsolidowanymi i wykazuj ą parametry geotechniczne obni Ŝone w stosunku do starszych utworów spoistych. Niemniej jednak grunty te ocenia si ę jako korzystne dla budownictwa. Ponadto warunki korzystne dla rozwoju budownictwa wyst ępuj ą w obr ębie pól sandrowych w południowo-zachodniej cz ęś ci terenu arkusza. Zwi ązane są z wyst ępowaniem gruntów niespoistych (piasków i Ŝwirów wodnolodowcowych), średnio- zag ęszczonych i zag ęszczonych, w których zwierciadło wody znajduje si ę na gł ęboko ści poni Ŝej 2 m p.p.t. Niekorzystne warunki podło Ŝa budowlanego wyst ępuj ą przede wszystkim w dolinie Ra- duni i Wierzycy. Znajduj ą si ę tam grunty lu źne (piaski i Ŝwiry) oraz grunty organiczne (torfy i gytie). W rejonach tych zwierciadło wód gruntowych poło Ŝone jest na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m p.p.t. Warunki niekorzystne dla budownictwa wyst ępuj ą równie Ŝ lokalnie na wyso- czy źnie polodowcowej w obr ębie zagł ębie ń wytopiskowych wypełnionych torfami i namułami. Niekorzystnymi warunkami dla rozwoju budownictwa charakteryzuj ą si ę ponad- to zbocza rynien polodowcowych jezior: Radu ńskiego, Wielkie Brodno, D ąbrowskiego, Pa- tulskiego, Ł ąkie, Małe Brodno i Ostrzyckiego. Wszystkie te rynny ograniczone s ą wyra źny- mi, stromymi kraw ędziami o wysoko ści 40 −70 m. Kraw ędzie porozcinane s ą licznymi w ąwo- zami, gł ęboko rozcinaj ącymi wysoczyzny polodowcowe.

38 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Przewa Ŝaj ącą cz ęść obszaru arkusza Egiertowo zajmuj ą prawnie chronione, liczne i zró Ŝnicowane formy przyrody i krajobrazu. S ą to: Kaszubski Park Krajobrazowy wraz z otulin ą, obszary chronionego krajobrazu (OChK): Kartuski OChK, OChP Dolina Raduni, Przywidzki OChP, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, rezerwaty: „Zamkowa Góra”, „Stare Modrzewie”, „Ostrzycki Las”, „Szczyt Wie Ŝyca”, pomniki przyrody Ŝywej i nieo Ŝywionej, grunty rolne klas I–IVa, ł ąki na glebach pochodzenia organicznego oraz lasy. Kaszubski Park Krajobrazowy (KPK) został ustanowiony w 1983 r. Jego powierzchnia zajmuje 33 202 ha, a otulina 32 494 ha. Obszar KPK, obejmuj ący centraln ą cz ęść Pojezierza Kaszubskiego, cechuje si ę młodoglacjalnym krajobrazem o bardzo urozmaiconej morfolo- gii. Obecno ść wysokich wzgórz morenowych wraz z najwy Ŝszym wzniesieniem Ni Ŝu Pol- skiego – Wie Ŝyc ą, licznych rynien jeziornych i dolin rzecznych sprawiły, Ŝe rejon ten na- zywany jest „Szwajcari ą Kaszubsk ą”. Znajduj ą si ę tu źródliskowe odcinki wielu rzek, mi ę- dzy innymi Łeby i Raduni oraz jeziora o skomplikowanej linii brzegowej i znacznej gł ębo- ko ści, w tym tak Ŝe jeziora lobeliowe. Na terenie Parku wyst ępuj ą fragmenty bardzo warto- ściowej ro ślinności le śnej i niele śnej (ł ąki, torfowiska). Na obszarach le śnych, stanowi ących około 34% powierzchni, dominuj ą kwa śne buczyny pomorskie i lasy bukowo-dębowe. W granicach omawianego arkusza znajduj ą si ę fragmenty trzech obszarów chronionego krajobrazu utworzonych w 1994 roku, które obejmuj ą tereny o ró Ŝnych typach ekosystemów. Kartuski Obszar Chronionego Krajobrazu utworzony został w celu ochrony urozmaiconych terenów morenowych pokrytych lasami mieszanymi, z licznymi jeziorami i zabagnieniami. Jego całkowita powierzchnia wynosi 6880 ha. Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Radu- ni obejmuje dolin ę rzeki Raduni oraz bezpo średnio s ąsiaduj ące tereny le śne i rolne. Celem jego ustanowienia jest ochrona stromych brzegów rzeki przed erozj ą oraz zachowanie czysto- ści jej wód. Powierzchnia OChKDR wynosi 3340 ha. Przywidzki Obszar Chronionego Krajo- brazu obejmuje doliny rzek Raduni i Reknicy oraz rynnę Jeziora Przywidzkiego wraz z przyległymi kompleksami le śnymi o przewadze buczyn i gr ądów. Chroniony obszar cechuje si ę silnie urozmaicon ą rze źbą z gł ębokimi rynnami jeziornymi i rzecznymi oraz wzgórzami morenowymi. Jego powierzchnia wynosi 10 888 ha. W obr ębie arkusza Egiertowo ustanowiono cztery rezerwaty przyrody, w śród których znajduj ą si ę trzy rezerwaty le śne i jeden krajobrazowy (tabela 7).

39 Rezerwat „Zamkowa Góra” poło Ŝony na wzgórzu morenowym o wysoko ści wzgl ędnej 30 m, obejmuje powierzchni ę 8,88 ha. Ustanowiony został w 1954 r. w celu ochrony dobrze zachowanego fragmentu buczyny ni Ŝowej z drzewostanem w wieku około 250 lat. Rezerwat „Stare Modrzewie” utworzony został w 1972 r. w celu ochrony fragmentu la- su mieszanego o cechach naturalnych z pojedynczymi okazami modrzewia europejskiego licz ącego około 190 lat. W skład drzewostanu wchodz ą, oprócz modrzewi, tak Ŝe stare sosny, dęby i buki. Cz ęść siedliska ma charakter gr ądu. Najbardziej okazały modrzew ma 420 cm obwodu. Rezerwat „Ostrzycki Las” poło Ŝony jest na zachodnim stoku rynny Jeziora Ostrzyckie- go, gdzie zajmuje 55,13 ha. Chronione s ą zespoły ro ślinne tworzone przez buka oraz cenne i rzadkie gatunki ro ślin wyst ępuj ące w runie. Ustanowiony w 1960 r. na 13,79 ha, został powi ększony w 1989 r. Rezerwat „Szczyt Wie Ŝyca” poło Ŝony jest na najwy Ŝszym wzniesieniu Ni Ŝu Środkowo- europejskiego, w pa śmie moren czołowych Wzgórz Szymbarskich. Obejmuje 33,59 ha zbio- rowiska le śnego z około 150-letnim drzewostanem bukowym i d ębowo-bukowym na stokach i wierzchołku Wie Ŝycy (329 m n.p.m.). Rezerwat posiada wybitne walory krajobrazowe. Ustanowiony został w 1962 r. Na omawianym obszarze wyst ępuje 27 pomników przyrody (tabela 7), w tym: 23 pomniki przyrody Ŝywej (głównie pojedy ńcze drzewa) i 4 przyrody nieo Ŝywionej (głazy narzu- towe o obwodzie od 4,5 do 11,2 m). Kolejnym rodzajem obszarów chronionych s ą zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, wyznaczone w 1998 roku na obszarze Kartuskiego Parku Krajobrazowego w celu ochrony wy- jątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego. W granicach arkusza znajduj ą si ę fragmenty zespołów: „Dolina Łeby w KPK”, „Rynna Raduńska”, „Obni Ŝenie Chmiele ńskie”, „Rynna Brodnicko-Kartuska” oraz „Rynna D ąbrowsko-Ostrzycka”. Tabela 7 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i zespołów przyrodniczo −−−krajobrazowych Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu Lp. Miejscowo ść ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) 1 2 3 4 5 6 Kartuzy L – „Góra Zamkowa” 1 R Kartuzy 1954 kartuski (8,85) Kartuzy L – „Stare Modrzewie” 2 R Kartuzy 1954 kartuski (4,85) St ęŜ yca L – „Ostrzycki Las” 3 R Ostrzyce 1960 kartuski (55,13)

40 1 2 3 4 5 6 St ęŜ yca K – „Szczyt Wie Ŝycy” 4 R Wie Ŝyca 1962 kartuski (13,52) Chmielno – Chmielno 5 P 1998 PŜ – lipa drobnolistna Chrusty kartuski Chmielno – Chmielno 6 P 1998 PŜ – lipa drobnolistna Chrusty kartuski Chmielno – Chmielno 7 P 1998 PŜ – lipa drobnolistna Chrusty kartuski Kartuzy 8 P Kosy 1995 PŜ – buk pospolity kartuski Chmielno 9 P Przewóz 1998 PŜ – lipa drobnolistna kartuski Chmielno 10 P Przewóz 1998 PŜ – lipa drobnolistna kartuski Kartuzy 11 P Brodnica Górna 1995 Pn – G (granit) kartuski St ęŜ yca 12 P Nowe Czaple 1955 Pn – G (granit) kartuski Somonino 13 P Ostrzyce 1955 Pn – G (granit) kartuski Somonino 14 P Ostrzyce 1967 Pn – G (granit) kartuski Somonino PŜ -grupa lip drobnolistnych 15 P Gor ęczyno 1989 kartuski i kasztan biały Somonino 16 P Egiertowo 1976 PŜ – dąb szypułkowy kartuski Somonino 17 P Somonino 1989 PŜ – Ŝywotnik kartuski St ęŜ yca 18 P Uniradze 1998 PŜ – klon pospolity kartuski St ęŜ yca 19 P Gołubie 1987 PŜ – dąb szypułkowy kartuski St ęŜ yca 20 P Gołubie 1987 PŜ – dąb szypułkowy kartuski St ęŜ yca 21 P Szymbark 1989 PŜ – klon jawor kartuski St ęŜ yca 22 P Szymbark 1993 PŜ – buk pospolity kartuski St ęŜ yca 23 P Drozdowo 1993 PŜ – dąb szypułkowy kartuski St ęŜ yca 24 P Drozdowo 1993 PŜ – grab pospolity kartuski St ęŜ yca 25 P Drozdowo 1993 PŜ – grab pospolity kartuski St ęŜ yca 26 P Drozdowo 1993 PŜ – grab pospolity kartuski St ęŜ yca 27 P Sikorzyno 1970 PŜ – d ąb szypułkowy kartuski St ęŜ yca 28 P Sikorzyno 1993 PŜ – klon pospolity kartuski

41 1 2 3 4 5 6 St ęŜ yca 29 P Sikorska Huta 1993 PŜ – klon pospolity kartuski Kaliska Ko ścierzyna 30 P 1989 PŜ – klon pospolity Ko ścierskie ko ścierski Somonino 31 P Piotrowo 1989 PŜ – lipa drobnolistna kartuski „Dolina Łeby w Kaszubskim Parku St ęŜ yca, Chmielno 32 Z Miechucino 1998 Krajobrazowym” kartuski (3 412) St ęŜ yca, Chmielno „Rynna Radu ńska” 33 Z St ęŜ yca 1998 kartuski (3 137) St ęŜ yca, Somonino „Obni Ŝenie Chmiele ńskie” 34 Z Chmielno 1998 kartuski (1 112) Brodnica Górna, Kartuzy „Rynna Brodnicko −Kartuska” 35 Z 1998 Kartuzy kartuski (825) Kartuzy „Rynna D ąbrowsko-Ostrzycka” 36 Z Gołubie 1998 kartuski (1 756)

Rubryka 2: R − rezerwat przyrody, P – pomnik przyrody, Z − zespół przyrodniczo −krajobrazowy Rubryka 6: rodzaj rezerwatu przyrody: L − le śny, K − krajobrazowy rodzaj pomnika przyrody: PŜ − pomnik przyrody Ŝywej; Pn − pomnik przyrody nieo Ŝywionej rodzaj obiektu: G − głaz narzutowy

Ciekawostk ą omawianego obszaru jest znajduj ący si ę w Gołubiu prywatny ogród bota- niczny, utworzony w 1935 roku. Poło Ŝony jest na powierzchni 2,13 ha. Kolekcja liczy około 3000 gatunków i odmian ro ślin. Według systemu ECONET (Liro, 1988) prawie cały obszar arkusza znajduje si ę w ob- rębie obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym „Pojezierze Kaszubskie” (fig. 5). Na terenie arkusza znajduje si ę jeden obszar nale Ŝą cy do Europejskiej Sieci Ekologicz- nej NATURA 2000, opracowanej dla ochrony cennych pod wzgl ędem przyrodniczym i zagro Ŝonych składników ró Ŝnorodno ści biologicznej. Jest to specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO) PLH 220010 – Hopowo (tabela 8), obejmujący śródle śny zbiornik o charakterze jeziora dystroficznego o gł ęboko ści około 1,5 m, którego brzegi zajmuje pas pła torfowcowe- go szeroko ści 3 m. Bezpo średnie otoczenie zbiornika stanowi las sosnowy.

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Egiertowo na tle systemów ECONET-PL (Liro, 1998) System ECONET 1 – obszary w ęzłowe o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 9M – Pojezierza Kaszubskiego, 11M – Borów Tucholskich; 2 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 10k – Redy-Łeby

43 Tabela 8 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Nazwa obszaru Poło Ŝenie centralnego punk- Poło Ŝenie administracyjne obszaru Powierzchnia Typ Kod i tu obszaru w obr ębie arkusza Lp. obszaru obszaru obszaru symbol oznaczenia na Długo ść Szeroko ść Kod (ha) Województwo Powiat Gmina mapie geogr. geogr. NUTS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 PLH Hopowo 1 B E °14’22” N °15’57” 8,06 PL0B2 pomorskie Kartuzy Somonino 220010 (S)

Rubryka 2: B – wydzielone SOO (Specjalne Obszary Ochrony), bez Ŝadnych poł ącze ń z innymi obszarami NATURA 2000 Rubryka 4: S – specjalny obszar ochrony siedlisk

44 44

XII. Zabytki kultury

Na obszarze arkusza Egiertowo chronionymi obiektami dziedzictwa kulturowego s ą: stanowiska archeologiczne, zabytkowe obiekty sakralne i architektoniczne oraz układ prze- strzenny miasta Kartuzy . Teren arkusza Egiertowo nale Ŝy do starych obszarów osadniczych. Świadcz ą o tym liczne cmentarzyska, które dokumentuj ą osadnictwo pocz ąwszy od młodszej epoki kamien- nej. Najwi ększe i najbardziej znane jest cmentarzysko w le śnictwie Uniradze. Jest to cmentarzysko kurhanowe, poło Ŝone w kompleksie le śnym rozci ągaj ącym si ę wzdłu Ŝ jeziora Radu ń- skiego w pobli Ŝu wsi Zgorzałe. Liczy około 1 500 konstrukcji grobowych. Kurhany s ą ka- miennymi mogiłami o średnicy 1 −1,5 m i obecnej wysoko ści do 0,5 m, a tak Ŝe wi ększymi konstrukcjami grobowymi zawieraj ącymi kilka lub nawet kilkanaście pochówków. Teren ten był wykorzystywany do chowania zwłok od okresu rzymskiego a Ŝ do czasów chrze ścija ńskich. Najcenniejsze zabytki, maj ące znaczenie ponadregionalne, znajduj ą si ę w Kartuzach. Ochron ą konserwatorsk ą obj ęty jest XIX-wieczny układ urbanistyczny Kartuz w obr ębie któ- rego znajduje si ę: zespół dawnego klasztoru kartuzów tzw. Kartuzja Kaszubska z XIV w., obejmuj ący ko ściół (obecnie kolegiat ę) pod wezwaniem Wniebowzi ęcia NMP, dawny erem, refektarz, mury klasztorne i zabudowania gospodarstwa dawnego folwarku kartuzów z XV, XVII i 2 połowy XIX wieku z gorzelni ą, słodowni ą, młynem i browarem. W zabytkowym obszarze Kartuz znajduje si ę równie Ŝ kaplica pw. Świ ętego Krzy Ŝa i około 20 domów z poło- wy lub ko ńca XIX wieku i z pocz ątków XX wieku, w śród których mo Ŝna wymieni ć secesyjne kamienice przy Rynku, domy b ędące siedzibami Muzeum Kaszubskiego i Starostwa Powia- towego, willa z aptek ą „Pod Orłem” oraz budynek poczty. Starówka i zespół poklasztorny znajduj ą si ę poza granicami arkusza. W granicach arkusza do rejestru zabytków wpisane s ą kamienice przy ulicy Jeziornej z przełomu XIX i XX wieku. Zabytki architektury sakralnej, obj ęte ochron ą konserwatorska, znajduj ą si ę w Chmiel- nie, Kiełpinie i Gor ęczynie. W Chmielnie jest to ko ściół pochodz ący z 1845 roku, z wyposa Ŝeniem wn ętrza głównie z XVII i XVIII wieku wraz z przyko ścielnym, nieczynnym cmentarzem oraz cmentarz parafialny, w Kiełpinie kościół parafialny z 1647 roku, przebudo- wany w XVIII wieku, wraz z plebani ą i cmentarzem, a w Gor ęczynie neogotycki ko ściół zbu- dowany w 1639 r. z barokowym wyposa Ŝeniem wn ętrza i gotyck ą figur ą Matki Boskiej. Zespoły dworsko-parkowe podlegaj ące ochronie znajduj ą si ę w Wyczechowie (dzie- wi ętnastowieczny dwór wraz z zabudowaniami gospodarczymi) oraz Sikorzynie (dwór z ele- mentami wyposa Ŝenia wn ętrza i parkiem, pochodz ące z przełomu XVIII i XIX wieku).

45 W Kiełpinie ochronie konserwatorskiej podlega zabytkowy zajazd z XIX w., wykorzystywany obecnie jako dom mieszkalny, a w Hopowie – ku źnia z domem mieszkalnym (XIX w.). Zabytkowe chaty kaszubskie (checze) o konstrukcji szkieletowej, b ędące reliktem dawnej zabudowy kaszubskiej wsi, zachowały si ę w: Chmielonku (chata wraz z terenem zagrody), Ostrzycach i Ł ączy ńskiej Hucie (zagroda). Wymienione obiekty pochodz ą z XIX wieku. Chmielno znane jest jako o środek ceramiki kaszubskiej. Z tradycjami garncarstwa zapo- zna ć si ę mo Ŝna w Muzeum Ceramiki Kaszubskiej Neclów.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Egiertowo cechuje si ę wyj ątkowymi walorami krajobrazowymi. Niedu- Ŝa odległo ść od aglomeracji Trójmiasta (około 30 km) przyczynia si ę do rozwoju turystyki sezonowej i całorocznej. Ta gał ąź gospodarki, obok tradycyjnego rolnictwa, ma coraz wi ęk- sze znaczenie. Wytyczane s ą szlaki, trasy piesze, rowerowe i samochodowe np. malownicza droga kaszubska prowadz ąca z Kartuz do Wie Ŝycy. Powstaj ą liczne gospodarstwa agrotury- styczne i pensjonaty. Znaczn ą cz ęść terenu zajmuj ą liczne i zró Ŝnicowane formy ochrony przyrody i krajobrazu (Kaszubski Park Krajobrazowy, rezerwaty, pomniki przyrody, obszary chronionego krajobrazu, obszar NATURA 2000, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe). Blisko ść Trójmiasta stwarza presj ę do intensyfikacji budownictwa mieszkalnego na terenach chronionych, co jest tym bardziej niebezpieczne, Ŝe wi ększo ść gmin nie posiada planów zagospodarowania przestrzennego. Ograniczenia obowi ązuj ące na terenie Kaszubskiego Parku Krajobrazowego mają wpływ tak Ŝe na gospodark ę kopalinami. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Wojewody Pomorskie- go z 15.05.2006 r., na terenie Parku zakazane jest pozyskiwanie do celów gospodarczych skał, w tym torfu. Wydobycie kopalin nie ma wi ększego znaczenia gospodarczego. Eksplo- atacja prowadzona jest głównie na terenie gminy Somonino. Perspektywy surowcowe wi ąŜą się z wyst ępowaniem kredy jeziornej, kruszywa naturalnego oraz torfu. Dla zaopatrzenia w wod ę wykorzystywany jest czwartorz ędowy poziom wodono śny, wyst ępuj ący na całym obszarze. Jako ść wód podziemnych jest przewa Ŝnie dobra, a zła wyst ępuje w obr ębie trzech, niewielkich obszarów. Na terenie arkusza Egiertowo obszary preferowane do lokalizacji składowisk zajmuj ą około 20% jego powierzchni. Poza obszarami wył ączonymi bezwzgl ędnie wyst ępuj ą na ca- łym terenie arkusza. S ą one predysponowane dla składowisk odpadów oboj ętnych. Wynika to z wła ściwo ści naturalnej warstwy izolacyjnej, któr ą stanowi ą gliny zwałowe zlodowace ń pół-

46 nocnopolskich i środkowopolskich. Najbardziej korzystnych warunków dla składowania od- padów nale Ŝy spodziewa ć si ę w południowo-wschodniej i wschodniej cz ęś ci arkusza, gdzie skonsolidowana warstwa izolacyjna osi ąga mi ąŜ szo ść dochodz ącą lokalnie do 100 m, a wyznaczone obszary POLS w cało ści lub w znacznej cz ęś ci nie s ą obj ęte warunkowymi ograniczeniami. W przypadku podj ęcia decyzji o umiejscowieniu składowiska odpadów we wskazanych na mapie miejscach konieczne jest przeprowadzenie szczegółowych bada ń geologiczno- in Ŝynierskich i hydrogeologicznych, w celu potwierdzenia izolacyjnego charakteru podłoŜa. Na omawianym obszarze korzystne warunki dla budownictwa wyst ępuj ą w obr ębie wysoczyzny. Utrudnienie stanowi ą natomiast obszary o du Ŝych spadkach – strome zbocza dolin rzecznych i rynien jeziornych oraz liczne podmokło ści (oczka jeziorne).

XIV. Literatura

BAJKIEWICZ-GRABOWSKA E., 2007 – Charakterystyka hydrograficzna. W: Jeziora Ka- szubskiego Parku Krajobrazowego. Badania limnologiczne, nr 5. Gda ńsk. BARTNIK E., 1969 – Sprawozdanie z robót geologicznych do poszukiwa ń złó Ŝ kruszywa naturalnego w rejonie miejscowo ści Ł ączyno, Górna Brodnica i Zdunowice. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. BARTNIK E., LIPI ŃSKI K., 1970 – Sprawozdanie z wierce ń poszukiwawczych złó Ŝ kruszywa naturalnego w rejonie miejscowo ści Pierszczewo. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. BOHDZIEWICZ L., 1956 – Przegl ądowa mapa geologiczno-in Ŝynierska Polski 1:300 000. Instytut Geologiczny, Warszawa. GIENTKA M., MALON A., TYMI ŃSKI M., 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce według stanu na 31.12.2007. Pa ńst. Inst. Geol., Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), JURYS L., NEUMANN M., WO ŹNIAK T., 2007 – System Osłony Przeciwosuwiskowej Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie pomorskim. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GURZ ĘDA E., 1995 – Inwentaryzacja złó Ŝ i wyrobisk kopalin stałych oraz składowisk odpa- dów na obszarze gminy Kartuzy. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. HELWAK L., DZI ĘGIELEWSKA A., 2007a – Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej

w kat. C 1 z rozpoznaniem jako ści kopaliny w kat. B zło Ŝa kruszywa naturalnego „Ł ą- czyno”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

47 HELWAK L., DZI ĘGIELEWSKA A., 2007b – Dokumentacja zło Ŝa piasku „Somonino I”

w kat. C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. INSTRUKCJA opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Pa ń- stw. Inst. Geol., Warszawa. JAKUBICZ B., ŁODZI ŃSKA W., 1994 – Mapa geologiczno-in Ŝynierska Polski w skali 1:500 000. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa. JURYS L., 1995 – Inwentaryzacja złó Ŝ i wyrobisk kopalin stałych oraz składowisk odpadów na obszarze gminy Sierakowice. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JURYS L., WO ŹNIAK T., 2007 – Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej „Karty rejestracyjnej zło Ŝa piasków Kiełpino II”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. JĘDRZEJEWSKI W., MIKOŁAJCZYK D., 1973 − Dokumentacja bada ń geologicznych wykonanych w rejonie miejscowo ści Wie Ŝyca i Krzeszna. Archiwum Urz ędu Marszał- kowskiego województwa Pomorskiego. KLECZKOWSKI A.S., 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1:500 000 wraz z obja śnienia- mi. Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków. KLIMEK S., 1956 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku kwarcowego „Kiełpino”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KOLA Z., 1995 – Inwentaryzacja złó Ŝ i wyrobisk kopalin stałych oraz składowisk odpadów na obszarze gminy Chmielno. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KONDRACKI J., 2002 – Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, War- szawa. KRECZKO M., 1996 − Dokumentacja hydrogeologiczna GZWP nr 111, „Subniecka Gda ń- ska”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KRECZKO M., 2000 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Egiertowo. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. LIRO A. (red.), 1998 – Koncepcja krajowej sieci ekologicznej w Polsce, ECONET POLSKA. Instytut Ochrony Przyrody, Polska Akademia Nauk, Kraków. LIS J., PASIECZNA A., 1999 – Atlas geochemiczny Pobrze Ŝa Gda ńskiego 1:250 000. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

48 MATUK-TRAPCZY ŃSKA W., 2000 – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji geolo-

gicznej w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Bernardyna”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

MATUSZEWSKI A., SAMOCKA B., 1995 –Dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa torfu Kaplica-Poł ęczyno. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

MORKOWSKA J., 1983 – Dodatek do dokumentacji geologicznej w kat. B+C 1 zło Ŝa iłów ceramiki budowlanej Somonino. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. NOWAK-WASIUK E., 1995a – Inwentaryzacja złó Ŝ i wyrobisk kopalin stałych oraz składo- wisk odpadów na obszarze gminy Somonino. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. NOWAK-WASIUK E., 1995b – Inwentaryzacja złó Ŝ i wyrobisk kopalin stałych oraz składo- wisk odpadów na obszarze gminy St ęŜ yca. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OLSZEWSKA K., 2003 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski 1:50 000, arkusz Egierto- wo. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OLSZEWSKI J., 1987 – Sprawozdanie ze zwiadu generalnego w poszukiwaniu kredy jeziornej na terenie byłego powiatu kartuskiego województwa gda ńskiego. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OSTRZY śEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ęd- nieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PETELSKI K., MOCZULSKA K., 1999 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Egiertowo. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PETELSKI K., MOCZULSKA K., 2006 – Obja śnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Egiertowo. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PROFIC A., MEDY ŃSKA K., 1970 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych za zło Ŝem kruszywa naturalnego w rejonie miejscowo ści Zgorzałe. Centr. Arch. Ge- ol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PROFIC A., MEDY ŃSKA K., 1971 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych za zło Ŝem kruszywa naturalnego w rejonie wsi Czaple. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

49 RAPORT o stanie środowiska województwa pomorskiego w 2006 roku. 2007. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Gda ńsk. RAPORT o stanie środowiska województwa pomorskiego w 2007 roku. 2008. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Gda ńsk. ROEDING E., 1997 − Dokumentacja hydrogeologiczna głównego zbiornika wód podziemnych nr 116 − zbiornik mi ędzymorenowy Goł ębiewo. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów i st ęŜ eń substancji. DzU nr 55, poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. DzU nr 165, poz. 1359 z dnia 4 pa ź- dziernika 2002 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegóło- wych wymaga ń lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów DzU nr 61, poz. 549 z dnia 10 kwietnia 2003r. SAMOCKA B., 1966 – Sprawozdanie z wierce ń geologiczno-rozpoznawczych zło Ŝa kruszywa naturalnego w miejscowo ści Gołubie. Archiwum Urz ędu Marszałkowskiego Wo- jewództwa Pomorskiego. SĘDŁAK E., 1995 – Inwentaryzacja złó Ŝ i wyrobisk kopalin stałych oraz składowisk odpa- dów na obszarze gminy Ko ścierzyna. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. STEPOWICZ, 1992 – Karta rejestracyjna zło Ŝa piasków „Kiełpino II”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść I. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść II. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

TOMASZEWSKA K., 1980 – Dokumentacja geologiczna w kat. C 1 z rozpoznaniem jako ści kopaliny w kat. B zło Ŝa kruszywa naturalnego „Ł ączyno”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. TOPOLSKA G., 2000a – Dodatek nr 1 do karty rejestracyjnej zło Ŝa piasków „Kiełpino II”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

50 TOPOLSKA G., 2000b – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa piasku kwarcowego do produkcji cegieł wapienno-piaskowych „Kiełpino”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. USTAWA o odpadach z 27 kwietnia 2001 r. (tekst jednolity). DzU nr 39, poz. 251 z dnia 5 marca 2007 r.

WALCZYK J., 2008 – Dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Rybaki”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. WALCZYK J., 2009 – Projekt prac geologicznych zmierzaj ących do rozpoznania zło Ŝa torfu w miejscowo ści Kiełpino. Starostwo Powiatowe w Kartuzach. WORONIECKI J., 1968 – Sprawozdanie z bada ń geologicznych zło Ŝa kruszywa naturalnego

„Sikorzyno” (stopie ń rozpoznania – kat. C 2). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. WÓJCIK H., 1979 – Karta rejestracyjna zło Ŝa piasku nienormowego „Kiełpino”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. WYTYK A., 1993 – Uproszczona dokumentacja geologiczna zło Ŝa „Bernardyna”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.