Program Opieki Nad Zabytkami Dla Miasta I Gminy Osiek Na Lata 2012-2015

Zał ącznik do Uchwały Nr XVI/119/12 Rady Miejskiej w Osieku z dnia 31 stycznia 2012 r.

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

Osiek 2011

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

Program opracowany przez: PPUH „BaSz” mgr in Ŝ. Bartosz Szymusik 26-200 Ko ńskie ul. Polna 72 tel./fax: (41) 372 49 75 e-mail: [email protected] www.basz.pl

Przy współpracy: Urz ędu Miasta i Gminy w Osieku

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

Spis treści

1. Wst ęp...... 4 2. Podstawa prawna opracowania „Programu Opieki nad Zabytkami”...... 4 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce...... 7 4. Uwarunkowania zewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego...... 8 4.1. Strategiczne cele polityki pa ństwa w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami ...... 8 4.2. Relacje Programu do dokumentów wojewódzkich i powiatowych...... 9 4.2.1. Dokumenty bran Ŝowe...... 9 4.2.2. Dokumenty strategiczne ...... 11 5. Uwarunkowania wewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego...... 14 5.1. Relacja Programu do dokumentów strategicznych gminy ...... 14 5.2. Charakterystyka zasobów, analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy...... 15 5.2.1. Zarys historii obszaru...... 15 5.2.2. Krajobraz kulturowy...... 22 5.2.3. Obiekty zainteresowania konserwatorskiego na terenie gminy ...... 24 5.2.4. Obiekty zabytkowe nieruchome na terenie gminy ...... 25 5.2.5. Zabytki ruchome...... 41 5.2.6. Stanowiska archeologiczne...... 42 5.2.7. Zabytki znajduj ące si ę w zbiorach muzealnych i innych ...... 45 5.2.8. Miejsca Pami ęci Narodowej ...... 46 5.2.9. Dziedzictwo niematerialne ...... 47 5.3. Zabytki o najwy Ŝszym znaczeniu dla gminy...... 49 5.4. Wykorzystanie zasobów kulturowych gminy...... 50 6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy...... 50 7. Zało Ŝenia „Programu Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek” ...... 51 7.1. Priorytety i kierunki opieki nad zabytkami w gminie ...... 51 7.2. Formy opieki nad zabytkami ...... 53 7.2.1. Rozpoznanie...... 53 7.2.2. Konserwacja...... 53 7.2.3. Rewaloryzacja i rewitalizacja ...... 54 7.2.4. Edukacja...... 54 7.2.5. Promocja ...... 55 7.3. Zadania „Programu Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek”...... 56 7.4. Instrumenty realizacji Programu ...... 57 7.5. Źródła finansowania ...... 58 7.6. Zasady oceny realizacji „Programu Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek”...... 60 7.7. Wykorzystane dokumenty i materiały...... 61

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

1. Wstęp

Zakres „Programu Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012- 2015” okre śla Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dziennik Ustaw nr 162. poz. 1568) oraz Ustawa z dnia 18 marca 2010 roku o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz zmianie niektórych ustaw (Dziennik Ustaw nr 75. poz. 474). Przedmiotem opracowania dokumentu jest dziedzictwo kulturowe w granicach administracyjnych gminy Osiek obejmuj ące obiekty zabytkowe w kontek ście uwarunkowa ń przestrzennych gminy – jako pojedyncze obiekty oraz jako integralne cz ęś ci krajobrazu gminy (wraz z ukształtowaniem przyrodniczym terenu, obiektami nie maj ącymi charakteru zabytkowego, dawnymi i współczesnymi). Na terenie gminy znajduje si ę 5 obiektów zabytkowych wpisanych do Rejestru Zabytków Województwa Świ ętokrzyskiego. S ą to obiekty sakralne: zespoły ko ściołów w Osieku i Niekrasowie, cmentarz w Niekrasowie oraz Miejsce Pami ęci Narodowej w Niekrasowie. W wyniku prowadzenie prac nad niniejszym Programem ewidencja zabytków została szczegółowo zbadana i zweryfikowana. W ewidencji znajduje si ę wiele pomniejszych obiektów nieruchomych w postaci pojedynczych zabudowa ń: domy mieszkalne wraz z zabudow ą gospodarcz ą (stodoła, obora), kaplice, obiekty nale Ŝą ce do parafii rzymsko- katolickich. Zabytki archeologiczne w gminie to przewa Ŝnie ślady osad wielokulturowych. „Program” przedstawia przede wszystkim charakterystyk ę zasobów i dziedzictwa kulturowego gminy Osiek oraz wyznacza cele – kierunki działa ń i zadania na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami. Charakterystyka zasobów została oparta na okre śleniu zasobów kulturowych gminy oraz ich znaczenia i warto ści w kontek ście przestrzennym, historycznym, kulturowym. W ramach „Programu Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012- 2015” b ędą ponadto zarysowane uwarunkowania dotycz ące finansowania działa ń ochronnych wobec środowiska kulturowego oraz edukacyjnych i wychowawczych wobec społeczności gminy. Spodziewanym efektem b ędzie: - poprawa stanu środowiska kulturowego gminy, - wzrost estetyki przestrzeni miasta, jak i poszczególnych miejscowo ści, - po średnio – rozwój przedsi ębiorczo ści, - uwra Ŝliwienie mieszka ńców i inwestorów na potrzeby zwi ązane z utrzymaniem i ochron ą środowiska kulturowego.

2. Podstawa prawna opracowania „Programu Opieki nad Zabytkami”

„Program opieki nad zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek” powstał w oparciu o: Ustaw ę z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dziennik Ustaw nr 162. poz. 1568) oraz Ustaw ę z dnia 18 marca 2010 roku o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz zmianie niektórych ustaw (Dziennik Ustaw nr 75. poz. 474), Narodowy Program Kultury „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa narodowego” na lata 2004-2013, Strategi ę Rozwoju Województwa Świ ętokrzyskiego,

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

Strategi ę rozwoju powiatu staszowskiego oraz Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Osiek. Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nało Ŝyły na jednostki samorz ądu terytorialnego obowi ązek opracowania programów opieki nad zabytkami. Programy powinny by ć sporz ądzane na okres 4 lat. Ich realizacja ma prowadzi ć do zahamowania procesów degradacji zabytków, poprawy stanu zachowania obiektów, zwi ększenia atrakcyjno ści zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych.

„Program opieki nad zabytkami” ma na celu (Art. 87): 1. wł ączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych, wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania, 2. uwzgl ędnienie uwarunkowa ń ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego ł ącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej, 3. zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenia do poprawy stanu ich zachowania, 4. wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego, 5. podejmowanie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na opiek ę nad zabytkami, 6. okre ślenie warunków współpracy z wła ścicielami zabytków eliminuj ących sytuacje konfliktowe zwi ązane z wykorzystaniem tych zabytków, 7. podejmowanie przedsi ęwzi ęć umo Ŝliwiaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami.

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami definiuje poj ęcie zabytku oraz wprowadza poj ęcia ochrony i opieki nad zabytkami.

Zabytek jest to nieruchomo ść lub rzecz ruchoma, ich cze ść lub zespoły, b ędące dziełem człowieka lub zwi ązane z jego działalno ści ą i stanowi ące świadectwo minionej epoki lub zdarzenia, których zachowanie le Ŝy w interesie społecznym. Do zabytków zalicza si ę obiekty nieruchome, ruchome i archeologiczne ze wzgl ędu na posiadan ą przez nie warto ść historyczn ą, artystyczn ą lub naukow ą. W my śl ustawy ochronie i opiece podlegaj ą (bez wzgl ędu na stan zachowania): 1) zabytki nieruchome b ędące, w szczególno ści: a) krajobrazami kulturowymi, b) układami urbanistycznymi i zespołami budowlanymi, c) dziełami architektury i budownictwa, d) dziełami budownictwa obronnego, e) obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, f) cmentarzami, g) parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, h) miejscami upami ętniaj ącymi wydarzenia historyczne b ądź działalno ść wybitnych osobisto ści lub instytucji, 2) zabytki ruchome b ędące, w szczególno ści: a) dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki u Ŝytkowej, b) kolekcjami stanowi ącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporz ądkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje,

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

c) numizmatami oraz pami ątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, d) sztandarami, piecz ęciami, odznakami, medalami i orderami, e) wytworami techniki, a zwłaszcza urz ądzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narz ędziami świadcz ącymi o kulturze materialnej, charakterystycznej dla dawnych i nowych form gospodarki, f) dokumentuj ącymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, g) materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539, z 1998 r. Nr 106, poz. 668 z 2001 r. Nr 129, poz. 1440 oraz z 2002 r. Nr 113, poz. 984), h) instrumentami muzycznymi, i) wytworami sztuki ludowej i r ękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi, j) przedmiotami upami ętniaj ącymi wydarzenia historyczne b ądź działalno ść wybitnych osobisto ści lub instytucji; 3) zabytki archeologiczne b ędące, w szczególno ści: a) pozostało ściami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, b) cmentarzyskami, c) kurhanami, d) reliktami działalno ści gospodarczej, religijnej i artystycznej. Ochronie mog ą podlega ć nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej”, (art. 6.2 ustawy).

Ochrona zabytku to ochrona obiektu wpisanego do Rejestru Zabytków, Gminnej Ewidencji Zabytków. Formami ochrony s ą: - wpis do rejestru zabytków, - uznanie za pomnik historii, - utworzenie parku kulturowego, - ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Ochrona zabytków polega na podejmowaniu działa ń maj ących na celu (Art. 4, w/w ustawy): - zapewnieniu warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umo Ŝliwiaj ących trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie, - zapobieganie zagro Ŝeniom mog ącym spowodowa ć uszczerbek dla ich warto ści, - udaremnienie niszczenia i niewła ściwego korzystania z zabytków, - przeciwdziałanie kradzie Ŝy, zagini ęciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granic ę, - kontrola stanu zachowania i przeznaczenia zabytków, - uwzgl ędnienie zada ń ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym i kształtowaniu środowiska.

Opieka nad zabytkiem (Art. 5) sprawowana przez jego wła ściciela lub posiadacza polega na zapewnieniu warunków: - naukowego badania i dokumentacji zabytku, - prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robot budowlanych przy zabytku, - zabezpieczania i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie, - korzystanie z zabytku w sposób zapewniaj ący trwałe zachowanie jego warto ści, - popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. szczególn ą rol ę w opiece nad zabytkami przeznaczyła zapisom strategii rozwoju gmin, studium uwarunkowa ń i zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowym planom zagospodarowania przestrzennego (Art. 18). Niezale Ŝnie bowiem od ochrony wynikaj ącej z wpisu do rejestru zabytków gmina decyduje poprzez zapisy w w/w dokumentach o sposobach opieki nad swym dziedzictwem maj ącym znaczenie lokalne i ponadlokalne.

W roku 2004 został opracowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Narodowy Program Kultury Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Narodowego na lata 2004-2013”. Wprowadza on zasady aktywnego zarz ądzania zasobami dziedzictwa kulturowego, a w zwi ązku z tym nowe poj ęcie produktu turystycznego oraz zasady ochrony i podnoszenia świadomo ści społecznej.

3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce

Wszelkie zabytki znajduj ące si ę na terenie pa ństwa Polskiego zostały na mocy Konstytucji RP obj ęte ochron ą jako konstytucyjny obowi ązek pa ństwa i ka Ŝdego obywatela (art. 86 Konstytucji RP). Wykonanie zada ń w zakresie kultury i ochrony zabytków jest ustawowym zadaniem samorz ądów (Ustawa o samorz ądzie gminnym – Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1591 z pó źn. zm.) Inne uregulowania prawne dotycz ące opieki nad zabytkami w obowi ązuj ących ustawach: 1. ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2003 r. nr 162, poz. 1568) oraz ustawy z dnia 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 75, poz. 474). 2. ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. nr 80, poz. 717 z pó źn. zm.) 3. ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (tekst jednolity Dz.U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z pó źn, zm.) 4. ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo Ochrony Środowiska (tekst jednolity Dz.U. z 2008 r. , Nr 25, poz. 150) 5. ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880) 6. ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomo ściami (tekst jednolity Dz.U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 z pó źn. zm.) 7. ustawa z dnia 25 pa ździernika 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalno ści kulturalnej (teks jednolity Dz.U. z 2001 r., Nr 13, poz. 123) 8. ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalno ści po Ŝytku publicznego i wolontariacie (Dz.U. z 2003 r., Nr 96, poz. 873 z pó źn. zm.) 9. ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz.U. z 1997 r., Nr 5, poz. 24 z pó źn. zm.) 10. ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz.U., Nr 85, poz. 539 z pó źn. zm.) 11. ustawa z dnia 14 lipca 1983 o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (tekst jednolity Dz.U. z 2006 r., Nr 97, poz. 673 z pó źn. zm.).

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego

4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami

Narodowy Program Kultury „Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego”

Cele strategiczny: „Intensyfikacja ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, w tym szczególnie kompleksowa poprawa stanu zabytków nieruchomych”. Celami cz ąstkowymi programu s ą: - poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w sferze dokumentacji i ochrony zabytków, - kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele społeczne, - zwi ększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsi ębiorczo ści poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych, - promocja polskiego dziedzictwa kulturowego w Polsce i za granic ą, w szczególno ści za pomoc ą narz ędzi społecze ństwa informacyjnego, - rozwój zasobów ludzkich oraz podnoszenie świadomo ści społecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego, - tworzenie warunków dla rozwoju i ochrony dziedzictwa kultury ludowej, - zabezpieczenie zabytków przed nielegalnym wywozem za granic ę. Priorytet 1. Aktywne zarz ądzanie zasobem stanowi ącym materialne dziedzictwo kulturowe. 1.1. Wzmocnienie o środków dokumentacji zabytków oraz budowa nowoczesnych rozwi ąza ń organizacyjno-finansowych w sferze ochrony zabytków 1.2. Kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele społeczne. Programy” „Polskie regiony w europejskiej przestrzeni kulturowej”, „Promesa Ministra Kultury” 1.3. Zwi ększanie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsi ębiorczo ści poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych. Programy: „Trakt Królewski” Priorytet 2. Edukacja i administracja na rzecz dziedzictwa kulturowego 2.1. Rozwój zasobów ludzkich oraz podnoszenie świadomo ści społecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego 2.2. Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego przed nielegalnym wywozem i przewozem przez granice

„Program opieki nad zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek” zakłada realizacj ę priorytetów Narodowego Programu Kultury, a w szczególno ści ochrony i aktywnym zarz ądzaniu dziedzictwem kulturalnym – wykorzystaniu go w alternatywnych gał ęziach rozwoju gminy.

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

4.2. Relacje Programu do dokumentów wojewódzkich i powiatowych

4.2.1. Dokumenty branżowe

Program Opieki nad Zabytkami dla Województwa Świ ętokrzyskiego na lata 2007-2011

Program ma na celu ochron ę, zapewnienie aktywnej rewaloryzacji, a tak Ŝe lepsze spo Ŝytkowanie posiadanych na terenie województwa zasobów dziedzictwa kulturowego. Cel strategiczny I: Miasteczko i wie ś (układy urbanistyczne i ruralistyczne) – kompleksowe działania łącz ące procesy rewitalizacji zabytkowych układów z wprowadzaniem zmian w funkcjonowaniu wynikaj ących ze zmieniaj ących si ę potrzeb i pobudzaj ących impulsy do harmonijnego rozwoju jednostek osiedle ńczych. Metody realizacji: - oŜywianie centrów historycznych miast i miasteczek poprzez eliminacje funkcji niepo Ŝą danych i zast ępowanie ich funkcjami dla centrów odpowiednimi, jak: handel, kultura, usługi. Przywracanie wła ściwej skali zabudowy, sanacje ci ągów ulicznych, pierzei itp., w konsekwentnym stosowaniu si ę do wytycznych konserwatorskich, czego efektem b ędzie „rehabilitacja” urbanistyczna zabytkowych układów. Usprawnianie układów komunikacyjnych, co poprawi dost ępno ść do obiektów turystycznie atrakcyjnych, - sanacja zasobów mieszkalnych realizowana poprzez zapewnienie właściwej infrastruktury technicznej, termomodernizacj ę obiektów, modernizacja budynków, których stan techniczny jest w wi ększo ści przypadków niezadowalaj ący, - w przypadku wsi nale Ŝy d ąŜ yć do ochrony skali i charakteru zabudowy, a w miar ę mo Ŝliwo ści zachowania charakterystycznych brył i form. Ideałem byłoby tak Ŝe zachowanie materialnej substancji, ale bior ąc pod uwag ę skromny stan zachowania, stan potrzeb wynikaj ących z cywilizacyjnych oczekiwa ń oraz stosunki własno ściowe (głównie obiekty prywatne), jest oczywistym, ze rewaloryzacja zabytkowych zespołów zabudowy uda ć si ę mo Ŝe w wyj ątkowych okoliczno ściach, - na obszarach wiejskich nale Ŝy d ąŜ yć do umacniania tradycyjnych form działalno ści gospodarczej, charakterystycznych dla wsi (drobne usługi i drobna wytwórczo ść ), rozszerzaj ąc ich zakres o szeroko poj ęte usługi turystyczne, - w pracach planistycznych nale Ŝy d ąŜ yć do zapobiegania rozproszeniu zabudowy wiejskiej poprzez eliminacje ruchu tranzytowego z obszarów wsi, zag ęszczanie zabudowy w centrum wsi oraz projektowanie nowych siedlisk na terenach o wi ększej intensywno ści zaludnienia, przygotowanych pod wzgl ędem prawnym i prawidłowo uzbrojonych, z odpowiedni ą infrastruktur ą, - ochrona najcenniejszych obiektów we wsi: dotyczy to zarówno starszych obiektów mieszkalnych, jak i wszelkiego rodzaju budynków u Ŝyteczno ści publicznej (tak Ŝe gospodarczej lub przemysłowej – np. nieczynne dworce kolejowe, gorzelnie, cegielnie), którym – w przypadku utraty dotychczasowej ich

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

funkcji, nale Ŝy znale źć now ą, tak aby obiekt mógł nadal istnie ć, utrzymuj ąc rol ę dominanty w śród zabudowy mieszkalnej, - obszary poprzemysłowe (w tym tak Ŝe zdegradowane obszary o innym przeznaczeniu), wchodz ące w obr ęb miast i miasteczek, powinny ulec rewitalizacji. Nadanie im nowych funkcji, wła ściwych ze wzgl ędu na blisko ść miejskich centrów, które będą stanowi ć wła ściwe tło dla obszarów śródmiejskich, a zarazem korzystnie wpłyn ą na ich rozwój i wzrost ilo ści miejsc pracy, - wszelkiego rodzaju działania winny by ć owocem harmonijnej współpracy lokalnych społeczno ści, władz samorz ądowych, słu Ŝb konserwatorskich i inwestorów. Optymalnym rozwi ązaniem gwarantuj ącym tak ą współprac ę wydaje si ę by ć powoływanie „towarzystw odnowy”, opartych na schemacie działa ń spółek prawa handlowego. Wa Ŝnym elementem sta ć si ę powinno tworzenie specjalnych funduszy przeznaczonych na sanacj ę miast oraz udzielanie odpowiednich ulg inwestorom. Celom integracyjnym, niezwykle wa Ŝnym dla wytworzenia odpowiedniego klimatu do proponowanych działa ń, sprzyja ć b ędzie aktywizowanie lokalnych społeczno ści i wzmacnianie ich własnych to Ŝsamo ści poprzez szeroko poj ętą działalno ść kulturaln ą (wszelkiego rodzaju imprezy, w tym sportowe), popularyzatorsk ą oraz o światow ą (przywracania dawnych zawodów, które zanikły). Cel strategiczny II Krajobraz kulturowy w powi ązaniu z układami urbanistycznymi. Metody realizacji: - najwa Ŝniejszym elementem działa ń b ędzie tworzenie parków kulturowych w oparciu o przygotowane ju Ŝ prace studialne, w których na podstawie rozpoznania zasobów dziedzictwa kulturowego wyodr ębniono poszczególne parki kulturowe i okre ślono ich granice, - kolejnym etapem jest tworzenie dla poszczególnych parków konkretnych programów obejmuj ących prace zabezpieczaj ące, konserwatorskie i rewaloryzacyjne oraz okre ślanie metod i sposobów finansowania ich realizacji. Programy powinny mie ć kompleksowy charakter (obejmuj ący poszczególne obiekty lub całe ich zespoły) a zało Ŝone cele winny by ć realizowane w mo Ŝliwie najkrótszym czasie. Opracowywanie programów powinno dokonywa ć si ę na poziomie wła ściwych szczebli samorz ądów, w zale Ŝno ści od charakteru i zakresu programu, - w ramach powy Ŝszych działa ń nale Ŝy wyodr ębni ć niektóre z wa Ŝniejszych elementów, jak: • zapewnienie bezpiecze ństwa obiektów zabytkowych (przed po Ŝarem i włamaniem); • zabezpieczenie (w tym przeciwdziałanie zniszczeniom) stanowisk archeologicznych poprzez popularyzacj ę tej problematyki i egzekwowanie przewidzianych kar dla osób nie respektuj ących przepisów prawa; • ochrona historycznych miejsc – pól bitewnych, miejsc zwi ązanych z martyrologi ą; • ochrona otoczenia obiektów zabytkowych, zapewniaj ąca wła ściwe relacje mi ędzy obiektem a jego otoczeniem, szczególnie dotycz ąca widoków z zabytku i widoków na zabytek; - dekompozycja urbanistyczna: odtwarzanie w sylwetach jednostek osiedleńczych dominant architektonicznych oraz osi widokowych, odsłanianie widoków na obiekty zabytkowe (zasłoni ętych przez niewła ściwe decyzje podj ęte uprzednio), porz ądkowanie przestrzeni z nadmiernie agresywnych reklam, sukcesywna realizacja iluminacji obiektów zabytkowych.

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

Cel strategiczny III: Dziedzictwo Ŝywe (dokumentowanie, promocja, edukacja, popularyzacja). Realizacja celu polega ć b ędzie na nast ępuj ących działaniach: - intensyfikacja programów badawczych i ewidencyjnych zwi ększaj ących stopie ń rozpoznania walorów dziedzictwa kulturowego w województwie, jako podstawy do wszelkiego rodzaju zamierze ń planistycznych, konserwatorskich i edukacyjno- popularyzatorskich, - wzmocnienie edukacji na rzecz kulturowego dziedzictwa na wszelkich poziomach nauczania, poprzez tworzenie nowych programów i rozszerzana działania programów ju Ŝ istniej ących. Kształcenie profesjonalnych kadr dla zarz ądzania zasobami dziedzictwa w poszczególnych jednostkach samorz ądów i innych, których zakres działania dotyczy strefy dziedzictwa kulturowego, - dąŜ enie do wzmacniana oddziaływania słu Ŝb i instytucji zajmuj ących si ę ochron ą zabytków i ich wpływów w szeroko poj ętych procesach inwestycyjnych i w eksploatowaniu zasobów środowiska kulturowego i naturalnego, - podnoszenie rangi miejsc i o środków kultury z terenu województwa, poprzez ułatwienie im współpracy na poziomie krajowym i europejskim, upowszechnianie osi ągni ęć miejscowych jednostek kultury, ułatwianie przepływu informacji, poprzez organizowanie szkole ń, seminariów, sesji naukowych i popularno- naukowych, - wspieranie i stymulowanie rozwoju lokalnych form kulturowej ekspresji, wynikaj ących z działalno ści społecznej i instytucji pozarz ądowych, poprzez ich promowanie, a tak Ŝe finansowe wspieranie ich działa ń w ró Ŝnych formach: festiwali, przegl ądów, warsztatów, konkursów, wymiany kulturalnej itp., - działania nad zwi ększeniem roli i zasi ęgu społecznego partnerstwa opieki nad zabytkami, - intensyfikacja współpracy z sektorem usług działaj ących w sferze dziedzictwa kulturowego: firm turystycznych, przedsi ębiorstw budowlanych i remontowych, przedsi ębiorstw komunikacyjnych, - współpraca z lokalnymi mediami dotycz ąca szeroko poj ętego edukowania społecze ństwa co do problematyki ochrony zabytków i popularyzowania dziedzictwa kulturowego, a tak Ŝe co do mo Ŝliwo ści wykorzystania zasobów dziedzictwa jako elementu działalno ści gospodarczej.

4.2.2. Dokumenty strategiczne

Wypis celów strategicznych oraz celów i kierunków działa ń dotycz ących opieki nad zabytkami i utrzymaniu dziedzictwa kulturowego województwa świ ętokrzyskiego i powiatu staszowskiego.

Regionalny Program Operacyjny Województwa Świ ętokrzyskiego na lata 2007- 2013

W ramach RPO W Ś zadania z zakresu kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego mog ą by ć wspierane w ramach osi priorytetowych 5 i 6. Oś priorytetowa 5. Wzrost jako ści infrastruktury społecznej oraz inwestycje w dziedzictwo kulturowe, turystyk ę i sport, Działanie 2. Podniesienie jako ści usług publicznych poprzez wspieranie placówek edukacyjnych i kulturalnych, Działanie 3. Publiczne inwestycje w sfer ę dziedzictwa kulturowego, turystyki i sportu.

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

Oś priorytetowa obejmuje projekty maj ące na celu budow ę, przebudow ę, modernizacj ę i wyposa Ŝenie placówek kultury o znaczeniu lokalnym i regionalnym. W ramach tej Ŝe osi podmioty publiczne b ędą mogły finansowa ć inwestycje w zakresie zasobów dziedzictwa kulturowego wraz z przystosowaniem ich do celów turystycznych. Wsparcie dotyczy budowy, rozbudowy i modernizacji obiektów pełni ących funkcje kulturalne, turystyczne, rekreacyjne i sportowe oraz konserwacji, renowacji i adaptacji obiektów zabytkowych. Oś priorytetowa 6. Wzmocnienie o środków miejskich i rewitalizacja małych miast. Działanie 6.1. Wzmocnienie regionalnych i subregionalnych o środków wzrostu, 6.2. Rewitalizacja małych miast. W ramach niniejszej osi priorytetowej skoncentrowane zostały przedsi ęwzi ęcia słu Ŝą ce wł ączeniu małych miasteczek i obszarów zmarginalizowanych w procesy rozwojowe. Dotyczy ć one b ędą przede wszystkim budowy, przebudowy i modernizacji elementów infrastruktury podstawowej, społecznej, monitorowania bezpiecze ństwa w miejscach publicznych, jak równie Ŝ mieszkaniowej i wzrostu estetyki przestrzeni publicznej. Ponadto wspierane s ą inwestycje dotycz ące poprawy estetyki funkcjonalnej przestrzeni publicznej, szczególnie słu Ŝą ce podniesieniu atrakcyjno ści miast dla ruchu turystycznego.

Strategia Rozwoju Województwa Świ ętokrzyskiego do 2020 roku

Za cel generalny polityki samorz ądu w perspektywie kilkunastu lat uznaje si ę kwesti ę wzrostu atrakcyjno ści województwa jako podstawy zintegrowanego rozwoju w sferze społecznej, gospodarczej i przestrzennej. W śród czynników wpływaj ących na powy Ŝszy cel Strategia wskazuje istotn ą rol ę kultury, podkre śla potencjał dziedzictwa kulturowego regionu, w tym: liczne i ró Ŝnorodne zasoby dóbr kultury, wielo ść tradycji historycznych i miejsc zwi ązanych z histori ą, religijno ści ą zwyczajami, itp. Strategia, w ramach priorytetu 2 - „Ochrona i udost ępnianie dziedzictwa kulturowego” wymienia „Ochron ę i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody i dóbr kultury”. Wymienione s ą kierunki działa ń: - zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków, - modernizacja i rozbudowa infrastruktury kultury, - zwi ększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsi ębiorczo ści, - poprawa warunków funkcjonowania instytucji artystycznych, - poprawa warunków funkcjonowania bibliotek oraz zwi ększenie dost ępno ści do nowoczesnych usług bibliotecznych, z wykorzystaniem technologii informatycznych, - wprowadzenie innowacyjnych rozwi ąza ń w systemie organizacji działalno ści kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury, - poprawa dost ępno ści mieszka ńców do oferty kulturalnej poprzez wspierania instytucji poszerzaj ących ofert ę programow ą, umo Ŝliwiaj ącą aktywne uczestnictwo w Ŝyciu kulturalnym, - tworzenie nowych miejsc pracy zwi ązanych z ochron ą i udost ępnianiem dziedzictwa kulturowego.

Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Świ ętokrzyskim na lata 2006-2014

Misj ą województwa świ ętokrzyskiego jest tworzenie i wdra Ŝanie wysokiej jako ści, unikalnych produktów turystycznych, odpowiadaj ących na wi ązk ę potrzeb turystów, tworzenie atmosfery przyjaznej turystom i warunków przyjaznych inwestorom, przy zachowaniu zasad zrównowa Ŝonego rozwoju. Strategia zakłada stworzenie produktów turystycznych: „Perły Ziemi Świ ętokrzyskiej” (obejmuj ący: małe historyczne miasteczka,

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015 szlak zabytków Ŝydowskich, imprezy oparte na tradycji historycznej), „W poszukiwaniu ukojenia” (turystyka pielgrzymkowa), „Podró Ŝe z pasj ą” (hobbistyczny: archeologia, geologia, zabytki techniki, szlaki tematyczne).

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Świ ętokrzyskiego

Głównym zało Ŝeniem regionalnej polityki przestrzennej z zakresie zagospodarowania zasobów dziedzictwa kulturowego jest skuteczna ochrona i rewaloryzacja ich zasobów oraz racjonalne ich udost ępnianie, a tak Ŝe wykorzystanie ich jako czynnika rozwoju gospodarczego i promocji. Istotnym jest wykorzystanie dziedzictwa kulturowego w procesie pobudzania i utrwalanie to Ŝsamo ści regionalnej ogółu mieszka ńców przy jednoczesnym zachowaniu i kultywowaniu specyfiki lokalnej i subregionalnej. Cele wspomagaj ące polityk ę przestrzenn ą: - dąŜ enie do pełnego rozpoznania zasobów dziedzictwa kulturowego, wprowadzenie do ewidencji konserwatorskiej zasobów ujawnionych lub zweryfikowanych, - obj ęcie ochron ą parkow ą najcenniejszych obszarów kulturowych oraz unikalnych zespołów lub obiektów zabytkowych, - dąŜ enie do zwi ększenia rangi ochronnej w skali światowej i krajowej obiektów, zespołów i układów urbanistyczno-krajobrazowych o szczególnym znaczeniu dla kultury narodowej i historii, - zwi ększenie zakresu ochrony prawnej zespołów i obiektów obj ętych jedynie ewidencj ą, a wa Ŝnych dla to Ŝsamo ści regionalnej i lokalnej przez dokonywanie wpisów do rejestru dóbr kultury, - przeprowadzanie prac rewaloryzacyjnych najcenniejszych zabytkowych zespołów urbanistycznych oraz ciekawych zespołów staromiejskich, zwłaszcza zagro Ŝonych.

Strategia Zrównowa Ŝonego Rozwoju Powiatu Staszowskiego na lata 2000-2015

Strategia okre śla swój cel główny jako: Tworzenie optymalnych warunków zrównowa Ŝonego rozwoju gospodarczego i społecznego powiatu. Zadania z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego b ędę realizowane z celu warunkuj ącego: „Rozwój nauki i o światy. Upowszechnianie sportu i wychowania fizycznego. Troska o zachowanie dóbr kultury” i priorytetu: „Działania zmierzaj ące do zachowania odziedziczonych dóbr kultury, zapobieganie dewastacji zabytków. Prowadzenie działalno ści edukacyjnych i promocyjnych dotycz ących dziedzictwa kulturowego”.

Lokalna Strategia Rozwoju dla Lokalnej Grupy Działania „Dorzecze Wisły”

Misj ą LGD „Dorzecze Wisły” jest; „Poprzez popieranie ogólnodost ępnych miejsc integracji mieszka ńców oraz inicjatyw i wydarze ń kulturalnych, tworzymy mieszka ńcom naszego obszaru dogodne warunki rekreacji i rozwoju”. Wyznaczono 2 cele ogólne: „Rekreacja, integracja i rozwój mieszka ńców LGD „Dorzecze Wisły”” oraz „Wzrost jako ści oferty kulturalnej obszaru LGD „Dorzecze Wisły””.

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego

5.1. Relacja Programu do dokumentów strategicznych gminy

Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Osiek do 2010 (2012).

Misja gminy: „miasto i gmina Osiek ma charakter rolniczo-przemysłowy z rozwijan ą w niej funkcj ą agroturystyczn ą, uznaje si ę za celowe tworzenie uzupełniaj ącej funkcji bazuj ącej na trwałych warto ściach krajobrazu: funkcji turystyczno-wypoczynkowej. Ł ączenie to ma stworzy ć atrakcyjne warunki bytowania mieszka ńców gminy, zach ęcaj ąc jednocze śnie do inwestowania na jej terenie (str. 53).

Lokalny Program Rewitalizacja dla miejscowo ści Osiek na lata 2007-2015

Cele ogólne Lokalnego Programu Rewitalizacji: - Rozwój lokalny, którego celem nadrz ędnym jest aktywizacja społeczna i gospodarcza obszarów zagro Ŝonych marginalizacj ą i wł ączenie ich w procesy rozwojowe regionu i kraju. - Wykorzystanie lokalnego potencjału turystycznego, kulturowego, historycznego i przyrodniczego. - Popraw ę estetyki przestrzeni centrum miejscowo ści. - Zabudowanie pustych przestrzeni w harmonii z otoczeniem. - Renowacj ę zabudowy budynków, w tym: obiektów infrastruktury społecznej oraz budynków o warto ści architektonicznej i znaczeniu historycznym oraz ich adaptacj ę na cele gospodarcze, społeczne i kulturalne. - Popraw ę funkcjonalno ści struktury ruchu kołowego, ruchu pieszego i estetyki przestrzeni publicznych. - Przebudow ę i remonty publicznej infrastruktury zwi ązanej z rozwojem funkcji turystycznych, rekreacyjnych, kulturalnych i sportowych poł ączonych z działalno ści ą gospodarcz ą.

Zmiana Studium Uwarunkowa ń i kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Osiek

Głównymi funkcjami gminy Osiek s ą: - Rolnictwo i przetwórstwo rolno – spo Ŝywcze, - Przemysł wydobywczy surowców mineralnych, - Le śnictwo i gospodarka le śna, - Osadnictwo w tym mieszkalnictwo i usługi.

Dla miejscowo ści: Osiek, Ossala, Pliskowola, Suchowola, Sworo ń, Szwagrów, Tursko Wielkie z terenu gminy zostały sporz ądzone Plany Odnowy Miejscowo ści wraz z wykazem zada ń inwestycyjnych do roku 2017.

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

5.2. Charakterystyka zasobów, analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy

Tarcza herbowa herbu jest podzielona na dwie równe cz ęś ci w słup. W lewej czerwonej znajduje si ę połowa białego orła bez korony zwróconego heraldycznie w prawo. W prawej białej widoczna jest dło ń barwy br ązowej trzymaj ąca podwójny krzy Ŝ lotary ński barwy czerwonej - jeden z elementów herbu Pogo ń.

Herb gminy Osiek

5.2.1. Zarys historii obszaru

Miasto Osiek – Rynek

Za czasów Królestwa Polskiego gmina Osiek nale Ŝała do powiatu sandomierskiego w guberni radomskiej. W II połowie XIX w. wi ększo ść miejscowo ści obecnej gminy Osiek wchodziła w skład gminy Tursko, z Urz ędem Gminy w Stru Ŝkach, s ądem okr ęgowym dla gminy był IV S ąd Okr ęgowy w Staszowie (tam te Ŝ była stacja pocztowa). W wyniku kl ęski powstania styczniowego w roku 1869 Osiek utracił prawa miejskie. W ten sposób Osiek został zdegradowany do rz ędu prowincjonalnej miejscowo ści, o charakterystycznym handlowo - rzemie ślniczym profilu. 13 stycznia 1870 Osiek został przył ączony do gminy, do której nale Ŝały nast ępuj ące wioski: Pliskowola, Suchowola, Mikołajów, Ł ęg, Nakol, Sworo ń, Ossala, Stru Ŝki, Niekrasów, Mucharzew, Strzegom, Bukowa, Lipnik, K ąty, Długoł ęka, Matiaszów, Szwagrów, Niekurza, Tursko Wielkie, Trzcianka, a tak Ŝe Trzcianka Kolonia. W okresie mi ędzywojennym nie było w gminie wi ększych zakładów pracy. II wojna światowa dotarła do Osieka ju Ŝ 10 wrze śnia – w dniach 10-11 wrze śnia doszło tu do krwawej bitwy. W trakcie wojny w okolicach Osieka działał sławny partyzancki oddział „J ędrusie”, stworzony przez nauczyciela z Tarnobrzega Władysława Jasi ńskiego. Osiek wyzwolony został w lipcu 1944 r.. W latach powojennych, dopiero w 1952 r. utworzono w Osieku gmin ę, która nale Ŝała do powiatu staszowskiego. W latach 1975-1998 gmina administracyjnie nale Ŝała do województwa tarnobrzeskiego. Z dniem 1 lipca 1994 r. Osiek, po 125 latach, odzyskał prawa miejskie. Po reformie samorz ądowej gmina Osiek nale Ŝy do województwa świ ętokrzyskiego.

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

Miejscowo ści w gminie

Bukowa. W okolicy wioski Bukowa znaleziono wczesno średniowieczne dowody na istnienie ludzkich osad o rozwini ętej społeczno ści. W najstarszym dokumencie o osadzie z lat 1460-70 widnieje Kazimierz IV Jagiello ńczyk jako wła ściciel. Osada istniała jednak wcze śniej i nale Ŝała do parafii Wi ązownica. Wie ś nale Ŝą ca do klucza osieckiego. Nazwa zwi ązana zapewne z poło Ŝeniem przyle śnym i obecno ści ą buków. Dzisiejsze nazwy przysiółków m.in.: Brzo źnica - to teren, gdzie stały urz ądzenia do przechowywania zbo Ŝa w snopach. Kopanina - miejsce, gdzie stały kopy z sianem. W miejscowo ści w XIX w. istniał dwór i folwark, w połowie wieku ludno ść wsi stanowiła prawie 400 osób. W czasie powstania styczniowego działał tu czynnie ruch oporu. Najwa Ŝniejsz ą bitw ą tego czasu jest przeprowadzona w dniu 20 pa ździernika 1863 r. walka oddziału powsta ńczego licz ącego około 650 Ŝołnierzy pod dowództwem płk. Dionizego Czachowskiego, gdzie oddział zostaje rozbity, a dzie ń pó źniej unicestwiony pod Jurkowicami. W roku 1880 Bukowa nale Ŝała do ówczesnego powiatu sandomierskiego i ówczesnej gminy i parafii Wi ązownica. Jednak ju Ŝ 1886 r. wchodził w skład gminy Osiek. W roku 1911-12 pi ęciu gospodarzy kupuje ziemie w miejscu, gdzie był folwark. W 1921 r. w Bukowej jest 126 domów mieszkalnych i 794 mieszka ńców, w tym: 36 wyznania moj Ŝeszowego. W 1928 r. Moszek i Gitla Fajnkuchenowie zakupuj ą osiedle mły ńskie w Bukowej, o powierzchni ponad 9 ha. W czasie okupacji wielu mieszka ńców wioski pomagało partyzantom. 28 lipca 1944 r. rozegrała si ę pod Bukowa wa Ŝna bitwa z udziałem oddziału Batalionów Chłopskich gminy Łoniów i Koprzywnica pod dowództwem por. Ignacego Kucwaja –„Roli”. Wie ś Bukowa oddzielona jest od pozostałej cz ęś ci gminy lasami pa ństwowymi oraz rzeczk ą Zawidziank ą. Długoł ęka. Nazwa wsi pochodzi od „Długie Ł ęgi”, czyli ł ąki. Wie ś znajduje si ę na przedpolu przeprawy na Wi śle. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1467 roku i informuje Ŝe, sołectwo w Długoł ęce nale Ŝało do Stanisława Domalca i Prokowa, mieszka ńców Osieka. Przynale Ŝno ść Długoł ęki do parafii Osiek potwierdza rejestr podatkowy z 1629 roku. Dokumenty świadcz ą o istnieniu dobrze zorganizowanej, samorz ądnej wioski, nale Ŝą cej do dóbr królewskich, a w okresie zaborów do donacji Pogodina. Wioska wegetowała przez cały XIX wiek ze wzgl ędu na brak drogi umo Ŝliwiaj ącej dojazd do Osieka. O Ŝywienie nast ąpiło po II wojnie: w latach 70 i 80, wybudowano now ą drog ę i dzi ęki pracy w przemy śle zmienił si ę wygl ąd wsi, w latach 50 wybudowano now ą szkoł ę, a w latach 90 kaplic ę i budynek Ochotniczej Stra Ŝy Po Ŝarnej. Wie ś ta posiada nietypowy kształt meandru, pozostało ści starego koryta rzeki. Kąty. Pierwsze wzmianki o miejscowo ści pochodz ą z lat 1440-80 i informuj ą, Ŝe K ąty le Ŝą w ówczesnej parafii Niekrasów, blisko grodu Osiek, jako własno ść Tomasza Kołaczkowskiego herbu Janina. Kiedy w 1986 roku przyst ąpiono do budowy Kopalni Siarki Osiek w obr ębie sołectw: Mikołajów – Sworo ń – Trzcianka wszystkie wysiółki sołectwa K ąty (tj. Błonie, K ępa, Pod Ł ąkami, Podkole, Przydawki, Tomblica, Zawalne i śłóbek) przyległe do dwóch pierwszych sołectw poddano likwidacji – tak ą decyzj ę wydał ówczesny wojewoda tarnobrzeski. Od roku 1995 prowadzona jest eksploatacja. Lipnik. Na podstawie informacji z 1884 r. Lipnik, to wie ś wło ścia ńska nad Wisł ą. Wie ś le Ŝy w bezpo średnim s ąsiedztwie wałów wi ślanych. W jej rejonie prowadzono w latach 90. XX wieku badania archeologiczne. Matiaszów. Wie ś le Ŝy na terenach zalewowych terasy wi ślanej. Najprawdopodobniej powstała na przełomie XVI i XVII wieku. Świadczy o tym fakt, Ŝe jeszcze w 1578 r., kiedy sporz ądzono spisy okolicznych parafii, nie wspomniano o niej (ponadto koryto Wisły biegło około 2–3 km na zachód od obecnego, poprzez dzisiejszy Matiaszów), a nazwa miejscowo ści pojawia si ę pierwszy raz w roku 1680 r. w ksi ędze chrztów parafii Niekrasów.

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

W dokumentach XIX-wiecznych najcz ęś ciej spotykany jest zapis Matyaszow i Matyaszów. Nazwa wsi pochodzi od imienia Matias lub Matyjasz – staropolskiej postaci imienia Maciej. Według innych źródeł wie ś powstał ą w XIII w. i nale Ŝała do maj ątku Radziwiłłów. Od XVII w. stał tu dwór, który istniał mniej wi ęcej do drugiej połowy XIX wieku. Około roku 1846 utworzono pod folwark i cukrownię s ąsiedni ą wie ś Szwagrów, przez co zmniejszyła si ę powierzchnia gruntów południowej cz ęś ci Matiaszowa. W XIX w. Radziwiłłowie dobrowolnie parcelowali maj ątek. Matiaszów w 1867 roku wchodził w skład gminy Tursko, z urz ędem gminy w Stru Ŝkach. Na obszarze Matiaszowa znajduje si ę staro-rzeczne Jezioro Matiaszowskie oraz mokradła zwane Starym Wi ślem. Pod koniec lat 70. XX wieku poprowadzono tor Linii Hutniczo-Siarkowej nr 56, jednocze śnie buduj ąc most kolejowy na Wi śle z przej ściem dla pieszych i rowerzystów. Mikołajów. W połowie XIX w. Mikołajów nale Ŝał do gminy i parafii Osiek, wie ś zasiedlona została przez osadników niemieckich prawdopodobnie po najazdach szwedzkich. Niemcy zbudowali w Mikołajowie obiekt pełni ący funkcj ę domu modlitwy i szkoły podstawowej. Po wojnie maj ątki niemieckie podzielono pomi ędzy okolicznych chłopów. Decyzj ą wojewody tarnobrzeskiego z 1992 r. rozpocz ęto proces wysiedlania okolicznych mieszka ńców Mikołajowa, celem eksploatacji siarki rodzimej na zło Ŝu Osiek. Obecnie na terenie miejscowo ści w cało ści rozci ągaj ą si ę pola kopalni siarki. Mucharzew. Według jednych źródeł nazwa wymieniana ju Ŝ w XVI – wiecznych dokumentach, według drugich pojawia si ę dopiero w 20-leciu mi ędzywojennym pod rosyjsk ą pisowni ą Mucharzew. Jest te Ŝ prawdopodobne przekształcenie si ę w samodzieln ą wiosk ę z ówczesnego wysiółka czy przysiółka z wiosek okalaj ących niegdysiejsz ą osad ę. W roku 2005 powołano Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Wsi Mucharzew. Niekrasów. Nazwa Niekrasów dowodzi, Ŝe historia wsi si ęga czasów staro Ŝytnych, bowiem w nielicznych zabytkach pi śmiennictwa polskiego z epoki piastowskiej, jak np. w pie śniach Andrzeja ze Słupi spotykamy ten wyraz „krasny”. W dokumentach wyst ępuje: Nyekraschow, Nyekrasechow, Nyekrassow, Nyekrassów, Nyekrasszow, Nykraszow, Nykraszów i Niekrasow. Drugim dowodem pochodzenia piastowskiego tej wioski jest le Ŝą ca w jej s ąsiedztwie wie ś Tursko Wielkie, pod któr ą w 1241 roku odbyła si ę bitwa z Tatarami. W kronikach Długosza jest informacja, Ŝe osada posiadała ko ściół łaci ński p.w. Świ ętego Krzy Ŝa ufundowany ju Ŝ w 1121 r.. W Niekrasowie istniał w tamtych ju Ŝ czasach drewniany ko ściół pod wezwaniem Nawiedzenia Naj świ ętszej Panny Maryi, dziedzicami wsi byli wówczas: Wierzbieta i Leonard, bracia herbu Gryf i Tomasz Kołaczkowski herbu Janina. Ko ściół został w XVI w. zamieniony na zbór kalwi ński Jednoty małopolskiej. Kalwini znajdowali si ę 3 miejscowo ściach: Ossali, Tursku Wielkim i Niekrasowie, a Ŝ do II połowy XIX w.. Obecny ko ściół pochodzi z 1661 roku – kompleks ko ścioła jest wpisany do Rejestru Zabytków. Niekurza. Stara wie ś piastowska – według Długosza wchodziła w skład archidiakonatu sandomierskiego i była zobowi ązana do płacenia odpowiedniej dziesi ęciny na rzecz prepozytury wi ślickiej, której cz ęś ci ą były ówczesne beneficja ko ścielne Szydłowa. Niekurza le Ŝała wówczas na terenie parafii Gawłoszowice. W XV w. nale Ŝała ju Ŝ do dóbr biskupów krakowskich. Nie było tu ani folwarku, ani karczmy, ani zagrodników, tylko 6½ łanów kmiecych, daj ących dziesi ęcin ę do ko ścioła w Poła ńcu. W czasie powstania ko ściuszkowskiego, listopadowego i II wojny światowej znajdowała si ę tu przeprawa przez Wisł ę. Podczas wielkiej powodzi w 1934 r. Wisła przerwała wały ochronne i zalała dolin ę a Ŝ po Sandomierz. Pami ątk ą powodzi jest nazwa powstałego wówczas zbiornika wodnego „Wyrwany Dół” oraz przydro Ŝna kapliczka z figur ą św. Jana. Po powodzi wybudowano nowe wały przeciwpowodziowe. Osiek. Najstarsze wzmianki datuj ą miejscowo ść na czasy Bolesława Chrobrego – wtedy Osiek (Ossek) był grodem ksi ąŜę cym i osad ą targow ą, znajdował si ę w korzystnym

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015 poło Ŝeniu - na szlaku królewskim z Krakowa do Sandomierza i Lublina, i dalej na Litw ę. W Osieku parafia erygowana została przed 1278 rokiem. W 1280 r. podczas bitwy pod Go źlicami siły rusko-tatarskie złupiły osad ę i uprowadzili wielu mieszka ńców. W 1430 r. ówczesny gród otrzymuje przywilej lokacyjny od Władysława Jagiełły, a za jego nast ępcy Warne ńczyka było w r ękach rycerza i awanturnika Deresława z Rytwian (wojewody sandomierskiego). W 1578 r. w skład parafii Osiek wchodziło 5 wiosek, tj.: Pliskowola, Suchowola, Długoł ęka, Osieczko i Zawierzbie, w tym cztery pierwsze jako tzw. królewszczyzny. Ko ściół nie posiadał w samym grodzie Osiek Ŝadnych maj ątków ziemskich, parcel gruntowych. Najwi ększy rozwój miasta przypada na wieki XVI i XVIII, kiedy liczyło ono ok. 1000 mieszka ńców. Rozwijał si ę handel i rzemiosło i powstawały cechy garncarstwa, szewstwa i tkactwa, w lasach uprawiano bartnictwo. W roku 1864 Osiek stracił prawa miejskie, a Osieczko zostało siedzib ą gminy. Osiek doznał duŜych zniszcze ń w czasie obu wojen światowych, a ponadto wielokrotne po Ŝary sprawiły, Ŝe nie zachował si ę praktycznie Ŝaden zabytek. W czasie kampanii wrze śniowej w 1939 roku wycofuj ące si ę oddziały Armii „Kraków” i Armii „ Śląsk” stoczyły w Osieku zaci ętą walk ę z jednostkami wojsk niemieckich. Zgin ęło wtedy ok. 100 polskich obro ńców. Zostali oni pochowani na polowym cmentarzu, a nast ępnie szcz ątki przeniesiono na cmentarz wojskowy w Kielcach. Dopiero po 125 latach z dniem 1 lipca 1994 r. Osiek, odzyskał prawa miejskie. Oddano w tym czasie do u Ŝytku nowoczesn ą szkoł ę, a tak Ŝe nowy budynek Urz ędu Miasta i Gminy Osiek. Ossala. Wie ś o bardzo starym rodowodzie poło Ŝona nad rzek ą Trzciank ą. Ko ściół w Niekrasowie wybudowali w XVII wieku wła ściciele dóbr ossalskich. Maj ątek ziemski został rozparcelowany w XIX w. W czasie II wojny światowej wie ś zwi ązana z ruchem oporu, głównie wspieraniem oddziałów „Jędrusiów” (w przysiółku Lesisko przebywała Ŝona Władysława Jasi ńskiego z synem Andrzejem). Wśród lasów stoi kilka zagród, które stanowiły baz ę działalno ści partyzanckiej ró Ŝnych ugrupowa ń. Szkoła Podstawowa (obecnie im. Heleny i Józefa Świ ąty ńskich) w Ossali została zało Ŝona w 1872 r. przez ówczesnych zaborców Rosjan – jest najstarsz ą szkoł ą w gminie, jej absolwentami byli: Kazimierz Aleksander Sabbat (Prezydent RP na uchod źstwie w latach 1986-1989), Adam Bie ń (działacz patriotyczny), Józefa Kwiatkowska (poetka i malarka). W miejscowo ści znajduje si ę: dom Pracy Twórczej Adama i Józefy Kwiatkowskich, Izba Pami ęci Adama Bienia oraz pomnik upami ętniaj ący śmier ć Władysława Jasi ńskiego „J ędrusia” i jego partyzantów w 1943 r., a tak Ŝe pozostało ści młyna i pami ątkowa kapliczka z 1889 r.. Pliskowola. Wie ś, powstała prawdopodobnie w okresie zagospodarowywania wielkich pustek po licznych wojnach, epidemiach i innych kataklizmach. Zakładana osada była zwolniona z wszelkich opłat i nale Ŝno ści na okre ślony czas. W rejestrach podatków z 1629 roku wymienia Pliskowol ę jako wie ś nale Ŝą cą do parafii Osiek. W okresie II wojny światowej działała tu partyzantka, a wielu mieszka ńców czynnie uczestniczyło w ruchu oporu. Po wojnie wybudowano w ramach czynów społecznych Dom Nauczyciela, który pełnił rol ę 6- klasowej Szkoły Podstawowej, obecnie powstał nowy budynek szkoły. W miejscowo ści jest równie Ŝ nowoczesny ko ściół oraz jednostka Ochotniczej Stra Ŝy Po Ŝarnej, która posiada nowy budynek remizy i samochód bojowy. Obecnie miejscowo ść jest najludniejszym sołectwem w gminie Osiek.

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

Ko ściół w Pliskowoli Stru Ŝki. Wie ś znana ju Ŝ w ok. XVI w. Na podstawie informacji z 1887 r. Stru Ŝki to wie ś wło ścia ńska w ówczesnym powiecie sandomierskim, gminie Tursko i parafii Niekrasów. Przed II wojn ą światow ą jedna z wi ększych miejscowo ści w okolicy. Podczas okupacji niemieckiej, dnia 3 czerwca 1943 r. w wyniku działa ń odwetowych, hitlerowcy wraz z niemieckimi kolonistami wymordowali ok. 96 mieszka ńców Stru Ŝek (w tym 18 dzieci) oraz spalili zabudowania. Przed 1939 rokiem i w latach 1954-73 wie ś była siedziba Gromadzkiej Rady Narodowej. Suchowola. Pierwsze wzmianki pochodz ą z XV wieku. W 1578 r. Szuha (Suchowola - nazwa zapewne powi ązana jest z tym, Ŝe w okresie lata wyst ępowały tutaj dłuŜsze okresy suszy, co wpływało na mniejsze urodzaje.) jest w rejestrze poborowym jako wie ś królewska. W XIX w. Suchowola to wie ś i folwark – integralna cz ęść majoratu Osiek. Wie ś poło Ŝona jest na słabych glebach piaszczystych, umiejscowionych na ile z domieszk ą margla. W Osieku istniał wapiennik (piec do wypalania wapna), do którego surowiec pobierano z Suchowoli. W czasie wojny wielu mieszka ńców działało w ruchu oporu. W XIX w. znajdował si ę we wsi szkoła pocz ątkowa i cegielnia. Po wojnie znajdowała si ę tutaj siedziba Gromadzkiej Rady Narodowej. Wie ś rozci ąga si ę na długo ści około 6 km i po Pliskowoli ma najwi ększ ą liczb ę mieszka ńców. We wsi znajduje si ę Szkoła Podstawowa. Wie ś ma ciekawy układ przestrzenny składaj ący si ę z dwóch równolegle do siebie biegn ących dróg (powiatowej i gminnej), pomi ędzy którymi znajduje si ę ciek wodny. Sworo ń. Na podstawie informacji z 1890 roku – Sworo ń, to wie ś wło ścia ńska nad Wisł ą, w ówczesnej gminie Tursko i parafii Osiek. Pojawia si ę dopiero w spisie z XVII w. W 1662 r. zapisana jako Swaro ń i licz ąca 60 głów. Na tym terenie funkcjonowała szkoła podstawowa ju Ŝ w okresie mi ędzywojennym głównie dla osadników (kolonistów) niemieckich, a w okresie II wojny świtowej te Ŝ dla dzieci polskich poddanych intensywnej germanizacji. Po wojnie przekształcono j ą w szkoł ę pocz ątkow ą, pó źniej VIII–klasow ą szkoł ę podstawow ą, która funkcjonowała do 2008 r.. Budynek szkoły wraz z sal ą gimnastyczn ą postanowiono przeznaczy ć na Dom Opieki dla samotnych osób w podeszłym wieku. Kiedy w 1986 r. rozpocz ęto budow ę Kopalni Siarki Osiek, na zło Ŝu siarki rodzimej cze ść sołectwa Sworo ń została uznana za tereny eksploatacyjne. Szwagrów. Wie ś powstała prawdopodobnie w XIII wieku, w bliskim s ąsiedztwie Wisły. Druga informacja mówi, Ŝe wie ś powstała 1 846 lub 1847 r. na gruntach wydzielonych z Matiaszowa, Niekurzy i Turska Wielkiego. Nale Ŝała do klucza dóbr Radziwiłłów. Istniał tu folwark z cukrowni ą (zaprzestał działania w ko ńcu XIX w.). Po wojnie istniały jeszcze budynki administracyjne maj ątku, stodoła i obora. W chwili obecnej zachował si ę tylko spichlerz. W roku 1952 władze doprowadziły do powstania Spółdzielni Produkcyjnej „Zwyci ęstwo”, która prowadziła produkcj ę ro ślinn ą i hodowlan ą (owce, kury, bydło, tuczniki) oraz dzi ęki dotacjom z Funduszu Rolnictwa, wybudowano nowy budynek administracyjny, obor ę, stodoł ę, zakupiono nowoczesne maszyny i urz ądzenia. Trzcianka i Trzcianka Kolonia. W XV w. Trzcianka le Ŝała w parafii Niekrasów i była własno ści ą Tomasza Kołaczkowskiego herbu Janina. W dokumentach zyskała obecn ą pisowni ę dopiero w roku 1892, za ś nazw ą pierwotn ą jest Trzczyanka, wyst ępuje te Ŝ jako

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015 m.in..: Thrczianka, Thrczyana, Trcinka, Trczana, Trczyanka, Trzciana. Według regestru poborowego z 1508 r. Tursko nale Ŝało do Pawła Kołaczkowskiego, a w 1578 r. do Jana Turskiego i jego potomków. Wie ś (Trzcianka Wie ś i Trzcianka Kolonia) nale Ŝała do dóbr w Ossali. Na tym terenie działał oddział „J ędrusie”. Tursko Wielkie . Wie ś znana ju Ŝ w średniowieczu. Źródła historyczne mówi ą o bitwie pod Turskiem z Tatarami. Według regestru poborowego z 1508 r. Tursko nale Ŝało do Pawła Kołaczkowskiego, a w 1578 r. do Jana Turskiego i jego potomków – podobnie jak Trzcianka. W połowie XV w. Tursko Wielkie poło Ŝone było w ówczesnej parafii Niekrasów jako własno ść Wirzbiety i Marka herbu Gryf. W ko ńcu XVI w. dziedzice wsi Tarłowie zało Ŝyli zbór kalwi ński Jednoty małopolskiej (istniał jeszcze w 1704 r.). Zbór był mały i drewniany, kalwini mieszkali w miejscowo ściach: Tursko, Niekrasów i Ossala. Przez długie wieki wie ś nale Ŝała do dóbr Radziwiłłów, którzy w XIX w. wybudowali tu szkoł ę. W XIX w. w Tursku były dwa jeziora: Skrzynka i Pisulk. W okresie II wojny światowej mieszka ńcy czynnie uczestniczyli w ruchu oporu. Po wojnie powstała Ochotnicza Stra Ŝ PoŜarna, wybudowano nowy O środek Zdrowia.

Sławne osoby zwi ązane z gmin ą Osiek

Kazimierz Aleksander Sabbat. Urodził si ę 27 lutego 1913 r. w Bielinach Kapitulnych, był synem Ignacego (organisty) i Franciszki z Wiącków. Rodzice przenie śli si ę po kilku latach do Turska Wielkiego w gminie Osiek. Uko ńczył szkoł ę podstawow ą w Ossali, Liceum Ogólnokształc ące w Mielcu, a w 1939 r. prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Był harcerzem w II RP oraz na emigracji, w czasie wojny po słuŜbie w marynarce został skierowany do brygady gen. Maczka, z któr ą dotarł do Wielkiej Brytanii. Pod koniec wojny pracował jako referent ds. młodzie Ŝy przy Sztabie Generalnym. Po wojnie, w 1949 o Ŝenił si ę z Ann ą Sulikówn ą (córk ą generała Nikodema Sulik- Sarnowskiego). Zało Ŝył własne przedsiębiorstwo wyrobów z plastiku, społecznie pracował w harcerstwie i Stowarzyszeniu Polskich Kombatantów oraz kierował odcinkiem skarbu w Egzekutywie Zjednoczenia Narodowego. W latach 1976-1986 był premierem rz ądu RP na Uchod źstwie, a nast ępnie obj ął urz ąd Prezydenta RP na Uchod źstwie (staj ąc si ę, z racji urz ędu, kawalerem Orderu Orła Białego). Jako prezydent usiłował jednoczy ć polityczne ośrodki na emigracji. Zmarł w dniu 19 lipca 1989 r. w Londynie, w dniu wyboru przez Sejm Kontraktowy generała Jaruzelskiego na prezydenta RP. Nast ępc ą Sabbata został Ryszard Kaczorowski.

Adam Bie ń. Urodzony w rodzinie chłopskiej w 14 grudnia 1899 roku. Uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej, w kampanii litewsko-białoruskiej. Sko ńczył prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Adam Bie ń był społecznikiem. Nale Ŝał m.in. do tajnej dru Ŝyny skautowej przygotowuj ącej szkoln ą młodzie Ŝ do walki o wyzwolenie Polski, do grupy młodzie Ŝy redagującej pismo szkolne „Spójnia”, do czołowych organizatorów post ępowej i popularnej w okresie mi ędzywojennym organizacji Zwi ązku Młodzie Ŝy Wiejskiej Rzeczypospolitej Polskiej „Wici” (wygłosił autorski referat programowy „Demokracja w wychowaniu młodego człowieka w wolnym kraju”), był jednym z czołowych działaczy Zwi ązku Teatrów Ludowych. W czasie II wojny wł ączył si ę na pocz ątku 1940 roku do konspiracyjnej pracy w Stronnictwie Ludowym „Roch”, gdzie powierzono mu przewodnictwo Komisji Prawnej Centrali Ruchu Ludowego, która opracowała szereg dokumentów dotycz ących ustroju prawnego, politycznego, społecznego i gospodarczego przyszłej powojennej Polski, tzw. „Trzeciej Polski". Z ramienia „Rocha” powołany został w 1943 r. roku przez Prezydenta Rzeczypospolitej na emigracji na stanowisko I Zast ępcy Delegata Rz ądu RP na kraj w randze

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015 ministra. W czasie powstania warszawskiego Adam Bie ń był faktycznym kierownikiem władzy cywilnej i przyczynił si ę do wydania dwóch Dzienników Ustaw, w których zawarte zostały akty prawne, reguluj ące podstawowe sprawy w odradzaj ącej si ę Polsce. W marcu 1945 r. Bie ń, wraz z innymi czołowymi przywódcami Polskiego Pa ństwa Podziemnego, został podst ępnie aresztowany przez NKWD i wywieziony do Moskwy, gdzie został skazany w tzw. „procesie szesnastu” na pi ęć lat wi ęzienia i osadzony na Łubiance. Wrócił z moskiewskiego wi ęzienia w sierpniu 1949 r. dzi ęki staraniom Ŝony Zofii. Po przej ściu na emerytur ę (w pocz ątkach lat siedemdziesi ątych) wrócił do rodzinnej Ossali. Zaj ął si ę w owym czasie głównie pisaniem, a tak Ŝe działalno ści ą społeczn ą. Był mi ędzy innymi współzało Ŝycielem i honorowym prezesem Staszowskiego Towarzystwa Kulturalnego, członkiem Towarzystwa Naukowego Sandomierskiego, Polskiego Towarzystwa Czytelniczego, a tak Ŝe honorowym członkiem Ligi Krajowej. Zmarł 4 marca 1998 r. w Warszawie i został pochowany, zgodnie ze swoj ą wol ą, na cmentarzu parafialnym w Niekrasowie. Dorobek pisarski to: trylogia „Bóg wysoko - dom daleko”, „Bóg wy Ŝej - dom dalej”, „Bóg dał - Bóg wzi ął” oraz „Listy z Łubianki”. Za twórczo ść pisarska dwukrotnie dostał nagrod ę „Polityki” oraz nagrod ę ufundowan ą przez Mari ę Ginter, a za całokształt twórczo ści i działalno ści społecznej otrzymał nagrod ę im. Macieja Rataja. Za zasługi pa ństwowe Bie ń został odznaczony Orderem Orła Białego 1994 r., Krzy Ŝem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzy Ŝem „ Za udział w wojnie 1918-1921, Orderem „Polonia Mater Nostra Est” i licznymi medalami, m.in. „Zasłu Ŝony Działacz Kultury’, Odznak ą im. Ignacego Solarza, „Złot ą Odznak ą Adwokatury”. Cztery miasta: Kraków, Sandomierz, Świdnik i Pruszków obdarzyły go Honorowym Obywatelstwem. W czerwcu 1999 roku w rodzinnej Ossali został otwarty Dom Pami ęci Adama Bienia, w którym – pod patronatem merytorycznym Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie – zostały zgromadzone i wyeksponowane liczne pami ątki, dokumenty, listy i fotografie Adama Bienia.

Władysław Jan Jasi ński . Urodził si ę 18 sierpnia 1909 r. w Sadkowej Górze koło Borowa, był synem nauczyciela, od czasów gimnazjalnych działał w harcerstwie, sko ńczył studia prawnicze. W czasie przedwojennym został działaczem Związku Młodej Polski (komendant na terenie Centralnego Okr ęgu Przemysłowego) i organizacji młodzie Ŝowej Obozu Zjednoczenia Narodowego. Po wybuchu II wojny brał udział w obronie Tarnobrzega, nast ępnie wł ączył si ę w działalno ść konspiracyjn ą. Stworzył młodzie Ŝow ą Polsk ą Organizacj ę Powsta ńcz ą, zrzeszaj ącą uczniów gimnazjum, harcerzy, członków Zwi ązku Młodej Polski, a tak Ŝe działaczy wiejskich. Od grudnia 1939 wydawał konspiracyjne pismo „Wiadomo ści Radiowe”, nast ępnie wydawane jako tygodnik „Odwet”. „Odwet” to równie Ŝ nazwa organizacji kierowanej przez Jasi ńskiego, która w marcu 1941 roku została wykryta i rozbita przez Niemców. Jasi ński unikn ął aresztowania i przeniósł działalno ść na Sandomierszczyzn ę, gdzie w kwietniu 1941 powołał do Ŝycia grup ę bojowo-dywersyjn ą. Od pseudonimu dowódcy przyj ęła ona nazw ę „Jedrusie”. Władysław Jasi ński zgin ął w walce z Niemcami 9 stycznia 1943 roku w Trzciance, zdradzony przez mieszka ńca wsi Tursko Wielkie. Wraz z nim polegli dwaj członkowie jego grupy, Marian Gorycki (pseud. „Polikier”) i Antoni To ś (pseud. „Antek”). Grupa kontynuowała działalno ść partyzanck ą pod dowództwem zast ępcy Jasi ńskiego, Józefa Wi ącka (pseud. „Sowa”), a w pa ździerniku 1943 została wł ączona do Armii Krajowej. Jasi ński został po śmiertnie awansowany do stopnia podporucznika czasu wojny (11 listopada 1943) i odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy (2 pa ździernika 1944).

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

5.2.2. Krajobraz kulturowy

Gmina Osiek poło Ŝona jest w południowo-wschodniej cz ęś ci województwa świ ętokrzyskiego, we wschodniej cz ęś ci powiatu staszowskiego. Od strony północnej graniczy z gmin ą Łoniów, od południowej z gmin ą Połaniec, od zachodniej z gmin ą Rytwiany, a od strony wschodniej z województwem podkarpackim. Ludno ść gminy wynosiła w roku 2010 (dane GUS) ogółem 8.038 osób, w tym 2028 mieszka ńców miasta Osiek. Obszar poło Ŝony jest w obr ębie makroregionu geograficznego Niecki Nidzia ńskiej stanowi ącej rozległe obni Ŝenia pomi ędzy Wy Ŝyn ą Krakowsko – Cz ęstochowsk ą, a Wy Ŝyn ą Kielecko – Sandomiersk ą. Gmina w zasadniczej cz ęś ci zaliczana jest do mezoregionu Niziny Nadwi śla ńskiej. Klimat obszaru jest powi ązany z ukształtowaniem powierzchni. Gmina poło Ŝona jest w obr ębie regionu klimatycznego zwanego Dzielnic ą Sandomiersko-Rzeszowsk ą w rejonie środkowej i wschodniej cz ęś ci Kotliny Sandomierskiej. Roczne amplitudy temperatur s ą wysokie – lata s ą tu do ść ciepłe, a zimy chłodne. Okres wegetacji waha si ę od 200 do 215 dni. Roczna suma opadów wynosi od 550 do 650 mm. W wi ększo ści na terenie gminy wyst ępuj ą gleby kompleksu zbo Ŝowo-pastewnego słabego (wyst ępuj ącego w dolinach rzecznych i na obszarach piaszczystych). S ą to gleby klasy IV i V, w doborze upraw przewa Ŝa Ŝyto i ziemniaki. UŜytki rolne na terenie gminy wynosz ą ponad 7270 ha, w tym grunty orne ok. 4.820 ha. Sie ć hydrograficzna gminy opiera si ę o rzek ę Wisł ę i sie ć jej dopływów. Na całej długo ści Wisły s ą jej tereny zalewowe. Tereny le śne w gminie zajmuj ą 28,60% powierzchni tj. powy Ŝej 3770 ha. Najwi ększe kompleksy le śne znajduj ą si ę na północnym (ponad miejscowo ści ą Suchowola) i południowo- zachodnim (rejon Ossali i Turska) fragmencie gminy. Lasy w rejonie Turska stanowi ą rezerwat Zamczysko Turskie. W gminie nie ma innych terenów obj ętych ochron ą. Rejon gminy był obszarem osadnictwa ju Ŝ w starszej epoce kamienia (paleolicie). Decydowały o tym głównie sprzyjaj ące warunki naturalne, czyli: rzeki dostarczaj ące wody i po Ŝywienia oraz chroni ące przed wrogiem, blisko ść puszczy, stosunkowo łagodny klimat, mo Ŝliwo ść zakładania osad. Od czasów prehistorycznych osiedlały si ę tu ludy koczuj ące, a nast ępnie stali osadnicy. Pierwsze wzmianki o Osieku pochodz ą ju Ŝ z 1020 roku, kiedy król Bolesław Chrobry przyznał t ę osad ę benedyktynom ze Św. Krzy Ŝa oraz okre ślił w dokumencie fundacyjnym po raz pierwszy nazw ę miejscowo ści jako Osiek. Rozwojowi osady sprzyjał trakt handlowy ze Śląska i Krakowa poprzez Sandomierz na Ru ś i Litw ę. Około roku 1260 postawiony został zamek obronny, po którym nie zachował si ę ślad. Obecny układ osadniczy gminy zwi ązany jest z ukształtowaniem terenu oraz systemem komunikacyjnym, nie jest równomierny. Czynnikami determinującym sytuacj ę przestrzenn ą w gminie Osiek s ą: - ukształtowanie terenu: wschodnia cz ęść ograniczona jest rzek ą Wisł ą, znajduj ą si ę tu tereny płaskie, zalewowe, sie ć osadnicza podporz ądkowana jest w cz ęś ci

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

dawnemu nurtowi rzeki, zachodnia cz ęść charakteryzuje si ę zró Ŝnicowaniem poziomu terenu z jarami, w ąwozami i dolinami wzdłu Ŝ cieków wodnych, - układem komunikacyjnym: droga krajowa Nr 79 Sandomierz - Kraków, droga wojewódzka nr 765 Chmielnik – Szydłów – Staszów oraz dwóch linii kolejowych: normalnotorowej relacji Kielce - Stalowa Wola, oraz szerokotorowej Hrubieszów - Huta „Katowice”, - poło Ŝenie w centralnej cz ęś ci gminy kopalni siarki „Osiek” oraz przy południowej granicy elektrociepłowni „Połaniec”. Teren górniczy przy kopalni siarki (ok. 1350 ha) jest niezamieszkały – wysiedlona została miejscowo ść Mikołajów, a jej zabudowania zostały zrujnowane, sama kopalnia zajmuje du Ŝo mniejsz ą przestrze ń ni Ŝ tereny wył ączone z u Ŝytkowania, - bliska odległo ść od miast stanowi ących o środki administracyjne, centra historyczne i turystyczne. Odległo ść Osieku od miasta powiatowego Staszowa (o środek o znaczeniu subregionalnym) wynosi 22 km, do miasta wojewódzkiego – Kielce (o środek o znaczeniu krajowym) 82 km, a od Sandomierza (o środek o znaczeniu mi ędzyregionalnym) 27 km. Północna i południowo-zachodnia cz ęść gminy ma charakter le śny (w cz ęś ci zdegradowany poprzez oddziaływanie zakładów przemysłowych). Wschodni rejon gminy ma charakter rolniczy z glebami o najwy Ŝszej przydatno ści rolniczej. Centrum gminy jest miasto Osiek, poło Ŝone przy drodze krajowej Nr 79. Miasto Osiek ukształtowane zostało w średniowieczu, z charakterystycznym rynkiem prostok ątnym oraz w ąskimi i długimi podziałami na działki oraz ulice wybiegaj ące naro Ŝnikowo z rynku. W centrum miasta krzy Ŝuje si ę droga krajowa z wojewódzk ą. Miasto Osiek stanowi centralny nadrz ędny ośrodek, b ędący podstawowym elementem struktury funkcjonalno-przestrzennej z siedzib ą władz samorz ądowych, o środkami wielofunkcyjnymi w zakresie szkolnictwa podstawowego i ponadpodstawowego, opieki zdrowotnej, kultury, handlu, usług rzemie ślniczych i gastronomicznych oraz infrastruktury technicznej. Pozostałe osadnictwo skupione jest we wsiach poło Ŝonych przy drogach gminnych i powiatowych. Ośrodki podrz ędne uzupełniaj ące o środek podstawowy tworz ą wsie: Tursko Wielkie, Szwagrów, Niekurza. Miejscowo ści poło Ŝone s ą na południu gminy, pełni ą rol ę ośrodków wyspecjalizowanych. Pozostałe wsie tworz ą podrz ędne o środki, gdzie świadczone są usługi na poziomie podstawowym. Wsie maj ą charakter uliczek, z zabudow ą wzdłu Ŝ dróg. Wi ększo ść wsi znajduj ących si ę w zachodniej cz ęś ci gminy usytuowana jest w kierunku wschodnio-zachodnim (Bukowa, Pliskowola, Suchowola, Ossala, Niekrasów, Mucharzew). Wsie w cz ęś ci południowej uło Ŝone s ą wzdłu Ŝ dróg, biegn ących w ró Ŝnych kierunkach, cz ęsto o układzie promienistym. Ponadto s ą to wsie (Matiaszów, Mucharzew, Niekrasów) rozczłonkowane poprzez elementy infrastruktury np. siec kolejow ą. Nietypowy charakter przestrzenny ma wie ś Długoł ęka – jej układ wynika z poło Ŝenia wzdłu Ŝ meandra dawnego biegu rzeki Wisły i układa si ę w form ę podkowy. Hierarchia osadnicza na terenie gminy Osiek jest dwustopniowa: - na obszarach wiejskich dominuje zabudowa zagrodowa i jednorodzinna, - w mie ście przewa Ŝa zabudowa jednorodzinna. Zaznaczaj ą si ę du Ŝe zró Ŝnicowanie budynków zarówno pod wzgl ędem estetyki, gabarytów, zagospodarowania i zadbania obej ść przydomowych. Na terenie gminy zachowanym typem budownictwa tradycyjnego jest budownictwo nadwi śla ńskie. Najstarsze budynki posiadaj ą dachy czterospadowe, a pó źniejsze naczółkowe i dwuspadowe z w ęgłow ą konstrukcj ą ścian. Mieszkania zaopatrzone s ą w podstawow ą infrastruktur ę techniczn ą: wod ę (zwodoci ągowane 99% mieszka ń na terenie miasta Osiek), kanalizacja (18% na terenie

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015 miasta), energi ę elektryczn ą, ł ącza telefoniczne. Ogrzewanie budynków bazuje na paliwach stałych, w gminie działa kilka kotłowni lokalnych i nie ma sieci gazowej.

5.2.3. Obiekty zainteresowania konserwatorskiego na terenie gminy

Jednym z elementów krajobrazu kulturowego gminy jest zabytkowy układ urbanistyczny Osieka z XIII-XIX wieku. Na terenie gminy znajduje si ę niewiele zachowanych zabytków – jedynie 5 obiektów wpisanych do rejestru oraz obiekty z ewidencji będące obiektami, w których zachowały si ę walory tradycyjnej zabudowy. Według „Zmian w Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Osiek” ochronie powinny podlega ć wszystkie elementy krajobrazu kulturowego oraz nieruchome zabytki kultury materialnej na poni Ŝszych zasadach: - kształt nowej zabudowy kreowany w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego powinien ochrania ć zabytkowy charakter wsi ulicowych i sposób ich zabudowy oraz ekspozycj ę przestrzenn ą poprzez wła ściwe kształtowanie linii, wysoko ści i g ęsto ści zabudowy, warunki realizacji ogrodze ń oraz zieleni wiejskiej, - ochronie, polegaj ącej na zachowaniu i podkre śleniu w układzie przestrzennym cech zabytkowych powinny podlega ć na terenie Gminy: układ urbanistyczny miasta Osiek oraz obiekty ko ściołów i plebanii w Osieku, Niekrasowie, a tak Ŝe zabytkowe zagrody, domy wiejskie i zabudowania gospodarcze. - obiekty wpisane do rejestru zabytków lub znajduj ące si ę w ewidencji zabytków, powinny podlega ć ochronie na zasadach okre ślonych, w przepisach szczególnych. Wszelkie prace budowlane, adaptacyjne, remontowe dokonywane w tych zabytkach lub w ich otoczeniu, zmiany drzewostanu i inne zmiany zagospodarowania terenu powinny by ć ka Ŝdorazowo uzgadniane z wła ściwym Konserwatorem Zabytków. W planach zagospodarowania przestrzennego nale Ŝy wytyczy ć strefy ochrony zabytków uj ętych w ewidencji oraz w rejestrze zabytków. - zakaz lokalizowania obiektów uci ąŜ liwych i obiektów, które mog ą pogorszy ć stan środowiska przyrodniczego w s ąsiedztwie obiektów zabytkowych oraz obiektów zasłaniaj ących widok na zabytek czy te Ŝ dysharmonizuj ących przestrzennie i kompozycyjnie z jego elementami. - ochronie konserwatorskiej powinny podlega ć istniej ące w Gminie pomniki i cmentarze oraz ich otoczenie. Ochrona powinna polega ć miedzy innymi na zapewnieniu w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego wła ściwego otoczenia tych obiektów, utrzymania zieleni, w tym starodrzewu z preferencj ą dla gatunków li ściastych i rodzimych. - szczególnej ochronie podlega ć powinny stanowiska i strefy archeologiczne. W miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego lub w decyzjach administracyjnych wydawanych w sytuacji braku planu powinno si ę uwzgl ędnia ć poło Ŝenie tych stanowisk, a wszelkie prace w pobli Ŝu tych obiektów lub w ich miejscu powinny by ć poprzedzone eksploracj ą archeologiczn ą prowadzon ą pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, na zasadach okre ślonych w przepisach szczególnych. - najistotniejsze stanowiska archeologiczne oraz zabytki architektury powinny by ć przystosowane do eksponowania i zwiedzania, przy czym preferuje si ę ście Ŝki

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

kulturowo-przyrodnicze, dostosowane dla potrzeb turystów pieszych i rowerowych z wykorzystaniem istniej ącej bazy gastronomiczno-turystycznej i agroturystycznej. - kontynuacja zasady sporz ądzania okresowych, specjalistycznych analiz stanu środowiska kulturowego gminy Osiek, w celu stworzenia aktualnych, merytorycznych podstaw procesów planistycznych i decyzji administracyjnych dotycz ących obszarów istotnych dla ochrony i kształtowania środowiska kulturowego gminy.

„Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego miasta Osiek” (przyj ęty Uchwał ą Nr XL/268/10 Rady Miejskiej w Osieku z dnia 16 wrze śnia 2010 r., ze zmian ą uchwalon ą Uchwał ą XLI/281/10 z dnia 29 pa ździernika 2010r.) dookre śla zasady ochrony środowiska kulturowego na terenie miasta. Jest to dotychczas jedyny miejscowy plan zagospodarowania przyj ęty w gminie. Przyjmuje on, Ŝe w strefach ochrony konserwatorskiej wszelkie działania projektowe i budowlane musz ą by ć prowadzone i uzgodnione z obowi ązuj ącymi przepisami prawa tzn.: uzgadnianie z wła ściwym organem słu Ŝby konserwacji zabytków wszelkich prac remontowych, które mog ą prowadzi ć do: - zmian dotyczących konstrukcji, wyposa Ŝenia w stałe elementy budowlane, frontu elewacji (zmian ę otworów okiennych, drzwi, okien, kolorystyki) i przeznaczenie obiektu, - zmian w otoczeniu obiektu (urz ądzenie i zagospodarowanie działki) oraz zmian w s ąsiedztwie prowadz ących do naruszenia proporcji pomi ędzy budynkami.

5.2.4. Obiekty zabytkowe nieruchome na terenie gminy

Obiekty wpisane do Rejestru Zabytków

Na terenie gminy Osiek znajduj ą si ę zabytki kultury materialnej. Nale Ŝą do nich cenne zabytki architektoniczne wpisane do Centralnego Rejestru Decyzji Konserwatora Zabytków:

Niekrasów: Zespół ko ścioła parafialnego p.w. Nawiedzenia Naj świ ętszej Marii Panny: - Ko ściół, Rejestr Zabytków Województwa Świ ętokrzyskiego Nr 479 z 18.03.1957 oraz 489 z 15.04.1967., - Dzwonnica, Rejestr Zabytków Województwa Świ ętokrzyskiego Nr 489 z 15.04.1967. Najstarsza cz ęść cmentarza parafialnego, Rejestr Zabytków Województwa Świ ętokrzyskiego Nr 345 (t.) z 19.10.1989. Pomnik ku czci poległych w 1918-20, Rejestr Zabytków Województwa Świ ętokrzyskiego Nr 466 (t.) z 06.03.1992.

Osiek: Ko ściół parafialny p.w. Św. Stanisława Biskupa i M ęczennika, Rejestr Zabytków Województwa Świ ętokrzyskiego Nr 478 z 18.03.1957 oraz 623 z 28.10.1971.

Informacje na podstawie wykazu Wojewódzkiego Urz ędu Ochrony Zabytków w Kielcach – Delegatura w Sandomierzu.

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

Wymienione wy Ŝej obiekty obj ęte s ą rygorami prawnymi wynikaj ącymi z tre ści odpowiednich aktów prawnych, w tym przede wszystkim ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr.162 poz. 1568).

Opis zabytków: Zespół ko ścioła parafialnego p.w. Nawiedzenia Naj świ ętszej Marii Panny w Niekrasowie

Erekcja parafii Niekrasów nast ąpiła za Bolesława Krzywoustego około 1121 r. Gdy powstał archidiakonat sandomierski, wł ączono do niego Niekrasów. Pierwszy ko ściół we wsi Niekrasów stał na górze, w tym miejscu gdzie znajduje si ę dzi ś plebania. Długosz pisze, Ŝe ko ściół ten, pod wezwaniem Świ ętego Krzy Ŝa po świ ęcony, pochodził z dawnych wieków, Ŝe z powodu trudnego do niego dost ępu, został przeniesiony na podnó Ŝe góry. Drugi ko ściół w Niekrasowie stan ął około 1400 roku pod wezwaniem Nawiedzenia Naj świ ętszej Maryi Panny. Według przekazów od 1536 r. do 1614 r. nie było w Niekrasowie ko ścioła katolickiego, lecz zbór kalwi ński na stoku góry ufundowany przez rodzin ę Turskich. Po odebraniu kalwinom ko ściół został dnia 11 lutego 1615 roku po świ ęcony ku czci Nawiedzenia Naj świ ętszej Maryi Panny. Dokumenty diecezjalne podaj ą, Ŝe ko ściół dzisiejszy stoi od roku 1661, po spaleniu si ę dawniejszego. Źródła podaj ą, Ŝe ko ściół po świ ęcił w 1661 roku Zygmunt Czy Ŝewski z Czy Ŝewa, biskup sufragan płocki. Ko ściół był restaurowany: z cz ęś ciowym przekształceniem w latach 1817-35 oraz w latach 1905 i 1950. W dniu 2 lipca 2008 roku odbyły si ę uroczysto ści zako ńczenia prac konserwatorskich, na które ko ściół otrzymał wsparcie finansowe z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Prace konserwacyjne dotyczyły konserwacji polichromii nawy głównej, naw bocznych, ścian, dekoracji rze źbiarskiej sufitu oraz ambony. Parafia posiada akta parafialne od 1680 r. Ko ściół jest modrzewiowy, konstrukcji zr ębowej z d ębowymi przycieniami na kamiennym podmurowaniu, oszalowany deskami, z wysokim dachem, pokrytym gontem. W bardzo stromej cz ęś ci dachu, nad prezbiterium znajduje si ę małe okienko do świetlaj ące poddasze. Cało ść wie ńczy o śmioboczna sygnaturka z krzy Ŝem na szczycie, nakryta małym baniastym hełmem. Zewn ętrzne ściany pobite s ą deskowymi wypustkami. Wn ętrze

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015 przykrywa płaski strop (podzielony na 12 pól, wypełnionych ornamentacj ą ro ślinn ą i scenami figuralnymi) z zakrzywieniami w nawach, wi ązanie wzmacniaj ą cztery drewniane filary, dwa rz ędy słupów rozdzielaj ą naw ę główn ą od naw bocznych. Prezbiterium zamkni ęte trójbocznie, przy nim zakrystia od północy. Nawy s ą na rzucie prostok ąta z wej ściem głównym od zachodu i trzema bocznymi, w tym: jednym od północy (do prezbiterium) i dwoma od południa (do ołtarza głównego i nawy bocznej). Wi ązanie wzmacniaj ą cztery drewniane filary. Wn ętrze ko ścioła ozdobione jest polichromiami. W ko ściele jest ołtarz główny ozdobiony czterema złoconymi kolumnami z obrazem Matki Boskiej Niekrasowskiej namalowany na płótnie (120x90) prawdopodobnie szkoły włoskiej, pochodz ący z XVII– XVIII wieku. Tradycja miejscowa podaje, Ŝe obraz ten przeniesiono z nieistniej ącego dzi ś ju Ŝ ko ścioła rzymskokatolickiego w Tursku Małym. Do niekrasowskiej świ ątyni ofiarowali go w 1745 r. Stanisław i Eleonora z Bielskich Skarbkowie Obraz wyobra Ŝa Matk ę Bosk ą trzymaj ącą na prawej r ęce Jezusa. Dzieci ę praw ą r ęką wskazuje na Matk ę. Obydwie twarze sprawiaj ą wra Ŝenie, jakby patrzyły na widza. Jest to niekoronowany obraz, który stanowi ośrodek kultu maryjnego, o czym świadcz ą zgromadzone tu niegdy ś wota pochodz ące prawdopodobnie z XVIII wieku, a skradzione podczas włamania w 1975 roku. Od momentu przekazania obrazu do dzi ś ko ściół jest miejscem odpustowym (2 lipca) i pielgrzymkowym (8 wrze śnia). Mi ędzy naw ą i prezbiterium znajduje si ę łuk t ęczowy – na nim Jezus Chrystus na krzy Ŝu, mi ędzy Matk ą Bosk ą i św. Mari ą Magdalen ą. Dwa ołtarze boczne: na pierwszym jest rze źba Chrystusa Pana na krzy Ŝu, na drugim obraz św. Józefa z Jezusem. Nad głównym wej ściem do ko ścioła umiejscowiono chór z piszczałkowymi organami, jest on wsparty na prz ęsłowej konstrukcji, a od lewej strony prowadz ą do niego strome kr ęte schodki. Na ko ścielnym placu znajduje si ę czworoboczna, drewniana dzwonnica w formie wie Ŝy wolno stoj ącej, o konstrukcji zr ębowej, cała pokryta gontem. Wzniesiona została na planie kwadratu o bokach: szeroko ść 4,6 m, wysoko ść 5,25 m. Czubek iglicy ma około 4 m. dzwonnica wybudowana jest z drewna modrzewiowego, z d ębowymi przyciesiami na kamiennej podmurówce w ko ńcu XVIII wieku. Zewn ętrzne ściany pobite deskowymi wypustkami. Ci ęŜ ar sporego nakrytego małym hełmem, 6–spadowego dachu podtrzymywany jest przez sze ść kolumnowych przypór o wysoko ści około 3,5 metrów. Do jej wn ętrza prowadzi kilka schodków, z zewn ętrznej betonowej klatki schodowej. Jedna z jej ścian (zachodnia) przylega do jesionowego ogrodzenia placu ko ścielnego. Na placu ko ścielnym znajduj ą si ę jeszcze: - niewielka, niefunkcjonuj ąca ju Ŝ dzi ś, kapliczka pogrzebowa z formie odpowiadaj ąca zabudowie placu, - gablota z czterema mapkami obrazuj ącymi rozwój terytorialny parafii Niekrasów w latach: 1460, 1580, 1780 i 1998, - dwa wysokie krzy Ŝe: jeden jest pami ątk ą misji świ ętych oo. Kapucynów jakie odbyły si ę w parafii w dniach 7 – 14 czerwca 1964 r. i misjach maryjnych w dniach 23 – 30 kwietnia 1973 r.; drugi krzy Ŝ ustawiono na pami ątk ę 2000 Roku Jubileuszowego i misji oo. Cystersów w dniach 2-9 kwietnia, - czerwony głaz granitowy umieszczony 1 listopada 2004 r. przypominaj ący, i Ŝ w latach 1661 – 1832 teren placu był cmentarzem parafialnym. Cało ść zespołu ko ścielnego otoczona jest ogrodzeniem (płotem z drzewa jesionowego, obmurowanym z kamiennych filarów i pustym w środku), z dwoma głównymi furtkami.

Najstarsza cz ęść cmentarza parafialnego w Niekrasowie Obecny grzebalny cmentarz parafialny w Niekrasowie. Cmentarz jest rozlokowany na powierzchni 3,5 ha, w tym stary cmentarz 2,1 ha. Cało ść ogrodzona jest murem z białej cegły

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015 na wysoko ść 1,2 m, przykrytym palon ą dachówk ą, prowadz ą do niego trzy kute z Ŝelaza bramy. Nekropolia zyskała swoj ą lokacj ę po przeprowadzce z cmentarza przyko ścielnego z lat 1661-1832. Cmentarz składa si ę z dwóch głównych cz ęś ci – nowej okre ślonej w granicach z 1978 r. i starej, która dzieli si ę na trzy osobne cz ęś ci: zabytkowej - pierwotny cmentarz kalwi ński sprzed 1832 r., drugiej okre ślonej w granicach z 1832 r., jak i powi ększonej okre ślonej w granicach z 1914 r. roku. Cało ść cmentarza poprzecinana jest rz ędami alej 2 głównych i umownych. Nekropolia charakteryzuje si ę bardzo du Ŝą ró Ŝnorodno ści ą form i kształtów nagrobkowych. Spotyka si ę tu murowane grobowce, obeliski, nagrobne pomniki w formie sarkofagu, kapliczek (np. Chrystus nios ący krzy Ŝ), kolumn czy Ŝelaznych krzy Ŝy na kamiennych cokołach. Przewa Ŝaj ą dzieła klasycystyczne, aczkolwiek wiele jest te Ŝ z okresu romantyzmu i neogotyku, a tak Ŝe dzieła kamieniarskie regionalnych rze źbiarzy. Najstarsze pomniki na cmentarzu pochodz ą z II połowy XIX w. Osoby pochowane na niekrasowskim cmentarzu: - ks. Marcin Biernat, zmarły w 1872 r. – ówczesny proboszcz niekrasowski, - ks. Kazimierz Forkasiewicz, zmarły w 1877 r. – ówczesny proboszcz niekrasowski (na nagrobku stoi krzy Ŝ kamienny, od lat 60-tych XX w. wieku jest to mogiła zabytkowa), - Kazimierz Radziwiłł, zmarły w 1888 r. – wła ściciel dóbr w Szwagrowie, - Adam Bie ń zmarły w 1998 r. – członek władz Polskiego Pa ństwa Podziemnego (znany tylko z procesu szesnastu na Łubiance). Ponadto na cmentarzu znajduj ą si ę: pomnik MPN upami ętniaj ący Ŝołnierzy I i II wojny światowej oraz 2 mogiły oddziału „J ędrusie”.

Pomnik ku czci poległych w 1918-20 w Niekrasowie Pomnik datowany na I połowe XX wieku, o prostej formie 2 prostopadło ścianów, ustawionych na schodku betonowym. Na szczycie prosty, wypukły krzy Ŝ, poni Ŝej tablica Ŝeliwna z inskrypcj ą: „PADLI NA POLU CHWAŁY/ ODPIERAJ ĄC Z GRANIC PA ŃSTWA POLSKIEGO/ POD WODZ Ą JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO/ NAWAŁ Ę NAJE ŹDCÓW W LATACH 1918/20/ Ferenc Jan, rolnik/ Pietrzyk Jan, rolnik/ Sowa Jan, rolnik/ Wawrzynkiewicz Ignacy, rolnik/ Wi ącek Franciszek, ucze ń”. Poni Ŝej piaskowa płaskorze źba orła w koronie.

Ko ściół parafialny p.w. Św. Stanisława Biskupa i M ęczennika w Osieku

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

Parafia erygowana przed 1278 rokiem. Prawdopodobnie wcze śniej, bo w XI wieku zbudowali ko ściół Świ ętokrzyscy Benedyktyni. W 1278 roku wybudowano ko ściół drewniany. Obecny ko ściół parafialny pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa i Męczennika został wybudowany w 1852 roku przez Wasilija Pogodina - prawosławnego władc ę dawnych dóbr królewskich, przebudowany i rozbudowany w latach 1896-1897, uroczy ście po świ ęcony w 1897 roku, malowany w 1965 roku.

Parafia posiada akta parafialne od 1811 r. Ko ściół jest wybudowany z cegły w stylu neoklasycznym, na planie krzy Ŝa greckiego zako ńczonego w ramionach w ęŜ szymi, półkolistymi absydami. Dach dwuspadowy, w centrum wie Ŝyczka. Portal wy Ŝszy od cało ści: cz ęść środkowa zwie ńczona tympanonem, poni Ŝej półkolisty otwór okienny, nad drzwiami fryz tympanonu. Po bokach 2 półkolumny zwie ńczone wolutami, oraz w cz ęś ciach bocznych w półkolistych płycinach figury świ ętych z 1907 r. Oszcz ędne dekoracje architektoniczne: fryz obrysowuj ący okna i inne obramowania oraz wyst ępuj ący podwójnie pod zwie ńczeniem. Wn ętrze w nawie głównej zamkni ęte jest półkolistym stropem wraz z prezbiterium w absydzie, w ramionach krzy Ŝa strop zamkni ęty płasko. W cz ęś ci zasadniczej 4 szerokie kolumny podtrzymuj ą konstrukcj ę ko ścioła, oddzielaj ąc nawy, 2 inne stanowi ą wsporniki do umieszczonego nad wej ściem balonku z organami, rozstawione s ą w ęziej ni Ŝ te we wn ętrzu i dostosowane do szeroko ści portalu. We wn ętrzu wyposa Ŝenie barokowe: bogaty ołtarz, ołtarze boczne, ambona, chrzcielnica i postacie świ ętych – wszystko złocone.

Obiekty znajdujące się w Ewidencji Zabytków

Na kartach adresowych Krajowego O środka Bada ń i Dokumentacji Zabytków znajduj ą si ę obiekty z terenu gminy Osiek. Karty adresowe były wykonywane głównie w drugiej połowie lat 70-tych i pierwszej połowie lat 80-tych XX-ego wieku. Stan wielu znajduj ących si ę na nich obiektów ju Ŝ wtedy cz ęsto był nienajlepszy, zwłaszcza, Ŝe wi ększo ść obiektów to domy mieszkalne, stale u Ŝytkowane i wymagaj ące remontów lub popadaj ące w całkowit ą ruin ę. Poni Ŝszy wykaz stanowi zapis architektonicznego krajobrazu gminy Osiek, który powinien by ć wzi ęty pod uwag ę przy definiowaniu aktualnego charakteru zabudowy.

Ewidencja zabytków na terenie gminy Osiek: Lp. Miejscowo ść Obiekt Adres Materiał Wiek Opis Stan zachowania 1. Bukowa Dom, zespół: Bukowa drewn. XIX XIX/XX Nie istnieje zagrody 2. Bukowa Dom, zespół: Bukowa 49 drewn. XIX Koniec Nie istnieje zagrody XIX 3. Bukowa Stodoła, Bukowa 49 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje zespół zagroda 4. Bukowa Dom, zespół: Bukowa 50 drewn. XIX XIX/XX Stracił charakter zagrody zabytkowy

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

5. Bukowa Stodoła, Bukowa 50 drewn. XX Pocz. XX Stracił charakter zespół zagroda zabytkowy 6. Bukowa Dom Bukowa 57 mur. XX 1905 Nie istnieje 7. Bukowa Obora, zespół: Bukowa 62 drewn. XIX XIX Nie istnieje zagrody 8. Bukowa Stodoła, Bukowa 62 drewn. XX 20 lata Nie istnieje zespół zagroda XX 9. Bukowa Dom Bukowa 64 mur. XIX XIX Nie istnieje 10. Bukowa Dom Bukowa 71 drewn. XX 1933 11. Bukowa Dom Bukowa 75 drewn. XIX XIX/XX Nie istnieje 12. Bukowa Dom, zespół: Bukowa 80 drewn. XIX XIX Nie istnieje zagrody 13. Bukowa Stodoła, Bukowa 80 drewn. XX XX Nie istnieje zespół zagroda 14. Bukowa Dom Bukowa 81 drewn. XIX XIX Nie istnieje 15. Bukowa Dom Bukowa 86 drewn. XIX XIX/XX Nie istnieje 16. Bukowa Kaplica Bukowa mur. XIX 1 poł. centrum wsi XIX 17. Osiek Dom Osiek 9 drewn. XIX XIX Nie istnieje 18. Osiek Dom, zespół Osiek, ul. drewn. XX XX Nie istnieje zagrody Grabowiec 21 19. Osiek Stodoła, Osiek, ul. drewn. XX 20 lata Nie istnieje zespół zagrody Grabowiec 21 XX 20. Osiek Dom Osiek, ul. drewn. XIX XIX Nie istnieje Grabowiec 27 21. Osiek Komórka, Osiek, ul. drewn. XX 20 lata Nie istnieje zespół zagrody Grabowiec 34 XX 22. Osiek Obora, zespół Osiek, ul. drewn. XX 20 lata Nie istnieje zagrody Grabowiec 34 XX 23. Osiek Stodoła, Osiek, ul. drewn. XX 20 lata Nie istnieje zespół zagrody Grabowiec 34 XX 24. Kąty Dom Kąty 7 drewn. XIX Koniec Nie istnieje XIX 25. Kolonia Dom Kolonia drewn. XIX 4 ćw. Nie istnieje Trzcianka Trzcianka 21 XIX 26. Kolonia Dom Kolonia drewn. XX 1912 Nie istnieje Trzcianka Trzcianka 26 27. Mikołajów Dom Mikołajów 16 drewn. XX XX Nie istnieje 28. Mikołajów Dom Mikołajów 20 drewn. XX XX Nie istnieje 29. Matiaszów Dom Matiaszów 10 drewn. XX 20 lata Nie istnieje XX 30. Matiaszów Dom Matiaszów 13 drewn. XIX XIX/XX Nie istnieje 31. Matiaszów Dom Matiaszów 16 drewn. XX 20 lata Nie istnieje XX 32. Matiaszów Dom, zespół Matiaszów 17 drewn. XIX XIX/XX Nie istnieje zagrody 33. Matiaszów Obora, zespół Matiaszów 17 drewn. XX 20 lata Nie istnieje zagrody XX 34. Matiaszów Dom Matiaszów 44 drewn. XX XX Nie istnieje 35. Matiaszów Dom Matiaszów 57 drewn. XIX XIX/XX Nie istnieje 36. Matiaszów Dom Matiaszów 59 drewn. XIX XIX Nie istnieje 37. Matiaszów Dom Matiaszów 60 drewn. XIX XIX/XX Nie istnieje 38. Mikołajów Dom, zespół: Mikołajów 1 drewn. XX Pocz. XX Brak zabudowy, miejscowo ść 30

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

zagrody wysiedlona. 39. Mikołajów Stodoła, Mikołajów 1 drewn. XX 20 lata Brak zabudowy, zespół zagroda XX miejscowo ść wysiedlona 40. Mikołajów Dom Mikołajów 8 drewn. XX Pocz. XX Brak zabudowy, miejscowo ść wysiedlona. 41. Mikołajów Dom Mikołajów 11 drewn. XIX XIX/XX Brak zabudowy, miejscowo ść wysiedlona. 42. Mikołajów Dom Mikołajów 12 drewn. XX Pocz. XX Brak zabudowy, miejscowo ść wysiedlona. 43. Mikołajów Dom z obor ą Mikołajów 15 drewn. XIX XIX/XX Brak zabudowy, miejscowo ść wysiedlona. 44. Mikołajów Stodoła w Mikołajów 20 drewn. XX 20 lata Brak zabudowy, zagrodzie XX miejscowość wysiedlona. 45. Mikołajów Dom Mikołajów 30 drewn. XX 20 lata Brak zabudowy, XX miejscowo ść wysiedlona. 46. Mikołajów Dom, zespół: Mikołajów 31 drewn. XIX XIX/XX Brak zabudowy, zagrody miejscowo ść wysiedlona. 47. Mikołajów Stodoła, Mikołajów 31 drewn. XIX XIX/XX Brak zabudowy, zespół zagroda miejscowo ść wysiedlona. 48. Mikołajów Dom, zespół: Mikołajów 41 drewn. XX 20 lata Brak zabudowy, zagrody XX miejscowo ść wysiedlona. 49. Mikołajów Stodoła, Mikołajów 41 drewn. XX Pocz. XX Brak zabudowy, zespół zagroda miejscowo ść wysiedlona. 50. Mucharzew Dom Mucharzew drewn. XIX XIX/XX Nie istnieje 10 51. Mucharzew Dom Mucharzew drewn. XX XX 13 52. Mucharzew Dom, zespół: Mucharzew drewn. XIX XIX/XX zagrody 17 53. Mucharzew Obora, zespół Mucharzew drewn. XIX Koniec Nie istenieje zagrody 17 XIX 54. Mucharzew Dom, zespół: Mucharzew drewn. XX Pocz. XX zagrody 18 55. Mucharzew Obora, zespół Mucharzew drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje zagrody 18 56. Mucharzew Stodoła, Mucharzew drewn. XX 20 lata Nie istnieje zespół zagrody 18 XX 57. Mucharzew Dom Mucharzew drewn. XIX Koniec Nie istnieje 35 XIX 58. Mucharzew Dom Mucharzew drewn. XIX XIX/XX 36 59. Mucharzew Dom Mucharzew drewn. XIX Koniec Nie istnieje 41 XIX 60. Mucharzew Dom Mucharzew drewn. XIX XIX/XX Nie istnieje 42 61. Nakol Dom Nakol 4 drewn. XIX Koniec Nie istnieje

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

XIX 62. Nakol Obora w Nakol 5 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje zagrodzie 63. Nakol Dom, zespół: Nakol 6 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje zagrody 64. Nakol Dom Nakol 12 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje 65. Nakol Obora, zespół Nakol 17 drewn. XIX XIX/XX zagrody 66. Nakol Stodoła, Nakol 17 drewn. XX 20 lata zespół zagrody XX 67. Nakol Obora, zespół Nakol 18 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje zagrody 68. Nakol Dom Nakol 19 drewn. XIX Koniec Nie istnieje XIX 69. Nakol Dom, zespół Nakol 22 drewn. XIX Koniec Stracił charakter zagrody XIX zabytkowy 70. Nakol Obora, zespół Nakol 22 drewn. XIX Koniec Stracił charakter zagrody XIX zabytkowy 71. Niekrasów Cmentarz Niekrasów - XIX II połowa Rejestr Zabytków parafialny Poduchowny XIX Województwa Świ ętokrzyskiego (najstarsza cz ęść cmentarza parafialnego) Nr. 345 (t.) z 19.10.1989. 72. Niekrasów Dom Niekrasów 7 drewn. XX Pocz. XX 73. Niekrasów Dom Niekrasów 8 drewn. XX 20 lata Nie istnieje XX 74. Niekrasów Dom Niekrasów 11 drewn. XX 20 lata Stracił charakter XX zabytkowy 75. Niekrasów Dom, zespół; Niekrasów 14 drewn. XX 30 lata Nie istnieje zagrody XX 76. Niekrasów Ku źnia, zespół Niekrasów 14 drewn. XX 20 lata Nie istnieje zagrody XX 77. Niekrasów Obora, zespół Niekrasów 14 drewn. XX 20 lata Nie istnieje zagrody XX 78. Niekrasów Dom Niekrasów 21 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje 79. Niekrasów Dom Niekrasów 24 drewn. XX 20 lata Stracił charakter XX zabytkowy 80. Niekrasów Dom ze Niekrasów 37 drewn. XX 20 lata Stracił charakter stodoł ą XX zabytkowy 81. Niekrasów Dom Niekrasów 39 drewn. XIX XIX/XX Nie istnieje 82. Niekrasów Dom Niekrasów 43 drewn. XX Pocz. XX Stracił charakter zabytkowy 83. Niekrasów Dom Niekrasów 54 drewn. XX Pocz. XX Stracił charakter zabytkowy 84. Niekrasów Dzwonnica, Niekrasów drew. XVIII Koniec Rejestr Zabytków zespół Poduchowny XVIII Województwa ko ścioła Świ ętokrzyskiego Nawiedzenia Nr: 489 z NMP 15.04.1967. 85. Niekrasów Ko ściół, Niekrasów drew. XVII 1661 Rejestr Zabytków zespół Poduchowny Województwa ko ścioła Świ ętokrzyskiego 32

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

Nawiedzenia Nr: 479 z NMP 18.03.1957 oraz 489 z 15.04.1967. 86. Niekrasów Plebania, Niekrasów mur. XIX Koniec zespół Poduchowny XIX ko ścioła Nawiedzenia NMP 87. Niekrasów Pomnik MPN Niekrasów mur. XX Pocz. XX Rejestr Zabytków Poduchowny Wojeówdztwa Świ ętokrzyskiego Nr. 466 (t.) z 06.03.1992. 88. Niekurza Dom Niekurza 24 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje

89. Niekurza Obora w Niekurza 31 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje zagrodzie 90. Niekurza Dom Niekurza 62 drewn. XX Pocz. XX Stracił charakter zabytkowy 91. Niekurza Dom, zespół Niekurza 64 drewn. XX Pocz. XX Stracił charakter zagrody zabytkowy 92. Niekurza Obora, zespół Niekurza 64 drewn. XX Pocz. XX zagrody 93. Ossala Dom Ossala 20 drewn. XIX Koniec Nie istnieje XIX 94. Ossala Dom Ossala 38 drewn. XIX Koniec Nie istnieje XIX 95. Ossala Dom Ossala 51 drewn. XIX Koniec Nie istnieje XIX 96. Ossala Dom Ossala 54 drewn. XX 30 lata XX 97. Ossala Dom Ossala 63 drewn. XIX XIX/XX 98. Ossala Dom Ossala 71 drewn. XX Pocz. XX 99. Ossala Dom Ossala 72 drew XX Pocz. XX 100. Ossala Dom, zespół Ossala 98 drew XIX Koniec Nie istnieje zagrody XIX 101. Ossala Obora, zespół Ossala 98 drew XX Pocz. XX Nie istnieje zagrody 102. Ossala Stajnia w Ossala 105 drew XX Pocz. XX Stracił charakter zagrodzie zabytkowy 103. Ossala– Dom Ossala- drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje Lesisko Lesisko 20 104. Osiek Dom Osiek 20 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje 105. Osiek Młyn Osiek drewn.- XX 20 lata motorowy mur. XX 106. Osiek Dom Osiek 38 drewn. XIX XIX/XX Nie istnieje 107. Osiek Dom Osiek 42 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje 108. Osiek Dom Osiek 44 drewn. XIX XIX/XX Nie istnieje 109. Osiek Dom Osiek 59 drewn. XIX XIX/XX Nie istnieje 110. Osiek Cmentarz Osiek, ul. - XIX II poł. wpisany do Matki Boskiej XIX Ewidencji na Sulisławskiej wniosek Urz ędu Miasta i Gminy w Osieku

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

111. Osiek Dom, zespół: Osiek, ul. drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje zagrody Cmentarna 5 (obecnie ul. Matki Boskiej Sulisławskiej 5) 112. Osiek Obora, zespół Osiek, ul. drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje zagrody Cmentarna 5 (obecnie ul. Matki Boskiej Sulisławskiej 5) 113. Osiek Stodoła, Osiek, ul. drewn. XX 20 lata Nie istnieje zespół zagrody Cmentarna 5 XX (obecnie ul. Matki Boskiej Sulisławskiej 5) 114. Osiek Dom z obor ą i Osiek, ul. drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje stodoła Cmentarna 7 (obecnie ul. Matki Boskiej Sulisławskiej 7) 115. Osiek Dom Osiek, ul. mur. XIX XIX/XX Nie istnieje Cmentarna 21 (ul. Matki Boskiej Sulisławskiej 21) 116. Osiek Dom Osiek, ul. drewn. XIX XIX/XX Nie istnieje Dzier Ŝyńskiego 15 (obecnie ul. 11 listopada 15) 117. Osiek Dom Osiek, ul. drewn. XIX XIX/XX Nie istnieje Dzier Ŝyńskiego 17(obecnie ul. 11 listopada 17) 118. Osiek Stodoła Osiek, ul. drewn. XX 20 lata Nie istnieje Dzier Ŝyńskiego XX 40 (obecnie ul. 11 listopada 40) 119. Osiek Dom Osiek, ul. drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje Klimontowska 3 120. Osiek Dom Osiek, ul. mur. XIX Koniec Nie istnieje Klimontowska XIX 7 121. Osiek Dom Osiek, ul. mur. XIX XIX/XX Nie istnieje Klimontowska 20 122. Osiek Dom Osiek, ul. mur. XIX XIX/XX Nie istnieje Mickiewicza 15 123. Osiek Dom Osiek, ul. mur. XX 1922 Nie istnieje Mickiewicza 25 124. Osiek Dom Osiek, ul. drewn. XIX XIX/XX Mickiewicza 28

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

125. Osiek Dzwonnica, Osiek, ul. mur. XX 30 lata zespół Mickiewicza XX ko ścioła św. Stanisława 126. Osiek Kaplica zespół Osiek, ul. mur. XIX 2 poł. ko ścioła św. Mickiewicza XIX Stanisława 127. Osiek Ko ściół, Osiek, ul. mur. XIX 1852 Rejestr Zabytków zespół Mickiewicza Województwa ko ścioła św. Świ ętokrzyskiego Stanisława Nr. 478 z 18.03.1957 oraz 623 z 28.10.1971. 128. Osiek Plebania, Osiek, ul. mur. XIX Koniec zespół Mickiewicza XIX ko ścioła św. 30 Stanisława 129. Osiek Dom Osiek, ul. drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje Połaniecka 11 130. Osiek Obora, zespół Osiek, ul. drewn. XX 20 lata Nie istnieje zagrody Połaniecka 12 XX 131. Osiek Stodoła, Osiek, ul. drewn. XX 20 lata Nie istnieje zespół zagrody Połaniecka 12 XX 132. Osiek Kapliczka Osiek, Rynek mur. XIX Koniec XIX 133. Osiek Ku źnia Osiek, ul. drewn. XX 20 lata Nie istnieje Wolska 1 XX 134. Osiek Dom, zespół: Osiek, ul. drewn. XX 20 lata Nie istnieje zagrody Wolska 8 XX 135. Osiek Obora, zespół Osiek, ul. mur. XX 20 lata Nie istnieje zagrody Wolska 8 XX 136. Osiek Stodoła, Osiek, ul. drewn. XX 20 lata Nie istnieje zespół zagrody Wolska 8 XX 137. Osiek Szkoła Osiek, ul. mur. XX 30 lata Wolno ści 24 a XX 138. Osiek Układ Osiek - XIII 1253- 2 urbanistyczny poł. XIX miejscowo ści 139. Pliskowola Dom Pliskowola 12 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje 140. Pliskowola Dom, zespół Pliskowola 40 drewn. XIX Koniec Nie istnieje zagrody XIX 141. Pliskowola Obora, zespół Pliskowola 40 drewn. XIX Koniec Nie istnieje zagrody XIX 142. Pliskowola Stodoła, Pliskowola 40 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje zespół zagrody 143. Pliskowola Dom Pliskowola 43 drewn. XX 20 lata Nie istnieje XX 144. Pliskowola Dom, zespół Pliskowola 47 drewn. XX 1934 Nie istnieje zagrody 145. Pliskowola Stodoła, Pliskowola 47 drewn. XX 30 lata Nie istnieje zespół zagrody XX 146. Pliskowola Stodoła w Pliskowola 49 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje zagrodzie 147. Pliskowola Obora w Pliskowola 53 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

zagrodzie 148. Pliskowola Dom Pliskowola 60 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje 149. Pliskowola Dom Pliskowola 63 drewn. XIX XIX/XX Nie istnieje 150. Pliskowola Dom, zespół Pliskowola 68 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje zagrody 151. Pliskowola Stodoła, Pliskowola 68 drewn. XIX XIX/XX Nie istnieje zespół zagrody 152. Pliskowola Dom Pliskowola 70 drewn. XIX Koniec Nie istnieje XIX 153. Pliskowola Stodoła w Pliskowola 78 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje zagrodzie 154. Pliskowola Dom Pliskowola 79 drewn. XIX XIX/XX Nie istnieje 155. Pliskowola Obora w Pliskowola drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje zagrodzie 101 156. Pliskowola Dom Pliskowola drewn. XX 20 lata Nie istnieje 103 XX 157. Pliskowola Dom Pliskowola drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje 123 158. Pliskowola Dom Pliskowola drewn. XX Pocz. XX Stracił charakter 139 zabytkowy 159. Pliskowola Dom Pliskowola drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje 150 160. Pliskowola Dom Pliskowola drewn. XIX 2 poł. Nie istnieje 176 XIX 161. Stru Ŝki Dom Stru Ŝki 6 mur. XX 30 lata Nie istnieje XX 162. Stru Ŝki Dom Stru Ŝki 8 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje 163. Stru Ŝki Obora w Stru Ŝki 15 drewn. XIX Koniec Stracił charakter zagrodzie XIX zabytkowy 164. Suchowola Stajnia w Suchowola 6 drewn. XIX 1898 Nie istnieje zagrodzie 165. Suchowola Dom Suchowola 10 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje 166. Suchowola Dom, zespół Suchowola 12 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje zagrody 167. Suchowola Obora, zespół Suchowola 12 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje zagrody 168. Suchowola Dom, zespół Suchowola 13 drewn. XX Pocz. XX Stracił charakter zagrody zabytkowy 169. Suchowola Obora I, Suchowola 13 drewn. XX 20 lata Nie istnieje zespół zagrody XX 170. Suchowola Obora II, Suchowola 13 drewn. XX 20 lata Nie istnieje zespół zagrody XX 171. Suchowola Stodoła, Suchowola 13 drewn. XX 20 lata Nie istnieje zespół zagrody XX 172. Suchowola Obora, zespół Suchowola 34 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje zagrody 173. Suchowola Stodoła, Suchowola 34 drewn. XX 20 lata Nie istnieje zespół zagrody XX 174. Suchowola Obora w Suchowola 37 drewn. XX Pocz. XX zagrodzie 175. Suchowola Dom Suchowola 40 drewn. XIX XIX/XX Nie istnieje

176. Suchowola Dom, zespół Suchowola 53 drewn. XIX XIX/XX Nie istnieje zagrody 36

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

177. Suchowola Obora, zespół Suchowola 53 drewn. XIX Koniec zagrody XIX 178. Suchowola Stodoła, Suchowola 53 drewn. XX 20 lata zespół zagrody XX 179. Suchowola Dom, zespół Suchowola 57 drewn. XIX XIX/XX Nie istnieje zagrody 180. Suchowola Obora, zespół Suchowola 57 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje zagrody 181. Suchowola Stodoła, Suchowola 57 drewn. XX 20 lata Nie istnieje zespół zagrody XX 182. Suchowola Dom Suchowola 59 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje 183. Suchowola Dom, zespół Suchowola 60 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje zagrody 184. Suchowola Obora, zespół Suchowola 60 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje zagrody 185. Suchowola Stodoła, Suchowola 60 drewn. XX 20 lata Nie istnieje zespół zagrody XX 186. Suchowola Dom Suchowola 63 drewn. XIX XIX.XX 187. Suchowola Dom Suchowola 66 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje 188. Suchowola Dom, zespół Suchowola 68 drewn. XX Pocz. XX Stracił charakter zagrody zabytkowy 189. Suchowola Obora, zespół Suchowola 68 drewn. XIX XIX/XX Nie istnieje zagrody 190. Suchowola Dom Suchowola 79 drewn. XIX Koniec Nie istnieje XIX 191. Suchowola Dom, zespół Suchowola 80 drewn. XX 1936 Nie istnieje zagrody 192. Suchowola Obora, zespół Suchowola 80 drewn. XX 20 lata Nie istnieje zagrody XX 193. Suchowola Stodoła, Suchowola 80 drewn. XX 20 lata Nie istnieje zespół zagrody XX 194. Suchowola Dom, zespół Suchowola drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje zagrody 100 195. Suchowola Stodoła, Suchowola drewn. XX 20 lata Nie istnieje zespół zagrody 100 XX 196. Suchowola Dom Suchowola drewn. XIX XIX/XX 108 197. Suchowola Dom Suchowola drewn. XX 1935 125 198. Suchowola Dom, zespół Suchowola drewn. XIX XIX/XX zagrody 149 199. Suchowola Stodoła, Suchowola drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje zespół zagrody 149 200. Suchowola Dom Suchowola drewn. XIX Koniec Nie istnieje 161 XIX 201. Suchowola Dom Suchowola drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje 165 202. Suchowola Dom Suchowola drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje 166 203. Suchowola Dom Suchowola drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje 174 204. Suchowola Dom, zespół Suchowola drewn. XX 1922 Nie istnieje zagrody 176 205. Suchowola Komórka, Suchowola drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje 37

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

zespól zagrody 176 206. Suchowola Stodoła, Suchowola drewn. XX 20 lata Nie istnieje zespół zagrody 176 XX 207. Suchowola Suchowola drewn. XIX XIX/XX Nie istnieje 176 208. Suchowola Dom Suchowola drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje 184 209. Suchowola Dom, zespół Suchowola drewn. XIX Koniec zagrody 185 XIX 210. Suchowola Obora, zespół Suchowola drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje zagrody 185 211. Suchowola Stodoła, Suchowola drewn. XX 20 lata Nie istnieje zespół zagrody 186 XX 212. Suchowola Obora, zespół Suchowola drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje zagrody 186 213. Suchowola Dom Suchowola drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje 196 214. Suchowola Dom Suchowola drewn. XIX XIX/XX Stracił charakter 202 zabytkowy 215. Suchowola Dom Suchowola drewn. XIX Koniec 212 XIX 216. Suchowola Dom Suchowola drewn. XX 1903 Nie istnieje 223 217. Sworo ń Dom Swaro ń 8 drewn. XX Pocz. XX Nie istnieje 218. Sworo ń Dom z obor ą Swaro ń 33 drewn. XX 1902 Nie istnieje

219. Sworo ń Dom Swaro ń 42 drewn. XIX Koniec Nie istnieje XIX 220. Sworo ń Dom Swaro ń 43 drewn. XIX Koniec Nie istnieje XIX 221. Szwagrów Dom Szwagrów 26 mur. XX Pocz. XX Stracił charakter zabytkowy 222. Szwagrów Dom Szwagrów 71 drewn. XIX Koniec Stracił charakter XIX zabytkowy 223. Szwagrów Dom Szwagrów 91 drewn. XIX Koniec Nie istnieje XIX 224. Szwagrów Obora, zespół Szwagrów mur. XX Pocz. XX. Nie istnieje dworu Przebudo wana 225. Szwagrów Spichlerz, Szwagrów mur. XX Pocz. XX zespół dworu 226. Trzcianka Dom Trzcianka 3 drewn. XX Pocz. XX Stracił charakter zabytkowy 227. Trzcianka Dom, zespół Trzcianka 5 drewn. XIX XIX/ XX zagrody 228. Trzcianka Stajna zespół Trzcianka 5 drewn. XIX Koniec zagrody XIX 229. Trzcianka Dom Trzcianka 20 drewn. XIX XIX/XX 230. Tursko Dom Tursko drew. XX Pocz. XX Nie istnieje Wielkie Wielkie 6 231. Tursko Dom Tursko drew. XX 1929 Nie istnieje Wielkie Wielkie 7 232. Tursko Dom, zespół Tursko drew. XX 1936 Nie istnieje Wielkie zagrody Wielkie 40

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

233. Tursko Obora, zespół Tursko drew. XIX Ok. 1890 Wielkie zagrody Wielkie 40 234. Tursko Kapliczka Tursko drew. XX 1928 Wielkie Wielkie, droga Szwagrów- Stru Ŝki 235. Tursko Szkoła Tursko drew. XX 30 lata Wielkie Wielkie XX 236. Tursko- Dom Tursko- drew. XX Pocz. XX Nie istnieje Zagumnie Zagumnie 9 237. Tursko- Dom Tursko- drew. XX 20 lata Nie istnieje Zagumnie Zagumnie 17 XX 238. Bukowa Kapliczka Bukowa mur. I poł. I poł. XX NMP XX w. w. przydro Ŝna 239. Bukowa Krzy Ŝ Bukowa mur. 1952 r. 1952 r. przydro Ŝny 240. Bukowa Kapliczka Bukowa mur. 1948 r. 1948 r. NMP przydro Ŝna 241. Nakol Krzy Ŝ Nakol mur. 1943 r. 1943 r. przydro Ŝny 242. Niekrasów Kapliczka Niekrasów drew. XX w. XX w. przydro Ŝna 243. Niekrasów Kapliczka Niekrasów mur. 1880 r. 1880 r. przydro Ŝna 1908 r. 1908 r. Św. Jana Nepomucena 244. Ossala Krzy Ŝ Ossala mur. 1889 r. 1889 r. przydro Ŝny 245. Osiek Krzy Ŝ Osiek mur. XIX XIX w. przydro Ŝny w. 246. Osiek Figura NMP Osiek, teren mur. 1904 r. 1904 r. na ko ścioła postumencie 247. Pliskowola Krzy Ŝ Pliskowola mur. 1827 r. 1827 r. przydro Ŝny 248. Stru Ŝki Figura Stru Ŝki mur. 1746 r. 1746 r. odnowiona 249. Suchowola Kapliczka – Suchowola mur. 1958 r. 1958 r. krzy Ŝ przydro Ŝny 250. Suchowola Kapliczka – Suchowola mur. 1871 r. 1871 r. cz ęś ciowo krzy Ŝ odnowiona przydro Ŝny 251. Sworo ń Kapliczka – Sworo ń mur. 1935 r. 1935 r. krzy Ŝ przydro Ŝny 252. Trzcianka Kapliczka Trzcianka mur. 1834 r. 1834 r. przydro Ŝna z pos ągiem Chrystusa Frasobliwego 253. Tursko Kapliczka Tursko mur. 1866 r. 1866 r. Wielkie przydro Ŝna Wielkie

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

254. Niekrasów Miejsce Pami ęci Cmentarz mur. XX w XX w Narodowej - parafialny pami ęci Ŝołnierzy poległych w I i II wojnie światowej 255. Niekrasów Miejsce Pami ęci Cmentarz mur. XX w. XX w. Narodowej - parafialny pami ęci pomordowanyc h mieszka ńców wsi Stru Ŝki 256. Osiek Miejsce Pami ęci Cmentarz mur. 1927 r. 1927 r. Narodowej – parafialny grób Seweryna Wesołkowskieg o, weterana powstania styczniowego 257. Osiek Miejsce Pami ęci Cmentarz mur. XX w. XX w. Narodowej – parafialny symboliczny grób Bogusława Wesołowskiego obro ńcy Gdyni 258. Osiek Miejsce Pami ęci Cmentarz mur. XX w. XX w. Narodowej – parafialny symboliczny grób Bogusława Wesołowskiego obro ńcy Gdyni 259. Osiek Miejsce Pami ęci Cmentarz mur. XX w. XX w. Narodowej – parafialny mogiła pami ęci Ŝołnierzy poległych w II wojnie światowej 260. Osiek Miejsce Pami ęci Cmentarz mur. XX w. XX w. Narodowej parafialny pami ęci Ŝołnierzy poległych w I i II wojnie światowej 261. Ossala - Miejsce Pami ęci Ossala - mur. XX w. XX w. Lesisko Narodowej - Lesisko pomnik upami ętniaj ący śmier ć Władysława Jasińskiego „J ędrusia” i jego partyzantów w 1943 r.

W otrzymanym wykazie zabytków od Wojewódzkiego Urz ędu Ochrony Zabytków w Kielcach – Delegatura w Sandomierzu, na terenie gminy Osiek znajdowało si ę ogółem 236

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015 obiektów, w tym 5 obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Województwa Świ ętokrzyskiego. Po przeprowadzonej w terenie inwentaryzacji wy Ŝej wymienionych obiektów nale Ŝy stwierdzi ć, i Ŝ: - 152 obiekty z terenu całej gminy nie istnieje, tzn. prawdopodobnie popadły w ruin ę i przestały istnie ć lub zostały rozebrane, dotyczy to głównie domów mieszkalnych oraz zabudowy gospodarczej, - 5 obiektów z rejestru jest w dobrym stanie, s ą odnowione, w trakcie remontu lub ich stan jest na tyle dobry, Ŝe go nie wymagaj ą, - na wniosek Urz ędu Miasta i Gminy w Osieku do ewidencji wł ączono cmentarz w Osieku, poniewa Ŝ znajduj ą si ę na jego terenie cenne nagrobki pochodz ące z XIX w., a tak Ŝe Miejsca Pami ęci Narodowej, - znajduj ące si ę w ewidencji obiekty s ą w ró Ŝnym stanie technicznym, od obiektów odnowionych, które zachowały charakter, do obiektów w stanie zaniedbanym, bardzo złym lub w trwałej ruinie (wi ększo ść zabytków jest własno ści ą prywatn ą), - obiekty nale Ŝą ce do parafii rzymskokatolickich s ą w dobrym stanie technicznym, odnawiane zgodnie z zaleceniami konserwatorskimi, - obiekty nale Ŝą ce do Miasta i Gminy Osiek są cz ęś ciowo wyremontowane lub planowane do modernizacji w ramach rewitalizacji centrum miasta i innych działa ń w obiektach, znajduj ą si ę w dobrym stanie technicznym, nie zatraciły zabytkowego charakteru oraz planuje si ę wykorzystanie ich do pełnienia funkcji społecznych, kulturalnych.

Zweryfikowana ewidencja zabytków nieruchomych na terenie gminy Osiek jest osobnym dokumentem, który stanowi integraln ą cz ęść niniejszego Programu.

5.2.5. Zabytki ruchome

Zabytki ruchome obecne na terenie gminy Osiek stanowi ą wyposa Ŝenie ko ściołów w Osieku i Niekrasowie wpisanych do rejestru zabytków.

Niekrasów, ko ściół Nawiedzenia NMP:

- ośrodkiem kultu maryjnego jest niekoronowany obraz Matki Boskiej Niekrasowskiej namalowany na płótnie (wymiary 120x90 cm) prawdopodobnie szkoły włoskiej. Pochodzi z XVII-XVIII wieku. Prawdopodobnie obraz ten przeniesiono z nieistniej ącego dzi ś ju Ŝ ko ścioła rzymskokatolickiego w Tursku Małym przez Stanisława i Eleonor ę z Bielskich Skarbków. Obraz przedstawia Matk ę trzymaj ącą na prawej r ęce Pana Jezusa, lew ą dło ń dzieci ęcia trzyma w swej lewicy. Dzieci ątko praw ą r ęką wskazuje na Matk ę. Obydwie twarze patrz ą na widza.

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

- w drugim ołtarzu znajduje si ę rze źba Chrystusa Pana na krzy Ŝu, - w trzecim ołtarzu znajduje si ę obraz Św. Józefa z dzieci ątkiem, - ponadto w ko ściele znajduj ą si ę: chrzcielnica, organy piszczałkowe, Ŝyrandole oraz sprz ęty liturgiczne. Osiek, ko ściół p.w. św. Stanisława Biskupa i M ęczennika: Wyposa Ŝenie świ ątyni, ró Ŝnorodne stylowo: - rokokowy ołtarz z ukrzy Ŝowaniem, - w prawej kaplicy ołtarz pochodz ący z nieistniej ącego ko ściółka cmentarnego, - drewniana chrzcielnica ma kształt szerokiej czary podtrzymywanej przez kl ęcz ącego anioła, nakryta pokryw ą w formie a Ŝurowej, zamkni ętej korony, - ambona w stylu regencji, - dwa rokokowe feretrony, - rze źbione stacje M ęki Pa ńskiej, charakterystyczne dla sztuki ekspresyjnej przełomu XIX i XX wieku.

5.2.6. Stanowiska archeologiczne

Zabytkiem archeologicznym jest ka Ŝdy ślad działalności człowieka znajduj ący si ę w ziemi lub pod wod ą, którego zachowanie le Ŝy w interesie społecznym ze wzgl ędu na posiadan ą warto ść historyczn ą, artystyczn ą lub naukow ą. Mo Ŝna wyró Ŝni ć dwa typy zabytków archeologicznych – ruchome i nieruchome. Zabytki ruchome to przedmioty zwi ązane z działalno ści ą człowieka w przeszło ści. Z perspektywy nauki i dziedzictwa znacznie wa Ŝniejsze s ą jednak archeologiczne zabytki nieruchome – stanowiska archeologiczne, czyli zespoły obiektów o charakterze kultowym, grobowym, mieszkalnym lub gospodarczym, otaczaj ący je układ warstw glebowych oraz znajduj ące si ę w nich zabytki ruchome. Ochrona dziedzictwa archeologicznego polega na zachowaniu stanowisk archeologicznych w stanie nienaruszonym. Dziedzictwo archeologiczne jest nieodnawialne, poniewa Ŝ nie da si ę odtworzy ć raz naruszonego układu warstw. Jedynym sposobem ochrony tego zasobu jest zachowanie miejsc zalegania zabytków w stanie nienaruszonym, tak, aby kolejne pokolenia mogły poznawa ć swoj ą przeszło ść , stosuj ąc coraz bardziej skuteczne a jednocze śnie mniej inwazyjne metody badawcze. Dotyczy to tak Ŝe archeologicznych bada ń wykopaliskowych, które s ą dopuszczalne tylko na stanowiskach zagro Ŝonych zniszczeniem, np. w wyniku planowanej inwestycji budowlanej. Stanowiska archeologiczne z terenu gminy Osiek zostały odkryte m.in. na podstawie bada ń Archeologicznego Zdj ęcia Polski, które były realizowane w latach 70-tych i 80-tych XX wieku. Teren gminy rozkłada si ę na powierzchni 5 obszarów AZP: 92-70, 92-71, 93-70, 93-71 i 94-70.

Wykaz stanowisk archeologicznych zewidencjonowanych na terenie gminy Osiek (stan na 17.06.2011 r.) według dokumentacji Świ ętokrzyskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków – Delegatura w Sandomierzu:

Miejscowo ść Numer Numer na Stawisko w Rodzaj Okres AZP obszarze miejscowo ś ci 1. Długoł ęka 93-71 36 1 osady (2) pradzieje, wczesne

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

średniowiecze 2. Długoł ęka 93-71 37 2 osada epoka br ązu 3. Długoł ęka 93-71 41 6 osady (2) epoka br ązu, staro Ŝytno ść 4. Osiek 92-71 115 1 osady (2) epoka br ązu, wczesne średniowiecze 5. Osiek 92-71 116 2 osada epoka br ązu 6. Osiek 92-71 117 3 osada epoka br ązu 7. Osiek 92-71 118 4 osada neolit 8. Osiek 92-71 119 5 osada epoka br ązu 9. Osiek 92-71 120 6 osada schyłkowy neolit 10. Mikołajów 93-71 30 1 osady (2) pradzieje, wczesne średniowiecze 11. Mikołajów 93-71 31 2 osada wczesne średniowiecze 12. Mikołajów 93-71 32 3 osada wczesne średniowiecze 13. Mikołajów 93-70 3 1 osady (4) epoka br ązu 14. Mikołajów 93-70 4 2 osada epoka br ązu 15. Mikołajów 93-70 6 4 osada i epoka br ązu cmentarzysko 16. Mucharzew 93-70 22 1 osady (4) neolit, epoka br ązu, okres rzymski, wczesne średniowiecze 17. Mucharzew 93-70 23 2 osady (3) epoka br ązu, okres rzymski, wczesne średniowiecze 18. Mucharzew 93-70 32 5 osady (2) neolit, staro Ŝytno ść 19. Mucharzew 93-70 33 6 osady (3) neolit, epoka br ązu, okres rzymski 20. Nakol 93-70 38 1 osada wczesne średniowiecze 21. Niekrasów 93-70 21 1 osada wczesne średniowiecze 22. Niekrasów 93-70 36 2 ko ściół i wczesne średniowiecze cmentarzysko 23. Niekrasów 93-70 37 1 osady (2) neolit, wczesne średniowiecze 24. Osiek ob. 02 93-71 9 4 osady (3) epoka br ązu, okres rzymski 25. Osiek ob. 02 93-71 10 5 osady (3) epoka br ązu, okres rzymski, wczesne średniowiecze 26. Osiek ob. 02 93-71 11 6 osady (2) epoka br ązu, wczesne średniowiecze 27. Osiek ob. 02 93-71 12 7 osady (2) okres rzymski, wczesne średniowiecze 28. Osiek ob. 02 93-71 13 8 osada wczesne średniowiecze 29. Osiek ob. 02 93-71 14 9 osady (2) okres rzymski 30. Osiek ob. 02 93-71 15 10 osada epoka br ązu 31. Osiek ob. 02 93-71 18 13 osady (2) epoka br ązu, wczesne średniowiecze 32. Osiek ul. Wi ślana 93-71 22 17 osady (2) epoka br ązu, wczesne średniowiecze 33. Ossala 93-70 13 1 osady (2) okres rzymski, pó źne średniowiecze 34. Ossala 93-70 15 3 osada pó źne średniowiecze 35. Ossala 93-70 16 4 osady (2) epoka br ązu, wczesne średniowiecze 36. Ossala 93-70 17 5 osada epoka br ązu 37. Ossala 93-70 18 6 osada XVII-XVIII w.

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

38. Ossala Lesisko 93-70 7 1 osada wczesne średniowiecze 39. Pliskowola 93-70 34 4 osady (2) neolit, wczesne średniowiecze 40. Pliskowola 93-70 35 5 osady (3) neolit, okres rzymski, wczesne średniowiecze 41. Stru Ŝki 94-70 9 1 osada okres rzymski 42. Stru Ŝki 94-70 20 2 Osady (4) neolit, epoka br ązu, średniowiecze 43. Stru Ŝki 94-70 21 3 Osady (2) epoka br ązu, średniowiecze 44. Suchowola 92-70 2 2 osady (4) neolit, epoka br ązu, wczesne średniowiecze 45. Suchowola 92-70 4 4 osady (4) neolit, epoka br ązu, wczesne średniowiecze 46. Suchowola 92-70 5 5 osada owr 47. Suchowola 92-70 7 6 osada neolit 48. Suchowola 92-70 8 7 osada wczesne średniowiecze 49. Suchowola 92-70 11 10 osady (3) neolit, epoka br ązu, wczesne średniowiecze 50. Suchowola 92-70 12 11 osady (2) neolit, wczesne średniowiecze 51. Suchowola 92-70 13 12 osady (2) epoka br ązu, wczesne średniowiecze 52. Suchowola 92-70 14 13 osada okres nowo Ŝytny 53. Suchowola 92-70 17 16 osada wczesne średniowiecze 54. Suchowola 92-70 23 22 obozowisko paleolit schyłkowy 55. Trzcianka 93-70 8 2 osada pó źne średniowiecze 56. Trzcianka 93-70 9 1 osada pó źne średniowiecze 57. Trzcianka Kolonia 93-70 11 4 osada wczesne średniowiecze pó źne średniowiecze 58. Tursko Wielkie 94-70 10 5 osady okres rzymski, wczesne średniowiecze 59. Tursko Wielkie 94-70 11 6 dwór pó źne średniowiecze, okres staropolski 60. Tursko Wielkie 94-70 15 12 osady (2) wczesne średniowiecze 61. Tursko Wielkie 94-70 22 8 osada wczesne średniowiecze 62. Tursko Wielkie 94-70 23 9 osada wczesne średniowiecze 63. Tursko Wielkie 94-70 24 7 osady (4) neolit, średniowiecze 64. Tursko Wielkie 94-70 28 10 osady (3) epoka brązu, okres rzymski, średniowiecze 65. Tursko Wielkie 94-70 29 11 osada pó źne średniowiecze, okres staropolski 66. Mucharzew 93-70 28 1 osady (2) neolit, epoka br ązu

Ewidencja stanowisk archeologicznych na terenie gminy stanowi cz ęść dokumentu – „Gminnej Ewidencji Zabytków Miasta i Gminy Osiek” sporz ądzonego w 2011 roku, który stanowi integraln ą cz ęść niniejszego Programu.

Odnotowane stanowiska archeologiczne to głównie osady, ślady osadnictwa i cmentarzyska. W wi ększo ści s ą to skupiska ró Ŝnych osad z czasów neolitu, epoki br ązu, średniowiecza. W rejonie zajmowanym obecnie przez kopalni ę siarki w pobli Ŝu miejscowo ści Lipnik w latach 90.XX wieku jeden z mieszka ńców podczas prac polowych odkrył na swojej posesji szcz ątki (łupki, kawałki dawnych naczy ń, groty narz ędzi bojowych itp.). Po dostarczaniu 44

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015 fragmentów owego znaleziska do UMiG w Osieku, postanowiono przeprowadzi ć badania archeologiczne. Wiek znaleziska oszacowano na IV do IX w. n.e.. Obecnie na tym terenie prowadzona jest eksploatacja siarki. Na pozostałym terenie gminy zewidencjonowane stanowiska nie s ą obecnie zagro Ŝone, znajduj ą si ę w wi ększo ści na terenach le śnych lub ł ąkowo-polnych, w oddaleniu od linii zabudowy poszczególnych miejscowo ści. W przypadku jednak prowadzenia inwestycji inwazyjnych nale Ŝy prace ziemne prowadzi ć pod nadzorem archeologicznym. Procedury post ępowania zwi ązane ze znaleziskami archeologicznymi okre śla art. 32 i art. 33 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Mówi on, Ŝe „przedmioty b ędące zabytkami archeologicznymi, odkrytymi, przypadkowo znalezionymi, albo pozyskanymi w wyniku bada ń archeologicznych, stanowi ą własno ść Skarbu Pa ństwa”. Ponadto, w razie przypadkowego znaleziska archeologicznego nale Ŝy powiadomi ć słu Ŝby konserwatorskie. W pierwszej kolejno ści nale Ŝy powiadomi ć Urz ąd Miasta i Gminny w Osieku (tel. 15 867 12 03, adres 28-221 Osiek, ul. Rynek 1), który ma obowi ązek bezpo średnio informowa ć instytucje: Wojewódzki Urz ąd Ochrony Zabytków w Kielcach (tel. 41 344 56 34, 41 344 27 20, adres 25-009 Kielce, ul. Zamkowa nr 5), Starostwo Powiatowe w Staszowie (tel. 15 864 27 65, adres 728-200 Staszów, ul. Świerczewskiego 7). Organem decyduj ącym i zezwalaj ącym na wszcz ęcie terenowych bada ń archeologicznych jest Świ ętokrzyski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Kielcach lub oddział w Sandomierzu. Ka Ŝdy zespół badawczy działaj ący w terenie musi posiada ć pisemne zezwolenie tego urz ędu na prowadzenie prac terenowych.

5.2.7. Zabytki znajdujące się w zbiorach muzealnych i innych

Na terenie gminy Osiek nie znajduje si ę Ŝadna placówka muzealna. Najbli Ŝsza tego typu instytucja to Muzeum Ziemi Staszowskiej znajduj ące si ę w Staszowie. Muzeum prowadzi stał ą ekspozycje malarstwa, rze źby twórców regionalnych, dział geologii ziemi staszowskiej, dział numizmatyczny, oraz pami ątki zwi ązane z ziemia staszowsk ą, m.in.: zbiory starodruków, zabytki ludowego rzemiosła, Judaica oraz pami ątki z okresu II wojny światowej zwi ązane z działaj ącym w regionie oddziałem konspiracyjnym „J ędrusie”. Spo śród obiektów dziedzictwa kulturowego wymieni ć nale Ŝy Dom Pracy Twórczej Adama i Józefy Kwiatkowskich znajduj ący si ę w Ossali. Jest to obiekt z ubiegłego wieku z oryginalnym wyposa Ŝeniem. Znajduj ą si ę tu m.in. obrazy p ędzla Józefy Kwiatkowskiej. Ponadto w miejscowo ści Ossala znajduje si ę Dom pami ęci Adama Bienia – prawnika, pisarza, polityka, jednego z współtwórców polskiego Pa ństwa Podziemnego, działacza społecznika.

Wn ętrze Domu pami ęci Adama Biennia

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

Źródło: http://jakiecudne.pl/zdjecie/ossala-dom-pamieci-adama-bienia

Najcenniejsze eksponaty pochodz ą z okresu okupacyjnej działalno ści A. Bienia, kiedy pełnił funkcj ę I zast ępcy delegata rz ądu RP na kraj oraz ministra w Krajowej Radzie Ministrów i jednego z cywilnych dowódców powstania warszawskiego. Na uwag ę zasługuj ą ponadto: listy Bienia z frontu wojny 1920 roku do ówczesnej narzeczonej Zofii Ziarkówny ze szczegółami dotycz ącymi szlaku bojowego oraz działa ń wojennych, pami ątkowe zaproszenie do wzi ęcia udziału w odbywaj ących si ę w Spale do Ŝynkach prezydenckich w 1930 roku wystosowane przez Ignacego Mo ścickiego, autentyczny fotoreporta Ŝ z pogrzebu Józefa Piłsudskiego w 1935 roku oraz ksi ęga pami ątkowa z wpisami odwiedzaj ących Dom osobisto ści.

5.2.8. Miejsca Pamięci Narodowej

Miejsca Pami ęci Narodowej na terenie gminy Osiek związane s ą z ruchem narodowowyzwole ńczym głównie w czasie II wojny światowej, a tak Ŝe martyrologi ą i męcze ństwem mieszka ńców gminy podczas ostatniej wojny. Miejsca Pami ęci Narodowej w gminie to: - Bukowa, upami ętnienie bitwy pod Bukow ą w 1944 r., - Niekrasów, MPN po świecone pami ęci poległych w latach 1918-1920, - Niekrasów, Cmentarz parafialny – pomnik pami ęci Ŝołnierzy poległych w I i II wojnie światowej, - Niekrasów, Cmentarz parafialny – pomnik pami ęci pomordowanych mieszka ńców wsi Stru Ŝki, - Osiek, ul. Połaniecka – pomnik po świecony poległym w latach 1939-45, - Osiek, Cmentarz parafialny – grób Seweryna Wesołowskiego, bohatera powstania styczniowego, - Osiek, Cmentarz parafialny – symboliczny grób Bogusława Wesołowskiego obro ńcy Gdyni podczas kampanii wrze śniowej, - Osiek, Cmentarz przyko ścielny – pami ątkowa płyta dla ks. Tomasza Sokolskiego - weterana powstania styczniowego, - Osiek, Cmentarz parafialny – mogiła pami ęci Ŝołnierzy poległych w II wojnie światowej, - Osiek, Cmentarz parafialny – pomnik pami ęci Ŝołnierzy poległych w I i II wojnie światowej, - Osiek, ko ściół parafialny – tablica upami ętniaj ąca walki oddz. „J ędrusie”, - Osiek, teren Zespołu Szkół im. Jana Pawła II - Pomnik Jana Pawła II autorstwa Andrzeja Zwolaka, - Ossala Lesisko – MPN upami ętniaj ące walki oddz. „J ędrusie”.

Na terenie gminy Osiek znajduj ą si ę cmentarze rzymsko-katolickie w miejscowo ściach: Niekrasów i Osiek.

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

5.2.9. Dziedzictwo niematerialne

W rozumieniu Konwencji UNESCO, której tekst został przyj ęty na 32 sesji Konferencji Generalnej UNESCO w pa ździerniku 2003 r., dziedzictwo niematerialne to zwyczaje, przekaz ustny, wiedza i umiej ętno ści oraz zwi ązane z nimi przedmioty i przestrze ń kulturowa, które s ą uznane za cz ęść własnego dziedzictwa przez dan ą wspólnot ę, grup ę lub jednostki. Dziedzictwo niematerialne to rodzaj dziedzictwa, który jest przekazywany z pokolenia na pokolenie i ustawicznie odtwarzany przez wspólnoty i grupy w relacji z ich środowiskiem, histori ą i stosunkiem do przyrody. Dla danej społeczno ści dziedzictwo niematerialne jest źródłem poczucia to Ŝsamo ści i ci ągło ści. Dziedzictwo niematerialne w rozumieniu wspomnianej wy Ŝej Konwencji obejmuje: - tradycje i przekazy ustne, w tym j ęzyk jako narz ędzie przekazu, - spektakle i widowiska, - zwyczaje, obyczaje i obchody świ ąteczne, - wiedz ę o wszech świecie i przyrodzie oraz zwi ązane z ni ą praktyki, - umiej ętno ści zwi ązane z tradycyjnym rzemiosłem.

Dziedzictwo Osieka stanowi ą jego historia, nawet ta po której śladów dawno ju Ŝ nie ma, przekazy słowne, powiedzenia oraz obyczaje regionu. Według przekazów z 1284 r. w Osieku istniał dwór. Wło ści osieckie nale Ŝały do Tarnowskich herbu Leliwa, którzy za czasów Kazimierza Wielkiego wznie śli tu obronn ą siedzib ę przebudowuj ąc istniej ący dwór. Prawdopodobnie siedziba była do ść okazała, ze wzgl ędu na poło Ŝenie na trasie z Krakowa do Sandomierza i cz ęste pobyty orszaków królewskich. Dzi ś jest znane w przybli Ŝeniu miejsce, gdzie stał dwór. W tym miejscu stoi dom mieszkalny z piwnicami z XVII-XVIII wieku. Na terenie gminy zamieszkiwała ludno ść wyznania moj Ŝeszowego. Wiadomo, Ŝe w Osieku znajdowała si ę synagoga i mykwa oraz cmentarz poza miastem. Według danych z roku 1928 synagoga wymagała gruntownego remontu, poniewa Ŝ wcze śniej słu Ŝyła tak Ŝe jako przytułek, natomiast mykwa musiała zosta ć w tym czasie zamkni ęta ze wzgl ędu na warunki sanitarne. Cmentarz wspólnoty Ŝydowskiej w Osieku poło Ŝony był poza miastem, niedaleko od drogi na Połaniec. Wiadomo, Ŝe cmentarz był obwiedziony z trzech strony murem kamiennym, a z czwartej płotem drewnianym. Podzielony był na cztery strefy, według których rodzina zmarłego opłacała konkretn ą opłat ę. Najdro Ŝsze miejsca, uwa Ŝane jednak Ŝe za najlepsze zlokalizowane były w środku cmentarza w rz ędzie grobów rabina Tropera i Majera Roznera (kosztowały 250 zł). Z kolei miejsce ta ńsze, w nast ępnych szeregach od pierwszych miejsc kosztowały 150 zł. Nast ępny szereg kosztował 75 zł, a kolejny 25 zł (pod murem kirkutu). Cmentarz uległ całkowitej dewastacji, obszar zarósł traw ą, nie zachowały si ę całe macewy, ich fragmenty zgin ęły w ro ślinno ści. Dziedzictwo kulturalne to tak Ŝe język. Ciekawa jest geneza nazwy miejscowo ści Osiek, co znaczy: - osieczy ć, grodzi ć (drewniany wał obiektu ochronnego), - wykorzystywanie do obrony granic kraju, dzielnic lub traktów handlowych, lub (Kraków - Sandomierz) - ko śna ł ąka (sianokosy), - wysieczono oddział Tatarów ( źródłosłów od wydarzenia historycznego: bitwy polsko - tatarska pod Turskiem w roku 1241), - wysieczono mi ędzy Poła ńcem a Sandomierzem przej ście dla traktu królewskiego Kraków- Sandomierz. Osiek stała si ę równie Ŝ miejscem powstania niezbyt chwalebnego przysłowia. Za „Staro Ŝytno ści polskie: Ku wygodzie czytelnika porz ądkiem abecadłowym zebrane, t. II.”

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015 autorstwa Emila Kierskiego i J ędrzeja Moraczewskiego z 1852 roku, cyt.: „ Znany jest wreszcie Osiek w całej Polsce z przysłowia: sprawa, jak w Osieku, o którém Wójcicki w Przysłowiach (Tom III. str. 45) tak mówi: Razu, jednego miejscowy ślósarz tak ą popełnił zbrodni ę, i Ŝ na śmier ć skazany został, (miasto posiadało niegdy ś prawo miecza). Gdy jednak przyszło do wykonania wyroku i gdy rada miejska zw źyla, Ŝe jeden tylko był ślósarz w mie ście, a kto ś napomkn ął o dwóch kowalach, niewiele my śląc jednego z nich stracono, a ślósarz ocalał. Głos ludu ów ziemski m ściciel niesprawiedliwo ści, przechował pami ęć ochydnego czynu do tyla, Ŝe kiedy sprawa jaka źle os ądzona, mówi ą: »Sprawa, jak w Osieku.«, »Gorsza sprawa, ni ź w Osieku.«. Z tego źródła wzi ęły nast ępne przysłowia pocz ątek: »Ślusarz zawinił, a kowala powieszono.« Co skre ślono w nast ępnym dwu wierszu: »Jak źesz dobrze s ędziowie świ ęte prawa znaj ą, \ Bo gdy ślósarz zawinił, kowala wieszaj ą.« »Kowal ukradł młynarza powiesili.« – Notaty Łukasza Goł ębiowskiego. »S ądy pijane, rz ąd pijany, jak w Osieku.« – Opali ńskiego Satyry. »Ten ukradł ów powieszon, sprawa jak w Osieku,\ Taka to sprawiedliwo ść jest naszego wieku.«– J. E. Minasowicz, Zbiór Rytmów.” Całe to wydarzenie było opisane w aktach miejskich, które przy pogorzeli w roku 1849 spaliły si ę. W s ądzie miejskim w Osieku od dawnych czasów miały przywilej zasiada ć i s ądzi ć kobiety. Na terenie gminy Osiek dziedzictwo niematerialne zostało zachowane i kultywowane głównie poprzez zachowanie obrz ędowo ści i tradycji związanych z świ ętami ko ścielnymi, zachowanie obrz ędowo ści ludowej, siln ą tradycj ę patriotyczn ą. Tradycje ko ścielne kultywowane s ą przez ko ścioły parafialne oraz koła przy nich utworzone oraz przez mieszka ńców gminy. Obrz ędowo ść ko ścielna to nie tylko uczestnictwo w świ ętach roku liturgicznego, odpusty, ale i dbało ść miejsca kultu: ko ścioły, kapliczki i krzy Ŝe przydro Ŝne (porz ądkowanie i strojenie), cmentarze. Do niekrasowskiego ko ścioła – sanktuarium – 8 wrze śnia przybywaj ą pielgrzymi z s ąsiednich parafii na świ ęto Matki Boskiej Siewnej (Narodziny Matki Boskiej). Z obrz ądkami ko ścielnymi wi ąŜą si ę uroczysto ści patriotyczne, które zwykle posiadaj ą opraw ę religijno-patriotyczn ą. Corocznie w pierwsz ą niedziel ę czerwca, przy pomniku upami ętniaj ącym pacyfikacj ę wsi Stru Ŝki odbywaj ą si ę uroczysto ści zwi ązane z obchodami rocznicy wybuchu wojny i pacyfikacji wsi, organizowane z inicjatywy byłych Ŝołnierzy Armii Krajowej i członków Zwi ązku Kombatantów Rzeczpospolitej i Byłych Wi ęź niów Politycznych. W dniu poprzedzaj ącym pacyfikacj ę, tj. dnia 2 czerwca 1943 roku w Stru Ŝkach partyzancki oddział „J ędrusie” przeprowadził nieudan ą zasadzk ę na grup ę Ŝandarmów z Rytwian. W walce zgin ął komendant posterunku, do niewoli wzi ęto drugiego Ŝandarma, który po przesłuchaniu został skazany na śmier ć poprzez rozstrzelanie. 3 czerwca niemiecki oddział policyjnej ekspedycji karnej rozpocz ął odwet. Niemcy spacyfikowali wie ś: mordowali ludno ść cywiln ą bez wzgl ędu na wiek i spalili niemal wszystkie zabudowania. Według ró Ŝnych źródeł zgin ęły 74 osoby (w tym 24 dzieci) lub 96 osób (w tym 18 dzieci w wieku od 1 do 10 lat). Partyzanci ruszyli na ratunek, ich interwencja była jednak spó źniona, ocaliła zaledwie kilkana ście osób. Obiektami kulturotwórczymi na terenie gminy jest biblioteka publiczna w Osieku i jej filia w Tursku Wielkim oraz Miejsko Gminny Dom Kultury w Osieku. Ksi ęgozbiór bibliotek składa si ę z literatury pi ęknej i popularnonaukowej dla dzieci i młodzie Ŝy od lat 15 i dorosłych. Biblioteka podejmuje tak Ŝe wiele działa ń zwi ązanych z upowszechnianiem ksi ąŜek i czytelnictwa oraz organizuje: wystawy po świ ęcone wa Ŝnym wydarzeniom kulturalnym i rocznicowym, organizowanie odczyty, spotkania z lud źmi kultury i nauki, wieczory poezji. Wa Ŝnym działaniem biblioteki jest przygotowanie czytelników do korzystania z zasobów bibliotecznych poprzez lekcje biblioteczne, a tak Ŝe indywidualn ą prac ę z czytelnikiem.

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

Podstawowym zadaniem Miejsko-Gminnego O środka Kultury jest zaspokajanie potrzeb i aspiracji kulturalnych społecze ństwa poprzez (np.: tworzenie i upowszechnianie ró Ŝnych dziedzin kultury oraz sztuki profesjonalnej i amatorskiej). MGOK w Osieku prowadzi działalno ść kulturaln ą i edukacyjna w ró Ŝnych sekcjach i kołach zainteresowa ń, organizuje imprezy, festyny rodzinne itp. Ponadto O środek wydaje „Gazet ę Lokaln ą”. W chwili obecnej tradycje ludowe zachowywane s ą m.in.. poprzez reaktywuj ące si ę Koła Gospody ń Wiejskich (KGW w Mucharzewie). Tradycyjn ą obrz ędowo ść oraz histori ę regionu poznaj ą uczniowie szkół na terenie gminy uczestnicz ące w uroczysto ściach, apelach, konkursach. Na terenie gminy Osiek zaznacza si ę ponadto silna tradycja zwi ązana z po Ŝarnictwem. W gminie działaj ą jednostki Ochotniczej Stra Ŝy Po Ŝarnej w Osieku, Ossali, Suchowoli, Pliskowoli, Szwagrowie i Tursku Wielkim. Regionalia i wspomnienia o gminie, miejscowo ściach, ludziach i wydarzeniach gromadził przez wiele lat p. Winicjusz Król (zm. w 2011 r.). Gmina zawdzi ęcza mu przede wszystkim wiedz ę o swoich korzeniach, udokumentowane w źródłach dzieje miejscowo ści oraz spisywanie wspomnie ń swoich i najstarszych mieszka ńców. Gmina Osiek posiada tak Ŝe walory przyrodnicze. Pierwszym wa Ŝnym elementem, maj ącym wpływ na krajobraz, powierzchnie i osadnictwo gminy jest rzeka Wisła. Rzeka i jej obrze Ŝa na terenie gminy wchodz ą w skład obszaru Natura 2000 „Tarnobrzeska Dolina Wisły”. Ponadto na obszarze gminy Osiek znajduj ą si ę obszary: „Ostoja śyznów” i „Kras Staszowski”. W rejonie miejscowo ści Tursko Wielkie znajduje si ę rezerwat le śny – „Zamczysko Turskie”. Utworzony został w 1979 r. i zajmuje powierzchni ę 2,45 ha. Teren rezerwatu obejmuje niewielkie, pagórkowate wzniesienie, poro śni ęte drzewostanem lipowo-grabowo- wi ązowym. Na terenie rezerwatu dominuj ą lasy nad niewielk ą, trawiast ą polan ą śródle śną. W rezerwacie stwierdzono wyst ępowanie 9 gatunków drzew, 11 gatunków krzewów, 75 gatunków ro ślin zielnych oraz 11 gatunków mszaków. Rezerwat przedstawia równie Ŝ cenne warto ści historyczne, ze wzgl ędu na obecno ść pozostało ści po ziemnych wałach obronnych, usytuowanych na północ od wsi Tursko Małe. Wały te zwi ązane s ą ze wczesnym osadnictwem na tych terenach, si ęgaj ącym XVI wieku, st ąd prawdopodobna nazwa rezerwatu.

5.3. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla gminy

W gminie Osiek nie zachowały si ę cenne zabytki kultury. Najcenniejsze pod wzgl ędem artystycznym i historycznym s ą dwa zespoły ko ściołów w Osieku i Niekrasowie. Obiekty te s ą bezcenne pod wzgl ędem warto ści artystycznych, reprezentuj ą przykłady doskonałych wzorów budownictwa. Poza tym maj ą one niekwestionowan ą warto ść duchow ą, religijn ą i kulturotwórcz ą, podobnie jak cmentarze w tych miejscowo ściach. Cennym i wartym zachowania jest równie Ŝ układ przestrzenny miasta Osiek. Zwłaszcza Rynek i układ ulic wokół niego. Nie zachowała si ę zabudowa wokół Rynku, jedynie mała kapliczka św. Jana na placu, który poddawany był rewitalizacji. Znaczenie dla gminy maj ą równie Ŝ niezagospodarowany obecnie budynek spichlerza w Szwagrowie oraz budynek dawnej szkoły w Tursku Wielkim. Obiekty te nadaj ą si ę do odnowy i wyznaczeni nowych funkcji, np. zwianych z turystyk ą kultur ą, organizacj ą czasu wolnego. Przy drogach w gminie cz ęste s ą kapliczki i krzy Ŝe, opiek ę nad nimi sprawuj ą mieszka ńcy poszczególnych miejscowo ści. Szczególnie pi ękne s ą kapliczki: figura św. Jana Nepomucena w Niekrasowie, krzy Ŝ przydro Ŝny z 1888 r. w Ossali, figura z 1746 r.

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015 w Stru Ŝkach, kapliczka z Chrystusem Frasobliwym w Trzciance. Ponadto warto ściowe s ą kapliczki wn ętrzowe w Bukowej, Osieku i Tursku Wielkim.

5.4. Wykorzystanie zasobów kulturowych gminy

Wykorzystanie zasobów kulturowych gminy Osiek odbywa się poprzez działania turystyczne. Jest to szczególnie cenne, poniewa Ŝ s ą to działania ponadregionalne wi ąŜą ce si ę w wi ększe projekty. Przez teren gminy przebiega drogowy Szlak Architektury Drewnianej, który ma na celu ocalenie przed zapomnieniem zabytki architektury województw: małopolskiego, podkarpackiego i śląskiego. Na terenie województwa świ ętokrzyskiego szlak składa si ę z 4 tras oraz małej p ętli kieleckiej. Ko ściół w Niekrasowie le Ŝy na trasie I, która wiedzie przez: Chotelek, Busko Zdrój, Probołowice, Topol ę, Stradów, Cudzynowice, Gorzków, Rachwałowice, Świniary, Zborówek, Chroberz, Strzegom, Niekrasów, Beszow ą. Obiekty zostały oznakowane tablicami informacyjnymi – stoj ącymi przed głównym wej ściem, na których umieszczono krótki rys historyczny oraz schematyczn ą mapk ę całego szlaku wraz z oznaczeniem usytuowania obiektu na szlaku. Wiele z zabytków na tym szlaku w Polsce to obiekty, które zostały wpisane do Mi ędzynarodowego Spisu Zabytków UNESCO. Kolejny szlak przebiegaj ący przez niekrasowsk ą parafi ę to rowerowy „ Ŝółty” szlak województwa świ ętokrzyskiego „Miejsca Mocy”. Jest to szlak pielgrzymkowy. Zielony szlak turystyczny prowadz ący z Cha ńczy do Pielaszowa przebiega przez miejscowo ści w gminie: Ossal ę, Niekrasów i Osiek. Du Ŝą rol ę we wspieraniu kultury i tradycji w gminie odgrywaj ą instytucje o światowe, biblioteki, o środki kultury, świetlice wiejskie, a tak Ŝe wszelkie stowarzyszenia działaj ące w regionie. Lokalna Grupa Działania „Dorzecze Wisły” w zakresie wykorzystania zasobów kulturowych realizuje cel: „Wzrost jako ści oferty kulturalnej obszaru „LGD – Dorzecze Wisły” poprzez: - rozwój działalno ści lokalnych twórców kultury, - cykliczne wydarzenia kulturalne, - zaj ęcia szkoleniowe i warsztatowe w ró Ŝnych obszarach kultury dla mieszka ńców, - wsparcie inwestycyjne dla obiektów prowadz ących i rozpoczynaj ących prowadzenie działalno ści kulturalnej. W gminie działaj ą stowarzyszenia propaguj ące kultur ę i odnosz ące si ę z trosk ą do tradycji i rozwoju miejscowo ści. S ą to: Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Wsi Mucharzew, Stowarzyszenie Przyjaciół Szkoły i Wsi Bukowa „Bukowianie”.

6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy

Wśród atutów w zakresie zachowania dziedzictwa kulturowego na terenie Miasta i Gminy Osiek nale Ŝy wymieni ć: - walory krajobrazowe gminy, - bogat ą historia regionu, gminy, poszczególnych miejscowo ści i obiektów – zwłaszcza Niekrasowa i Osieka, - zachowanie tradycyjnego, średniowiecznego układu rynku w miejscowo ści gminnej Osiek, - dobre zachowanie zabytków znajduj ących si ę w Rejestrze Zabytków Województwa Świ ętokrzyskiego,

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

- wyst ępowanie obiektów zabytkowych w zespołach przestrzennych w powi ązaniu z krajobrazem i ukształtowaniem terenu, - ście Ŝki turystyczne przechodz ące przez gmin ę: szlak Miejsca Mocy, Szlak architektury drewnianej, zielony szlak turystyczny, - Ŝywa tradycja narodowowyzwole ńcza przejawiaj ąca si ę w pami ęci o bohaterach m.in. o oddziale „J ędrusiów” z czasów II wojny światowej oraz dbało ści o cmentarze i Miejsca Pami ęci Narodowej, - zachowanie tradycyjnych świ ąt ko ścielnych wraz z obrzędowo ści ą (np. odprawianie, śpiewanie „majówek” przy kapliczkach, dbało ść o kapliczki, organizowanie odpustów i pielgrzymowanie), - zachowanie pami ęci o wa Ŝnych osobach zwi ązanych z regionem, np. poprzez utworzenie Domu Pami ęci Adama Bienia, - przeprowadzenie I etapu rewitalizacji rynku w Osieku, - opracowanie Planów Odnowy Miejscowo ści dla Osieka, Ossali, Pliskowoli, Suchowoli, Sworonia, Szwagrowa i Turska Wielkiego, - działalno ść Lokalnej Grupy Działania „Dorzecze Wisły”.

Szanse: - poczucie lokalnej to Ŝsamo ści mieszka ńców, - dbało ść mieszka ńców poszczególnych miejscowo ści o kapliczki przydro Ŝne, figurki, - dbało ść o miejsca pami ęci i cmentarze grzebalne, - zachowanie tradycyjnych obrz ędów, - działalno ść zespołów ludowych, kapeli, zespołów obrz ędowych czy śpiewaczych oraz reaktywowanie kół gospody ń wiejskich, - skuteczne ubieganie si ę o środki z zewn ętrzne (m.in.: z RPO Województwa Świ ętokrzyskiego, Programu Restrukturyzacji Obszarów Wiejskich, Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, itp.).

Słabo ści to: - nie zachowanie si ę wielu obiektów z Gminnej Ewidencji Zabytków, głównie domów mieszkalnych, zagród – nie zachowanie charakteru miejscowo ści, - brak przestrzeni publicznych w centrach miejscowo ści, - brak świadomo ści mieszka ńców odno śnie konieczno ści zachowania tradycyjnej zabudowy i wła ściwego odnawiania zabytków architektonicznych, - brak strategicznych inwestorów zewn ętrznych, - brak inwestorów zainteresowanych rewitalizacj ą obiektów zabytkowych.

Zagro Ŝenia: - zagro Ŝenia zewn ętrzne dla budowli zabytkowych: dewastacja, po Ŝar, podtopienie, niekorzystne warunki atmosferyczne, - zagro Ŝenie konfliktem zbrojnym lub sytuacj ą kryzysow ą.

7. Założenia „Programu Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek”

7.1. Priorytety i kierunki opieki nad zabytkami w gminie

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

Celem „Programu opieki nad zabytkami w Mie ście i Gminie Osiek” jest poprawa stanu zachowania obiektów z rejestru zabytków i obiektów wpisanych do Gminnej ewidencji. Ponadto nale Ŝy wykształcić wzorce post ępowania z takim obiektami przez wła ścicieli (gmin ę, wła ścicieli prywatnych, itp.). Cel ten zostanie osi ągni ęty poprzez: - przeprowadzenie aktualizacji inwentaryzacji zasobów zabytkowych gminy (Gminna Ewidencja Zabytków), - stworzenie dodatkowych ewidencji obiektowo zabytkowych lub wartych zachowania dla przyszłych pokole ń tj. kapliczek i miejsc pami ęci narodowej, - wł ączenie problemów i zada ń ochrony zabytków do zada ń strategicznych wynikaj ących z koncepcji zagospodarowania przestrzennego gminy, - zahamowanie procesów degradacji obiektów zabytkowych, - wła ściwe zagospodarowanie zasobów zabytkowych gminy, - podnoszenie atrakcyjno ści obiektów zabytkowych dla potrzeb społecznych, turystycznych i inwestycyjnych, - wspieranie inicjatyw pozyskiwanie środków finansowych na ochron ę zabytków, - okre ślanie warunków współpracy gminy z wła ścicielami obiektów, - promocja dziedzictwa kulturowego, - prowadzenie edukacji na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego.

Na podstawie diagnozy dziedzictwa kulturowego, zweryfikowanej ewidencji obiektów zabytkowych nieruchomych i archeologicznych na terenie gminy Osiek i oceny studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy sformułowano priorytety „Programu Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek”:

Priorytet I Świadoma ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego Miasta i Gminy Osiek: miasteczko i wie ś, krajobraz kulturowy w powi ązaniu z układami urbanistycznymi, dziedzictwo Ŝywe

Jako ść przestrzeni publicznych, krajobrazu i architektury ma istotny wpływ na warunki Ŝycia i wymaga przyj ęcia zintegrowanego podej ścia do rozwoju w jego aspektach ekonomicznym, społecznym, ekologicznym i kulturowym, poprzez współprac ę elementów systemu administracyjnego i politycznego oraz przedstawicieli społecze ństwa i sektora prywatnego. W nawi ązaniu do celów strategicznych sformułowanych w „Programie Opieki nad zabytkami w województwie świ ętokrzyskim”, nale Ŝy zwróci ć uwag ę na: - cechy charakteru osadnictwa oraz układów urbanistycznych miejscowo ści, aby w sposób harmonijny ł ączy ć warto ści kulturowe, przyrodnicze, optymalnie dla potrzeb, - zahamowanie procesu degradacji zabytków znajduj ących si ę w gminnej ewidencji zabytków, - badanie i dokumentacje dziedzictwa kulturowego gminy – warto ści trwałych i dziedzictwa niematerialnego, - dokumentowanie, promocj ę, edukacj ę, popularyzacj ę.

Priorytet II Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego wpływaj ąca na rozwój społeczny i gospodarczy Miasta i Gminy Osiek

Zasadniczym celem jest o Ŝywienie gospodarcze i społeczne gminy Osiek oraz zwi ększenie potencjału turystycznego i kulturalnego, w tym nadanie istniej ącym obiektom

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015 zabytkowym nowych funkcji społeczno gospodarczych. Priorytet ten b ędzie realizowany poprzez nast ępuj ące kierunki działa ń: - prowadzenie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków i ich wykorzystania dla rozwoju społeczno-gospodarczego, - zintegrowanie działa ń na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego z zagospodarowaniem przestrzeni i wymogami ochrony środowiska, - promocja dziedzictwa kulturowego słu Ŝą ca kreacji produktów turystycznych, - upowszechnianie wiedzy o zabytkach i dziedzictwie gminy.

Celem niniejszego programu, opracowanego w oparciu o gminn ą ewidencj ę zabytków, jest stworzenie wieloletniej strategii ochrony zabytków znajdujących si ę na terenie gminy Osiek. Program realizowany b ędzie w 4-letnich cyklach, optymalnymi środkami b ędącymi w dyspozycji gminy: - prawnymi (zapisami odno śnie ochrony zabytków w planach zagospodarowania przestrzennego), - finansowymi (przeznaczenie środków z bud Ŝetu gminy na ochron ę zabytków). 7.2. Formy opieki nad zabytkami

7.2.1. Rozpoznanie

Rozpoznanie substancji zabytkowej na terenie gminy jest procesem ci ągłym. Ze wzgl ędu na znaczne zniszczenie, całkowit ą ruin ę lub te Ŝ odnowienie bez zachowania zabytkowego charakteru obiektów – głównie domów mieszkalnych – na terenie gminy Osiek, nale Ŝy podda ć weryfikacji obecn ą Gminna Ewidencj ę Zabytków. Ewidencja przekazana do Urz ędu Miasta i Gminy w Osieku przez Świ ętokrzyskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Kielcach, Delegatura w Sandomierzu w zwi ązku z wprowadzeniem w Ŝycie Ustawy z dnia 18 marca 2010 r. posłu Ŝyła za baz ę do weryfikacji i sporz ądzenia Gminnej Ewidencja Zabytków oraz niniejszego „Programu Opieki nad Zabytkami”. Wykaz został zweryfikowany podczas bada ń terenowych oraz poprzez sprawdzenie w ewidencji obiektów b ędącej w posiadaniu Urz ędu Miasta i Gminy w Osieku.

7.2.2. Konserwacja

Konserwacja zabytków to zespół stałych i systematycznych działa ń maj ących na celu utrzymanie obiektu zabytkowego w dobrym stanie technicznym. Konserwacj ę przeprowadza si ę po dokładnym zinwentaryzowaniu obiektu, które ma na celu ustalenie stanu dzieła, obiektu oraz zakresu prac koniecznych do przeprowadzenia i wybraniu odpowiedniej metody konserwacji. Podstawowym celem konserwacji jest utrwalenie oryginalnych fragmentów zabytku i ich zabezpieczenie przed dalsz ą degradacj ą w przyszło ści. Konserwacja realizowana jest ró Ŝnymi metodami w przypadku ró Ŝnych typów obiektów. W zale Ŝno ści od typu obiektu i jego przeznaczenia, a tak Ŝe według subiektywnej oceny konserwatora konserwacja mo Ŝe mie ć charakter tylko zachowawczy, bez uzupełniania brakuj ących fragmentów zabytku lub rekonstrukcyjny. Prace konserwacyjne obiektów zabytkowych na terenie gminy Osiek nale Ŝą do zakresu obowi ązków wła ścicieli zarz ądzaj ących danymi obiektami. W najlepszym stanie technicznym s ą obiekty nale Ŝą ce do parafii rzymsko-katolickich: ko ścioły, zespoły przyko ścielne oraz obiekty kultu religijnego cmentarze i kapliczki, które pozostaj ą w dbało ści mieszka ńców miejscowo ści. Domy i inne obiekty zagrodowe to cz ęsto obiekty bez

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015 wła ścicieli, niszczej ące, niezabezpieczone, popadaj ące w ruin ę. Nale Ŝy zaznaczy ć, z obecnie zachował si ę tylko niewielka cz ęść tego typu obiektów. W gminie s ą obiekty, o których stan techniczny nale Ŝy zadba ć, poniewa Ŝ stanowi ą warto ściowe dziedzictwo kulturalne. Niektóre prace mog ą przeprowadza ć sami wła ściciele obiektów i na ich bazie tworzy ć now ą warto ść . Do niektórych działa ń potrzebne byłoby wsparcie gminy, dotacja zewn ętrzna lub znalezienie inwestora.

7.2.3. Rewaloryzacja i rewitalizacja

Rewaloryzacja zabytków dotyczy poszczególnych obiektów, które mog ą by ć do pewnego stopnia przekształcane w takim zakresie, by dostosowa ć je do współczesnych wymogów Ŝycia i pełnienia innych funkcji, tak by nie utraciły swych warto ści zabytkowych i estetycznych. Rewitalizacja oznacza w sensie dosłownym „przywrócenie do Ŝycia” i jest poj ęciem stosowanym najcz ęś ciej w odniesieniu do obszaru zurbanizowanego (np. cz ęś ci miasta lub zespołu obiektów budowlanych), który w wyniku przemian gospodarczych, społecznych, ekonomicznych i innych, utracił całkowicie lub cz ęś ciowo swoj ą pierwotn ą funkcj ę i przeznaczenie. Poj ęcie rewitalizacji odnosi si ę do kompleksowego procesu odnowy wyznaczonego terenu, znalezieniu dla niego nowego zastosowania i doprowadzenie do stanu, w którym zmieni swoj ą funkcj ę. Celem jest przywrócenie miastu, cz ęsto bardzo atrakcyjnych, ale zaniedbanych budynków lub całych dzielnic. Prawidłowo przeprowadzony proces rewitalizacji niesie korzy ści zarówno dla inwestora, jak i dla lokalnej społeczno ści poprzez stworzenie nowych miejsc pracy, a tak Ŝe polepszenie jako ści przestrzeni publicznej. Wi ększo ść obiektów zabytkowych w gminie znajduje si ę w posiadaniu prywatnych wła ścicieli, inne – obiekty sakralne – pod opiek ą parafii rzymsko-katolickich. Zabytki nale Ŝą ce do parafii s ą w dobrym stanie technicznym, s ą systematycznie konserwowane, odnawiane. Obiekty nale Ŝą ce do osób prywatnych, je śli s ą zamieszkałe i wła ściwie uŜytkowane s ą w dobrym stanie technicznym, natomiast inne niszczej ą, ze wzgl ędu na brak środków, ale i zainteresowania. Działaniom rewitalizuj ącym mo Ŝna poda ć kilka obszarów na terenie gminy, np. centrów miejscowo ści, zale Ŝy to głównie od samych wła ścicieli obiektów oraz od mo Ŝliwo ści otrzymania środków zewn ętrznych na takie działania, a tak Ŝe zaanga Ŝowania gminy. Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe w miejscowo ści Osiek przeprowadzono pierwszy etap rewitalizacji, który polegał na stworzeniu atrakcyjnej przestrzeni publicznej w centrum miasta. Na terenie tym znajduje si ę kapliczka św. Jana z I połowy XIX wieku, która została odnowiona zgodnie z wytycznymi Konserwatora zabytków. Jest to przykład wła ściwej realizacji zasad rewitalizacyjnych.

7.2.4. Edukacja

Zabytki nale Ŝą do podstawowych dóbr kształtuj ących to Ŝsamo ść narodow ą i regionaln ą. Ich walory i warto ść decyduj ą o konkurencyjno ści przestrzeni, wzmacniaj ą ró Ŝnorodne działania gospodarcze i przyczyniaj ą si ę do rozwoju regionu. Zadbane, dobrze eksponowane zabytki stanowi ą warto ść ekonomiczn ą cenion ą przez społecze ństwo. Znaczenie zabytków oraz dziedzictwa kulturalnego, niematerialnego jest wa Ŝnym elementem budowania to Ŝsamo ści regionalnej – emocjonalnego zwi ązku mieszka ńca z regionem, gmin ą, miejscowo ści ą. Działania edukacyjne powinny by ć skierowane do trzech grup docelowych:

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

- specjalistów zwi ązanych zawodowo z ochron ą zabytków, - wła ścicieli i zarz ądców obiektów, - społecze ństwa. Działania edukacyjne skierowane do specjalistów prowadzi przede wszystkim Krajowy O środek Bada ń i Dokumentacji Zabytków (KOBiDZ), Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Wojewódzcy Konserwatorzy Zabytków. Działania dla tej grupy skupiaj ą si ę na rozpowszechnianiu nowoczesnych standardów działa ń konserwatorskich oraz wymianie informacji i do świadcze ń w zakresie ochrony zabytków, zarz ądzania dziedzictwem archeologicznym, przeciwdziałania nielegalnemu obrotowi dobrami kultury. Działania edukacyjne dla wła ścicieli i zarz ądców obiektów zabytkowych powinny si ę skupia ć na popularyzowaniu wiedzy z zakresu norm prawa i standardów opieki nad zabytkami, potencjału społeczno-ekonomicznego dziedzictwa kulturowego, roli zabytków w zrównowa Ŝonym rozwoju. Dla wła ścicieli jest jednak najwa Ŝniejsza informacja na temat mo Ŝliwo ści pozyskania środków z funduszy krajowych i zagranicznych na konserwacj ę zabytków. Celem działa ń edukacyjnych skierowanych do społecze ństwa jest poszerzanie wiedzy o dziedzictwie kulturowym oraz zbudowanie emocjonalnej wi ęzi – zwi ększenie obywatelskiej odpowiedzialno ści za stan zabytków. Edukacja w zakresie podniesienia świadomo ści na temat konieczno ści zachowania i ochrony dziedzictwa kulturowego b ędzie prowadzona poprzez: - upowszechnienie tematyki ochrony dziedzictwa w systemie edukacji przedszkolnej i szkolnej, - wsparcie finansowe przez Urz ąd Miasta i Gminy w Osieku placówek edukacyjnych, bibliotecznych w tworzeniu zbiorów regionalnych (np. publikacji, zachowanych pami ątek po sławnych osobach, tworzenia miejsc pami ęci, izb, itp.) oraz w działalno ści wystawienniczej i kulturotwórczej, - organizowanie i wspieranie finansowe przez Urz ąd Miasta i Gminy w Osieku realizacji konkursów, wystaw i innych działa ń edukacyjnych zwi ązanych z regionem, - wydawanie i wspieranie finansowe przez Urz ąd Miasta i Gminy w Osieku wydawania publikacji (w tym: folderów promocyjnych, monografii, przewodników) po świ ęconych problematyce dziedzictwa kulturowego gminy, - dbało ść o Miejsca Pami ęci Narodowej, kapliczki, cmentarze, - popularyzacja dobrych praktyk konserwatorskich, w odniesieniu głównie do budynków mieszkalnych b ędących własno ści ą prywatn ą.

7.2.5. Promocja

Podstaw ą promocji jest stała i wszechstronna informacja przekazywana w sposób atrakcyjny, czytelny. Promocja mo Ŝe odbywa ć si ę poprzez: - stworzenie atrakcyjnej strony internetowej dla mieszka ńców, turystów, inwestorów promuj ącej walory gminy, - wydanie folderów promocyjnych, - wydanie monografii, - organizowanie konkursów tematycznych, - warsztaty i plenery przyci ągaj ące ró Ŝne grupy wiekowe i ró Ŝne środowiska, - organizacja imprez plenerowych kulturalnych, naukowych i innych,

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

- uczestniczenie w targach turystycznych i imprezach organizowanych w regionie z ofert ą promocyjn ą gminy.

7.3. Zadania „Programu Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek”

Zadania „Programu Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012- 2015”:

Priorytet I – Świadoma ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego Miasta i Gminy Osiek: miasteczko i wie ś, krajobraz kulturowy w powi ązaniu z układami urbanistycznymi, dziedzictwo Ŝywe 1. Wyznaczenie miejsca obiektów zabytkowych w zagospodarowaniu przestrzeni i w ochronie przyrody 2. Konsekwentne przestrzeganie planów zagospodarowania przestrzennego dla ochrony walorów krajobrazowych i zabytkowego układu przestrzennego 3. Realizacja działa ń rewitalizacyjnych na terenie miasta Osiek (przeprowadzenie II etapu rewitalizacji) 4. Realizacja zada ń w centrach miejscowo ści na terenie gminy 5. Prowadzenie prac remontowo-konserwatorskich przy obiektach zabytkowych będących własno ści ą gminy 6. Prowadzenie bie Ŝą cych prac konserwatorskich i porz ądkowych na terenach przy obiektach zabytkowych 7. Zabezpieczenie obiektów zabytkowych przed po Ŝarem, zniszczeniem i kradzie Ŝą 8. Kontrola stanu zachowania i przeznaczenia obiektów z Gminnej Ewidencji Zabytków 9. Popularyzacja dobrych praktyk konserwatorskich przy zabytkach 10. Współpraca z rz ądowymi słu Ŝbami ochrony zabytków 11. Gromadzenie publikacji, tekstów źródłowych, wypisów, dokumentacji fotograficznej odno śnie historii, kultury, zwyczajów itp. na terenie gminy. 12. Udost ępnianie zabytków do naukowego badania i dokumentowania. 13. Wykonanie prac monograficznych dla znacz ących obiektów zabytkowych Priorytet II – Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego wpływaj ąca na rozwój społeczny i gospodarczy Miasta i Gminy Osiek

1. Podejmowanie stara ń o uzyskanie środków zewn ętrznych na rewaloryzacj ę zabytków. 2. Przygotowanie informacji o mo Ŝliwo ści pozyskania środków finansowych z zakresu ochrony zabytków dla wła ścicieli obiektów. 3. Umo Ŝliwienie wła ścicielom obiektów zabytkowych ubieganie si ę o wsparcie na odnow ę lub dostosowanie obiektu do nowych funkcji, np. turystycznych. 4. Tworzenie oferty turystycznej przy wykorzystaniu walorów kulturowych i przyrodniczych gminy. 5. Upowszechnianie wiedzy o zabytkach i dziedzictwie gminy: wydawanie i wspieranie wydawania publikacji (w tym: folderów promocyjnych, monografii, przewodników) po świ ęconych problematyce dziedzictwa kulturowego gminy oraz udost ępnianie wiedzy o zabytkach gminy na stronie internetowej gminy, opracowanie mapy zabytków gminy.

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

6. Współpraca mi ędzygminna i regionalna w zakresie wspólnego promowania dziedzictwa kulturowego, organizacji imprez kulturalnych, historycznych, plenerowych festynów, szkole ń itp. 7. Aktywna działalno ść LGD „Dorzecze Wisły” i innych stowarzysze ń, klubów, zwi ązków na rzecz rozwoju gminy Osiek. 8. Wspieranie organizacji i instytucji w kultywowaniu tradycji regionalnej.

7.4. Instrumenty realizacji Programu

Zało Ŝeniem „Programu Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012- 2015” jest wspólne działania władz gminnych, jednostek organizacyjnych gminy, wła ścicieli i zarz ądców obiektów, parafii, organizacji pozarz ądowych i stowarzysze ń. Instrumentarium słu Ŝą ce realizacji niniejszego programu wynika z obowi ązuj ących przepisów prawnych i opartych na nich działaniach w ramach finansów publicznych i instrumentów prawno-ekonomicznych. W imieniu Miasta i Gminy Osiek zadania b ędą wykonywane przez Urz ąd Miasta i Gminy oraz gminne jednostki organizacyjne (szkoły, instytucje kultury, i inne) w ramach zada ń własnych, poprzez istniej ące i planowane instrumenty: - instrumenty prawne – wynikaj ące z przepisów ustawowych dokumenty: • dokumenty wydawane przez wojewódzkiego konserwatora zabytków, • miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, • programy okre ślaj ące polityk ę pa ństwa i województwa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego, oraz prowadzenie gminnej ewidencji zabytków, - instrumenty koordynacji: • wszelkie plany strategiczne gminy: strategia rozwoju, lokalny program rozwoju, program ochrony przyrody, studia, analizy i koncepcje, umowy i porozumienia, • nadzorowanie instytucji – jednostek organizacyjnych samorz ądu, • współpraca z o środkami naukowymi, akademickimi, kulturalnymi, muzeami oraz współpraca z Diecezj ą Sandomiersk ą, - instrumenty finansowe – przeznaczenie środków z bud Ŝetu gminy na ochron ę zabytków, szukanie zewn ętrznego wsparcia finansowego na prace remontowe, konserwatorskie i prace budowlane, podpisanie umowy u Ŝyczenia z prawnym wła ścicielem na renowacj ę obiektu, pozyskiwanie dotacji, subwencji, dofinansowania, finansowanie nagród dla uczestników konkursów w ramach działa ń edukacyjnych, - instrumenty społeczne, do których nale Ŝą : • edukacja kulturowa, • dostarczanie informacji na temat potrzeb programu, sprawna komunikacja pomi ędzy wydziałami Urz ędu Miasta i Gminy w Osieku, • współpraca pomi ędzy instytucjami, w tym: współdziałanie z organizacjami społecznymi, • wzbogacona oferta miejsc pracy przy ochronie zabytków i działa ń prowadz ących do przeciwdziałania bezrobociu, • promocja, - instrumenty kontrolne – monitoring, analiza: bazy danych geodezji i gospodarki gruntami, infrastruktury technicznej, stanu zagospodarowania przestrzennego

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

miasta, stanu środowiska i krajobrazu kulturowego, stanu technicznego obiektów zabytkowych, zagadnie ń społecznych, m.in.: poziomu bezrobocia. Koordynacja realizacji zada ń zwi ązanych z ochron ą zabytków sprawuje Burmistrz Miasta i Gminy Osiek. Koordynacja ta przede wszystkim polega ć b ędzie na: - dysponowaniu pełn ą i stale aktualizowan ą baz ą danych w zakresie zasobów zabytkowych gminy, - dysponowaniu aktualnym wykazem realizowanych działa ń i zada ń gminnych jak i zada ń podejmowanych przez wła ścicieli obiektów w zakresie ochrony zabytków, - współpracy z instytucjami, stowarzyszeniami, środowiskami, osobami prywatnymi, firmami, wolontariuszami, - wszechstronnej promocji gminy. Istotn ą rol ę w realizacji „Programu Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek” odgrywa współpraca z miejscowymi i zewn ętrznymi organizacjami i stowarzyszeniami pozwalaj ąca na aktywn ą partycypacj ę społeczn ą. Ponadto współpraca mo Ŝe by ć realizowana pomi ędzy gmin ą a wła ścicielami obiektu zabytkowego. Współpraca w realizacji Programu mo Ŝe polega ć na: - wspólnej organizacji imprez kulturalnych, naukowych, działa ń turystycznych, itp., - współpracy przy ubieganiu si ę o środki zewn ętrzne ( środki krajowe, środki unijne, inwestorzy zewn ętrzni), - współpracy w promocji działa ń i obiektów. Głównym odbiorc ą programu s ą mieszka ńcy gminy Osiek, którzy bezpo średnio odczuj ą efekty jego wdra Ŝania.

7.5. Źródła finansowania

Źródła finansowania „Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Osiek na lata 2012- 2015” mog ą pochodzi ć z bud Ŝetu pa ństwa, z bud Ŝetu jednostek świ ętokrzyskiego samorz ądu terytorialnego, z programów wspólnotowych oraz funduszy strukturalnych, a tak Ŝe ze środków prywatnych czy zbiórek publicznych. Inicjatywy kulturalne na terenie gminy Osiek mog ą by ć wspierane ze środków ogólnokrajowych i wojewódzkich: - Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 w ramach programów operacyjnych; „ Rozwój inicjatyw lokalnych” i „Dziedzictwo kulturowe”, - Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 w ramach osi 3 „Jako ść Ŝycia na obszarach wiejskich i ró Ŝnicowanie gospodarki wiejskiej” działanie 3.4. „Odnowa i rozwój wsi” dla miejscowo ści, dla których istniej ą Plany Odnowy Miejscowo ści, - Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świ ętokrzyskiego na lata 2007-2013, - Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweski Mechanizm Finansowy, - Program Kultura 2007-2013 dla działa ń nieinwestycyjnych o zasi ęgu ponadnarodowym. Mo Ŝliwo ść współfinansowania projektów z zakresu ochrony zabytków ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programów Operacyjnych: - Dziedzictwo Kulturowe, - Promesa Ministra Kultury, - Środki Generalnego Konserwatora Zabytków.

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

Ponadto na działania zwi ązane z ochron ą zabytków gmina mo Ŝe korzysta ć ze wsparcia finansowego z: - bud Ŝetu własnego, bud Ŝetu powiatu, bud Ŝetu województwa, - środków inwestorów prywatnych – pojedynczych sponsorów, - środków ze zbiórek publicznych na okre ślony cel (np. renowacj ę nagrobków), - środków własnych stowarzysze ń lub środków zgromadzonych w ramach współpracy ze stowarzyszeniami i organizacjami zewn ętrznymi, - funduszy fundacji krajowych (m.in. Fundacja Kronenberga, Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej, Lokalne Projekty Kulturalne), - fundusze organizacji mi ędzynarodowych (m.in. Europa Nostar, European Cultural Foundation).

Mo Ŝliwe źródła dofinansowania zada ń z zakresu ochrony zabytków:

Źródło finansowania Charakterystyka finansowania Podmiot finansowania działania Samo- Organi- Przedsi ę- Osoby rz ąd zacje biorcy prywatne pozarz ą- dowe Narodowa Strategia Rozwój inicjatyw lokalnych Rozwoju Kultury Dziedzictwo kulturowe Regionalnego Programu Oś V. „Wzrost jako ści infrastruktury Operacyjnego społecznej oraz inwestycje w Województwa dziedzictwo kulturowe, turystyk ę i Świ ętokrzyskiego sport” (działania: 5.2, 5.3) Oś VI. „Wzmocnienie o środków miejskich i rewitalizacja małych miast” (działanie 6.2.) Program Operacyjny Działanie 12.1.: Ochrona i zachowanie Infrastruktura i dziedzictwa kulturowego o znaczeniu Środowisko ponadregionalnym Priorytet XII: Kultura Działanie 12.2.: Rozwój oraz poprawa i dziedzictwo kulturowe stanu infrastruktury kultury o znaczeniu ponadregionalnym Programu Rozwoju Oś 3. „Jako ść Ŝycia na obszarach Obszarów Wiejskich wiejskich i ró Ŝnicowanie gospodarki wiejskiej” Oś 4. – LEADER Program Operacyjny Priorytet 4. Szkolnictwo wy Ŝsze Kapitał Ludzki i nauka Priorytet 7. Promocja integracji społecznej Priorytet 9. Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach Program Operacyjny 1.4. Inwestycje w produkty Innowacyjna Gospodarka turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015

Mechanizm Finansowy Zakres pomocy jest bardzo szeroki, EOG oraz Norweski zawiera ró Ŝnorodne działania na polu Mechanizm Finansowy kultury Fundusze Generalnego Rewitalizacja obiektów zabytkowych Konserwatora Zabytków Programy operacyjne Program „Dziedzictwo kulturowe” Ministerstwa Kultury i Program „Rozwój infrastruktury Dziedzictwa Narodowego kultury i szkolnictwa artystycznego” Program „Edukacja kulturalna i upowszechnianie kultury’ Program „Rozwój inicjatyw lokalnych” Program „Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego” *Zestawienie własne

7.6. Zasady oceny realizacji „Programu Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek ”

Obecny „Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek” został sporz ądzony na lata 2012-2015. W wyniku obowi ązku ustawowego istnieje konieczno ść jego aktualizacji w okresie 4 letnim od przyj ęcia go przez Rad ę Miejsk ą oraz obowi ązek sporz ądzania co 2 lata sprawozda ń z realizacji programu. Sprawozdanie takie Burmistrz Miasta i Gminy Osiek przedstawia Radzie Miejskiej.

Monitoring realizacji „Programu” mo Ŝe odbywa ć si ę na podstawie ni Ŝej sprecyzowanych wska źników: 1. Poziom (%) wydatków bud Ŝetu gminy na ochron ę i opiek ę nad zabytkami 2. Warto ść finansowa realizowanych programów, zada ń itp. 3. Warto ść finansowa wykonanych prac remontowo-konserwatorskich przy zabytkach 4. Liczba zabytków poddanych pracom remontowo-konserwatorskim 5. Wielko ść obszaru podanego rewitalizacji 6. Liczba nagrobków odnowionych na cmentarzach w gminie 7. Liczba odnowionych Miejsc Pami ęci Narodowej 8. Liczba odnowionych kapliczek 9. Liczba zada ń wykonanych w ramach PROW Odnowa Wsi 10. Zakres współpracy z organizacjami pozarz ądowymi 11. Poziom obj ęcia terenu gminy (%) wykonanymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego 12. Liczba zorganizowanych działa ń promocyjnych 13. Liczba utworzonych obiektów turystycznych na bazie dziedzictwa kulturowego gminy 14. Liczba osób korzystaj ących z powstałej infrastruktury turystycznej 15. Liczba osób bior ących udział w inicjatywach, imprezach kulturalnych, promocyjnych 16. Liczba opracowanych wydawnictw (albumów, folderów, przewodników, kart pocztowych) 17. Liczba szkole ń lub liczba pracowników bior ących udział w szkoleniach zwi ązanych z ochron ą dziedzictwa kulturowego

Monitoring b ędzie prowadzony przez koordynatora do spraw ochrony zabytków w gminie, b ędzie polegał nie tylko na gromadzeniu danych z działalno ści gminy, ale równie Ŝ

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015 działalno ści mieszka ńców, grup społecznych oraz zbieraniu opinii turystów, mieszka ńców i organizatorów Ŝycia kulturalnego w gminie.

7.7. Wykorzystane dokumenty i materiały

Dokumenty: 1. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dziennik Ustaw Nr 162. Poz. 1568) oraz Ustawa z dnia 18 marca 2010 roku o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz zmianie niektórych ustaw (Dziennik Ustaw Nr 75. Poz. 474). 2. Narodowy Program Kultury Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Narodowego na lata 2004-2013, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego 2004. 3. Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, przyj ęta w Pary Ŝu dnia 16 listopada 1972 r. przez Konferencj ę Generaln ą Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury (Dz. U. z dnia 30 wrze śnia 1976 r.) – tekst główny z aktualizacjami. 4. Program Opieki nad Zabytkami w Województwie Świ ętokrzyskim na lata 2007 – 2011, Kielce 2007. 5. Strategia Zrównowa Ŝonego Rozwoju Powiatu Staszowskiego na lata 2000-2015. 6. Strategia Rozwoju dla Lokalnej Grupy Działania „Dorzecze Wisły”. 7. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Osiek.

Publikacje: 1. Sławomir Górzy ński, Jerzy Kochanowski, Herby szlachty polskiej, Warszawa 1992. 2. Paweł Dudzi ński, Alfabet heraldyczny, Warszawa 1997. 3. Helena Hohnesee-Ciszewska, Podstawy wiedzy o sztukach plastycznych, Warszawa 1982. 4. Krystyna Zwoli ńska, Zasław Malicki, Mały słownik terminów plastycznych, Warszawa 1975. 5. Bara ński P., Miasto i Gmina Osiek, Oficyna Wydawnicza APLA, Krosno 1999. 6. Dąbrowski Eugeniusz: Szlakiem „J ędrusiów”. Wyd. I. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1966. 7. Fajkowski Józef, Religa Jan: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945. Red. Adam Puławski. Wyd. I. Warszawa: Wydawnictwo Ksi ąŜ ka i Wiedza, 1981. 8. Ziemia staszowska, wydawca Starostwo Powiatowe w Staszowie, Staszów 2008. 9. Mirowski R., Świ ętokrzyski Szlak Architektury Drewnianej, wydawca Urz ąd Marszałkowski Województwa Świ ętokrzyskiego.

Strony internetowe : http://www.kobidz.pl/ http://www.bip.osiek.iap.pl/ http://www.staszowskie.pl/ http://pl.wikipedia.org/wiki/Osiek (oraz inne zakładki na stronie Wikipedii dotycz ące miejscowo ści w gminie Osiek) http://drewniane.swietokrzyskie.travel/ http://jakiecudne.pl/ http://zabytki.ocalicodzapomnienia.eu/

Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Osiek na lata 2012-2015