Türev Ürünler, Türkiye'de Ve Dünyada Türev Piyasalarin
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
İLLER BANKASI ANONİM ŞİRKETİ TÜREV ÜRÜNLER, TÜRKİYE’DE VE DÜNYADA TÜREV PİYASALARIN GELİŞİMİ VE KALKINMA VE YATIRIM BANKALARINDA KULLANIMI Eda TANYEL UZMANLIK TEZİ ARALIK 2016 İLLER BANKASI ANONİM ŞİRKETİ TÜREV ÜRÜNLER, TÜRKİYE’DE VE DÜNYADA TÜREV PİYASALARIN GELİŞİMİ VE KALKINMA VE YATIRIM BANKALARINDA KULLANIMI Eda TANYEL UZMANLIK TEZİ Tez Danışmanı (Kurum) Tez Danışmanı (Üniversite) Turgay ÇELİKTEN Doç.Dr. Cihan TANRIÖVEN ETİK BEYAN “İLLER BANKASI ANONİM ŞİRKETİ Uzmanlık Tezi Yazım Kuralları”na uygun olarak hazırladığım bu tez çalışmasında; tez içinde sunduğum verileri, bilgileri ve dokümanları akademik ve etik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi, tüm bilgi, belge, değerlendirme ve sonuçları bilimsel etik ve ahlak kurallarına uygun olarak sunduğumu, tez çalışmasında yararlandığım eserlerin tümüne uygun atıfta bulunarak kaynak gösterdiğimi, kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, bu tezde sunduğum çalışmanın özgün olduğunu, bildirir, aksi bir durumda aleyhime doğabilecek tüm hak kayıplarını kabullendiğimi beyan ederim. Eda TANYEL 02.12.2016 Türev Ürünler, Türkiye’de Ve Dünyada Türev Piyasaların Gelişimi Ve Kalkınma Ve Yatırım Bankalarında Kullanımı (Uzmanlık Tezi) Eda TANYEL İLBANK A.Ş. Aralık 2016 ÖZET Türev ürünler fiyatları üzerine yazıldıkları ürünlerin fiyatlarına göre değişen ve belli miktardaki standart bir malın veya finansal ürünün işlem tarihinde belirlenen fiyattan, belirli bir yerde ve belirli bir tarihte satın alınmasını veya satılmasını içeren finansal araçlardır. Türev ürünler forward, futures, opsiyon ve swap sözleşmelerini içermektedir. Türev ürünlerin geçmişi oldukça eskiye dayanmaktadır. Türev ürünlerin işlem gördükleri piyasalar türev piyasalar olarak adlandırılmaktadır. Türev piyasalar özellikle Bretton Woods sisteminin işlemez hale gelmesi ile birlikte finansal risklerin ortaya çıkması sonucunda önem kazanmaya başlamıştır ve türev ürünlerin kullanımı yaygınlaşmıştır. Türkiye’de türev piyasalar 1980 sonrasında gelişmeye başlamıştır. Türev piyasalardaki işlem hacmi yıllara göre artış eğilimindedir. Özellikle VİOP’un kurulmasıyla birlikte tüm vadeli işlemlerin tek çatı altında ve kurumsal bir platformda gerçekleştirilebilme olanağının ortaya çıkması türev piyasaların gelişimini hızlandırmıştır. Dünyadaki türev piyasalar incelendiğinde ise 1970’li yıllarda ortaya çıkan fiyat dalgalanmalarının etkisiyle hızla gelişme gösterdiği görülmektedir. Bu çalışmada türev ürünler ve türev piyasalar incelenmiş olup Türkiye’de ve Dünyadaki türev piyasalar anlatılmıştır. Türkiye’de bulunan kamusal, özel ve yabancı sermayeli yatırım ve kalkınma bankalarının türev ürün kullanımları araştırılmıştır. Anahtar Kelimeler : Türev ürünler, türev piyasalar, kalkınma ve yatırım bankaları, İller Bankası A.Ş. Sayfa Adedi : 130 sayfa Tez Danışmanı : Turgay ÇELİKTEN (Kurum) : Doç. Dr. Cihan TANRIÖVEN (Üniversite) i Derivatives, The Development Of Derivative Markets In The World And In Turkey And Use Of Derivatives In The Development And Inverstment Banks (Expertise Thesis) Eda TANYEL İLBANK A. Ş. December 2016 ABSTRACT Derivatives are financial instruments which price varies according to the price of products that are written and they contain certain amount of standard goods or financial products that contain specific date in the purchase or sale. Derivatives are included forward, futures, options and swap contracts. The history of derivatives is based on fairly old. Markets that traded derivative instruments are called derivative markets. Derivative markets are began to gain importance as a result of the emergence of financial risks especially with the collapse of Bretton Woods System. In Turkey derivative markets are began to develop after 1980. The volume of transactions in derivative markets is based on the upward trend. With the establishment of Derivatives Market (VIOP), all derivative contracts are traded under the one market and at the corporate structure and this situation accelerated the development of derivatives market. When examinig the global derivatives market, it is seen that this markets are developed rapidly with the effect of price fluctiations in the 1970’s. In this study, derivatives and derivatives market are examined and derivatives market in the World and in Turkey are explained. Derivative use of public, private and foreign capital development and investment banks are investigated. Key Words : Derivatives, derivatives market, development and investment banks, Iller Bank Page Number : 130 sayfa Supervisor : Turgay ÇELİKTEN (Corporate) : Assoc. Prof. Dr. Cihan TANRIÖVEN (University) ii TEŞEKKÜR Tezin hazırlanması sürecinde destek ve katkılarını esirgemeyen İller Bankası A.Ş. İnsan Kaynakları Dairesi Başkanlığı’ndan kurum tez danışmanım Sayın Turgay ÇELİKTEN’e, Gazi Üniversitesi’nden üniversite tez danışmanım Sayın Doç. Dr. Cihan TANRIÖVEN’e ve bu süreçte manevi desteğiyle yanımda olan sevgili eşime ve aileme çok teşekkür ederim. iii İÇİNDEKİLER Sayfa İLLER BANKASI ANONİM ŞİRKETİ ................................................................................. i ÖZET ...................................................................................................................................... i ABSTRACT ........................................................................................................................... ii TEŞEKKÜR ......................................................................................................................... iii İÇİNDEKİLER ..................................................................................................................... iv ÇİZELGELERİN LİSTESİ ................................................................................................... vi ŞEKİLLERİN LİSTESİ ....................................................................................................... vii SİMGELER VE KISALTMALAR.................................................................................... viii GİRİŞ ..................................................................................................................................... 1 1. TÜREV ÜRÜNLERLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR VE TÜREV ÜRÜNLER ..................................................................................................................... 3 1.1. Türev Ürünlerin Tarihçesi ve Türev Piyasaların Gelişimi ......................................... 3 1.1.1. Türev ürünler ve türev piyasa kavramı ............................................................ 3 1.1.2. Türev ürünlerin tarihçesi ve türev piyasaların gelişimi ................................... 3 1.2. Türev Ürünlerin Kullanım Amaçları .......................................................................... 6 1.2.1. Korunma (hedging) amacıyla kullanım ........................................................... 6 1.2.2. Spekülasyon amacıyla kullanım ...................................................................... 6 1.2.3. Arbitraj amacıyla kullanım .............................................................................. 7 1.3. Forward Sözleşmeler (Alivre Sözleşmeler) ................................................................ 7 1.3.1. Tanımı ve özellikleri ........................................................................................ 7 1.3.2. Forward sözleşmelerin çeşitleri ....................................................................... 8 1.4. Futures Sözleşmeler.................................................................................................. 10 1.4.1. Tanımı ve özellikleri ...................................................................................... 10 1.4.2. Futures sözleşmelerin çeşitleri ....................................................................... 11 1.5. Opsiyon Sözleşmeler ................................................................................................ 13 1.5.1. Tanımı ve özellikleri ...................................................................................... 13 1.5.2. Opsiyon sözleşmeleri ile ilgili kavramlar ...................................................... 14 1.5.3. Opsiyon piyasalarının türleri ......................................................................... 15 1.5.4. Opsiyon sözleşmelerinin çeşitleri .................................................................. 15 1.5.5. Forward, futures ve opsiyon sözleşmelerinin karşılaştırılması ...................... 19 1.6. Swap Sözleşmeler ..................................................................................................... 19 1.6.1. Tanımı ve özellikleri ...................................................................................... 19 1.6.2. Swap Çeşitleri ................................................................................................ 21 1.7. Diğer Türev Ürünler ................................................................................................. 23 1.7.1. Egzotik opsiyonlar ......................................................................................... 24 1.7.2. Değişik swap kontratları ................................................................................ 25 1.8. Türev Ürünlerin Karşılaştırmalı Özellikleri ............................................................. 27 1.9. Türev Ürünlerin Riskten Korunmada Kullanımı ...................................................... 28 1.9.1. Faiz Oranı Riskinden Korunma ..................................................................... 29 1.9.2. Kur Riskinden Korunma ...............................................................................