Arkusz PUŁTUSK (411)
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
PAŃSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWION E PRZEZ MINISTRA ŚRO DOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz PUŁTUSK (411) Warszawa 2010 Autorzy: Małgorzata Kawulak *; Ewa Salamon *; Marek Nieć * Agata Pacławska **; Jerzy Król ** Paweł Kwecko ***; Izabela Bojakowska ***; Hanna Tomassi-Morawiec *** Główny koordynator MGśP: Małgorzata Sikorska-Maykowska *** Redaktor regionalny (plansza A): Bogusław Bąk *** Redaktor regionalny (plansza B): Olimpia Kozłowska*** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejewska*** * - Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków ** - Przedsiębiorstwo Geologiczne PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław *** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN © Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2010 Spis treści I. Wstęp (M. Kawulak, E. Salamon)........................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (M. Kawulak, E. Salamon).............. 4 III. Budowa geologiczna (M. Nieć)............................................................................... 7 IV. Złoża kopalin (M Kawulak, E. Salamon)...................................…......................... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (M. Kawulak, E. Salamon) ............................. 12 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (M. Nieć)..................................... 13 VII. Warunki wodne (M. Kawulak)................................................................................ 15 VIII. Geochemia środowiska ........................................................................................... 20 1. Gleby (P. Kwecko) ........................................................................................... 20 2. Osady (I. Bojakowska) ..................................................................................... 22 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ............................... 26 IX. Składowanie odpadów (A. Pacławska, J. Król)...................................................... 28 X. Warunki podłoża budowlanego (E. Salamon, M. Nieć).......................................... 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (M. Kawulak, E. Salamon).................................... 39 XII. Zabytki kultury (E. Salamon, M. Kawulak)............................................................ 42 XIII. Podsumowanie (E. Salamon)................................................................................... 45 XIV. Literatura (E. Salamon).......................................................................................... 47 I. Wstęp Arkusz Pułtusk Mapy geośrodowiskowej Polski (MGśP) w skali 1:50 000 opracowany został w Instytucie Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, w 2010 r. Wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Mapy geologiczno-gospodarczej Polski (MGGP) w skali 1:50 000 wykonanym w Przedsiębiorstwie Geologicznym PROXIMA SA we Wrocławiu (Król, 2004). Niniejsze objaśnienia powstały zgodnie z Instrukcją opracowania MGśP (Instrukcja ...., 2005). Mapa geośrodowiskowa składa się z dwóch Plansz: plansza A zawiera zaktualizowaną treść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstwę informacyjną „Zagrożenia powierzchni ziemi”, opisującą tematykę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w następujących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podłoża bu- dowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geośrodowiskowe zaprezentowane na planszy B zawierają elementy wiedzy o środowisku przyrodniczym, niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji państwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjności podłoża są wskazówką nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów lecz także powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mogących pogarszać stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych są użyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geośrodowiskowa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej, zajmującej się racjonalnym zarządzaniem zasoba- mi środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mogą być wykorzystane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opraco- waniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe mogą być pomocne przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. 3 Mapa powstała na podstawie interpretacji i reinterpretacji materiałów archiwalnych, opracowań publikowanych, pochodzące przede wszystkim z: Centralnego Archiwum Geolo- gicznego Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie oraz zwiadu terenowego. Konsultacje i uzgodnienia dokonywane były w: Urzędzie Marszałkowskim Województwa Mazowieckiego w Warszawie, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Warszawie, Sta- rostach Powiatowych w Pułtusku i Makowie Mazowieckim oraz w Urzędach Gminnych w Pułtusku, Karniewo, Szelków, Obryte oraz Rzewnie. Korzystano również z materiałów znajdujących się u konserwatorów zabytków archeologicznych i architektonicznych, w Nad- leśnictwach oraz w Instytucie Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej we wrześniu 2009 roku. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice arkusza Pułtusk wyznaczają współrzędne geograficzne: 52o40'–52o50' szero- kości geograficznej północnej oraz 21o00'–21o15' długości geograficznej wschodniej. Pod względem administracyjnym niemal cały teren arkusza położony jest w środ- kowo-północnej części województwa mazowieckiego, na terenie dwóch powiatów. Północna część obszaru arkusza należy do powiatu makowskiego, z gminami: Karniewo, Szelków i Rzewnie (niewielki fragment). Pozostały obszar arkusza zajmuje miasto i gmina Pułtusk, znaczna część gminy Obryte oraz fragmenty gmin: Gzy, Pokrzywnica i Zatory, należące do powiatu pułtuskiego. Położenie arkusza w podziale fizjograficznym Polski (Kondracki, 2000) przedstawia fi- gura 1. Położony jest on w obrębie Niziny Północnomazowieckiej. Znajduje się na terenie trzech mezoregionów: Wysoczyzny Ciechanowskiej, morenowej, obejmującej zachodnią i północną część arkusza, Międzyrzecza Łomżyńskiego w południowo-wschodniej części ar-kusza i roz- dzielającej je Doliny Dolnej Narwi, ograniczonej wyraźnymi krawędziami morfologicznymi. Wysoczyzna Ciechanowska charakteryzująca się występowaniem płaskich wzgórz moren czołowych (w rejonie Wielgolasu i Lipnik Starych), ozów i kemów (w dolinie Pełty oraz w okolicy Obrytego), a także piaszczystych równin sandrowych, których powstanie związane jest z najmłodszymi fazami zlodowaceń środkowopolskich. Powierzchnia wysoczy- znowej części obszaru arkusza wznosi się od 98 do 115 m n.p.m., osiągając rzędną 119 m n.p.m. w okolicy Szlasów-Złotek. Wysoczyznę Ciechanowską rozcinają doliny rzek Orzyca, Pełty i Przewodówki oraz wielu bezimiennych cieków, z wyraźnymi krawędziami morfolo- gicznymi. 4 Międzyrzecze Łomżyńskie jest również wysoczyzną morenową położoną na wyso- kości od około 85,0 m w rejonie Popław do około 108 m n. p. m. w rejonie Wielgolasu. W obrębie arkusza obniża się stosunkowo łagodnie w kierunku doliny Narwi. Jej krawędź jest w dużym stopniu zamaskowana piaskami akumulacji eolicznej. Obszar ten porośnięty jest bo- rami sosnowymi, w których utworzono rezerwaty leśne. Fig. 1. Położenie arkusza Pułtusk na tle jednostek fizycznogeograficznych wg Kondrackiego (2000) 1 – granice makroregionów; 2 – granice mezoregionów; 3 – większe jeziora Podprowincja: Niziny Środkowpolskie Makroregion: Nizina Północnomazowiecka; Mezoregiony: 318.63 – Wzniesienia Mławskie, 318.64 – Wysoczyzna Ciechanowska, 318.65 – Równina Kurpiowska, 318.66 – Dolina Dolnej Narwi, 318.67 – Międzyrzecze Łomżyńskie Makroregion: Nizina Środkowomazowiecka; Mezoregiony: 318.73 – Kotlina Warszawska, 318.74 Dolina Dolnego Bugu, 318.78 – Równina Wołomińska 5 Dolina Dolnej Narwi ma szerokość dochodzącą do 5 km. Zajmuje około 1/3 powierz- chni obszaru arkusza. Na południu arkusza wznosi się ona od 76 m n.p.m. przy ujściu Strugi koło Kacic, do 95,6 m n.p.m. w rejonie Magnuszewa Dużego. Ograniczona jest wyraźnymi krawędziami morfologicznymi. W okolicy Pułtuska, na prawym brzegu Narwi osiągają one wysokość 14–20 m, a nachylenie zboczy dochodzi miejscami do 35. Utwory wypełniające dolinę tworzą kilka tarasów o wysokości względnej od kilku do kilkunastu metrów, w stosun- ku do poziomu wody w Narwi. Powierzchnię najwyższych tarasów akumulacyjnych doliny (szczególnie jej lewego brzegu), urozmaicają niewielkie, dość liczne wydmy o wysokości względnej dochodzącej do 10 metrów. Arkusz znajduje się na granicy regionów klimatycznych: wielkopolsko-mazowiec- kiego i mazursko-białostockiego (Stachy, 1986). Klimat ma przewagę cech kontynentalnych, z nagłymi zmianami pór roku, dużymi amplitudami średnich temperatur i stosunkowo nie- wielkimi opadami. Charakterystyczne