Arkusz PIASKI (787)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz PIASKI (787)

Warszawa 2011 Autorzy: Janusz Olszak*, Paweł Kwecko**, Jerzy Miecznik** Gra Ŝyna Hrybowicz***

Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny planszy A: Bogusław B ąk** Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka **

* Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Katedra Analiz Środowiskowych, Kartografii i Geologii Gospodarczej, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

** Pa ństwowy Instytut Geologiczny-Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

*** Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa

ISBN ......

Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2011 Spis tre ści I. Wst ęp (J. Olszak)...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (J. Olszak)...... 4 III. Budowa geologiczna (J. Olszak)...... 7 IV. Zło Ŝa kopalin (J. Olszak) ...... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Olszak)...... 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (J. Olszak)...... 15 1. Surowce w ęglanowe...... 15 2. Piaski ...... 18 3. Torfy...... 18 4. Pozostałe surowce energetyczne ...... 18 5. Gliny ceramiki budowlanej ...... 19 VII. Warunki wodne (J. Olszak) ...... 19 1. Wody powierzchniowe...... 19 2. Wody podziemne...... 20 VIII. Geochemia środowiska...... 22 1. Gleby (P. Kwecko) ...... 22 2. Pierwiastki promieniotwórcze (J. Miecznik)...... 25 IX. Składowanie odpadów (G. Hrybowicz)...... 27 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (J. Olszak) ...... 30 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (J. Olszak)...... 32 XII. Zabytki kultury (J. Olszak)...... 36 XIII. Podsumowanie (J. Olszak, G. Hrybowicz)...... 39 XIV. Literatura...... 40

I. Wst ęp

Mapa geo środowiskowa Polski (MG śP) w skali 1:50 000, arkusz Piaski, została opra- cowana w Katedrze Analiz Środowiskowych, Kartografii i Geologii Gospodarczej Wydziału Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Sta- szica w Krakowie (plansza A) i Pa ństwowym Instytucie Geologicznym-Pa ństwowym Instytu- cie Badawczym oraz Przedsi ębiorstwie Geologicznym „Polgeol” w Warszawie (plansza B). Powstała ona w ramach programu „Mapa geo środowiskowa Polski w skali 1:50 000” reali- zowanego przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny, a finansowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Map ę wykonano zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja, 2005), na podkładzie mapy topograficznej w skali 1:50 000 w układzie 1942. Mapa geo środowiskowa jest aktuali- zacj ą Mapy geologiczno-gospodarczej Polski – arkusz Piaski (Gieł Ŝecka-Mądry, Wojtyna, 2005) w tej samej skali. Tre ści ą mapy geo środowiskowej (plansza A) jest stan zagospodarowania złóŜ i kopalin, perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin na tle wybranych składników środowiska przyrodniczego oraz zabytków kultury obj ętych ochron ą prawn ą. Mapa uwzgl ędnia tak Ŝe wybrane elementy hydrografii i hydrogeologii (zasoby wód podziemnych i stan czysto ści wód powierzchniowych) oraz geologii in Ŝynierskiej (warunki podło Ŝa budowlanego). Plansza B zawiera warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi”, warstwy tematyczne geochemia środowiska i składowanie odpadów. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku przyrodniczym, nie- zb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszcze- gólnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyj- ności podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogorszy ć stan śro- dowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zde- gradowanych. Do opracowania mapy wykorzystano dokumentacje archiwalne pochodz ące głównie z: Centralnego Archiwum Geologicznego (CAG) PIG w Warszawie, Lubelskiego Urz ędu Wojewódzkiego w Lublinie, starostwa powiatowego w Świdniku, Wojewódzkim Inspektora-

cie Ochrony Środowiska oraz w urz ędach gmin. Powy Ŝsze dane archiwalne zostały zaktuali- zowane w trakcie prac terenowych. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych w Systemie Informacji Przestrzennej (GIS). W zale Ŝno ści od potrzeb umo Ŝliwia to wykorzystywanie tylko wybranych grup informacji. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin pochodz ą z dokumentacji geologicznych oraz z „Bilansu zasobów” (Wołkowicz (red.) 2010). Stan zagospodarowania złó Ŝ został zweryfikowany w terenie. Szczegółowe dane o zło Ŝach zostały zamieszczone w kartach informacyjnych dla kom- puterowej bazy danych o zło Ŝach. Mapa przeznaczona jest do praktycznego wspomagania regionalnych i lokalnych dzia- ła ń gospodarczych. Słu Ŝyć ma instytucjom samorz ądu terytorialnego i administracji pa ń- stwowej w podejmowaniu decyzji dotycz ących gospodarki zasobami środowiska przyrodniczego oraz planowania przestrzennego. Analiza jej tre ści ma stanowi ć pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i praw ochrony środowiska. Przed- stawione na mapie informacje mog ą by ć wykorzystane w pracach przy opracowaniu strategii rozwoju województwa, w opracowaniach ekofizjograficznych, a tak Ŝe przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Mo Ŝe by ć tak Ŝe przydatna w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych społeczno ści oraz w edukacji na wszystkich szczeblach nauczania.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Piaski jest zawarty pomi ędzy 22 °45’00” a 23 °00’00” długo ści geograficznej wschodniej i 51 °00’00” a 51 °10’00” szeroko ści geograficznej północnej. Administracyjnie obszar arkusza Piaski le Ŝy w cało ści w obr ębie województwa lubelskiego i obejmuje tereny o śmiu gmin: Piaski, Trawniki, Rybczewice (powiat świdnicki), Ja- błonna, Krzczonów (powiat lubelski), Fajsławice, Łopiennik Górny, Gorzków (powiat krasnostawski). Według regionalizacji fizyczno-geograficznej Polski (Kondracki, 2009) wi ększo ść obszaru arkusza le Ŝy w obr ębie makroregionu Wy Ŝyna Lubelska (fig. 1), b ędącej cz ęś ci ą prowincji Wy Ŝyny Polskie. Północna cz ęść arkusza znajduje si ę w granicach mezoregionu Pła- skowy Ŝ Świdnicki (343.16), centralna i południowa za ś w zasi ęgu mezoregionu Wyniosło ść Giełczewska (343.17). Północno-wschodni fragment obszaru arkusza znajduje si ę w obr ębie mezoregionu Obni Ŝenie Dorohuckie (845.31), które jest cz ęś ci ą makroregionu Polesie Wo- ły ńskie.

318.98 Łęczna 845.16 343.12 ca zy t r ys B Lublin W

Świdnik r

343.13 845.31 845.32

Piaski Trawniki

343.16 Pawłów

Bychawa 343.17 Rybczewice Krzczonów Krasnystaw

z e w e łc G i

śółkiewka

343.18

343.21 343.19

0 5 10 15 20 25 km

1 2 2 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Piaski na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2009) 1 – granica prowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu Mezoregion Niziny Południowopodlaskiej: 318.98 – Wysoczyzna Lubartowska Mezoregiony Wy Ŝyny Lubelskiej: 343.12 – Płaskowy Ŝ Nał ęczowski, 343.13 – Równina Beł Ŝecka, 343.16 – Płasko- wy Ŝ Świdnicki, 343.17 – Wyniosło ść Giełczewska, 343.18 – Działy Grabowieckie, 343.19 – Padół Zamojski Mezoregion Roztocza: 343.21 – Roztocze Zachodnie Mezoregion Polesia Zachodniego: 845.16 – Równina Ł ęczy ńsko-Włodawska Mezoregiony Polesia Woły ńskiego: 845.31 – Obni Ŝenie Dorohuckie, 845.32 – Pagóry Chełmskie

Rze źba terenu arkusza Piaski ma charakter płaskowy Ŝu z równinami denudacyjnymi, rozci ętymi przez liczne niegł ębokie, cz ęsto o stromych zboczach doliny rzeczne. Płaskowy Ŝ Świdnicki jest pozbawiony pokrywy lessowej. Przy powierzchni znajduj ą si ę tutaj margliste skały górnej kredy. Powierzchnia płaskowy Ŝu nachylona jest ku północy od 220 do 180 m n.p.m. Wyniosło ść Giełczewska jest najwy Ŝsz ą, środkow ą cz ęś ci ą Wy Ŝyny Lubelskiej – wzniesienie Bo Ŝy Dar (306 m n.p.m.) znajduje si ę w południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza Bychawa (786), około 4 km na zachód od Krzczonowa. Od północy Wyniosło ść Giełczewska przechodzi, bez wyra źnej granicy, w Płaskowy Ŝ Świdnicki. Na wschodzie jej granic ę wyznacza dolina Wieprza, na zachodzie dolina Bystrzycy, na południu Padół Zamojski. Deniwelacje terenu w obr ębie arkusza przekraczaj ą 100 metrów. Najwy Ŝej poło Ŝone jest wzgórze Pustelnik (286,3 m n.p.m.), znajduj ące si ę na północ od miejscowo ści Pami ęcin

(południowo-zachodnia cz ęść arkusza). Natomiast najni Ŝej poło Ŝona jest dolina Wieprza (ok. 168 m n.p.m.). Sie ć hydrograficzna omawianego obszaru jest uboga. Najwi ększ ą rzek ą jest Wieprz (płynie na niedługim odcinku w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza) oraz jego lewy dopływ rzeka Giełczew, przepływaj ąca prze centraln ą cz ęść arkusza. Mniejszymi rzekami s ą: Sierot- ka, Giełczewka oraz Marianka. Jezior jest niewiele i s ą one obszarowo bardzo małe. S ą to sztuczne zbiorniki utworzone na potrzeby gospodarcze (Piaski i Fajsławice) lub rekreacyjne (Suchodoły). Obszar arkusza Piaski le Ŝy w granicach lubelskiego regionu klimatycznego (Woś, 1999). Średnia temperatura roczna wynosi tutaj około 7,5 °C, średnia temperatura lipca 19 °C, a średnia temperatura stycznia około od -4,5 °C. Suma rocznych opadów zawiera si ę w przedziale 550–600 mm. Minimum opadów przypada na luty, a maksimum zwykle na li- piec. Okres wegetacyjny trwa tutaj od 200 do 210 dni. Lasy zajmuj ą niewiele, gdy Ŝ tylko około 12% powierzchni arkusza. Najwi ększymi kompleksami le śnymi znajduj ącymi si ę w południowej cz ęś ci omawianego obszaru s ą Las Królewski i Las Łysienny. W składzie gatunkowym lasów przewa Ŝaj ą drzewa li ściaste: d ąb, buk, jawor, klon i lipa. Jeszcze kilkana ście lat temu powszechnym gatunkiem była sosna, obecnie miejsce to zaj ął d ąb, jako bardziej wła ściwy gatunek dla tutejszych siedlisk. Krajobraz omawianego obszaru ma typowo rolniczy charakter. Przyczyn ą ku temu jest znaczny udział gleb wysokich klas bonitacyjnych (I-IVa), w śród których dominuj ą klasy IIIa i IIIb. W obr ębie gleb chronionych (klasy I-IVa) wyst ępuj ą gleby kompleksu pszennego bardzo dobrego, dobrego i wadliwego oraz kompleksu Ŝytniego bardzo dobrego i dobrego. Pod wzgl ędem typologicznym s ą to gleby brunatne oraz gleby bielicowe i pseudobielicowe. Po- śród gleb pochodzenia organicznego w przewadze wyst ępuj ą gleby torfowe i murszowo- torfowe oraz mułowo-torfowe i torfowo-mułowe. Rolnictwo jest wielokierunkowe i opiera si ę na średniej wielko ści (10–15 ha) gospodarstwach rodzinnych. Osadnictwo na obszarze obj ętym arkuszem Piaski jest równomiernie rozmieszczone. Znajduj ą si ę tu zazwyczaj niewielkie osady wiejskie. Najwi ększym o środkiem jest miasto Piaski licz ące niewiele ponad 2,5 tys. mieszka ńców. Na omawianym obszarze dobrze jest rozwini ęta sie ć dróg. Wi ększo ść z nich posiada odnowion ą nawierzchni ę. Do wa Ŝniejszych szlaków komunikacyjnych nale Ŝy zaliczy ć drogi krajowe szybkiego ruchu: nr 17, prowadz ącą przez Piaski i Fajsławice w kierunku Zamo ścia oraz nr 12 biegn ącą przez Piaski w kierunku Chełma. Przez północno-wschodni ą cz ęść obszaru arkusza przebiega linia kolejowa Radom – Lublin – Chełm.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą obszaru obj ętego arkuszem Piaski przedstawiono na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski, arkusz Piaski (787) 1:50 000 (Harasimiuk i in., 1987) wraz z obja śnieniami (Harasimiuk in., 1988) oraz Mapy geologicznej Polski 1:500 000 (Marks, i in., 2006; fig. 2). Przedmiotowy teren poło Ŝony jest na pograniczu dwóch jednostek tektonicznych Polski – platformy prekambryjskiej i platformy paleozoicznej. W obr ęb platformy prekambryjskiej wchodzi fragment rowu mazowiecko-lubelskiego, obejmuj ący wi ększ ą cz ęść arkusza. Połu- dniowo-zachodni obszar arkusza nale Ŝy do tzw. podniesienia radomsko-kra śnickiego, które le Ŝy w obr ębie platformy paleozoicznej. Według podziału na jednostki geologiczne Polski (Stupnicka, 2007), omawiany obszar poło Ŝony jest w obr ębie niecki lubelskiej b ędącej cz ęś ci ą niecki brze Ŝnej, która znajduje si ę w marginalnej cz ęś ci platformy wschodnioeuropejskiej. W profilu stratygraficznym niecki lubelskiej brakuje osadów cechsztynu, triasu oraz jury dolnej. Mi ąŜ szo ść pozostałych osadów mezozoiku wynosi od 100 m w północno-wschodniej do 1500 m w południowo-zachodniej cz ęś ci niecki. Najstarsze osady mezozoiczne ( środkowa jura) zalegaj ą albo na osadach kar- bo ńskich niecki nadbu Ŝańskiej, albo na skałach krystalicznych zr ębu Łukowa. Główn ą seri ę osadów niecki lubelskiej stanowi ą skały górnej kredy: piaski, margle, wapienie oraz bogate w krzemionk ę opoki i gezy (Stupnicka, 2007). Najstarszymi, udokumentowanymi osadami na obszarze arkusza Piaski s ą osady dewonu dolnego. Ich wyst ępowanie stwierdzono w otworze wiertniczym Trawniki 1 wykonanym na północ od miejscowo ści Fajsławice (tzw. struktura Fajsławic). Osady te to jasnoszare, drobnoziarniste i zwi ęzłe piaskowce kwarcowe przewarstwiane pstrymi mułowcami i iłow- cami. Wokół struktury Fajsławic wyst ępuj ą osady karbonu, od wizenu górnego poprzez na- mur do westfalu. Osady karbonu dolnego buduj ą wapienie, margle, iłowce morskie, mułowce i piaskowce z cienkimi wkładkami w ęgla (Zdanowski, 2007). Osady górnego karbonu na- wiercono w otworach wykonanych w rejonie miejscowości: Gardzienice I (otwór Piaski IG 1), Biskupice (otwór Piaski IG 2) i Siedliska (otwór Krasnystaw IG 4). S ą to osady repre- zentowane s ą przez zespoły piaskowców z pakietami skał iłowcowo-mułowcowych z pokła- dami w ęgla kamiennego (Harasimiuk i in., 1988).

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Piaski na tle Mapy geologicznej Polski 1: 500 000 (wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (red.) 2006). ci ągi drobnych form rze źby – kemy holocen : 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły czwartorz ęd nierozdzielony: 8 – lessy; 9 – lessy piaszczyste i pyły lessopodobne zlodowacenia północnopolskie: 10 – gliny, piaski i gliny z rumoszami, soliflukcyjno-deluwialne; 11 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne; 12 – piaski i mułki jeziorne zlodowacenia środkowopolskie: 21 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne; 22 – piaski i mułki jeziorne; 24 – piaski i Ŝwiry sandrowe; 25 – piaski i mułki kemów; 28 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe zlodowacenia południowopolskie: 34 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe miocen: 38 – wapienie organodetrytyczne, siarkono śne, Ŝwiry, piaskowce i gipsy; paleocen: 43 – gezy, wapienie opoki, piaski i piaskowce glaukonitowe, margle, mułki i iły kreda górna (mastrycht): 44 – wapienie, kreda pisz ąca z krzemieniami, opoki, margle, wkładki piaskow- ców i gezy. Zachowano oryginaln ą numeracj ę z Mapy geologicznej Polski 1:500 000 (Marks in., 2006)

Pokrywa mezozoiczna reprezentowana jest przez morskie osady jury i kredy. Osady górnej jury zalegaj ą albo na osadach dewonu dolnego (otwór Trawniki 1), albo na osadach karbonu górnego (otwory: Piaski IG 1, Piaski IG 2, Krasnystaw IG 4) lub te Ŝ na osadach dewonu górnego na wyniesieniu kra śnickim (otwór Gorzków 1). Osadów jury środkowej nie

stwierdzono w Ŝadnym z gł ębokich otworów wykonanych na obszarze arkusza. Górna jura reprezentowana jest przez osady oksfordu (wapienie i mułowce) oraz kimerydu (wapienie margliste i dolomityczne). Przedmiotowy obszar znajduje si ę w strefie o małej mi ąŜszo ści (około 2 m) osadów kredy dolnej (albu), do których nale Ŝą piaskowce margliste z glaukonitem zawieraj ące konkrecje fosforytów. Na piaskowcach albu zalegaj ą osady górnej kredy (cenoman-kampan). S ą to facje w ęglanowe powstałe w warunkach otwartego morza: wapienie inoceramowe, wapienie i wapienie margliste z czertami, wapienie margliste i margle oraz margle i wapienie margliste. Obszar arkusza Piaski poło Ŝony jest w strefie maksymalnych mi ąŜ szo ści (350–400 m) osadów cenomanu-kampanu na Wy Ŝynie Lubelskiej. Osady mastrychtu osi ągaj ą mi ąŜ szo ść 360–450 m i nale Ŝą do nich kreda pisz ąca, margle i opoki. Te ostatnie odsłaniaj ą si ę na znacznej cz ęś ci obszaru arkusza. Mi ąŜ szo ść margli jest zmienna, najwi ększa wyst ępuje w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza i znacznie maleje ku południo- wemu zachodowi. Opoki wyst ępuj ą w stropowej cz ęś ci osadów mastrychtu górnego. Ich mi ąŜ szo ść jest zró Ŝnicowana i wynosi od kilkunastu metrów w rejonie Trawnik do około 100 m w południowej cz ęś ci arkusza. Paleogen reprezentowany jest przez osady paloecenu, eocenu i oligocenu dolnego. Osa- dy paleocenu reprezentuj ą gezy z przewarstwieniami wapieni, które płatami odsłaniaj ą si ę na powierzchni po zachodniej stronie doliny Giełczwi, a osady eocenu ziemia krzemionkowa (odwapnione gezy) o mi ąŜ szości około 8 m (nie odsłaniaj ą si ę na powierzchni). Osady wieku oligoce ńskiego – piaski z glaukonitem i iły, wyst ępuj ą w formie izolowanych, niewielkich płatów na wzgórzach osta ńcowych. Mi ąŜ szo ść osadów oligocenu dolnego osi ąga kilkana ście metrów. Osady miocenu to płytkomorskie białe, drobno- i średnioziarniste piaski kwarcowe. Niewielki ich płat, o mi ąŜ szo ści około 10 m, znajduje si ę na zachód od Majdanu Polickiego. Na obszarze arkusza Piaski pokrywa osadów czwartorzędowych osi ąga najwi ększe mi ąŜ szo ści w dolinach rzecznych (w otworze studziennym w dolinie Giełczwi wynosi 100 m). Na obszarach pozadolinnych mi ąŜ szo ść pokrywy czwartorz ędowej cz ęsto nie przekracza 2 m. Wśród osadów plejstoce ńskich bardzo słabo zachowały si ę osady zlodowace ń połu- dniowopolskich. Zostały one w wi ększo ści usuni ęte podczas interglacjału mazowieckiego. Lepiej zachowane s ą osady zlodowace ń środkowopolskich. Nale Ŝą do nich: gliny zwałowe, piaski ze Ŝwirami pochodzenia lodowcowego i wodnolodowcowego, piaski pylaste oraz piaski i piaski ze Ŝwirami rzeczno-peryglacjalne, mułki jeziorne. W czasie zlodowace ń pół- nocnopolskich obszar arkusza znajdował si ę w klimacie peryglacjalnym, gdzie zachodziła

intensywna akumulacja osadów rzecznych (piaski, mułki, piaski ze Ŝwirem) oraz osadów eolicznych – lessy. Kilka płatów lessowych wyst ępuje w obr ębie zlewni rzeki Giełczew. Osady lessopodobne (gliny piaszczyste i piaski pylaste) zajmuj ą powierzchniowo wi ększe obszary. Niewielk ą powierzchni ę na arkuszu Piaski zajmuj ą osady holocenu. S ą to głównie muł- ki i mułki piaszczyste z przewarstwieniami torfów, namuły torfiaste oraz torfy. Osady holocenu ł ącznie nie przekraczaj ą 5 m mi ąŜ szo ści. Mułki i mułki piaszczyste wypełniaj ą doliny głównych rzek oraz ich dopływów. Namuły torfiaste rozpoznano w środkowej cz ęś ci doliny Giełczewi, w dolinie Sierotki i Marianki. Obszary wyst ąpie ń torfów znajduj ą si ę w dolinie Giełczewi, na odcinku Piaski – Stru Ŝa oraz w dolinie Marianki, poni Ŝej Fajsławic.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na terenie arkusza Piaski znajduje si ę dziewi ęć udokumentowanych złó Ŝ: sze ść kopalin okruchowych – piasków, dwa zło Ŝa kamieni drogowych i budowlanych (opoka) oraz jedno zło Ŝe surowców w ęglanowych dla przemysłu cementowego (opoka i margiel; tab. 1). Zło Ŝe czwartorz ędowego piasku rzecznego „Trawniki” zostało udokumentowane w kategorii C 2 (Solarski, Bandurska-Kryłowicz, 1985). Poło Ŝone jest ono w północno-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza, na lewym brzegu rzeki Wieprz. Niewielki fragment wschodniej cz ęś ci zło Ŝa znajduje si ę na obszarze s ąsiedniego arkusza MG śP Pawłów (788). Powierzchnia zło Ŝa wynosi 50,99 ha. Mi ąŜ szo ść kopaliny waha si ę od 5,0 do 27,7 m. Nadkład o grubo ści od 0,5 do 11,2 m stanowi gleba, mułki, namuły organiczne, torf, piasek pylasty, piasek gliniasty oraz piasek ze Ŝwirem. Zawarto ść ziaren o średnicy do 2 mm (punkt piaskowy) wynosi średnio 94,6%. Zawarto ść pyłów wynosi od 0,7 do 4,5%. W zło Ŝu brak jest zanieczyszcze ń obcych, gliny oraz zanieczyszcze ń organicznych. Jest to zło Ŝe całkowicie zawodnione. Piasek mo Ŝe mie ć zastosowanie w budownictwie do betonów i zapraw budowlanych. Zło Ŝe „Wola Piasecka” zostało udokumentowane w 1993 r. w miejscowo ści o tej samej nazwie (Szyma ńska, 1993) na powierzchni 0,55 ha. Dokumentacja dotyczy piasku pochodzenia rzecznego. Mi ąŜ szo ść zło Ŝa jest niewielka, od 1,5 do 3,6 m, średnio 2,6 m. Zawarto ść frakcji poni Ŝej 2 mm wynosi 100%, a zawarto ść pyłów mineralnych od 4,0 do 8,0%, średnio 6,0%. Zło Ŝe jest suche. Surowiec mo Ŝna wykorzysta ć do zapraw budowlanych, nawierzchni drogowych, podbudów drogowych i nasypów.

Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Stan Nr Wiek geologiczne Kategoria Wydobycie Zastosowanie Klasyfikacja Przyczyny zagospodarowania zło Ŝa Rodzaj kompleksu bilansowe rozpoznania (tys. t) kopaliny złó Ŝ konflikto- Nazwa zło Ŝa zło Ŝa na kopaliny litologiczno- (tys. t) wo ści mapie surowcowego Klasy Klasy zło Ŝa wg stanu na 31.12.2009 r. (Wołkowicz, red., 2010) 1–4 A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Trawniki p Q 15 041 C1 N - Sb 4 B K, Gl 2 Wola Piasecka p Q - C1 Z - Sb, Sd 4 A - 3 Wola Piasecka II o Cr 767 C1 G 11 Sb, Sd 2 A - 4 Piaski p Q 14 C1 G - Sd, Sb 4 A - 5 Trawniki o, me Cr 200 832 C1, C 2 N - Sc 2 B W, Gl 6 Wąwóz Rudka p Q 67 C1 G 2 Sb, Sd 4 A - 7 Gardzienice p Q 29 C1 Z - Sb 4 A - 8 Gardzienice II p Q 51 C1 Z - Sb, Sd 4 A -

11 11 9 Klimusin o Cr 8 B Z - Sd, Sb 2 A

Rubryka 3 p – piaski, o – opoki, me – margle Rubryka 4 Q – czwartorz ęd, Cr – kreda Rubryka 6 kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – B, C1, C 2 Rubryka 7 zło Ŝa: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane Rubryka 9 kopaliny: Sb – budowlane, Sd – drogowe, Sc – cementowe Rubryka 10 zło Ŝa: 2 – skoncentrowane w okre ślonym regionie, 4 – powszechne; licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11 zło Ŝa: A – mało konfliktowe, B – konfliktowe Rubryka 12 W – ochrona wód podziemnych, K – ochrona krajobrazu, Gl – ochrona gleb

Na południowych obrze Ŝach miasta Piaski udokumentowane zostało zło Ŝe piasku rzecznego „Piaski” (Majka-Smuszkiewicz, Wójcik, 2002; Gałus, Wójcik, 2010). Zło Ŝe zlokalizowane jest w obr ębie tarasu nadzalewowego Giełczwi. Powierzchnia złoŜa wynosi 0,41 ha, a jego mi ąŜ szo ść od 2,7 do 5,4 m, średnio 4,2 m. Nadkład o grubo ści 0,4–1,4 m ( śr. 0,88 m) stanowi humus oraz glina. Zawarto ść ziaren o średnicy do 2 mm wynosi od 99,62 do 99,76%, średnio 99,69%. Zawarto ść pyłów mineralnych wynosi od 1,98 do 2,15%, średnio 2,06%. Zło Ŝe „Piaski” jest zło Ŝem suchym, udokumentowanym do poziomu zwierciadła wód gruntowych. Surowiec ma zastosowanie w budownictwie do zapraw murarskich, w drogownictwie do robót ziemnych na podsypki, nasypy, mieszanki mineralno-asfaltowe. Około 3 km w kierunku południowym od zło Ŝa „Piaski”, w miejscowo ści Gardzienice II zostało udokumentowane zło Ŝe „W ąwóz Rudka” na powierzchni 1,71 ha (Czaja-Jarzmik, 1998, 2005, 2007). Kopalin ę stanowi piasek rzeczny tarasu nadzalewowego Giełczwi. Mi ąŜ- szo ść zło Ŝa waha si ę od 1,0 do 6,9 m ( śr. 3,75 m). Zło Ŝe w obecnych granicach (Czaja- Jarzmik, 2007) jest suche. Wschodnia cz ęść zło Ŝa została zrekultywowana – utworzono zbiornik wodny. Udział frakcji do 2 mm w serii zło Ŝowej wynosi 100%, zawarto ść pyłów mineralnych wynosi od 2,7 do 4,0%, średnio 3,64%. Wska źnik piaskowy kształtuje si ę w przedziale 29–33%. Surowiec mo Ŝe by ć wykorzystany w budownictwie oraz drogownictwie. Opodal ww. zło Ŝa w kierunku wschodnim znajduje si ę zło Ŝe piasku rzecznego „Gar- dzienice” (Wójcik, 1994). Zło Ŝe udokumentowano na powierzchni 1,22 ha. Mi ąŜ szo ść serii zło Ŝowej wynosi od 4,1 do 5,0 m, średnio 4,52 m, przy średnim nadkładzie 0,58 m. Zawarto ść pyłów mineralnych waha si ę od 1,0 do 2,1%. W zło Ŝu brak jest zanieczyszcze ń obcych i gliny, natomiast wyst ępuj ą zanieczyszczenia organiczne. Zło Ŝe jest cz ęś ciowo zawodnione. Su- rowiec ma przeznaczenie dla celów budowniczych. Dalej w kierunku wschodnim znajduje si ę kolejne zło Ŝe piasku rzecznego „Gardzienice II” (Wójcik, Gałus, 1998; Gałus, Wójcik, 2009). Powierzchnia zło Ŝa wynosi 1,32 ha. Mi ąŜ- szo ść serii zło Ŝowej wynosi od 1,2 do 4,1 m, średnio 2,62 m, przy średnim nadkładzie 0,84 m. Zawarto ść pyłów mineralnych waha si ę od 2,1 do 6,52% ( śr. 4,31%). W zło Ŝu wyst ępuj ą zanieczyszczenia obce i glina (0,12%), natomiast brak jest zanieczyszcze ń organicznych. Zło Ŝe jest cz ęś ciowo zawodnione. Surowiec ma przeznaczenie dla celów budowlanych i drogowych. Zło Ŝe opoki wapnistej „Wola Piasecka II” znajduje w północno-zachodniej cz ęś ci arkusza w miejscowo ści Wola Piasecka. Zło Ŝe udokumentowane zostało w polach A, B i C na powierzchni 5,75 ha (Wi ęckowski, 2002; Ptak, Siero ń, 2006, 2008a, 2008b). Opoka wapnista (mastrycht), przechodzi miejscami w czyst ą opok ę przewarstwion ą cienkimi ławicami wapie-

nia. Jest to zło Ŝe suche. Mi ąŜ szo ść zło Ŝa jest zró Ŝnicowana i waha si ę od 4,9 do 15,0 m. W nadkładzie wyst ępuje gleba, glina, piasek, a jego mi ąŜ szo ść jest relatywnie niewielka 0,6–

1,1 m. Zawarto ść CaCO 3 serii zło Ŝowej to średnio 54,5%. Średnia wytrzymało ść na ściskanie wynosi 13,9MPa . Średnia porowato ść serii zło Ŝowej wynosi 48,6%, a mrozoodporno ść to 23 cykle. Kopalin ę mo Ŝna stosowa ć jako materiał budowlany oraz jako kruszywo łamane. Zło Ŝe opoki kredowej (mastrycht) „Klimusin” poło Ŝone jest w środkowej cz ęś ci obszaru arkusza. Zostało udokumentowane w kategorii B w 2003r. na powierzchni zaledwie 0,11 ha (Gazda, Szydeł, 2003). Wytrzymało ść na ściskanie na sucho waha si ę od 2,6 do 19,0MPa, natomiast na mokro wynosi średnio 11,8 MPa . Porowato ść serii zło Ŝowej wynosi średnio 39,1%. Tabela 2 Parametry geologiczno-górnicze zło Ŝa „Trawniki” i jako ściowe kopaliny Opoka Margle Margle

Parametry (ł ącznie kat. C 1+C 2) (kat. C 1) (kat. C 2) od–do śr. od–do śr. od–do śr. Powierzchnia zło Ŝa (ha) 177,20 Mi ąŜ szo ść zło Ŝa (m) 2,2–34,0 17,3 39,0–58,1* 51,4* Grubo ść nadkładu (m) 0,2–8,0 2,1 Zawarto ść CaO (%) 22,59–42,78 38,01 28,40–43,99 37,96 29,03–43,58 39,24 Zawarto ść MgO (%) 0,20–1,61 0,60 0,10–1,43 0,80 0,10–1,85 0,78

Zawarto ść SiO 2 (%) 18,40–49,31 26,0 15,63–33,82 23,55 16,44–35,0 21,45

Zawarto ść Fe 2O3 (%) 0,15–1,77 0,94 0,72–2,55 1,34 0,22–2,45 1,08

Zawarto ść Al 2O3 (%) 1,31–5,05 2,4 1,95–8,17 3,88 1,30–7,32 3,43

Zawarto ść SO 3 (%) 0,0–0,29 0,09 0,0–0,40 0,13 0,0–0,61 0,15

Zawarto ść Na 2O (%) 0,06–0,35 0,13 0,07–1,40 0,22 0,06–1,40 0,16

Zawarto ść K 2O (%) 0,25–0,94 0,48 0,35–2,20 0,72 0,34–2,20 0,70 Moduł krzemianowy 4,22–13,40 7,78 2,86–8,38 4,51 2,87–9,28 4,71 Moduł glinowy 1,40–22,80 2,55 1,76–7,13 2,90 1,15–13,0 3,06 Zastosowanie kopaliny surowiec koryguj ący dla surowiec niezupełny dla przemysłu cementowego wg dokumentacji przemysłu cementowego

* – ł ączna mi ąŜ szo ść margli dla kategorii C 1 i C 2

Zło Ŝe opok i margli dla przemysłu cementowego „Trawniki” znajduje si ę w północno- wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza, na zachód od drogi Fajsławice–Trawniki. Powierzchnia zło Ŝa wynosi 177,2 ha. Opoki (w stropie) i margle do rzędnej +180 m n.p.m. udokumentowano w kategorii C 1. Wyst ępuj ący poni Ŝej zespół margli do rz ędnej +140 m n.p.m. rozpoznano w kategorii C 2 (Szuwarzy ńska i in., 1986). Zło Ŝe „Trawniki” jest zło Ŝem cz ęś ciowo zawod- nionym. Poziom wodono śny wyst ępuje w obr ębie margli na rz ędnej około +180 m n.p.m. Mi ąŜ szo ść opok jest bardzo zró Ŝnicowana i wynosi od 2,2 do 34,0 m, natomiast mi ąŜ szo ść margli od 39,0 do 58,1 m. Średnia zawarto ść CaO całej serii zło Ŝowej to blisko 40% (tab. 2).

Klasyfikacji sozologicznej złó Ŝ dokonano na podstawie obowi ązuj ących wytycznych dokumentowania złó Ŝ kopalin (Wytyczne..., 2002) oraz analizy przyrodniczo-krajobrazowej. Zło Ŝa piasku: „Trawniki”, „Wola Piasecka”, „Piaski”, „Wąwóz Rudka”, „Gardzienice”, „Gardzienice II”, zaliczono do klasy 4, tj. powszechnie wyst ępuj ących i łatwo dost ępnych, zło Ŝa opok i margli do klasy 2, tj. skoncentrowane w okre ślonym regionie. Dwa spo śród wszystkich złó Ŝ zaliczono do klasy B, tj. konfliktowych. S ą to zło Ŝa piasku „Trawniki” oraz opok i margli „Trawniki”. Konfliktowo ść owa wynika z faktu lokalizacji w obr ębie głównego zbiornika wód podziemnych 406, otuliny Nadwieprza ńskiego Parku Krajobrazowego, b ądź w obr ębie gleb chronionych. Pozostałe zło Ŝa zaliczono do klasy A, tj. małokonfliktowych, mo Ŝliwych do eksploatacji bez specjalnych ogranicze ń.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Obecnie na obszarze arkusza Piaski prowadzi si ę koncesjonowan ą eksploatacj ę kopalin w obr ębie zło Ŝa piasku: „W ąwóz Rudka” oraz zło Ŝa opok „Wola Piasecka II” (tab. 3). Zło Ŝa są eksploatowane odkrywkowo systemem ścianowym w sposób ci ągły. Ich wyrobiska s ą typu wgł ębnego, a najwi ększe z nich powstało dotychczas w obr ębie zło Ŝa „Wola Piasecka II” i ma powierzchni ę około 1,5 ha. Tutaj znajduje si ę jedyny na obszarze arkusza zakład uszlachet- niania kopaliny (kruszarka). Tabela 3 Wykaz złó Ŝ, dla których wydano koncesj ę Nr zło Ŝa Okres wa Ŝno- Powierzchnia obszaru Powierzchnia terenu gór- Nazwa zło Ŝa na mapie ści koncesji górniczego (ha) niczego (ha) 1 2 3 4 5 Wola Piasecka II pole A 31.12.2030 4,23 4,23 3 pole B 31.12.2023 1,33 1,33 pole C 31.12.2023 1,30 1,30 4 Piaski* 31.12.2012 0,33 0,50 6 Wąwóz Rudka 31.12.2022 1,71 1,71 * zło Ŝa „Piaski” posiada aktualn ą koncesj ę, natomiast zasoby zło Ŝa zostały wyczerpane i eksploatacja zako ńczo- na (Gałus, Wójcik, 2010)

Eksploatacja zło Ŝa „Wola Piasecka” rozpocz ęła si ę w 1993 r. na podstawie koncesji, która wygasła w 1998 r. Obszar wyrobiska został zrekultywowany w kierunku rolnym. Zło Ŝe „Gardzienice” było eksploatowane w latach 1994–1998. Zasoby tego zło Ŝa zosta- ły wyeksploatowane, a w roku 2000 wyrobisko zostało całkowicie zrekultywowane w kierunku rolnym. Eksploatacja na obszarze zło Ŝa piasku „Gardzienice II” prowadzona była równie Ŝ przed wykonaniem dokumentacji. Koncesja na eksploatacj ę tego zło Ŝa została wydana w sierpniu

2000 r. z okresem wa Ŝno ści 5 lat. Zło Ŝe zostało wyeksploatowane i rozpocz ęto jego rekultywacj ę, polegaj ącą na utworzeniu zbiornika wodnego. Przez wzgl ąd na du Ŝe koszty, prace owe zostały wstrzymane i obecnie proponuje si ę odtworzenie pierwotnej rze źby terenu poprzez zastosowanie skały płonnej z KWK Bogdanka (Gałus, Wójcik, 2009). Eksploatacja zło Ŝa „Klimusin” została zaniechana. Powstałe odsłoni ęcia skał podło Ŝa słu Ŝą od kilku lat jako stanowisko dokumentacyjne dla celów naukowych i dydaktycznych. Zasoby zło Ŝa „Piaski” zostały wyeksploatowane i z pocz ątkiem 2010 r. wydobycie zo- stało zako ńczone. Wła ściciel terenu chce odtworzy ć pierwotn ą rze źbę terenu, poprzez wypeł- nienie wyrobiska skał ą płonn ą z KWK Bogdanka (Gałus, Wójcik, 2010). W opracowaniach archiwalnych (Jarosz, 1997; Siero ń, 1997) znajduj ą si ę informacje o bardzo wielu punktach eksploatacji kruszywa naturalnego i opok, które prowadzono na potrzeby lokalnego budownictwa. Zdecydowana wi ększo ść ówczesnych wyrobisk obecnie nie istnieje – uległy one samorekultywacji lub zostały zasypane. Oznaki tamtych wyrobisk mo- Ŝemy dzi ś dostrzec poprzez nieliczne owalne zagł ębienia terenu, zapełzni ęte i zaj ęte ju Ŝ przez roślinno ść . W dolinie Giełczwi, w południowej cz ęś ci obszaru arkusza, wyst ępuj ą niewielkie płaty lessów. Wydobywano je w Cz ęstoborowicach i Pilaszkowicach, wykorzystuj ąc do produkcji niskiej klasy cegieł. W XIX w. cegielnie funkcjonowały w Cz ęstoborowicach, po zachodniej stronie stawów oraz w Suchodołach. Podczas zwiadu terenowego stwierdzono niekoncesjonowan ą eksploatację piasku na lo- kalne potrzeby gospodarcze, poza granicami udokumentowanych złó Ŝ. Wyrobiska znajduj ą si ę w miejscowo ściach Bujanica i Gardzienice I. Okre ślono je na mapie jako punkty wyst ą- pienia kopaliny.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Na obszarze arkusza Piaski wyst ępuj ą dwa kompleksy litologiczno-surowcowe – czwartorz ędowe piaski rzeczne oraz kredowe opoki, margle i gezy. Dominuj ącą rol ę odgrywa ze- spół kredowych (mastrycht) skał w ęglanowych. W obr ębie arkusza wyznaczono pi ęć obsza- rów prognostycznych (tab. 4): cztery dla opok i margli (I, III, IV, V) i jeden dla opok (II).

1. Surowce węglanowe

W latach 70. ubiegłego wieku przeprowadzono prace poszukiwawcze za zło Ŝami opok i margli (kreda, mastrycht), we wschodniej cz ęś ci arkusza – Fajsławice, Biskupice, Siedliska, Wola Idzikowska i Suchodoły (Tchórzewska, 1971; Tchórzewska, Szuwarzy ńska, 1974). Pra-

ce ukierunkowane były na poszukiwanie złó Ŝ kopalin dla przemysłu cementowego o wy Ŝszej zawarto ści CaO ni Ŝ s ąsiednie zło Ŝe „Trawniki”. W wyniku przeprowadzonych prac stwierdzono, Ŝe poziom margli wysokowapnistych, daj ący szans ę na uzyskanie surowca wysokiego lub zupełnego, zalega pod zespołem opok i margli o mi ąŜ szo ści około 70 m, o średniej zaw. CaO niemal 40%. Na podstawie wyników tych prac wyznaczono cztery obszary prognostyczne dla opok i margli: Fajsławice – Biskupice (I), Fajsławice – Siedliska (III), Wola Idzikow- ska (IV) i Suchodoły (V). W rejonie Woli Piaseckiej wyznaczono obszar prognostyczny (II) dla opok. Badania wykazały, Ŝe surowiec ten mo Ŝe by ć stosowany jako kruszywo łamane, zast ępcze do betonów konstrukcyjnych marki 110 w budownictwie mieszkaniowym (Kidawski, 1969). Tabela 4 Wykaz obszarów prognostycznych

ść ego ]

3 w

o Parametry kompleksu [ha] jakościowe Wiek mapie ść giczno- [tys.m kopaliny litologiczno- nadkładu [m] rednia grubo Powierzchnia Zastosowanie surowc Nr obszaruna Ś Rodzaj kopaliny Zasoby w kat. D kompleksu litolo- surowcowego[m] Grubo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 zaw. CaO (%): 38,41–39,95; śr. 39,52 zaw. MgO (%): 0,75–1,10; śr. 0,91

zaw. SiO 2 (%): 20,37–22,89; śr. 21,30 zaw. Al 2O3 (%): 3,51–5,01; śr. 4,03 zaw. Fe 2O3 (%): 0,75–1,18; śr. 1,02 zaw. SO 3 (%): 0,06–0,24; śr. 0,19 zaw. Na O (%): 0,11–0,17; śr. 0,15 2 693 891 1 I 648,0 o Cr zaw. K O (%): 0,39–0,64; śr. 0,54 1,64 60,7–99,4 Sc 2 827 210 2 zaw. R 2O3 (%): 4,66–5,90; śr. 5,05 straty pra Ŝenia (%): 31,56–39,03; śr. 32,26 moduł krzemowy: 3,73–4,86; śr. 4,22 moduł glinowy: 3,05–5,67; śr. 3,95 gęsto ść (g/cm 3): śr. 2,69 gęsto ść pozorna (g/cm 3): śr. 1,62 porowato ść (%): 10,86–50,90 zaw. CaO (%): 24,36–47,84; śr. 37,74 zaw. MgO (%): 0,71–1,20; śr. 0,95

zaw. SiO 2 (%): 7,76–43,68; śr. 25,03 zaw. Al 2O3 (%): 2,32–5,56; śr. 3,47 zaw. Fe 2O3 (%): 0,52–1,62; śr. 0,95 II 30 o Cr zaw. SO 3 (%): ślady–1,18; śr. 0,19 4,70 10,2–21,2 7 391 Skb ci ęŜ ar obj. (g/cm 3): 1,44–1,87; śr. 1,6 porowato ść (%): 32,55–45,07; śr. 38,9 nasi ąkliwo ść (%): 17,34–33,98; śr. 24,6 wytrzymało ść na ściskanie przy pełnym nasyceniu wod ą (MPa): 14–23; śr. 19

1 2 3 4 5 6 7 8 9 zaw. CaO (%): 37,46–39,40; śr. 38,36 zaw. MgO (%): 0,64–1,02; śr. 0,88

zaw. SiO 2 (%): 21,87–25,57; śr. 23,60 zaw. Al 2O3 (%): 2,74–4,95; śr. 3,72 zaw. Fe 2O3 (%): 0,83–1,54; śr. 1,14 zaw. SO 3 (%): 0,07–0,56; śr. 0,21 zaw. Na O (%): 0,01–0,29; śr. 0,14 2 78,0– 1 416 325 1 III 1 062 o Cr zaw. K O (%): 036–0,65; 0,52 3,36 Sc 2 103,6 1 447 399 2 zaw. R 2O3 (%): 4,28–6,14; śr. 4,86 straty pra Ŝenia (%): 31,08–51,68; śr. 31,39 moduł krzemowy: 3,25–5,97; śr. 4,86 moduł glinowy: 1,78–4,47; śr. 3,26 gęsto ść (g/cm 3): śr. 2,69 gęsto ść pozorna (g/cm 3): śr. 1,54 porowato ść (%): 26–49,63 zaw. CaO (%): 38,20–39,50; śr. 38,62 zaw. MgO (%): 0,59–0,97; śr. 0,80

zaw. SiO 2 (%): 21,28–24,43; śr. 22,50 zaw. Al 2O3 (%): 3,39–4,66; śr. 4,00 zaw. Fe 2O3 (%): 0,46–1,27; śr. 0,94 zaw. SO 3 (%): 0,10–0,33; śr. 0,23 zaw. Na O (%): 0,18–0,34; śr. 0,23 2 1 253 650 1 IV 315 o Cr zaw. K O (%): 0,51–0,66; śr. 0,56 1,45 70,8–78,4 Sc 2 1 311 598 2 zaw. R 2O3 (%): 4,35–5,93; śr. 4,94 straty pra Ŝenia (%): 31,34–32,17; śr. 31,75 moduł krzemowy: 3,62–5,59; śr. 4,55 moduł glinowy: 3,45–8,45; śr. 4,25 gęsto ść (g/cm 3): śr. 2,70 gęsto ść pozorna (g/cm 3): śr. 1,56 porowato ść (%): 29,48–47,92 zaw. CaO (%): 38,33–38,96; śr. 38,60 zaw. MgO (%): 0,70–0,85; śr. 0,79

zaw. SiO 2 (%): 21,27–25,37; śr. 22,44 zaw. Al 2O3 (%): 4,06–5,52; śr. 4,64 zaw. Fe 2O3 (%): 0,96–1,19; śr. 1,07 zaw. SO 3 (%): 0,09–0,19; śr. 0,14 zaw. Na 2O (%): 0,09–0,23; śr. 0,16 2 V 936 o Cr zaw. K 2O (%): 0,26–0,63; śr. 0,48 3,02 80,8–98,3 371 498 Sc zaw. R 2O3 (%): 5,16–6,49; śr. 5,71 straty pra Ŝenia (%): 31,27–31,95; śr. 31,53 moduł krzemowy: 3,38–4,53; śr. 3,85 moduł glinowy: 3,69–5,69; śr. 4,33 gęsto ść (g/cm 3): śr. 2,67 gęsto ść pozorna (g/cm 3): śr. 1,51 porowato ść (%): 30,60–59,13 Rubryka 3 o – opoki, opoki i margle, opoki margliste Rubryka 4 Cr – kreda Rubryka 8 1 – zasoby do poziomu +140 m n.p.m., 2 – zasoby do sp ągu otworów Rubryka 9 kopaliny: Sc – cementowe, Skb – kruszyw budowlanych

Zachodnia cz ęść obszaru arkusza obj ęta była poszukiwaniami za zło Ŝami wapieni lekkich (gez) przydatnych do produkcji materiałów budowlanych (Woli ński, 1990). Rozpoznanie

prowadzono w czterech rejonach: Borkowszczyzna, Kozice Dolne, Stryjno-Chojny i śuków. Wymogi kryteriów bilansowo ści zasobów geologicznych oraz wymogi technologiczne norm jako ściowych wykazały znikom ą przydatno ść gez wyst ępuj ących w badanych obszarach. Wszystkie rozpoznane obszary, w granicach arkusza, uznano za negatywne.

2. Piaski

Na obszarze arkusza Piaski przeprowadzono niewiele prac poszukiwawczych i badaw- czych, maj ących na celu udokumentowanie złó Ŝ piasku. Jedynie w okolicach Woli Piaseckiej, w 1974 r., w miejscu projektowanej wówczas piaskowni wykonano trzy otwory wiertnicze za kruszywem. Stwierdzono wyst ępowanie piasków średnioziarnistych o mi ąŜ szości od 1,3 do 3,8 m i zasobach około 102 tys. ton. Nadkład serii zło Ŝowej stanowi ą piaski pylaste i pyły piaszczyste o średniej mi ąŜ szo ści około 1,8 m (Szyma ńska, 1974). Nie wyznaczono tutaj obszaru perspektywicznego ze wzgl ędu na niewielkie rozprzestrzenienie osadów piaszczystych – w ąska listwa ni Ŝszego tarasu nadzalewowego (Harasimiuk i in., 1987). Tak Ŝe inne obszary wyst ępowania piasków rzecznych, z uwagi na ich niewielkie rozprzestrzenienie oraz niezbyt dobr ą jako ść , przerosty mułkami nie umo Ŝliwiaj ą wyznaczenia obszarów perspektywicznych dla kopalin okruchowych.

3. Torfy

Wśród obszarów namułów torfiastych omawianego terenu znajduje si ę kilka małych torfowisk o ró Ŝnym składzie gatunkowym ro ślin. Wyst ępuj ą one w dolinie Giełczwi, w okolicach miejscowo ści Piaski oraz w dolinie Marianki poni Ŝej Fajsławic. S ą to przewa Ŝnie torfowiska niskie i przej ściowe, silnie zamulone i o niewielkiej mi ąŜ szo ści. Jedynie dla torfowiska w dolinie Giełczwi, na odcinku Piaski – Stru Ŝa, opracowano w 1957 r. dokumentacj ę, według której średnia mi ąŜ szo ść zło Ŝa wynosi 1,31 m, a zasoby pozabilansowe wynosz ą 2 167 tys. ton. Jako ść torfu jest niska. Stopie ń rozkładu torfu w tym zło Ŝu wynosi około 27%, a popielno ść utrzymuje si ę na poziomie 28% (Borowiec, 1990; Harasimiuk i in., 1988). Według opracowania dotycz ącego lokalizacji i charakterystyki złó Ŝ torfu w Polsce (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996) na omawianym terenie nie wyst ępuj ą torfowiska spełniaj ące kryteria potencjalnej bazy zasobów dla torfów.

4. Pozostałe surowce energetyczne

Północno-wschodnia cz ęść obszaru arkusza Piaski znajduje si ę w peryferyjnym obszarze Lubelskiego Zagł ębia W ęglowego (LZW). Surowiec w tej cz ęś ci zagł ębia charakteryzuje si ę niskimi parametrami jako ściowymi, z powodu licznych wyst ąpie ń przerostów skały płon-

nej i łupków w ęglowych (Zdanowski, 1999). Perspektywy w ęgla kamiennego w LZW oce- niane s ą do gł ęboko ści 1000 m. Przy nadkładzie do 750 m s ą to zasoby umownie zaliczane do kategorii D 1. Najni Ŝszy stopie ń metamorfizmu w ęgla jest w północnej cz ęś ci LZW, a najwy Ŝ- szy w południowo zachodniej cz ęś ci. W LZW stwierdzono wyst ępowanie w ęgla płomiennego (typ 31), gazowo-płomiennego (typ 32) i gazowo koksowego (typ 34). Sumaryczna mi ąŜ szo ść bilansowych pokładów w ęgla w obr ębie arkusza Piaski, na południe od Trawnik, zmienia si ę od 1,0 m do 2,0 m (Zdanowski, 2010a) wyst ępuje tu w ęgiel typu 32 (Zdanowski, 2010b). Północno-wschodnia cz ęść obszaru arkusza znalazła si ę równie Ŝ w zasi ęgu opracowania dotycz ącego mo Ŝliwo ści eksploatacji metanu z pokładów w ęgla kamiennego LZW (Hadro, Ptak, 1994). Oszacowano zasoby dla obszaru o powierzchni około 200 km 2 Zasoby prognostyczne gazu desorbowalnego dla pokładów w ęgla o zawarto ści gazu powy Ŝej 2,5 m3/t wynosz ą według tego opracowania 19,3 mld m3, natomiast dla pokładów w ęgla o zawarto ści gazu powy Ŝej 4,5 m3/t 15,2 mld m3. Oceny zasobów metanu dokonano do gł ęboko ści około 1700 m. Parametry zło Ŝa, zawarto ść gazu i mi ąŜ szo ść serii w ęglowej, s ą zbli Ŝone do parame- trów średnio gazono śnych bloków koncesyjnych centralnej cz ęś ci Górno śląskiego Zagł ębia Węglowego. Wyniki przeprowadzonych bada ń s ą interesuj ące i skłaniaj ą ku szczegółowemu rozpoznaniu zło Ŝa. Na obecnym etapie rozpoznania nie nale Ŝy jednak wyznacza ć obszaru prognostycznego wyst ępowania metanu w pokładach w ęgla kamiennego.

5. Gliny ceramiki budowlanej

W południowo-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza, w okolicy miejscowo ści Majdan Krzywski, przeprowadzono prace zwiadowcze za lessami gliniastymi dla potrzeb ceramiki budowlanej. Stwierdzono tam wyst ępowanie lessów chudych, piaszczystych i lessów glinia- stych w wi ększo ści zawieraj ących szkielet margla. W jednym otworze wyst ępuj ą lessy gliniaste pozbawione margla, ale ich mi ąŜ szo ść jest niewielka – 1,2 m (Doroz, 1988). Ogółem, wyniki bada ń nie s ą zadowalaj ące, dlatego obszar ten uznano za negatywny.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Cały teren arkusza Piaski znajduje si ę w obszarze zlewni przepływaj ącej przez północno- wschodni fragment arkusza rzeki Wieprz (zlewnia II rz ędu), której dopływem jest najwi ększa rzeka w obr ębie arkusza – Giełczewka (Giełczew), płyn ąca przez centraln ą cz ęść arkusza z po- łudnia na północ. Dopływami Giełczwi s ą Sierotka i Radomirka. Południowo-wschodnia cz ęść

obszaru jest odwadniana przez Mariank ę i Łop ę. W dolinach Giełczwi, Sierotki i Marianki znajduj ą si ę stawy, które spełniaj ą funkcj ę retencyjn ą, hodowlan ą oraz rekreacyjną. Na obszarze arkusza licznie wyst ępuj ą źródła. Te najbardziej wydajne znajduj ą si ę w dolinie Giełczwi (D ębniak) i Radomirki (Stryjno) oraz w okolicy Walentynowa i Majdanka śukowskiego. W Lesie Królewskim znajduje si ę „ Śmierdz ące Źródło”, które swoj ą nazw ę za- wdzi ęcza podwy Ŝszonej zawarto ści siarczanów. Prawie wszystkie źródła maja charakter szczelinowo-warstwowy. Wydajno ść źródeł waha si ę od kilku do kilkudziesi ęciu litrów na sekund ę. Najwi ększ ą wydajno ść , około 120 l/s ma źródło w Stryjnie, na lewym brzegu Radomirki. W ramach monitoringu regionalnego wód powierzchniowych prowadzonego przez Wo- jewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie, w obr ębie arkusza Piaski jest zlokalizowany tylko jeden punkt kontrolny. Znajduje si ę on na rzece Giełczew poni Ŝej mostu na drodze prowadz ącej z Piasków w kierunku miejscowo ści Fajsławice, Siedliszczki (Raport..., 2010). Stan jakości wody uznano tu za odpowiadaj ący II klasie czysto ści. Istotny wpływ na stan wód powierzchniowych ma gospodarka wodno-ściekowa, w szczególno ści brak kanalizacji oraz niekontrolowane zrzuty ścieków komunalnych i prze- mysłowych. Do wód przedostają si ę równie Ŝ zanieczyszczenia, b ędące efektem działalno ści rolniczej.

2. Wody podziemne.

W obr ębie arkusza Piaski zostały rozpoznane dwa pi ętra wodono śne – górnokredowe i czwartorz ędowe. U Ŝytkowe poziomy wodono śne wyst ępuj ą głównie w w ęglanowych osadach kredy, rzadziej w osadach czwartorz ędowych (w dolinach rzecznych). Zbiornik kredowy zasilany jest głównie przez infiltracj ę wód opadowych, w mniejszym stopniu przez dopływ wód z innych poziomów. Górnokredowe warstwy wodono śne charakteryzuj ą si ę du Ŝą zmienno ści ą parametrów filtracyjnych. Spowodowane jest to występowaniem margli w śród skał silnie sp ękanych, do których nale Ŝą wapienie i opoki. Gł ęboko ść wyst ępo- wania kredowego poziomu wodono śnego mie ści si ę w przedziale 15–50 m p.p.t. Zwierciadło tego poziomu jest zazwyczaj swobodne. Wody poziomu kredowego charakteryzuj ą si ę słab ą izolacj ą od powierzchni terenu lub jej brakiem, co stwarza dobre warunki odnawialno ści wód poprzez infiltracj ę. Taka sytuacja powoduje jednocze śnie, Ŝe wody te nara Ŝone s ą na wpływ zanieczyszcze ń antropogenicznych. Nale Ŝą do nich: niewła ściwa gospodarka wodno-ścieko- wa, nieodpowiednie składowanie odpadów oraz intensywne nawo Ŝenie terenów rolniczych. Kredowe pi ętro wodono śne charakteryzuje si ę wzgl ędnie dobr ą jako ści ą wód. Zawar- to ść wi ększości składników mie ści si ę w granicach dopuszczalnych st ęŜ eń dla wody pitnej.

Odczyn wód jest zmienny od słabo kwa śnego do słabo zasadowego (pH zawiera si ę w grani- 3 cach 6,5–8,15). Twardo ść ogólna (170–837 mg CaCO 3/dm ) wskazuje, Ŝe s ą to wody średnio twarde i twarde. Mineralizacja wód wynosi od 210 do 879 mg/dm 3, średnio około 461 mg/dm 3. Przewodno ść elektryczna mie ści si ę w przedziale 420–1450 S/cm, średnio wynosi

740 S/cm. W śród anionów dominuje jon wodorow ęglanowy HCO 3, natomiast w śród katio- nów – jon wapnia Ca 2+ (Mianowski, 2000; Paczy ński, Sadurski, 2007). Według podziału regionalnego słodkich wód podziemnych – jednolite cz ęś ci wód podziemnych (JCWPd), obszar arkusza Piaski le Ŝy w obr ębie subregionu środkowej Wisły wy- Ŝynny cz ęść wschodnia (Paczy ński, Sadurski, 2007). Zgodnie z klasyfikacj ą przyj ętą przez Mianowskiego (2000), wody pi ętra kredowego zaliczono do dwóch klas jako ści – Ib i II. Wody spełniaj ące kryteria klasy Ib wyst ępuj ą na znacznej cz ęści obszaru arkusza. Wody klasy II wydzielono z uwagi na wysok ą zawarto ść Ŝelaza, podwy Ŝszon ą mineralizacj ę i lokalnie podwy Ŝszon ą zawarto ść azotynów i strontu. Wyst ępuj ą one w dolinie Giełczwi (od Gardzienic po Piaski, okolice Stru Ŝy) oraz w połu- dniowo-zachodniej cz ęś ci arkusza (rejon Walentynowa, Cz ęstoborowic). Czwartorz ędowy poziom wodono śny ma marginalne znaczenie jako u Ŝytkowy poziom wodonośny. Ma to zwi ązek mi ędzy innymi z podwy Ŝszon ą zawarto ści ą Ŝelaza oraz lokalnie manganu. Według opracowania Kleczkowskiego (1990) prawie cały obszar arkusza Piaski znajduje si ę w obr ębie głównego zbiornika wód podziemnych (GZWP) 406 – Niecka Lubelska (Lublin). Sąsiaduje z nim od wschodu GZWP 407 – Niecka Lubelska (Chełm–Zamo ść ; fig. 3). Oba zbiorniki wyst ępuj ą w skałach górnej kredy i maj ą charakter szczelinowo-porowy. GZWP 407 obejmuje tereny na wschód od doliny Wieprza o powierzchni 9 015 km 2. Zasoby dyspozycyjne zbiornika wynosz ą 1 127,5 tys. m3/d. Średnia gł ęboko ść uj ęć wynosi 70 m. GZWP 407 zajmuje. (Zezula i in., 1996). GZWP 406 obejmuje tereny na zachód od doliny Wieprza o powierzchni 6650 km 2. Zasoby dyspozycyjne zbiornika wynosz ą 1130 tys. m3/d. Średnia gł ęboko ść uj ęć wynosi 85 m (Czerwi ńska i in., 2008). Obecnie zasoby dyspozycyjne w/w zbiorników wyko- rzystywane s ą w około 20%. Zasoby GZWP 406 i 407 zostały uznane za strategiczne zasoby naturalne Lubelszczyzny decyduj ące o potencjale jej rozwoju gospodarczego. Spo śród uj ęć wód podziemnych najwi ększymi s ą uj ęcia kredowe. Te o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych około 50 m 3/h i wi ększych zaznaczono na mapie. W śród nich uj ę- cia komunalne znajduj ą si ę w: Piaskach, Rybczewicach, śukowie i Majdanie Krzywskim. Zaopatruj ą one wodoci ągi wiejskie. Najwi ększe uj ęcia do celów przemysłowych zlokalizo-

wane s ą w: Trawnikach (Zakład Dziewiarski „Trawena”, Elewator Zbo Ŝowy), Piaskach (pie- karnia), K ębłowie (gorzelnia), Siedliszczkach (zakłady naprawcze).

Łęczna

a y c rz st y W B

Lublin i

Świdnik z 407

Piaski Trawniki Pawłów

Bychawa Rybczewice Krzczonów

Krasnystaw z e w e łc G i

śółkiewka 406

0 5 10 15 20 25 km

12 3 Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Piaski na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Pol- sce wymagaj ących szczególnej ochrony, wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 – obszar najwy Ŝszej ochrony (ONO); 2 – obszar wysokiej ochrony (OWO); 3 – granica GZWP w o środku szczeli- nowym i szczelinowo-porowym Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 406 – Niecka lubelska (Lublin), kreda górna (K 2); 407 – Niec- ka lubelska (Chełm-Zamo ść ), kreda górna (K 2)

Fragment północno-zachodniej cz ęś ci arkusza obejmuje lej depresyjny aglomeracji Lu- blina. Powstanie leja zwi ązane jest z długotrwał ą eksploatacj ą wód podziemnych przez liczne uj ęcia komunalne i przemysłowe (Pietruszka i in., 2002).

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.

w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździerni- ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝyt- kowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 787 – Piaski, umieszczono w tabeli 4. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o przeci ętnej zawar- to ści (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanie- czyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperaturze pokojo- wej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o wymiarach oczka 2 mm. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowalne z gleb. Gleby minerali- zowano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temperaturze 90oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spec- trometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kon- trol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasy-

fikowanych do grupy A zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. Tabela 5 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy Warto ść Warto ść przeci ętnych zawarto ści przeci ętnych (median) w glebach w glebach na (median) obszarów niezabu- Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie 4) lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra arkuszu 787 – w glebach na dowanych Polski Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) Piaski arkuszu 787 – Piaski

Metale N=9 N=9 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0–0,3 0–2,0 0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 15–44 33 27 Cr Chrom 50 150 500 3–6 5 4 Zn Cynk 100 300 1000 14–78 27 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5–0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 2–3 2 2 Cu Mied ź 30 150 600 3–8 6 4 Ni Nikiel 35 100 300 3–8 5 3 Pb Ołów 50 100 600 4–15 9 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05–0,05 <0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 787 – Piaski 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obsza- As Arsen 9 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów Ba Bar 9 ustawy Prawo wodne, Cr Chrom 9 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 9 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 9 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 9 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 9 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynika- jące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 9 2) Pb Ołów 9 grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych Hg Rt ęć 9 z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrze- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru wione, nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zur- arkusza 787 – Piaski do poszczególnych grup banizowane z wył ączeniem terenów przemysło- uŜytkowania (ilo ść próbek) wych, u Ŝytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tere- 9 ny komunikacyjne, 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilo ść próbek

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia

2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 5). Przeci ętne zawarto ści pierwiastków: arsenu, kadmu, kobaltu, cynku, ołowiu i rt ęci w badanych glebach arkusza s ą na ogół ni Ŝsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ęt- nych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wy Ŝsze warto ści median wy- kazuj ą: bar, chrom, mied ź i nikiel Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia warto ści promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych do Map radioekologicznych Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993, 1994). Pomiary gamma-spektrometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, przeci- naj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary robiono co 1 km, a w przypadku stwierdzenia podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści zag ęszczano je do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umiesz- czona na wysoko ści 1,5 m nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem czeskim GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno.

Prezentacja wyników Poniewa Ŝ g ęsto ść pomiarów nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w postaci słupków (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Było to mo Ŝliwe gdy Ŝ kraw ędzie arkusza ogólnie pokrywaj ą si ę z przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe zostały sporz ądzone dla punktów pomiarowych zlokalizowanych na opisanym arkuszu, przy czym do interpretacji eluwia glin zwałowych, osady sto Ŝków napływowych oraz plejstoce ńskie i holoce ńskie osady rzeczne) cechuj ą si ę podobnym, niskim poziomem promieniotwórczo ści. Wykorzystano tak Ŝe informacje z punktów znajduj ących si ę na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy. Przedstawione wyniki pomiarów promieniowania gamma stanowi ą sum ę promieniowania pochodz ącego z radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

787W PROFIL ZACHODNI 787E PROFIL WSCHODNI Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5669433 5667888 5666704 5663362 m 5660884 m

5659215 5660437 5657550

5654096 5655694

0 10 20 30 40 50 60 70 0 10 20 30 40 50 60 70 nGy/h nGy/h

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5669433 5667888 5666704 5663362 m 5660884 m 5659215 5660437 5657550 5654096 5655694

0 2 4 6 8 10 12 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4

2 kBq/m kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenie gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Piaski (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

Wyniki Warto ści promieniowania gamma wahaj ą si ę w granicach 38–66 nGy/h. Odpowiadaj ą one przede wszystkim odsłaniaj ącym si ę tu skałom górnokredowym (mastrycht), reprezentowanym przez wapienie i opoki, oraz skałom trzeciorzędowym reprezentowanym przez gezy, opoki i piaskowce glaukonitowe z fosforytami. Warto doda ć, Ŝe średnia warto ść promieniowania gamma w Polsce wynosi 34,2 nGy/h. St ęŜ enie radionuklidów cezu jest bardzo niskie i niskie, tylko wyj ątkowo przekracza 9 kBq/m2, co równie Ŝ nie stanowi Ŝadnej anomalii.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów typuje si ę uwzgl ęd- niając zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (DzU 10.185.1243 tekst jednolity) oraz Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyjmuje si ę zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umo Ŝliwiaj ące pó źniejsz ą weryfikacj ę i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokaliza- cyjne dla przyszłych składowisk odpadów s ą zró Ŝnicowane w nawi ązaniu do 3 typów skła- dowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne, O – odpadów oboj ętnych Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: • wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo Ŝna lokalizowa ć składowisk odpa- dów, • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i słu Ŝb, • wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i skarp potencjalnych składowisk.

Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: ─ obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, ─ obszary o warunkach izolacyjnych spełniaj ących przyj ęte kryteria dla określonego typu składowisk odpadów, ─ obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 6). Tabela 6 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Typ mi ąŜ szo ść współczynnik składowiska rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s]

N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne ≥ 1 ≤ 1×10 -9

O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie: ─ warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu skła- dowisk (przyj ętymi w tabeli 6), ─ zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m, mi ąŜ szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstw ą „Geochemia środowi- ska” wchodz ą w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi” i s ą przedstawione razem na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego przeniesiony z arkusza Piaski Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Mianowski, 2000). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporno ści poziomu wodono- śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parame- trem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze obj ętym arkuszem Piaski bezwzgl ędnemu wył ączeniu z mo Ŝliwo ści skła- dowania odpadów podlegaj ą: ─ obszary poło Ŝone w zasi ęgu udokumentowanego głównego zbiornika wód podziemnych nr 406 Niecka Lubelska (prawie cały obszar objęty arkuszem), ─ zabudowa miejscowo ści gminnych: Piaski, Fajsławice, Rybczewice, ─ obszar obj ęty ochron ą prawn ą w Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 „Ło- piennik” PLH 060081 (ochrona siedlisk), ─ rezerwat przyrody „Las Królewski” (le śny), ─ pokrywy lessowe w rejonie Cz ęstoborowic (Harasimiuk in., 1988) ─ obszary le śne o powierzchni powy Ŝej 100 hektarów, ─ tereny bagienne, podmokłe, ł ąki wykształcone na glebach organicznych, ─ strefy (do 250 m) wokół źródeł w rejonach: Izdeno, śuków, D ębniak (w dolinie Gieł- czewki), Stryjno (w dolinie Radomirki), Walentynowa, Majdanka śukowskiego i na terenie rezerwatu „Las Królewski”, ─ powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich w obr ębie dolin rzek: Wieprza, Giełczewki, Radomirki, Sierotki, Olszynki, Marianki, ─ strefy (do 250 m) wokół akwenów, ─ tereny erozyjnych nachyleniu powy Ŝej 10 o, ─ obszary zagro Ŝone ruchami masowymi: prawy brzeg doliny Giełczewki od Piasków do Biskupic, lewy brzeg doliny Sierotki w rejonie Kozienic Dolnych i Górnych, dolina Giełczewki od Cz ęstoborowic do Piasków, dolina Marianki w rejonie Siedlisk i Sucho- dołów, rejon na południe od Kosnowca, rejon Izdebna, Kolonii Nowiny i Majdanu Krzywskiego, dolina Radomirki od Majdanka – śukowa do Stryjna i dolina jej dopływu Olszanki w rejonie miejscowo ści Olszanka, dolina cieku od Pami ęcina do Kolonii śu- ków (Grabowski (red.) i in., 2007),

Problem składowania odpadów Analizowany teren jest całkowicie wył ączony z mo Ŝliwo ści składowania odpadów. Po- nad 99% jego powierzchni pozostaje w zasi ęgu udokumentowanego głównego zbiornika wód podziemnych nr 406 Niecka Lubelska, który jest na tych terenach głównym u Ŝytkowym poziomem wodono śnym. Wody u Ŝytkowe wyst ępuj ą w utworach w ęglanowych górnego mastrychtu, lokalnie w czwartorz ędowych osadach dolin rzecznych.

Wody w utworach kredowych gromadz ą si ę w szczelinach tektonicznych i mi ędzyławi- cowych, sie ć sp ęka ń jest do ść regularna. Strefa intensywnej wymiany wód na terenach obj ę- tych arkuszem dochodzi do gł ęboko ści 100–150 m. Zbiornik kredowy zasilany jest głównie przez infiltracj ę wód opadowych, podrz ędnie poprzez dopływ wód z dalekiego kr ąŜ enia. Główne masy wód podziemnych wyst ępuj ą w strefach wi ększej szczelinowato ści, w s ąsiedz- twie dyslokacji. Najcz ęś ciej pokrywaj ą si ę one z przebiegiem dolin rzecznych i suchych dolin. Wody wyst ępuj ące w osadach czwartorz ędowych wypełniaj ących doliny rzeczne pozosta- ją w ł ączno ści hydraulicznej z poziomem kredowym. Zwierciadło wody ma charakter swo- bodny, lokalnie napi ęty. S ą to miejsca, gdzie masyw kredowy jest słabiej sp ękany lub zwie- trzelina stropowa ma charakter ilasty. W południowej cz ęś ci analizowanego terenu tworz ą si ę „poziomy wód zawieszonych”, ich drena Ŝ odbywa si ę głównie podziemnie, poprzez powolne przes ączanie pionowe przez warstwy półprzepuszczalne do ni Ŝej le Ŝą cego poziomu wodono- śnego. Wody zawieszone nie tworz ą samodzielnych poziomów wodono śnych. Główny u Ŝytkowy poziom wodono śny wyst ępuje przewa Ŝnie na gł ęboko ści 15–50 m i jest słabo izolowany od zanieczyszcze ń antropogenicznych (Mianowski, 2000). Stopie ń zagro Ŝenia wód dla przewa Ŝaj ącej cz ęś ci terenu okre ślono na bardzo wysoki i wysoki, podrz ęd- nie średni (dla obszarów o niskiej odporno ści poziomu głównego, bez ognisk zanieczyszcze ń). W dokumentacji hydrogeologicznej głównego zbiornika wód podziemnych nr 406 wnioskuje si ę o zakaz lokalizacji obiektów potencjalnie uci ąŜ liwych dla środowiska, w tym składowisk odpadów (Czerwi ńska-Tomczyk, 2008). W miejscowo ści Suchodoły znajduje si ę nieczynne składowisko odpadów komunalnych dla gminy Fajsławice. Rekultywacj ę przeprowadzono zasypuj ąc zdeponowane odpady ziemi ą, nast ępnie posiano tam traw ę i zasadzono krzewy. Gaz składowiskowy odprowadza jedna stu- dzienka. Obiekt zajmuje powierzchni ę 0,3 ha.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Zgodnie z instrukcj ą sporz ądzania MG śP (Instrukcja..., 2005) waloryzacj ą geologiczno- in Ŝyniersk ą na arkuszu Piaski nie zostały obj ęte: lasy, u Ŝytki rolne klasy I–IVa oraz ł ąki na glebach pochodzenia organicznego, rezerwat przyrody, obszary wyst ępowania złó Ŝ kopalin i wyrobisk, tereny zieleni urz ądzonej oraz zwartej zabudowy Piaski i Biskupic. Z powy Ŝszych wzgl ędów ocena warunków podło Ŝa budowlanego na terenie arkusza Piaski dotyczyła tylko niewielkiej cz ęś ci jego powierzchni (ok. 7%), głównie obszarów dolin i ich zboczy. Walory- zacja została przeprowadzona m.in. na podstawie dost ępnych map geologicznych, map topo- graficznych oraz obserwacji terenowych.

Ocena warunków podło Ŝa budowlanego jest oparta na podstawowych wła ściwo ściach geotechnicznych gruntów, analizie ukształtowania powierzchni terenu, poło Ŝeniu zwierciadła wód gruntowych, zagro Ŝeniach powodziowych i geodynamicznych. Pozwala na wydzielenie obszarów o warunkach korzystnych dla budownictwa i niekorzystnych – utrudniaj ących bu- downictwo. Za obszary o korzystnych warunkach dla budownictwa uznaje si ę te, na których wyst ę- puj ą grunty spoiste: zwarte, półzwarte i twardoplastyczne oraz grunty niespoiste średnioza- gęszczone i zag ęszczone, na których nie wyst ępuj ą zjawiska geodynamiczne, a gł ęboko ść wyst ępowania zwierciadła wody gruntowej przekracza 2 m od powierzchni terenu (Instruk- cja..., 2005). Obszary wyst ępowania litych skał takich jak opoki, wapienie i margle znajduj ą- ce si ę w podło Ŝu na znacznej powierzchni arkusza Piaski (równiny denudacyjne) charakteryzuj ą si ę korzystnymi warunkami zabudowy. Zostały one jednak wył ączone z waloryzacji ze wzgl ędu na obecno ść gleb chronionych klas I–IVa. Poza obszarami gleb chronionych, tere- nów o korzystnych warunkach zabudowy jest niewiele. Najwi ększe z nich znajduj ą si ę w okolicach Trawnik, Biskupic oraz na północ od Fajsławic. Nale Ŝy jednak zwróci ć uwag ę na mo Ŝ- liwo ść niekorzystnych dla obiektów budowlanych zjawisk p ęcznienia i skurczu margli oraz opok w przypadku poddania tych skał zmianom wilgotno ściowym (Dr ągowski, 1965, 1981). Warunki niekorzystne dla budownictwa, wyst ępuj ą na terenach, gdzie grunty s ą słabo- no śne (organiczne, spoiste w stanie mi ękkoplastycznym i plastycznym, zwietrzeliny gliniaste, niespoiste lu źne), gdzie zwierciadło wody gruntowej znajduje si ę na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m od powierzchni terenu. Ponadto niekorzystne s ą obszary podmokłe i zabagnione, wyst ępo- wania wód agresywnych, zalewane podczas wysokich stanów wód, zagro Ŝone ruchami masowymi, o spadkach terenu powy Ŝej 12% (Instrukcja..., 2005), a tak Ŝe obszary stref przykra- wędziowych. Tereny o niekorzystnych warunkach budowlanych na arkuszu Piaski wyst ępuj ą głównie w obni Ŝeniach, dolinach obecnych rzek, gdzie poziom wód gruntowych jest wysoki. Niekorzystne warunki zwi ązane s ą tak Ŝe ze zboczami dolin oraz ich strefami kraw ędziowymi (dolina Giełczwi, Marianki i inne) – s ą to tereny zagro Ŝone ruchami masowymi (Grabowski i in., 2007). Na kilku obszarach w obr ębie arkusza Piaski, pomimo licznej zabudowy, wyznaczono niekorzystne warunki podło Ŝa budowlanego. S ą to fragmenty den dolin, gdzie poziom wód gruntowych znajduje si ę wysoko i wyst ępuje zagro Ŝenie podtopieniem (np. okolice miejscowo ści Stryjno, Kł ębłów Nowy, Siedliska) oraz fragmenty zboczy dolin, gdzie wyst ępuje zagro Ŝenie ruchami masowymi (np. okolice miejscowo ści Wola Gardzienicka, Rybczewice I, Siedliska).

Ze wzgl ędu na rolniczy charakter oraz niezaawansowan ą działalno ść eksploatacyjn ą kopalin stałych regionu obj ętego arkuszem, nie wyst ępuj ą tu tereny bardzo zmienione w wyniku działalno ści człowieka (składowiska, hałdy, du Ŝe wyrobiska poeksploatacyjne).

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Teren obj ęty arkuszem Piaski odznacza si ę ponadprzeci ętnymi walorami przyrodni- czymi i krajobrazowymi. Na obszarze arkusza znajduje si ę jeden rezerwat przyrody, 30 po- mników przyrody, 12 parków podworskich lub przypałacowych wpisanych w rejestr zabyt- ków, 6 u Ŝytków ekologicznych (tab. 7), jeden obszar Natura 2000 (tab. 8), fragmenty dwóch parków krajobrazowych oraz ich otulin. Powierzchnia gleb chronionych wysokich klas bonitacyjnych (grunty rolne klasy I–IVa) jest bardzo du Ŝa i wynosi około 90%, w śród których dominuj ą klasy IIIa i IIIb. Niewielk ą powierzchni ę zajmuj ą gleby najlepsze (klasa I) i najsłabsze (klasa VI). Przewa Ŝaj ą gleby ró Ŝ- nych typów genetycznych: brunatne, bielicowe i pseudobielicowe. Znajduj ą si ę one w istocie wsz ędzie poza obszarami dolin rzecznych. W dolinach rzek, w kilku miejscach, powstały gleby pochodzenia organicznego. Nale Ŝą do nich gleby torfowe i murszowo-torfowe oraz muło- wo-torfowe i torfowo-mułowe. Wyst ępuj ą one w okolicach Piasków, Biskupic i Woli Gar- dzienickiej. Zajmuj ą ł ącznie około 1% powierzchni całego obszaru arkusza. W Lesie Królewskim (południowo-zachodnia cz ęść arkusza) utworzono w 1997 r. rezerwat „Las Królewski”, o powierzchni 48,64 ha. Wyst ępuje tu wiele rzadkich gatunków ro- ślin, zbiorowisk le śnych i kserotermicznych, np.: zawilec wielkokwiatowy, turzyca niska, ostro Ŝeń panno ński, powojnik prosty, oman w ąskolistny, paj ęcznica gał ęzista. W rezerwacie, w rejonie „ Śmierdz ącego Źródła”, znajduje si ę jedyne na terenie parku, a jedno z trzech na Lubelszczy źnie, stanowisko bardzo rzadkiej w Polsce cieszynianki wiosennej. Roślina ta jest chroniona jako pomnik przyrody Ŝywej od 1964 roku. Przez rezerwat przebiega fragment ście Ŝki przyrodniczej o długości około 6,5 km. Południowo-zachodnia cz ęść obszaru arkusza znajduje si ę w granicach Krzczonowskie- go Parku Krajobrazowego (KPK) i jego strefy ochronnej. Powierzchnia parku wynosi 124,2 km 2, a powierzchnia jego strefy ochronnej – 154,5 km 2. W granicach arkusza Piaski znajduje si ę około 55 km 2 powierzchni parku. KPK charakteryzuje si ę du Ŝą ró Ŝnorodno ści ą i bogactwem zespołów ro ślinnych. Wyst ępuj ą tu olsy, ł ęgi, lasy d ębowo-grabowe z domiesz- ką buka, d ąbrowy świetliste, bory mieszane, zaro śla i murawy kserotermiczne, torfowiska niskie oraz zespoły ro ślinno ści wodnej. Niektóre obszary le śne parku zachowały cechy pier- wotne tych siedlisk. S ą to fragmenty dawnych puszcz pokrywaj ących znaczn ą cz ęść Wy Ŝyny

Lubelskiej. Najwi ększe i najcenniejsze z nich to: Las Królewski – cz ęś ciowo połoŜony w granicach arkusza i Las Chmielowski – poło Ŝony na arkuszu Bychawa (786). Tabela 7 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i u Ŝytków ekologicznych Rok za- Nr obiektu Forma Gmina Rodzaj obiektu Miejscowo ść twier- dze- na mapie ochrony Powiat (powierzchnia w ha) nia 1 2 3 4 5 6 Krzczonów L – „Las Królewski” 1 R Walentynów 1997 lubelski (48,64) Piaski PŜ 2 P Brzezice 1988 świdnicki jesion wyniosły Piaski PŜ 3 P Brzezice 1995 świdnicki aleja drzew pomnikowych (lipy) Trawniki PŜ 4 P Stru Ŝa 1988 świdnicki lipa drobnolistna Trawniki PŜ 5 P Stru Ŝa 1988 świdnicki jesion wyniosły Piaski PŜ 6 P Kozice Górne 1988 świdnicki lipa drobnolistna Piaski PŜ 7 P Kozice Górne 1988 świdnicki lipa drobnolistna Piaski PŜ 8 P Kozice Górne 1988 świdnicki lipa drobnolistna Fajsławice PŜ 9 P Fajsławice 1996 krasnostawski lipa drobnolistna Fajsławice PŜ 10 P Fajsławice 1996 krasnostawski buk zwyczajny Fajsławice PŜ 11 P Fajsławice 1996 krasnostawski lipa drobnolistna Fajsławice PŜ 12 P Fajsławice 1996 krasnostawski lipa drobnolistna Fajsławice PŜ 13 P Fajsławice 1996 krasnostawski dąb czerwony Fajsławice PŜ 14 P Fajsławice 1996 krasnostawski dąb szypułkowy Fajsławice PŜ 15 P Fajsławice 1996 krasnostawski dąb szypułkowy Fajsławice PŜ 16 P Fajsławice 1996 krasnostawski dąb szypułkowy Fajsławice PŜ 17 P Fajsławice 1996 krasnostawski lipa drobnolistna Fajsławice PŜ 18 P Fajsławice 1996 krasnostawski jesion wyniosły PŜ Fajsławice 19 P Siedliska 1996 aleja drzew pomnikowych (21 krasnostawski lip drobnolistnych) Fajsławice PŜ 20 P Siedliska 1996 krasnostawski lipa drobnolistna Fajsławice PŜ 21 P Siedliska 1996 krasnostawski lipa drobnolistna Fajsławice PŜ 22 P Siedliska 1996 krasnostawski jesion wyniosły Fajsławice PŜ 23 P Siedliska 1996 krasnostawski buk zwyczajny

1 2 3 4 5 6 Fajsławice PŜ 24 P Siedliska 1996 krasnostawski buk zwyczajny Fajsławice PŜ 25 P Siedliska 1996 krasnostawski 15 lip drobnolistnych Fajsławice PŜ 26 P Suchodoły 1996 krasnostawski jesion wyniosły Fajsławice PŜ 27 P Suchodoły 1996 krasnostawski jesion wyniosły Fajsławice PŜ 28 P Suchodoły 1996 krasnostawski jesion wyniosły Krzczonów PŜ 29 P Walentynów 1964 lubelski cieszynianka wiosenna Krzczonów Pn 30 P Walentynów 1997 lubelski Ź Rybczewice PŜ 31 P Cz ęstoborowice 1987 świdnicki 3 lipy drobnolistne Piaski, Brze- „Dolina rzeki Giełczew Piaski 32 U ziczki, Sie- 1993 i Sierotki” świdnicki dliszczki (250,0) „Ł ęg olszowy koło źródeł Kry- Fajsławice 33 U Fajsławice 1996 nicy w Fajsławicach krasnostawski (0,50) „Kamieniołomy w Woli Idzi- Wola Idzikow- Fajsławice 34 U 1996 kowskiej” ska krasnostawski (0,92) Fajsławice „W ąwóz Zagajnik” 35 U Siedliska 1996 krasnostawski (6,20) Fajsławice „W ąwóz Siedliska” 36 U Siedliska 1996 krasnostawski (1,50) Fajsławice „Źródliska Marianki” 37 U Suchodoły 1996 krasnostawski (6,50) Rubryka 2 R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – u Ŝytek ekologiczny Rubryka 6 rodzaj rezerwatu: L – le śny rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – Ŝywej, Pn – nieo Ŝywionej rodzaj obiektu: Ź – źródło

Niewielki fragment północno-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza Piaski poło Ŝony jest w granicach Nadwieprza ńskiego Parku Krajobrazowego (NPK) oraz jego strefy ochronnej. NPK został utworzony dla zachowania fragmentu naturalnej doliny środkowego Wieprza. Do szczególnych warto ści przyrodniczo-krajobrazowych parku nale Ŝy zaliczy ć cenne zbiorowi- ska lasów, torfowisk i muraw kserotermicznych, starorzecza oraz wydmy. Na obszarze arkusza Piaski znajduje si ę 29 pomników przyrody Ŝywej oraz jeden pomnik przyrody nieo Ŝywionej podlegaj ących ochronie prawnej (tab. 7). W śród pomników przyrody Ŝywej dominuj ą pojedyncze drzewa, głównie lipy drobnolistne. Osobliwym pomni- kiem jest cieszynianka wiosenna w Walentynowie. Jedyny pomnik przyrody nieo Ŝywionej (źródło) znajduje si ę w Pami ęcinie.

W Kolonii Wygnanowice oraz Kolonii Trawniki znajdują si ę głazy narzutowe (granit ró Ŝowy), o średnicy blisko 2 m, nieb ędące pomnikami przyrody. Najwi ększy w śród u Ŝytków ekologicznych (250 ha; tab. 7) obejmuje fragment doliny Giełczwi i Sierotki (gm. Piaski), jako atrakcyjne krajobrazowo odcinki dolin rzek o du Ŝej ró Ŝnorodno ści florystycznej, stanowi ące ostoje wielu ptaków wodnych i błotno-wodnych. Kolejne pi ęć u Ŝytków ekologicznych znajduje si ę w gminie Fajsławice obejmuj ąc swym zasi ęgiem w ąwozy, ł ęgi olszowe oraz kamieniołom. W systemie krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska (Liro (red.), 1998) przez obszar arkusza Piaski, w jego północno-wschodniej cz ęś ci, przebiega granica korytarza ekolo- gicznego o znaczeniu krajowym (65k) – Wieprza (fig. 5).

27M

Cyców ca zy t r ys B Lublin W

Świdnik r

Piaski Trawniki

Łopiennik Górny Rybczewice Krzczonów Krasnystaw

z e w e łc G i

Rudnik 65k 64k 22K

0 5 10 15 20 25 km

27M 22K 1 2 3 Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Piaski na tle systemów ECONET (Liro (red.), 1998). 1 – mi ędzynarodowy obszar w ęzłowy i jego numer: 27M – Poleski; 2 – krajowy obszar w ęzłowy i jego numer: 22K – Zamojski; 3 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym i jego numer: 64k – Wzniesie ń Urz ędowskich, 65k – Wieprza

Tabela 8 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Nazwa obszaru i Poło Ŝenie centralnego punktu ob- Powierzchnia Poło Ŝenie administracyjne obszaru Lp. Typ obszaru Kod obszaru symbol oznacze- szaru obszaru (ha) nia na mapie Długo ść geogr. Szeroko ść geogr. Kod NUTS Województwo Powiat Gmina 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 1 B PLH 060081 Łopiennik E 22º59’19” N 51º02’06” 157,7 PL312 lubelskie krasnostawski Łopiennik Górny Rubryka 2 B – wydzielone SOO, bez Ŝadnych połącze ń z obszarami Natura 2000 36 36

XII. Zabytki kultury

Na obszarze arkusza Piaski zachowało si ę wiele cennych zabytków architektury świec- kiej, sakralnej i technicznej oraz obiektów kulturowych i krajobrazowych (tab. 8). Niektóre z nich s ą ci ągle u Ŝytkowane zgodnie z pierwotnym przeznaczeniem. Niestety cz ęść zabytko- wych obiektów jest zaniedbana, a ich stan techniczny si ę pogarsza. Ochron ą konserwatorsk ą otaczane s ą pałace, dwory, ko ścioły, cmentarze, b ądź całe zespoły obiektów wł ącznie terena- mi zieleni urz ądzonej (parki, ogrody). Tabela 8 Obiekty prawnie chronione – wpisane do rejestru zabytków. Rok zatwier- Miejscowo ść Gmina/Powiat Rodzaj chronionego obiektu dzenia 1 2 3 4 ko ściół pw. św. Stanisława, 1717–27 1971 zespół ko ścioła cmentarz ko ścielny 1971 Biskupice Trawniki/ świdnicki parafialnego ogrodzenie z kapliczkami, 1847 1971 plebania, 1730–33 1971 Biskupice Trawniki/ świdnicki cmentarz parafialny 1987 Biskupice Trawniki/ świdnicki cmentarz Ŝydowski, tzw. Góra 1990 ruiny pałacu 1977 Borek Piaski/ świdnicki zespół pałacowy park 1977 dwór 1977 Brzezice Piaski/ świdnicki zespół dworski budynek gospodarczy 1977 park 1977 ko ściół 1969 zespół ko ścioła cmentarz przyko ścielny 1969 Cz ęstoborowice Rybczewice/ świdnicki parafialnego pw. dzwonnica-brama 1969 śś . Piotra i Pawła kryte schody 1969 Cz ęstoborowice Rybczewice/ świdnicki cmentarz parafialny 1987 Fajsławice Fajsławice/krasnostawski ko ściół parafialny pw. św. Jana Nepomucena, 1791–95 1969 Fajsławice Fajsławice/krasnostawski dzwonnica, XVIII/XIX w. 1969 Fajsławice Fajsławice/krasnostawski cmentarz przyko ścielny 1969 dwór 1996 Fajsławice/ zespół dworski, 2 Fajsławice par 1996 krasnostawski poł. XVIII w. 4 bramy 1996 Gardzienice I Piaski/ świdnicki pałac, 1610–27, 1 poł. XIX, XX w. 1970 Gardzienice I Piaski/ świdnicki oficyna, k. XVII, XVIII w. 1972 zespół dworski, dwór 1977 Kaw ęczyn Piaski/ świdnicki XVIII, ok. 1830, spichlerz 1977 XX w. ogród 1977 zespół dworski, dwór 1998 Kol. Stru Ŝa Trawniki/ świdnicki 1905 park 1998 dwór 1977 oficyna 1977 kordegarda 1977 Kozice Dolne Piaski/ świdnicki zespół dworski spichlerz 1977 budynek gospodarczy 1977 park 1977 dwór 1992 Łopiennik Górny/ zespół dworski, Nowiny magazyn 1992 krasnostawski ok. 1860 park (ogród kwaterowy) 1992

1 2 3 4 Piaski Piaski/ świdnicki ruiny zboru kalwi ńskiego, 1783–85 1971 dwór 1977 zespół dworski, Fajsławice/ oficyna 1977 Siedliska pocz. XIX, k. XIX krasnostawski gorzelnia 1977 w. park 1977 dwór 1977 zespół dworski, 2 Rybczewice/ oficyna 1977 Stryjno poł. XVIII, XIX świdnicki stajnia cugowa 1977 w. ogród włoski 1977 pałac 1977 Fajsławice/ zespół pałacowy, Suchodoły park z alej ą dojazdow ą 1977 krasnostawski XVIII–XIX w. spichlerz 1977 park dworski, XIX w. 1977 zespół dworsko- aleja dojazdowa 1977 Trawniki Trawniki/ świdnicki parkowy kordegarda z bram ą 1977 kaplica grobowa, 1911 1977 Rybczewice/ dwór 1978 Wygnanowice zespół dworski świdnicki park 1978

Spo śród licznych stanowisk archeologicznych najstarsze datowane s ą na okres paleolitu po pó źne średniowiecze. Pierwsze ślady osadnictwa zwi ązane z ludno ści ą epoki kamienia odkryto w okolicy Piask, Bystrzejowic oraz Gardzienic. Dokumentowane znaleziska obejmu- ją: grodziska, osady, punkty osadnicze, cmentarzyska, przedmioty codziennego u Ŝytku (głównie fragmenty ceramiki, narz ędzia). Na omawianym obszarze miało miejsce wiele bitew i wydarze ń historycznych zwi ąza- nych z walk ą o niepodległo ść oraz działaniami wojennymi. Wydarzenia z tamtych lat upa- mi ętniaj ą liczne pomniki. O poległych w czasie powstania styczniowego przypominaj ą mogi- ły w Ignasinie, w Biskupicach (na cmentarzu parafialnym), w Fajsławicach (na cmentarzu parafialnym). W Cz ęstoborowicach, w zabytkowej cz ęś ci cmentarza, wzniesiono pomnik 107 powsta ńcom poległym 27 lipca 1863 r. w bitwie z Moskalami w polach Cz ęstoborowic i Rybczewic. Z okresu I wojny światowej pochodz ą cmentarze Ŝołnierzy austriackich, rosyj- skich i niemieckich zlokalizowane w: Boniewie, Dziecininie, Kolonii Siedliszczki, Gardzieni- cach Borku i Rybczewicach. Przy drodze z Cz ęstoborowic do Izdebna wzniesiono pomnik poległym Ŝołnierzom w I wojnie światowej, a w Woli Piaseckiej posadowiono obelisk ku pami ęci poległym w 1920 r. Miejsca pami ęci zwi ązane z okresem II wojny światowej znaj- dziemy w Piaskach (przed szkoł ą przy ul. Piłsudskiego) – pomnik po świ ęcony pami ęci na- uczycieli gminy Piaski pomordowanych w czasie II wojny światowej, a na cmentarzu parafialnym – pomnik ku czci walcz ących o Polsk ę. Na cmentarzu w Biskupicach znajduje si ę grób poległych w walce o wolno ść w latach 1939-1945. Natomiast na rynku ufundowano pomnik Ŝołnierzom Armii Krajowej poległym w walce o niepodległ ą Polsk ę.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Piaski obejmuje region głównie rolniczy z bardzo du Ŝym udziałem gleb chronionych w klasie I–IVa oraz nieznaczn ą powierzchni ą lasów. Dominuje tu sie ć osadnicza wiejska z licznymi zabytkami kultury i architektury sakralnej. Środowisko przyrodnicze jest poddane małej presji człowieka, tote Ŝ nie wykazuje du Ŝej degradacji. Jest to obszar o marginalnym znaczeniu dla gospodarki w zakresie kopalin okruchowych. Natomiast stanowi du Ŝy potencjał dla przemysłu cementowego oraz budownictwa i drogownictwa (zło Ŝa i obszary prognostyczne dla skał w ęglanowych). Obecnie znajduje si ę tutaj osiem udokumentowanych złó Ŝ o ł ącznej powierzchni 239 ha. Najwi ększe zło Ŝa nie s ą jeszcze zagospodarowane. W obr ębie arkusza wyst ępuj ą dwa pi ętra wodono śne – czwartorz ędowe i kredowe. Kre- dowe pi ętro ma znaczenie strategiczne dla regionu i zostało udokumentowane w dwóch GZWP: 406 i 407. Eksploatacja czwartorz ędowego pietra jest nieopłacalna ze wzgl ędu na koszty uzdatniania wody. Obszar obj ęty arkuszem Piaski został bezwzgl ędnie wył ączony z mo Ŝliwo ści składowa- nia odpadów, ze wzgl ędu na poło Ŝenie w zasi ęgu głównego zbiornika wód podziemnych nr 406 Niecka Lubelska, który na tych terenach jest głównym u Ŝytkowym poziomem wodono- śnym Skałami kolektorskimi s ą sp ękane osady w ęglanowe kredy górnej (mastrychtu), których zasilanie odbywa si ę głównie drog ą bezpo średniej infiltracji opadów atmosferycznych. Sto- pie ń zagro Ŝenia wód poziomu u Ŝytkowego dla przewa Ŝaj ącej cz ęś ci terenu okre ślono na bardzo wysoki i wysoki, podrz ędnie średni (dla obszarów o niskiej odporno ści poziomu główne- go, bez ognisk zanieczyszcze ń). W dokumentacji zbiornika nr 406 wnioskuje si ę o zakaz mo Ŝliwo ści lokalizacji składowisk odpadów na terenach pozostaj ących w jego zasi ęgu. Obszar obj ęty arkuszem Piaski jest zlokalizowany w obszarze o bogatych walorach śro- dowiska przyrodniczego. Znaczny udział gleb wysokich klas bonitacyjnych, jak i sprzyjaj ąca rze źba terenu pozwala optymistycznie patrze ć na szanse rozwoju rolnictwa oraz przemysłu przetwarzaj ącego płody rolne. Bogate zasoby kredowych opok i margli przydatnych dla przemysłu cementowego mog ą przyczyni ć si ę do rozwoju przemysłu wydobywczego.

XIV. Literatura

BOROWIEC J., 1990 – Torfowiska regionu lubelskiego. Pa ństw. Wyd. Naukowe, Warszawa.

CZAJA-JARZMIK B., 1998 – Dokumentacja geologiczna (uproszczona) w kat. C1 z elementami projektu zagospodarowania zło Ŝa kruszywa naturalnego „W ąwóz Rud- ka” w miejscowo ści Gardzienice II, woj. lubelskie. Woj. Arch. Geol. w Lublinie. CZAJA-JARZMIK B., 2005 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa

naturalnego „W ąwóz Rudka” w kat. C 1 w miejscowo ści Gardzienice II, woj. lubelskie. Woj. Arch. Geol. w Lublinie. CZAJA-JARZMIK B., 2007 – Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej zło Ŝą kruszywa

naturalnego „W ąwóz Rudka” w kat. C1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. CZERWI ŃSKA-TOMCZYK J. i in., 2008 – Dokumentacja określaj ąca warunki hydrogeologiczne dla ustanowienia obszaru ochronnego zbiornika wód podziemnych Niecka Lubelska (GZWP nr 406). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. DR ĄGOWSKI A., 1965 – In Ŝyniersko-geologiczna charakterystyka zwietrzelin utworów dolnomastychckich przełomowego odcinka Wisły środkowej i przyległych wy Ŝyn. [w:] Materiały z sympozjum n.t.: :Hydrogeologiczne i geologiczno-in Ŝynierskie pro- blemy zagospodarowania Wisły środkowej od Kazimierza Dolnego do Puław”. Ka- zimierz Dolny-Warszawa, Wyd. SiTG, Katowice. DR ĄGOWSKI A., 1981 – In Ŝyniersko-geologiczna charakterystyka niszczenia skał ma- strychckich Wy Ŝyny Lubelskiej w wyniku p ęcznienia i skurczliwo ści. BiW Geol. Uniw. Warsz., t. 29, Warszawa. DOROZ W., 1988 – Sprawozdanie geologiczne z badań zwiadowczych za lessami gliniastymi dla potrzeb ceramiki budowlanej w południowej częś ci woj. chełmskiego. Arch. Przed. Geol. w Kielcach.

GAŁUS S., WÓJCIK L., 2009 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kat. C 1 zło Ŝa piasku „GARDZIENICE II” w obr ębie cz ęś ci działki nr 896/2. Woj. Arch. Geol., Lublin.

GAŁUS S., WÓJCIK L., 2010 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kat. C 1 zło Ŝa piasku „Piaski”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GAZDA L., SZYDEŁ Z., 2003 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa surowca w ęglanowego (opok górnokredowych) „Klimusin” w kat. B, woj. lubelskie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

GIEŁ śECKA-MĄDRY D., WOJTYNA H., 2005 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski 1:50 000, arkusz Piaski. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GRABOWSKI D., MAŁEK M., WODYK K., MALESZYK M., 2007 – Mapa osuwisk i ob- szarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie lubelskim. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. HADRO J., PTAK E., 1994 – Ocena mo Ŝliwo ści eksploatacji metanu z pokładów w ęgla w centralnej cz ęś ci synkliny Dorohuczy. Cz ęść I. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Ge- ol., Warszawa. HARASIMIUK M., HENKIEL A., KRÓL T., 1987 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1: 50 000, arkusz Piaski (787). Wyd. Geol., Warszawa. HARASIMIUK M., HENKIEL A., KRÓL T., 1988 – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1: 50 000, arkusz Piaski (787). Wyd. Geol., Warszawa. Instrukcja..., 2005 – Instrukcja opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JAROSZ M., 1997 – Inwentaryzacja złó Ŝ surowców mineralnych z uwzgl ędnieniem elemen- tów ochrony środowiska gm. Piaski. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. KIDAWSKI B., 1969 – Sprawozdanie z bada ń geologicznych zło Ŝa opoki Wola Piasecka

(stopie ń rozpoznania C 2) w miejscowo ści Wola Piasecka, woj. lubelskie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI A. S. (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony 1:500 000. Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków. KONDRACKI J., 2009 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska. Wyd. Fundacja IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

MAJKA-SMUSZKIEWICZ A., WÓJCIK L., 2002 – Dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa piasku „Piaski” w miejscowo ści Paski, woj. lubelskie. Starostwo Pow. w Świdniku. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. 2006 – Mapa geologiczna Polski 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

MIANOWSKI Z., 2000 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Piaski (787). Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OSTRZY śEK W., DEMBEK K., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ęd- nieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Inst. Melio- racji i U Ŝytków Zielonych, Zakł. Ekorozwoju Przestrzeni Rolniczej, Falenty. PACZY ŃSKI B., SADURSKI A. (red.), 2007. Hydrogeologia regionalna Polski, t. I – Wody słodkie. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PIETRUSZKA W., SZCZERBICKA M., ZEZULA H., 2002 – Mapa hydrogeologiczna Pol- ski w skali 1:50 000, arkusz Lublin (749). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PTAK E., SIERO Ń G., 2006 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa surowca

węglanowego (opoki wapnistej) „Wola Piasecka II” w kat. C1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PTAK E., SIERO Ń G., 2008a – Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa surowca

węglanowego (opoki wapnistej) „Wola Piasecka II” w kat. C1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PTAK E., SIERO Ń G., 2008b – Dodatek nr 3 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa surowca

węglanowego (opoki wapnistej) „Wola Piasecka II” w kat. C1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Raport ..., 2010 – Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego w 2009 roku. WIO Ś, Lublin. Rozporz ądzenie ..., 2002 – Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw nr 165, poz. 1359, z dnia 4 pa ździernika 2002 r. Rozporz ądzenie ..., 2003 – Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw nr 61, poz. 549 z dnia 10 kwietnia 2003 r. SIERO Ń G., 1997 – Inwentaryzacja złó Ŝ surowców mineralnych z uwzgl ędnieniem elemen- tów ochrony środowiska gm. Fajsławice. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

SOLARSKI M. A., BANDURSKA-KRYŁOWICZ H., 1985 – Dokumentacja geologiczna w

kat. C 2 zło Ŝa piasków budowlanych „Trawniki” w rejonie miejscowo ści Trawniki, Pełczyn, woj. lubelskie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Polsce; Mapa st ęŜ enia cezu w Polsce, 1:750 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. II. Mapa koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STUPNICKA E., 2007 – Geologia regionalna Polski. Wydawnictwa UW, Warszawa. SZUWARZY ŃSKA K., śYŁA E., RADWAN D., 1986 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa

opok i margli kredowych „Trawniki” w kategorii C 1 + C 2, woj. lubelskie. Woj. Arch. Geol. w Lublinie. SZYMA ŃSKA G., 1974 – Orzeczenie geologiczne o zasobach i przydatno ści piasków do robót drogowych Wola Piasecka III. Woj. Arch. Geol. w Lublinie. SZYMA ŃSKA G., 1993 – Dokumentacja geologiczna (uproszczona) zło Ŝa piasku do robót budowlanych i drogowych z elementami projektu zagospodarowania – Wola Piasec- ka. Woj. Arch. Geol. w Lublinie. TCHÓRZEWSKA D., 1971 – Dokumentacja geologiczna złoŜa opoki kredowej „Trawniki”

w kat. C 2. Woj. Arch. Geol. w Lublinie. TCHÓRZEWSKA D., SZUWARZY ŃSKA K., 1974 – Orzeczenie z I etapu bada ń geologiczno-zwiadowczych prowadzonych za surowcami kredowymi dla przemysłu cementowego w rejonie Fajsławic. Arch. Przed. Geol. S.A. Kraków. Ustawa ..., 2001 – Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. Dziennik Ustaw nr 185, poz. 1243 z dnia 5 pa ździernika 2010 r. WI ĘCKOWSKI S., 2002 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa surowca w ęglanowego (opoki

wapnistej) „Wola Piasecka II” w kat. C 1, woj. lubelskie. Arch. Starostwa Pow. w Świdniku. WOLI ŃSKI W., 1990 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych za zło Ŝem wapieni lekkich do produkcji materiałów budowlanych w obr ębie Wy Ŝyny Lubel- skiej. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. WOŁKOWICZ S. (red.), 2010 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2009. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. WO Ś A., 1999 – Klimat Polski. Wydawnictwo PWN, Warszawa.

WÓJCIK L., 1994 – Dokumentacja geologiczna z planem zagospodarowania zło Ŝa piasku „Gardzienice” w miejscowo ści Gardzienice II, woj. lubelskie. Woj. Arch. Geol. w Lublinie.

WÓJCIK L., 2009 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kat. C 1 zło Ŝa piasku „Gar- dzienice II” w obr ębie cz ęś ci działki nr 896/2. Woj. Arch. Geol. w Lublinie.

WÓJCIK L., GAŁUS S., 1998 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 z elementami projektu zagospodarowania zło Ŝa piasku „Gardzienice II” w obr ębie cz ęś ci działki nr 896/2 w miejscowo ści Gardzienice I, woj. lubelskie. Woj. Arch. Geol. w Lublinie. Wytyczne ..., 2002 – Wytyczne dokumentowania złó Ŝ kopalin. M Ś, Warszawa. ZDANOWSKI A. (red.), 1999 – Atlas geologiczny Lubelskiego Zagł ębia W ęglowego. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. ZDANOWSKI A., 2007 – Rozpoznanie złó Ŝ w ęgla kamiennego i boksytów w Lubelskim Zagł ębiu W ęglowym. Biul. PIG, 422: 35-50. ZDANOWSKI A., 2010a – Zasoby perspektywiczne kopalin Polski. [w:] Wołkowicz S. (red.) – W ęgiel kamienny – Lubelskie Zagł ębie W ęglowe. Pa ństwowy Instytut Geologicz- ny, Warszawa. ZDANOWSKI A., 2010b – Jako ść w ęgla w Lubelskim Zagł ębiu W ęglowym. Biul. Pa ństw. Inst. Geol., 439: 189-196. ZEZULA H., PIETRUSZKA W., KOPACZ M., 1996 – Dokumentacja okre ślaj ąca warunki hydrogeologiczne dla ustanowienia stref ochronnych GZWP nr 407 (Chełm – Za- mo ść ). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.