P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz PIASKI (787) Warszawa 2011 Autorzy: Janusz Olszak*, Paweł Kwecko**, Jerzy Miecznik** Gra Ŝyna Hrybowicz*** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny planszy A: Bogusław B ąk** Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka ** * Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Katedra Analiz Środowiskowych, Kartografii i Geologii Gospodarczej, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków ** Pa ństwowy Instytut Geologiczny-Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa *** Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN .............................. Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2011 Spis tre ści I. Wst ęp (J. Olszak).................................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (J. Olszak)...................................................... 4 III. Budowa geologiczna (J. Olszak).......................................................................................... 7 IV. Zło Ŝa kopalin (J. Olszak) ................................................................................................... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Olszak).................................................................... 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (J. Olszak).............................................. 15 1. Surowce w ęglanowe....................................................................................................... 15 2. Piaski .............................................................................................................................. 18 3. Torfy............................................................................................................................... 18 4. Pozostałe surowce energetyczne .................................................................................... 18 5. Gliny ceramiki budowlanej ............................................................................................ 19 VII. Warunki wodne (J. Olszak) .............................................................................................. 19 1. Wody powierzchniowe................................................................................................... 19 2. Wody podziemne............................................................................................................ 20 VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 22 1. Gleby (P. Kwecko) ......................................................................................................... 22 2. Pierwiastki promieniotwórcze (J. Miecznik).................................................................. 25 IX. Składowanie odpadów (G. Hrybowicz)............................................................................. 27 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (J. Olszak) ........................................................................ 30 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (J. Olszak)........................................................................ 32 XII. Zabytki kultury (J. Olszak)............................................................................................... 36 XIII. Podsumowanie (J. Olszak, G. Hrybowicz)...................................................................... 39 XIV. Literatura......................................................................................................................... 40 I. Wst ęp Mapa geo środowiskowa Polski (MG śP) w skali 1:50 000, arkusz Piaski, została opra- cowana w Katedrze Analiz Środowiskowych, Kartografii i Geologii Gospodarczej Wydziału Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Sta- szica w Krakowie (plansza A) i Pa ństwowym Instytucie Geologicznym-Pa ństwowym Instytu- cie Badawczym oraz Przedsi ębiorstwie Geologicznym „Polgeol” w Warszawie (plansza B). Powstała ona w ramach programu „Mapa geo środowiskowa Polski w skali 1:50 000” reali- zowanego przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny, a finansowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Map ę wykonano zgodnie z „Instrukcj ą opraco- wania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja, 2005), na podkładzie mapy topograficznej w skali 1:50 000 w układzie 1942. Mapa geo środowiskowa jest aktuali- zacj ą Mapy geologiczno-gospodarczej Polski – arkusz Piaski (Gieł Ŝecka-Mądry, Wojtyna, 2005) w tej samej skali. Tre ści ą mapy geo środowiskowej (plansza A) jest stan zagospodarowania złóŜ i kopalin, perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin na tle wybranych składników środowiska przyrodniczego oraz zabytków kultury obj ętych ochron ą prawn ą. Mapa uwzgl ędnia tak Ŝe wybrane elementy hydrografii i hydrogeologii (zasoby wód podziemnych i stan czysto ści wód powierzchniowych) oraz geologii in Ŝynierskiej (warunki podło Ŝa budowlanego). Plansza B zawiera warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi”, warstwy tematyczne geochemia środowiska i składowanie odpadów. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku przyrodniczym, nie- zb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszcze- gólnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyj- ności podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogorszy ć stan śro- dowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchnio- wych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zde- gradowanych. Do opracowania mapy wykorzystano dokumentacje archiwalne pochodz ące głównie z: Centralnego Archiwum Geologicznego (CAG) PIG w Warszawie, Lubelskiego Urz ędu Wojewódzkiego w Lublinie, starostwa powiatowego w Świdniku, Wojewódzkim Inspektora- 3 cie Ochrony Środowiska oraz w urz ędach gmin. Powy Ŝsze dane archiwalne zostały zaktuali- zowane w trakcie prac terenowych. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych w Systemie Informacji Przestrzennej (GIS). W zale Ŝno ści od potrzeb umo Ŝliwia to wykorzystywanie tylko wybra- nych grup informacji. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin pochodz ą z dokumentacji geologicznych oraz z „Bilansu zasobów” (Wołkowicz (red.) 2010). Stan zagospodarowania złó Ŝ został zweryfikowany w te- renie. Szczegółowe dane o zło Ŝach zostały zamieszczone w kartach informacyjnych dla kom- puterowej bazy danych o zło Ŝach. Mapa przeznaczona jest do praktycznego wspomagania regionalnych i lokalnych dzia- ła ń gospodarczych. Słu Ŝyć ma instytucjom samorz ądu terytorialnego i administracji pa ń- stwowej w podejmowaniu decyzji dotycz ących gospodarki zasobami środowiska przyrodni- czego oraz planowania przestrzennego. Analiza jej tre ści ma stanowi ć pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i praw ochrony środowiska. Przed- stawione na mapie informacje mog ą by ć wykorzystane w pracach przy opracowaniu strategii rozwoju województwa, w opracowaniach ekofizjograficznych, a tak Ŝe przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów go- spodarki odpadami. Mo Ŝe by ć tak Ŝe przydatna w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych społeczno ści oraz w edukacji na wszystkich szczeblach nauczania. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Piaski jest zawarty pomi ędzy 22 °45’00” a 23 °00’00” długo ści geogra- ficznej wschodniej i 51 °00’00” a 51 °10’00” szeroko ści geograficznej północnej. Administracyjnie obszar arkusza Piaski le Ŝy w cało ści w obr ębie województwa lubel- skiego i obejmuje tereny o śmiu gmin: Piaski, Trawniki, Rybczewice (powiat świdnicki), Ja- błonna, Krzczonów (powiat lubelski), Fajsławice, Łopiennik Górny, Gorzków (powiat kra- snostawski). Według regionalizacji fizyczno-geograficznej Polski (Kondracki, 2009) wi ększo ść ob- szaru arkusza le Ŝy w obr ębie makroregionu Wy Ŝyna Lubelska (fig. 1), b ędącej cz ęś ci ą pro- wincji Wy Ŝyny Polskie. Północna cz ęść arkusza znajduje si ę w granicach mezoregionu Pła- skowy Ŝ Świdnicki (343.16), centralna i południowa za ś w zasi ęgu mezoregionu Wyniosło ść Giełczewska (343.17). Północno-wschodni fragment obszaru arkusza znajduje si ę w obr ębie mezoregionu Obni Ŝenie Dorohuckie (845.31), które jest cz ęś ci ą makroregionu Polesie Wo- ły ńskie. 4 318.98 Łęczna 845.16 343.12 ca zy t r ys B Lublin W i e p Świdnik r z 343.13 845.31 845.32 Piaski Trawniki 343.16 Pawłów Bychawa 343.17 Rybczewice Krzczonów Krasnystaw z e w e łc G i śółkiewka 343.18 343.21 343.19 0 5 10 15 20 25 km 1 2 2 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Piaski na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2009) 1 – granica prowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu Mezoregion Niziny Południowopodlaskiej: 318.98 – Wysoczyzna Lubartowska Mezoregiony Wy Ŝyny Lubelskiej: 343.12 – Płaskowy Ŝ Nał ęczowski, 343.13 – Równina Beł Ŝecka, 343.16 – Płasko- wy Ŝ Świdnicki, 343.17 – Wyniosło ść Giełczewska, 343.18