Wstępna Inwentaryzacja Przyrodnicza Pasa Nadmorskiego

Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

dr Mateusz Ciechanowski koordynacja

dr Michał Buli ński szata ro ślinna

dr Bartłomiej Hajek mszaki

mgr in ż. Marcin Stanisław Wilga, Mirosław Wantoch-Rekowski grzyby wielkoowocnikowe

dr in ż. Sławomir Zieli ński owady

mgr Jacek Bła żuk płazy i gady

mgr Jakub Typiak ptaki

mgr Magdalena M ączy ńska nietoperze

mgr Marta Wi ęckowska mapy cyfrowe, GIS

Dla Polskiego Klubu Ekologicznego

Gda ńsk 2010 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Spis tre ści 1. Wprowadzenie...... 4 2. Grzyby...... 4 2.1. Wst ęp...... 4 2.2. Wykaz stwierdzonych gatunków grzybów...... 7 2.3. Charakterystyka wybranych gatunków grzybów wielkoowocnikowych...... 10 2.4. Wykaz stwierdzonych gatunków śluzowców (Myxomycetes) ...... 14 2.5. Podsumowanie, wskazania ochronne...... 15 2.6. Zagro żenia grzybów...... 16 2.7. Konkluzja ...... 18 3. Mszaki ...... 19 3.1. Wprowadzenie i metody...... 19 3.2. Wyniki...... 19 4. Szata ro ślinna ...... 23 4.1. Wst ęp – ogólna charakterystyka terenu, metodyka pracy...... 23 4.2. Ro ślinno ść i siedliska przyrodnicze ...... 25 4.3. Flora ro ślin naczyniowych ...... 27 5. Owady ...... 43 5.1. Wst ęp i cel bada ń ...... 43 5.2. Teren bada ń ...... 43 5.3. Metodyka bada ń ...... 43 5.4. Wyniki bada ń ...... 45 5.5. Gatunki szczególnej troski ...... 57 5.6. Podsumowanie, propozycje działa ń i wskazówek ochronnych...... 62 6. Płazy i gady ...... 64 6.1. Metody i materiał ...... 64 6.2. Wyniki i ich omówienie ...... 64 6.2.1. Gady ...... 64 6.2.2. Płazy...... 64 7. Ptaki...... 66 7.1. Teren bada ń ...... 66 7.2. Metodyka...... 66 7.3. Wyniki...... 67 7.4. Charakterystyka awifauny l ęgowej poszczególnych siedlisk: stan i zagro żenia ...... 69 7.4.1. Park Jelitkowski i Park Brze źnie ński...... 69 7.4.2. Park im. Ronalda Regana – cz ęść zagospodarowana z wył ączeniem lasów...... 70 7.4.3. Tereny ruderalne po dawnych ogródkach działkowych...... 71 7.4.4. Las nadmorski (Lasek Jelitkowski)...... 73 7.5. Ciekawsze gatunki ptaków l ęgowych spotkane na terenie pasa nadmorskiego podczas inwentaryzacji 2010...... 74 7.6. Gatunki l ęgowe i potencjalnie l ęgowe niestwierdzone w roku 2010...... 75 7.7. Gatunki przelotne ...... 75 7.8. Ptaki zimuj ące ...... 76 7.9. Podsumowanie ...... 77 8. Nietoperze ...... 78 8.1. Metody i materiał ...... 78 8.2. Wyniki...... 78 9. Pozostałe gatunki ssaków...... 79 10. Inne walory przyrodnicze nie obj ęte niniejsz ą inwentaryzacj ą...... 79 11. Podsumowanie ...... 80

2 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Pi śmiennictwo ...... 81 MAPY ...... 89

3 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

1. Wprowadzenie

Niniejsze opracowanie zostało wykonane z inicjatywy i na zlecenie Okr ęgu Wschodnio- Pomorskiego Polskiego Klubu Ekologicznego. Ma ono charakter wst ępny i obejmuje tylko wybrane elementy przyrody o żywionej omawianego terenu – szat ę ro ślinn ą (flor ę ro ślin naczyniowych i siedliska przyrodnicze, w mniejszym stopniu ro ślinno ść rzeczywist ą, b ędącą podstaw ą ich wyznaczenia), mikobiot ę (grzyby wielkoowocnikowe), brioflor ę (flor ę mszaków), entomofaun ę (faun ę owadów – skoncentrowano si ę tutaj na chrz ąszczach lądowych, w szczególno ści saproksylicznych), herpetofaun ę (faun ę płazów i gadów), awifaunę (faun ę ptaków) oraz chiropterofaun ę (faun ę nietoperzy). Cho ć wst ępny, zwłaszcza w przypadku owadów, stopie ń poznania badanych grup organizmów jest jednak wystarczaj ący, aby dokona ć waloryzacji przestrzeni Pasa Nadmorskiego z punktu widzenia ochrony ró żnorodno ści biologicznej i – co za tym idzie – zasugerowa ć pewne wskazówki odno śnie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

2. Grzyby Marcin Stanisław Wilga, Mirosław Wantoch-Rekowski

2.1. Wst ęp Obszar bada ń – Pas Nadmorski w rejonie Gda ńska pomi ędzy Jelitkowem a Brze źnem – nie jest jednolity pod wzgl ędem siedliskowym i posiada układ strefowy (zonalny). Umown ą południow ą i zachodni ą granic ę tego obszaru zaznaczono na zał ączonej mapie (ryc. 1). Owe strefy, czyli pasy, przebiegaj ą równolegle do brzegu Bałtyku; wyst ępuj ą w nich ró żne, charakterystyczne zbiorowiska ro ślinne, cz ęsto zniekształcone w wyniku nasadzenia gatunków egzotycznych drzew, zabudowy terenu, melioracji odwadniaj ących itp. (por. Buli ński 1997). Badania grzybów prowadzono w pasie sosnowego boru nadmorskiego – przekształco- nego boru ba żynowego Empetro nigri-Pinetum (ryc. 2), w pasie lasu li ściastego – dawnego łęgu jesionowo-olszowego Fraxino-Alnetum i olsu Ribo-Alnetum (ryc. 4) oraz na obszarze niele śnym, stanowi ącym przed rokiem 1980 podmokłe przymorskie ł ąki; jest to obecnie zmeliorowany obszar antropogeniczny zajmowany przez Park im. Ronalda Reagana oraz opuszczone działki ogrodnicze (por. Zieli ński 2005). Miejscem obserwacji mikologicznych był tak że w ąski pas wydm i napiaskowych muraw, ci ągn ący si ę wzdłu ż ulicy Czarny Dwór (Zielona Droga), cz ęś ciowo poro śni ęty rzadkim drzewostanem (ryc. 3). Na obszarze bada ń znajduj ą si ę dwa przymorskie parki: w Jelitkowie i Brze źnie (ryc. 1). W Parku Brze źnie ńskim im. J. J. Hafnera stwierdzono ponad 50 gatunków dendroflory, z czego połow ę stanowi ą drzewa (Buli ński 1997). Wybiórcze obserwacje mikobioty dotyczyły tak że w ąskiego pasa wydm, poło żonego w blisko ści morza, stanowi ącego tzw. nadmorski pas techniczny. Jest to obszar chroniony, wygrodzony, obowi ązuje tu zakaz wst ępu (autorzy otrzymali stosowne zezwolenie na przeprowadzenie bada ń w tym rejonie). Nie wida ć tu ju ż śladu po naturalnym układzie tzw. wydmy przedniej, białej i szarej. Gatunki zielne flory, typowe dla tych trzech pasów, wyst ępuj ą przeplecione w jednym wydmowym pa śmie w mozaice z ro ślinno ści ą krzewiast ą i ruderaln ą (por. Buli ński 1997). Dla ograniczenia przemieszczania si ę piasku, pas ten został obsadzony m.in. ró żą pomarszczon ą Rosa rugosa , rokitnikiem pospolitym Hippophaë rhamnoides i wierzb ą Salix sp. (por. Zieli ński 2005).

4 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Pas Nadmorski w rejonie Jelitkowa i Brze źna Park Jelitkowski

ATPOL DA70

Pas Nadmorski

Park Brze źnie ński

Do przystani promowej Przebieg granicy Pasa Nadmorskiego : granica Gda ńska-Oliwy, ulice Orłowska, Pomorska, Chłopska, Piastowska, D ąbrowszczaków, Czarny Dwór, gen. Hallera, Wczasy, Dworska, Mazurska, Krasickiego, Oliwska, Władysława IV

Ryc. 1. Granica Pasa Nadmorskiego na obszarze Gda ńska, w którym przeprowadzono granica – ־־־־ ;badania mikocenotyczne; naniesiona siatka tworz ą kwadraty o boku 1 km

Badania grzybów wielkoowocnikowych (macromycetes) i wybranych gatunków mikroskopijnych prowadzono dwiema zasadniczymi metodami: ● metod ą wielokrotnych, skrupu- latnych obserwacji wybranych partii Pasa Nadmorskiego oraz ● metod ą marszrutow ą. Obejmowały one pó źną jesie ń 2009 r. (XI-XII) oraz okres od wczesnej wiosny do jesieni roku nast ępnego (III-X). Stwierdzone gatunki zostały umieszczone w niniejszym zestawieniu, z podziałem na grzyby workowe (Ascomycota) i podstawkowe (Basidiomycota); nazwy gatunkowe Ascomycota podano za Chmiel (2006), Basidiomycota za Wojewod ą (2003), a nazwy stwierdzonych grzybów mikroskopijnych przytoczono za Mułenko et al. (2008). W niniejszym wykazie umieszczono tak że gatunki grzybów znalezione przez autorów w latach poprzedzaj ących obecne badania. Na marginesie bada ń mikologicznych prowadzono równie ż wst ępne rozpoznanie śluzowców (Myxomycetes), traktowanych dawniej jako przedstawiciele królestwa grzybów (Fungi, Mycota), a obecnie zaliczanych do pierwotniaków – Protozoa (por. Drozdowicz i Wilga 2002, Drozdowicz et al. 2006). Autorzy stworzyli bogaty materiał fotograficzny dotycz ący badanych siedlisk, ich zagro- żenia oraz znalezionych w nich gatunków mikro-, macromycetes i Myxomycetes. Cz ęść sporz ądzonych eksykatów, czyli zebranych i zasuszonych owocników grzybów lub ich fragmentów, trafiła do fungarium Stacji Badawczej Środowiska Rolniczego i Le śnego Pol- skiej Akademii Nauk w Turwi koło Ko ściana (Wielkopolska); opiekunem tych zbiorów jest dr Anna Kujawa.

5 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Ryc. 2. Nadmorski bór sosnowy w rejonie Brze źna; miejsce znalezienia pieni ąż niczki szyszkowej Baeospora myosura oraz wodnichy pó źnej Hygrophus hypothejus ; fot. M.S. Wilga

Ryc. 3. Obszar niele śny – napiaskowe murawy; stanowisko j ęzyczka strefowanego Arrhenia spathulata , fot. M.S. Wilga

Ryc. 4 . Skraj lasu li ściastego – odwadniaj ący rów melioracyjny; po stronie lewej znajduje si ę park im. R. Reagana; fot. M.S. Wilga

6 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

2.2. Wykaz stwierdzonych gatunków grzybów W poni ższym wykazie uwzgl ędniono wszystkie znalezione i oznaczone gatunki macromycetes i wybrane micromycetes rosn ące w Pasie Nadmorskim. Zaznaczono w nim gatunki chronione oraz znajduj ące si ę zarówno na polskiej czerwonej li ście grzybów zagro żonych, jak i na odr ębnej li ście gatunków rzadkich (obja śnienie symboli na ko ńcu spisu).

Ascomycota 1. Chlorówka drobna (zieleniak drobny) Chlorociboria cf. aeruginascens (Nyl.) Kanouse ex Ramamurthi, Korf & Batra 2. Czarka austriacka Sarcoscypha austriaca (O. Beck ex Sacc.) Boud. – [Ch.] (Park Jelitkowski ) 3. Galaretnica mi ęsista Ascocoryne sarcoides (Jacq.) J.W. Groves & D.E. Wilson ( f. konidialna ) 4. Gniazdówka piaskolubna (nazwa prop.) Neottiella vivida (Nyl.) Dennis 5. Gruzełek cynobrowy Nectria cinnabarina (Tode: Fr.) Fr. ( anamorfy i teleomorfy ) 6. Kubianka kotkowa (k. olszowa) Ciboria amentacea (Balb.: Fr.) Fuckel 7. Kustrzebka Peziza sp. (Przymorze, ul. Jagiello ńska) 8. * Łuszczeniec (czerniak) klonowy Rhytisma acerinum (Pers.) Fr. 9. * Maczu żnik bojowy Cordyceps militaris (L.) Link – [R, Grej] ( leg. G. Kołodziejczak ) 10. * Paciornica owocowa Monilinia fructigena Honey ( na opadłych jabłkach ) 11. Piestrzyca (siodłówka) gi ętka Helvella elastica Bull. 12. * Próchnilec gał ęzisty Xylaria hypoxylon (L.: Fr.) Grev. 13. * Próchnilec maczugowaty Xylaria polymorpha (Pers.) Grev. 14. Pucharek kielichowaty Hymenocyphus calyculus (Sowerby: Fr.) W. Philips 15. Smardz jadalny Morchella esculenta (L.) Pers. – [Ch., R] ( k. Hotelu Marina, leg. B. Hajek ) 16. Smardz półwolny M. gigas (Batsch) Pers. – [Ch., R] 17. * Zgliszczak pospolity Ustulina deusta (Fr.) Petrak

Basidiomycota 1. Białoporek (porek) brzozowy Piptoporus betulinus (Bull.: Fr.) P. Karst. 2. Błyskoporek podkorowy Inonotus obliquus (Pers.: Fr.) Pilát – [Ch. cz., R] 3. Błyskoporek promienisty I. radiatus (Sowerby: Fr.) P. Karst. 4. Boczniak ostrygowaty Pleurotus ostreatus (Jacq.: Fr.) Kumm. 5. Borowik ponury B. luridus Schaeff.: Fr. 6. Borowik szlachetny Boletus edulis Bull.: Fr. ( M. Buli ński – inf. ustna ) 7. Chropiatka pospolita Thelephora terrestris Ehr. ex Wild.: Fr. 8. Chrz ąstkoskórnik purpurowy Chondrostereum purpureum (Schum.: Fr.) Pouzar 9. Ci żmówka Crepidotus sp. ( pniak, wydmy ) 10. Czasznica oczkowata Calvatia utriformis (Bull.) Pers. 11. Czernidłak błyszcz ący Coprinus micaceus (Bull.: Fr.) Fr. 12. Czernidłak pniowy Coprinus truncorum (Scop.) Fr. ss. Romagn. ( det. B. Gierczyk ) 13. Czernidłak podwórzowy (C. domowy) Coprinus domesticus (Bolt.: Fr.) Gray 14. Czernidłak srokaty Coprinus lagopus (Fr.) Fr. 15. Czubajeczka Lepiota sp. 16. Czubajka kania Macrolepiota procera (Scop.: Fr.) Singer 17. Czyre ń ogniowy Phellinus igniarius (L. Fr.) Quél. ss. lato 18. Czyre ń rokitnikowy P. hippophaeicola H. Jahn – [Grej] 19. Czyre ń śliwowy P. pomaceus (Pers.) Maeire 20. Czyre ń sosnowy P. pini (Brot.: Fr.) A. Ames – [R]

7 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

21. Czyrenica porzeczkowa Phylloporia ribis (Schumach.: Fr.) Ryvarden – [I, Grej] 22. Drewniczka drobnopora Schizopora flavipora (Cooke) Ryv. 23. Drobnołuszczak jeleni Pluteus atricapillus (Batsch) Fayod 24. Dzwonkówka jedwabista Entoloma sericeum (Bull.) ex Quél. 25. Dzwonkówka tarczowata E. clypeatum (L.) P. Kumm. 26. Gąsówka płowa Lepista cf. gilva (Pers.: Fr.) Pat. 27. Gęś nica wiosenna (majówka wiosenna) Calocybe gambosa (Fr.) Singer 28. Gmatwica chropowata Daedaleopsis confrogosa (Bolt.: Fr.) Schröt. 29. Gnojanka żółtawa Bolbitius titubans (Bul.: Fr.) Fr. 30. Goł ąbek białozielony Russula aeruginea Lindbl. 31. Goł ąbek bł ękitny Russula corerulea (Pers.) Fr. – [R] 32. Goł ąbek czerwonofioletowy R. sardonia Fr. 33. Goł ąbek jasno żółty Russula claroflava Grove 34. Goł ąbek winnoczerwony R. vinosa Lindbl. 35. Grzybówka dzwoneczkowata Mycena tintinabulum (Fr.) Quél. 36. Grzybówka fioletowawa (g. czysta) Mycena pura (Pers.; Fr.) P. Kumm. 37. Grzybówka rdzawoplamista Mycena zephirus 1 (Fr.: Fr.) P. Kumm.** 38. Hubiak pospolity Fomes fomentarius (L.: Fr.) Kickx 39. Języczek strefowany Arrhenia spathulata (Fr.: Fr.) Redhead – [E] 40. Kisielnica biaława Exidia thuretiana (Lév.) Fr. – [R] (Park Brze źnie ński ) 41. Kisielnica k ędzierzawa E. plana (Wiggers) Donk 42. Kisielnica wierzbowa E. recisa (Ditmar) Fr. – [V,Grej] 43. Klejek czerwonawy Chroogomphus rutilus (Schaeff.: Fr.) O. K. Miller 44. Kołpaczek szorstkozarodnikowy (k. ko śny) Panaeolus foenisecii (Pers.) J. Schröt. 45. Koralówka blada Ramaria pallida (Schaeff. em. Bres.) Ricken 46. Korzeniowiec wieloletni Heterobasidion annosum (Fr.) Bref. ss. lato 47. Ko źlarz babka Leccinum scabrum (Bull.) Gray 48. Krowiak podwini ęty Paxillus involutus (Batsch: Fr.) Fr. ss. lato 49. Kruchaweczka zaro ślowa Psathyrella condoleana (Fr.) R. Mrc. 50. Kubecznik pospolity Crucibulum laeve (Huds.) Kambly 51. Kurzawka czerniej ąca Bovista nigrescens Pers.: Pers. 52. Lakówka pospolita Laccaria laccata (Scop.: Fr) Berk. & Broome 53. Lakownica spłaszczona Ganoderma applanatum (Pers.) Pat. 54. Lejkówka buławotrzonowa Clitocybe clavipes (Pers.: Fr.) P. Kumm. 55. Lejkówka czerwonawa Clitocybe sinopica (Fr.: Fr.) P. Kumm. – [Grej] 56. Lejkówka rowkowana Clitocybe vibecina (Fr.) Quél. 57. Łuskwiak dwubarwny Pholiota spumosa (Fr.) Singer 58. Łuskwiak złotawy P. aurivella (Batach: Fr.) P. Kumm. 59. Łuszczak zmienny Kuehneromyces mutabilis (Schaeff.) Singer & A.H. Sm. 60. Łysiczka (pier ścieniak) uprawna) Stropharia rugosoannulata Farlow ex Murrill – [Grej] 61. Łysiczka truj ąca (ma ślanka wi ązkowa) Psilocybe fascicularis (Huds.: Fr. ) Noordel. 62. Łzawnik rozciekliwy Dacrymyces stillatus Nees: Fr. 63. Ma ślak ziarnisty Suillus granulatus (L.: Fr.) Roussel 64. Mleczaj rudy Lactarius rufus (Scop.: Fr.) Fr. 65. Mleczaj rydz L. deliciosus (L.: Fr.) Gray 66. Mleczaj wełnianka L. torminosus (Schaeff.: Fr.) Pers. 67. Monetnica plamista Rhodocollybia maculata (Alb. & Schwein.: Fr.) Singer 68. Muchomor czerwony Amanita muscaria (L.: Fr.) Hook.

1 Grzybówka rdzawoplamista została zainfekowana przez przedstawiciela Zygomycota – szpileczk ę czerniej ącą Spinellus fusiger .

8 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

69. Muchomor narcyzowy A.gemmata (Fr.) Bertillon 70. Muchomor rdzawobr ązowy A. fulva (Schaeff.) Pers. 71. Murszak rdzawy Phaeolus schweinitzii (Fr.: Fr.) Pat. 72. Napie ń omszony Oxyporus populinus (Schumach.) Donk 73. Odgi ętka czarniawa Resupinatus trichotis (Pers.) Singer – [Grej] 74. Pępówka kubkowata Omphalina pyxidata (Bull.: Fr.) Quél. – [Grej] ; ( Park Reagana ) 75. Pieczarka biaława (p. polowa) Agaricus arvensis Schaeff. 76. Pieni ąż niczka szyszkowa Baeospora myosura (Fr.) Singer – [Grej] 77. Płomiennica zimowa Flammulina velutipes (M. A. Curtis: Fr.) Singer 78. Podgrzybek brunatny Xerocomus badius (Fr.: Fr.) Kühner ex Gilbert 79. Podgrzybek zaj ączek Xerocomus subtomentosus (Fr.) Quél. 80. Polówka półkulista Agrocybe pediades (Fr.) Fayod 81. Polówka wczesna A. praecox (Pers.) Fayod 82. Purchawica olbrzymia Langermannia gigantea (Batsch: Pers.) Rostk. – [Ch.] 83. Rz ęsostopek źdźbłowy Crinipellis scabella (Alb. & Schwein.: Fr.) Murrill; (Jelitkowo) 84. Skórnik pomarszczony Stereum rugosum (Pers.: Fr.) Fr. 85. Spinka pomara ńczowa Rickenella fibula (Bull.: Fr.) Raith. 86. Sromotnik fiołkowy Phallus hadriani ( Vent.: Pers. – [ Ch.] 87. Strz ępiak ceglasty Inocybe erubescens A. Blytt 88. Strz ępkoz ąb bzowy (syn. nalotek bzowy) Hyphodontia sambuci (Pers.: Fr.) Erikss. 89. Szaroporka odymiona Bjerkandera fumosa (Pers.: Fr.) P. Karst. 90. Szczeciniak żółtobrzegi Hymenochaete tabacina (Sowerby) Lév. – [R, Grej] 91. Szyszkolubka kolczasta Auriscalpium vulgare Gray 92. Szyszkówka gorzkawa Strobilurus tenacellus (Pers.) Singer 93. Szyszkówka świerkowa S. esculentus (Wulf.: Fr.) Singer 94. Tęgoskór cytrynowy Scleroderma citrinum Pers. 95. Tr ąbka otr ębiasta (t. zimowa) Tubaria furfuracea (Pers. ex Fr.) Gill. 96. Tr ąbka żółtoblaszkowa T. dispersa (L.) Singer 97. Trz ęsak pomara ńczowo żółty Tremella mesenterica Retz.: Fr. 98. Twardzioszek czosnaczek Marasmius scrodonius (Fr.: Fr.) Fr. 99. Twardzioszek li ściolubny Marasmius epiphylus (Pers. Fr.) Fr. 100. Twardzioszek obro żowy M. rotula (Scop.) Fr. 101. Twardzioszek przydro żny M. oreades (Bolt.: Fr.) Fr. 102. Uszak bzowy Auricularia auricula-judae (Bull.: Fr.) Wettst. 103. Wodnicha pó źna (w. jasno żółta) Hygrophus hypothejus (Fr.: Fr.) Fr. – [I] 104. Wro śniak ró żnobarwny Trametes versicolor (L.: Fr.) Pilát 105. Żagiew orz ęsiona Polyporus ciliatus Fr.: Fr. 106. Żagiew zimowa P. brumalis (Pers.): Fr 107. Zasłonak cynamonowy Cortinarius cinamomeus (L.: Fr.) Fr. 108. Żółciak siarkowy Laetiporus sulphureus (Bill.: Fr.) Murrill

Obja śnienie: Ch. – gatunek pod ścisł ą ochron ą, Ch. cz. – gatunek pod ochron ą cz ęś ciow ą, E – gatunek wymieraj ący, V – gatunek nara żony na wygini ęcie, R – gatunek rzadki, I – o nieokre ślonym statusie zagro żenia – wg Wojewody i Ławrynowicz (2006). Grej – gatunek umieszczony w rejestrze rzadkich grzybów; kustoszem bazy jest dr Anna Kujawa (patrz: Kujawa 2009); * gatunek zaliczany do micromycetes (owocniki mniejsze od 0,5 cm).

9 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

2.3. Charakterystyka wybranych gatunków grzybów wielkoowocnikowych Spo śród 125 oznaczonych ł ącznie gatunków macromycetes, szczegółowo opisano sze ść . Są to, naszym zdaniem, taksony przyrodniczo cenne oraz interesuj ące: smardz półwolny, purchawica olbrzymia, sromotnik fiołkowy, j ęzyczek strefowany, pieni ąż niczka szyszkowa oraz wodnicha pó źna. Niektóre z oznaczonych grzybów nale żą do chronionych w Polsce (Rozporz ądzenie 2004), a tak że do gatunków rzadkich oraz zagro żonych wygini ęciem, umie- szczonych na czerwonej li ście grzybów wielkoowocnikowych (Wojewoda i Ławrynowicz 1986, 1992, 2006) oraz w rejestrze dr Anny Kujawy (2009).

Smardz półwolny ( Morchella gigas ) = mitrówka półwolna ( Mitrophora semilibera ) Gatunek był wymieniany w pi śmiennictwie mikologicznym tak że jako Morchella hybri- da (Sow.) ex S.F. Gray; wg Index Fungorum Morchella gigas (Batsch) Fr. i Mitrophora semilibera to odrębne gatunki. Smardz półwolny nale ży do rz ędu kustrzebkowców Pezizales i rodziny smardzowatych Morchellaceae (Breitenbach i Kraenzlin 1981, Chmiel 2006). Tworzy ciemnooliwkowobr ązowy kapelusz, wysoko ści 2-4 cm, osadzony kapturkowato na do ść dłu- gim trzonie; u góry jest on zaostrzony, z wyra źnymi podłu żnymi żeberkami. Brzeg kapelusza nie jest zro śni ęty z trzonem, lecz do około 1/3 wysoko ści wolny. Trzon jest biały do żółtawego, otr ębiasty. Wysyp zarodników jest oliwkowo żółty (bladoochrowy). Zarodniki s ą elipsoidalne, bezbarwne, gładkie, bez kropelek tłuszczu, o wymiarach: 20-30 × 12-18 µm. Gatunek owocnikuje wiosn ą – od kwietnia do maja. Wyrasta w lasach li ściastych i mieszanych, cz ęsto w ł ęgach, tak że w parkach i ogrodach. W niektórych okolicach jest najcz ęs- tszym przedstawicielem swojego rodzaju. W Polsce stanowiska tego gatunku stwierdzono przede wszystkim w jej zachodniej i południowej cz ęś ci (zob. Teodorowicz 1933, Wojewoda 1966b); były one podawane m.in. z Dolnego Śląska (Schröter 1908), z Krakowa (Wojewoda 1971), Wielkopolski (Bujakiewicz 1973, Lisiewska 1961, 1965, Bujakiewicz i Kujawa 2000, Kujawa 2001), z Uroczyska „Wielki Las” (Bujakiewicz 1968), Polski Środkowej (Ławry- nowicz 1973), z Lublina i jego okolic (Flisi ńska 1984, Chmiel 1998), tak że z Polski północnej (Hołownia 1974a), z Puszczy Goleniowskiej (Friedrich 1984) oraz ze Szczecina (Friedrich 1987). W Pasie Nadmorskim stanowisko tego grzyba stwierdzono w Jelitkowie – kwadrat A-1 (ryc. 2), przy parkowej ście żce rowerowej, na poboczu której rosły topole, klony, sosny, brzozy i inne gatunki dendroflory. W runie obficie wyst ępowały gatunki zielne ro ślin. Naliczono ok. 60 owocników ( leg. et det. M. Wantoch-Rekowski , 28.04.2008), a 10 maja 2010 r. stwierdzono tylko 10 owocników). Niestety – zostały one szybko zniszczone przez turys- tów, a przede wszystkim przez swobodnie biegaj ące psy, które permanentnie zanieczyszczaj ą ten obszar.

Sromotnik fiołkowy ( Phallus hadriani ) Sromotnik fiołkowy, czyli słupiak fiołkowy Phallus hadriani Vent.: Pers. [syn. P. arenarius Kallenb., P. clusianus Reichardt, P. imperialis Schulz., P. iosmus Berk.] nale ży do grzybów podstawkowych Basidiomycota, rz ędu sromotnikowców Phallales i rodziny sromot- nikowatych Phallaceae. W Polsce rodzaj Phallus jest reprezentowany jedynie przez 3 gatunki: sromotnika smrodliwego (s. bezwstydnego) P. impudicus , fiołkowego P. hadriani i woalko- wego P. duplicatus ; ostatni gatunek został odnotowany tylko raz w Domecku w rejonie Opola w 1935 r. (Rudnicka-Jezierska 1991). P. impudicus jest gatunkiem do ść pospolitym, natomiast pozostałe dwa wymienione taksony znajduj ą si ę pod ochron ą ścisł ą (Rozporz ądzenie 2004). Phallus hadriani wyst ępuje na terenach piaszczystych, wydmowych, dobrze nasłonecz- nionych, gdzie temperatura gleby dochodzi nawet do 54ºC – w parkach, ogrodach, na trawni- kach, w winnicach, na ziemi pod ligustrem pospolitym Ligustrum vulgare i robini ą Robinia

10 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno) pseudacacia. Prawdopodobnie gatunek paso żytuje na podziemnych cz ęś ciach psammofilnych traw: piaskownicy zwyczajnej Ammophila arenaria oraz wydmuchrzycy piaskowej Elymus arenarius , a tak że innych ro ślin zielnych (Rudnicka-Jezierska 1991, por. Gerhardt 2006). Młode owocniki s ą kuliste lub jajowate, 2,5-4(6) × 1,5-3(4) cm, zwi ązane z podło żem sznurami grzybni i posiadaj ą grub ą osłon ę. Początkowo jest ona biała, pó źniej ró żowo- czerwono-fioletowa. U dojrzałych owocników wyst ępuje walcowaty i porowato-gąbczasty receptakl: 6-10(20) × 1,5-3 cm. Na szczycie owocnika znajduje si ę dzwonkowaty kapelusz: 2,5-5 × 1,5-3,5 cm, u góry z du żą tarczk ą i z otworkiem prowadz ącym do wn ętrza owocnika. Kapelusz jest grubo i nieregularnie urze źbiony, żeberkowato-pofałdowany, przy czym żebra maj ą 1,5-4 mm wysoko ści. Na nich i pomi ędzy nimi znajduje si ę gleba o nieprzyjemnym zapachu przypominaj ącym kwa śny rozczyn chlebowy. Dojrzała gleba jest mazista, ciemno- oliwkowo-zielona i stopniowo zmienia barw ę na czarnozielon ą. Zarodniki s ą walcowate, gładkie: 3-4(5,5) × 1,5-2(2,5) m (Rudnicka-Jezierska 1991). W Polsce sromotnika fiołkowego stwierdzono na niewielu stanowiskach, poło żonych wzdłu ż wybrze ża Bałtyku oraz w gł ębi kraju na śródl ądowych wydmach. Odnotowano go m.in. w rejonie Świnouj ścia (Stier 1932), w rejonie Rozewia (Teodorowicz 1936), w Słowi ńs- kim Parku Narodowym (Dominik 1951, Bujakiewicz i Lisiewska 1983), w Kołobrzegu (Skir- giełło 1970), w rejonie Torunia (Ulbrich 1932, Hołownia 1974a, b), w Poznaniu (Dominik i Morawski 1935), koło Poznania i Swarz ędza (Dominik 1947), w Ciechocinku (Hołownia 1977), w okolicach Warszawy (Skirgiełło i Rudnicka-Jezierska 1963, Skirgiełło i Doma ński Z. 1981, Skirgiełło 1970). Stanowisko tego gatunku znaleziono tak że na Wyspie Sobieszew- skiej (M. Gromadzki – inf. ustna). Pojedynczy owocnik sromotnika fiołkowego wyrósł na wydmach, przy wej ściu na pla żę , na wysoko ści ul. Jagiello ńskiej (Wantoch-Rekowski 2009a).

Purchawica olbrzymia ( Langermannia gigantea ) W Polsce wyst ępuje tylko jeden gatunek zaliczany do rodzaju Langermannia w rz ędzie pieczarkowców (bełdkowców) Agaricales i w rodzinie purchawkowatych Lycoperdaceae (Rudnicka-Jezierska 1991, Wojewoda 2003). Owocnik purchawicy olbrzymiej jest kulisty lub kształtem zbli żony do spłaszczonej kuli, mo że mie ć mas ę do 20 kg (!) i zawiera ć ponad 6 bilionów (6×10 12 ) basidiospor; zarodniki s ą kuliste do szeroko jajowatych, o średnicy 4- 6,5 µm, gładkie lub delikatnie brodawkowane, ciemne lub czerwonawobr ązowe (Snowarski 2009d). W owocnikach purchawicy stwierdzono kalwacyn ę, wykazuj ącą w do świadczeniach na zwierz ętach wła ściwo ści antynowotworowe. Gatunek znajduje si ę pod ochron ą ścisł ą (Rozporz ądzenie 2004). Dojrzałe owocniki zimuj ą. W Polsce gatunek jest podawany z kilkudziesi ęciu stanowisk (Rudnicka-Jezierska 1996, Wojewoda 2003). W Gda ńsku znany jest z kilku stanowisk: dolina Samborowo – stanowisko historyczne, 1964 r. (Wilga 1996), cmentarz komunalny Srebrzysko, Droga W ęglowa w oliwskiej Dolinie Rado ści (Wilga 2008a), Brze źno-Jelitkowo (Anonim 1992). Grzyb pojawił si ę tak że w cz ęś ci zurbanizowanej Gda ńska: Strzy ża – trawnik przy al. Wojska Polskiego, ogrodnictwo „Okaz” przy ul. Wita Stwosza, teren Osiedla Przymorze , Wrzeszcz: park przy gmachu Wydziału Chemicznego Uniwersytetu Gda ńskiego przy ul. Sobieskiego (Wilga 1996, 2008a); swoje stanowisko grzyb ma tak że w Br ętowie, przy ul. Potokowej (Wilga 2005). Na Pomorzu Gda ńskim stwierdzono go m.in. w Strzebielinku L ęborskim (Mie ńko 1983), a w 1970 r. w okolicy wsi Baldram koło Kwidzyna (Wilga 1996). Liczne doniesienia o nowych stanowiskach wskazuj ą na siln ą ekspansj ę tego gatunku na obszarze Polski, dlatego nie został on uwzgl ędniony przy tworzeniu krajowej czerwonej listy grzybów wielkoowocnikowych (patrz: Wojewoda i Ławrynowicz 1986, 1992, 2006). W Pasie Nadmorskim owocniki purchawicy olbrzymiej wyrosły na dawnych działkach (leg. et det. M. Wantoch-Rekowski , 10.02.2008, Wantoch-Rekowski 2008).

11 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Języczek strefowany ( Arrhenia spathulata ) Do gatunków wysoce zagro żonych wygini ęciem w Pasie Nadmorskim nale ży zaliczy ć języczka strefowanego (syn. j ęzyczek mszarowy) Arrhenia spathulata (Fr.: Fr.) Redhead [syn. Leptoglossum muscigenum (Bull.: Fr.) P. Karst., L. spathulatum (Fr.: Fr.) Velen., L . queletii (Pilát & Svr ček) Camer]; wg niektórych źródeł, L. queletii stanowi odr ębny gatunek. Źródłem jego lokalnego zagro żenia jest permanentna degradacja siedliska dokonywana przez turystów – głównie mechaniczne niszczenie runa, przedeptywanie gleby oraz jej zanieczyszczanie (patrz pkt. 5.1). Takson nale ży do rz ędu pieczarkowców Agaricales i rodziny g ąskowatych Tricholoma- taceae. Spo śród 25 gatunków nale żą cych do rodzaju Arrhenia , w Polsce stwierdzono zaledwie pi ęć (Kirk 2008, Wojewoda 2003, Snowarski 2009a). J ęzyczek strefowany jest szeroko rozpowszechniony na świecie, cho ć wsz ędzie nale ży do taksonów rzadkich (por. Redhead 1984); w Europie wyst ępuje m.in. wzdłu ż wybrze ża Atlantyku (Kuyper 1995). W Polsce gatunek znajduje si ę na krajowej czerwonej li ście grzybów wielkoowocnikowych, w kategorii „wymieraj ący” – E (Wojewoda i Ławrynowicz 2006), oraz na analogicznej li ście dotycz ącej obszaru Gór Świ ętokrzyskich, w kategorii „nara żony” – V (Łuszczy ński 2002). Języczek strefowany wyst ępuje w lasach i na wilgotnych ł ąkach, na wapiennych ska- łach, po śród mchów. Wyrasta najcz ęś ciej na p ędzliku dachowym Tortula ruralis (Pottiaceae) (por. Wójciak 2003), bardzo rzadko na innych gatunkach mchów, np. na sierpowcu Drepano- cladus sp. Według Kuypera (1995) takson opanowuje Tortula ruralis var. ruraliformis , a wg klasyfikacji podanej przez Orłosia (1966) nale ży on do paso żytniczych allobiontów. Owoc- nikuje pomi ędzy marcem a pa ździernikiem (Wojewoda 2003). Średnica muszlowato-języcz- kowatego kapelusza wynosi 8-20 mm, trzon osi ąga wysoko ść 1-4 mm. Powierzchnia kapelusza jest koncentrycznie strefowana i delikatnie omszona, a spód posiada żyłkowate listewki (por. Flisi ńska 1998). Zarodniki s ą gładkie, po 4 na pojedynczej podstawce, o wymiarach: (6,5)7-10(10,5) × 4,0-6,5 µm; cheilocystyd brak (Kuyper 1995). Notowania o charakterze historycznym, dotycz ące rozsiedlenia tego gatunku na Zie- miach Polskich pod zaborem, obejmuj ą koniec XIX wieku. Został wówczas stwierdzony w Zielonej Górze (Schröter 1889), w rejonie Wrocławia: Karłowice, Osobowice, Popowice, Szczytniki, Syców (Schröter 1889), w okolicach Lwówka Śląskiego (Schröter 1889), na Górze Świ ętej Anny (Strzelce Opolskie) i koło Krapkowic – Otmęt (Schröter 1889). Znale- ziono go równie ż w rejonie Warszawy (Bło ński 1896) i w okolicach Mi ędzyrzeca Podlas- kiego (Eichler 1900). Współcze śnie stanowiska tego rzadkiego gatunku opisano z obszaru Wy żyny Cz ęsto- chowskiej – z Ojcowskiego Parku Narodowego (Wojewoda 1966a, 1974) oraz z projektowanego rezerwatu „Olszty ńskie Skały” (Adamczyk 2009), a tak że z Gór Świ ętokrzyskich (Łuszczy ński 1997, 2002, 2007). Kolejne stanowiska stwierdzono w rejonie Kolbuszowa (Flisi ńska i Sałata 1991), Janowa Lubelskiego (Flisi ńska 1998, 2000, 2004, Flisi ńska i Sałata 1998), w Puszczy Wkrza ńskiej (Friedrich 2006) oraz w Górach Słonnych – Bieszczady Zachodnie (Bodziarczyk i Chachuła 2008). Najnowsze doniesienia o kolejnych stanowiskach pochodz ą z powiatu radomszcza ńskiego w województwie łódzkim: Szczepocice Rz ądowe (Nowicki 2009a) oraz z okolic Żab, gm. Dobryszyce (Nowicki 2009b). Na Pomorzu Gda ń- skim gatunek ten stwierdziła Komorowska (2000) w Borach Tucholskich. Znalezione w Pasie Nadmorskim stanowisko poło żone jest w rejonie przedłu żenia pasa startowego dawnego lotniska (ryc. 2, leg. M. Wantoch-Rekowska, det. M. Wantoch-Rekowski, 13.12.2009). Na poboczu wydeptanej ście żki, zanieczyszczonego psimi odchodami, wyrosło kilkana ście owocników j ęzyczka. Eksykat wysłano do fungarium Stacji Badawczej Instytutu Środowiska Rolniczego i Le śnego PAN w Turwi koło Ko ściana ( sine num .).

12 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Pieni ąż niczka szyszkowa ( Baeospora myosura ) Do interesuj ących gatunków nale ży pieni ąż niczka szyszkowa Baeospora myosura . Gatunek zaliczany jest do rz ędu pieczarkowców Agaricales i do rodziny twardzioszkowatych Marasmiaceae lub wg innych źródeł do g ąskowatych Tricholomataceae (Bas et al. 1999, Wojewoda 2003, Snowarski 2009b). Owocnik składa si ę z kapelusza i trzonu. Kapelusz, o średnicy (2,5)8-22 mm, jest higrofaniczny – w stanie wilgotnym jasnobr ązowy, na brzegu zwykle ja śniejszy, suchy – jasnobe żowy. Pocz ątkowo jest półkulisty, potem wypukły do płas- kiego; jego powierzchnia jest gładka, matowa. Blaszki s ą białawe do be żowo-br ązowawych, szerokie, bardzo g ęste, 1-2 mm wysoko ści; w ąsko przyro śni ęte do wolnych. Trzon, 15- 40 × 1-2 mm, u góry jest ja śniejszy, blado kremowy do blado br ązowego, ku podstawie ró żowawo-br ązowy, żółtawo-br ązowy (jego powierzchnia zwykle jest drobno biało oprószo- na), równogruby, pełny, z wiekiem pusty, cz ęsto korzeniasto zagł ębiony w podło żu i pokryty tam białymi włoskami; u podstawy widoczne s ą białe ryzomorfy. Zarodniki s ą wydłu żone, prawie cylindryczne, gładkie, hialinowe, amyloidalne, 3-4 × 1,5-2 µm. Cystydy w blaszkach są wrzecionowate do maczugowatych, cienko ścienne, 20-40 × 7,5-11 µm, cheilocystydy s ą liczne, za ś pleurocystydy nieliczne (Snowarski 2009b). Informacje o rozsiedleniu tego gatunku pochodz ą z niewielu rejonów Polski. Został on stwierdzony m.in. w okolicy Elbl ąga (Kaufmann 1916), Poznania i w Lesie Piwnickim koło Torunia (Hołownia 1983), w rezerwacie „Kamienne Kr ęgi” w Borach Tucholskich (Ławry- nowicz i Szkodzik 1998), w Puszczy Noteckiej – okolice Krzy ża (Friedrich 2001), w Ojcowskim i Roztocza ńskim Parku Narodowym (Wojewoda 1974, Sałata 1972). Kolejne stanowiska odnotowano w rezerwacie przyrody „Marynopole” koło Kra śnika (Flisi ńska 1997), w Jadachach – pow. tarnobrzeski (Flisi ńska i Sałata 1998), w Puszczy Augustowskiej (Anonymous 1968), w Białowieskim Parku Narodowym (Fali ński et al. 1997, Bujakiewicz 2003) oraz w rezerwacie „Jelonka” koło Kleszczeli – pow. hajnowski (Barkman i de Vries 1993). Pomimo rzadko ści, gatunek ten nie znalazł si ę na czerwonej li ście grzybów zagro żo- nych w Polsce (por. Wojewoda i Ławrynowicz 2006). W Pasie Nadmorskim znaleziono dwa dojrzałe owocniki omawianego gatunku; wyrosły w pobli żu Brze źna, w pasie nadmorskiego boru sosnowego, na cz ęś ciowo zagł ębionej w glebie szyszce sosny pospolitej Pinus sylvestris ( leg. M.S Wilga, det. M.S. Wilga & M. Wantoch-Rekowski , 13.12.2009). Eksykat przekazano fungarium Stacji Badawczej Instytutu Środowiska Rolniczego i Le śnego PAN w Turwi koło Ko ściana ( sine num .).

Wodnicha pó źna ( Hygrophus hypothejus ) Wodnicha pó źna nale ży do rz ędu pieczarkowców Agaricales i rodziny wodnichowatych Hygrophoraceae. W literaturze podawana jest pod nazwami synonimicznymi: Agaricus hypothejus Fr. i Limacium hypothejum (Fr.: Fr.) Kummer. Gatunek wyst ępuje głównie w sosnowych młodnikach (pod sosnami dwuigielnymi), rzadziej w lasach mieszanych, na glebach o odczynie kwa śnym. Owocnikuje od pa ździernika do lutego – owocniki pojawiaj ą si ę po pierwszych przymrozkach i s ą mrozoodporne. Składaj ą si ę z kapelusza i trzonu. Kapelusz, o średnicy 1-8 cm, w młodo ści jest dzwonkowato wypukły, z wiekiem płasko rozpostarty, na szczycie wgł ębiony, cz ęsto z niewielkim ciemniejszym uwypukleniem po środku. Brzeg jest długo podwini ęty. Powierzchnia górna kapelusza, pokryta grub ą skórk ą, jest oliwkowobr ązo- wa z odcieniami żółci i czerwieni, gładka, wilgotna – śluzowata. Hymenofor jest blaszkowaty w kolorze białym, nast ępnie przebarwia si ę na kolor kremowo żółty lub żółtopomara ńczowy. Trzon u młodych owocników jest pełny, u starszych pusty, o wymiarach: 3-10 × 0,5-1 cm; jego powierzchnia jest gładka, włóknista. Śluzowaty pier ście ń (pozostało ść po velum partiale ) z czasem zanika. Basidiospory, o wymiarach: 7-9 × 4-5,5 µm, s ą gładkie, elipsoidalne, bezbarwne, nieamyloidalne. Brak cystyd. Wysyp jest biały (Snowarski 2009c).

13 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Gatunek podawany jest z wielu rejonów Polski i uwa żany za pospolity, pomimo to umieszczono go na krajowej czerwonej li ście grzybów wielkoowocnikowych, w kategorii o „nieokre ślonym statusie zagro żenia” – I (Wojewoda i Ławrynowicz 2006). Tworzy dwie odmiany barwne: odmian ę typow ą H. hypothejus var. hypothejus i odmian ę złot ą H. hypothejus var. aureus (Arrh. ex Fr.) Imler; odmiana złota została stwierdzona w Kro ścienku nad Dunajcem (Skirgiełło 1959). Odmiana typowa tego gatunku została znaleziona w pasie boru nadmorskiego, w pobli- żu Brze źna ( leg. M.S. Wilga, det. M.S. Wilga & M. Wantoch-Rekowski , 13.12.2009).

2.4. Wykaz stwierdzonych gatunków śluzowców (Myxomycetes) Wst ępne rozpoznanie śluzowców (Myxomycetes, Protozoa) prowadzono wył ącznie na marginesie bada ń grzybów, st ąd ich wykaz – stanowi ący dodatek i rodzaj ciekawostki – nie zawiera wszystkich wyst ępuj ących tu taksonów z tej grupy organizmów (zobacz uwaga w pkt. 5.2 dotycz ąca ich pojawu). Wiele gatunków tworzy organy rozmnażania wielko ści 1-3 mm, st ąd ich stwierdzenie wymaga specyficznych metod badawczych, np. posługiwanie si ę lup ą itp., za ś ich identyfikacja w stadium plasmodium zwykle nie jest mo żliwa. Obecnie nie zauwa żono wyst ępowania tych organizmów na terenie otwartym, mocno nasłonecznionym, co wynika prawdopodobnie z wymogów dotycz ących wilgotno ści podło ża oraz obecno ści odpowiedniego substratu i po żywienia (np. bakterii). Wszystkie wymienione poni żej gatunki znaleziono w lesie li ściastym, ich nazwy podano za Drozdowicz et al. (2003). Stwierdzone gatunki to: 1. Wykwit zmienny typowy Fuligo septica (L.).F. H. Wigg. var . septica 2. Rulik groniasty Lycogala epidendrum (L.) Fr. 3. Śluzek krzaczkowaty typowy Ceratiomyxa fruticulosa (O. F. Müll.) T. Macbr. var. fruticulosa 4. Kędziorek ró żnokształtny Trichia varia (Pers. ex J. F. Gmel.) Pers. 5. Niezidentyfikowany gatunek (kuliste zarodnie średnicy ok 1,5-2 mm na cienkim trzonku (zmurszałe drewno). Wykwit zmienny Fuligo septica jest gatunkiem kosmopolitycznym, znalezionym tak że w uprawach szklarniowych oraz kadziach garbarskich ( Gonzáles-Fragoso et al. 1994). Odmiana typowa tworzy plasmodium w intensywnym żółtym kolorze. Przed przekształceniem si ę w zrosłozadni ę, gatunek mo że wspina ć si ę na znaczne wysoko ści. Okryw ę (peridium) zrosło- zarodni tworzy cienka warstewka wapienna, która ulega destrukcji, umo żliwiaj ąc wysianie zarodników. Wykwit jest najcz ęś ciej spotykany na martwym spróchniałym drewnie oraz na szcz ątkach ro ślinnych (igły, gał ązki itp.) pokrywaj ących gleb ę (Drozdowicz et al. 2003). Rulik groniasty (r. nadrzewny) Lycogala epidendrum jest obligatoryjnym gatunkiem ksylobiontycznym – wyst ępuj ącym wył ącznie na drewnie. Tworzy kuliste, elipsoidalne itp. zarodnie w kolorze ró żowym lub czerwonym, rzadziej pomara ńczowoczerwonym, które przebarwiaj ą si ę nastepnie na kolor be żowy. Dyspersja zarodników nast ępuje poprzez p ęk- ni ęcia w peridium; zwykle jest to samorzutnie powstaj ący otwór w górnej cz ęś ci zarodni. Do pospolitych gatunków śluzowców nale ży śluzek krzaczkowaty f. typowa Cera- tiomyxa fruticulosa . Mo żna go zidentyfikowa ć po białych, półprzezroczystych „igiełkach” wyst ępuj ących w du żych skupieniach; s ą to jego organy rozmna żania. W odró żnieniu od dwóch poprzednich gatunków, zarodniki tworz ą si ę na powierzchni, a nie wewn ątrz zarodni. Kędziorek ró żnokształtny Trichia varia jest przywi ązany do murszej ącego drewna i tworzy białawe lub jasno żółtawe zarodnie w kształcie kuli średnicy 1,5-2 mm. Zarodnie wyst ępują zwykle w du żych skupieniach (do kilkuset osobników).

14 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

2.5. Podsumowanie, wskazania ochronne Pas Nadmorski, posiadaj ący układ strefowy, charakteryzuje si ę zró żnicowanymi siedliskami (i mikrosiedliskami) o odmiennych warunkach edaficznych, tj. ró żni ących si ę stopniem wilgotno ści gleby i jej kwasowo ści, zawarto ści ą zwi ązków pokarmowych ( żyzno ści ą) itp. oraz temperatur ą wynikaj ącą ze stopnia insolacji (nasłonecznienia); tym samym w owych strefach wytworzyły si ę charakterystyczne, odmienne zbiorowiska ro ślinne, cz ęsto znieksz- tałcone działalno ści ą gospodarcz ą człowieka (por. Buli ński 1997, Zieli ński 2005). Nast ęp- stwem tego jest zró żnicowanie ekologiczne grzybów: obecno ść owocników na ró żnych sub- stratach i szerzej – siedliskach, ró żne relacje z towarzysz ącymi im ro ślinami (paso żytnictwo, symbioza itp.) oraz ich odmienno ść gatunkowa (por. Orło ś 1966). W pasie nadmorskiego boru z sosn ą zwyczajn ą Pinus sylvestris , sosn ą czarn ą P. nigra i niewielk ą domieszk ą brzozy brodawkowatej Betula pendula przewa żaj ą gatunki mikoryzowe, stanowi ące ok. 16% ogółu stwierdzonych taksonów. W lesie li ściastym dominuj ą ksylobionty (ok. 48% ), a w pasie wydm i napiaskowych muraw w pobli żu ul. Czarny Dwór – pedobionty (ok. 36% ). Niewiele gatunków znaleziono na obszarze dawnych działek ogrodniczych. Staro- drzew w parkach brze źnie ńskim i jelitkowskim umo żliwił egzystencj ę ksylobiontom pnio- wym, wymagaj ącym obfitszej bazy pokarmowej. S ą to m.in. grzyby podstawkowe (Basidio- mycota): żółciak siarkowy Laetiporus sulphureus oraz łuskwiak złotawy Pholiota aurivella . Łącznie oznaczono 125 gatunków grzybów – 17 grzybów workowych (Ascomycota) i 108 grzybów podstawkowych (Basidiomycota) (patrz: wykazy i tabela).

Tab.1. Macromycetes na obszarze Pasa Nadmorskiego i ich status ochronny Liczba Raze Gat. pod Typ Ex E V R I gat. m ochron ą Ascomycota 17 - - - 3 - 3 3 Basidiomyco 108 - 1 1 5 2 2 ta 9 Razem 125 - 1 1 8 2 12 5 Obja śnienie: Ex – gatunek wymarły, E – wymieraj ący, V – nara żony na wygini ęcie, R – rzadki, I – o nieokre ślonym statusie zagro żenia; wg Wojewody i Ławrynowicz (2006).

Na wyró żnienie zasługuj ą cztery gatunki pod ochron ą ścisł ą i jeden cz ęś ciow ą (Rozpo- rz ądzenie 2004) oraz taksony umieszczone na polskiej czerwonej li ście (Wojewoda i Ławry- nowicz 2006). W śród grzybów ści śle chronionych stwierdzono dwa gatunki smardzów (Asco- mycota, Morchellaceae): smardza półwolnego Morchella gigas i jadalnego M. esculenta ; ostatni gatunek wyrósł m.in. na pocz ątku maja 2006 r. na ziele ńcu wysypanym sosnow ą kor ą, na wysoko ści Hotelu Marina w Jelitkowie – kwadrat A-1 (inf. korespondencyjna podana przez B. Hajka; fotografie). Taksony wyst ępuj ące na stanowiskach poło żonych w pobli żu tras spacerowych oraz ście żek rowerowych s ą bezmy ślnie niszczone! W Parku Jelitko- wskim stwierdzono czark ę austriack ą Sarcoscypha austriaca (Ascomycota, Pezizales) – pod ścisł ą ochron ą ( leg. M. Wantoch-Rekowski , 13.04.2010, det. A. Kujawa ). Gatunek ten pospolicie pojawia si ę w marcu i kwietniu w Lasach Oliwskich (najbli ższe znane stanowiska), głównie w tamtejszych ł ęgach (Wilga 2008b). Do grzybów podstawkowych (Basidiomycota) znajduj ących si ę w Polsce pod ochron ą ścisł ą nale żą znalezione dwa gatunki: sromotnik fiołkowy Phallus hadriani i purchawica olbrzymia Langermannia gigantea . Błyskoporek podkorowy Inonotus obliquus został obj ęty ochron ą cz ęś ciow ą; na badanym terenie wyst ępuje on wzgl ędnie cz ęsto, na żywych brzozach Betula sp. rosn ących jako domieszka w nadmorskim borze. Na siedlisku najbardziej zasobnym w zwi ązki pokarmowe – w lesie li ściastym, pozosta- wiono sporo martwego drewna w postaci odci ętych konarów i gał ęzi. Substrat ten oraz pniaki

15 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno) po usuni ętych drzewach zostały zasiedlone przez szereg gatunków z grupy saprotroficznych ksylobiontów; nieliczne to paso żyty lub sapropaso żyty drzew. Mo żna tu wymieni ć przyk- ładowo trz ęsaka pomara ńczowo żółtego Tremella mesenterica , kisielnic ę k ędzierzaw ą Exidia plana , płomiennic ę zimow ą Flammulina velutipes , grzybówk ę dzwoneczkowat ą Mycena tintinabulum , kubecznika pospolitego Crucibulum laeve , uszaka bzowego Auricularia auricula-judae i strz ępkoz ęba bzowego Hyphodontia sambuci ; ostatnie dwa gatunki wyst ępuj ą na drewnie bzu czarnego Sambucus nigra . Na opadłych li ściach stwierdzono ściółkowego saprobionta – twardzioszka li ściolubnego Marasmius epiphyllus . Do gatunków wybitnie azotolubnych (nitrofilnych) nale ży pospolita gnojanka żółtawa Bolbitius titubans , cz ęsto pojawiaj ąca si ę na odchodach zwierz ąt ro ślino żernych lub na szcz ątkach ro ślin zielnych. Paso żytem obligatoryjnym jest wymieniony wcze śniej błysko- porek podkorowy, zwi ązany z brzozami. Do paso żytów fakultatywnych nale żą hubiak pospolity Fomes fomentarius , czyrenica porzeczkowa Phylloporia ribis , lakownica spłaszczona Ganoderma applanatum , a tak że murszak rdzawy Phaeolus schweinitzii i inne. Mog ą one egzystowa ć jako paso żyty na żywych drzewach, b ędących ich żywicielem (gospodarzem), oraz jako saprotrofy (saprotroficzne ksylobionty) na martwym drewnie. Niektóre gatunki zwi ązane s ą wył ącznie z wybranymi rodzajami lub gatunkami drzew (symbioza, paso żytnictwo) oraz rodzajem podło ża; przykładem mo że by ć wymieniony wcze- śniej uszak bzowy preferuj ący drewno bzu czarnego. Pieni ąż niczka szyszkowa Baeospora myosura jest ściółkowym saprotrofem, wyst ępujacym wył ącznie na opadłych szyszkach świe- rka pospolitego Picea abies oraz sosny Pinus spp. Ciekawostk ą jest znalezienie szyszkówki gorzkawej Strobilurus tenacellus na opadłych szyszkach egzotycznej sosny wejmutki Pinus strobus (rejon Jelitkowa). Klejek czerwonawy Chroogomphus rutilus jest z kolei symbiotroficznym ryzobiontem zwi ązanym z sosnami – pospolit ą i czarn ą Pinus nigra – wchodzi z tymi gatunkami drzew w zwi ązki mikoryzowe (Park im. R. Reagana). Rzadki czyre ń rokitnikowy Phellinus hippophaeicola paso żytuje wył ącznie na rokitniku zwyczajnym Hippophaë rhamnoides . Natomiast bardzo liczna, wyst ępuj ąca w kilkunastu miejscach tr ąbka otr ębiasta Tubaria furfuracea preferuje zarówno szcz ątki ro ślin zielnych, jak i martwe drewno drzew li ściastych. Do paso żytniczych kormobiontów nale ży łuszczeniec (czerniak) klonowy Rhitisma acerinum (Ascomycota), wyst ępuj ący na li ściach klonu zwyczajnego Acer platanoides (por. Orło ś 1966). W sosnowym młodniku, został stwierdzony maczu żnik bojowy Cordyceps militaris , paso żyt atakujacy larwy i poczwarki motyli nocnych przebywaj ących w glebie i ściółce (Kołodziejczak 2010). Znaleziono równie ż pojedyncza podkładk ę maczu żnika bojowego Cordyceps militaris w nadmorskim borze. Jego nowe (drugie) stanowisko znajduje si ę w s ąsiedztwie stanowiska Baeospora myosura (patrz mapa). W pobli żu tego stanowiska znaleziono rzadkiego goł ąbka bł ękitnego Russula coerulea – kategoria [R]. Był on notowany w Polsce trzykrotnie: w pobli żu Człuchowa, Torunia oraz w Cedy ńskim Parku Krajobrazowym (Wojewoda 2003); Skirgiełło (1991) podaje, że jest to gatunek pospolity w skali Europy, jednak że cz ęś ciej pojawia si ę on na zachodzie tego kontynentu.

2.6. Zagro żenia grzybów Warto pami ęta ć, że realizacja planowanego zagospodarowania przestrzennego cz ęś ci obszaru Pasa Nadmorskiego w rejonie Brze źna, dot ąd wykorzystywanej w celach rekreacyjnych, spowoduje wzrost koncentracji turystycznej w pozostałej cz ęś ci – wolnej od zabudowy. Tym samym powa żnie wzro śnie w niej zagro żenie rosn ących tam grzybów wielkoowocnikowych i innych organizmów. Grzybowym unikatem jest języczek strefowany Arrhenia spathulata , gatunek wymiera- jący (kategoria zagro żenia E – endangered), znany obecnie tylko z 10 miejsc w Polsce; na Pomorzu Gda ńskim posiadał on dot ąd jedno rozpoznane stanowisko (Komorowska 2000). W niniejszym artykule, przy opisie nowego stanowiska tego taksonu, zwrócono uwag ę na

16 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno) powa żne jego zagro żenie ze strony licznych tu spacerowiczów. Szkodliwym zjawiskiem jest przedeptywanie gleby, a zwłaszcza permanentne zanieczyszczanie jej psimi odchodami, wpływaj ące na podwy ższenie w glebie st ęż enia zwłaszcza zwi ązków azotowych, których nie toleruje ów takson oraz jego gospodarz – mech p ędzlik dachowy. Powy ższa uwaga dotyczy zarówno obecnego biotopu, w którym wyst ępuje ten grzyb, jak i innych potencjalnych miejsc jego rozwoju w Pasie Nadmorskim. Języczkowi strefowanemu towarzysz ą trzy gatunki macromycetes: gniazdówka piaskolubna (nazwa prop.) Neottiella vivida (Ascomycota, leg. M.S. Wilga , 6.12.2009. det. M. Wantoch-Rekowski & Piotr Perz , 13.12.2009), dzwonkówka jedwabista Entoloma sericeum i pępówka kubkowata Omphalina pyxidata ( leg. et det. M.S. Wilga . 6.12.2009); ostatni gatunek jest wzgl ędnie rzadki w skali kraju, tylko nieco cz ęstszy w regionach nadmorskich (Gerhardt 2006). *** Biotopy egzystencji wymienionych w wykazie taksonów poło żone s ą w pobli żu bardzo ruchliwej trasy komunikacyjnej, tzw. Zielonej Drogi, ł ącz ącej Brze źno i osiedla Przymorze z Żabiank ą oraz z tzw. dolnym Sopotem, zlokalizowanym na nadmorskiej terasie; fragment tej trasy stanowi ul. Czarny Dwór – ryc. 1. Poruszaj ące si ę ni ą liczne pojazdy z silnikami spali- nowymi emituj ą do atmosfery zanieczyszczenia zawieraj ące m.in. tlenki azotu NO x oraz dwu- tlenek siarki SO 2. Zwi ązek ten po katalitycznym i fotochemicznym utlenieniu przekształca si ę w trójtlenek SO 3, który w wilgotnym powietrzu tworzy agresywny kwas siarkowy; analogicz- ne powstaj ą kwasy azotowy i azotawy (por. Wilga 2008c, d). Lokalnym źródłem zanieczyszcze ń atmosfery s ą te ż paleniska w zespołach domów nie przył ączonych do miejskiej sieci ciepłowniczej. Wa żniejszy jednak wpływ na stopie ń zanieczyszczenia atmosfery na badanym obszarze maj ą du że obiekty zlokalizowane w jego otoczeniu, a zwłaszcza zgrupowane w pobliskiej dzielnicy portowo-przemysłowej Gda ńska – zarówno z uwagi na wielko ść i charakter emisji zanieczyszczeń, jak i koncentracj ę ich źródeł; są to m.in. Morski Port Handlowy, kombinat „Siarkopol” i Gda ńskie Zakłady Nawozów Fosforowych „Fosfory”. Korzystne jest natomiast poło żenie Pasa Nadmorskiego w stosunku do wymienionych źródeł zanieczyszcze ń – na kierunku wschodnim i południowo-wschodnim wiatrów, a wi ęc o najmniejszej frekwencji wyst ępowania w tym rejonie (por. Pankau 2007). Obecno ść opisanych zanieczyszcze ń niew ątpliwie zakłóca „normalny”, prawidłowy roz- wój pobliskich ekosystemów, m.in. i tego, w którym wyst ępuje Arrhenia spathulata. Wi ęk- szo ść grzybów wielkoowocnikowych nale ży do organizmów acydofilnych, toleruj ących do pewnego stopnia podwy ższon ą kwasowo ść podło ża, powstał ą m.in. w wyniku opadów kwa ś- nego deszczu. Lecz niektóre potrzebuj ą do swojej egzystencji substratów o odczynie oboj ętnym lub nawet zasadowym, jak gatunki kalcyfilne (por. Orło ś 1966, Ma ńka 1981; patrz pkt. 3.5). Dowodem istnienia w Pasie Nadmorskim niekorzystnych warunków aerosanitarnych mo że by ć ubóstwo porostów epifitycznych, czyli grzybów lichenizowanych (Lichenes) porastaj ących drzewa i krzewy. Powy ższ ą konstatacj ę potwierdza zwłaszcza brak gatunków nale żą - cych do strefy V w „skali porostowej” (tzw. zewn ętrznej strefy osłabionej wegetacji) oraz stref wy ższych (VI i VII), pomimo istnienia szeregu dogodnych podło ży w postaci kory okolicznych drzew (por. Wilga 2008d – za Fałtynowiczem 1995, Wilga i Taryma 2005). W innych rejonach przymorskich, oddalonych od du żych skupisk ludzkich, stwierdzono znacznie wi ększ ą ró żnorodno ść gatunkow ą i obfito ść porostów. W śród nich znalazły si ę tak że taksony mało odporne na zanieczyszczone powietrze – charakterystyczne dla stref VI i VII. Przykładowo jest to rejon Białogóry (por. Wilga i Wantoch-Rekowski 2009) i rezerwaty przyrody: „Mierzeja Sarbska” (Mi ądlikowska 1993) oraz „Babnica” w Nadmorskim Parku Krajobrazowym; w ostatnim obiekcie stwierdzono a ż 59 gatunków porostów, w tym taksony zaliczane do rzadkich i prawnie chronionych (Herbich i Meissner 1997).

17 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

2.7. Konkluzja Przeprowadzone przez autorów badania mikocenotyczne w Pasie Nadmorskim pomi ędzy Jelitkowem a Brze źnem (ryc. 1), obejmuj ące w szczególno ści nadmorskie Parki: Jelitkowski i Brze źnie ński, wykazały, że s ą to miejsca egzystencji cennej, bogatej i ró żnorodnej mikobioty (patrz: wykaz grzybów i ryc. 5). W śród niej stwierdzono gatunki pod ochron ą ścisł ą oraz taksony rzadkie, zagro żone, umieszczone na polskiej czerwonej li ście macromycetes tudzie ż na li ście rzadkich grzybów w Rejestrze dr Anny Kujawy (Rozporz ądzenie 2004, Wojewoda i Ławrynowicz 2006, Kujawa 2009). Dla sporz ądzenia pełnego wykazu wyst ępuj ących tu gatunków grzybów (micro- i macromycetes) oraz śluzowców (Myxomycetes), nale żałoby przeprowadzi ć badania wieloletnie (niektóre wymienione w wykazie taksony stwierdzono w poprzednich latach w trakcie ekstensywnych bada ń pilota żowych). Wynika to przede wszystkim z faktu, że organizmy te nie ka żdego roku tworz ą owocniki b ądź zarodnie, a niektóre gatunki s ą wr ęcz efemeryczne – ujawniaj ą swoj ą obecno ść w środowisku tylko w wyj ątkowo sprzyjaj ących warunkach pogodowych, obejmuj ących nawet kilka miesi ęcy (składa si ę na to m.in. odpowiednia temperatura i wilgotno ść podło ża w nast ępstwie opadów deszczu); uwaga ta dotyczy zwłaszcza śluzowców (por. Drozdowicz i Wilga 2002). Szczególnie interesuj ąca jest grupa grzybów ciepłolubnych wyrastaj ących na terenach otwartych lub poro śni ętych rzadkim drzewostanem, reprezentowanych przez wymieraj ącego w Polsce języczka strefowanego ( Arrhenia spathulata ). Wła śnie ta grupa grzybów, przysto- sowana do specyficznego biotopu, jest – naszym zdaniem – obecnie najbardziej nara żona na niszczenie ze strony turystów. O negatywnym wpływie „dzikiej” turystyki na obfito ść i ró żnorodno ść grzybów świadcz ą badania tych organizmów dokonane w Lasku Karlikowskim w Sopocie. W tym mocno zanieczyszczonym i cz ęsto penetrowanym miejscu stwierdzono jedynie 15 gatunków pospolitych macromycetes (Wilga i Wantoch-Rekowski 2010). W wyniku realizacji opracowanych przez Biuro Rozwoju Gda ńska (BRG) planów zabudowy Pasa Nadmorskiego w rejonie Brze źna, wymieniona powy żej grupa i cz ęść pozostałych stwierdzonych tu grzybów ulegnie całkowitej eksterminacji. Gda ńsk pozb ędzie si ę wówczas nie tylko warto ściowego i niezwykle potrzebnego ogółowi mieszka ńców terenu rekreacyjnego, ale utraci przede wszystkim kolejne miejsce przyrodniczo cenne , przekazane na rzecz pseudonowoczesnej, bezładnej zabudowy, nie wpisuj ącej si ę z tzw. rozwój zrów- nowa żony miasta (por. Buli ński 2002). Lokalizacja oraz forma projektowanej przez BRG zabudowy, nie s ą akceptowane przez niezale żnych gda ńskich przyrodników oraz zdecydo- wan ą wi ększo ść gda ńszczan, zwłaszcza przez mieszka ńców pobliskich dzielnic Przymorze i Zaspa; konkluzja ta wynika z przeprowadzonych bada ń ankietowych, a tak że komentarzy po opublikowaniu w lokalnej prasie oraz w Internecie artykułów Kiwnik (2009, 2010). Z naszych wst ępnych obserwacji, dokonanych m.in. w latach 2009-2010, wynika jednoznacznie, że w miejscu planowanych inwestycji nie przeprowadzono wcze śniej bada ń eko- fizjograficznych, których celem byłoby rozpoznanie cennych przyrodniczo gatunków mikobioty. Według aktualnych zalece ń, dla dogł ębnego (pełnego) poznania walorów przyrodniczych danego obszaru, oprócz przeprowadzenia stosownych bada ń fito- i zoocenotycznych niezb ędne jest tak że dokonanie szczegółowych obserwacji mikocenotycznych, obejmuj ących w szczególno ści grzyby wielkoowocnikowe (macromycetes).

Podzi ękowanie Serdecznie dzi ękujemy Mirosławie Wantoch-Rekowskiej za wsparcie w prowadzonych badaniach terenowych na obszarze Pasa Nadmorskiego. Podzi ękowania składamy równie ż dr Annie Kujawie – za pomoc w identyfikacji znalezionych gatunków macromycetes.

18 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

3. Mszaki Bartłomiej Hajek

3.1. Wprowadzenie i metody Spis florystyczny mszaków tzw. „Pasa Nadmorskiego” w Gda ńsku wykonano tradycyjn ą metod ą florystyczn ą wiosn ą i latem 2010 r. Badania prowadzono przeszukuj ąc mo żliwie dokładnie siedliska potencjalnie zajmowane przez mszaki na terenie bada ń. W przypadku gatunków pospolitych ograniczono si ę jedynie do notowania wyst ąpie ń, natomiast gatunki rzadsze i trudniejsze do oznaczenia zbierano, a materiał opracowano w laboratorium. Powstałe zbiory zielnikowe zło żono w Zielniku Uniwersytetu Gda ńskiego.

3.2. Wyniki Na terenie bada ń zanotowano 54 gatunki mszaków – 49 mchów i 5 w ątrobowców. Taksony te nale żały do 24 rodzin. Poni żej podano wykaz systematyczny taksonów, okre ślono ich wzgl ędn ą cz ęsto ść wyst ępowania, uwagi na temat rozmieszczenia w terenie bada ń. Zastosowano nast ępuj ącą skal ę obfito ści: bardzo rzadki – do 2 skupie ń na terenie bada ń; rzadki – od 3do 5 skupie ń; cz ęsty – do 10 skupie ń, pospolity – ponad 10 skupie ń. Za pojedyncze skupienie uznawano darnie mchu, rosn ące przynajmniej 50 m dalej od kolejnego skupienia, lub zajmuj ące wyra źnie wyosobnione siedlisko – np. kor ę jednego drzewa. Symbolem * umieszczonym po nazwie oznaczono gatunki obj ęte ochron ą cz ęś ciow ą, wg Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z 9 lipca 2004 (Dz. U. Nr 168, poz. 1764).

BRYOPHYTA – Mchy

Polytrichaceae Schwägr. 1. Atruchum undulatum (Hedw.) P.Beauv. – cz ęsty, gatunek rozproszony na siedliskach naziemnych, szczególnie we fragmentach terenu zajmowanych przez zaro śla i drzewostany li ściaste, wzgl ędnie mieszane. 2. Polytrichastrum formosum (Hedw.) G.L.Sm. – pospolity, gatunek rozproszony w lasach iglastych i mieszanych. 3. Polytrichum piliferum Hedw. – bardzo rzadki, gatunek sporadycznie notowany w pasie wydmowym. 4. Polytrichum juniperinum Hedw. – rzadki, gatunek notowany w pasie wydmowym oraz w lasach iglastych na zapleczu wydm.

Tetraphidaceae Schimp. 5. Tetraphis pellucia Hedw. – bardzo rzadki, gatunek sporadycznie notowany na martwym drewnie w lasach mieszanych i li ściastych.

Funariaceae Schwägr. 6. Funaria hygrometrica Hedw. – rzadki, gatunek notowany na spaleniskach po ogniskach oraz na ob żeżą ch ście żek na terenach le śnych.

Ditrichaceae Limpr. 7. Ceratodon purpureus (Hedw.) Brid. – cz ęsty, gatunek spotykany na wydmach oraz w siedliskach antropogenicznych – na starych murach wapiennych.

Dicranaceae Schimp. 8. Dicranum polysetum Sw. ex anon.* – bardzo rzadki, gatunek sporadycznie rosn ący w borach sosnowych na wydmach.

19 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

9. Dicranum scoparium Hedw.* – pospolity, bardzo cz ęsto notowany w lasach iglastych, mieszanych i li ściastych, na ró żnych siedliskach (naziemnych, nadrzewnych oraz na martwym drewnie). 10. Orthodicranum montanum (Hedw.) Loeske – bardzo rzadki, gatunek sporadycznie notowany na martwym drewnie w lasach mieszanych. 11. Dicranella heteromalla (Hedw.) Schimp. – rzadki, gatunek notowany na odsłoni ętym podło żu gliniastym w lasach li ściastych I mieszanych.

Seligeriaceae Schimp. 12. Dicranoweisia cirrata (Hedw.) Lindb. – bardzo rzadki, gatunek sporadycznie notowany na głazach oraz na korze drzew w lasach mieszanych i li ściastych.

Grimmiaceae Arn. 13. Dryptodon pulvinatus (Hedw.) Brid. – bardzo rzadki, gatunek sporadycznie notowany na starych mmurkach wapiennych. 14. Schistidium apocarpum (Hedw.) Bruch & Schimp. – rzadki, gatunek notowany na murkach wapiennych.

Pottiaceae Schimp. 15. Syntrichia ruralis (Hedw.) F. Weber & D.Mohr – rzadki, gatunek notowany na piaszczystym podło żu w pasie wydm.

Orthotrichaceae Arn. 16. Orthotrichum affine Schrad. ex Brid. – bardzo rzadki, gatunek sporadycznie notowany na korze klonów i topoli.

Bryaceae Schwägr. 17. Pohlia nutans (Hedw.) Lindb. – cz ęsty, gatunek rozproszony po terenie bada ń, wyst ępuje w siedliskach naziemnych w lasach li ściastych, mieszanych i iglastych oraz w parkach 18. Bryum argenteum Hedw. – rzadki, gatunek notowany na podło żach antropogenicznych: na starych murkach oraz pomi ędzy płytami chodnikowymi i kostk ą. 19. Bryum ceaspiticium Hedw. – bardzo rzadki, gatunek sporadycznie notowany na korze drzew li ściatych w obszarach zadrzewionych. 20. Rosulabryum capillare (Hedw.) J.R.Spence – bardzo rzadki, gatunek sporadycznie stwierdzony na korze klonów.

Cinclidiaceae Kindb. 21. Rhizomnium punctatum (Hedw.) T.J.Kop. – bardzo rzadki, sporadycznie notowany na glebie w lasach li ściastych.

Plagiomniaceae T.J.Kop. 22. Plagiomnium cuspidatum (Hedw.) T.J.Kop. – bardzo rzadki, gatunek sporadycznie notowany na glebie oraz u podstawy drzew w lasach li ściastych i mieszanych. 23. Plagiomnium affine (Blandow ex Funck) T.J.Kop. – rzadki, gatunek notowany na podło żu w lasach li ściastych i mieszanych. 24. Plagiomnium undulatum (Hedw.) T.J.Kop. – rzadki, gatunek notowany w runie płatów zadrzewie ń li ściastych i mieszanych.

20 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

25. Plagiomnium rostratum (Schrad.) T.J.Kop. – bardzo rzadki, zanitowany tylko raz, na glebie w Parku Jelitkowskim.

Mniaceae Schwägr. 26. Mnium hornum Hedw. – cz ęsty, gatunek notowany na glebie, na martwym drewnie oraz u podstawy drzew w lasach li ściastych i mieszanych.

Echinodiaceae Broth. 27. Isothecium alopecuroides (Lam. ex Dubois) Isov. – bardzo rzadki, gatunek sporadycznie notowany u podstawy pni klonów.

Hylocomiaceae (Broth.) M.Fleisch. 28. Hylocomium splendens (Hedw.) Schimp.* – rzadki, gatunek notowany w zadrzewieniach iglastych. 29. Pleurozium schreberi (Willd. ex Brid.) Mitt.* – cz ęsty, gatunek porastaj ący znaczne cz ęś ci runa w lasach iglastych oraz w borach na wydmach. 30. Rhytidiadelphus squarrosus (Hedw.) Warnst.* – cz ęsty, gatunek notowany na glebie w lasach li ściastych, mieszanych oraz w zaro ślach i na obrze żach lasów.

Brachytheciaceae Schimp. 31. Brachytheciastrum velutinum (Hedw.) Ignatov & Huttunen – bardzo rzadki, gatunek sporadycznie notowany w lasach li ściastych. 32. Brachythecium rutabulum (Hedw.) Schimp. – pospolity, bardzo cz ęsty gatunek ubikwistyczny, wyst ępuj ący w ró żnego typu siedliskach w zadrzewieniach oraz obszarach wolnych od ro ślinno ści drzewiastej. 33. Brachythecium salebrosum (Hoffm. ex F.Weber & D.Mohr) Schimp. – rzadki, gatunek notowany na glebie oraz na martwym drewnie w zadrzewieniach mieszanych. 34. Brachythecium albicans (Hedw.) Schimp. – rzadki, gatunek notowany tylko w prze świetleniach w borach na wydmach. 35. Sciuro-hypnum oedipodium (Mitt.) Ignatov & Huttunen – rzadki, gatunek notowany w runie lasów iglastych 36. Sciuro-hypnum reflexum (Starke) Ignatov & Huttunen – bardzo rzadki, gatunek sporadycznie zanotowany u podstawy klonu oraz na niewielkim głazie narzutowym. 37. Oxyrrhynchium hians (Hedw.) Loeske – bardzo rzadki, gatunek sporadycznie notowany w runie wilgotnych fragmentów lasów mieszanych i li ściastych. 38. Pseudoscleropodium purum (Hedw.) M.Fleisch. ex Broth.* – cz ęsty, gatunek wyst ępuj ący w runie lasów iglastych. 39. Eurhynchium angustirete (Broth.) T.J.Kop.* – bardzo rzadki, gatunek sporadycznie notowany w runie lasów li ściastych i mieszanych.

Plagiotheciaceae (Broth.) M.Fleisch. 40. Plagiothecium curvifolium Schlieph. ex Limpr. – rzadki, gatunek spotykany w runie, u podstaw drzew oraz na martwym drewnie w lasach iglastych i mieszanych. 41. Plagiothecium denticulatum (Hedw.) Schimp. – bardzo rzadki, gatunek sporadycznie notowany na odsłoni ętej glebie w runie lasów li ściastych. 42. Plagiothecium cavifolium (Brid.) Z.Iwats. – bardzo rzadki, sporadycznie stwierdzony w runie lasów li ściastych. 43. Plagiothecium nemorale (Mitt.) A.Jaeger – bardzo rzadki, wyst ępuje czasami w runie lasów li ściastych oraz u podstaw drzew li ściastych.

21 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Amblystegiaceae Kindb. 44. Amblystegium serpens (Hedw.) Schimp. – rzadki, notowany na korze drzew li ściastych oraz na siedliskach antropogenicznych – starych murkach wapiennych. 45. Leptodictyum riparium (Hedw.) Warnst. – bardzo rzadki, gatunek zanotowany tylko na wilgotnych elementach konstrukcji drewnianej jednego z oczek wodnych w parku.

Hypnaceae Schimp. 46. Hypnum cupressiforme Hedw. – pospolity, gatunek ubikwistyczny, pospolicie rozprzestrzeniony na ró żnych typach siedlisk badanego terenu. 47. Hypnum pallescens (Hedw.) P.Beauv. – bardzo rzadki, gatunek notowany sporadycznie na kiorze drzew li ściastych (buków i d ębów) w parku jelitkowskim. 48. Calliergonella cuspidata (Hedw.) Loeske* – bardzo rzadki, gatunek sporadycznie notowany w pobli żu oczek wodnych i kanałów na zapleczu lasów pasa nadmorskiego. 49. Herzogiella seligeri (Brid.) Z.Iwats. – bardzo rzadki, gatunek sporadycznie notowany na martwym drewnie w lasach iglastych i mieszanych.

MARCHANTIOPHYTA – W ątrobowce

Metzgeriaceae H. Klinngr. 50. Metzgeria furcata (L.) Dumort. – bardzo rzadki, gatunek sporadycznie stwierdzony na korze olszy.

Ptiliduaceae H.Klinggr. 51. Ptilidium pulcherrumum (Weber) Vain. – bardzo rzadki, zanotowany na korze kliku brzóz.

Geocalycaceae H.Klinggr. 52. Lophocolea heterophylla (Schrad.) Dumort. – bardzo rzadki, gatunek sporadycznie stwierdzony na martwym drewnie w lasach iglastych.

Lepidoziaceae Limpr. in Cohn 53. Lepidozia reptans (L.) Dumort. – bardzo rzadki, gatunek sporadycznie zanotowany na matwym drewnie w lasach mieszanych.

Radulaceae (Dumort.) Müll.Frib. 54. Radula complanata (L.) Dumort. – bardzo rzadki, gatunek zanotowany tylko raz na korze olszy.

22 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

4. Szata ro ślinna Michał Buli ński

4.1. Wst ęp – ogólna charakterystyka terenu, metodyka pracy Teren opracowania, b ędący zachodni ą cz ęś ci ą Pasa Nadmorskiego w Gdańsku, obejmuje odcinek Mierzei Wi ślanej, w jej nasadowej cz ęś ci, w granicach jednostek administracyjnych Gda ńska: Jelitkowo, Przymorze Wielkie, Brze źno, przylegaj ąc te ż fragmentem do osiedla Zaspa-Rostaje. Obejmuje tereny wydm nadmorskich i ich zaplecze, zniekształcone rozmaitymi, dawnymi i współczesnymi działaniami człowieka. Obecne s ą tu: ci ąg ogrodzonych wydm, stanowi ących pas techniczny Urz ędu Morskiego w Gdyni, Park Jelitkowski, Park Przymorze, Park Brze źnie ński oraz tworzony aktualnie Park im. Ronalda Reagana. Granic ę zachodni ą tego terenu stanowi granica Gda ńska i Sopotu, za ś wschodni ą – ogrodzenie terenów Portu Gda ńskiego, na granicy Brze źna i Nowego Portu. Od strony l ądu, granica obszaru opracowania przebiega na długim odcinku ulic ą Czarny Dwór. Przeprowadzone prace obejmowały: zestawienie posiadanych własnych notatek terenowych, z lat 1978-2009, dotycz ących szaty ro ślinnej terenu bada ń, przegl ąd literatury botanicznej dotycz ącej m.in. terenu bada ń (zwłaszcza zapoznanie z prac ą doktorsk ą dr Z. Schwarz, po świ ęcon ą florze Gda ńska i okolic), badania terenowe nad ro ślinno ści ą oraz flor ą naczyniow ą, opracowanie uzyskanych danych. Aktualne prace terenowe prowadzono od marca do wrze śnia 2010 r. W ocenie zbiorowisk ro ślinnych korzystano z klucza Matuszkiewicza (2001), za ś nazwy gatunków (łaci ńskie i polskie) cytowane w tek ście przyj ęto za Mirkiem i in. (2002). Ocen ę obecno ści siedlisk przyrodniczych i gatunków, wskazanych do ochrony w ramach sieci Natura 2000, sprawdzono wg listy z Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z 13 kwietnia 2010 r. Przy ocenie siedlisk przyrodniczych korzystano te ż z podr ęczników pod red. J. Herbicha (2004 a, b, c). Obecność ro ślin naczyniowych, obj ętych w kraju ochron ą gatunkow ą, sprawdzono wg Rozporz ądzenia M Ś z dnia 9 lipca 2004 r. Wyst ępowanie gatunków ro ślin zagro żonych na Pomorzu Gda ńskim oceniano korzystaj ąc z opracowania Markowskiego, Buli ńskiego (2004), za ś na Pomorzu Zachodnim – wg Żukowskiego, Jackowiaka (1995), a zagro żonych w skali Polski – wg Zarzyckiego, Szel ąga (2006). Zestawiono wst ępn ą list ę gatunków ro ślin naczyniowych, notowanych na tym terenie w okresie ostatnich kilkunastu lat, według własnych materiałów z bie żą cych bada ń i z lat ubiegłych. Rozpoznano typy zbiorowisk ro ślinnych oraz siedlisk przyrodniczych Natura 2000, wyst ępuj ące na terenie bada ń oraz oceniono ich warto ść przyrodnicz ą. Tereny poło żone w strefie kontaktu l ądu i morza s ą wyj ątkowe, ze wzgl ędu na specyfik ę, wynikaj ącą z wzajemnego oddziaływania na siebie dwóch odmiennych środowisk. Z tego powodu, s ą to obszary o szczególnych walorach przyrodniczych, a jednocze śnie szczególnie atrakcyjne dla człowieka – zarówno dla działa ń gospodarczych, jak te ż rekreacyjnych. W nadmorskich aglomeracjach, takich jak Trójmiasto, znaczne odcinki brzegu morskiego s ą w granicach miasta intensywnie zaj ęte przez przemysł morski – porty, stocznie, a cz ęś ciowo te ż na cele sportów wodnych, jak morskie kluby żeglarskie. S ą to przewa żnie kluczowe fragmenty brzegu, np. przy uj ściu rzek do morza, jak w Gda ńsku – przy starym uj ściu Wisły. Jednocze śnie stopień ich przekształcenia, w stosunku do pierwotnego obrazu, jest tak silny i praktycznie nieodwracalny, że nie posiadaj ą ju ż cech typowego dla nich środowiska przyrodniczego. Naturalny, piaszczysty, zmienny w swym kształcie mierzejowy brzeg, w tym fragmencie jest zamieniony na sztuczne, wyprostowane i podniesione nabrze że, najcz ęś ciej betonowe. Linia brzegowa cz ęsto jest daleka od naturalnej, w zwi ązku z wykopaniem basenów portowych lub stoczniowych, czy te ż jachtowych. Naturalne ukształtowanie terenu, jak te ż pokrywa glebowa s ą zupełnie zniszczone lub przekształcone, a w zwi ązku z tym zniszczona jest szata ro ślinna wywodz ąca si ę z naturalnej, co eliminuje równie ż wiele typowych przedstawicieli fauny, czy świata grzybów. Takie przeobra żenia,

23 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno) wraz z wprowadzeniem zbudowanych przez człowieka obiektów, jak magazyny, hale, czy te ż żurawie portowe i stoczniowe, daje kra ńcowo odmienny krajobraz, w porównaniu z naturalnym. Skoro znacznej długo ści i wa żne fragmenty brzegu morskiego w miastach portowych zostały w ten sposób zniekształcone i jest to nieuniknione dla umo żliwienia funkcjonowania przemysłu morskiego, to pozostałe odcinki brzegu, posiadaj ące jeszcze charakter nawi ązuj ący do naturalnego, powinny by ć pieczołowicie zabezpieczone przed jak ąkolwiek dalsz ą dewastacj ą. Powinni śmy d ąż yć, aby utrzymywały jak najwi ęcej elementów naturalnych, poczynaj ąc od siedlisk, przez szat ę ro ślinn ą (zbiorowiska i flor ę), faun ę i świat grzybów oraz mikroorganizmów, po krajobraz. Wykorzystanie brzegu morza na cele przemysłu morskiego jest nieuniknione; trudne i mało ekonomiczne byłoby odsuwanie od niego portu, czy stoczni. Na takim zagospodarowaniu i u żytkowaniu brzegu morza, w powi ązaniu z Wisł ą, wyrosła pot ęga gospodarcza i bogactwo Gda ńska. Zabudowa mieszkalna, czy hotelowa, chocia ż brzeg morza jest dla niej atrakcyjny, nie musi by ć sytuowana w bezpo średnim jego s ąsiedztwie. Je żeli jest, wi ąż e si ę to z bardzo silnym przeobra żeniem środowiska przyrodniczego, przy zapewnieniu korzy ści jedynie dla zaw ęż onej grupy ludzi. Pozostawienie w obr ębie miasta fragmentów brzegu morskiego o stosunkowo dobrze zachowanej przyrodzie, dost ępnych dla ogółu mieszka ńców i przyjezdnych, daje im mo żliwo ść korzystania z warto ści krajobrazowych i przyrodniczych takiego terenu. W granicach administracyjnych miasta Gda ńska, obok rozległych terenów portowych i stoczniowych Portu Gda ńskiego, Portu Północnego, Stoczni Gda ńskiej, Stoczni Północnej i Remontowej, zostały dwa odcinki brzegu cz ęś ciowo maj ące jeszcze zachowane cenne walory krajobrazowe i przyrodnicze. Po wschodniej stronie uj ścia Martwej Wisły, stanowi ącej kanał portowy, jest to pas brzegu wydmowy i le śny od Stogów do Wisły Śmiałej i dalej – na Wyspie Sobieszewskiej. Po stronie zachodniej Martwej Wisły, jest to znacznie krótszy, ubo ższy i nieci ągły odcinek. Ogranicza go z jednej strony Park Brzeźnie ński, a z drugiej – Park Jelitkowski, a pomi ędzy nimi rozci ąga si ę pas wydm, laski nadmorskie oraz urozmaicone tereny zielone Parku im. Ronalda Reagana. Odcinek ten powinien by ć szczególnie bardzo rozs ądnie użytkowany, ale przede wszystkim chroniony przed dalszym niszczeniem jego środowiska przyrodniczego i krajobrazu. Jest on poło żony najbli żej rozległych terenów intensywnie zurbanizowanych i to w tak drastyczny sposób, jak falowce Przymorza (szacuje si ę, że tylko jeden falowiec, z tych najdłu ższych, mo że zamieszkiwa ć do 10 000 ludzi), jest ju ż nadwer ęż ony przez rozmaite dewastacje, jednocze śnie jest szczególnie potrzebny dla mieszka ńców miasta na cele rekreacyjne. Dochodz ą do tego obowi ązki wynikaj ące z ustawy o ochronie przyrody, zwi ązane zwłaszcza z ochron ą gatunkow ą, szczególnie ptaków na przelotach, a tak że obowi ązek utrzymywania ró żnorodno ści biologicznej, sztandarowego elementu zrównowa żonego rozwoju, którego realizacja jest wpisana w konstytucj ę Rzeczpospolitej Polskiej. Warto tak że pami ęta ć, że pod terenami Pasa Nadmorskiego wyst ępuje poka źny zbiornik podziemny wody, pobieranej przez uj ęcie Czarny Dwór. To kolejna, chocia ż ukryta przed naszymi oczami, warto ść przyrodnicza tego obszaru. Warto ści środowiska przyrodniczego na omawianym odcinku brzegu Zatoki Gda ńskiej, zwanym Pasem Nadmorskim: • obecno ść powierzchni siedlisk nawi ązuj ących do naturalnych, typowych dla brzegu morza w pasie mierzejowym, jak: pla ża, nadmorskie wydmy szare (siedlisko 2130* priorytetowe w sieci Natura 2000), ciepłolubne murawy napiaskowe (siedlisko 6120* priorytetowe w sieci Natura 2000), le śne siedliska nadmorskie o ró żnym stopniu zniekształcenia (cz ęś ciowo – siedlisko 2180 „lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich” w sieci Natura 2000); siedliska te warunkuj ą utrzymywanie si ę ni żej wskazanych walorów przyrodniczych;

24 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

• zestaw kilku zbiorowisk ro ślinnych, typowych dla strefy nadmorskiej w krajobrazie Mierzei Wi ślanej, jakich płaty zostały całkowicie wyeliminowane z nadbrze żnych terenów przemysłowych i zabudowanych; • pas zieleni nawydmowej i drzewiastej wzdłu ż brzegu morza, daj ący mo żliwo ść bytowania wielu organizmom zwierz ąt i grzybów, a tak że stanowi ący dogodny pas dla przemieszczania si ę na wiosennych i jesiennych przelotach zwłaszcza tysi ęcy drobnych ptaków śpiewaj ących, • utrzymywanie bogactwa ró żnorodno ści biologicznej na poziomie gatunkowym – ro ślin, zwierz ąt, grzybów i mikroorganizmów; • utrzymywanie krajobrazu nadmorskiego, z obecno ści ą podstawowych, naturalnych składników i ich typowego, pasowego uło żenia: pla ży, wydm, lasu na ich zapleczu; • wzbogacenia szaty ro ślinnej o elementy wprowadzone przez człowieka, zwłaszcza przy kreowaniu parków – nasadzenia rozmaitych drzew, krzewów i bylin, a tak że ukształtowane zbiorniki wodne, daj ące szans ę dla bytowania kolejnych organizmów. Pas Nadmorski jest terenem, gdzie mieszka ńcy znacz ącej cz ęś ci Gda ńska mog ą, wyszedłszy niedaleko z domu, spotka ć rozmaite gatunki z ró żnych grup systematycznych, w tym – pod ochron ą oraz zagro żone wygini ęciem, jak np.: bogactwo chronionych ptaków, je że, wiewiórki, jaszczurki, żaby i ropuchy, ro śliny, jak np. rokitnik pospolity, storczyk kruszczyk rdzawoczerwony i kruszczyk szerokolistny. Mo żna tu posłucha ć śpiewu ptaków, czy stukania dzi ęcioła, zrobi ć zielnik do szkoły, bez nadwer ęż ania śródmiejskich skwerów, czy zobaczy ć okazałe drzewa, w tym – pomnikowe, chocia ż nie zatwierdzone, jako pomniki przyrody (jak np. olsza szara przy doj ściu do pla ży od Przymorza), lub interesuj ące, jak brzoza ciemna, czy te ż rozmaite ptaki na brzegu, chocia żby jak mewy, kormorany i łab ędzie. Wczesn ą wiosn ą mo żna spotka ć kwitn ące masowo geofity wiosenne, jak zło ć mała, pospolita w Parku Brze źnie ńskim, latem obserwowa ć nietoperze, lataj ące bezgło śnie nad traktem spacerowym i łowi ące owady. Mo żna obejrze ć meduzy i muszle pospolitych mał ży bałtyckich, czy te ż wyrzucony przez fale chroniony morszczyn p ęcherzykowaty lub widlik. Mo żna wreszcie po prostu i ść pla żą brzegiem morza i wdycha ć morsk ą bryz ę oraz podziwia ć krajobraz, w zasi ęgu wzroku na długim odcinku nie ska żony szczególnie ra żą cymi tworami człowieka. Rozrastaj ące si ę miasto wymaga nie tylko terenów pod budownictwo mieszkaniowe, pod zakłady pracy dla mieszka ńców, ale równie ż terenów pozwalaj ących ludziom wypocz ąć psychicznie i fizycznie, bez podejmowania dalekich wypraw poza miejsce zamieszkania. Dla tysi ęcy mieszka ńców Zaspy, Przymorza, Brze źna i Jelitkowa, jest to wa żne, ulubione, a czasami jedyne miejsce na spacer. Przyci ąga ich brzeg morza, dzi ęki temu, że jest jeszcze tak zachowany. Daje mo żliwo ść posłuchania szumu fal, tej naturalnej mantry, brodzenia w piasku pla ży i na granicy nadbiegaj ących fal, pozbierania muszelek, napatrzenia si ę na morze i zielony pas l ądu wzdłu ż jego brzegu. Daje te ż szans ę na kontakt z przyrod ą, od karmienia łab ędzi, kaczek i mew, po obserwacje całej gamy zwłaszcza ro ślin i zwierz ąt, jakie na ogół trudno spotka ć w mie ście.

4.2. Ro ślinno ść i siedliska przyrodnicze Mimo silnego pi ętna antropopresji, jakie wywarła działalno ść człowieka na wi ększo ści powierzchni terenu opracowania, wyst ępuj ą tu jeszcze fragmenty płatów siedlisk nawi ązuj ących do naturalnych, typowych dla brzegu morza w pasie mierzejowym, jak: pla ża, nadmorskie wydmy szare (siedlisko 2130* priorytetowe w sieci Natura 2000), ciepłolubne murawy napiaskowe (siedlisko 6120* priorytetowe w sieci Natura 2000), le śne siedliska nadmorskie o ró żnym stopniu zniekształcenia (cz ęś ciowo – siedlisko 2180 „lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich” w sieci Natura 2000). Na ci ągu pasa wydmowego mi ędzy Brze źnem i Jelitkowem, poprzecinanego wej ściami na pla żę , nie zachowały si ę współcze śnie lepiej wykształcone fitocenozy zespołu nadmorskich wydm białych. Jednak ci ąg wydm,

25 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno) stanowi ących pas techniczny Urz ędu Morskiego, niezale żnie od podrostu drzew i krzewów oraz penetracji ludzi, w bie żą cym roku znacznie ograniczonej poprzez ogrodzenie cało ści tego terenu, prezentuje siedlisko zespołu nadmorskich wydm szarych Helichryso-Jasionetum litoralis – priorytetowego, chronionego w ramach europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 (kod 2130*). Wci ąż wyst ępuje tu typowy zestaw gatunków, w tym – z odmianami charakterystycznymi dla wydm nadmorskich. Notowano tu takie ro śliny, jak m.in.: kocanki piaskowe Helichrysum arenarium , turzyca piaskowa Carex arenaria (oba pod ochrona cz ęś ciow ą), jasieniec piaskowy Jasione montana , bylica polna Artemisia campestris var. sericea , jastrz ębiec baldaszkowaty Hieracium umbellatum var. linariifolium . Nieco dalej od brzegu morza, na lekko zwydmionej, bezle śnej powierzchni, na zachód od trasy spacerowej do wej ścia na molo, w stron ę uj ęcia wody Czarny Dwór, obecne s ą płaty zespołu ciepłolubnych, śródl ądowych muraw napiaskowych – siedliska priorytetowego, chronionego w ramach europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 (kod 6120*). Najwi ększe skupienie reprezentuj ących je fitocenoz znajduje si ę na wysoko ści Przymorza (kwadraty C-3 i C-4). W zestawie gatunków notowano tu m.in. takie ro śliny, jak: strz ęplica sina Koeleria glauca , zawci ąg pospolity Armeria maritima , macierzanka pospolita Thymus pulegioides , wil żyna rozłogowa Ononis repens (pod ochron ą cz ęś ciow ą), chaber nadre ński Centaurea stoebe . W le śnym pasie, s ą obecne urozmaicone fitocenozy, od zbiorowisk zast ępczych, z nasadzonym drzewostanem, niezgodnym z siedliskiem, po płaty wyra źnie nawi ązuj ące do zbiorowisk naturalnych. Na skraju Parku Brze źnie ńskiego przy terenach portowych, na niewielkich powierzchniach nad ciekami w obr ębie lasu nadmorskiego przy Parku im. Reagana oraz w Parku Jelitkowskim i koło Parku Przymorze, obecne jest siedlisko ł ęgowe – w typie ł ęgu jesionowo-olszowego Fraxino-Alnetum – siedlisko priorytetowe, chronione w ramach europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 (kod 91E0*). Charakterystyczna jest tu m.in. obecno ść geofitów wiosennych, takich, jak np.: zło ć żółta Gagea lutea , zło ć mała G. minima , zawilec gajowy Anemone nemorosa , ziarnopłon wiosenny Ficaria verna . Du ża cz ęść terenów le śnych w pasie wydmowym – niezale żnie od d ąbrowowego lub borowego, a tak że gr ądowego pochodzenia, reprezentuje siedlisko chronione w ramach europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000: „lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich” (kod 2180). Lepiej zachowane powierzchnie wyst ępuj ą głównie w kwadratach C-3 i C-4. Mimo ogromnej presji ludzi, objawiaj ącej si ę przedeptaniem, usuwaniem drzew, za śmiecaniem, a tak że nadmiernym rozrostem krzewów i je żyn oraz wnikaniem wielu antropofitów, wci ąż trwaj ą tu liczne gatunki le śne, jak np.: pi żmaczek le śny Adoxa moschatellina , zawilec gajowy Anemone nemorosa , konwalia majowa Convallaria majalis , przytulia (marzanka) wonna Galium odoratum , (oba pod ochron ą cz ęś ciow ą), gajowiec żółty Galeobdolon luteum , rze żucha bagienna Cardamine dentata , paprotka zwyczajna Polypodium vulgare (pod ochron ą ścisł ą). Cenne siedlisko stanowi ą wszystkie cieki, zbiorniki wodne i tereny podmokłe (zwłaszcza o pochodzeniu i charakterze bliskim naturalnemu); dzi ęki stałej obecno ści wody, umo żliwiaj ące utrzymywanie si ę specyficznych warunków siedliskowych w otoczeniu oraz trwanie bogatej i ró żnorodnej flory, z szeregiem gatunków hydrofilnych i higrofilnych ze zbiorowisk naturalnych, przewa żnie najszybciej ust ępuj ących z obszaru miast pod wpływem antropopresji. Nawet tereny tak silnie przekształcone przez człowieka, jak pas umocnie ń kamiennych brzegu, na wschód od Parku Brze źnie ńskiego, koło portu, oraz przyległa do ń skarpa, usypana głównie z nawiezionego tu obcego substratu, s ą aktualnie interesuj ące pod wzgl ędem szaty ro ślinnej. Mi ędzy głazami wyst ępuj ą m.in.: dzi ęgiel litwor nadbrze żny Angelica archangelica subsp. litoralis (pod ochron ą ścisł ą) oraz honkenia piaskowa Honckenya peploides . Na skarpie, a głównie na jej skraju, ro śnie perz sitowy Elymus farctus subsp. boreali-atlanticus .

26 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Tereny niele śne Parku im. Ronalda Reagana posiadaj ą zestaw gatunków pozostałych po wcze śniej obecnych zbiorowiskach naturalnych – muraw i zaro śli, a tak że po funkcjonuj ących przez szereg lat ogrodach działkowych, ale te ż wiele nasadzanych obecnie, urozmaiconych taksonów. Dodatkowo, wzbogacenie wprowadzaj ą interesuj ące ro śliny, zawlekane podczas urz ądzania parku, jak np. dziewanna fioletowa Verbascum phoeniceum , szałwia ł ąkowa Salvia pratensis , czy wprowadzona z kor ą podsypan ą pod krzewy ró ż – rze żucha włochata Cardamine hirsuta . Ten konglomerat gatunków kształtuje si ę dopiero w zbiorowiska, jakie mog ą mie ć du żą warto ść w ramach parku – miejsca dla rekreacji i wypoczynku ludzi.

4.3. Flora ro ślin naczyniowych

Tab. 1. Wykaz gatunków ro ślin naczyniowych zachodniej cz ęś ci Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku. Obja śnienia skrótów zamieszczono pod tabel ą.

Nr nazwa łaci ńska nazwa polska Ch/ zagro żone dla uwagi ch PL PZ PG 1. Abies alba jodła pospolita A reg. 2. Acer campestre klon polny R NT A lok. ? 3. A. negundo klon jesionolistnty A 4. A. platanoides klon pospolity 5. A. pseudoplatanus klon jawor A reg. 6. A. saccharinum klon srebrzysty A 7. A. tataricum klon tatarski A 8. Achillea millefolium krwawnik pospolity 9. A. pannonica krwawnik panno ński NT 10. Acorus calamus tatarak zwyczajny A 11. Adoxa moschatellina pi żmaczek wiosenny 12. Aegopodium podagraria podagrycznik pospolity 13. Aesculus hippocastanum kasztanowiec pospolity A 14. Aethusa cynapium blekot pospolity A 15. Agrimonia eupatoria rzepik pospolity 16. Agrostis capillaris mietlica pospolita 17. A. gigantea mietlica olbrzymia 18. A. stolonifera prorepens mietlica rozłogowa 19. Aira praecox śmiałka wczesna 20. Alchemilla cfr . monticola przywrotnik pasterski 21. Alisma plantago-aquatica żabieniec babka wodna 22. Alliaria petiolata czosnaczek pospolity 23. Allium oleraceum czosnek zielonawy 24. A. cfr . schoenoprasum czosnek szczypiorek A 25. A. scorodoprasum czosnek w ęż owy NT A 26. Alnus glutinosa olsza czarna 27. A. incana olsza szara Alok.? 28. Alopecurus pratensis wyczyniec ł ąkowy 29. Ambrosia artemisiifolia ambrozja bylicolistna A 30. Amelanchier spicata śwido śliwka kłosowa A 31. Ammophila arenaria piaskownica zwyczajna 32. Anchusa arvensis farbownik (krzywoszyj) polny 33. A. officinalis farbownik lekarski A?

27 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Nr nazwa łaci ńska nazwa polska Ch/ zagro żone dla uwagi ch PL PZ PG 34. Anemone nemorosa zawilec gajowy 35. Angelica archangelica dzi ęgiel litwor nadbrze żny Ch litoralis 36. A. sylvestris dzi ęgiel le śny 37. Anthoxanthum odoratum tomka wonna 38. Anthriscus sylvestris trybula le śna 39. Anthyllis vulneraria przelot pospolity 40. Aphanes arvensis skrytek polny A 41. Aquilegia vulgaris hort. orlik pospolity [Ch] A 42. Arabidopsis thaliana rzodkiewnik pospolity 43. Arctium tomentosum łopian paj ęczynowaty 44. Armeria maritima zawci ąg pospolity 45. Armoracia rusticana chrzan pospolity A 46. Arenaria serpyllifolia piaskowiec macierzankowy 47. Arrhenatherum elatius rajgras wyniosły 48. Artemisia absinhtium bylica piołun 49. A. campestris bylica polna 50. A. vulgaris bylica pospolita 51. Asparagus officinalis szparag lekarski 52. Aster nova-angliae aster nowoangielski A 53. A. novi-belgii aster nowobelgijski A 54. Astragalus glycyphyllos traganek szerokolistny 55. Athyrium filix-femina wietlica samicza 56. Atriplex hortensis łoboda ogrodowa A 57. A. patula łoboda rozło żysta 58. A. prostrata łoboda oszczepowata 59. Avenula pubescens owsica omszona 60. Ballota nigra mierznica czarna A 61. Barbarea vulgaris gorczycznik pospolity 62. Bellis perennis stokrotka pospolita 63. Berberis thunbergii berberys Thunberga A 64. B. vulgaris berberys zwyczajny 65. Berteroa incana pyleniec pospolity A? 66. Betula obscura brzoza ciemna A? 67. B. pendula brzoza brodawkowata 68. B. pubescens brzoza omszona 69. Bidens frondosa uczep ameryka ński A 70. B. tripartita uczep trójlistkowy 71. Bromus carinatus stokłosa spłaszczona A 72. B. hordeaceus stokłosa mi ękka 73. B. inermis stokłosa bezostna A? 74. B. sterilis stokłosa płonna A 75. B. tectorum stokłosa dachowa A 76. Bryonia alba przest ęp biały A 77. Bunias orientalis rukiewnik wschodni A 78. Buxus sempervirens bukszpan wiecznie zielony A 79. Calamagrostis epigejos trzcinnik piaskowy

28 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Nr nazwa łaci ńska nazwa polska Ch/ zagro żone dla uwagi ch PL PZ PG 80. Callitriche sp. rz ęś l 81. Calluna vulgaris wrzos zwyczajny 82. Caltha palustris knie ć błotna 83. Calystegia sepium kielisznik zaro ślowy 84. Campanula rapunculoides dzwonek jednostronny 85. C. rotundifolia dzwonek okr ągłolistny 86. Capsella bursa-pastoris tasznik pospolity A 87. Caragana arborescens karagana syberyjska A 88. Cardamine dentata rze żucha bagienna 89. C. hirsuta rze żucha włochata E EN (A) 90. Cardaminopsis arenosa gęsiówka piaskowa 91. Carduus crispus oset k ędzierzawy 92. Carex acutiformis turzyca błotna 93. C. arenaria turzyca piaskowa ch 94. C. gracilis turzyca zaostrzona 95. C. hirta turzyca owłosiona 96. C. paniculata turzyca prosowata 97. C. pilulifera turzyca pigułkowata 98. C. riparia turzyca brzegowa 99. Carlina vulgaris dziewi ęć sił pospolity 100. Carpinus betulus grab pospolity 101. Catalpa sp. surmia A 102. Centaurea cyanus chaber bławatek A 103. C. jacea chaber ł ąkowy 104. C. scabiosa chaber driakiewnik 105. C. stoebe chaber nadre ński 106. Centaurium erythraea centuria pospolita Ch 107. Cerastium arvense rogownica polna 108. C. fontanum rogownica zwyczajna 109. C. cfr . glomeratum rogownica skupiona NT 110. C. semidecandrum rogownica pi ęciopr ęcikowa 111. C. tomentosum rogownica kutnerowata A 112. Cerasus avium wi śnia ptasia (czere śnia) 113. C. mahaleb wi śnia wonna A 114. C. vulgaris wi śnia pospolita A 115. Ceratophyllum demersum rogatek sztywny 116. Chaerophyllum temulum świerz ąbek gajowy 117. Chamaenerion wierzbówka kiprzyca angustifolium 118. Chamomilla suaveolens rumianek bezpromieniowy A 119. Chelidonium majus glistnik jaskółcze ziele 120. Chenopodium album komosa biała (lebioda) 121. Chondrilla juncea chondrilla sztywna 122. Cichorium intybus cykoria podró żnik A 123. Cirsium arvense ostro żeń polny 124. C. oleraceum ostro żeń warzywny 125. C. vulgare ostro żeń lancetowaty A?

29 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Nr nazwa łaci ńska nazwa polska Ch/ zagro żone dla uwagi ch PL PZ PG 126. Clemastis vitalba powojnik pn ący A 127. Conium maculatum szczwół plamisty R LC A 128. Convallaria majalis konwalia majowa ch 129. Convolvulus arvensis powój polny 130. Conyza canadensis konyza kanadyjska A 131. Corispermum intermedium wrzosowiec po średni NT 132. Cornus alba dere ń biały A 133. C. mas dere ń jadalny A 134. Coronilla varia cieciorka pstra 135. Cortaderia selloana kortaderia (trawa) pampasowa A 136. Corylus avellana leszczyna pospolita 137. C. avellana ‘Fuscorubra’ leszczyna odm. czerwonolistna A 138. Corynephorus canescens szczotlicha siwa 139. Cotoneaster sp. irga A reg. 140. Crataegus monogyna głóg jednoszyjkowy 141. C. rhipidophylla głóg odgi ętodziałkowy 142. Crepis biennis pępawa dwuletnia 143. C. tectorum pępawa dachowa 144. Crocus albiflorus krokus wiosenny – biały A 145. Crocus vernus krokus wiosenny A 146. Cucurbita pepo dynia zwyczajna A 147. Cynoglossum officinale ostrze ń pospolity 148. Cynosurus cristatus grzebienica pospolita 149. Dactylis glomerata kupkówka pospolita 150. Danthonia decumbens izgrzyca przyziemna 151. Daucus carota marchew zwyczajna 152. Deschampsia caespitosa śmiałek darniowy 153. D. flexuosa śmiałek pogi ęty 154. Descurainia sophia stulicha psia A 155. Deutzia scabra żylistek A 156. Dianthus deltoides go ździk kropkowany 157. Diplotaxis muralis dwurz ąd murowy A 158. D. tenuifolia dwurz ąd w ąskolistny A 159. Dipsacus sylvestris szcze ć pospolita A lok. 160. Dryopteris carthusiana nerecznica krótkoostna 161. D. dilatata nerecznica szerokolistna 162. D. filix-mas nerecznica samcza 163. Echinocystis lobata kolczurka klapowana A 164. Echium vulgare żmijowiec zwyczajny 165. Eleocharis palustris ponikło błotne 166. Elodea canadensis moczarka kanadyjska A 167. Elymus farctus perz sitowy E E EN 168. E. repens perz wła ściwy 169. Epilobium cfr . ciliatum wierzbownica gruczołowata A 170. E. hirsutum wierzbownica kosmata 171. E. montanum wierzbownica górska

30 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Nr nazwa łaci ńska nazwa polska Ch/ zagro żone dla uwagi ch PL PZ PG 172. E. palustre wierzbownica błotna 173. E. roseum wierzbownica bladoró żowa 174. Epipactis atrorubens kruszczyk rdzawoczerwony Ch V VU 175. Equisetum arvense skrzyp polny 176. E. palustre skrzyp błotny 177. Erigeron acris przymiotno ostre 178. E. annuus przymiotno białe A 179. Erodium cicutarium iglica pospolita 180. Erophila verna wiosnówka pospolita 181. Erysimum cheiranthoides pszonak drobnokwiatowy A? 182. Euonymus europaea trzmielina zwyczajna 183. Euphorbia cyparissias wilczomlecz sosnka 184. E. esula wilczomlecz lancetowaty 185. E. esula xpseudovirgata wilczomlecz 186. E. helioscopia wilczomlecz obrotny A 187. E. peplus wilczomlecz ogrodowy A 188. Fagus sylvatica buk pospolity 189. Fallopia convolvulus rdestówka powojowata A 190. F. dumetorum rdestówka zaro ślowa 191. Festuca arundinacea kostrzewa trzcinowata 192. F. gigantea kostrzewa olbrzymia 193. F. ovina kostrzewa owcza 194. F. pratensis kostrzewa ł ąkowa 195. F. rubra kostrzewa czerwona 196. F. tenuifolia kostrzewa nitkowata K DD 197. F. trachyphylla kostrzewa murawowa 198. F. villosa kostrzewa kosmata 199. Ficaria verna ziarnopłon wiosenny 200. Filago arvensis nicennica polna 201. F. minima nicennica drobna 202. Filipendula ulmaria wi ązówka błotna 203. Fragaria xananassa poziomka truskawka A 204. F. vesca poziomka pospolita 205. Frangula alnus kruszyna pospolita ch 206. Fraxinus excelsior jesion wyniosły 207. F. cfr. pennsylvanica jesion pensylwa ński A 208. Gagea lutea zło ć żółta 209. G. minima zło ć mała V 210. G. pratensis zło ć ł ąkowa V 211. Galanthus nivalis śnie życzka przebi śnieg [Ch] I DD A reg. 212. Galeobdolon luteum gajowiec żółty 213. Galeopsis bifida poziewnik dwudzielny 214. G. pubescens poziewnik mi ękki 215. G. speciosa poziewnik pstry 216. G. tetrahit poziewnik szorstki 217. Galinsoga ciliata żółtlica owłosiona A

31 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Nr nazwa łaci ńska nazwa polska Ch/ zagro żone dla uwagi ch PL PZ PG 218. G. parviflora żółtlica drobnokwiatowa A 219. Galium aparine przytulia czepna 220. G. mollugo przytulia pospolita 221. G. odoratum przytulia (marzanka) wonna ch 222. G. palustre przytulia błotna 223. Geranium palustre bodziszek błotny 224. G. pusillum bodziszek drobny A 225. G. pyrenaicum bodziszek pirenejski A 226. G. robertianum bodziszek cuchn ący 227. Geum rivale kuklik zwisły 228. G. urbanum kuklik pospolity 229. Glechoma hederacea bluszczyk kurdybanek 230. Glyceria aquatica manna mielec 231. G. fluitans manna jadalna 232. Gnaphalium sylvaticum szarota le śna 233. Hedera helix bluszcz pospolity ch 234. Helianthus cfr . decapetalus słonecznik dziesi ęciopłatkowy A 235. H. tuberosus słonecznik bulwiasty A 236. Helichrysum arenarium kocanki piaskowe ch 237. Hemerocallis sp. liliowiec A 238. Heracleum sibiricum barszcz syberyjski 239. Herniaria glabra połonicznik nagi 240. Hesperis matronalis wieczornik damski A 241. Hieracium lachenalii jastrz ębiec Lachenala 242. H. murorum jastrz ębiec le śny 243. H. pilosella jastrz ębiec kosmaczek 244. H. umbellatum jastrz ębiec baldaszkowy 245. Hierochloë odorata turówka wonna ch V E EN 246. Hippophaë rhamnoides rokitnik zwyczajny [Ch] 247. Holcus lanatus kłosówka wełnista 248. H. mollis kłosówka mi ękka 249. Holosteum umbellatum mokrzycznik baldaszkowy 250. Honckenya peploides honkenia piaskowa 251. Hordeum murinum jęczmie ń płonny A 252. Humulus lupulus chmiel zwyczajny 253. Hydrocharis morsus-ranae żabi ściek pływaj ący 254. Hypericum acutum dziurawiec skrzydełkowaty 255. H. perforatum dziurawiec zwyczajny 256. Hypochoeris radicata prosienicznik szorstki 257. Impatiens parviflora niecierpek drobnokwiatowy A 258. Iris pseudoacorus kosaciec żółty 259. I. xhybrida kosaciec ogrodowy A 260. I. sibirica kosaciec syberyjski [Ch] [A] 261. Jasione montana jasieniec piaskowy 262. Juglans regia orzech włoski A 263. Juncus articulatus sit członowaty

32 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Nr nazwa łaci ńska nazwa polska Ch/ zagro żone dla uwagi ch PL PZ PG 264. J. conglomeratus sit skupiony 265. J. effusus sit rozpierzchły 266. J. tenuis sit chudy A 267. Juniperus communis jałowiec pospolity 268. J. savina jałowiec sabina A reg. 269. Knautia arvensis świerzbnica polna 270. Koeleria glauca strz ęplica sina 271. Lactuca serriola sałata kompasowa A 272. Lamium album jasnota biała A 273. L. amplexicaule jasnota ró żowa A 274. L. maculatum jasnota plamista 275. L. purpureum jasnota purpurowa A 276. Lapsana communis łoczyga pospolita 277. Larix decidua modrzew europejski A reg. 278. L. kaempferi modrzew japo ński A 279. Lathyrus montanus groszek skrzydlasty 280. L. pratensis groszek ł ąkowy 281. Lemna minor rz ęsa drobna 282. L. trisulca rz ęsa trójrowkowa 283. Leontodon autumnalis brodawnik jesienny 284. Leonurus cardiaca serdecznik pospolity A 285. Lepidium ruderale pieprzyca gruzowa A 286. Leucanthemum vulgare jastrun wła ściwy 287. Leymus arenarius wydmuchrzyca piaskowa 288. Ligustrum vulgare ligustr pospolity Areg. 289. Lilium sp. lilia A 290. Linaria vulgaris lnica pospolita 291. Lolium multiflorum życica A 292. L. perenne życica trwała 293. Lonicera tatarica wiciokrzew tatarski A 294. Lotus corniculatus komonica zwyczajna 295. Lunaria annua miesi ącznica roczna A 296. Lupinus polyphyllus łubin trwały A 297. Luzula campestris kosmatka polna 298. L. multiflora kosmatka wielokwiatowa 299. L. pilosa kosmatka owłosiona 300. Lychnis flos-cuculi firletka poszarpana 301. Lycium barbarum kolcowój pospolity A 302. Lycopus europaeus karbieniec pospolity 303. Lysimachia nummularia toje ść rozesłana 304. L. thyrsiflora toje ść bukietowa 305. L. vulgaris toje ść pospolita 306. Lythrum salicaria krwawnica pospolita 307. Maianthemum bifolium konwalijka dwulistna 308. Malus domestica jabło ń domowa A 309. Malus sp . jabło ń (ozdobna) A

33 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Nr nazwa łaci ńska nazwa polska Ch/ zagro żone dla uwagi ch PL PZ PG 310. Malva neglecta ślaz zaniedbany A 311. M. sylvestris ślaz dziki A 312. Matricaria maritima subsp . maruna bezwonna A inodora 313. Matteucia struthiopteris pióropusznik strusi [Ch] V NT A lok. 314. Medicago falcata lucerna sierpowata 315. M. lupulina lucerna nerkowata 316. M. xvaria lucerna po średnia A 317. Melampyrum pratense pszeniec zwyczajny 318. Melandrium album bniec biały 319. Melilotus alba nostrzyk biały 320. M. officinalis nostrzyk żółty 321. Mentha arvensis mi ęta polna 322. M. aquatica mi ęta nadwodna 323. M. cfr . spicata mi ęta zielona A 324. Moehringia trinervia mo żylinek trójnerwowy 325. Monotropa hypopitys korzeniówka pospolita 326. Muscari cfr . armeniacum szafirek arme ński A 327. M. neglectum szafirek groniasty A 328. Mycelis muralis sałatnik le śny 329. Myosotis arvensis niezapominajka polna A 330. M. palustris niezapominajka błotna 331. M. stricta niezapominajka piaskowa 332. M. sylvatica niezapominajka le śna A lok. 333. Myosoton aquaticum ko ścienica wodna 334. Narcissus pseudonarcissus narcyz tr ąbkowy A 335. Nuphar lutea gr ąż el żółty ch 336. Nymphaea alba grzybienie białe ch DD 337. Oenanthe aquatica kropidło wodne 338. Oenothera biennis wiesiołek dwuletni 339. O. rubricaulis wiesiołek czerwonołodygowy 340. Ononis repens wil żyna rozłogowa ch 341. Origanum vulgare lebiodka pospolita 342. Ornithogalum boucheanum śniedek Buchego A 343. O. umbellatum śniedek baldaszkowaty Ch 344. Orthilia secunda gruszynka jednostronna 345. Oxalis acetosella szczawik zaj ęczy 346. Padus avium czeremcha zwyczajna 347. P. serotina czeremcha ameryka ńska A 348. Papaver dubium mak w ątpliwy A 349. P. rhoeas mak polny A 350. Parthenocissus inserta winobluszcz zaro ślowy A 351. Pastinaca sativa pasternak zwyczajny 352. Petasites hybridus lepi ęż nik ró żowy 353. Peucedanum oreoselinum gorysz pagórkowy 354. Phalaris arundinacea mozga trzcinowata 355. Philadelphus sp. ja śminowiec A

34 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Nr nazwa łaci ńska nazwa polska Ch/ zagro żone dla uwagi ch PL PZ PG 356. Phleum pratense tymotka ł ąkowa 357. Phragmites australis trzcina pospolita 358. Physocarpus opulifolius pęcherznica kalinolistna A 359. Picea abies świerk pospolity A reg. 360. P. pungens świerk kłuj ący A 361. P. sp. świerk A 362. Pimpinella saxifraga biedrzeniec mniejszy 363. Pinus mugo sosna górska [Ch] A lok. 364. P. nigra sosna czarna A 365. P. strobus sosna wejmutka A 366. P. sylvestris sosna zwyczajna 367. Plantago lanceolata babka lancetowata 368. P. major babka zwyczajna 369. P. uliginosa babka wielonasienna 370. Platanus xhispanica platan klonolistny A 371. Poa angustifolia wiechlina w ąskolistna 372. P. annua wiechlina roczna 373. P. compressa wiechlina spłaszczona 374. P. nemoralis wiechlina gajowa 375. P. palustris wiechlina błotna 376. P. pratensis wiechlina ł ąkowa 377. P. trivialis wiechlina zwyczajna 378. Polygonatum odoratum kokoryczka wonna 379. Polygonum amphibium rdest ziemnowodny 380. P. aviculare rdest ptasi 381. P. hydropiper rdest ostrogorzki 382. P. lapathifolium rdest szczawiolistny 383. P. mite rdest łagodny 384. P. persicaria rdest plamisty 385. Polypodium vulgare paprotka zwyczajna Ch 386. Populus alba topola biała 387. P. xcanadensis topola kanadyjska A 388. P. xcanescens topola szara 389. P. nigra ‘Italica’ topola włoska A 390. P. sp. topola (z grupy balsamicznych) A 391. P. tremula topola osika 392. Potentilla anserina pi ęciornik g ęsi 393. P. argentea pi ęciornik srebrny 394. P. collina pi ęciornik pagórkowy NT 395. P. recta pięciornik wyprostowany 396. P. reptans pi ęciornik rozłogowy 397. Primula sp. pierwiosnek ozdobny A 398. Prunella vulgaris głowienka pospolita 399. Prunus cerasifera śliwa wi śniowa (ałycza) A 400. P. domestica śliwa domowa A 401. P. spinosa śliwa tarnina

35 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Nr nazwa łaci ńska nazwa polska Ch/ zagro żone dla uwagi ch PL PZ PG 402. Pseudotsuga menziesii daglezja zielona A 403. Puccinellia distans mannica odstaj ąca 404. Pyrola minor gruszyczka mniejsza 405. Pyracantha coccinea ognik szkarłatny A 406. Pyrus communis grusza pospolita A 407. P. salicifolia grusza wierzbolistna A 408. Q. frainetto dąb w ęgierski A 3 x PP 409. Quercus paluster dąb błotny A 410. Q. petraea dąb bezszypułkowy 411. Q. robur dąb szypułkowy 412. Q. rubra dąb czerwony A 413. Ranunculus acris jaskier ostry 414. R. auricomus jaskie ró żnolistny 415. R. bulbosus jaskier bulwkowy 416. R. repens jaskier rozłogowy 417. R. sceleratus jaskier jadowity 418. Reynoutria japonica rdestowiec ostroko ńczysty A 419. Rhamnus cathartica szakłak pospolity 420. Rhus cfr. typhina sumak octowiec A 421. Ribes alpinum porzeczka alpejska 422. R. nigrum porzeczka czarna ch 423. R. rubrum porzeczka zwyczajna A 424. R. spicatum porzeczka czerwona 425. R. uva-crispa porzeczka agrest A 426. Robinia pseudoacacia robinia akacjowa A 427. Rorippa amphibia rzepicha ziemnowodna 428. Rosa canina ró ża dzika 429. R. rubiginosa ró ża rdzawa 430. R. rugosa ró ża pomarszczona A 431. R. sp. ró ża A 432. Rubus caesius je żyna popielica 433. R. idaeus malina wła ściwa 434. R. laciniatus je żyna wcinanolistna A 435. R. plicatus je żyna fałdowana 436. R. cfr. pedemontanus je żyna Bellardiego 437. Rudbeckia laciniata rudbekia naga A 438. Rumex acetosa szczaw zwyczajny 439. R. acetosella szczaw polny 440. R. crispus szczaw k ędzierzawy 441. R. hydrolapathum szczaw lancetowaty 442. R. obtusifolius szczaw t ępolistny 443. R. thyrsiflorus szczaw rozpierzchły 444. Sagina procumbens karmnik rozesłany 445. Salix alba wierzba biała 446. S. caprea wierzba iwa 447. S. cinerea wierzba szara (łoza)

36 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Nr nazwa łaci ńska nazwa polska Ch/ zagro żone dla uwagi ch PL PZ PG 448. S. daphnoides wierzba wawrzynkowa A 449. S. xdasyclados wierzba długoko ńczysta 450. S. fragilis wierzba krucha 451. S. matsudana wierzba mand żurska A 452. S. repens subsp . repens var . wierzba pło żą ca typowa odm. arenaria piaskowa 453. S. viminalis wierzba wiciowa 454. Salvia pratensis szałwia ł ąkowa NT A lok. 455. Sambucus nigra bez czarny 456. S. racemosa bez koralowy A reg. 457. Saponaria officinalis mydlnica lekarska 458. Sarothamnus scoparius żarnowiec miotlasty 459. Saxifraga granulata skalnica ziarenkowata 460. Scilla siberica cebulica syberyjska A 461. Scirpus sylvaticus sitowie le śne 462. Scleranthus annuus czerwiec roczny A 463. S. perennis czerwiec trwały 464. Scrophularia nodosa tr ędownik bulwiasty 465. S. umbrosa tr ędownik skrzydlaty 466. Scutellaria galericulata tarczyca pospolita 467. Secale cereale żyto A 468. Sedum acre rozchodnik ostry 469. S. album rozchodnik biały A 470. S. maximum rozchodnik wielki 471. S. spurium rozchodnik kaukaski A 472. Senecio jacobaea starzec Jukubek 473. S. sylvaticus starzec le śny 474. S. vernalis starzec wiosenny A 475. S. viscosus starzec lepki 476. S. vulgaris starzec zwyczajny A 477. Setaria viridis wło śnica zielona A 478. Silene conica lepnica smukła A 479. S. vulgaris lepnica rozd ęta 480. Sinapis arvensis gorczyca polna A 481. Sisymbrium altissimum stulisz panno ński 482. S. officinale stulisz lekarski 483. Sium latifolium marek szerokolistny 484. Solanum dulcamara psianka słodkogórz 485. S. nigrum psianka czarna A 486. Solidago canadensis nawło ć kanadyjska A 487. S. gigantea nawło ć pó źna A 488. S. virgaurea nawło ć pospolita 489. Sonchus arvensis mlecz polny 490. S. asper mlecz kolczasty A 491. S. oleraceus mlecz zwyczajny A 492. Sorbus aria jarz ąb m ączny A 493. S. aucuparia jarz ąb pospolity

37 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Nr nazwa łaci ńska nazwa polska Ch/ zagro żone dla uwagi ch PL PZ PG 494. S. intermedia jarz ąb szwedzki [Ch] E DD 495. Sparganium erectum je żogłówka gał ęzista 496. Spergula arvensis sporek polny A 497. Spiraea salicifolia tawuła wierzbolistna A lok. 498. S. xvanhouttei tawuła van Houtta A 499. Stachys sylvatica czy ściec le śny 500. Stellaria graminea gwiazdnica trawiasta 501. S. holostea gwiazdnica wielkokwiatowa 502. S. media gwiazdnica pospolita 503. Symphoricarpos albus śnieguliczka biała A 504. S. orbiculatus śnieguliczka koralowa A 505. Symphytum officinale żywokost lekarski 506. Syringa vulgaris lilak pospolity A 507. Tanacetum vulgare wrotycz pospolity 508. Taraxacum sect . mniszek „czerwonoowockowy” Erythrosperma 509. Taraxacum sect . Ruderalia mniszek pospolity 510. Taxus baccata cis pospolity [Ch] R VU A lok. 511. Thlaspi arvense tobołki polne A 512. Thymus pulegioides macierzanka zwyczajna 513. Tilia cordata lipa drobnolistna 514. T. ‘Euchlora’ lipa krymska A 515. T. platyphyllos lipa szerokolistna A reg. 516. Torilis japonica kłobuczka pospolita A 517. Tragopogon pratensis kozibród ł ąkowy 518. Trientalis europaea siódmaczek le śny 519. Trifolium arvense koniczyna polna 520. T. campsetre koniczyna ró żnoogonkowa 521. T. dubium koniczyna drobnogłówkowa 522. T. hybridum koniczyna białoró żowa 523. T. pratense koniczyna ł ąkowa 524. T. repens koniczyna biała 525. Tulipa gesneriana tulipan ogrodowy A 526. Tussilago farfara podbiał pospolity 527. Typha angustifolia pałka w ąskolistna A lok.? 528. T. latifolia pałka szerokolistna 529. Ulmus glabra wi ąz górski 530. U. minor wi ąz polny NT 531. Urtica dioica pokrzywa zwyczajna 532. Urtica urens pokrzywa żegawka A 533. Vaccinium myrtillus borówka czarna 534. V. vitis-idaea borówka brusznica 535. Valeriana officinalis kozłek lekarski 536. Valerianella locusta roszpunka warzywna NT A 537. Verbascum nigrum dziewanna pospolita 538. V. phoeniceum dziewanna fioletowa 539. V. thapsus dziewanna drobnokwiatowa

38 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Nr nazwa łaci ńska nazwa polska Ch/ zagro żone dla uwagi ch PL PZ PG 540. Veronica anagallis- przetacznik bobownik aquatica 541. V. arvensis przetacznik polny A 542. V. beccabunga przetacznik bobowniczek 543. V. chamaedrys przetacznik o żankowy 544. V. hederifolia przetacznik bluszczykowy 545. V. officinalis przetacznik le śny 546. V. persica przetacznik perski A 547. Viburnum lantana kalina hordowina A reg. 548. V. opulus kalina koralowa ch 549. Vicia angustifolia wyka w ąskolistna 550. V. cracca wyka ptasia 551. V. hirsuta wyka drobnokwiatowa A 552. V. lathyroides wyka l ędźwianowata 553. V. sepium wyka płotowa 554. Vinca major barwinek wi ększy A 555. V. minor barwinek pospolity ch A lok. 556. Viola arvensis fiołek polny A 557. V. canina fiołek psi 558. V. odorata fiołek wonny A 559. V. riviniana fiołek Rivina 560. V. tricolor fiołek trójbarwny 561. Viscaria vulgaris smółka pospolita 562. Viscum album subsp. album jemioła pospolita typowa Obja śnienia skrótów: A – antropofit, Ch – gatunek pod ochron ą ścisł ą, [Ch] – gatunek pod ochron ą ścisł ą na stanowisku pochodzenia antropogenicznego, ch – gatunek pod ochron ą cz ęś ciow ą, lok. – lokalnie, PG – Pomorze Gda ńskie, PL – Polska, PZ – Pomorze Zachodnie, reg. – regionalnie. Stopnie zagro żenia podane w tabeli: DD – niedostateczne dane, E, EN – wymieraj ący (bezpo średnio zagro żony wymarciem), K – gatunek o zagro żeniu niedostatecznie znanym, LC – najmniejszej troski (słabo zagro żony), NT – bliski zagrożenia, R – rzadki i przez to potencjalnie zagro żony, V – nara żony (umiarkowanie zagro żony).

Według aktualnego zestawienia, na terenie Pasa Nadmorskiego wyst ępuj ą co najmniej 562 gatunki ro ślin naczyniowych. Jest to flora bardzo bogata, jak na obszar o relatywnie małej powierzchni i stosunkowo niedu żym zró żnicowaniu warunków siedliskowych. W jej skład wchodz ą zarówno rodzime taksony, trwaj ące tu w zbiorowiskach, nawi ązuj ących do naturalnych i zgodnych z siedliskiem, jak te ż liczne gatunki wprowadzone świadomie przez człowieka lub nie świadomie zawleczone. Daje to wybitne urozmaicenie flory, z szeregiem cennych składników oraz bogactwem, daj ącym szans ę na poznawanie przez odwiedzaj ących

39 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno) ten teren ludzi wielu taksonów. Lista florystyczna mo że si ę powi ększa ć w najbli ższych latach, ze wzgl ędu na kształtowanie si ę dopiero niektórych siedlisk, jak zbiorniki wodne i ich obrze ża, jak równie ż wprowadzane nasadzenia, wzbogacaj ące zarówno w ro śliny sadzone, ale te ż w towarzysz ące im gatunki zawlekane. W wykazie nie uwzgl ędniono kilku gatunków niedawno posadzonych w nielicznych egzemplarzach (jak np. grusza wierzbolistna Pyrus salicifolia , czy, podarowany przez Ogród Ro ślin Leczniczych Gda ńskiego Uniwersytetu Medycznego, oczar Hamamelis sp.). Najbli ższy czas poka że, czy gatunki te przyjm ą si ę na tym terenie i wejd ą na trwałe w skład jego flory. Gatunki cenne, jakie stwierdzono we florze naczyniowej terenu opracowania, stanowi: 13 gatunków pod ochron ą ścisł ą (w tym 8 – na stanowiskach pochodzenia antropogenicznego), 13 gatunków pod ochron ą cz ęś ciow ą (wi ększo ść – na naturalnych stanowiskach); 22 gatunki zagro żone – w tym 4 w skali kraju, a tak że 11 zagro żonych w skali Pomorza Zachodniego i 20 – Pomorza Gda ńskiego); kilkadziesi ąt gatunków rzadkich i w zwi ązku z tym zagro żonych w skali miasta Gda ńska (szczególnie: gatunki le śne, muraw nadmorskich oraz ciepłolubnych śródl ądowych, a tak że rzadkie antropofity). Główne miejsca skupienia stanowisk gatunków cennych, to: tereny leśne, tereny parkowe Parku Brze źnie ńskiego, Parku Jelitkowskiego oraz Parku Przymorze, wydmy w pasie przypla żowym, starsze wydmy mi ędzy Brze źnem i Przymorzem, cieki (zwłaszcza Potok Jelitkowski) oraz stawy oraz obrze ża wód.

Interesuj ące gatunki ro ślin naczyniowych

Pod ochron ą ścisł ą: centuria pospolita Centaurium erythraea dzi ęgiel litwor nadmorski Angelica archangelica subsp. litoralis kruszczyk rdzawoczerwony Epipactis atrorubens paprotka zwyczajna Polypodium vulgare śniedek baldaszkowaty Ornithogalum umbellatum oraz na stanowiskach antropogenicznego pochodzenia: cis pospolity Taxus baccata jarz ąb szwedzki Sorbus intermedia kosaciec syberyjski Iris sibirica orlik pospolity Aquilegia vulgaris pióropusznik strusi Matteucia struthiopteris rokitnik zwyczajny Hippophaë rhamnoides sosna górska Pinus mugo śnie życzka przebi śnieg Galanthus nivalis.

Pod ochron ą cz ęś ciow ą: barwinek pospolity Vinca minor bluszcz pospolity Hedera helix gr ąż el żółty Nuphar lutea grzybienie białe Nymphaea alba kalina koralowa Viburnum opulus kocanki piaskowe Helichrysum arenarium konwalia majowa Convallaria majalis kruszyna pospolita Frangula alnus porzeczka czarna Ribes nigrum przytulia (marzanka) wonna Galium odoratum turówka wonna ( żubrówka) Hierochloë odorata

40 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

turzyca piaskowa Carex arenaria wil żyna rozłogowa Ononis repens.

Inne, przykładowe gatunki interesuj ące (rzadkie i zagro żone): cis pospolity Taxus baccata [PZ R, PG VU] czosnek w ęż owy Allium scorodoprasum , PG NT grzybienie białe Nymphaea alba PG DD jarz ąb szwedzki Sorbus intermedia PZ E, PG DD klon polny Acer campestre PZ R, PG NT kostrzewa nitkowata Festuca tenuifolia PZ K, PG DD krwawnik panno ński Achillea pannonica PG NT kruszczyk rdzawoczerwony Epipactis atrorubens PZ V, PG VU perz sitowy Elymus farctus subsp. boreali-atlanticus PL E, PZ E, PG EN pi ęciornik pagórkowy Potentilla collina PG NT pióropusznik strusi Matteucia struthiopteris [PZ V, PG NT] rogownica skupiona Cerastium glomeratum PG NT roszpunka warzywna Valerianella locusta PG NT rze żucha włochata Cardamine hirsuta PZ E, PG EN szałwia ł ąkowa Salvia pratensis PG NT szczwół plamisty Conium maculatum PZ R, PG LC śnie życzka przebi śnieg Galanthus nivalis PZ I, PG DD turówka wonna Hierochloë odorata PL V, PZ E, PG EN wi ąz pospolity Ulmus minor PG NT wrzosowiec po średni Corispermum intermedium PG NT zło ć ł ąkowa Gagea pratensis PL V zło ć mała Gagea minima PL V;

Wybrane gatunki rzadsze w Gda ńsku (poza wy żej wymienianymi) m.in.: brzoza ciemna Betula obscura chondrilla sztywna Chondrilla juncea dąb w ęgierski Quercus frainetto (trzy okazy pomnikowe) dziewanna fioletowa Verbascum phoeniceum dziurawiec skrzydełkowaty Hypericum acutum lepnica smukła Silene conica mniszek z sekcji czerwonoowocowych Taraxacum sect. Erythrosperma mokrzycznik baldaszkowaty Holosteum umbellatum olsza szara Alnus incana (dwa okazy pomnikowe) rukiewnik wschodni Bunias orientalis strz ęplica sina Koeleria glaca.

Bardzo wa żna jest obecno ść gatunków zwi ązanych z siedliskami nadmorskich wydm, takich, jak np.: piaskownica zwyczajna Ammophila arenaria , wydmuchrzyca piaskowa Leymus aranarius , turzyca piaskowa Carex arenaria , kocanki piaskowe Helichrysum arenarium , siedliskami ciepłolubnych wydm napiaskowych, lasów li ściastych. Bardzo bogaty i urozmaicony zestaw antropofitów równie ż stanowi aktualnie urozmaicenie flory terenu opracowania.

41 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Fot. 1. Perz sitowy Elymus farctus subsp. boreali-atlanticus , gatunek trawy zagro żony w skali Polski i Pomorza Gda ńskiego na falochronie przy płocie portu gda ńskiego (na wschód od Parku Brze źnie ńskiego).

42 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

5. Owady Sławomir Zieli ński

5.1. Wst ęp i cel bada ń Badania pilota żowe wybranych grup owadów w przestrzeni tzw. Pasa Nadmorskiego mi ędzy gda ńskimi dzielnicami Jelitkowo i Brze źno przeprowadzono w ramach prac do tzw. społecznego projektu zagospodarowania tego terenu, którego powstanie koordynował Polski Klub Ekologiczny Okr ęg Wschodniopomorski. Bezpo średnim powodem koncepcji przeprowadzenia interdyscyplinarnych bada ń przyrodniczych do wspomnianego projektu stała si ę nasilona w ostatnich latach, tak na etapie planistycznym jak i realizacyjnym, presja inwestycyjna na ten wielow ątkowo (krajobrazowo, przyrodniczo, kulturowo, rekreacyjnie) atrakcyjny i cenny obszar. Celem ogólnym inwentaryzacji entomofauny Pasa Nadmorskiego było wi ęc wskazanie miejsc bytowania szczególnie cennych przyrodniczo taksonów, przekazanie uwag waloryzacyjnych nt. tych gatunków oraz okre ślenie sposobów ich ochrony i wykorzystania np. edukacyjnego w skali lokalnej. Zało żonym (automatycznie) celem po średnim – wynikaj ącym z wybiórczego i generalnie słabego entomologicznego rozpoznania regionu gda ńskiego – było poszerzenie wiedzy o wyst ępowaniu gatunków.

5.2. Teren bada ń Pas Nadmorski, w rozumieniu obszaru obj ętego niniejszymi badaniami, to teren ograniczony od północego zachodu granic ą administracyjn ą Gda ńska z Sopotem (w okolicy Hotelu Marina), od północnego wschodu brzegiem Bałtyku, od wschodu falochronem podej ścia do gda ńskiego portu i od południa ci ągiem ulic: Władysława IV, Oliwsk ą, Krasickiego, Mazursk ą, Dworsk ą, Wczasy, gen. Hallera, Czarny Dwór, D ąbrowszczaków, Piastowsk ą, Chłopsk ą, Pomorsk ą, Orłowsk ą. Opisy cenoz tego terenu, w tym szaty ro ślinnej, mikobioty i innych składowych mo żna znale źć m.in. w opracowaniach Buli ńskiego (1997, 2002), Wilgi i Wantoch-Rekowskiego (2010) oraz autora (Zieli ński 2005). Mapa granic Pasa Nadmorskiego zamieszczona została w pracy Wilgi i Wantoch-Rekowskiego (2010). Z punktu widzenia podziału Polski na krainy faunistyczne, dokonanego przy tworzeniu Katalogu Fauny Polski przez Burakowskiego i in. (1973), badany obiekt nale ży do krainy faunistycznej Pobrze ża Bałtyku.

5.3. Metodyka bada ń Obserwacje owadów prowadzono głównie w ekosystemach l ądowych badanego obszaru, tak w miejscach o charakterze seminaturalnym, jak i silnie antropogenicznie przekształcanych. Jedynie w pasie wydm – ze wzgl ędu du żej wra żliwo ści tego ekosystemu na wydeptywanie – ograniczono ingerencj ę badawcz ą do jednej punktowej eksploracji (Brze źno). Prace terenowe zrealizowano w 2010 roku w trakcie 22 kontroli, których wykaz zamieszczono w tabeli (Tab. 1).

Tab. 1. Daty i lokalizacje kontroli Pasa Nadmorskiego podczas bada ń entomologicznych

Lp. Data Rejon bada ń 1. 5 I 2010 Gda ńsk-Przymorze 2. 8 I 2010 Gda ńsk-Przymorze

43 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

3. 25 I 2010 Gda ńsk-Przymorze 4. 5 III 2010 Gda ńsk-Przymorze 5. 9 III 2010 Gda ńsk-Brze źno Gda ńsk-Przymorze Gda ńsk-Zaspa 6. 11 III 2010 Gda ńsk-Brze źno 7. 12 III 2010 Gda ńsk-Jelitkowo 8. 17 III 2010 Gda ńsk-Przymorze 9. 26 III 2010 Gda ńsk-Przymorze Gda ńsk-Zaspa 10. 30 III 2010 Gda ńsk-Brze źno 11. 16 IV 2010 Gda ńsk-Jelitkowo Gda ńsk-Przymorze 12. 21 IV 2010 Gda ńsk-Brze źno Gda ńsk-Zaspa 13. 11 V 2010 Gda ńsk-Zaspa 14. 18 VI 2010 Gda ńsk-Brze źno Gda ńsk-Przymorze Gda ńsk-Zaspa 15. 23 VI 2010 Gda ńsk-Jelitkowo 16. 20 VII 2010 Gda ńsk-Przymorze 17. 9 VIII 2010 Gda ńsk-Jelitkowo 18. 14 VIII 2010 Gda ńsk-Przymorze 19. 19 VIII 2010 Gda ńsk-Jelitkowo 20. 30 VIII 2010 Gda ńsk-Zaspa 21. 8 X 2010 Gda ńsk-Jelitkowo 22. 11 X 2010 Gda ńsk-Brze źno Gda ńsk-Przymorze Gda ńsk-Zaspa

Zastosowane zostały nast ępuj ące metody pozyskiwania informacji o owadach: ➢ kwerenda danych literaturowych ➢ analiza zbiorów informacji własnych z lat ubiegłych ➢ wypatrywanie imagines (metoda "na upatrzonego"), w tym: owady żeruj ące na kwiatach (antofilne), złapane w sieci paj ęcze, rozjechane b ądź rozdeptane na drogach, utopione w porzuconych otwartych puszkach b ądź butelkach, nalatuj ące na badacza (kolor ubrania, pot, inne czynniki) ➢ otrz ąsanie owadów z gał ęzi drzew i krzewów do parasola japo ńskiego ➢ czerpakowanie ro ślin zielnych i krzewów ➢ połów owadów z pni drzew na siatk ę typu "U" ➢ pobieranie zasiedlonych żerowisk larwalnych i prowadzenie hodowli w warunkach laboratoryjnych ➢ oznaczanie (ewentualnie zbiór) opuszczonych żerowisk larwalnych ➢ fotografia (slajdy) ➢ przesiewanie murszu sitem o boku 0,16m do miski o średnicy 0,21m

Dane literaturowe pozyskano głównie z pozycji wykorzystanych przy tworzeniu Katalogów Fauny Polsk i, zwłaszcza za ś z pracy Lentza (1979). Wszystkie materiały tego typu dotyczyły chrz ąszczy. Przyj ęte na u żytek niniejszej pracy lokalizacje zawarte w tych danych, obci ąż one są niewielk ą – zdaniem autora – doz ą niepewno ści z uwagi na pewn ą ich ogólnikowo ść . Uwzgl ędniaj ąc fakt preferencji “dawnych badaczy” w poszukiwaniu owadów w terenach

44 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno) nadmorskich (“kierunek do morza”) mo żna przyj ąć , że gatunki podawane z Gda ńska-Brze źna i Gda ńska-Jelitkowa zostały z du żą doz ą prawdopodobie ństwa stwierdzone wła śnie w obszarze Pasa Nadmorskiego. Analizuj ąc literatur ę nie uwzgl ędniono gatunków z nast ępuj ących lokalizacji ze wspomnianych katalogów: Gda ńsk, Gda ńsk i okolice, Gda ńsk- Ja śkowa Dolina, Gda ńsk-Oliwa, Gda ńsk-Stogi, Gda ńsk-Wrzeszcz, koło Gda ńska, Polanki k/Gda ńska ( chodzi zapewne o rejon ul. Polanki – uwaga aut. ), Sopot, Wisłouj ście. W przypadku muchówek bzygowatych, plujkowatych i winkowatych wykorzystano publikacje Kaczorowskiej (2004, 2006 a, b, 2008); uwzgl ędnione w zestawieniu stanowiska poło żone były na pla żach Jelitkowa i Brze źna. Informacje pochodz ące ze zbiorów własnych odnosiły si ę w kilku przypadkach do egzemplarzy dowodowych owadów oraz do stanowisk odnotowanych w latach ubiegłych – tutaj głównie chrz ąszczy z rodziny kózkowatych. Ograniczone zostały do niezb ędnego minimum sytuacje u śmiercania osobników w trakcie prac terenowych – miały one miejsce jedynie w tych przypadkach, gdy oznaczenie owada w terenie bez specjalistycznego sprz ętu i literatury było niemo żliwe; nie odławiano równie ż żadnych gatunków obj ętych ochron ą prawn ą. Zgromadzone informacje dowodowe znajduj ą si ę w zbiorach autora.

5.4. Wyniki bada ń List ę 222 gatunków podanych dla Pasa Nadmorskiego ilustruje tabela (Tab. 2). Nie udało si ę potwierdzi ć wyst ępowania żadnego z historycznie podawanych gatunków, co po częś ci wynikło z ukierunkowania bada ń na inne grupy owadów (chodzi tu zwłaszcza o chrz ąszcze z rodziny kusakowatych Staphylinidae ). Istotne znaczenie mogło mie ć tak że zanikanie na pla żach Pasa Nadmorskiego w czasach obecnych zbiorowiska kidziny, w którym cz ęść podanych dawniej gatunków została zlokalizowana. Nale ży ponadto pami ęta ć – co jest zreszt ą charakterystyczn ą cech ą inwentaryzacji entomologicznych – i ż brak stwierdzenia nie oznacza braku wyst ępowania. Na poszukiwania owadów nakłada si ę po prostu szereg trudno ści obiektywnych, co powoduje, że nie sposób arbitralnie wykluczy ć wyst ępowania jakiego ś taksonu w jakim ś obiekcie. Do trudno ści tych nale żą takie kwestie, jak: niewielkie wymiary ciała wi ększo ści Insecta, skryty tryb życia wielu gatunków, krótkie okresy pojawu postaci imaginalnych, niedost ępno ść makro- i/lub mikro środowisk, rzadko ść i/lub mała liczebno ść populacji, nocny pojaw, sezonowe i roczne rytmy zachowa ń, ograniczony czas bada ń itp.

Tab. 1. Wykaz gatunków owadów stwierdzonych w Pasie Nadmorskim w Gda ńsku. Kolejno ść wy ższych jednostek systematycznych w oparciu o "Katalog fauny Puszczy Białowieskiej" pod redakcj ą Gutowskiego i Jaroszewicza (2001)

Lp. Gatunek Status ochronny Źródło Podstawa determinacji Rz ąd Rodzina Odonata Wa żki Calopterygidae Świteziankowate 1. Calopteryx splendens NR BW imagines świtezianka błyszcz ąca Lestidae Pał ątkowate 2. Lestes sponsa pał ątka NR BW imagines Coenagrionidae Ł ątkowate

45 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

3. Pyrrhosoma nymphula NR BW imagines łunica czerwona 4. Coenagrion puella łątka dzieweczka NR BW imagines 5. Coenagrion hastulatum NR BW imagines łątka halabardówka Libellulidae Wa żkowate 6. Sympetrum vulgatum szablak NR BW imagines Orthoptera Prostoskrzydłe (Szara ńczaki) Acrididae Szara ńczowate 7. Oedipoda coerulescens NR BW imago siwoszek bł ękitny Dermaptera Skorki Labiduridae 8. Labidura riparia obc ęż nica NR BW imago Labiidae Kleszczankowate 9. Labia minor kleszczanka NR BW imago Forficulidae 10. Forficula auricularia skorek NR BW imagines Heteroptera Pluskwiaki Ró żnoskrzydłe Gerridae Nartnikowate 11. Gerris lacustris NR BW imagines nartnik powierzchniowiec Saldidae Nabrze żkowate 12. Saldula saltatoria NR BW imagines Nabidae Za żartkowate 13. Himacerus apterus NR BW imago za żartka drzewna Lygaeidae Zwi ńcowate 14. Rhyparochromus pini NR BW imago Pyrrhocoridae 15. Pyrrhocoris apterus NR BW imagines kowal bezskrzydły Coreidae Wtykowate 16. Coreus marginatus wtyk straszyk NR BW imagines Acanthosomatidae 17. Acanthosoma haemorrhoidale NR BW imago Pentatomidae Tarczówkowate

46 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

18. Eurydema oleracea NR BW imagines warzywnica kapustna Miridae Tasznikowate 19. Leptoterna dolobrata NR BW imago Neuroptera Sieciarki Chrysopidae Złotookowate 20. Chrysopa perla złotook NR BW imagines Coleoptera Chrz ąszcze Dytiscidae Pływakowate 21. Hygrotus impressopunctatus NR BW imago 22. Agabus najpr. didymus NR BW imago Carabidae Biegaczowate 23. Bembidion properans niestrudek NR LIT 24. Pogonus chalceus NR LIT 25. Paradromius longiceps R DR LC wg BW imago IUCN 26. Pterostichus niger szyko ń czarny NR BW imagines 27. Amara brunnea skorobie żek NR BW imago Hydrophilidae Kału żnicowate 28. Hydrobius fuscipes NR BW imago 29. Helophorus sp . BW imago Leiodidae Grzybinkowate 30. Leiodes rugosa R LIT

31. Colon calcaratum R LIT

Silphidae Omarlicowate 32. Silpha undata zaciemka NR LIT 33. Silpha carinata zaciemka NR BW imago 34. Silpha atrata zaciemka czarna NR BW imagines 35. Nicrophorus vespilloides NR BW imago grabarz żółtoczarny Staphylinidae Kusakowate 36. Aleochara verna R LIT 37. Aleochara sanguinea R LIT 38. Oxypoda omoena R LIT 39. Lamprinodes saginatus R LIT

47 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

40. Creophilus maxillosus NR LIT 41. Bolitobius cingulatus NR LIT Scarabaeidae Po świ ętnikowate 42. Aphodius prodromus plug NR BW imagines 43. Aphodius fimetarius plug NR BW imagines 44. Amphimallon solstitiale NR BW imago guniak czerwczyk 45. Valgus hemipterus NC DR BW imagines (dwa osobniki) 46. Phyllopertha horticola NR BW imagines ogrodnica niszczylistka 47. Anomala dubia listnik NR BW imago Scirtidae 48. Cyphon sp. BW imago Elateridae Spr ęż ykowate 49. Ampedus elegantulus BR DK WPN BW imago WR RLP 50. Ampedus najpr. sanguineus NR BW imago 51. Brachylacon murinus NR BW imagines podrzut myszaty Cantharidae Omomiłkowate 52. Rhagonycha elongata zmi ęk NC DR BW imago 53. Rhagonycha fulva zmi ęk żółty NR BW imagines Dermestidae Skórnikowate 54. Attagenus pellio NR BW imago szubak dwukropkowy 55. Megatoma undata R DR BW imago i larwa w budce lęgowej Anobiidae Kołatkowate 56. Hedobia imperialis NR BW imago Ptinidae Pustoszowate 57. Ptinus bicinctus R LIT Lymexylidae drwionkowate 58. Hylocoetus dermestoides rytel NR BW żerowiska w pniach wi ązu górskiego i brzozy brodawkowatej Cleridae Przekraskowate 59. Necrobia violacea NC DR BW imago żeruj ące na martwej mewie

48 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Melyridae 60. Dasytes cyaneus NR BW imagines 61. Malachius bipustulatus NR BW imagines bęblik dwuplamek Nitidulidae Łyszczynkowate 62. Meligethes sp. słodyszek BW imagines Silvanidae Spichrzelowate 63. Hypocoprus quadricollis R LIT Cryptophagidae Zat ęchlakowate 64. Telmatophilus shoenherri BR LIT 65. Cryptophagus lapponicus R LIT Byturidae Kistnikowate 66. Byturus tomentosus NR BW imagines kistnik malinowiec Coccinellidae Biedronkowate 67. Coccinella septempunctata NR BW imagines biedronka siedmiokropka 68. Scymnus najpr. interruptus NC DR BW imago 69. Adalia decempunctata NR BW imago 70. Anatis ocellata oczatka NR BW imagines 71. Propylea quatuordecimpunctata NR BW imagines wrzeci ąż ka 72. Aphidecta obliterata NC DR BW imago 73. Coccinula quatuordecimpustulata NR BW imago biedronka ł ąkowa 74. Adalia bipunctata NR BW imagines biedronka dwukropka 75. Coccinella undecimpunctata NR BW imago 76. Harmonia axyridis NR BW imagines 77. Calvia quatuordecimguttata NR BW imagines 78. Anisosticta novemdecimpunctata NR BW imago Ciidae 79. Cis sp. BW imago Melandryidae Śniadkowate 80. Orchesia minor NR BW imagines Mordellidae 81. Mordella fasciata NR BW imagines

49 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Tenebrionidae Czarnuchowate 82. Scaphidema metallicum łodziowiec NC DR BW imagines 83. Prionychus ater NC DR BW imagines Oedemeridae Zal ęszczycowate 84. Nacerdes melanura NC DR BW imago palotocz mostowy Salpingidae 85. Salpingus planirostris NR BW imago Cerambycidae Kózkowate 86. Arhopalus rusticus NR BW żerowiska w pniach i wykarczak sosnowiec pniakach sosnowych i świerkowych 87. Callidium violaceum NR BW żerowiska w konarach zagwo ździk fiołkowy sosnowych 88. Leiopus sp. capo ń BW żerowiska na gał ęziach, konarach lub pniach: d ębu szypułkowego i bezszypułkowego, klonu zwyczajnego i jesionolistnego, olchy czarnej i szarej, wierzby iwy, porzeczki czarnej, orzecha, brzozy omszonej 89. Pogonocherus fasciculatus NR BW żerowiska w gał ęziach kozulka sosnówka sosnowych 90. Saperda scalaris NR BW żerowiska i larwy w rzemlik plamisty pniach: klonu zwyczajnego i jesionolistnego, jabłoni domowej, olchy czarnej i szarej, brzozy brodawkowatej 91. Callidium aeneum NC DR BW żerowiska w gał ęzi wi ązu zagwo ździk złocistozielony górskiego 92. Clytus arietis tryk d ębowiec NR BW żerowiska i larwy w gał ęziach: orzecha, leszczyny, śliwy, dzikiej ró ży 93. Tetrops praeusta na śliwiec lilipucik NR BW żerowiska w gał ązkach jabłoni domowej i śliw 94. Oberea oculata NC DR BW żerowiska w p ędach dłu żynka dwukropkowa wierzbowych 95. Leptura quadrifasciata NR BW żerowiska w pniach: olchy pętlak czteropaskowy szarej i czarnej, wierzby

50 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

iwy 96. Molorchus minor kurtek mniejszy NR BW żerowiska w gał ęziach świerkowych 97. Prionus coriarius dyl ąż garbarz NC DR BW żerowiska w pniakach i korzeniach sosnowych 98. Hylotrupes bajulus spuszczel NR BW żerowiska w deskach gatunków iglastych (drewno konstrukcyjne) 99. Pogonocherus decoratus NR BW żerowiska w gał ęziach kozulka ozdobna sosnowych 100. Pogonocherus hispidus NR BW żerowiska w gał ęziach kozulka kolcokrywka będź p ędach: dzikiej ró ży, leszczyny, dzikiego bzu czarnego, jabłoni domowej, orzecha, wierzby iwy, olchy czarnej 101. Saperda carcharias NR BW żerowiska w odziomkach rzemlik topolowiec pni topól 102. Aromia moschata NR BW żerowiska w pniach wonnica pi żmówka wierzby 103. Exocentrus lusitanus NR BW żerowiska w gał ęziach lipy drobnolistnej i szerokolistnej 104. Pogonocherus hispidulus NR BW żerowiska i larwy w kozulka kosmatka gał ęziach: jabłoni domowej, orzecha, porzeczki czarnej, śliwy 105. Oberea linearis NC DR BW żerowiska w gał ęziach dłu żynka leszczynówka leszczyny 106. Phytoecia virgula ziolarka R WR DPN BW imago 107. Rhagium inquisitor rębacz pstry NR BW żerowiska, larwy, imagines w pniach i pniakach sosnowych 108. Asemum striatum NR BW żerowiska w pniach i szczapówka bruzdkowana pniakach sosnowych 109. Spondylis buprestoides NR BW żerowiska w pniach i kłopotek czarny pniakach sosnowych 110. Rhagium mordax rębacz szary NR BW żerowisko i larwa w olszy szarej 111. Saperda perforata NC DR BW żerowisko i larwy w pniu rzemlik dziesi ęcioplamkowy osiki 112. Alosterna tabacicolor wieche ć NR BW imagines 113. Dinoptera collaris rozpylak NW DR BW imagines

51 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

114. Pseudovadonia livida NR BW imagines 115. Pachytodes cerambyciformis NW DR BW imago (sie ć paj ęcza) kr ępie ń górski 116. Stenurella melanura NR BW imagines 117. Molorchus umbellatarum kurtek NC DR BW żerowiska w p ędach dzikiej ró ży 118. Corymbia rubra NR BW żerowiska w pniach i zmorsznik czerwony pniakach sosnowych Chrysomelidae Stonkowate 119. Phratora vulgatissima jątrewka NR BW imagines 120. Agelastica alni hurmak olchowiec NR BW imagines 121. Oulema melanopus skrzypionka NR BW imagines

122. Lochmaea capreae NR BW imagines nali ścica wierzbówka 123. Prasocuris phellandri NR BW imago

124. Phyllotreta nemorum pchełka NR BW imagines (pod piórem mewy) 125. Chrysomela populi NR BW imagines rynnica topolowa 126. Linaeidea aenea rynnica olchowa NR BW imagines

127. Leptinotarsa decemlineata NR BW imagines stonka ziemniaczana 128. Podagrica malvae NR BW imago

129. Chrysolina fastuosa złotka NR BW imagines 130. Gastrophysa viridula NR BW imagines 131. Galerucella lineola NR BW imagines Curculionidae Ryjkowcowate 132. Curculio glandium NR BW żerowiska w żoł ędziach słonik zoł ędziowiec dębu szypułkowego 133. Pissodes piniphilus NR BW żerowiska na pniach smolik dr ągowinowiec sosnowych 134. Cryptorhynchus lapathi NR BW żerowiska w p ędach olchy krytoryjek olchowiec czarnej 135. Phyllobius betulinus nali ściak NR BW imagines 136. Cossonus parallelepipedus NR BW imagines 137. Phyllobius pomaceus nali ściak NR BW imagines

52 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

138. Archarius pyrrhoceras NR BW imago 139. Cossonus cylindricus NR BW żerowisko w gał ęzi olchy czarnej 140. Mecinus pyraster NR BW żerowisko w gał ęzi lipy srebrzystej 141. Sitona gressorius NR BW imagines Attelabidae 142. Attelabus nitens podryjek d ębowiec NR BW żer na li ściu d ębu Scolytidae Kornikowate 143. Scolytus mali ogłodek jabłoniowiec NR BW żerowiska w gał ęziach czere śni i jabłoni domowej 144. Scolytus intricatus ogłodek d ębowiec NR BW żerowiska w pniach klonu jesionolistnego i d ębu czerwonego 145. Ips acuminatus kornik ostroz ębny NR BW żerowiska w gał ęziach sosnowych 146. Pityogenes bidentatus NR BW żerowiska w gał ęziach rytownik dwuz ębny sosnowych 147. Scolytus scolytus ogłodek wi ązowiec NR BW żerowiska w gał ęziach i konarach wi ązu górskiego 148. Scolytus multistriatus NR BW żerowiska w gał ęziach i ogłodek wielorz ędowy konarach wi ązu górskiego 149. Leperisinus fraxini jesionowiec pstry NR BW żerowiska w gał ęziach i konarach jesionowych 150. Pityogenes chalcographus NR BW żerowiska w gał ęziach rytownik pospolity sosnowych 151. Scolytus rugulosus NR BW żerowiska w gał ęziach i ogłodek śliwowiec konarach śliw 152. Hylesinus orni jesionowiec rdzawy NR BW żerowiska w gał ęziach i konarach jesionowych 153. Hylesinus crenatus je śniak czarny NR BW żerowiska w gał ęziach i konarach jesionowych 154. Scolytus ratzburgii NR BW żerowiska w pniach brzozy ogłodek brzozowiec brodawkowatej 155. Blastophagus minor NR BW imago cetyniec mniejszy 156. Hylurgus ligniperda NR BW imago drzewisz owłosiony Hymenoptera Błonkówki Xiphydriidae Buczowate 157. Xiphydria camelus bucz olchowiec NR BW żerowiska na olszy czarnej

53 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Formicidae Mrówki 158. Campanotus sp. BW żerowiska w pniakach gmachówka sosnowych Apidae Pszczoły wła ściwe 159. Bombus terrestris trzmiel ziemny NR OC BW imagines 160. Bombus lucorum trzmiel gajowy NR OS BW imagines 161. Apis mellifera pszczoła miodna NR BW imagines Cynipidae Galasówkowate 162. Andricus fecundator letyniec obfity NR BW wyro śla na li ściach dębowych 163. Cynips quercus folii NR BW wyro śla na li ściach galasówka d ębianka dębowych Lepidoptera Motyle Adelidae W ąsikowate 164. Adela reumarella wąsik NR BW imagines Incurvaridae Krzywikowate 165. Lampronia praelatella NR BW imagines Gracillariidae Kibitnikowate 166. Cameraria ohridella NR BW żerowiska w li ściach szrotówek kasztanowcowiaczek kasztanowca Sphingidae Zawisakowate 167. Mimas tiliae nastrosz lipowiec NC DR BW larwa Hesperidae Powszelatkowate 168. Ochlodes venatum karł ątek le śny NR BW imagines Cossidae Trociniarkowate 169. Cossus cossus NC DR BW żerowiska w pniach olszy trociniarka czerwica czarnej i d ębu szypułkowego 170. Zeuzera pyrina NC DR BW żerowiska w gał ęziach torzy śniad kasztanówka jesionu wyniosłego Tortricidae Zwójkowate 171. Evetria resinella NR BW żerowiska w p ędach zwójka żywiczaneczka sosnowych 172. Pammena regiana NR BW imago Pieridae Bielinkowate 173. Gonepteryx rhamni NR BW imagines listkowiec cytrynek 174. Pieris brassicae bielinek kapustnik NR BW imagines

54 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

175. Pieris rapae bielinek rzepnik NR BW imagines 176. Pieris napi bielinek bytomkowiec NR BW imagines 177. Colias hyale NW DR BW imagines szlaczko ń siarecznik Lycaenidae Modraszkowate 178. Lycaena phlaeas NR BW imagines czerwo ńczyk żarek 179. Heodes tityrus NR BW imago czerwo ńczyk mroczek 180. Plebejus argus modraszek argus NR BW imagines Nymphalidae Rusałkowate 181. Inachis io rusałka pawik NR BW imagines 182. Polygonia c-album rusałka ceik NR BW imagines 183. Aglais urticae rusałka pokrzywnik NR BW imagines 184. Araschnia levana NR BW imagines rusałka kratkowiec 185. Vanessa cardui rusałka osetnik NC DR BW imago 186. Vanessa atalanta rusałka admirał NW DR BW imago 187. Argynnis paphia NW DR BW imago perlowiec malinowiec 188. Nymphalis antiopa rusałka żałobnik NC DR BW imago Satyridae Oczennicowate 189. Melanargia galathea NW DR BW imagines polowiec szachownica 190. Coenonympha pamphilius NR BW imagines strz ępotek ruczajnik 191. Apanthopus hyperanthus NR BW imagines przestrojnik trawnik 192. Maniola jurtina przestrojnik wielki NR BW imagines 193. Hyponephele lycaon NR BW imagines przestrojnik likaon 194. Hipparchia semele skalnik semele NC DR BW imago Geometridae Miernikowcowate 195. Semiothisa clathrata witalnik NR BW imagines 196. Cabera pusaria NR BW imagines ciemnokres wierzbowiec Mecoptera Wojsiłki Panorpidae Wojsiłkowate 197. Panorpa communis wojsiłka NR BW imagines

55 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Diptera Muchówki Cecidomyiidae Pryszczarkowate 198. Rhabdophaga rosaria NR BW wyro śla na p ędach wierzby białej 199. Lasioptera rubi NR BW wyro śla na p ędach malin pryszczarek malinowiec 200. Rhabdophaga salicis NR BW wyro śla na p ędach wierzby białej Stratiomyidae Zmró żkowate 201. Beris chalybata NR LIT 202. Chloromyia formosa NR LIT 203. Microchrysa polita NR LIT Syrphidae Bzygowate 204. Cheilosia albitarsis NR LIT 205. Cheilosia chrysocoma NR LIT 206. Cheilosia illustrata NC LIT 207. Cheilosia loevi R LIT 208. Cheilosia pagana NR LIT 209. Epistrophe grossulariae NC LIT 210. Episyrphus balteatus NR BW imagines bzyg pr ąż kowany 211. Eristalix tenax NR LIT 212. Helophilus pendulus NR LIT 213. Metasyrphus corollae NR LIT 214. Myathropa florea NR BW imagines kwiatówka zmierzchnicowata 215. Palecocera tricincta NC LIT 216. Syritta pipiens NR LIT 217. Syrphus ribesii NR LIT 218. Scaeva selenitica NC LIT Calliphoridae Plujkowate 219. Calliphora vicina NR LIT 220. Lucilia caesar NR LIT 221. Lucilia sericata NR LIT 222. Pollenia amentaria NR LIT

Obja śnienia symboli w tab. 2. NR – nierzadki NW – w regionie gda ńskim, jak i w Polsce, mo że by ć lokalnie liczniejszy (na wyspowych stanowiskach), lecz na

56 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno) wielu obszarach nie stwierdzany NC – w regionie gda ńskim sporadycznie odnotowywany, w Polsce niecz ęsty (tylko lokalnie bywa cz ęstszy i/lub liczniejszy) R – rzadki w regionie gda ńskim, sporadyczny lub rzadki w Polsce BR – bardzo rzadki w regionie gda ńskim i w Polsce RLP – relikt lasów pierwotnych Ochrona gatunkowa OS - gatunek obj ęty ochron ą ścisł ą OC – gatunek obj ęty ochron ą cz ęś ciow ą • Okre ślenie warto ści przyrodniczej w skali regionu i kraju wyj ątkowa: Polska Ni żowa – WPN, region – WR du ża: kraj – DK, Polska Ni żowa – DPN, region - DR LC – gatunek najmniejszej uwagi, nie kwalifikuj ący si ę do wy ższych kategorii zagro żenia wg IUCN LIT – literatura BW – badania własne

5.5. Gatunki szczególnej troski Poni żej przedstawiono wykaz gatunków z ró żnych wzgl ędów szczególnie interesuj ących przyrodniczo (szczególnej troski). ➢ Paradromius longiceps Rzadko odławiany w Polsce gatunek chrz ąszcza z rodziny biegaczowatych, kategoria LC (gatunki najmniejszej uwagi, nie kwalifikuj ące si ę do wy ższych kategorii zagro żenia) wg IUCN. Na obszarze bada ń znalezione jedno imago na jednym stanowisku na wysoko ści osiedla Jelitkowski Dwór, na porzuconych działkach, w rdzeniu (pustym) p ędu porzeczki czarnej Ribes nigra. ➢ Leiodes rugosa Chrz ąszcz z rodziny grzybinkowatych, w Polsce rzadko i sporadycznie spotykany. Żyje na niskich trawach i pod opadłymi li ść mi. Podany przez Horiona (1949) dla Gda ńska- Brze źna. ➢ Colon calcaratum Chrz ąszcz z rodziny grzybinkowatych, znajdowany w Polsce rzadko i sporadycznie. Podany przez Czwalin ę (1885) i Horiona (1949) dla stanowiska w Jelitkowie koło Gda ńska. ➢ Aleochara verna Gatunek charakterystyczny pobrze ży morskich. Chrz ąszcz z rodziny kusakowatych znany w Polsce z nielicznych rozproszonych stanowisk w ró żnych cz ęś ciach kraju. Wyst ępuje głównie w miejscach piaszczystych, na pla żach, pod wyrzuconymi na brzeg morszczynami (kidzina). Podany przez Lentza (1879) dla stanowiska Gda ńsk-Jelitkowo. ➢ Aleochara sanguinea Chrz ąszcz z rodziny kusakowatych, w Polsce notowany z pojedynczych stanowisk w niewielu krainach. Wyst ępuje w dziuplach zasiedlonych przez ptaki. Podany przez Lentza (1879) dla stanowiska Gda ńsk-Jelitkowo. ➢ Oxypoda amoena Kolejny przedstawiciel rodziny kusakowatych, w Polsce rzadko spotykany, znany z nielicznych stanowisk. Znajdowany w lasach w ściółce, pod opadłym listowiem bukowym, wi ązkami chrustu, w śród mchów i w gnij ących grzybach. Podany przez Lentza (1876, 1879) dla stanowiska Gda ńsk-Jelitkowo. ➢ Lamprinodes saguinatus Przedstawiciel rodziny kusakowatych, na terenie kraju na nielicznych i rozproszonych stanowiskach, rzadko i sporadycznie spotykany. Gatunek o charakterze kserotermicznym, preferuje suche biotopy na otwartych terenach, wrzosowiska, murawy, pobrze ża lasu itp. Znajdowany pod płatami mchów, kamieniami, opadłymi li ść mi, w gniazdach mrówek oraz w ich s ąsiedztwie. Podany przez Lentza (1879) dla stanowiska Gda ńsk-Jelitkowo. ➢ Valgus hemipterus

57 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Pi ęknie ubarwiony niewielki chrz ąszcz z rodziny żukowatych. Saproksylobiont – larwy żeruj ą w zmurszałym, przegrzybiałym drewnie pni i pniaków drzew li ściastych. Gatunek cz ęsto powi ązany obecno ści ą i rozwojem ze starymi parkami. Chocia ż podawany historycznie z Pobrze ża Bałtyku i Pojezierza Pomorskiego, to jednak nieszczegółowo (za Burakowskim i in.1983). Stan poznania gatunku w regionie gda ńskim słaby – znaleziony ostatnio jeszcze na dwóch stanowiskach w pobli żu Matarni i Owczarni oraz w rezerwacie „K ępa Redłowska”. W trakcie niniejszych bada ń stwierdzony na kwiatach ro ślin z rodziny Apiaceae na dwóch stanowiskach – w opuszczonym ogrodzie przy ul. Piastowskiej oraz w podobnym biotopie przy ul. Pomorskiej. ➢ Ampedus elegantulus Gatunek chrz ąszcza z rodziny spr ęż ykowatych stwierdzony dopiero w tym roku w dzielnicy faunistycznej Pojezierza Pomorskiego w okolicach Matarni (Zieli ński 2010). Jak sama nazwa wskazuje – pi ęknie czarno-żółto ubarwiony. W dzielnicy Pobrze ża Bałtyku podane dot ąd tylko dwa stanowiska – w Gda ńsku-Jelitkowie i w Jantarze k/Stegny (za Burakowskim 1985). Saproksylobiont, zaliczany do reliktów lasów pierwotnych. Jedno imago stwierdzone w przesuszonym olsie przy ul. Piastowskiej w pniu martwej olszy szarej. Gatunek o najwi ększym walorze spo śród stwierdzonych w trakcie prac terenowych. ➢ Rhagonycha elongata zmi ęk Gatunek chrz ąszcza z rodziny omomiłkowatych, podawany z krainy faunistycznej Pobrze ża Bałtyku (np. W ęgrzecki 1932), jednak np. nieznany z s ąsiaduj ącej krainy Pojezierza Pomorskiego. W Polsce znany z nielicznych rozproszonych miejscowo ści w ró żnych cz ęś ciach kraju. Preferuje biotopy wilgotne. Na terenie bada ń znaleziono jedno imago w opuszczonych ogródkach działkowych na wysoko ści osiedla Jelitkowski Dwór, na gał ęzi porzeczki czarnej Ribes nigra . ➢ Megatoma undata Chrz ąszcz z rodziny skórnikowatych, wyst ępuj ący w całym kraju, jednak poławiany do ść rzadko i w niewielkiej liczbie osobników. Gatunek puszcza ński, powi ązany rozwojem i bytowaniem z dziuplastymi drzewami. Preferuje stare dziuplaste drzewa li ściaste, przebywa w murszu dziupli, w opuszczonych chodnikach larwalnych i komorach poczwarkowych chrz ąszczy drewno- i próchno żernych, pod odstaj ąca kor ą, w gniazdach żą dłówek. Spotykany bywa tak że w starych budynkach drewnianych, słupach, płotach, mieszkaniach, starych ulach pszczół oraz w gniazdach błonkówek, zamieszkuj ących w ściankach gliniastych i lessowych. Na terenie bada ń znaleziono jedno imago i jedn ą larw ę w zrzuconej z drzewa ptasiej budce lęgowej, w olsie na wysoko ści osiedla Jelitkowski Dwór. ➢ Ptinus bicinctus Chrz ąszcz z rodziny pustoszowatych, rzadko i sporadycznie spotykany w Polsce. Gatunek parapuszcza ński, poławiany w starych zmurszałych drzewach, głównie w dziuplach, niekiedy równie ż znajdowany w śród rozkładaj ącej si ę słomy w szopach, stodołach, kurnikach i goł ębnikach, a w okresie wegetacyjnym na kwiatach bzu i głogów. ➢ Necrobia violacea Niebiesko ubarwiony chrz ąszcz z rodziny przekraskowatych, niecz ęsto odnotowywany. Według wiedzy autora jest to jedno z pierwszych lub pierwsze stwierdzenie wyst ępowania tego gatunku w regionie gda ńskim. W trakcie niniejszych bada ń odnotowano jedno imago na martwej mewie srebrzystej Larus argentatus , w pobli żu jednego ze stawów w Parku Reegana. ➢ Hypocoprus quadricollis Chrz ąszcz z rodziny Silvanidae , zamieszkuj ący głównie piaszczyste obszary nadmorskie. Znajdowany pod wyschni ętymi ekskrementami zwierz ęcymi, zwłaszcza krów, koni i kóz. O wyst ępowaniu poza terenami nadmorskimi w ątpi ą niektórzy autorzy (Horion 1960). Bardzo mało stanowisk w Polsce, w tym tylko trzy pewne, z Gda ńska-Jelitkowa

58 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

(Horion 1960). ➢ Telmatophilus shoenherri Przedstawiciel rodziny zat ęchlakowatych. W Polsce bardzo rzadko spotykany, notowany tylko z trzech krain faunistycznych. Chrz ąszcz ten zasiedla pobrze ża wód stoj ących, gdzie wyst ępuje na ró żnych ro ślinach, zwłaszcza na pałkach Typha sp. Podany dla stanowiska Gda ńsk-Jelitkowo przez Lentza (1876, 1879). ➢ Cryptophagus lapponicus Kolejny chrz ąszcz z rodziny zat ęchlakowatych, gatunek o borealno-górskim typie rozsiedlenia. Znany w Polsce z niewielu stanowisk. Wyst ępuje przewa żnie w gniazdach wiewiórki, poza tym spotykany w gniazdach srok i wron, pod odstaj ącą kor ą i w grzybach nadrzewnych. Podany dla stanowiska Gda ńsk-Jelitkowo przez Lentza (1879). ➢ Scymnus najprawdopodobniej interruptus Chrz ąszcz z rodziny biedronkowatych, o długo ści ciała zaledwie 2,2mm, przedstawiciel bardzo trudnego taksonomicznie rodzaju Scymnus sp. (st ąd oznaczenie niepewne). Z Polski północnej podany zaledwie z kilku stanowisk, w tym jedno z Gda ńska (Lentz 1879). Notowany na nielicznych rozproszonych stanowiskach, głównie w środkowej i południowej cz ęś ci kraju. Spotykany w lasach, zagajnikach i parkach na drzewach li ściastych. W trakcie tych bada ń napotkano jedno imago – otrz ąś ni ęte na parasol japo ński z młodej sosny rosn ącej na obrze żu rozlu źnionego zadrzewienia na wysoko ści ul. Jagiello ńskiej. ➢ Aphidecta obliterata Kolejny przedstawiciel rodziny biedronkowatych. Wyst ępuje prawdopodobnie w całym kraju, jednak na północy Polski bardzo mało stanowisk, za ś w dzielnicy faunistycznej Pobrze ża Bałtyku tylko jedno w okolicy Słupska. Zamieszkuje tereny nizinne i górzyste, docieraj ąc nawet do strefy subalpejskiej. Wyst ępuje w lasach iglastych, zwłaszcza na jodłach, świerkach i sosnach. Na terenie bada ń znaleziono jedno martwe imago na pla ży w Brze źnie. ➢ Scaphidema metallicum łodziowiec Chrz ąszcz z rodziny czarnuchowatych, nierzadki w Polsce, ale w regionie spotykany sporadycznie. W swojej biologii przejawia cechy gatunku puszcza ńskiego – larwy żeruj ą w rozkładaj ącym si ę drewnie i pod kor ą, chrz ąszcze spotka ć mo żna w powalonych pniach, przy odziomkach martwych stoj ących drzew. Na terenie bada ń stwierdzono kilka imagines łodziowca pod odstaj ącą kor ą stoj ącego buka z miejscow ą martwic ą, rosn ącego na skraju lasu na wysoko ści dzielnicy Przymorze. ➢ Prionychus ater Kolejny przedstawiciel rodziny czarnuchowatych (dawniej w obr ębie samodzielnej rodziny cisawkowatych Alleculidae ), nierzadki w Polsce, du żo rzadziej widywany w regionie gda ńskim. Saproksylobiont prowadz ący rozwój larwalny w murszej ącym i butwiej ącym drewnie drzew li ściastych. Gatunek o wieczornej i nocnej aktywno ści imagines. Na terenie bada ń znaleziony na dwóch stanowiskach: w parku przyuniwersyteckim w okolicach ul. Tysi ąclecia (jedno martwe imago w przyziemnej dziupli starego d ębu szypułkowego) i w zadrzewieniu przydro żnym przy ul. Piastowskiej (jedno imago w analogicznym jw. mikrobiotopie tyle, że na lipie drobnolistnej). ➢ Nacerdes melanura palotocz mostowy Rzadko widywana w regionie gda ńskim zal ęszczyca. Chrz ąszcz ten został niedawno stwierdzony na kolejnym stanowisku w rejonie Osiedla Świ ętokrzyska na terenie projektowanego u żytku ekologicznego. Gatunek prowadz ący rozwój w zagrzybionym i zawilgoconym drewnie drzew iglastych lub li ściastych, cz ęsto spotykany na okresowo zalewanych przez wod ę palach mostowych lub portowych (Dominik i Starzyk 2004). Gatunek o zmierzchowej aktywno ści imagines. Na obszarze bada ń stwierdzono jedno imago na baldachu ro śliny z rodziny Apiaceae na terenach mi ędzy ul. Piastowsk ą i ul. Pomorsk ą.

59 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

➢ Callidium aeneum zagwo ździk złocistozielony Bardzo sporadyczny w regionie gda ńskim chrz ąszcz z rodziny kózkowatych o pi ęknym złocisto-zielono-br ązowym ubarwieniu. Na obszarze bada ń stwierdzono żerowisko larwalne na odłamanym konarze wi ązu górskiego rosn ącego u nasady wydmy w Parku Brze źnie ńskim. ➢ Oberea oculata dłu żynka dwukropkowa Kolejny przedstawiciel rodziny kózkowatych, du żo rzadziej spotykany, ni ż si ę do ść powszechnie podaje. W regionie gda ńskim sporadyczny. Monobiont wierzb, jego larwy prowadz ą rozwój w p ędach wierzbowych. Na obszarze bada ń stwierdzony w zaro ślach wierzbowych tu ż przy skraju boru nadmorskiego na wysoko ści osiedla Gda ńsk-Zaspa. ➢ Prionus coriarius dyl ąż garbarz Okazały parapuszcza ński chrz ąszcz z rodziny kózkowatych. Wyst ępuje w lasach li ściastych i iglastych, tak że w parkach. Zasiedla pniaki i korzenie, rzadziej konary i gał ęzie ści ętych lub złamanych drzew. Sporadycznie spotykany w żywych, osłabionych lub obumieraj ących drzewach. Pokarm larw wykazuje wysok ą wilgotno ść i zwykle do ść zaawansowany stopie ń rozkładu. Dyl ąż preferuje drzewostany starsze, tj. ponad 100 letnie; głównie stanowiska nasłonecznione. Cho ć podawany jako pospolity w nieomal całej Polsce, to jednak w północnej cz ęś ci kraju wydaje si ę by ć rzadszy. Na terenie bada ń stwierdzony na dwóch stanowiskach: w pozostało ściach boru nadmorskiego na pniaku ści ętej sosny na wysoko ści ul. Obro ńców Wybrze ża oraz w borze sosnowym w analogicznym jw. mikrobiotopie przy ul. Czarny Dwór. ➢ Oberea linearis dłu żynka leszczynówka Rzadki w regionie, znany tylko z kilku stanowisk, chrz ąszcz z rodziny kózkowatych, monobiont leszczyny. Gatunek kserotermofilny. Na obszarze bada ń stwierdzony ( żerowiska na gał ązkach leszczynowych) w zakrzaczeniu po południowej stronie ul. Pomorskiej i w grupie kilku leszczyn rosn ących po północnej stronie zbiorników wodnych na południe od ul. Piastowskiej w Parku Reegana. ➢ Phytoecia virgula ziolarka Kolejny przedstawiciel rodziny kózkowatych, jedno z najcenniejszych stwierdze ń owadów na obszarze bada ń. Gatunek zwi ązany biologi ą z ro ślinami zielnymi, co jest rzadko ści ą w śród kózkowatych wyst ępuj ących w Polsce. Podawany dla stanowiska Gda ńsk- Oliwa (Lentz 1879) i dla stanowiska Gda ńsk-Brze źno (Brischke 1894). Obserwowany współcze śnie tylko w rezerwacie przyrody „K ępa Redłowska” (inf. ustna J. K. Kowalczyk). Na terenie bada ń stwierdzono jedno imago na pla ży w Jelitkowie w 1998 roku (leg. Iwona, Leszek Zieli ńscy) (Zieli ński 1998). ➢ Saperda perforata rzemlik dziesi ęcioplamkowy Chrz ąszcz z rodziny kózkowatych, jedno z najcenniejszych stwierdze ń tych bada ń. Gatunek puszcza ński, monobiont topoli osiki. Zasiedla osłabione, obumieraj ące lub świe żo obumarłe pnie drzew. Wykazuje do ść szerok ą tolerancj ę na warunki nasłonecznienia/ocienienia, przejawia aktywno ść dzienn ą lub nocn ą. Gatunek podawany w Polsce z nielicznych stanowisk. Jego wyst ępowanie sukcesywnie ograniczane jest eksterminacj ą osiki w lasach gospodarczych. Na terenie bada ń zlokalizowany tylko w jednym miejscu – w pniu powalonej osiki (dwie larwy), tu ż przy zlikwidowanym o środku MON w Gda ńsku-Brze źnie. ➢ Dinoptera collaris rozpylak Przedstawiciel rodziny kózkowatych, w regionie gdańskim sporadycznie i nie wsz ędzie spotykany. Gatunek o bardzo interesuj ącej biologii (rozwój larwalny zaczyna w drewnie a ko ńczy w glebie). Na terenie bada ń zlokalizowany na jednym stanowisku (dwa imagines) na skraju lasu po północnej stronie deptaku stanowi ącego przedłu żenie ul. Jana Pawła II w kierunku morza.

60 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

➢ Pachytodes cerambyciformis kr ępie ń górski Pi ęknie ubarwiony chrz ąszcz z rodziny kózkowatych. Gatunek lokalnie bywa liczniejszy, jednak nie wsz ędzie wyst ępuje. Na badanym obszarze stwierdzono tylko jedno imago w sieci paj ęczej, w okolicy deptaku stanowi ącego przedłu żenie ul. Jana Pawła II w kierunku morza. ➢ Molorchus umbellatarum kurtek Chrz ąszcz z rodziny kózkowatych, spotykany w całej Polsce, ale zwykle niecz ęsto i nielicznie. Silnie powi ązany ekologi ą z porzuconymi sadami – prowadzi rozwój w obumieraj ących gał ęziach jabłoni, grusz i innych drzew owocowych. Na terenie bada ń stwierdzony w p ędach dzikiej ró ży rosn ącej na martwych wydmach w okolicy osiedla Jelitkowski Dwór. ➢ Bombus terrestris trzmiel ziemny Nierzadki w Polsce i w regionie gda ńskim, chroniony prawem (ochrona cz ęś ciowa). ➢ Bombus lucorum trzmiel gajowy Nierzadki w Polsce i w regionie gda ńskim, chroniony prawem (ochrona ścisła). ➢ Mimas tiliae nastrosz lipowiec Sporadycznie spotykany w regionie gatunek motyla z rodziny zawisakowatych. Na terenie bada ń stwierdzono jedn ą larw ę w wilgotnych ziołoro ślach na wysoko ści osiedla Przymorze. ➢ Cossus cossus trociniarka czerwica Okazały motyl z rodzin trociniarkowatych. Najcz ęś ciej spotykanym stadium jest znajdowana w glebie larwa, dorastaj ąca nawet do 10cm długo ści. Gatunek ksylobiontyczny, prowadz ący rozwój w drewnie, niekiedy przepoczwarczaj ący si ę w ziemi u podstawy pnia drzewa żywicielskiego larw. Lokalizowany cz ęsto na podstawie charakterstycznych żerowisk na pniach drzew rosn ących w miejscach bardzo dobrze nasłonecznionych. Żerowiska te s ą nieco podobne (ale mniej okazałe) do żerowisk kozioroga d ębosza. Na obszarze bada ń stwierdzony na dwóch stanowiskach: po południowej stronie deptaku b ędącego przedłu żeniem ul. Obro ńców Wybrze ża w kierunku morza, na samotnie stoj ącej olszy czarnej oraz w parku przyuniwersyteckim w okolicach ul. Pomorskiej na pniu obumieraj ącego starego d ębu szypułkowego. ➢ Zeuzera pyrina torzy śniad kasztanówka Motyl z rodziny trociniarkowatych. Cho ć, jak podaje literatura, pospolity w całym kraju, to w regionie gda ńskim odnotowywany sporadycznie. Gatunek ksylobiontyczny, prowadz ący rozwój larwalny w ró żnych drzewach li ściastych (zarówno pnie, jak i konary oraz gał ęzie). W trakcie niniejszych bada ń stwierdzony w Parku Brze źnie ńskim w obumieraj ących gał ęziach jesionu wyniosłego. ➢ Colias hyale szlaczko ń siarecznik Motyl z rodziny bielinkowatych cz ęsto spotykany w Polsce, w regionie tak że, ale nie wsz ędzie. Gatunek ciepłolubny, charakterystyczny dla dobrze nasłonecznionych mikrobiotopów, jak suche murawy, ziołoro ślowe okrajki na skrajach lasów, wydmy itp. Na terenie bada ń stwierdzony na napiaskowych murawach na wysoko ści ul. Jagiello ńskiej. ➢ Vanessa cardui rusałka osetnik Motyl z rodziny rusałkowatych, gatunek migracyjny (południe Europy), w tym roku rzadko obserwowany w regionie gda ńskim. Na obszarze bada ń stwierdzono jedno imago w locie pomi ędzy ul. Piastowsk ą i ul. Pomorsk ą. ➢ Vanessa atalanta rusałka admirał Kolejny przedstawiciel rodziny rusałkowatych, tak że migruj ący na teren Polski (południe Europy). W tym roku rzadko obserwowany w regionie gda ńskim. Na obszarze bada ń stwierdzono jedno imago w locie pomi ędzy ul. Piastowsk ą i ul. Pomorsk ą. ➢ Argynnis paphia perłowiec malinowiec

61 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Lokalnie cz ęsty motyl z rodziny rusałkowatych, zwłaszcza w dolinach rzecznych na terenie Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. Na terenach przymorskich widywany sporadycznie. W trakcie tych bada ń obserwowano dwa imagines w locie przy stacji pomp w okolicy ul. Tysi ąclecia. ➢ Nymphalis antiopa rusałka żałobnik Sporadycznie obserwowany motyl z rodziny rusałkowatych, w tym roku wyj ątkowo niecz ęsty i nieliczny. W trakcie tych bada ń stwierdzono jeden egzemplarz w locie przy stacji pomp w okolicy ul. Czarny Dwór na wysoko ści osiedla Jelitkowski Dwór. ➢ Melanargia galathea polowiec szachownica Przedstawiciel rodziny oczennicowatych, pi ęknie ubarwiony motyl spotykany sporadycznie w regionie na ciepłych stanowiskach. W tym roku obserwowany cz ęś ciej i liczniej ni ż zazwyczaj. Na obszarze bada ń stwierdzono dwa okazy imaginalne w locie, nieco na północ od deptaku b ędącego przedłu żeniem ul. Jana Pawła II w kierunku morza, w zaro ślach i ziołoro ślach na skraju lasu. Ciekawostk ą jest wieloletnie utrzymywanie si ę gatunku w tej okolicy – obserwowany był on tak że (2 osobniki dorosłe) w 2006 roku nieomal w tym samym miejscu (leg. J. Wojta ś, autor). ➢ Hipparchia semele skalnik semele Okazały motyl z rodziny oczennicowatych, w skali kraju znany z rozproszonych stanowisk i proponowany przez Czachorowskiego i in. (2000) jako gatunek parasolowy dla entomofauny wydm, wrzosowisk i suchych borów. W regionie spotykany sporadycznie. W trakcie bada ń jedno aktywne imago żeruj ące na ostach przy stacji pomp w okolicy ul. Tysi ąclecia. ➢ Epistrophe grossulariae Gatunek lokalny w Polsce, podany przez Kaczorowsk ą (2006) dla stanowiska Jelitkowo. ➢ Cheilosia illustrata Gatunek lokalny w Polsce, podany przez Kaczorowsk ą (2006) dla stanowiska Jelitkowo. ➢ Cheilosia loevi Gatunek rzadki w Polsce; jak dot ąd znaleziono go tylko na Śląsku (Ba ńkowska 1963) i w Brze źnie (Kaczorowska 2006). ➢ Palecocera tricincta Gatunek kserotermofilny o słabo poznanej biologii; stwierdzany na Pomorzu i w środkowej Polsce. Z terenu bada ń podany przez Kaczorowsk ą (2006) ze stanowisk Brze źno i Jelitkowo.

5.6. Podsumowanie, propozycje działa ń i wskazówek ochronnych W trakcie prac nad entomofaun ą Pasa Nadmorskiego stwierdzono wyst ępowanie 214 gatunków owadów. Z liczby tej 46 taksonów stanowi ą gatunki specjalnej troski, z ró żnych wzgl ędów bardziej ni ż pozostałe interesuj ące przyrodniczo. Jak na teren przymiejski jest to liczba znacz ąca, świadcz ąca o du żej warto ści tego obszaru, ale i obliguj ąca zarz ądców i wszystkich u żytkowników do stara ń o zachowanie tego bogactwa. Postulaty ochroniarskie sformułowane głównie pod kątem gatunków szczególnej troski, ale i wykraczaj ące ponad “w ąsk ą entomologiczn ą specjalizacj ę” s ą nast ępuj ące: ➢ utrzymanie zró żnicowania (mozaikowato ści) ekosystemów Pasa Nadmorskiego w celu zachowania warunków dla funkcjonowania gatunków poliekosystemowych; ➢ utrzymanie ekstensywnego zagospodarowania przedmiotowego obszaru, z maksymalnie mo żliwym (a najlepiej całkowitym) powstrzymaniem ekspansji wielkokubaturowej i totalnie przekształcaj ącej przestrze ń zabudowy inwestycyjnej (osiedla, wysoko ściowce, hotele itp.);

62 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

➢ całkowita rezygnacja z gospodarowania w ekosystemach le śnych, z wyj ątkiem sytuacji zagra żaj ących bezpiecze ństwu spacerowiczów i rowerzystów; ➢ wprowadzenie rygorystycznego zakazu naruszania zasobów olsów na całej długo ści Pasa Nadmorskiego od Jelitkowa do Brze źna; ➢ zdecydowane wzbogacenie i urozmaicenie stereotypowej koncepcji zagospodarowania (“drzewka – trawniki – place zabaw – toalety dla psów – ście żki rowerowe – deptaki”) o elementy stricte przyrodnicze i edukacyjne (np. płaty do obserwacji samorzutnej sukcesji wtórnej, drzewa do obserwacji żerowania konkretnych gatunków, np. wspomniana wy żej olcha czarna z żerowiskami Cossus cossus, itp .); dobrym przykładem takiego podej ścia jest zrealizowana na tym terenie kilka lat temu mini ście żka przyrodnicza obrazuj ąca ró żne gatunki traw; ➢ pozostawienie wskazanych przez botanika płatów zbiorowisk ł ąkowych i o charakterze popastwiskowym do prowadzenia ekstensywnej gospodarki ł ąkarskiej i ekstensywnego wypasu (małe stada zwierz ąt gospodarskich) oraz płatów porzuconych sadów dla zachowania tego typu ekosystemów w celach dydaktycznych; zało żenie sadu ze starymi zanikaj ącymi odmianami drzew owocowych; dla realizacji tych pomysłów niezb ędne byłoby wybudowanie “mikrogospodarstwa”, by ć mo że na terenie pomiędzy ulicami Pomorsk ą i Piastowsk ą, gdzie obecnie planowane jest zagospodarowanie przestrzeni lub w okolicach opuszczonej strzelnicy w Brze źnie; ➢ zwrócenie szczególnej uwagi na kształtowanie stref ekotonowych, zwłaszcza na pograniczu ekosystemów le śnych i niele śnych oraz ekosystemów wodnych i niele śnych; strefy te – jak wiadomo – stanowi ą jeden z najcenniejszych i istotnych dla funkcjonowania entomocenoz (szerzej: zoocenoz) elementów krajobrazu; ➢ przemy ślenie problemu eliminacji zjawiska dewastowania przez maszyny sprz ątaj ące pla żę resztek mikro środowisk kidziny chronionych zapisami Dyrektywy Siedliskowej, a stanowi ących ostoj ę wyspecjalizowanych owadów, jak i takich, które mogą w takich miejscach wysuszy ć si ę po przymusowej k ąpieli w morzu (wywiewane znad l ądu przez bryz ę) i odlecie ć; ➢ podj ęcie akcji edukacyjnej promuj ącej przyrodnicze walory Pasa Nadmorskiego, w tym w ątku nastawionego na promowanie ró żnorodno ści entomocenozy tego terenu, jak i osłabiania negatywnych odczu ć cz ęś ci społecze ństwa wobec owadów (patrz np. Jopkiewicz 2005).

Podzi ękowania Składam podzi ękowania za wsparcie terenowe: Mał żonce Iwonie, Synom Leszkowi i Mateuszowi oraz Jarkowi Wojtasiowi, za ś Mateuszowi Ciechanowskiemu dzi ękuj ę za wsparcie kameralne.

63 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

6. Płazy i gady Jacek Błażuk

6.1. Metody i materiał Prace inwentaryzacyjne były prowadzone w ci ągu całego sezonu aktywno ści obserwowanych zwierz ąt w 2010 r. W opracowaniu zamieszczono tak że, dla celów porównawczych, dane pochodz ące nawet z I połowy lat 70. Płazy poławiano ró żnego typu podbierakami obszytymi siatk ą o ró żnej średnicy oczka, jak równie ż dokonywano odłowów r ęcznych. Dokonywano tak że nasłuchów odgłosów godowych samców. Przeszukiwano równie ż wszelkiego rodzaju kryjówki l ądowe w celu stwierdzenia w nich obecno ści tych zwierz ąt. Były to powalone pniaki, sterty dykt, pap, gruzu budowlanego i wszelkiego rodzaju śmierci le żą cych na ziemi Przy poszukiwaniu gadów stosowano metod ę bezpo średniej obserwacji w terenie oraz, podobnie jak w przypadku płazów, przeszukiwano rozmaite kryjówki l ądowe mog ące stanowi ć potencjalne schronienie tych zwierz ąt.

6.2. Wyniki i ich omówienie

6.2.1. Gady W 2010 r nie stwierdzono na inwentaryzowanej powierzchni żadnego gatunku gada. Najbli ższe stanowiska wyst ępowania gadów mieszcz ą si ę na północ od inwentaryzowanych terenów (obszar wydmy białej i szarej w Sopocie na wysoko ści „Parku Północnego”) oraz na południowy zachód przy ul. Opolskiej w dzielnicy Gda ńsk-Przymorze na pograniczu z Zasp ą (tereny trawiaste przy Parku „Jana Pawła II”. W obu tych miejscach stwierdzono nieliczne populacje jaszczurki zwinki Lacerta agilis . Populacja sopocka jest niewielka i składa si ę z kilkudziesi ęciu dorosłych osobników, natomiast populacja gda ńska istnieje obecnie w postaci szcz ątkowej i liczy zaledwie kilkana ście dorosłych jaszczurek obu płci. Stanowi ona pozostało ść bardzo liczebnej populacji z lat 70., gdy tereny te o charakterze ruderalnym przylegały do obszaru dawnego lotniska. W latach 80. odnotowywano w lasach pasa nadmorskiego na wysoko ści ul. Czarny Dwór i D ąbrowszczaków nieliczne osobniki padalca zwyczajnego Anguis fragilis . Podczas prac w 2010 r. nie stwierdzono jednak obecno ści tej jaszczurki, co mo że oznacza ć drastyczny spadek liczebno ści gatunku, a nawet całkowity jego zanik.

6.2.2. Płazy W 2010 r. stwierdzono nast ępuj ące gatunki płazów. Były to: 1. traszka zwyczajna Triturus vulgaris , 2. grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus , 3. żaba wodna Rana kl. esculenta , 4. żaba trawna Rana temporaria. Żaba trawna charakteryzowała si ę najszerszym zasi ęgiem rozmieszczenia na omawianym terenie. Spotykana była na terenie dawnych ogródków działkowych mi ędzy ul. Pomorsk ą i Piastowsk ą. Wyst ępuj ące na tym obszarze osobniki przechodziły rozród w niewielkich rozlewiskach poło żonych blisko ul. Piastowskiej. Przypuszczalnie to wła śnie osobniki pochodz ące z tego terenu spotykane były sporadycznie w wodach Potoku Oliwskiego, gdzie znajdowały dogodne miejsca do zimowania. Wyst ępuj ące w tym cieku nieliczne kijanki tego gatunku pochodziły przypuszczalnie z okolic Oliwy, poniewa ż w stawach poło żonych wzdłu ż ul. Pomorskiej rozrodu nie stwierdzono. Nieliczne żaby trawne obserwowane były tak że w Parku im. Ronalda Regana oraz przyległym do niego pasie le śnym na wysoko ści ul. D ąbrowszczaków i Czarny Dwór. Rozród miał miejsce w utworzonych tu niedawno stawach oraz niewielkich rowach i podmokłościach le żą cych w lesie. Nieco

64 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno) cz ęś ciej gatunek ten wyst ępował na obszarze zdewastowanych działek mi ędzy ul Pla żow ą i Gen. J. Hallera. Rozród stwierdzono w zarastaj ących rowach odwadniaj ących tereny dawnych działek oraz w niewielkim zagł ębieniu terenowym poło żonym przy ul. Gen. J. Halllera w pobli żu strzelnicy łuczniczej. Najrzadziej żaby trawne obserwowane były w „Parku Brze źnie ńskim im. J. J. Haffnera. Ta niewielka subpopulacja rozród mogła przechodzi ć w niewielkich zagł ębieniach terenowych le żą cych na terenie wspomnianego parku, które w wyj ątkowo wilgotnych latach wypełnione s ą przez du żą cz ęść roku wod ą, albo były migrantami z terenów poło żonych w okolicy ul. I. Krasickiego i Sybiraków oraz terenów otaczaj ących dawne Jezioro Zaspa. Wszystkie 3 pozostałe gatunki obserwowane były w niewielkim zagł ębieniu terenowym (wykopie pod niezrealizowan ą dot ąd budow ę) le żą cym przy ul. Gen. J. Hallera w pobli żu strzelnicy łuczniczej. Jedynie traszka zwyczajna, a i to bardzo sporadycznie, odnotowywana była w rowach poło żonych na terenach zdewastowanych ogródków działkowych mi ędzy ul. Pla żow ą i Gen. J. Hallera. Ogólnie mo żna stwierdzi ć, że wszystkie gatunki płazów charakteryzowały si ę niskimi ( żaba trawna) lub bardzo niskimi liczebno ściami (traszka zwyczajna, grzebiuszka ziemna, żaba wodna) Wszystkie wymienione gatunki s ą pospolite i liczne w skali kraju (Juszczyk 1974), ale podlegaj ą ochronie gatunkowej ścisłej (Dziennik Ustaw Nr. 220, Poz. 2237). Stan fauny płazów z lat 70. w sposób znacz ący odbiega od stanu obecnego i to na niekorzy ść . W latach 70. bardzo bogate populacje płazów wyst ępowały na terenie dzisiejszego Parku im. „Ronalda Regana” i były reprezentowane przez traszk ę zwyczajn ą, grzebiuszk ę ziemn ą, żab ę wodn ą i żab ę trawn ą, Miejsce to stanowiło rozległ ą podmokło ść obficie poro śni ętą m.in. Trzcin ą. Osuszenie tego terenu w zwi ązku z prowadzonym nielegalnym wydobyciem bursztynu, jak równie ż lokalizacja ogródków działkowych, spowodowały zanik niektórych gatunków ( żaba wodna) i drastyczny spadek liczebno ści pozostałych. Jeszcze w latach 80. populacje z tego obszaru zasilane były osobnikami lęgn ącymi si ę w pobli żu obecnego Szpitala Miejskiego przy ul. Jana Pawła II, ale spadek liczebno ści populacji płazów w tym miejscu nie pozostał bez wpływu na liczebno ść populacji płazów pasa nadmorskiego. Mo żna przypuszcza ć, że podobna sytuacja wyst ępowała w okolicy „Parku Brze źnie ńskiego im. „J. J. Haffnera”, którego obszar mógł być zasilany płazami pochodz ącymi z bardzo bogatych populacji znajduj ących si ę w Jeziorze Zaspa. Populacje te, tj. ropuchy zielonej, żaby wodnej, żaby śmieszki i żaby trawnej zostały zdziesi ątkowane w latach 80. po przekształceniu tego zbiornika w składowisko odpadów EC II. W chwili obecnej populacje tych gatunków, bardzo ju ż nieliczne ograniczaj ą si ę do rowu wodnego opasaj ącego wspomniany zbiornik. Podobnie nieliczne populacje wyst ępuj ą w rowach przy zbiegu ul. I. Krasickiego i Sybiraków. Istnieje szansa, że populacje płazów b ędą mogły ulec odbudowie na terenie Parku im. Ronalda Regana. Utworzenie szeregu zbiorników wodnych, w których obecnie goduj ą, wprawdzie nielicznie, płazy, stwarza tym zwierz ętom w perspektywie dobre warunki bytowania. Tym bardziej, że otaczaj ący od strony morza pas lasu z bogatym runem stanowi dobre warunki dla plazów w fazie życia l ądowego. Zbiorniki te stwarzaj ą jednak dla form larwalnych pewne niebezpiecze ństwo, poniewa ż s ą zarybione (celowe zarybienia przez wędkarzy, głównie karasiem srebrzystym Carassius auratus gibelio , lub zawleczenia przez ptactwo wodne). Populacje ryb w tych zbiornikach s ą przypuszczalnie na tyle bogate, że stanowi ą biotop żerowiskowy dla ptaków rybo żernych, np. kormorana czarnego Phalacocorax carbo i czapli siwej Ardea cinerea . Zdarzaj ą si ę nierzadko sytuacje, gdzie obserwowa ć mo żna stadka zło żone z kilku-kilkunastu żeruj ących kormoranów.

65 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

7. Ptaki Jakub Typiak

7.1. Teren bada ń Pas nadmorski to obszar na terenie miasta Gda ńska poło żony wzdłu ż Zatoki Gda ńskiej. Zakres niniejszych bada ń obejmował tereny zielone od ulicy Husytów na zachodzie do ulicy Hallera na wschodzie. Ponadto badaniami obj ęto tak że Park Brze źnie ński rozci ągaj ący si ę pomi ędzy zabudowaniami osiedla Brze żno a Nowym Portem. Ł ącznie obszar obj ęty inwentaryzacj ą wyniósł ~2,65 km 2. Na badanym terenie znajduj ą si ę trzy parki: Jelitkowski, Regana i Brze źnie ński. W skład badanego obszaru weszły tak że tereny po dawnych ogródkach działkowych znajduj ące si ę pomi ędzy ulicami: Pomorsk ą i Piastowsk ą oraz Pla żow ą i Hallera (z wył ączeniem fragmentu Parku Regana). Inwentaryzacj ą obj ęto tak że nadmorski las pomi ędzy Parkiem Jelitkowskim a Brze źnem. Na badanym obszarze znajduj ą si ę 3 stawy: staw na Potoku Oliwskim przy skrzy żowaniu ulic Pomorskiej i Jelitkowskiej (wraz z wyspą ~ 61 a ) oraz dwa stawy na terenie Parku Regana o powierzchni kolejno 2,30 ha i 62 a. Na badanym obszarze znalazł si ę tak że jeden zbiornik przeciwpo żarowy przy ulicy Jana Pawła II o powierzchni 16 arów. Przez Park Regana oraz cz ęść terenów po dawnych działkach przebiega klika rowów melioracyjnych, które maj ą do ść istotne znacznie dla miejscowej awifauny. Siedliska ptaków znajduj ące si ę na terenie obj ętym inwentaryzacj ą ogólnie mo żna podzieli ć na: parki o charakterze lasu li ściastego, bór sosnowy nadmorski, lasy: li ściasty i mieszany, stawy, tereny o charakterze ruderalnym (po dawnych ogródkach działkowych) oraz tereny otwarte z pojedynczymi drzewami (Park Regana) .

7.2. Metodyka Dla poznania awifauny pasa nadmorskiego wykorzystano dwie metody badawcze. W badaniach podczas okresu l ęgowego oraz zimowania ptaków posłu żono si ę metod ą transektow ą, natomiast w badaniach przelotu ptaków w okresie wędrówki jesiennej wykonano tzw. liczenia ptaków z punktu. Dla zastosowania metody transektowej podzielono badany obszar na fragmenty, zgodnie z prezentowanym przez nie siedliskiem (mapa - zał ącznik). We fragmentach tych wytyczono transekt o długo ści zale żnej od wielko ści badanego fragmentu i o szeroko ści 100 m (po 50 m w ka żdą stron ę) (przebieg – równie ż na mapie w zał ączniku). Ptaki notowano na podstawie obserwacji oraz nasłuchów. Szczególn ą uwag ę zwracano na obecno ść zaj ętych gniazd oraz ptaków dorosłych z pokarmem. W niektórych przypadkach dla gatunków o wczesnowiosennej aktywno ści, takich jak np. pełzacz, stosowano stymulacj ę głosow ą, żeby sprowokowa ć terytorialnego samca do ujawnienia swojej obecno ści. Dla obserwacji ptaków przelotnych wybrano dwa punkty obserwacji umo żliwiaj ące wychwycenie ci ągu ptaków migruj ących wzdłu ż wybrze ża. Obserwacje rozpoczynano o godzinie 11:00 i prowadzono przez 1,5 godziny. Położenie punktów obserwacji zaznaczono na mapie. Daty poszczególnych kontroli transektowych oraz obserwacji ze stałych punktów zestawiono w tabeli nr 1. Do interpretacji wyników posłu żono si ę tak że ciekawszymi obserwacjami własnymi oraz innych obserwatorów z lat wcze śniejszych, mi ędzy innymi spisem gatunków ptaków lęgowych powstałym na podstawie jednodniowej kontroli w Parku Regana z 11.05.2009; niniejszy spis przeprowadzony był przez autora na potrzeby tablic edukacyjnych. Podczas prac posługiwano si ę lornetk ą o parametrach 10 X 50 CARL-ZEISS JENA, urz ądzeniem GPS Garmin 60 CX, odtwarzaczem mp3 MINT wraz z zestawem gło śników przeno śnych CREATIVE 250, rejestratorem d źwi ęku ZOOM H4N wraz z mikrofonem kierunkowym AUDIOTECHNICA ATR 55. Dokumentacj ę fotograficzn ą sporz ądzano

66 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno) aparatami cyfrowymi PENTAX K10D z obiektywem SIGMA 150-500mm F 5,6-6,3 oraz aparatem CANON Powershot A540.

Tab. 1. Zestawienie dat poszczególnych kontroli terenowych. Kontrole z okresu l ęgowego i zimowego były wykonane metod ą transektow ą; kontrole przelotu jesiennego to obserwacje z punktu. Typ kontroli Daty poszczególnych kontroli okres 14.12.2009 14.01.2010 zimowy okres 02.05.2010 15.05.2010 07.06.2010 13.06.2010 20.06.2010 lęgowy migracja 02.10.2010 17.10.2010 27.10.2010 jesienna

7.3. Wyniki Na podstawie prac terenowych w obszarze pasa nadmorskiego w Gda ńsku wykazano obecno ść 52 gatunków ptaków l ęgowych (324 terytoriów/gniazd). Ponadto stwierdzono obecno ść kolejnych 22 gatunków niel ęgowych, tj. przelotnych, żeruj ących b ądź odpoczywaj ących. Obserwacje z lat wcze śniejszych wskazuj ą na obecno ść kolejnych dwóch gatunków l ęgowych niewykazanych w roku 2010 oraz dwóch gatunków widzianych w locie ponad pasem nadmorskim, które z pewno ści ą nie s ą gatunkami l ęgowymi. Ł ącznie na terenie pasa nadmorskiego odnotowano dotychczas 76 gatunków ptaków 2, z czego zdecydowana wi ększo ść to gatunki podlegaj ące ścisłej ochronie gatunkowej. Trzy gatunki: wrona, sroka i gawron podlegaj ą ochronie gatunkowej cz ęś ciowej; dwa: krzy żówka i łyska to gatunki łowne podlegaj ące ochronie zgodnie z prawem łowieckim. Niniejsze badania, ze wzgl ędu na stosunkowo krótki okres obserwacji i wynikaj ącą z niego mał ą liczb ę kontroli, mogły nie wykaza ć wszystkich gatunków ptaków przelotnych, jakie mo żna spotka ć w pasie nadmorskim. Jednak że je śli chodzi o ptaki l ęgowe, jest mało prawdopodobne, aby który ś gatunek został przeoczony. Wykaz stwierdzonych w roku 2010 gatunków l ęgowych zestawiono w tabeli nr 2, natomiast wykaz gatunków nie l ęgowych zestawiony w tabeli nr 3.

Tab. 2. Lista l ęgowych gatunków ptaków stwierdzonych w obr ębie transektów. Obecno ść gatunków l ęgowych nieterytorialnych oznaczono „+” LP gatunek N terytoriów/gniazd 1 bernikla kanadyjska Branta canadensis 2 2 bogatka Parus major 22 3 cierniówka Sylvia communis 18 4 czubatka Lophophanes cristatus 2 5 czy ż Carduelis spinus 2 6 dzi ęcioł zielony Picus viridis 1 7 dzi ęcioł du ży Dendrocopos major 3 8 dzi ęciołek Dendrocopos minor 1 9 dziwonia Carpodacus erythrinus 8 10 dzwoniec Carduelich chloris 2 11 grubodziób Coccothraustes coccothraustes 1

2 Do listy tej nale ży równie ż doliczy ć zimorodka Alcedo atthis , którego dnia 1 stycznia 2006 roku obserwowali Zieli ńska i Zieli ński (2005) nad dolnym odcinkiem Potoku Oliwskiego (w Parku Jelitkowskim). Zimorodek jest gatunkiem umieszczonym w Zał ączniku I unijnej Dyrektywy Ptasiej.

67 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

LP gatunek N terytoriów/gniazd 12 grzywacz Columba palumbus 22 13 kapturka Sylvia atricapilla 17 14 kokoszka Gallinula chloropus 1 15 kos Turdus merula 26 16 kowalik Sitta europaea 2 17 krzy żówka Anas platyrhynchos 1 18 kukułka Cuculus canorus + 19 kulczyk Serinus serinus 2 20 kwiczoł Turdus pilaris 7 21 łab ędź niemy Cygnus olor 2 22 łozówka Acrocephalus palustris 19 23 łyska Fulica atra 1 24 mazurek Passer montanus 1 25 modraszka Cyanistes caeruleus 14 26 pełzacz ogrodowy Certhia brachydactyla 4 27 piecuszek Phylloscopus trochilus 13 28 pieg ża Sylvia curruca 8 29 pierwiosnek Phylloscopus collybita 15 30 pleszka Phoenicurus phoenicurus 5 31 pliszka siwa Motacilla alba 1 32 potrzos Emberiza schoeniclus 2 33 raniuszek Aegithalos caudatus 1 34 remiz Remiz pendulinus 1 35 rudzik Erithacus rubecula 7 36 sierpówka Streptopelia decaocto 3 37 sikora uboga Poecile palustris 1 38 słowik szary Luscinia luscinia 2 39 sójka Garrulus glandarius 4 40 sroka Pica pica 19 41 szczygieł Carduelis carduelis 2 42 szpak Sturnus vulgaris 8 43 sztrzy żyk Troglodytes troglodytes 5 44 śpiewak Turdus philomelos 2 45 świergotek drzewny Anthus trivialis 1 46 świstunka Phylloscopus sibilatrix 8 47 trzciniak Acrocephalus arundinaceus 2 48 trzcinniczek Acrocephalus scirpaceus 1 49 wrona Corvus corone 20 50 wróbel Passer domesticus 1 51 zaganiacz Hippolais icterina 1 52 zi ęba Fringilla coelebs 10 suma wszystkich terytoriów/gniazd 324

68 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Tab. 3. Lista gatunków niel ęgowych stwierdzonych na obszarze pasa nadmorskiego w sezonie 2010. LP gatunek okoliczno ści obserwacji 1 czapla siwa Ardea cinerea żeruj ąca 2 czeczotka Carduelis flammea żeruj ący przelotny 3 dro ździk Turdus iliacus żeruj ący przelotny 4 gawron Corvus frugilegus żeruj ący/przelotny/zimuj ący 5 gil Pyrrhula pyrrhula żeruj ący/przelotny/zimuj ący 6 goł ąb miejski Columba livia forma urbana żeruj ący/zimuj ący 7 jemiołuszka Bombycilla garrulus żeruj ąca/przelotna/zimuj ąca 8 jerzyk Apus apus żeruj ący 9 kawka Corvus monedula żeruj ąca 10 kopciuszek Phoenicurus ochruros żeruj ący 11 kr ętogłów Jynx torquilla żeruj ący/przelotny 12 krogulec Accipiter nisus przelotny/ żeruj ący 13 krzy żodziób świerkowy Loxia curvirostra przelotny 14 mewa pospolita Larus canus żeruj ąca/przelotna/zimuj ąca 15 mewa srebrzysta Larus argentatus żeruj ąca 16 mysikrólik Regulus regulus przelotny 17 myszołów Buteo buteo przelotny 18 myszołów włochaty Buteo lagopus przelotny 19 oknówka Delichon urbica żeruj ący 20 pustułka Falco tinnunculus żeruj ący 21 skowronek polny Alauda arvensis przelotny 22 śmieszka Larus ridibundus żeruj ący

Na badanym obszarze stwierdzono jedn ą koloni ę l ęgow ą kwiczołów znajduj ącą si ę w Parku Jelitkowskim. Zlokalizowano tak że zbiorowe noclegowisko ptaków krukowatych z przewag ą wrony siwej (~200osobników) w najbardziej na wschód wysuni ętej cz ęś ci Parku Brze źnie ńskiego. W badaniach nie wykazano żadnych l ęgowych gatunków wymienionych w I zał ączniku tzw. Dyrektywy Ptasiej (79/409/EWG) NATURA 2000; nie udało si ę tak że zlokalizowa ć żadnego gniazda ptaków szponiastych ani sów. Najliczniej reprezentowanymi gatunkami l ęgowymi badanego obszaru s ą: kos, bogatka, grzywacz, sroka, łozówka, cierniówka, kapturka, pierwiosnek i piecuszek.

7.4. Charakterystyka awifauny l ęgowej poszczególnych siedlisk: stan i zagro żenia

7.4.1. Park Jelitkowski i Park Brze źnie ński Obydwa parki charakteryzuj ą si ę drzewostanem głównie li ściastym, stosunkowo starym. Wyst ępuje tu du żo naturalnych dziupli, które daj ą mo żliwo ść gnie żdżenia si ę małym dziuplakom. Gniazduje tu sze ść z o śmiu par szpaków stwierdzonych w całym pasie nadmorskim. Licznie wyst ępuj ą bogatki (8 terytoriów) i modraszki (5 terytoriów); ponadto kowalik i pełzacz ogrodowy (po jednym terytorium). Le śny charakter parków sprzyja l ęgom kosa; wyst ępuje tu a ż 11 z 26 stwierdzonych terytoriów tego gatunku. Ptaki te nale żą do lokalnej, prawdopodobnie niew ędruj ącej, miejskiej populacji. Kolejnym gatunkiem l ęgowego drozda, jaki tu stwierdzono, jest kwiczoł, niewystępuj ący nigdzie indziej na badanym terenie - cała kolonia (udało si ę zlokalizowa ć 7 gniazd). W obydwu parkach ł ącznie gniazduje 5 par

69 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno) zi ęby, co stanowi połow ę tych ptaków dla badanego terenu. Stosunkowo bogaty podszyt w Parku Brze źnie ńskim oraz - lokalnie - tak że w Parku Jelitkowskim stanowi dla ptaków dogodne miejsce zdobywania pokarmu w okresie l ęgowym. Wysokie i stare drzewa sprzyjaj ą te ż gniazdowaniu wi ększych gatunków, takich jak grzywacz (10 gniazd) czy wrona siwa (7 gniazd). Oba te gatunki znajduj ą tu dogodne warunki do żerowania i rozmna żania si ę; istotn ą rol ę mo że odgrywa ć nat ęż ony ruch turystyczny, zapewniaj ący im trwały dopływ łatwo dost ępnego pokarmu w postaci odpadków spo żywczych. Ponadto na ich stosunkowo du że zag ęszczenie w tych miejscach mo że wpływa ć barak wrogów naturalnych, głównie w postaci jastrz ębia. Je śli chodzi o wron ę, warto te ż podkre śli ć fakt, że jest to gatunek, który przez swoj ą biologi ę na pewno nie pozostaje bez wpływu na miejscow ą drobn ą awifaun ę lęgow ą. Mo żliwe, że to wła śnie ten gatunek wpływa na stosunkowo mał ą w tym terenie liczb ę zi ęb i rudzików (drapie żnictwo), pomimo że siedliska te wydaj ą si ę by ć dla tych gatunków optymalne. Zagro żeniem dla awifauny obydwu parków mog ą by ć zwłaszcza wycinka drzew i podszytu oraz coraz modniejsze w ostatnich latach tzw. ogławiania drzew. Działania tego typu mog ą spowodowa ć znacz ące uszczuplenie ptasiej bioró żnorodno ści, tak jak ma to miejsce w południowej cz ęś ci Parku Północnego w Sopocie czy w stosunkowo młodym Parku Regana.

7.4.2. Park im. Ronalda Regana – cz ęść zagospodarowana z wył ączeniem lasów. Park ten powstał stosunkowo niedawno na terenie zajmowanym wcze śniej przez ogródki działkowe. Przebudowa obszaru polegała przede wszystkim na wyrównaniu terenu, usuni ęciu wi ększo ści drzew i krzewów oraz stworzeniu wielkoobszarowych trawników, poprzecinanych licznymi ście żkami. Na terenie parku znajduj ą si ę dwa utworzone sztucznie stawy (foto 1). Pomimo że obszar ten zajmuje blisko ¼ badanego terenu, pod k ątem zamieszkuj ącej go awifauny jest zdecydowanie najmniej atrakcyjny. Dzieje si ę tak dlatego, że wielkoobszarowe trawniki, regularnie koszone, nie mog ą by ć siedliskiem l ęgowym dla żadnego gatunku ptaka. Ptasi ą bioró żnorodno ść podnosz ą jedynie wspomniane wcze śniej stawy. Gniazduj ą tu: remiz (1 gniazdo), potrzos (2 terytoria), trzciniak (2 terytoria) trzcinniczek (1 terytorium), a z ptaków wodnych łyska (1 gniazdo), kokoszka (1 gniazdo), łab ędź niemy (1 gniazdo), bernikla kanadyjska (2 gniazda). Na stawie nie obserwowano samic krzy żówek wodz ących młode, jednak że nie mo żna wykluczy ć gniazdowania tego gatunku w tym miejscu, poniewa ż podczas obserwacji oprócz licznych samców na stawach notowano tak że pojedyncze samice. Krzy żówka w okresie składania jaj oraz wodzenia młodych potrafi by ć bardzo skryta, co mo że utrudni ć jej wykrycie. Ponadto wszelkie próby l ęgu tego gatunku na terenie parku Regana s ą powa żnie zagro żone przez drapie żnictwo ze strony wrony siwej i sroki. Jesieni ą a tak że w czasie łagodniejszych zim na stawach zimuj ą znaczne liczby krzy żówek, np. 15.01.2007 na stawach odnotowano 118 samców i 71 samic tego gatunku (autor, mat. niepubl. 2007). Ptaki te s ą regularnie dokarmiane przez okolicznych mieszka ńców, co sprzyja ich zimowaniu.

70 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Fotografia 1. Stawy w parku Ronalda Reagana w Gda ńsku. 13.06.2010 fotografia autora.

7.4.3. Tereny ruderalne po dawnych ogródkach działkowych Tereny te granicz ą z Parkiem Regana od północnego zachodu i od południowego wschodu. Łączna powierzchnia obydwu obszarów wynosi ~ 39 ha. Miejsca te charakteryzuj ą si ę g ęstym zakrzewieniem; s ą to typowe ro śliny ruderalne a tak że antropofity. Licznie wyst ępuj ą drzewa i krzewy owocowe. W okresie l ęgowym dolne partie s ą silnie zaro śni ęte przez ro ślinno ść , głównie pokrzywy, je żyny i nawło ć. (foto 2 i 3)

Fotografia 2. G ęste zaro śla je żyn terenu ruderalnego. 13.06.2010 fotografia autora.

71 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Fotografia 3. Tereny po opuszczonych ogródkach działkowych - siedlisko łozówki, cierniówki i dziwonii. 13.06.2010 fotografia autora.

Na obszarze tym odnotowano najwi ększ ą liczb ę wszystkich terytoriów l ęgowych – 118, przy 24 l ęgowych gatunkach ptaków. Kilka z tych gatunków: łozówka, dziwonia i słowik szary nie wyst ępuj ą w żadnej innej cz ęś ci pasa nadmorskiego. Łozówka i cierniówka wyst ępuj ą tu w rekordowo du żych zag ęszczeniach w skali kraju, co czyni to miejsce wyj ątkowym. Zag ęszczenie łozówki wyliczone ze stałego transektu wynosi tu 14,5 ter./10ha i jest wy ższe od notowanego dla torfowisk doliny Noteci, wynosz ącego 10 ter./10ha (Dyrcz i inni 2007). Podobnie sprawa wygl ąda w przypadku cierniówki (fot. 4), która na badanym obszarze osi ągn ęła zag ęszczenie 12,2 ter/10ha. Zag ęszczenie to jest wyra źnie wy ższe, ni ż podawane dla wielu miejsc w kraju, ponadto cierniówka uchodzi za gatunek średnio liczny w peryferyjnej cz ęś ci miast (Ku źniak 2007). Na terenach podziałkowych pasa nadmorskiego cierniówka jest drugim gatunkiem dominuj ącym. Tak du że zag ęszczenie obydwu wspomnianych gatunków sugeruje, i ż tereny niegdy ś silnie przekształcone przez człowieka a potem poddane naturalnej sukcesji ekologicznej stwarzaj ą tym ptakom najdogodniejsze warunki bytowania.

72 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Fotografia 4. Jeden z 16 samców cierniówki stwoierdzony na teremie po dawnych ogródkach działkowych. 13.06.2010 fotografia autora.

Na terenie dawnych ogródków działkowych udało si ę zlokalizowa ć dwa stanowiska słowika szarego, co z pewno ści ą nie jest cz ęstym zjawiskiem w obr ębie du żych aglomeracji miejskich. Godne odnotowania s ą tak że stanowiska dziwonii (N=8). Licznie na tym terenie wyst ępuje tak że sroka (11 gniazd) oraz wrona siwa (6 gniazd). Gniazda tych ptaków umieszczone s ą na drzewach owocowych oraz w g ęstych krzewach, niekiedy ju ż 3 metry nad ziemi ą. Poprzez swój charakter siedlisko ruderalne jest stosunkowo mało stabilne i wra żliwe na wiele czynników – głównie ludzkich. Najwi ększym zagro żeniem dla awifauny tego miejsca jest kontynuowanie dewastacji i przemiany siedlisk w trawniki, wycinanie drzew, a tak że umy ślne podpalenia terenu ( ślady po po żarze odnotowano w roku 2010). Niestety, tego typu obszary ci ęż ko obj ąć jak ąkolwiek ochron ą, poniewa ż funkcjonuj ą one jako tzw. „tereny niezagospodarowane”. Niemniej w my śl przeprowadzonych bada ń ornitologicznych warto rozwa żyć ochron ę tych bardzo ciekawych miejsc, cho ćby poprzez utworzenie tu u żytku ekologicznego spełniaj ącego bardzo wa żną rol ę edukacyjn ą.

7.4.4. Las nadmorski (Lasek Jelitkowski) Las ten rozci ąga si ę pomi ędzy Parkiem Jelitkowskim a zabudowaniami osiedla Brze źno. Od północy graniczy z wydmami pasa technicznego wybrzeża, natomiast od południa z Parkiem Regana oraz dawnymi działkami. Siedlisko to jest dość zró żnicowane. Wyst ępuje tu las typu mieszanego, fragmenty boru sosnowego a nawet zadrzewienia o charakterze olsu. Obszar lasu i zadrzewie ń wynosi w przybli żeniu 62 ha. Transekt do bada ń ornitologicznych był poprowadzony środkiem lasu, po id ącej tamt ędy drodze. W lesie stwierdzono obecno ść 100 terytoriów l ęgowych ptaków nale żą cych do 29 gatunków. Najliczniej reprezentowane były takie gatunki, jak: kos, bogatka, kapturka i pierwiosnek. Jak na populacj ę miejsk ą kos w pasie nadmorskim osi ąga stosunkowo małe zag ęszczenie: 7 ter/10ha. Mo że to by ć spowodowane presj ą drapie żnicz ą ze strony wrony i sroki oraz stosunkowo ubogim podszytem w cz ęś ci borowej lasu. Zag ęszczenie bogatki i kapturki jest równe i wynosi 5,6 ter/10ha, co w skali kraju jest raczej przeci ętnym wynikiem.

73 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Bogatka w lasach i parkach innych miast potrafi osiąga ć zag ęszczenia 12,6-16,2 par/10ha (Osiejuk & Łosak 2007). Zag ęszczenie pierwiosnka jest stosunkowo wysokie – 5ter/10ha, jednak że nie jest wy ższe od zag ęszcze ń tego gatunku w skali kraju; np. w puszczy Białowieskiej (5-8par/10ha) (Wesołowski & Piotrowska 2007). Z ciekawszych gatunków nale ży wymieni ć wyst ępowanie w tym lesie świergotka drzewnego (1 terytorium), dzi ęcioła zielonego (1 terytorium) oraz dzi ęciołka (1 terytorium), które nie wyst ępuj ą nigdzie indziej na badanych powierzchniach.

7.5. Ciekawsze gatunki ptaków lęgowych spotkane na terenie pasa nadmorskiego podczas inwentaryzacji 2010.

Bernikla kanadyjska Jest to gatunek obcy, naturalnie zamieszkuj ący kontynent północno-ameryka ński. Ptaki te zawleczono do Europy w wieku XVII. Europejski areał wyst ępowania bernikli kanadyjskiej to przede wszystkim Wyspy Brytyjskie oraz środkowa i południowa Fnnoskandia (Półtorak & Sikora 2007). W Polsce pierwsze udokumentowane l ęgi tego gatunku pochodz ą z Gda ńska, mi ędzy innymi ze stawów w Parku Regana. Tutejsze ptaki to uciekinierzy z oliwskiego ZOO, na co wskazuj ą posiadane przez nie obr ączki (fot. 5), kolorowe z alfanumerycznym kodem. W roku 2010 do l ęgów w Parku Reagana przyst ąpiły dwie pary tych ptaków. Młode zostały schwytane i odwiezione do ZOO. Bernikla kanadyjska potrafi ł ączy ć si ę w pary mieszane z rodzim ą g ęgaw ą ( Anser anser), a ich potomstwo jest prawdopodobnie płodne. Takie zjawisko jest potencjalnie bardzo niebezpieczne dla naszych rodzimych gatunków, dlatego nie powinno si ę dopuszcza ć do ucieczek tych ptaków z ogrodu zoologicznego a w konsekwencji do prób lęgów.

Fotografia 5. L ęgowe bernikle kanadyjskie przy stawach w Parku R. Regana. 13.06.2010 fotografia autora.

Kr ętogłów To chyba najciekawszy z krajowych gatunków dzi ęciołów. Charakteryzuje go to, że jest zupełnie niepodobny do innych gatunków, ponadto nie wykuwa dziupli i w odró żnieniu od

74 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno) pozostałych dzi ęciołów jest gatunkiem w ędrownym. Na powierzchni badawczej kr ętogłowa widziano tylko raz (02.05.2010), st ąd istnieje mo żliwo ść , że obserwowano ptaka b ędącego na przelocie wiosennym. Ptaka widziano na terenach dawnych działek niedaleko ulicy Pomorskiej. Teoretycznie jednak tereny tego typu, podobnie jak stare sady, stanowi ą dla kr ętogłowa potencjalne miejsce l ęgowe.

Dziwonia To jeden z niewielu ptaków europejskich, który na zim ę w ędruje nie do Afryki czy Europy śródziemnomorskiej, lecz do południowej Azji. W Polsce jest to gatunek umiarkowanie rozpowszechniony, nieliczny. Na badanym obszarze zlokalizowano 8 terytoriów tego gatunku, co w przeliczeniu na hektary dało zag ęszczenie 6 ter./10 ha. Nie jest to najwy ższe zag ęszczenie w kraju, ale z pewno ści ą nale ży do jednego z wi ększych. Ten wynik równie ż przemawia za wyj ątkowo ści ą dawnych terenów działkowych, tym bardziej, że nigdzie poza nimi na terenie pasa nadmorskiego dziwonia nie występuje.

7.6. Gatunki l ęgowe i potencjalnie l ęgowe niestwierdzone w roku 2010 Podczas bada ń w Parku Regana i na okolicznych terenach ruderalnych nie udało si ę spotka ć kuropatw Perdix perdix , które jeszcze rok wcze śniej były tu l ęgowe. Ostatni ą samic ę wodz ącą młode obserwował ornitolog G. Bela (2009, inf. ustna) w pobli żu stawów. Jeszcze kilka lat temu na terenie Gda ńska mo żna było w kilku miejscach spotka ć gniazduj ące kuropatwy, min. na terenie dawnych ogródków działkowych, na którym obecnie rozbudowuje si ę kampus Uniwersytetu Gda ńskiego oraz na osiedlu Zaspa, na ł ąkach przy dawnym pasie startowym (al. Jana Pawła II). W miejscach tych kuropatwy ju ż wygin ęły i Park Regana wydaje si ę by ć ostatnim miejscem bytowania tego gatunku w obr ębie Trójmiejskiej aglomeracji. W roku 2009 na terenie Parku Regana w czerwcu obserwowano sow ę uszatk ę Asio otus (G. Bela inf. ustna). Termin obserwacji w środku okresu l ęgowego mo że sugerowa ć lęgowo ść tego gatunku w okolicy. Nie mo żna tego jednoznacznie potwierdzi ć bez dokładniejszych bada ń. Natomiast jest pewne, że uszatka, która zakłada l ęgi w opuszczonych gniazdach innych ptaków, ma na terenie pasa nadmorskiego praktycznie nieograniczony dost ęp do starych gniazd wrony siwej i sroki. St ąd obecno ść tego gatunku w tym miejscu jest mo żliwa.

7.7. Gatunki przelotne Pas nadmorski znajduje si ę na trasie bardzo wa żnego wschodnio-atlantyckiego szlaku wędrówkowego (tzw. East-Atlantic Flyway ), ł ącz ącego l ęgowiska poło żone w północnej Europie i zachodniej Syberii z zimowiskami usytuowanymi w zachodniej i południowej Europie oraz w Afryce. Pod wzgl ędem ilo ści przelatuj ących ptaków jest to najwa żniejszy korytarz migracyjny w Europie Środkowej, którym corocznie w obie strony przelatuj ą miliony ptaków, głównie wróblowych, ale te ż g ęsi, siewkowców i ptaków szponiastych (Berthold 1993, Newton 2008). W Polsce szlak ten przebiega głównie na północy kraju, w województwie pomorskim zasadniczo biegnie wzdłu ż wybrze ża Bałtyku. Jego południowa granica jest bardzo trudna do okre ślenia, poniewa ż w miar ę oddalania si ę od głównego korytarza przebiegaj ącego wzdłu ż linii brzegowej morza, strumie ń przelotnych ptaków jest coraz mniejszy. Podczas 3 obserwacji punktowych stwierdzono przelot niewielkiej liczby ptaków drapie żnych, np. 17.10. w ci ągu półtorej godziny obserwowano 2 krogulce, 1 myszołowa, 14 gawronów, 8 czeczotek; 27.10 w ci ągu półtorej godziny przeleciały (w kierunku zachodnim): 4 myszołowy zwyczajne, 1 myszołów włochaty, 1 krogulec. W tym samym czasie obserwowano ukierunkowany przelot 55 bogatek, 28 czy ży w małych

75 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno) grupach,16 zi ęb, 9 sójek, 12 mysikrólików, 3 gili, 3 skowronków polnych, 350 jemiołuszek. Tego samego dnia obserwowano stado ~300 gawronów żeruj ących na terenach po ogródkach działkowych niedaleko od ulicy Hallera. W porównaniu z punktem akcji liczenia ptaków migruj ących „Drapolicz”, zlokalizowanym na Mierzei Wi ślanej, 60 km na wschód od pasa nadmorskiego, tutejszy przelot ptaków jest wyra źnie słabiej zaznaczony. Jednak że trzeba podkre śli ć, że wykonano tylko 3 krótkotrwałe liczenia, co mo że zamazywa ć dokładny obraz. Istnieje te ż szansa, że ptaki licznie obserwowane nad Mierzej ą Wi ślan ą rozpraszaj ą si ę gdzie ś pomi ędzy pasem nadmorskim a Zalewem Wi ślanym. Niemniej wyniki przeprowadzonych obserwacji potwierdzaj ą, i ż ponad pasem nadmorskim w Gda ńsku przebiega cz ęść wschodnio- atlantyckiego szlaku w ędrówkowego ptaków. To twierdzenie ma istotne znaczenie dla planowanych w tym miejscu inwestycji, zwłaszcza dla wysokich budynków (ponad korony drzew), które mog ą stwarza ć istotne ryzyko kolizji dla przelotnych ptaków. St ąd ka żda tego typu inwestycja powinna by ć poprzedzona dokładnym monitoringiem w okresie wiosennej i jesiennej w ędrówki ptaków, a sam monitoring powinien by ć przeprowadzony zgodnie z metodyk ą stosowan ą w ramach akcji „Drapolicz”. Z danych niepublikowanych „Drapolicza” z roku 2008 wynika, i ż wschodnio-atlantyckim szlakiem w ędrówkowym poło żonym przy polskim wybrze żu przeleciało 12 652 ptaków szponiastych z 17 gatunków. W tej grupie najliczniejszy był krogulec Accipiter nisus – 6 272 osobników i myszołów - 571 osobników. Szczyt przelotu krogulca przypadał w pa ździerniku, natomiast myszołowa w listopadzie (Bela i inni. mat. niepubl. 2010). W pa ździerniku 2009 autor obserwował ponad pasem nadmorskim przelotnego sokoła wędrownego oraz lec ącego bielika. Sokół w ędrowny to bardzo rzadki gatunek, jednak widywany w czasie przelotów wzdłu ż całego wybrze ża. Bielik, poniewa ż jest coraz liczniejszy, jest regularnie widywany ponad trójmiejskim wybrze żem.

7.8. Ptaki zimuj ące Na terenie pasa nadmorskiego zimuje kilkadziesi ąt gatunków ptaków, z czego niektóre, takie jak: dzi ęcioły, sikory, kos, wrona siwa, sroka, krzy żówka i łab ędź to gatunki wyst ępuj ące tu przez cały rok. Ponadto zimuj ą tu stada czy ży, dzwo ńców a tak że kwiczoły i dro ździki, niekiedy tak że szczygły (wi ęcej ni ż w okresie l ęgowym). Zalatuj ą tu tak że gatunki niespotykane tu w okresie l ęgowym, jak: jemiołuszka, gil, gawron, kawka, śmieszka, mewa pospolita. Dla ptaków wodnych istotnym czynnikiem sprzyjaj ącym zimowaniu jest dokarmianie ich ze strony ludzi odwiedzaj ących Park Regana. Drobne ptaki wróblowe doskonałe warunki do zimowania znajduj ą na terenach dawnych ogródków działkowych, gdzie rosn ące chwasty i liczne drzewa owocowe stanowi ą doskonał ą zimow ą spi żarni ę, pełn ą po żywienia, która przyci ąga tu ptaki niczym magnes. Obserwuj ąc ptaki zimuj ące na terenie pasa nadmorskiego, zlokalizowano noclegowisko ptaków krukowatych na terenie Parku Brze źnie ńskiego, tu ż przy granicy tego parku z zabudowaniami portowymi. W miejscu tym w okresie zimowym zbieraj ą si ę na nocleg głównie wrony (~ 200 ptaków) oraz mniejsza liczba gawronów i kawek (~ 50). Noclegowisko to ma charakter stały, poniewa ż obserwowano je w tak że w grudniu 2009 oraz listopadzie 2010 roku. Zagro żeniem dla ptaków zimuj ących jest przemiana terenów ruderalnych w trawniki bądź zabudow ę. Działania te doprowadz ą do pozbawienia ptaków dobrego źródła pokarmu. To z kolei spowoduj ę, i ż wiele ptaków zimuj ących opu ści ten teren. Wycinka b ądź ogłowienie drzew w obr ębie noclegowiska ptaków krukowatych spowoduje przeniesienie si ę ich w inne miejsce. Ptaki te cz ęsto wybieraj ą na noclegowiska parki wewn ątrz miast, tym samym uprzykrzaj ąc ludziom korzystanie z tych miejsc. Noclegowisko ptaków na terenie Parku Brze źnie ńskiego, przez wzgl ąd na swoje usytuowanie, jest pod tym wzgl ędem mało

76 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno) konfliktowe, st ąd rozs ądniej jest, by pozostało w tym miejscu.

7.9. Podsumowanie a. Na terenie pasa nadmorskiego stwierdzono 52 l ęgowe gatunki ptaków. b. Najwi ększe zag ęszczenie terytoriów (118) l ęgowych stwierdzono na terenie dawnych ogródków działkowych. c. Na terenach ruderalnych pozostałych po ogródkach działkowych stwierdzono bardzo wysokie w skali kraju zag ęszczenie łozówki i cierniówki. d. Pas nadmorski znajduje si ę na trasie bardzo wa żnego wschodnio-atlantyckiego szlaku wędrówkowego (tzw. East-Atlantic Flyway ). e. Najwi ększymi zagro żeniami dla miejscowej awifauny s ą: wycinka i ogławianie starych drzew, likwidacja terenów ruderalnych po dawnych ogródkach działkowych, budowa wysokich budynków.

77 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

8. Nietoperze Magdalena M ączy ńska, Mateusz Ciechanowski

8.1. Metody i materiał Przeprowadzono rejestracj ę sygnałów echolokacyjnych i głosów godowych nietoperzy za pomoc ą szerokopasmowego detektora ultrad źwi ęków Pettersson D-230 (pracuj ącego w systemie frequency division ) oraz rejestratora cyfrowego Boss MicroBr. Zarejestrowane w formacie WAV głosy analizowano nast ępnie za pomoca programu BatSound 3.3, celem oznaczenia przelatuj ących zwierz ąt do gatunku. Nagrania przeprowadzono w godzinach wieczornych (po zachodzie sło ńca) na transekcie liniowym (pieszym) przecinaj ącym cały Pas Nadmorski od Jelitkowa do Parku Brze źnie ńskiego (lub odwrotnie) podczas pi ęciu kontroli: 09.07.2010, 25.07.2010, 15.08.2010, 24.08.2010, 29.09.2010. Uwzgl ędniono równie ż, znajduj ące si ę w bazie Akademickiego Koła Chiropterologicznego Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody „Salamandra” dane o wynikach kontroli 30 skrzynek l ęgowych dla nietoperzy typu holenderskiego, rozwieszonych jesieni ą 1995 roku w lesie nadmorskim mi ędzy Jelitkowem a Brze źnem (ostatnia kontrola 30.07.2006).

8.2. Wyniki Łącznie na terenie badanego odcinka Pasa Nadmorskiego stwierdzono wyst ępowanie sze ściu gatunków nietoperzy, reprezentuj ących cztery rodzaje i jedn ą rodzin ę – mroczkowatych Vespertilionidae. Ich list ę zestawiono poni żej: 1. Mroczek pó źny Eptesicus serotinus 2. Karlik malutki Pipistrellus pipistrellus 3. Karlik drobny Pipistrellus pygmaeus 4. Karlik wi ększy Pipistrellus nathusii 5. Borowiec wielki Nyctalus noctula 6. Gacek brunatny Plecotus auritus Wszystkie stwierdzone gatunki s ą obj ęte ścisł ą ochron ą, obj ęte zapisami Konwencji Berne ńskiej (zał ącznik III – karlik malutki, zał ącznik II – pozostałe gatunki), Konwencji Bo ńskiej, Zał ącznikiem IV Dyrektywy Siedliskowej Unii Europejskiej oraz ratyfikowanym przez Polsk ę Porozumieniem o Ochronie Nietoperzy w Europie (EUROBATS). Na powierzchni nie odnotowano jednak wyst ępowania gatunków rzadkich czy zagro żonych w skali Polski lub Europy, s ą to w wi ększo ści najpospolitsze nietoperze w pojezierzy i pobrze ży północnej cz ęś ci kraju. Na uwag ę zasługuje jedynie stwierdzenie karlika drobnego, który w skali kraju i regionu wydaje si ę by ć najrzadszym ze wszystkich trzech gatunków karlików odbywaj ących rozród w naszym kraju. W porównaniu z innymi przedstawicielami swojego rodzaju, karlik drobny charakteryzuje si ę relatywnie niewielk ą tolerancj ą ekologiczn ą i w ąsk ą nisz ą siedliskow ą wykorzystywan ą przez omawiany gatunek (Sattler i in. 2007).

Tab. 1. Liczba przelotów (sekwencji sygnałów echolokacyjnych) zarejestrowanych podczas poszczególnych kontroli na terenie Pasa Nadmorskiego

Gatunek 09.07 25.07 15.08 24.08 29.09 Razem Eptesicus serotinus 1 2 3 - - 6 Pipistrellus pipistrellus 9 14 - 5 2 30 Pipistrellus nathusii - 2 - 6 - 8 Pipistrellus pygmaeus - - 1 - - 1 Nyctalus noctula - - 2 7 3 12 Razem 10 18 6 18 5 57

78 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Łącznie, na terenie Pasa Nadmorskiego zarejestrowano 57 sekwencji sygnałów echolokacyjnych, reprezentuj ących pi ęć gatunków nietoperzy (Tab. 1). Najliczniejszy okazał si ę karlik malutki. Najwi ększ ą koncentracj ę przelotów nietoperzy zarejestrowano w Parku Brze źnie ńskim oraz w środkowej cz ęś ci Parku im. Regana, co wskazuje na znaczenie tych terenów jako miejsc żerowania dla nietoperzy. Du że nat ęż enie wokalizacji godowej (socjalnej) karlików malutkich odnotowano na terenie zabudowy Brze źna, co sugeruje obecno ść na tym terenie terytorialnego samca, odbywaj ącego gody w granicach obszaru bada ń. Dnia 30.07.2006 w skrzynce dla nietoperzy przy uczęszczanej alejce spacerowej w centralnej cz ęś ci lasu nadmorskiego mi ędzy Jelitkowem a Brze źnem znaleziono niewielk ą koloni ę rozrodcz ą gacka brunatnego. W kryjówce przebywały 4 dorosłe samice (w tym 3 karmi ące), 1 młody samiec i 1 młoda samica. Jest to jedyny dowód na rozród nietoperzy w granicach analizowanej cz ęś ci Pasa Nadmorskiego. Wcze śniej gacki brunatne znajdowano w tych skrzynkach 23.05.1998 (2 dorosłe samice), 05.08.2002 (2 dorosłe samce, 6 osobników uciekło), 17.10.2003 i 24.07.2003, co wskazuje na regularne wykorzystywanie przez nie tego terenu. Dnia 05.08.2002 znaleziono tam równie ż dorosł ą samic ę i samca karlika malutkiego (Pipistrellus pipistrellus sensu lato).

9. Pozostałe gatunki ssaków Mateusz Ciechanowski

Dnia 05.03.2010 Sławomir Zieli ński zaobserwował kolejnego przedstawiciela ssaków – wiewiórk ę Sciurus vulgaris , na so śnie; w lesie mi ędzy Jelitkowem a Brze źnem. Wiewiórka jest gatunkiem obj ętym w Polsce ochron ą scisła, cho ć pospolitym na terenie wi ększej cz ęś ci kraju. Ssaki z innych grup ni ż nietoperze nie były obj ęte niniejszymi pracami inwentaryzacyjnymi na terenie Pasa Nadmorskiego – aby w pełni zinwentaryzowa ć teriofaun ę tego terenu, niezb ędne jest przeprowadzenie tropie ń zimowych, obserwacji letnich oraz odłowów drobnych gryzoni i owado żernych w pułapki. To ostatnie mogłoby by ć trudne do przeprowadzenia na tak licznie odwiedzanym przez ludzi terenie, jak Pas Nadmorski – pułapki byłyby nara żone na kradzie ż lub zniszczenie. Pewnych informacji o teriofaunie Pasa Nadmorskiego dostarczaj ą materiały archiwalne. Praca magisterska Kaszuby (1985) podaje z tego terenu a ż 8 gatunków ssaków – autor prowadził regularne tropienia zimowe na wyznaczonym transekcie o długo ści 2040 m, uzupełnione o obserwacje aktywnych zwierz ąt i doniesienia z prasy lokalnej. Gatunkami wykazanymi w oparciu o znalezione tropy s ą zaj ąc szarak Lepus europaeus , królik dziki Oryctolagus cuniculus , wiewiórka, lis Vulpes vulpes , jenot Nyctereutes procyonoides i łasica Mustela nivalis , nie udało si ę natomiast potwierdzi ć wyst ępowania, cz ęstej w miastach, kuny domowej Mates foina . Na uwag ę zasługuje stwierdzenie królika dzikiego, którego nory znaleziono w strefie mi ędzy lasem nadmorskim a zajmuj ącymi wówczas teren Parku Regana ogródkami działkowymi. Na terenie tym autor zaobserwował równie ż gronostaje Mustela erminea , za ś w lipcu 1981 roku lokalna prasa odnotowała przypadek przepłyni ęcia Zatoki Gda ńskiej przez cztery łosie Alces alces , które po dokonaniu tego wyczynu wyszły na pla żę na terenie Pasa Nadmorskiego, po czym jedna klempa padła. W śród stwierdzonych wówczas ssaków na uwag ę zasługuj ą łasica i gronostaj (gatunki obj ęte ochron ą ścisł ą) oraz ło ś (gatunek łowny z rocznym czasem ochronnym).

10. Inne walory przyrodnicze nie obj ęte niniejsz ą inwentaryzacj ą

Uj ściowy odcinek Potoku Oliwskiego (mi ędzy stawem Młyna IV a pla żą ) jest miejscem bytowania a ż 15 gatunków ryb, co wykazały szczegółowe badania Grochowskiego i Radtke

79 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

(2000) oparte o zastosowanie impulsowego urz ądzenia połowowego (elektropołowy). W skład ichtiofauny tego odcinka wchodz ą zarówno gatunki o szerokim spektrum siedliskowym – ciernik Gasterosteus aculeatus , zwi ązane z wartkimi rzekami i potokami – pstr ąg potokowy Salmo trutta m. fario , kiełb Gobio gobio , jelec Leuciscus leuciscus , kle ń Leuciscus cephalus i ja ź Leuciscus idus , wodami morskimi i słonawymi – stornia Platichtys flesus , oraz ze stawami i jeziorami – pło ć Rutilus rutilus , oko ń Perca fluviatilis , słonecznica Leucaspius delineatus , kara ś srebrzysty Carassius auratus gibelio , lin Tinca tinca , kr ąp Blicca bjoerkna , leszcz Abramis brama i ró żanka Rhodeus sericeus amarus ( ści śle chroniona, umieszczona w Zał ączniku II Dyrektywy Siedliskowej i Polskiej Czerwonej Ksi ędze Zwierz ąt – kategoria NT, bliski zagro żenia). Zarówno ze wzgl ędu na bogactwo gatunkowe ryb, specyficzn ą struktur ę ich zgrupowania, oraz wyst ępowanie ró żanki (gatunku z listy Natura 2000), koryto uj ściowego odcinka Potoku Oliwskiego i utworzone na nim stawy mły ńskie musz ą by ć zachowane w nienaruszonym stanie.

11. Podsumowanie

Na terenie Pasa Nadmorskiego w sezonie 2009-2010 przeprowadzono inwentaryzacj ę mikobioty (grzybów wielkoowocnikowych), mszaków, roślin naczyniowych i siedlisk przyrodniczych, owadów (ze szczególnym uwzgl ędnieniem chrz ąszczy), płazów, gadów, ptaków oraz nietoperzy; uzupełniono je o dane z lat wcze śniejszych, zgromadzone w specjalistycznej literaturze oraz niepublikowanych notatkach autorów. Udało si ę równie ż zgromadzi ć wyrywkowe dane na temat śluzowców i ryb, te ostatnie w oparciu o inwentaryzacj ę wykonan ą w 2000 roku. Na badanym terenie odnotowano dot ąd 125 gatunków grzybów, 5 gatunków śluzowców, 54 gatunki mszaków, 562 gatunki ro ślin naczyniowych, 222 gatunki owadów, 4 gatunki płazów, 52 gatunki ptaków l ęgowych, 23 gatunki ptaków niel ęgowych (zimuj ących lub przelotnych), 14 gatunków ssaków (w tym 6 nietoperzy) oraz 15 gatunków ryb. Odnotowano szereg gatunków rzadkich, zagro żonych i obj ętych ochron ą prawn ą, cho ć siedliska przyrodnicze i b ędące ich indykatorami zbiorowiska ro ślinne s ą (poza niewielkimi płatami – np. ł ęgami jesionowo-olszowymi w Parku Brze źnie ńskim i murawami napiaskowymi w południowej cz ęś ci obszaru) silnie zdegradowane przez antropopresj ę. Du żą rol ę w utrzymaniu ró żnorodno ści biologicznej maj ą zbiorowiska zast ępcze, zwłaszcza zaro śla i zespoły ruderalne na terenach porzuconych ogródków działkowych. Do najcenniejszych przyrodniczo terenów Pasa Nadmorskiego nale żą : tereny dawnych ogródków działkowych i płaty przesuszonych olsów mi ędzy ul. Pomorsk ą a zagospodarowan ą cz ęś ci ą Parku im. Regana, parki: Brze źnie ński (szczególnie cz ęść najbli ższa terenom portowym), Jelitkowski i Przymorze, zbiorniki wodne w Parku im. Regana, las nadmorski mi ędzy Jelitkowem a Brze źnem (Lasek Jelitkowski) oraz jego strefa ekotonalna przy granicy z Parkiem im. Regana, pas wydm (pas techniczny Urz ędu Morskiego), pas śródl ądowych wydm z murawami napiaskowymi wzdłu ż ul. Czarny Dwór i Dąbrowszczaków, teren dawnej jednostki wojskowej (cz ęść niezaj ęta przez nowe osiedle), teren dawnych ogródków działkowych mi ędzy deptakiem do mola w Brze źne a al. Generała Hallera, fragmenty najstarszych drzewostanów we wschodniej cz ęś ci likwidowanego o środka wypoczynkowego MON. Proponujemy utworzenie na terenie Pasa Nadmorskiego trzech użytków ekologicznych: na terenie porzuconych ogródków działkowych mi ędzy deptakiem do mola w Brze źnie a al. gen. Hallera, na terenie przesuszonych olsów na wschód od ul. Piastowskiej oraz (ewentualnie) we wschodniej cz ęś ci dawnego o środka wypoczynkowego. Co najmniej osiem drzew o wyj ątkowo okazałych rozmiarach (d ąb w ęgierski, d ąb szypułkowy, olsza szara) zasługuje na obj ęcie ochron ą w charakterze pomników przyrody.

80 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Pi śmiennictwo

ADAMCZYK J. 2009. Grzyby wielkoowocnikowe zró żnicowanych zbiorowisk muraw ksero- termicznych projektowanego rezerwatu krajobrazowego Olszty ńskie Skały (Wy żyna Cz ęstochowska). Parki nar. Rez. Przyr. 28(3): 101-108. ANONIM. 1992. Co to jest? Konkurs z grzybem. Głos Wybrze ża 3-4/9-10.X.1992, Gda ńsk. ANONYMOUS. 1968. Compte-rendu du IV-éme Congrés des Mycologues Européans, Warszawa 1966. Acta Mycol. 4(2): 181-198. BA ŃKOWSKA R. 1963. Klucze do oznaczania owaów Polski. XXVII, Muchówki – Diptera , zeszyt 32 Syrphidae, Warszawa. BARKMAN J.J, de VRIES B.W.L. 1993. Check-list of fungi recorded in the juniper brush- wood on the abandoned farmland in the Jelonka Reserve during 1971-1977 years. In: FALI ŃSKI J.B. & CZY ŻEWSKA K. (eds). Phytocoenosis 5 (N.S.): 131-132. BAS C., KUYPER TH. W., NOORDELOOS M.E., VELLINGA E.C. 1999. Flora Agaricina Neerlandica. Vol. 4. Strophariaceae, Tricholomataceae, p. 166. BELA G., JANCZYSZYN A., KO ŚMICKI A. 2008. W ędrówka ptaków szponiastych Falconiformes , goł ębiowatych Columbiformes i krukowatych Corvidae na Mierzei Wi ślanej jesieni ą 2008 roku. Mat. nie publ. BERTHOLD P. 1993. Bird Migration. A General Survey. Oxford University Press. BŁO ŃSKI F. 1896. Przyczynek do flory grzybów Polski. Pami ętn. Fizjogr. 14(3): 63-93. BODZIARCZYK J., CHACHUŁA P. 2008. Charakterystyka przyrodnicza rezerwatu przyrody „Cisy w Serednicy” w Górach Słonnych (Bieszczady Zachodnie). Roczniki Biesz- czadzkie 16: 179-190. BREITENBACH J., KRENZLIN F. 1981. Fungi of Switzerland. Vol. 1 – Ascomycetes, Lucerne. BUJAKIEWICZ A. 1973. Udział grzybów wy ższych w lasach ł ęgowych i olesach Wielko- polski. Pozna ńskie Tow. Przyj. Nauk, Wydz. Matemat.-Przyrodniczy. Prace Komisji Biologicznej 35(6): 3-91. BUJAKIEWICZ A. 1979. Grzyby Babiej Góry I. Mikoflora lasów. Acta Mycolog. 15(2): 213-294. BUJAKIEWICZ A. 2003. Puszcza Białowieska ostoj ą rzadkich i zagro żonych grzybów wielkoowocnikowych. Parki nar. Rez. przyr. 22(3): 323-346. BUJAKIEWICZ A., KUJAWA A. 2000. Macrofungi of manorial park in Turew near Pozna ń. Acta Mycolog. 35(2): 183-195. BUJAKIEWICZ A., Lisiewska M. 1983. Mikoflora zbiorowisk ro ślinnych Słowi ńskiego Parku Narodowego. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. Seria B Botanika, 34: 49-77. BUJAKIEWICZ A.1968. Niektóre interesuj ące gatunki grzybów wy ższych zebrane w lasach łęgowych uroczyska Wielki Las. Acta Mycol. 4(1): 87-91. BULI ŃSKI M. 1997. Przyroda Brze źna. Miasto jak Ogród, 2: 12-15. BULI ŃSKI M. 2002. Ziele ń w cieniu falowców. Miasto jak Ogród, 10: 15-21. BURAKOWSKI B., MROCZKOWSKI M., STEFA ŃSKA J. 1973. Katalog Fauny Polski. Chrz ąszcze Coleoptera Biegaczowate – Carabidae, cz ęść I. XXIII, tom 2, PWN, Warszawa. BURAKOWSKI B., MROCZKOWSKI M., STEFA ŃSKA J. 1978. Katalog Fauny Polski. Chrz ąszcze Coleoptera Histeroidea i Staphylinoidea prócz Staphylinidae XXIII, tom 5, PWN, Warszawa. BURAKOWSKI B., MROCZKOWSKI M., STEFA ŃSKA J. 1980. Katalog Fauny Polski. Chrz ąszcze Coleoptera Kusakowate – Staphylinidae, cz ęść 2: XXIII, tom 7, PWN, Warszawa. BURAKOWSKI B., MROCZKOWSKI M., STEFA ŃSKA J. 1981. Katalog Fauny Polski.

81 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

Chrz ąszcze Coleoptera Kusakowate – Staphylinidae, cz ęść 3: Aleocharinae. XXIII, tom 8, PWN, Warszawa. BURAKOWSKI B., MROCZKOWSKI M., STEFA ŃSKA J. 1983. Katalog Fauny Polski. Chrz ąszcze Coleoptera Scarabaeoidea, Dascilloidea, Byrrhoidea i Parnoidea. XXIII, tom 9, PWN, Warszawa. BURAKOWSKI B., MROCZKOWSKI M., STEFA ŃSKA J. 1985. Katalog Fauny Polski. Chrz ąszcze Coleoptera Buprestoidea, Elateroidea i Canharoidea. XXIII, tom 10, PWN, Warszawa. BURAKOWSKI B., MROCZKOWSKI M., STEFA ŃSKA J. 1986. Katalog Fauny Polski. Chrz ąszcze Coleoptera Dermestoidea, Bostrichoidea, Cleroidea i Lymexyloidea. XXIII, tom 11, PWN, Warszawa. BURAKOWSKI B., MROCZKOWSKI M., STEFA ŃSKA J. 1986. Katalog Fauny Polski. Chrz ąszcze Coleoptera Cucujoidea, cz ęść 1. XXIII, tom 12, PWN, Warszawa. BURAKOWSKI B., MROCZKOWSKI M., STEFA ŃSKA J. 1989. Katalog Fauny Polski. Chrz ąszcze Coleoptera Cerambycidae i Bruchidae. XXIII, tom 15, PWN, Warszawa. CHMIEL M. A.2006. Checklist of Polish larger Ascomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów workowych Polski. In: Mirek Z. (ed.). Biodiversity of Poland. Vol. 8. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. CHMIEL M.A. 1991. Discomycetes of the Kazimierz Landscape Park. Ann. UMCS. Sect. C 46 : 21-27. CHMIEL M.A. 1998. Miseczniki (Discomycetes) w środowisku miejskim Lublina. In: Mi ąd- likowska J. (ed.). Botanika Polska u progu XXI wieku. Materiały sympozjum i obrad 51 Zjazdu Polskiego Towarzystwa Botanicznego, Gda ńsk, 15-19 wrze śnia 1998, p. 76. Katedra Ekologii Ro ślin i Ochrony Przyrody, Uniwersytet Gda ński. CZACHOROWSKI S., BUCZY ŃSKI P., WALCZAK U., PAKULNICKA J. 2000. Gatunki osłonowe (parasolowe) w ochronie owadów. Przegl. Przyr. 11 (2-3): 139-148. CZWALINA G. 1885. Sammelbericht aus Ost- und West-Preussen. Dtsch. Ent. Z., 29: 251- 256, Berlin. DOMINIK J., STARZYK J. R. 2004. Owady uszkadzaj ące drewno. PWRiL, Warszawa. DOMINIK T. 1947. Nowe stanowisko Ityphallus imperialis (Schulzer) w Poznaniu. Sprawozd. Posiedz. Pozn. Tow. Przyj. Nauk 13: 75-76. DOMINIK T. 1951. Badania mykotrofizmu ro ślinno ści wydm nadmorskich i śródl ądowych. Acta. Soc. Bot. Pol. 21(1-2): 125-164. DOMINIK T., MORAWSKI M. 1935. Spostrze żenia nad gatunkiem Ityphallus impudicus (L.) Fr. i Ityphallus imperialis (Schulzer). Acta Soc. Bot. Pol. 12: 289-291. DROZDOWICZ A., RONIKIER A. STOJANOWSKA W., PANEK E. 2003. Myxomycetes of Poland. A checklist. Krytyczna lista śluzowców Polski. In: Mirek Z. (ed.). Biodiversity of Poland. Bioró żnorodno ść biologiczna Polski. Vol. 10. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Science, Kraków. DROZDOWICZ A., WILGA M. S. 2002. Przyczynek do poznania śluzowców (Myxomycetes) Lasów Oliwskich (Trójmiejski Park Krajobrazowy). Przegl. Przyr. 12(1-2): 59-70. DYRCZ A.,M. KUPCZYK, T. KURZAC 2007. Łozówka Acrocephalus palustris . W: Sikora A., Z. Rohde, M. Gromadzki, G. Neubauer, P. Chylarecki (red.). Atlas rozmieszczenia ptaków l ęgowych Polski 1985-2004. Bogucki Wyd. Nauk., Pozna ń, s. 392-393 EICHLER B. 1900. Materiały do poznania grzybów okolic Mi ędzyrzeca. Pami ętn. Fizjogr. 16(3): 157-206. FALI ŃSKI J.B., MUŁENKO W., BUJAKIEWICZ A., MAJEWSKI T. (eds). 1997. Cryptogamous plants in the forest communities of Białowie ża National Park. Ecological Atlas (Project CRYPTO 4). Phytocoenosis 9 (N.S.) Suppl. Cartogr. Geobot. 7: 1-522.

82 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

FAŁTYNOWICZ W. 1995. Wykorzystanie porostów do oceny zanieczyszczenia powietrza. Zasady, klucze do oznaczania wybranych gatunków. Fundacja Centrum Edukacji Ekologicznej Wsi, Krosno. FLISI ŃSKA Z. 1984. Materiały do poznania flory grzybów wielkoowocnikowych (macromycetes) Lublina. Annales UMCS, Sect. C 39: 9-18. FLISI ŃSKA Z. 1997. Grzyby wielkoowocnikowe rezerwatu le śnego „Marynopole”. Ann. UMCS, Sect. C, 52: 93-109. FLISI ŃSKA Z. 1998. Grzyby wielkoowocnikowe Parku Krajobrazowego Lasy Janowskie. Zarz ąd Parku Krajobrazowego Lasy Janowskie, Janów Lubelski. FLISI ŃSKA Z. 2000. Studies on the macromycetes of the Janów Forests Landscape Park (SE Poland). Acta Mycol. 35(1): 61-77. FLISI ŃSKA Z. 2004. Grzyby Lubelszczyzny. Wielkoowocnikowe podstawczaki (Basidio- mycetes). 2. Lubelskie Towarzystwo Naukowe. FLISI ŃSKA Z., SAŁATA B. 1991. Materiały do poznania flory grzybów wielkoowocnikowych (macromycetes) kilku regionów południowo-wschodniej Polski. Ann. UMCS, Sect. C, 46(2): 13-19. FLISI ŃSKA Z., SAŁATA B. 1998. Nowe stanowiska interesuj ących grzybów wielkoowocnikowych (macromycetes) w południowo-wschodniej Polsce. Ann. UMCS, Sect. C, 53: 201-209. FRIEDRICH S. 1984. Mikoflora Puszczy Goleniowskiej. Acta Mycol. 20(2): 173-208. FRIEDRICH S. 1987. Macromycetes Szczecina. Bad. Fizjogr. nad Polsk ą Zach. Seria B – Botanika 38: 5-26. FRIEDRICH S. 2001. Macromycetes diversity of pine-tree planting on a post-fire site in Notecka Forest (NW Poland). Acta Mycol. 36(1): 127-148. FRIEDRICH S. 2006. Threatened and protected macromycetes in the Wkrza ńska Forest. Acta Mycol. 41 (2): 229-240. GONZÁLES-FRAGOSO R., LUISIER A. P., FONT Y QUER P., NINOT J. M., AGUASCA M., FONT X., LLISTOSELLA J., MESTRES M., J., SEBASTIÁ M. Historia naturalna. Muza S.A., Warszawa 1994. GROCHOWSKI A., RADTKE G. 2000. Stan i zagro żenia ichtiofauny potoków Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny. Dla Zarz ądu Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego, Gda ńsk (maszynopis). GUTOWSKI J., JAROSZEWICZ B. 2001. Katalog fauny Puszczy Białowieskiej. Instytut Badawczy Le śnictwa, Warszawa. HERBICH J. (red.). 2004a. Siedliska morskie i przybrze żne, nadmorskie i śródl ądowe solniska i wydmy. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podr ęcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. Tom 1, s. 218. HERBICH J. (red.). 2004b. Wody słodkie i torfowiska. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podr ęcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. Tom 2, s. 220. HERBICH J. (red.). 2004c. Murawy, ł ąki, ziołoro śla, wrzosowiska, zaro śla. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podr ęcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. Tom 3, s. 101. HERBICH J., MEISSNER W. 1997. Ochrona przyrody. Rezerwaty, u żytki ekologiczne i pomniki przyrody. In: JANTA A. (ed.). Nadmorski Park Krajobrazowy. Wyd. Nadmorskiego Parku Krajobrazowego, Władysławowo. HOŁOWNIA I. 1974a. Nowe stanowiska kilku interesuj ących gatunków grzybów zebranych w Polsce północnej. Fragm. Flor. Geobot. 20(4): 535-542. HOŁOWNIA I. 1974b. Grzyby wy ższe okolic Torunia. Acta Univeristatis Nicolai Copernici. Biologia 16, Nauki Matem.-Przyr. 33: 2-11.

83 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

HOŁOWNIA I. 1977. Materiały do znajomo ści mikoflory Ciechocinka. Acta Univer. Nicolai Copernici . Biologia, Nauki Matem.-Przyr. 42: 67-72. HOŁOWNIA I. 1983. Mikoflora rezerwatu `Las Piwnicki` II. Acta Univer. Nicolai Copernici. Biologia 25, Nauki Matem.- Przyr. 55: 51-56. HORION A. 1949. Faunistik der mitteleuropäischen Käfer. Band II: Palpicornia – Staphylinoidea (ausser Staphylinidae ). XXIII, Frankfurt am Main. HORION A. 1960. Faunistikder mitteleuropäischen Käfer. Band VII: Clavicornia 1. Teil (Sphaeritidae bis Phalacridae ). Überlingen-Bodensee. JOPKIEWICZ I. 2005. Eskadra biedronek atakuje nad Bałtykiem. Gazeta Wyborcza Trójmiasto, 2 VIII, Gda ńsk. JUSZCZYK W. 1974. Płazy i gady krajowe. PWN, Warszawa. KACZOROWSKA E. 2004. Hover flies (Diptera – Syrphidae) of the coastal and marinehabitats of Poland. Polskie Pismo Ent., 73: 111-143. KACZOROWSKA E. 2006a. Hover flies (Diptera – Syrphidae) of the coastal and marinehabitats of Poland. Part II – ecological characteristics. Polskie Pismo Ent., 75: 471-490. KACZOROWSKA E. 2006b. Blowflies (Diptera – Calliphoridae) in the saline habitats of the Polish Baltic coast. Polskie Pismo Ent., 75: 11-27. KACZOROWSKA E. 2008. Materiały do znajomo ści lwinkowatych (Diptera: Stratiomyidae) siedlisk zasolonych polskiego wybrze ża Bałtyku. Wiad. Entomol. 27(2): 97-103. KAUFMANN F. 1916. Die in Westpreu βen gefundenen Pilze der Gattungen Pleurotus , Omphalia , Mycena , Collybia , und Tricholoma . Ber. Westpr. Bot.-Zool. Ver. Danzig 38: 1-54. KASZUBA S. 1985. Synurbizacja ssaków na terenie Gdańska. Praca magisterska wykonana w Katedrze Ekologii i Zoologii Kr ęgowców Uniwersytetu Gda ńskiego, Gdynia (maszynopis). KIRK P.M, CANNON P.F, MINTER D.W, STALPERS J.A. 2008. Dictionary of the Fungi. 10 th ed., Wallingford: CABI. p. 49. KIWNIK J. 2009. Ekolodzy kontra inwestycje. J ęzyczek na drodze budowy. Gazeta Wyborcza – Trójmiasto, 29 grudnia, s. 2. Wersja elektroniczna: http://trojmiasto.- gazeta.pl/trojmiasto/1,35612,7402802,Jezyczek_na_drodze_budowy.html. KIWNIK J. 2010. Gda ńsk: chrz ąszcze zablokuj ą nadmorskie inwestycje? Gazeta Wyborcza – Trójmiasto, 15 czerwca. KOŁODZIEJCZAK G. 2010. Chronione i zagro żone grzyby wielkoowocnikowe (Macro- mycetes) Pojezierza Kaszubskiego oraz przyległych okolic. Przegl. Przyr. 21, 2-3 (w druku). KOMOROWSKA H. 2000. Materiały do poznania macromycetes Borów Tucholskich i przyległych terenów. In : LISIEWSKA M., ŁAWRYNOWICZ M. (eds). Monitoring grzybów. PTB, Sekcja Mikologiczna. Pozna ń-Toru ń, pp. 81-96. KUJAWA A. 2001. Macromycetes zadrzewie ń śródpolnych, parków wiejskich i lasów gospodarczych Parku Krajobrazowego im. Dezyderego Chłapowskiego. In: ZENKTELER E. (ed.). Botanika w dobie biologii molekularnej. Materiały sesji i sympozjów 52 Zjazdu Polskiego Towarzystwa Botanicznego, Pozna ń 2001, p. 189. KUJAWA A. 2009. Lista grzybów rzadkich przyjmowanych do Rejestru Anny Kujawy. Lista grzybów podstawkowych rzadko notowanych w literaturze, przyjmowanych do Rejestru (Grej), maszynopis. Stacja Badawcza Środowiska Rolniczego i Le śnego PAN, Turew. KUYPER T.W. 1995. Arrhenia . In: BAS C., KUYPER TH. W., NOORDELOOS M. E., VELLINGA E. C., BALKEMA A. A. (eds). Flora agaricina neerlandica: critical monographs on families of agarics and boleti occurring in the Netherlands. Vol. 3. Tricholomataceae (2).

84 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

KU ŹNIAK S. 2007. Cierniówka Sylvia communis . W: Sikora A., Z. Rohde, M. Gromadzki, G. Neubauer, P. Chylarecki (red.). Atlas rozmieszczenia ptaków l ęgowych Polski 1985-2004. Bogucki Wyd. Nauk., Pozna ń, s. 404-405 LENTZ [F. L.] 1876. Vierter Nachtrag zum neuen Verzeichniss der Preussischen Käfer. Königsberg 1857. Schr. Phys.-Ökon. Ges. Königsberg, 16: 107-116, Königsberg. LENTZ [F. L.] 1879. Catalog der Preussichen Käfer neu bearbeitet. Beitr. Naturk. Preuss., 4, II: 1-64, Königsberg. LISIEWSKA M. 1961. Badania nad grzybami wy ższymi w gr ądach Wielkopolskiego Parku Narodowego i Promna pod Poznaniem. Pozna ńskie Tow. Przyj. Nauk 5(1): 3-64. LISIEWSKA M. 1965. Udział grzybów wy ższych w gr ądach Wielkopolski. Acta Mycol. 1: 169-286. ŁAWRYNOWICZ M. 1973. Grzyby wy ższe makroskopowe w gr ądach Polski Środkowej. Acta Mycolog. 9(2): 133-204. ŁAWRYNOWICZ M., SZKODZIK J. 1998. Macromycetes of the Kr ęgi Kamienne nature- archeological reserve in the Bory Tucholskie (NW Poland). Acta Mycol. 32(2): 327- 340. ŁUSZCZY ŃSKI J. 2002. Preliminary red list of Basidiomycetes in the Góry Świ ętokrzyskie Mts (Poland). Pol. Bot. Journal 47(2): 183-193. ŁUSZCZY ŃSKI J. 2007. Diversity of Basidiomycetes in various ecosystems of the Góry Świ ętokrzyskie Mts. Mon. Bot. 97: 5-218. ŁUSZCZY ŃSKI J. 2008. Basidiomycetes of the Góry Świ ętokrzyskie Mts. A checklist. Wyd. Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego. Kielce. MA ŃKA K. 1981. Fitopatologia le śna. Wyd. III. PWRiL, Warszawa. MARKOWSKI R., BULI ŃSKI M. 2004. Gin ące i zagro żone ro śliny naczyniowe Pomorza Gda ńskiego. Acta Bot. Cassubica, Monographiae 1: 1-75, Gda ńsk-Pozna ń. MATUSZKIEWICZ W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk ro ślinnych Polski. – W: Fali ński J.B. (red.). Vademecum Geobotanicum 3: 8-537, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa. MI ĄDLIKOWSK J. 1993. Porosty rezerwatu „Mierzeja Sarbska”. Zesz. Nauk. BGiO. Biol. 9, Gda ńsk. MIE ŃKO W. 1983. Stanowisko purchawicy olbrzymiej w Strzebielinku L ęborskim w województwie gda ńskim. Chro ńmy Przyr. Ojcz. 39(1-2): 62-63. MIREK Z., PI ĘKO Ś-MIRKOWA H., ZAJ ĄC A., ZAJ ĄC M. 2002. Flowering Plants and Pteridophytes of Poland a Checklist. Krytyczna lista ro ślin naczyniowych Polski. W: Mirek Z. (red.). Biodiversity of Poland. Ró żnorodno ść biologiczna Polski 1: 1-442, Instytut Botaniki PAN im. W. Szafera, Kraków. MUŁENKO W., MAJEWSKI T., RUSZKIEWICZ-MICHALSKA M. 2008. A preliminary checklist of micromycetes in Poland. In: Mirek Z. (ed.). Biodiversity of Poland. Vol. 9. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. NEWTON IAN. 2008. The migration Ecology of Birds. Academic Press. London. NOWICKI J. 2009a. Arrhenia spathulata . ID: 153700. In: http://www.bio-forum.pl/- messages/7259/7260.html. NOWICKI J. 2009b. Arrhenia spathulata . ID: 153752. In: http://www.bioforum.pl/- messages/7259/7260.html. ORŁO Ś H. 1966. Grzyby le śne na tle środowiska. PWRiL, Warszawa. OSIEJUK T.S., K. ŁOSAK. 2007. Bogatka Parus major. W: Sikora A., Z. Rohde, M. Gromadzki, G. Neubauer, P. Chylarecki (red.). Atlas rozmieszczenia ptaków l ęgowych Polski 1985-2004. Bogucki Wyd. Nauk., Pozna ń, s. 444-445 PANKAU J. 2007. Brze źno. Poznaj swoj ą dzielnic ę. In: http://pke.gdansk.pl/miastojakogrod/- brzezno.html

85 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

PÓŁTORAK W., A. SIKORA. 2007. Bernikla kanadyjska Branta canadensis . W: Sikora A., Z. Rohde, M. Gromadzki, G. Neubauer, P. Chylarecki (red.). Atlas rozmieszczenia ptaków l ęgowych Polski 1985-2004. Bogucki Wyd. Nauk., Pozna ń, s. 528-529 REDHEAD S. A. 1984. Arrhenia and Rimbachia , expanded generic concepts, and a reevalu- ation of Leptoglossum with emphasis on muscicolous North American taxa. Canadian J. Bot. 62: 865-892. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 28 wrze śnia 2004 r. w sprawie gatunków dziko wyst ępuj ących zwierz ąt obj ętych ochron ą. (Dziennik Ustaw Nr. 220, Poz. 2237). Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko wyst ępuj ących grzybów obj ętych ochron ą. Dz. U. Nr 168, poz. 1765, Warszawa. RUDNICKA-JEZIERSKA W. 1991. Grzyby (Mycota). Podstawczaki (Basidiomycetes): purchawkowe (Lycoperdales), t ęgoskórowe (Sclerodermatales), pałeczkowe (Tulosto- matales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiakowe (Podaxales). In: KOCHMAN J., NOWAK J., SIEMI ŃSKA J., SKIRGIEŁŁO A. (eds). Flora Polska. Ro śliny zarodnikowe Polski i Ziem O ściennych. Instytut Botaniki PAN, Kraków. SAŁATA B. 1972. Badania nad udziałem grzybów wy ższych w lasach bukowych i jodłowych na Roztoczu Środkowym. Acta Mycol. 8(1): 69-139. SATTLER T., BONTADINA F., HIRZEL A. H., ARLETTAZ R. 2007. Ecological niche modelling of two cryptic bat species calls for a reassessment of their conservation status. J. Appl. Ecol. 44: 1188-1199; SCHRÖTER J. 1889 (1885-1989). Die Pilze Schlesiens. Ernste Hälfte. In: COHN F. (ed.). Kryptogamen-Flora von Schlesien. 3. Band 1. Hälfte. J.U. Kern`s Verlag, Breslau, pp. 814. SCHRÖTER J. 1908. Die Pilze Schlesiens. In: Cohn F. (ed.). Kryptogamen – Flora von Schlesien 2. J.V. Kern`s Verlag, Breslau. SIKORA A., Z. ROHDE, M. GROMADZKI, G. NEUBAUER, P. CHYLARECKI (red.). 2007. Atlas rozmieszczenia ptaków l ęgowych Polski 1985-2004. Bogucki Wyd. Nauk. Pozna ń. SKIRGIEŁŁO A. 1959. Notatki mikologiczne z okolic Kro ścienka nad Dunajcem. Mon. Bot. 8(2): 229-235. SKIRGIEŁŁO A. 1970. Materiały do poznania rozmieszczenia geograficznego grzybów wy ższych w Europie. 3. Acta Mycol. 6(1): 101-123. SKIRGIEŁŁO A. 1991. Grzyby (Mycota). T. XX. Podstawczaki (Basidiomycetes). Goł ąbkowe (Russulales). Goł ąbkowate (Rusulaceae). I. Goł ąbek (Russula). In: KOCHMAN J., NOWAK J., SIEMI ŃSKA J. SKIRGIEŁŁO A., STARMACH K., TOBOLEWSKI Z. Flora Polska. Ro śliny zarodnikowe Polski i Ziem O ściennych. PWN, Warszawa-Kraków. SKIRGIEŁŁO A., DOMA ŃSKI Z. 1981. Grzyby wy ższe centrum Warszawy. In: SEMERDŽIEVA M. & ŠAŠEK V. (eds). Organizace boje proti otravam houbami v ČSSR a Polska. Česloslovenska vědécka spole čnost pro mykologii při ČSAV, Praha, pp. 40-44. SKIRGIEŁŁO A., RUDNICKA-JEZIERSKA W. 1963. Nowe stanowisko dwóch interesu- jących wn ętrzniaków (Gasteromycetes) w Polsce. Mon. Bot. 15: 355-360. SNOWARSKI M. 2009a. Grzyby Polski. Arrhenia spathulata . In: http://www.grzyby.pl/- gatunki/Arrhenia_spathulata.htm SNOWARSKI M. 2009b. Grzyby Polski. Baeospora myosura . In: http://www.grzyby.pl/- gatunki/Baeospora_myosura.htm. SNOWARSKI M. 2009c. Grzyby Polski. Hygrophus hypothejus . In: http://www.grzyby.pl/- gatunki/Hygrophorus_hypothejus.htm. SNOWARSKI M. 2009d. Grzyby Polski. Langermannia gigantea . In: http://www.grzyby.pl/- gatunki/Langermannia_gigantea.htm.

86 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

STEBNICKA Z. 1991. Klucze do oznaczania owadów Polski. Czarnuchowate – Tenebrionidae , Boridae . XIX, zeszyt 91, Wrocław. STIER M. 1932. Charakteristiche Unterschiede zwischen der gemeinen und der Sand-Stink- morchel. Z. Pilz. 11: 105. TEODOROWICZ F. 1933. Grzyby zachodniej i południowej Polski w zbiorze Zakładu Bota- niki Ogólnej Uniwersytetu Pozna ńskiego. Wyd. Okr ęg. Komitetu Ochr. Przyr. Wielko- polski 4: 75-108. TEODOROWICZ F. 1936. Grzyby wy ższe polskiego wybrze ża. Tow. Nauk. w Toruniu Bad. Przyr. Pomorskie 2: 1-65. TOMIAŁOJ Ć L., STAWARCZYK T. 2003 Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebno ść i zmiany. PTPP „pro Natura”. Wrocław ULBRICH E. 1932. Über den Formenkreis von Phallus impudicus . Ber. Deutsch. Bot. Ges. 50: 276-326. WANTOCH-REKOWSKI M. 2006a. Morchella elata . In: http://www.mirki.kaszuby.pl/- Morchella_elata_smardz_wyniosly.index.html. WANTOCH-REKOWSKI M. 2006b. Mitrophora semilibera . In: http://www.mirki.kaszuby.- pl/Mitrophora_semilibera_mitrowka_polwolna.index.html. WANTOCH-REKOWSKI M. 2008. Langermannia gigantea . ID: 91592 . In http://www.bio- forum.pl/messages/7259/156988.html#POST91592. WANTOCH-REKOWSKI M. 2009a. Phallus hadriani . ID: 137996. In: http://www.bio- forum.pl/messages/7259/272230.html#POST137996. WANTOCH-REKOWSKI M. 2009b. Sarcoscypha austriaca . ID 56932. In: http://www.bio- forum.pl/messages/7259/272227.html#POST127860 i http://www.bio-forum.pl/messages/7259/272227.html#POST127859. WESOŁOWSKI T., M. PIOTROWSKA. 2007. Pierwiosnek Phylloscopus collybita . W: Sikora A., Z. Rohde, M. Gromadzki, G. Neubauer, P. Chylarecki (red.). Atlas rozmieszczenia ptaków l ęgowych Polski 1985-2004. Bogucki Wyd. Nauk., Pozna ń, s. 414-415 WĘGRZECKI M. 1932. Studja koleopterologiczne na wybrze żu Polskiem. I. Dotychczasowe wyniki bada ń nad chrz ąszczami Helu. Fragm. Faun. Mus. Zool. Pol., 1: 465-505, Warszawa. WILGA M. S. 2008c. Wpływ dróg i ruchu drogowego na grzyby. Cz. 1. W: Pismo PG, Politechnika Gda ńska, Gda ńsk., 8: 44-46. WILGA M. S. 2008d. Wpływ dróg i ruchu drogowego na grzyby. Cz. 2. W: Pismo PG, Politechnika Gda ńska, Gda ńsk., 9: 51-54. WILGA M. S., TARYMA S. 2005. Badania stopnia zanieczyszczenia powietrza na obszarze Politechniki Gda ńskiej na podstawie obserwacji porostów. Przegl. Przyr. 16(3-4): 9-15. WILGA M. S., WANTOCH-Rekowski M. 2009. Notatki mikologiczne z okolic Białogóry (Pomorze Gda ńskie). Przegl. Przyr. 20(1-2): 35-43. WILGA M. S., WANTOCH-REKOWSKI M. 2010. Grzyby (Mycota) wybranych rejonów Miasta Sopotu. Praca wykonana na zlecenie Wydziału In żynierii i Ochrony Środowiska Urz ędu Miejskiego w Sopocie, pod patronatem PTOP „Salamandra”, 33 pp. WILGA M. S., WANTOCH-REKOWSKI M. 2010. Grzyby wielkoowocnikowe Pasa Nadmorskiego w tejonie Gda ńska (Jelitkowo – Brze źno). (mscr), Gda ńsk. WILGA M.S. 1996. Rzadkie gatunki wielkoowocnikowych grzybów – macromycetes w rejonie Gda ńska (Lasy Oliwskie). Chro ńmy Przyr. Ojcz. 52(6): 66-78. WILGA M.S. 2005. W ędrówki przyrodnicze po okolicach Gda ńska. In: WILGA M.S., ZIELI ŃSKI S. W ędrówki przyrodnicze po okolicach Gda ńska. Zasoby przyrodnicze Oliwy (mat. niepubl.).

87 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

WILGA M.S. 2008a. Grzyby wielkoowocnikowe Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego – przyczynek do ich poznania. Maszynopis, Zarz ąd TPK, Gda ńsk, pp. 1-96. WILGA M.S. 2008b. Czarka austriacka Sarcoscypha austriaca (O. Beck ex Sacc.) Boud. w rejonie Gda ńska-Oliwy – nowe stanowiska. Przegl. Przyr. 19(3-4): 97-107. WOJEWODA W. 1966a. Ojcowski National Park. In: SKIRGIEŁŁO A. (ed.). Guide Fourth Congress of European Mycologists, Poland, pp. 71-79. WOJEWODA W. 1966b. Morchellaceae zebrane w południowej Polsce w latach 1962-1965. Fragm.. Flor. et. Geobot. 12(2): 205-208. WOJEWODA W. 1971. Grzyby (Fungi). In: Myczkowski S. (ed.). Środowisko przyrodnicze Krakowa jako obiekt dydaktyczny. Nauka dla wszystkich 157: 23-32, PAN Oddział Kraków. WOJEWODA W. 1974. Macromycetes Ojcowskiego Parku Narodowego. Acta Mycol. 10(2): 181-265. WOJEWODA W. 2003. Checklist of Polish larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. In: MIREK Z. (ed.). Biodiversity of Poland. Ró żnorodno ść biologiczna Polski Vol. 7. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. WOJEWODA W., ŁAWRYNOWICZ M. 1986. Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych zagro żonych w Polsce. Red list of threatened macrofungi in Poland. In: ZARZYCKI K., WOJEWODA W. (eds). Lista ro ślin wymieraj ących i zagro żonych w Polsce. List of threatened plants of Poland. PWN, Warszawa, pp. 45-82. WOJEWODA W., ŁAWRYNOWICZ M. 1992. Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych w Polsce. Red list of threatened macrofungi in Poland. In:. ZARZYCKI K., WOJEWODA W., HEINRICH Z. (eds). Lista ro ślin zagro żonych w Polsce. List of threatened plants of Poland. Wyd. 2. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, pp. 27-56. WOJEWODA W., ŁAWRYNOWICZ M. 2006. Red list of the Macrofungi in Poland. Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych w Polsce. In: MIREK Z., ZARZYCKI K., WOJEWODA W., SZEL ĄG Z. (eds). Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista ro ślin i grzybów Polski. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków: 53-70. WÓJCIAK H. 2003. Flora Polski. Porosty, mszaki, paprotniki. Mulico Ofic. Wyd., Warszawa. ZARZYCKI K., SZEL ĄG Z. 2006. Red list of the vascular plants in Poland. Czerwona lista ro ślin naczyniowych w Polsce. W: Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szel ąg Z. (red.). Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista ro ślin i grzybów Polski. Instytut Botaniki PAN im. W. Szafera, Kraków, ss. 9-20. ZIELI ŃSKA I., ZIELI ŃSKI S. 2005. Obserwacja zimorodka Alcedo atthis L. w Gda ńsku. Przegl ąd Przyrodniczy 16 (3-4): 183 ZIELI ŃSKI S. 1998. Phytoecia virgula Charpentier, 1825 (Coleoptera: Cerambycidae ) nadal wyst ępuje w Gda ńsku i Gdyni. (mscr.), Gda ńsk. ZIELI ŃSKI S. 2005. Zasoby pasa nadmorskiego. In: WILGA M.S., ZIELI ŃSKI S. W ędrówki przyrodnicze po okolicach Gda ńska. Zasoby przyrodnicze Oliwy (mat. niepublik.). ZIELI ŃSKI S. 2010. Uproszczona inwentaryzacja owadów Insecta na projektowanych wariantach przebiegu Kolei Metropolitalnej w Gda ńsku. Dla WYG International Sp. z.o.o., Katowice (maszynopis). ŻUKOWSKI W., JACKOWIAK B. 1995. Lista ro ślin gin ących i zagro żonych na Pomorzu Zachodnim i w Wielkopolsce. W: Żukowski W., Jackowiak B. (red.). Gin ące i zagro żone ro śliny naczyniowe Pomorza Zachodniego i Wielkopolski. Prace Zakł. Taksonomii Ro ślin UAM w Poznaniu 3: 9-96, Bogucki Wyd. Naukowe, Pozna ń.

88 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

MAPY

Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

91 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

92 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

93 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

94 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

95 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)

96 Wst ępna inwentaryzacja przyrodnicza Pasa Nadmorskiego w Gda ńsku (odcinek Jelitkowo-Brze źno)