NR 2/CZERWIEC 2017

WYWIAD CO-CEO GRIFFIN CEE RETAIL DEVELOPMENT & INVESTMENT MACIEJ DYJAS: O RYNKU NIERUCHOMOŚCI ABOUT THE REAL ESTATE MARKET

RAPORT PRCH KTO ZYSKAŁ? KTO STRACIŁ? WINNERS & LOSERS INWESTYCJE RPA W POLSCE ROARING INTO POLAND Atrium prasa ReDI 2017_230x280x+5mm_x2 v2.indd 1 17.05.2017 16:05 Atrium prasa ReDI 2017_230x280x+5mm_x2 v2.indd 2 17.05.2017 16:09 Atrium prasa ReDI 2017_230x280x+5mm_x2 v2.indd 1 17.05.2017 16:05 Atrium prasa ReDI 2017_230x280x+5mm_x2 v2.indd 2 17.05.2017 16:09 OD REDAKCJI EDITORIAL

KAPITAŁ BEZ GRANIC, TO DOBRY CZAS DLA INWESTORÓW A CAPITAL WITHOUT BORDERS; A GOOD TIME TO INVEST

śród miast, na które inwestorzy powin- It's not just the likes of Paris and London that ni spoglądać z rosnącym zaintereso- investors should be keeping a watchful eye waniem są nie tylko Paryż czy Londyn, on, but also Warsaw. In the coming years the ale także i Warszawa. W najbliższych promise of healthy returns and even higher Wlatach perspektywy zwrotu mają być tutaj bardzo consumer spending stand to make the Polish atrakcyjne, a że warszawiacy wydają coraz więcej capital one of the most attractive cities i coraz częściej – więc centra doskonale wpisują when it comes to the world of retail-related się w te trendy. Za kilka lat – jak wynika z prognoz real estate – in fact, according to one report Savillsa - średnie roczne wydatki detaliczne miesz- released by Savills, average annual retail kańców stolicy Polski będą najwyższe w Europie. spending in Warsaw will be the highest out Nowoczesne centra handlowe to nie tylko miejsca of all of Europe's capitals. Of course, modern zakupów, ale przede wszystkim spotkań. Poza shopping centres are about more than just zakupami można w nich skorzystać z szerokiej gamy shopping alone. They've become veritable usług, czy bogatej oferty gastronomicznej i rozryw- meeting spots, places offering a rich range of kowej. Oferty nowoczesnych centrów handlowych services and a wide catalogue of food and en- powinny odpowiadać na coraz szybciej zmieniające tertainment options. Centres have, therefore, się potrzeby klientów oraz dostosować się do stylu had to respond to the rapid changes seen in i sposobu życia mieszkańców miast. Nie dziwi zatem, consumer requirements. With this in mind, it's że powstają nowe, coraz bardziej nowoczesne no surprise to learn that more and more retail inwestycje, planowane są rozbudowy, adaptacje projects are being expanded and readapted istniejących obiektów, rozwija się oferta usługowa to upgrade existing facilities, services and oraz gastronomiczno-rozrywkowa. W tym roku - jak gastronomic choices. This year, according to szacuje Cushman&Wakefield – do Polski trafi ponad estimates by Cushman & Wakefield, the Polish 1,3 mld euro nowego kapitału z przeznaczeniem na real estate sector will see over EUR 1.3 billion inwestycje w nieruchomości, w tym w nieruchomo- of new capital invested. That's surely proof, ści komercyjne. Oznacza to, że Polska jest atrakcyj- if any was needed, of Poland's attractiveness nym rynkiem nieruchomości nie tylko w swoim not just to regional investors, but also those regionie, ale w skali całego kontynentu. Członko- from further afield. Membership of the EU stwo w Unii Europejskiej, bliskość innych stabilnych has certainly helped rev up this interest, but gospodarek, wysokie PKB, obiecujące perspektywy so too has the country's proximity to other wzrostu – to wszystko sprawia, że inwestorzy stable economies, it's high GDP and promising spoglądają nie tylko w kierunku Warszawy, ale także growth prospects. All that has funnelled – a może przede wszystkim – innych polskich miast. attention not just towards Warsaw, but also to Anna Piaskowska, redaktor naczelna Po ostatnich transakcjach z udziałem funduszy z Re- Poland's other cities. Following on from the Editor-in-chief Anna Piaskowska publiki Południowej Afryki, w tym roku spodziewa spate of South African investment, this year się aktywności ze strony graczy z Azji. Prawdopo- Asian players are expected to be active on dobnie tak, jak w minionych latach, inwestycje będą the market with money expected to flow into obejmować zarówno największe metropolie, jak cities both large and small. Now, provided that i mniejsze miasta. Jeżeli bowiem klienci chcą od- customers continue to visit centres and de- wiedzać centra handlowe, chcą w nich robić zakupy mand more new brands and more entertain- i spędzać czas, chcą nowych, bardziej atrakcyjnych ment options, then demand will continue to marek, nowych miejsc rozrywki – to popyt będzie grow and the general investment climate will stale rósł, a klimat będzie sprzyjał inwestycjom. A to continue to be buoyant – and that alone is the najlepsza prognoza dla inwestorów.  best forecast an investor could wish to hear. 

Wydawca/ Publisher Projekt, wykonanie, druk/ Publication Production Polska Rada Centrów Handlowych Valkea Media S.A., ul. Elbląska 15/17, 01–747 Warszawa ul. Nowogrodzka 50, 00-695 Warszawa New Business Director Jerzy Kamecki, [email protected], Dyrektor wydawniczy/ Redaktor naczelna/ Editor-in-chief Anna Piaskowska, [email protected], tel. +48 22 629 23 81, Publishing Director Elżbieta Maziejuk-Łuszczewska, [email protected], Redaktor prowadzący/ Editor Łukasz Marynowski, [email protected]., tel. + 48 500 433 918, Zespół/ Team Elżbieta Dominik, Alex Webber (redaktorzy/ editors), Adam Świderski (grafik/DTP), Reklama/ Advertising Michał Barański, [email protected], tel. +48 518 241 333, Krzysztof Pietrasik (dyr. artystyczny), Fotoedycja/ Photo Editor Jan Malinowski, Reklama/ Advertising Beata Fus, [email protected], tel. +48 506 924 120 Małgorzata Kłodnicka-Caputa, [email protected], Monika Asman, [email protected]

Zdjęcia/ Photo: materiały prasowe/ press material, Shutterstock

4 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH SPIS TREŚCI CONTENTS

04 EDITORIAL KAPITAŁ BEZ GRANIC, A capital without borders TO DOBRY CZAS DLA INWESTORÓW ReDI EXHIBITORS A CAPITAL WITHOUT BORDERS; A GOOD TIME TO INVEST 06 News from the retail market 06 SAFETY 04 OD REDAKCJI 17 Shopping centre safety Kapitał bez granic REPORT WYSTAWCY ReDI 20 PRCH Turnover Index 06 Aktualności z rynku Winners & Losers BEZPIECZEŃSTWO MARKET OVERVIEW 17 Bezpieczeństwo w centrach 17 26 Salary disclosure – an imminent necessity? handlowych 27 Recruitment trends and challenges for HR RAPORT departments 20 Wskaźnik Obrotów PRCH 28 Retail on top Kto zyskał, a kto stracił? 46 Pomerania and Silesia Head The Pack

NA RYNKU INVESTMENT MARKET 26 Jawność wynagrodzeń 30 European retail under construction przyszłością branży? 38 Roaring into Poland 27 Rekrutacja a wyzwania działów HR 20 64 Asian players are expected 28 Aktywność na rynku inwestycyjnym 46 Na czele Śląsk i Pomorze INTERVIEW 34 Location comes first RYNEK INWESTYCYJNY interview with Agata Brzezińska, Pradera Management Poland 30 Europa w budowie 42 No business dilemmas 38 Inwestycje RPA w Polsce interview with Maciej Dyjas, Griffin Real Estate 64 Dołączą gracze z Azji 48 The bar was set pretty high 38 interview with Konrad Jezierski, European Regional Manager Trespass 50 The spring is running dry WYWIAD interview with retail market experts: Anna Staniszewska of BNP Paribas RE, 34 Lokalizacja przede wszystkim? Wioletta Wojtczak of Savills and Przemysław Dwojak of GFK rozmowa z Agatą Brzezińską, Pradera Management Poland 42 Bez dylematów robimy swoje TRENDS rozmowa z Maciejem Dyjasem, Griffin Real Estate 58 Can pop-ups save retail? 48 Poprzeczka była wysoko rozmowa z Konradem Jezierskim, regionalnym managerem Trespass na Europę LAW 50 Źródełko wysycha 50 62 Saved energy is the cheapest energy… rozmowa z ekspertami: Anną Staniszewską z BNP Paribas RE, Wiolettą Wojtczak z Savillsa oraz Przemysławem Dwojakiem z GFK TRENDY 58 Pop-up'y ratunkiem dla handlu? PRAWO 62 Najtańsza energia, to ta zaoszczędzona 58

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 5 WYSTAWCY ReDI ReDI EXHIBITORS

CINEMA3D W ATRIUM REDUTA CINEMA3D IN ATRIUM REDUTA Atrium Reduta podpisało umowę najmu z właścicielem i zarządcą sieci nowoczesnych kin wielosalowych CINEMA3D. Tym samym Warszawa zyska nowego operatora kinowego. Do dyspozycji widzów będzie 1900 miejsc w 6 salach projekcyjnych. Otwarcie zaplanowano na połowę 2018 roku. Atrium Reduta have signed a lease agreement with the owner and manager of CINEMA3D multiplex cinemas. Under the agreement, Warsaw will gain a new cinema operator offering the latest in image and sound technology. Moviegoers will have access to 1,900 seats in six screening rooms with a total area of more than 2,600 sqm. The grand opening is scheduled for mid-2018.

INEMA3D jest jednym z czterech największych operatorów działających na CINEMA3D is one of the four biggest cinema operators on the Polish market. polskim ryku kinowym. – Dzięki podpisaniu umowy z CINEMA3D na stołecz- ”The signing of this contract with CINEMA3D will bring to Warsaw’s film scene nej filmowej mapie zadebiutuje dynamicznie rozwijająca się sieć kinowa one of the fast-growing cinema networks in Poland, along with a competitive w Polsce z konkurencyjną ofertą repertuarową oraz z najnowocześniejszą offer in terms of playbills and CINEMA3D’s exclusive cutting-edge technology,” Ctechnologią, którą CINEMA3D dysponuje na wyłączność – mówi Marta Hamarowicz, says Marta Hamarowicz, Director of the Leasing Department at Atrium Polska. dyrektor działu leasingu Atrium Polska. MultipleksCINEMA3D w Atrium Reduta będzie The CINEMA3D multiplex at Atrium Reduta will be equipped with a Barco ESCAPE wyposażony m.in. w panoramiczny multiekran Barco ESCAPE, cyfrowe projektory multiscreen, panoramic screening room, digital projectors providing 4K picture zapewniające obraz w jakości 4K oraz projekcje trójwymiarowe w systemie DepthQ quality, a DepthQ 3D projection system, and a Dolby ATMOS advanced surround 3D, a także zaawansowany system dźwięku przestrzennego Dolby ATMOS. Wnętrza sound system. The CINEMA3D interiors will feature an elegant design, with ceilings CINEMA3D wyróżni elegancki design: m.in. sufit imitujący rozgwieżdżone niebo resembling a starry night sky and LED lighting on the floors. ”The signing of our nocą i podłogi rozświetlone diodami LED. – Podpisanie umowy z Atrium Reduta to contract with Atrium Reduta is an important step in the development of our istotny krok w rozwoju naszej sieci. Będzie to nasz debiut na warszawskim, wymaga- network. This will mark our debut on Warsaw’s demanding and mature cinema jącym i dojrzałym rynku kinowym – mówi Andrzej Bartnicki, prezes sieci Cinema3D. market,” says Andrzej Bartnicki, President of the CINEMA3D network. CINEMA3D CINEMA3D oferuje seanse premierowe oraz pokazy przedpremierowe największych will offer premiere screenings and previews of the biggest blockbusters. The kinowych hitów. Bieżącą ofertę filmową sieci uzupełnią projekty specjalne – m.in.: cinema network’s regular playbill will also be supplemented by special screenings, mecze Ligi Mistrzów, transmisje operowe i teatralne na żywo w jakości HD, maratony such as Champions League matches, live HD broadcasts of opera and theater filmowe, a także: seanse dla pań „Kino na szpilkach” oraz dla panów „Kino męskie”. performances, and movie marathons, as well as ”Cinema on Heels” screenings for women and ”Men’s Cinema” screenings for men. ATRIUM REDUTA Centrum handlowe Atrium Reduta położone jest przy Alejach Jerozolimskich, blisko ATRIUM REDUTA centrum Warszawy i 15 minut jazdy samochodem od lotniska im. Fryderyka Chopina. The Atrium Reduta shopping center is located close to the center of Warsaw on Na powierzchni ponad 27 tys. m kw. GLA znajduje się blisko 140 sklepów i punktów Al. Jerozolimskie, a 15-minute drive from Chopin Airport. The gross lease area usługowych. Atrium posiada w Polsce 21 centrów handlowych o łącznej powierzchni (GLA) of over 27,000 sqm has close to 140 stores and service points. Atrium has najmu brutto (GLA) wynoszącej 522 200 m kw. Należą do nich: Atrium Promenada, 21 shopping centers in Poland with a total GLA of 522,200 sqm, including Atrium Atrium Targówek i Atrium Reduta w Warszawie, Galeria Dominikańska we Wrocławiu, Promenada, Atrium Targówek, and Atrium Reduta in Warsaw; Galeria Dominikańska Atrium Koszalin w Koszalinie, Focus Mall w Bydgoszczy, Atrium Copernicus w Toruniu, in Wrocław; Atrium Koszalin in Koszalin; Focus Mall in Bydgoszcz; Atrium Atrium Felicity w Lublinie i Atrium Biała w Białymstoku.  Copernicus in Torun; Atrium Felicity in Lublinie; and Atrium Biała in Białystok. 

6 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH ACTEEUM Z NOWĄ GALERIĄ NOWY FLAGOWY ACTEEUM GROUP WITH VIVO! KROSNO PROJEKT MMG MMG’S NEW FLAGSHIP W III kwartale roku Acteeum Group otworzy kolejne realizowane z Grupą Immofinanz VIVO! PROJECT Krosno. Krośnieńska galeria będzie miałam ponad 21 tys. m kw. powierzchni handlowej. Po sprzedaży Galerii Młociny w Warszawie nowym flagowym projektem Master Management Group, jest In Q3 Acteeum, together with Immofinanz AG, will open VIVO! Krosno, a new shopping gallery inwestycja w Łodzi. Grupa będzie też prowadzić projekty, w miastach do 100 tys. mieszkańców. – Nasze nowe with over 21,000 sqm of retail space. przedsięwzięcia cieszą się dużym zainteresowaniem ze strony najemców. Sprzedaż Galerii Młociny otworzyła rupa Acteeum z sukcesem kontynuuje rozwój For the Acteeum Group, this is just the latest success nowe perspektywy dla naszej firmy – powiększamy centrów handlowych w Polsce. W swoim story during a busy period that’s seen the launch portfolio o kolejne rentowne obiekty, zgodnie z naszą portfolio ma już galerie w Inowrocławiu, of galleries in Inowroclaw, Wolomin, Stalowa Wola, dotychczasową strategią dodawania wartości poprzez Wołominie, Stalowej Woli, Tomaszowie Tomaszow Mazowiecki, Elblag and Bielsko Biala. aktywne zarządzanie, tak jak w przypadku Galerii Niwa GMazowieckim, Elblągu i Bielsku Białej. Na około pół roku Even with the grand opening still months away, w Oświęcimiu oraz Bramy Mazur w Ełku – powiedział Paul przed otwarciem poziom komercjalizacji krośnieńskiej around 80% of VIVO! Krosno’s retail space has already Kusmierz, prezes Master Management Group. – Mamy galerii wynosi blisko 80 proc. Jednocześnie zaintere- been leased. While developing their portfolio, plany współpracy z wiodącymi markami na polskim sowanie Acteeum w sektorze nieruchomości komer- Acteeum have shifted their focus from shopping rynku, będziemy się też koncentrować na dalszym cyjnych przesuwa się z rozwoju galerii handlowych na centres to large retail parks; sized from 10,000 to rozwoju projektu Piotrkowska 155, która po sprzedaży duże formaty retail parków o powierzchni od 10 tys. do 20,000 sqm, parks like this have enjoyed a wave of Galerii Młociny stała się naszym kluczowym projektem 20 tys. m kw., które cieszą się coraz większą popular- attention from retailers, developers and investors – dodał. Już wkrótce Master Management Group ogłosi nością zarówno wśród najemców, jak i deweloperów alike. The challenge they face lies in finding balance dalsze plany związane z całkowicie nowymi projektami i inwestorów. Największym wyzwaniem przy realizacji between convenience and creating a pleasant zlokalizowanymi w mniejszych miastach w Polsce. – Mamy tego rodzaju obiektów jest przede wszystkim znalezie- environment in terms of leisure options, as well as głębokie przekonanie, że warto inwestować w nowe nie równowagi pomiędzy charakterem convenience, general landscaping and architecture. Furthermore, projekty handlowe w ośrodkach od 50 do 100 tysięcy a stworzeniem przyjemnej atmosfery zachęcającej the market has also shown a substantial need to mieszkańców. Nasze wieloletnie doświadczenie na rynku, klientów do spędzenia dłuższego czasu w centrum refurbish, re-position and redevelop first generation w ramach którego zarządzamy m.in. portfelem centrów poprzez zagospodarowanie terenu, architekturę oraz shopping centres, provided that the owners have i parków handlowych poza dużymi aglomeracjami, daje strefy wypoczynku i rozrywki. Ponadto na rynku wciąż the financial resources to combat the signs of nam doskonałe rozeznanie w potrzebach konsumentów. istnieje silna potrzeba modernizacji, repozycjonowania inevitable decline. The Acteeum Group has long Z kolei z licznych rozmów z najemcami wiemy, że chcą być oraz przebudowy dotychczas istniejących centrów han- been associated with such projects and shown over obecni nie tylko w Warszawie, Poznaniu czy Wrocławiu, ale dlowych, które chcąc pozostać konkurencyjnymi wobec time its willingness to support new development także w mniejszych miastach – dodał Paul Kusmierz.  nowo powstających centrów wymagają inwestycji ze concepts and support them commercially, technically, strony właściciela. Grupa Acteeum ma doświadczenie operationally and legally.  Following on from the sale of Galeria Młociny in w tego rodzaju przedsięwzięciach i jest gotowa do Warsaw, Master Management Group have announced wsparcia w określeniu koncepcji rozwoju galerii handlo- they will focus on a new flagship project in Łódz, while wych, a także procesu modernizacji i repozycjonowania 80% POWIERZCHNI also looking to invest in retail projects in cities with w zakresie komercyjnym, technicznym, operacyjnym, a population of up to 100,000 inhabitants. “There’s prawnym i finansowym.  JEST WYNAJĘTEJ been a great deal of interest from tenants in our new 80% HAS BEEN projects,” said Paul Kusmierz, the CEO of the MMG. “The sale of Galeria Młociny has opened up a series of LEASED opportunities for us and we are adding new profitable projects to our portfolio; that’s something that’s in line with our strategy of adding value through active management, as we’ve done in the case of Galeria Niwa in Oświęcim and Brama Mazur in Ełk”. “We have plans to cooperate with leading brands on the Polish market,” he added, “and we will also focus on Piotrkowska 155, which can now be considered our flagship project following the sale of Galeria Młociny. ” The MMG have promised to unveil plans in the near future for several brand new projects and investments in prime locations in Poland’s regional cities. “We are convinced that it makes sound business sense to invest in retail projects in cities of 50 to 100,000 inhabitants,” said Mr Kusmierz. “Our long-term experience on the Polish market, which includes managing a portfolio of shopping centres and retail parks outside of the leading agglomerations,” he added, “means we have in-depth knowledge of consumer needs. Our close relationships with tenants also provide us with insights into their strategies: they don’t just want to open stores in Warsaw, Poznań or Wrocław, but also in other secondary cities”. 

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 7 WYSTAWCY ReDI ReDI EXHIBITORS CUSHMAN & WAKEFIELD NA TARGACH REDI 2017 CUSHMAN & WAKEFIELD AT THE REDI 2017 TRADE FAIR Międzynarodowa firma doradcza Cushman & Wakefield zaprezentuje na targach ReDI 2017 portfolio składające się z 11 obiektów handlowych o łącznej powierzchni blisko 430 tys. m kw. GLA. Najbardziej oczekiwanymi projektami są otwierane w tym roku – Galeria Północna i Hotel Europejski. The international consulting firm Cushman & Wakefield is planning to present a portfolio of 11 retail facilities with a GLA of close to 430,000 sqm at the ReDI 2017 trade fair. The most-awaited projects – Galeria Północna and Hotel Europejski – are being launched this year.

olski rynek powierzchni handlowych jest bardzo wymagający, jednak nadal While the Polish market for retail space is very demanding, there is still potential ma potencjał do rozwoju. Warunkiem jest odpowiednia lokalizacja oraz for development. What’s needed is the right location and the optimal level of pozyskanie optymalnego „mixu” najemców. Przykładem może być zlokalizo- occupancy. An example of this can be seen in Galeria Północna in Warsaw’s wana na warszawskiej Białołęce Galeria Północna; to pierwsze nowoczesne Białołęka district. This is the first modern shopping centre in this part of Warsaw Pcentrum handlowe w tej części Warszawy i pierwsza od 10 lat tak duża inwestycja, and the first investment of this size to be put into operation in the capital in 10 która zostanie oddana do użytku w stolicy. Obiekt zaoferuje około 64 tys. m kw. po- years. The property will offer about 64,000 sqm of lease space. Shoppers will be wierzchni najmu. Klienci znajdą w nim bogatą ofertę rekreacyjną, w tym ogród na offered a wide range of recreational activities, including a rooftop garden, walking dachu, ścieżki spacerowe oraz plac zabaw. Inwestorem i zarządcą Galerii Północnej paths, and a playground. The investor and manager of Galeria Północna is GTC jest Grupa GTC. Natomiast w I kwartale 2018 roku zakończona zostanie budowa Group. Meanwhile, the construction of Forum Gdańsk will be completed in the first Forum Gdańsk. Będzie to wielofunkcyjne centrum z nowoczesną przestrzenią quarter of 2018. This will be a multifunctional center with a modern commercial komercyjną, której powierzchnia wyniesie blisko 62 tys. m kw. Inwestorem projektu space of approximately 62,000 sqm. The project’s investor is Multi Development. jest Multi Development. Duże nasycenie polskiego rynku oraz rosnąca konkurencja Because of the significant degree of saturation on the Polish market and increasing zmuszają inwestorów do modernizacji lub rozbudowy obiektów już istniejących. competition, investors are being forced to modernize or expand existing properties. Jednym z najczęściej spotykanych rozwiązań jest połączenie powierzchni handlo- One of the most common solutions to this problem is to combine retail space wych z biurowymi czy mieszkaniowymi. Firma Cushman & Wakefield zaprezentuje with office or residential space. Cushman & Wakefield are planning to present a skomercjalizowany projekt części handlowej Hotelu Europejskiego, której po- 2,800 sqm commercial project for the retail section of the Hotel Europejski. During wierzchnia wyniesie 2 800 m kw. Podczas 4. edycji Targów ReDI 2017, CEE Trade Fair the fourth ReDI 2017 trade fair, Cushman & Wakefield are also planning to present for Retail Investment Cushman & Wakefield przedstawi również inne inwestycje ze other investments from their portfolio, including Złote Tarasy, CH Ogrody in Elbląg, swojego portfolio: Złote Tarasy, elbląskie CH Ogrody, Galerię Jurajską w Częstocho- Galeria Jurajska in Częstochowa, King Cross Praga, Plejada Sosnowiec, CH Sarni wie, King Cross Praga, Plejadę Sosnowiec, CH Sarni Stok, Galerię Orkana w Lublinie Stok, Galeria Orkana in Lublin, and Centrum Handlowe Jantar in Słupsk.  czy słupskie Centrum Handlowe Jantar. 

8 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH KLUCZOWY PROJEKT − W BYDGOSZCZY THE KEY PROJECT IN BYDGOSZCZ

In response to the changing needs and expectations of the modern consumer, Carrefour Polska, the owner and manager of the shopping centre chain, has consistently followed a strategy of modernizing its existing facilities; as part of this, the firm have announced plans to work on eight centres this year. Expectations of both consumers and tenants have changed significantly since the first Carrefour shopping centres were delivered onto the Polish market, and as such the company has devoted much of its attention to modernizing its assets to adapt to these changes. “The commercial real estate market has started to become saturated which makes the creation of new projects difficult,” said Ronan Martin, Vice President of Expansion and Shopping Centers at Carrefour. “However, there’s much potential in extending and renovating existing locations and that’s our current strategy. Most of our shopping centers are well located, MODERNIZACJA CARREFOUR have stable coverage and high traffic – we have to consolidate and develop this potential. ”This year ODPOWIEDZIĄ NA ZMIANY Carrefour’s modernization plans will effect Galeria Gryf (Szczecin) and Galeria Głogów (Głogów) where external CARREFOUR’S MODERNIZATION facades and shopping arcades will be renovated. IS A RESPONSE TO CHANGES Elsewhere, Galeria Zielone Wzgórze (Białystok) and Galeria Słowiańska (Zgorzelec) will be extended by W odpowiedzi na potrzeby i oczekiwania współczesnych konsumentów Carrefour Polska 2,500 and 3,000 sqm respectively. The key project, however, will be the Metropolitan Outlet in Bydgoszcz - właściciel i zarządca sieci centrów handlowych – konsekwentnie realizuje strategię which stands to become the first complex in the Kujawsko-Pomorskie Voivodship combining a modern modernizacji posiadanych obiektów. W tym roku spółka zainwestuje w aż osiem z nich. outlet center with a hypermarket. Created as part of the reconstruction of Centrum Handlowe Glinki, the In response to the needs and expectations of modern consumers, Carrefour Polska – the 17,000 sqm scheme will contain 60 outlet brands owner and manager of a network of shopping centers – has been consistently implementing and a 5,000 sqm Carrefour hypermarket. All of the investments planned for 2017 will be accompanied by a strategy to modernize its existing properties. This year, the company is planning to make a considerable re-commercialization process. So far, Q1 saw brands such as Flying Tiger, Gee One, Home & You investments in as many as eight of them. and CityFit join the network. Furthermore, Carrefour plan to extend a total of 200 lease agreements this year d momentu powstania pierwszych centrów oraz Galerii Słowiańskiej w Zgorzelcu klienci uzyskają covering over 24,000 sqm of space.  handlowych należących do Carrefour ocze- odpowiednio 2500 oraz 3000 m kw. dodatkowej po- kiwania najemców i konsumentów znacznie wierzchni handlowej. Kluczowym projektem będzie bez się zmieniły. Aby odpowiedzieć na te zmiany wątpienia budowa Metropolitan Outlet w Bydgoszczy Oi dostosować się do potrzeb współczesnych klientów, – pierwszego w województwie kujawsko – pomorskim spółka konsekwentnie realizuje strategię modernizacji. kompleksu łączącego formułę nowoczesnego centrum Rynek nieruchomości komercyjnych staje się w Polsce outletowego z hipermarketem. Powstanie on w wyniku coraz bardziej nasycony, co utrudnia realizację nowych gruntownej przebudowy funkcjonującego już projektów. – Dlatego w naszej strategii koncentrujemy Centrum Handlowego Glinki. Na powierzchni się na rozbudowie i renowacji istniejących obiektów. 17 tys. m kw. klienci będą mieli do dyspozycji ponad Większość naszych centrów handlowych jest dobrze 60 marek outletowych oraz hipermarket Carrefour zlokalizowana, ma stabilną strefę zasięgu i wysoką o powierzchni 5 tys. m kw. Wszystkim zaplanowa- liczbę odwiedzin. Musimy więc ten potencjał wykorzy- nym na 2017 rok inwestycjom towarzyszyć będzie stać i rozwinąć – tłumaczy Ronan Martin, Wiceprezes proces rekomercjalizacji. W pierwszym kwartale br. na Carrefour ds. ekspansji i centrów handlowych. Zmiany współpracę z siecią zdecydowały się już takie marki, zajdą między innymi w Galerii Gryf w Szczecinie oraz jak Flying Tiger, Gee One, Home & You czy fitness klub Galerii Głogów w Głogowie, gdzie odnowione zostaną CityFit. W 2017 roku Carrefour planuje przedłużyć elewacje zewnętrzne oraz pasaże. Z kolei w wyniku w sumie aż 200 umów najmu na łączną powierzchnię rozbudowy białostockiej Galerii Zielone Wzgórze ponad 24 tys. m kw. 

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 9 WYSTAWCY ReDI ReDI EXHIBITORS

The property is located on ul. Światowida and has an area JUŻ NIEBAWEM OTWARCIE of over 64,000 sqm. The investor and manager of Galeria Północna is GTC Group. Its opening is scheduled for the third quarter of this year. Construction has entered the GALERII PÓŁNOCNEJ final phase: the structure of the building has already been completed, and assembly and finishing works inside GALERIA PÓŁNOCNA TO OPEN SOON the property are under way. The building’s structure and facade were designed by APA Wojciechowski and Galeria Północna to pierwsze wielkopowierzchniowe centrum handlowe czwartej generacji w tej Moshe Tzur Architects. Its heavy metal structure has been replaced by a bright, glass facade. A number of części Warszawy i pierwsza taka galeria, która zostanie oddana do użytku w stolicy od jedenastu lat. features that were introduced at the design stage will make Galeria Północna more welcoming and open to Galeria Północna is the first large-scale, fourth-generation shopping center in the northern part customers. Keeping active people in mind, for example, of Warsaw and the first shopping centre of this size to open in the capital in 11 years. there will be a bicycle path and a bicycle repair point. On the ul. Światowida side of the property there will also be a skate park open to both roller skaters and skateboarders. biekt o powierzchni ponad 64 tys. m kw. od strony ulicy, co pozwoli na funkcjonowanie nieza- A number of restaurants will have separate entrances from zlokalizowany jest przy ulicy Światowida. leżnie od godzin pracy centrum handlowego. Dzięki the street, which will allow them to operate beyond the Inwestorem i zarządcą Galerii Północnej jest temu z oferty piekarni czy kawiarni klienci będą mogli shopping center’s opening hours. As a result, customers Grupa GTC, otwarcie centrum zaplanowa- skorzystać już od wczesnych godzin rannych. Firma will be able to visit bakeries or cafes from the early hours Ono na III kwartał br. Budowa wkroczyła w końcową GTC zadbała też o miejsca do rekreacji i efektowną of the morning. GTC ensured there will be places for fazę - bryła budynku jest już zamknięta, trwają prace aranżację wnętrza, która obok elementów małej ar- recreation and that the striking interior will also include montażowe i wykończeniowe wewnątrz obiektu. Bryła chitektury, obejmuje także sztukę. We wnętrzu galerii works of art in addition to minor architectural elements. i fasada zostały zaprojektowane przez studio APA Woj- ustawiona została największa w Warszawie i prawdo- A 22-metre-high sculpture called ”Wir” (Whirlpool) has ciechowski i Moshe Tzur Architekci. Ciężka metalowa podobnie najwyższa w Polsce, 22-metrowa rzeźba been installed inside the shopping center, making it the konstrukcja zastąpiona została jasną, przeszkloną „Wir”. Instalacja jest dziełem Oskara Zięty, jednego largest sculpture in Warsaw and probably the tallest in fasadą. Już na etapie projektu wprowadzone zostało z najbardziej znanych polskich architektów i projek- Poland. The installation is the work of Oscar Zięta, one of także wiele rozwiązań, które uczynią Galerię Północną tantów. Dach galerii będzie pełnił funkcję użytkową. Poland’s best-known architects and designers. The roof bardziej przyjazną i otwartą dla klientów. Z myślą Powierzchnia ponad 5 tys. m kw. zostanie obsadzona of the gallery will also be functional. With an area of over o osobach aktywnych powstanie ścieżka rowerowa naturalną roślinnością oraz wypełniona przestrzenią 5,000 sqm, it will be planted with natural vegetation and i punkt naprawy rowerów. Od strony ulicy Światowida na zabawę i relaks. Po otwarciu ma służyć jako miejsce covered with spaces for various activities or relaxing. Once zlokalizowany zostanie także skatepark dostępny imprez. Galeria Północna zapewnia niedostępną opened, it will also serve as a venue for various types of zarówno dla wielbicieli rolek, jak i deskorolki. Część dotychczas w tej części miasta ofertę handlową, roz- events. Galeria Północna will provide access to shopping, lokali gastronomicznych będzie miała osobne wejścia rywkową i usługową. Do dyspozycji gości oddanych entertainment, and other services that were previously zostanie ponad 220 sklepów, butików i punktów unavailable in this part of the city. More than 220 stores, usługowych znanych rodzimych i światowych marek, boutiques, and service points offering Polish and strefa gastronomiczna, 11-salowe kino oraz 2 300 international brands, along with restaurants, an 11-screen PONAD 200 SKLEPÓW miejsc parkingowych. Do grona najemców dołączyły cinema, and 2,300 parking spaces will be available. Among m.in. pierwszy w Polsce sklep Hamley’s, marki grupy those tenants that have already signed up are the first I BUTIKÓW LPP, TK Maxx, H&M, Martes Sport, Cinema City, Carre- Hamley’s branch in Poland, LPP group brands, TK Maxx, OVER 200 SHOPS four z pełnoformatowym hipermarketem, Bierhalle H&M, Martes Sport, Cinema City, Carrefour (with a full-size i centrum medyczne Enel-Med. Za komercjalizację hypermarket), Bierhalle, and an Enel-Med medical center. AND BOUTIQUES Galerii Północnej odpowiadają firmy Cushman&Wake- Cushman & Wakefield and JLL are responsible for the field oraz JLL.  commercialization of Galeria Północna. 

10 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH INDEKS ODWIEDZIN TOPKEY TOPKEY VISITOR INDEX

Indeks TOPKEY jest raportem obrazującym trendy od- wiedzin centrów handlowych w całej Polsce. Wydawany w cyklach miesięcznych przedstawia wyniki centrów za- równo dla całego kraju jak i poszczególnych województw. Raport jest uzupełnieniem standardowych danych, otrzymywanych przez system liczenia klientów oraz system liczenia i rozpoznawania tablic rejestracyjnych. Pozwala na porównanie ilościowe odwiedzin klientów poszczególnych województw i tendencji na terenie całego kraju z wynikami otrzymywanymi z systemów analitycznych TOPKEY, zain- stalowanych w centrum. W przypadku wykorzystywania systemów rozpoznawania tablic rejestracyjnych istnieje możliwość porównywania danych nie tylko pod wzglę- dem ilościowym, ale również jakościowym tj. określenie zasięgu oddziaływania, długości pobytu a nawet lojalności klientów, odwiedzających centrum. Indeks odwiedzin umożliwia korelowanie spadków lub wzrostów odwiedzin obiektu względem innych obiektów na rynku. Chociaż Indeks przeznaczony jest dla centrów handlowych, może okazać się przydatny także dla retailu, przedstawiając dane dla lokalizacji, w których sieci decydują się otwierać swoje salony. W odróżnieniu od innych opracowań na rynku, z racji największego portfolio obsługiwanych centrów oraz sieci sklepów, Indeks TOPKEY obrazuje nastroje klientów w całym kraju jak i z podziałem na województwa. W związ- ku z tym każdy z klientów może porównać wyniki danego centrum z ogólnymi trendami panującymi na rynku. Ze względu na fakt, iż większość zakupów realizowanych jest w centrach handlowych, indeks TOPKEY pokazuje ogólne nastroje zakupowe klientów w Polsce w interwale miesięcz- nym. Dane przedstawiane w raporcie są anonimowe.  CENTRA PRZYJAZNE DZIECIOM The TOPKEY index shows visitor trends at shopping centres throughout Poland. Published on a monthly CHILD FRIENDLY SHOPPING CENTRES basis, it shows the results from shopping centres for both the entire country and for individual voivodships. The Znudzone dziecko może skutecznie zniechęcić do zakupu nie tylko swoich rodziców, ale report is a supplement to the standard data received from customer counting systems and from systems for counting i pozostałych klientów. Mamy na to rozwiązanie – przygotuj strefę dla dzieci z Corners For Kids. and recognizing license plates. It allows for a quantitative comparison of the results of visitor numbers in particular An unhappy child doesn’t just discourage his or her parents from continuing their shopping, voivodships and trends throughout the entire country but potentially other customers as well. with the results obtained from the TOPKEY analytical systems installed at shopping centres. If a license plate recognition system is used, it is possible to compare orners For Kids jest nową marką firmy Nowa Corners For Kids looks to solve such problems data not only quantitatively but also qualitatively, i.e., to Szkoła, która działa od 25 lat na rynku polskim by keeping children occupied and entertained. determine the impact range, the length of visits, and even i zagranicznym. Swoje długoletnie doświad- Created by Nowa Szkoła – a brand with 25 years the loyalty of customers visiting a shopping center. The czenie w tworzeniu przestrzeni dla dzieci jako of experience on the Polish and international visitor index makes it possible to correlate decreases or Cfirma Nowa Szkoła przełożyła na nowe pomysły market – the firm’s new ideas have been inspired increases in visits to a property relative to other properties zainspirowane potrzebami dzieci i rodziców wspólnie by the needs of both children and parents. Having in the market. While the index is intended for shopping odwiedzających miejsca użyteczności publicznej. Jako fitted play areas in numerous hotels and banks, centres, it may also be useful for retail points by providing Corners For Kids zrealizowała wiele kącików zabaw Corners For Kids have also been opened in such data for locations where chains are considering opening dla dzieci w galeriach handlowych, hotelach, bankach shopping centres as Galeria Łódzka, Manufaktura, stores. Unlike other studies in the market, by having the itd. Klientami Corners For Kids zostały już takie centra Atrium Reduta, and many more besides. Priding largest portfolio of serviced centers and retail chains, handlowe jak: Galeria Łódzka, Manufaktura w Łodzi, themselves on modern and innovative solutions the TOPKEY index illustrates the mood of customers Atrium Reduta itd. Kreatywny zespół tworzy nowoczesne based around client needs, Corners For Kids throughout the country and across voivodships. Therefore, wizualizacje kącików dla dzieci w oparciu o potrzeby products are made in their factory near Łódź and every customer can compare the results of a particular klientów z każdej branży. Produkty oferowane przez Cor- are fully certified, safe for children and do not shopping center with overall trends in the market. ners For Kids w większości produkowane są w zakładzie contain any phthalates.  Since the majority of purchases are made at shopping produkcyjnym w pobliżu Łodzi. Atutem oferowanych centres, the TOPKEY index provides a monthly view of the produktów jest fakt, że są one bezpieczne dla dzieci, nie general mood when it comes to shopping in Poland. The zawierają szkodliwych dla dzieci ftalanów oraz posiadają information gathered in the report is anonymous.  niezbędne certyfikaty. 

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 11 WYSTAWCY ReDI ReDI EXHIBITORS ROCKCASTLE NA TARGACH REDI ROCKCASTLE AT THE REDI 2017 TRADE FAIR

Rockcastle Global Real Estate już po raz drugi zagości na Targach ReDI. Rockcastle’s portfolio currently includes shopping centres in various regions of Poland and the Czech Podczas tegorocznej edycji, która odbędzie się w dniach 7-8 czerwca na PGE Republic. ”Our goal is for our facilities to be leading shopping centres that offer local communities unique Narodowym w Warszawie, firma zaprezentuje jedenaście projektów. shopping experiences in new, modernized spaces. We Rockcastle Global Real Estate will be at the ReDI trade fair for the second time. are working on a strategy that will give our properties a consistent, recognizable character and that will The company is planning to present 11 projects at this year’s fair, which will create a unique space for our tenants to conduct business. We want our shopping centers to stand take place on 7-8 June at PGE Narodowy in Warsaw. out in the future thanks to certain unique, common accents such as minor architectural elements and portfolio Rockcastle znajdują się obecnie Polski, czyli Galerii Tomaszów o pow. 18,5 tys. m kw. a unified modern IT system that supports shopping,” centra handlowe zlokalizowane w różnych mieszczącej 56 punktów handlowych, Galerii Wołomin says Dominik Piwek, Head of Marketing & PR at regionach Polski i w Czechach. – Dąży- liczącej 77 lokali na powierzchni 25 tys. m kw. oraz Rockcastle Poland. As part of its portfolio, Rockcastle my do tego, by nasze centra stały się Focus Mall Piotrków Trybunalski – jedynej w tym mie- has two shopping centers in the Opole Voivodship. Wwiodącymi ośrodkami handlowymi oferując lokalnym ście galerii, o powierzchni najmu wynoszącej The Solaris Center, located in the very heart of Opole, społecznościom wyjątkowe doświadczenia zakupowe 35,2 tys. m kw. Na stoisku Rockcastle (nr B22) będą też has 90 retail and service outlets across an area of w nowych zmodernizowanych przestrzeniach. Pracujemy prezentowane inne obiekty. Krakowskie centrum han- 18,500 sqm. According to Rockcastle’s initial plans, nad strategią, która nada naszym obiektom spójnego roz- dlowe Bonarka City Center, w którym na powierzchni the facility will be modernized and expanded in the poznawalnego charakteru, a naszym najemcom stworzy handlowej wynoszącej 91 tys. m kw. znajduje się future. CH Karolinka, on the outskirts of the city, is the wyjątkową przestrzeń do prowadzenia biznesu. Chcemy, 240 sklepów oraz jeden z największych w Polsce largest shopping center in the Opole region, with an aby w przyszłości nasze centra handlowe wyróżniały megapleksów – 20-salowy Cinema City; Focus Mall area of 70,000 sqm. Visitors to the trade fair will have się dzięki wspólnym wyjątkowym akcentom, takim jak Zielona Góra oferujący 26,8 tys. m kw. powierzchni a chance to learn more about Rockcastle’s shopping elementy małej architektury czy zunifikowany nowocze- najmu; CH Pogoria w Dąbrowie Górniczej, będąca centres in central Poland, i.e., Galeria Tomaszów, an sny system informatyczny wspierający robienie zakupów największym obiektem handlowym w mieście 18,500 sqm centre that’s home to 56 retail outlets; – podsumowuje Dominik Piwek, Head of Marketing & – 36 tys. m kw. Na stoisku można będzie dowiedzieć Galeria Wołomin, which has 77 outlets across an area PR w Rockastle Poland. W swoim portfelu Rockcastle ma się więcej o najnowszej w portfolio Rockcastle of 25,00 sqm; and Focus Mall Piotrków Trybunalski, the dwa centra handlowe w woj. opolskim. W Solaris Center, – Galerii Warmińskiej, będącej największym komplek- only shopping centre in the city with a GLA of zlokalizowanym w ścisłym centrum Opola, na ponad sem wielofunkcyjnym w Olsztynie, którego powierzch- 35,200 sqm. The Rockcastle stand (No. B22) will also 18,5 tys. m kw. funkcjonuje 90 punktów handlowo-usłu- nia całkowita wynosi ponad 92 tys. m kw. i mieści showcase several other projects: Kraków’s Bonarka gowych. Zgodnie z wstępnymi planami Rockcastle, 152 lokale. Ważną częścią będzie prezentacja zabrzań- City Center, a gallery with 240 stores across a retail obiekt zostanie w przyszłości zmodernizowany i rozbu- skiego CH Platan. Obiekt, który aktualnie oferuje area of 91,000 sq/m and the 20-screen Cinema City, dowany. CH Karolinka znajdujące się przy wjeździe do ok. 25 tys. m kw. powierzchni najmu, w efekcie star- one of the largest megaplexes in Poland; the miasta to największy kompleks handlowy na Opolszczyź- tującej na przełomie II i III kw. 2017 rozbudowy, zyska 26,800 sq/m Focus Mall Zielona Góra; and the nie, o powierzchni 70 tys. m kw. Podczas targów będzie dodatkowe 11 tys. m kw. powierzchni. Nowy Platan 36,000 sq/m CH Pogoria, the largest shopping centre się można dowiedzieć więcej o galeriach należących zyska m.in. około 30 nowych sklepów i punktów usłu- in Dąbrowa Górnicza. There will also be further do Rockcastle, znajdujących się na terenie centralnej gowych oraz większą strefę restauracyjną.  information about the latest centre in Rockcastle’s portfolio, Galeria Warmińska, a 92,000 sq/m project with 152 outlets - the largest such complex in Olsztyn. The presentation about CH Platan in Zabrze will also be an important element. The current GLA of 25,000 sq/m is set to be increased by a further 11,000 sq/m during an expansion planned for the end of Q2 or the beginning of Q3. The enlarged Platan will house an extra 30 stores and service points and include a larger restaurant area. 

ROCKCASTLE MA DWA CENTRA W OPOLSKIEM ROCKCASTLE HAS TWO CENTRES IN OPOLSKIE

12 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH olacy chętnie odwiedzają centra handlowe. Dziś znajdują się w nich nie tylko sklepy odzieżowe, ale także punkty usług - od bankowych przez kosmetycz- ne po gastronomiczne. Coraz szersza oferta stanowi odpowiedź na potrzeby współczesnych konsumentów, którzy cenią sobie komfort towarzyszący Pdokonywaniu zakupów, optymalizują czas i wysiłek. Kupują to, co jest im w danej chwili potrzebne, w zależności od okazji, pory i rytmu ich dnia, doceniają komplek- sowość oferty, dlatego lubią gdy w jednym miejscu mogą załatwić jak najwięcej spraw. Zgodnie z tymi trendami wielkopowierzchniowe centra handlowe powinny oferować również możliwość zrobienia drobniejszych zakupów: wygodnie, w spo- sób łatwy i szybki. Odpowiedź na te potrzeby stanowi format sklepów convenience. Jednym z nich jest „Żabka”. Oferta Żabki ułatwia i usprawnia codzienne życie klien- tów galerii handlowych, którzy w trakcie zakupów mogą wpaść do po małą przeką- skę lub ciepły napój, zapłacić rachunki lub skorzystać z Wi-Fi. „Mały wielki sklep” to hasło oddające charakter nowej oferty Żabki. Zmodernizowane sklepy, obok dobrze znanego asortymentu, oferują przekąski, ciepłe i zimne napoje na wynos oraz dania gotowe. Sklepy wychodzą naprzeciw obowiązującym trendom: dbaniu o dietę czy zdrowe odżywianie. Zgodnie z nową koncepcją rozwoju sieci „Żabka” każdy sklep ma być jak najbardziej dostosowany do specyfiki lokalizacji. Wśród dostępnych rozwiązań są również takie, które uwzględniają potrzeby klientów centrów handlo- wych. Dzięki bogatej ofercie asortymentowo-usługowej w jednym miejscu klienci mogą szybko i wygodnie załatwić wiele spraw. „Żabka” to powszechnie rozpozna- wana marka, która w nowoczesnej oprawie stanowi odpowiedź na zapotrzebowa- nie klientów, również tych z centrów handlowych. Tym samym wnosi do obiektów zaufanie do marki budowane od lat wśród klientów w całym kraju. 

OFERTA ŻABKI UŁATWIA I USPRAWNIA CODZIENNE ŻYCIE KLIENTÓW ŻABKA’S OFFER MAKES LIFE EASIER BY STREAMLINING DAILY LIFE

No longer dominated by clothing chains, increased diversification has meant that ŻABKA W CENTRACH Poles are happier than ever to visit shopping centres. The ever-expanding offer has been a response to the needs of the modern, convenience-oriented consumer. These ŻABKA IN SHOPPING CENTRES shoppers buy what they need at that moment depending on the opportunity, as well as the time and the rhythm of their day. They value being able to care of as many W wielu sklepach sieci Żabka wprowadzono nowoczesną identyfikację needs as possible in one place, which is why they appreciate the comprehensive offer now available. In accordance with these trends, shopping centres should be able to wizualną, a także skrócono czas obsługi i wprowadzono udogodnienia provide the opportunity to make small purchases in a quick, simple and effective manner. Convenience stores, such as Żabka, are now able to fulfill this role. Żabka’s dla klientów. Niektóre rozwiązania są dopiero testowane. Wiadomo offer makes life easier by streamlining the daily life of shopping centre customers, już, że w przypadku sklepów uruchamianych w centrach handlowych, who can drop in for a small snack or a hot drink, pay their bills, or use the Wi-Fi. The slogan that captures the essence of Żabka’s latest offer is ”The Big Little Store.” nowy format Żabki będzie standardem. Modernized stores offer, alongside their standard assortment, an expanded range of snacks, hot and cold beverages to go, and ready meals. These stores are living up to The Żabka chain have not only introduced a modern visual identity, current trends by offering healthy-eating options, allowing shoppers to take care of but have also significantly shortened service time and introduced their dietary needs. According to Żabka’s new development concept, every store is to be tailored to its specific location. This also means including features that take into a number of additional amenities aimed at customers. While some of account the needs of shopping centre customers. By offering a rich assortment of products and services in one place, customers can take care of a number of matters the features in the modernized stores are still in their test phase, it’s quickly and conveniently. Just as a well-known brand should, Żabka have responded already apparent that in the case of those stores found in shopping to the needs of its customers - and those of the shopping centre - by modernizing its facilities. By doing so, they’ve demonstrated to their landlords exactly why they’ve centres, Żabka’s new format will eventually become the standard. built up such a loyal following over the years. 

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 13 WYSTAWCY ReDI ReDI EXHIBITORS NOWE INWESTYCJE HOSSO HOSSO KEEPS INVESTING Sieć Galerii Hosso rozwija się o kolejne inwestycje w Świdwinie, Gubinie, Policach, Drawsku Pomorskim, Barlinku, Nowogardzie, Świebodzinie. Oznacza to, że Hosso powiększy swoją ofertę o ponad 60 tys. m kw. Hosso is expanding its gallery holdings to include new investments in Świdwin, Gubin, Police, Drawsko Pomorskie, Barlinek, Nowogard, and Świebodzin, expanding its offer by over 60,000 sqm.

alerie Hosso zlokalizowane są w turystycznym Kołobrzegu, Szczecinku, While Hosso Galleries can already be found in the resort town of Kołobrzeg as well Gryficach, Białogardzie. Rok 2017 jest czasem intensywnej ekspansji. as Szczecinek, Gryfice, and Białogard, 2017 has been a time of intense expansion. Inwestor już z początkiem roku ogłosił rozpoczęcie budowy 6 galerii han- At the beginning of the year, Hosso announced construction of six new shopping dlowych oraz biurowca z lokalami usługowymi w Koszalinie. Na targach centres as well as an office building with retail space in Koszalin. At the ReDI fair, GReDI zaprezentuje kolejne dwie inwestycje w Świebodzinie oraz Barlinku. W tran- Hosso will present two new investments in Świebodzin and Barlinek. Hosso is also sgranicznym Gubinie – pojawi się galeria handlowa o powierzchni 11 tys. m kw., building an 11,000 sqm shopping centre in the border town of Gubin that will będzie ona nastawiona zarówno na klientów polskich jak i niemieckich. Rozpoczęła cater to Polish and German clients. They have begun construction on the gallery się także budowa Galerii w Świdwinie, jej otwarcie zaplanowano na ostatni kwartał in Świdwin, set to open in Q4 2017, while commercialization of a center in Police 2017 roku, równolegle trwa rekomercjalizacja pobliskich Szczecinowi Polic - inwe- (near Szczecin) is ongoing as its redevelopment proceeds. The project in Drawsko stor adaptuje istniejące tam wcześniej Centrum Handlowe. Inwestycja w Drawsku Pomorskie is set to draw city residents as well as soldiers and their families from Pomorskim, prócz mieszkańców miasta, ma przyciągnąć również żołnierzy z rodzi- the NATO units stationed nearby. Hosso’s latest investment is a 7,500 sqm facility nami ze stacjonujących tu jednostek NATO. Najnowsza inwestycja Hosso to liczący in Barlinek. The city is a powerful commercial centre thanks to, amongst other 7500 m kw. obiekt w Barlinku. Miasto stanowi potężny ośrodek gospodarczy, m.in. things, its famous flooring factory. Meanwhile, the town of Świebodzin, with nearly dzięki fabryce produkującej znaną deskę barlinecką. Liczący prawie 22 tys. miesz- 22,000 residents, still has no shopping centre, which is why construction on Hosso’s kańców Świebodzin dotychczas nie doczekał się galerii handlowej, dlatego w 2018 largest gallery is due to begin in 2018. Commercialization of all the aforementioned rozpocznie się budowa największej Galerii Hosso. Trwa komercjalizacja wszystkich projects is ongoing. To achieve high footfall and profits, Hosso have paid particular obiektów. Inwestor dużą uwagę przykłada do właściwie skomponowanego tenan- attention to achieving the right tenant mix. Hosso’s current offer will be presented t-mixu, co przełoży się na wysokie zainteresowanie obiektem wśród potencjalnych during this year’s ReDI fair, which will provide an opportunity for business konsumentów, a w rezultacie przyniesie wysoki poziom przychodów ze sprzedaży. networking with new contractors.  Aktualną ofertę Galerie Hosso zaprezentują podczas tegorocznych targów ReDI. Będzie to okazja do kontaktów handlowych z nowymi kontrahentami. 

As part of their mission, Apsys have committed them- selves to creating ‘iconic places’ that contribute to the KULTOWE ATRAKCJE attractiveness of a city. Focussing on the development of tailor-made projects in large urban areas, in particular ICONIC LANDMARKS ‘retail destination’ schemes with a high number of stores showcasing leading brands, Apsys aim to offer the kind Projekt Posnania stanowi zwieńczenie dwudziestoletniej działalności firmy Apsys na rynku of high-intensity shopping experience that is impossible to replicate online. Of their best-known projects is the detalicznym i jest odpowiedzią na wyzwania XXI wieku, szczególnie te związane z rewolucją cyfrową. Łódź-based Manufaktura, a successful revitalisation The result of 20 years of experience on the retail market, Apsys’s Posnania project is a response that has reconciled the history of an old textile factory with modern commercial, cultural and leisure facilities. to the challenges presented by the 21st century – not least the digital revolution… Located in Poznań, their latest project, Posnania, is set to become equally celebrated and has been hailed as ealizując postawioną sobie misję, Apsys anga- kulturalną i rozrywkową. Wszystko wskazuje na to, że po- a prime example of a regional shopping centre that has żuje się w proces tworzenia „kultowych miejsc” dobny sukces odniesie najnowszy obiekt firmy, centrum distinguished itself by putting the customer experience zwiększających atrakcyjność danego miasta. handlowe Posnania w Poznaniu, które stawiane jest jako and digitalization at the heart of its differentiation policy. Firma koncentruje się na realizacji precyzyjnie przykład wyjątkowego miejsca, wyróżniającego się cha- Acting as a unique benchmark for Polish shopping cen- Rzaplanowanych inwestycji handlowych w silnie zurbani- rakterem i cyfrowym wymiarem. Posnania jest jednym tres, and regarded as one of the most cutting-edge retail zowanych lokalizacjach, przyciągających klientów dużą z najnowocześniejszych obiektów tego typu w Europie. facilities in Europe, Posnania combines shopping and liczbą sklepów renomowanych marek i perspektywą Na 100 tys. m kw. rozlokowano placówki detaliczne service functions with a thriving recreational and cultural emocji towarzyszących zakupom, których próżno szukać i usługowe, nie zapominając o bogatej ofercie na polu offer spread across an area of 100,000 sqm. Aside from w formule handlu internetowego. Jednym z najbardziej rekreacji i kultury. Wśród atrakcji jest trzysta lokalnych 300 local and global brands, points of interest include znanych projektów Apsys jest łódzka Manufaktura, i światowych marek, kręgielnię, klub bilardowy, basen, a bowling alley, billiard club, pool, fitness centre and wyjątkowo udane przedsięwzięcie rewitalizacyjne centrum fitness i multipleks. Całości dopełnia nowocze- multiplex set inside a uniquely modern design bristling łączące historię starej fabryki odzieży z ofertą handlową, sna aranżacja i bogata dekoracja artystyczna.  with art installations. 

14 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH PROMOCJA/PUBLICITY

A comprehensive offer facilitates shopping without KOLEJNE GALERIE HOSSO leaving the city. Cafes and restaurants are a meeting place for friends. Playgrounds meet the needs of the youngest NA MAPIE POLSKI guests. Exhibitions and concerts provide the opportunity to interact with art. Hosso is guided by many factors in the HOSSO’S NEWEST SHOPPING MALLS IN POLAND selection of location. The economic potential of a given city, the distance from a large shopping center and the catchment area are very important. Hosso’s shopping malls Galerie Hosso swoje obiekty lokują w miastach o zasięgu powiatowym, stanowiących are the first choice facilities, therefore it is necessary to ciekawą opcję dla rozwoju nowoczesnych obiektów handlowych. select carefully the tenants, gastronomic offer and other services. The catchment area of particular shopping malls is Hosso’s shopping malls locate their objects in cities with a district range, which up to 70 km. They are visited by more than 130,000 guests per month. In the shopping malls located in Kołobrzeg, are an interesting option for the development of modern commercial facilities. this amount increases seasonally even twice. Tenants interest in the location was the reason we decided to ompleksowa oferta ułatwia robienie zakupów, kondygnację, ponadto rozbudowana zostanie galeria extend Hosso’s shopping mall in Kołobrzeg - the facility at bez konieczności opuszczenia miasta, kawiarnie w Gryficach, która powiększy się o dodatkowe lokale Armii Krajowej Street will be enlarged using an additional i restauracje są miejscem spotkań ze znajomymi, handlowe. Sukcesy galerii zadecydowały o kolejnych story. In addition, the shopping mall in Gryfice will be place zabaw odpowiadają na potrzeby najmłod- inwestycjach w Świdwinie, Gubinie, Policach, Drawsku enlarged to include additional commercial places. The Kszych gości, wystawy i koncerty stwarzają okazję do ob- Pomorskim, Nowogardzie, Barlinku i Świebodzinie. Trwa successful achievements of the shopping malls determined cowania ze sztuką. Hosso wybierając lokalizację kieruje budowa Galerii Hosso w Świdwinie. Trzykondygnacyjna the subsequent investments in Świdwin, Gubin, Police, się wieloma czynnikami. Ważny jest potencjał ekono- budowa zajmie ponad 5500 m kw., jej otwarcie zapla- Drawsko Pomorskie, Nowogard, Barlinek and Świebodzin. miczny danego miasta, oddalenie od dużego ośrodka nowano jeszcze na ten rok. Galeria zgodnie ze strategią The construction of Hosso’s shopping mall in Świdwin is in z kompleksami handlowymi, zasięg odziaływania. Galerie Grupy Hosso zbudowana będzie w ścisłym centrum process. The three-storey building will have over 5500 sqm. Hosso stanowią obiekty pierwszego wyboru dlatego miasta. W Świdwinie znajduje się jedna z największych It will be open this year. In accordance with the strategy of uważnie dobiera się najemców i ofertę gastronomiczną lotniczych jednostek wojskowych w tej części Polski, Hosso Group, the shopping mall will be built in the heart czy usługową. Zasięg odziaływania poszczególnych gale- stanowiąca siedzibę wojsk NATO. W tym roku zakończy of the city. Świdwin has one of the largest military aviation rii to nawet 70 km, miesięcznie odwiedza je ponad się również rekomercjalizacja Galerii w Policach. Police units in this part of Poland, which is the HQ of NATO troops. 130 tysięcy osób, w galeriach zlokalizowanych w Koło- oddalone są od Szczecina o zaledwie 15 kilometrów. The recommercialization of the shopping mall in Police will brzegu sezonowo liczba ta wzrasta nawet dwukrotnie. Stanowią silny ośrodek gospodarczy – znajduje się tu also be finished this year. Police are only 15 kilometers away Zainteresowanie najemców lokalizacją sprawiło, że największa spółka w regionie – Grupa Azoty Zakłady from Szczecin. This town is a strong economic center – with zdecydowano o rozbudowie Galerii Hosso w Kołobrzegu Chemiczne Police SA. Powierzchnia całkowita Galerii the largest company in the region – Grupa Azoty Zakłady – obiekt przy Armii Krajowej powiększy się o dodatkową w transgranicznym Gubinie przekroczy 11 tys. m kw., Chemiczne Police SA. Total area of the shopping mall in a jej otwarcie zaplanowano na II kwartał 2018 roku. transboundary Gubin will exceed 11,000 sqm, its opening W centrum Drawska Pomorskiego powstanie galeria is scheduled for the Q2 of 2018. In the center of Drawsko HOSSO POWIĘKSZY o powierzchni 9 tys. m kw. W mieście znajduje się Pomorskie will be built a gallery of 9,000 sqm. The city is największy i najlepiej wyposażony poligon w Europie, home to the largest and best equipped training ground in SWOJĄ OFERTĘ O mogący jednorazowo pomieścić 3 tys. żołnierzy. Część Europe, which can accommodate 3,000 soldiers at one time. PONAD 60 TYS. M KW. będącego tu na stałe amerykańskiego kontyngentu A part of the US contingency force stays here permanently przebywa tu z rodzinami. Również Nowogard i Barlinek with families. Nowogard and Barlinek will also shortly HOSSO WILL EXPAND doczekają się pierwszej galerii handlowej w mieście. Naj- have the first shopping mall in the towns. The biggest ITS OFFER BY MORE większą inwestycją grupy Hosso będzie Galeria w Świe- investment of the Hosso Group will be the shopping mall bodzinie. W mieście znanym z 52 metrowej figury Jezusa in Świebodzin. In the city, which is known for the 52-meter THAN 60,000 SQM Chrystusa powstanie Galeria o powierzchni 15 tys. m kw., figure of Jesus Christ, will boast a shoping mall of z przynależnymi jej 550 miejscami parkingowymi.  15,000 sqm with 550 parking places. 

Galeria Hosso w Świebodzinie zajmie 15 tys. m kw. Hosso Gallery in Świebodzin will have 15,000 sqm

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 15 WYSTAWCY ReDI ReDI EXHIBITORS KURS NA REMODELING REMODELING COURSE

Ostatnie lata przyniosły wiele zmian w sektorze retail. W obliczu wysokiego nasycenia rynku powierzchnią komercyjną, dominującym trendem stała się rozbudowa i remodeling istniejących obiektów. Firmą, która podej- muje się realizacji tego typu projektów jest RD bud. – Obiekty starszej generacji, aby sprostać oczekiwaniom współczesnego klienta, biorą sobie za cel poprawę ogólnego wizerunku i utrzymanie obecnych najemców, stawiając na remodeling, któremu nierzadko towarzyszy dywersyfikacja oferty i wprowadzanie nowych funkcji – mówi Eric Agnello, Dyrektor Generalny firmy RD bud, która w tym roku świętuje 20-lecie swojej działalności. Zaznacza, że tego typu projekty różnią się pod wieloma względami od tych, których przedmiotem jest realizacja obiektu od podstaw. Aby zoptymalizować koszty inwe- stycji i jak najszybciej osiągnąć etap, kiedy poniesione nakłady zaczną się zwracać, warto sięgnąć po pomoc generalnego wykonawcy, który w swoim dorobku ma doświadczenie w prowadzeniu tego typu projektów i zna ich specyfikę – dodaje Eric Agnello. RD bud jest generalnym wykonawcą stanu surowego centrum lifestylowo-rozrywkowego Serenada w Kra- kowie, którego otwarcie planowane jest na październik tego roku. W chwili obecnej firma prowadzi prace FOTOBUDKI W CENTRACH związane z przebudową i modernizacją warszawskich centrów handlowych: CH Arkadia i CH Promenada. Na HANDLOWYCH swoim koncie RD bud ma również rozbudowę CH Riviera w Gdyni, a także budowę CH City Center w Bolesławcu PHOTO BOOTHS IN SHOPPING CENTRES i licznych obiektów handlowych Castorama, m.in. w War- szawie, Bielanach Wrocławskich, Bielsku-Białej, Gdańsku, W galeriach handlowych istnienie specjalnych miejsc z interaktywnymi Zamościu, Radomiu oraz w innych polskich miastach. 

strefami zabaw i wypoczynku nie dziwi już nikogo. For older-generation properties to meet the It should come as no surprise to anyone that shopping malls have expectations of today’s customers, their goal should be to improve their overall image and to retain existing special interactive areas where visitors can play or relax. tenants by remodeling, which is often accompanied by the diversification of their offer and the introduction lienci Centrum Posnania będą mogli – w prze- Visitors to Centrum Posnania can now also of new features, says Eric Agnello, CEO of RD bud, rwie między zakupami - zorganizować sobie arrange a photo session while taking a break from which is celebrating its 20th anniversary this year. He sesję zdjęciową. Do miejsc z interaktywnymi stre- shopping. Photo booths – containing a camera points out that such projects differ in many respects fami zabaw i wypoczynku dołączyła fotobudka and self-timer – have been added to places with from properties that are built from scratch, adding K- aparat fotograficzny z samowyzwalaczem. Obchodząca interactive play and relaxation areas. Celebrating that, in order to optimize the cost of the project and to w tym roku swoje 92-letnie urodziny maszyna podłączo- its 92nd anniversary this year, the photo booth start getting a return as quickly as possible, it is worth na jest do komputera sterującego i dużego, 55-calowego is connected to a computer and a 55-inch screen finding a general contractor that has experience in ekranu połączonego z dotykowym panelem sterującym. connected to a touch-sensitive control panel. implementing such projects and that is familiar with Wewnątrz fotobudki znajdują się profesjonalne lampy Inside the photo booth are professional studio the specifics. RD bud is the general contractor for the studyjne, które mają zapewnić użytkownikom najlepsze lamps that provide users with the best-possible first phase of the Serenada lifestyle and entertainment doświetlenie ich fotografii. - Fotograficzną przygodę lighting for their photographs. ”Photographic centre in Krakow, which is planned to open in October można dokumentować na kilkunastu specjalnie przygo- adventures can be documented against a number of this year. The company is currently involved in the towanych tłach, a efektami sesji zdjęciowych możemy of specially prepared backgrounds, and the reconstruction and modernization of the Arkadia podzielić się na portalach społecznościowych lub wysłać results of photo sessions can be shared on social and CH Promenada shopping centres in Warsaw. je za pośrednictwem urządzenia na naszą skrzynkę networks or sent via email,” explains Arkadiusz In addition, RD bud was responsible for the expansion e-mail – tłumaczy Arkadiusz Świderski, general Manager Świderski, IMS’s General Manager for R&D, the IMS of CH Riviera in Gdynia, as well as the construction of IMS r&d, dostawca IMS Photobox dla CH Posnania. Photobox supplier for CH Posnania. Relaxation CH City Center in Bolesławiec and numerous Strefy relaksu to rozwiązania marketingowe popularne zones are a popular marketing technique in many Castorama shopping centres, including those found w wielu krajach, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych. countries, especially in the United States. They in Warsaw, Bielany Wrocławskie, Bielsko-Biała, Gdańsk, Dzięki nim zwiększa się komfort klientów galerii (nie tyl- provide shoppers with increased comfort (not Wałbrzych, and other Polish cities.  ko przez zwiększenie atrakcyjności ofertowej, lecz także only by making their offer more attractive, but dzięki udogodnieniom takim jak wygodne fotele, porty also by providing amenities such as comfortable ładujące telefony komórkowe czy dostęp do Wi-Fi). armchairs, charging ports for mobile phones, IMS Photobox można znaleć na targach targów ReDI and Wi-Fi access). Find out more about about 2017 na stoisku A11. IMS Sensory media serdecznie IMS Photobox and a host of other cutting edge zaprasza do odwiedzin. Będzie możliwość rozmowy products by visiting IMS Sensory media at booth o Photoboxie i innych, nowoczesnych rozwiązaniach.  A11 at the ReDI 2017 trade fair. 

16 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH BEZPIECZEŃSTWO SAFETY

KRZYSZTOF LIEDEL BEZPIECZEŃSTWO W CENTRACH HANDLOWYCH SHOPPING CENTRE SAFETY Chociaż centra handlowe są bezpieczne, to konieczna jest koordynacja działań w celu wypracowania odpowiednich procedur w sytuacji zagrożenia. Shopping centre management companies are making every effort to ensure that their galleries are among the safest places you could possibly visit.

ciągu ostatnich kilkunastu In recent decades terrorist attacks have Współczesny świat stawał się areną ma- personal safety in places where such an lat jednym z tych zjawisk, come to be regarded in much the same sowych strzelanin lub ataków z użyciem event could occur. Completely avoiding które większość społe- way as natural disasters: a fact of life, niebezpiecznych narzędzi innych niż such risks at shopping centres does not czeństwa traktuje jako but one that strikes someone else – it’ll broń palna. really seem to be likely given that you Wswoistą „katastrofę naturalną”, coś co never be me. Yet for all that, it’s worth Zasady zachowania w sytuacji zagro- can encounter such threats at school się może zdarzyć, ale „na pewno komuś bearing in mind that not all events żenia atakiem aktywnego strzelca stają and in cinemas, prisons and private innemu, a nie mnie” stało się zagrożenie involving so-called active shooters are się zatem jednym z istotnych narzędzi companies. atakiem terrorystycznym. Trzeba jednak linked to terror threats. służących ochronie bezpieczeństwa pamiętać o tym, że zdarzenia z udzia- An active shooter does not necessarily osobistego osób przebywających HOW CAN YOU SURVIVE łem tak zwanych „aktywnych strzelców” have to be associated with a terrorist w miejscach, mogących stać się areną AN ATTACK BY AN ACTIVE to nie tylko oznaka obecności zagroże- organization, nor does he have to be tego rodzaju wydarzeń. Unikanie całko- SHOOTER? nia terrorystycznego. a lone wolf: history has shown that wite takich ryzyk w przypadku centrów There are two basic responses that Aktywny strzelec nie musi bowiem być many shooters are either socially handlowych wydaje się bowiem nie are recommended by institutions and powiązany z organizacją terrorystyczną, traumatized or suffering from a mental wchodzić w rachubę, skoro spotkać nie musi być też samotnym wilkiem. illness – and the more reasons there are się z zagrożeniem można zarówno Zagrożenie tego typu może być wyni- for a shooting, so grows the potential w szkole, kinie, więzieniu, jak i prywat- kiem traumy społecznej albo też mieć for an attack on an unprotected or nej firmie. UCIEKAJ, źródła psychopatologiczne. Im większa poorly guarded public place. Examples UKRYJ SIĘ, zaś różnorodność potencjalnych źródeł, of mass shootings or other such attacks AKTYWNY STRZELEC tym większe staje się prawdopodo- have become more frequent in the – JAK PRZETRWAĆ? POWIADOM bieństwo realizacji ataku uzbrojonego modern world. Podstawowy algorytm zalecanych RUN, HIDE, napastnika w niechronionym lub słabo Guidelines for how to behave in an zachowań przyjmuje dwie podstawowe chronionym miejscu publicznym, w któ- active shooter attack are thus an formy rekomendowane przez odpo- TELL rym przebywa wiele osób. important tool for protecting people’s wiednie instytucje i rządy na świecie.

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 17 BEZPIECZEŃSTWO SAFETY

Model pierwszy, który silnie związany governments. The first model, which is nym zbudować odpowiedniego poziomu threat to life, it’s recommended that jest z europejską kulturą prawną, zdaje strongly associated with European legal desperacji i determinacji - taki jest cel individuals who find themselves in się podkreślać wyłączność państwa culture, appears to emphasize that it is wykorzystanych w zaleceniach sformu- danger should demonstrate physical jeśli chodzi o zwalczanie zagrożenia. exclusively the state that is responsible for łowań. Mówią one bowiem wyraźnie, że aggression and do everything possible Stanowi on bowiem, że potencjalna fighting such threats. Therefore, potential choć walczyć należy jedynie w sytuacji to remove the attacker’s ability to act. ofiara powinna zachować się według victims are expected to behave according bezpośredniego zagrożenia życia, to Recommendations regarding how zasady: „uciekaj - ukryj się - powiadom”. to the principle of “run, hide, tell”. należy wtedy wykazać się fizyczną agresją people should behave in case of an Taki model zachowania preferowany jest This model of behavior is preferred i zrobić wszystko co możliwe, aby ode- active shooter attack are not just przez służby brytyjskie. Policja tego kraju by British law enforcement. Using brać napastnikowi możliwość działania. provided by state agencies in countries informuje bowiem obywateli w mate- informational and training materials, Zalecenia dotyczące zasad zachowania, affected by this type of threat: the media riałach informacyjnych i szkoleniowych the police teach citizens that in the których przestrzeganie jest niezbędne also has an important role to play when o tym, że w sytuacji zagrożenia należy: event of a threat they should: w sytuacji ataku aktywnego strzelca prze- it comes to raising awareness among kazywane są w krajach dotkniętych tego the public and communicating such rodzaju zagrożenia nie tylko przez agen- messages. The television network ABC Przetrwać dy państwowe. Jest to element procesu is a good example of this: their detailed podnoszenia świadomości obywateli guidelines1 include eleven tips on how Survive - stanowiąc nie tylko filtr rzeczywistości, to react: ale i istotny komponent w komunikacji ze 1. Prepare: being ready allows you to społeczeństwem, mogą stać się cennym limit the physiological effects of Biec w kierunku bezpiecznego Run to a place of safety. This sojusznikiem. your fight or flight response, thus miejsca - stanowi to znacznie is a far better option than to Przykładem tego rodzaju przewodni- limiting side-effects such as tunnel lepsze rozwiązanie, niż podda- surrender or negotiate. If there’s ków może być ten przygotowany przez vision or auditory distortion. nie się lub negocjowanie. Jeśli nowhere to go, then… amerykańską stację ABC, obejmujący 11 2. Run and take others with you: nie ma dokąd uciec, należy… wskazówek postępowania w wypadku especially if you have the knowledge ataku aktywnego strzelca, składający się and skills to save your own life and Lepiej schować się, niż dopro- It’s better to hide than to na szczegółową procedurę reagowania. the lives of others (but look out for wadzić do konfrontacji. Należy confront. Remember to turn Obejmuje on1: others only if this does not jeopardize pamiętać o wyłączeniu dźwięku your phone to silent. Barricade 1. Przygotowanie: bycie gotowym your own chances of survival). i wibracji w telefonie. Zabaryka- yourself in if you can. Then pozwala na ograniczenie fizjologicz- 3. Leave your mobile phone and other duj wejście do schronienia. Jeśli finally and only when it is safe nych skutków neurologicznych reakcji items: people’s lives and health are możesz… to do so… „uciekaj albo walcz”, co pozwala na the priority. ograniczenie jej skutków takich jak 4. Can’t run? Hide: and lock the door Poinformuj policję dzwoniąc Tell the police by calling 997. tunelowe widzenie, czy zakłócenia as best as possible – two or three na 997. słuchowe dzięki wypracowanej pod- minutes in such a situation is a long czas ćwiczeń pamięci mięśniowej. time, and the longer you keep the 2. Ucieczka - i zabranie ze sobą innych: active shooter from entering your szczególnie, jeśli istnieje ze strony hiding place, the more time law osoby przygotowanej możliwość enforcement and rescue services wykorzystania posiadanej wiedzy will have to get there. i umiejętności dla ocalenia swojego 5. Silence your mobile phone and, if i cudzego życia (jednak odpowiedzial- possible, use a landline to contact ność za innych należy brać jedynie, the authorities. Przedstawiony zestaw zachowań, choć Although lacking in detail, these gdy nie zagraża to naszemu życiu). 6. Use a landline: even if you drop the pozbawiony szczegółów, wskazuje na guidelines indicate the most important 3. Zostaw komórkę: i inne rzeczy - naj- phone or are unable to continue najważniejsze elementy zachowania, behavioral aspects to keep in mind ważniejsze jest życie i zdrowie ludzi. talking, the police will be able to o których należy pamiętać w sytuacji when in danger. The first two are 4. Nie możesz uciec? Ukryj się: i zablokuj determine your location. zagrożenia. Pierwsze dwa spośród nich universal: they are also part of the jak najlepiej drzwi - 2-3 minuty 7. Fight: use every available tool and mają charakter uniwersalny - występują second behavioral model, which can w takiej sytuacji to dużo czasu, a im all the strength and aggression również w drugim modelu zachowania, be called the American model. This bardziej opóźnisz wejście aktywnego you have – remember that you are który określić można mianem amerykań- second option has one key difference: if strzelca do pomieszczenia-kryjówki, fighting for your life. skiego. Ten drugi uwzględnia bowiem you have no other choice, then the last tym większe szanse na przybycie 8. Forget about getting shot – fight: jedną różnicę - jego ostatnim zaleceniem recommendation is to fight. służb i akcję ratunkową. most shooting victims survive, so jest polecenie - jeśli nie masz innego This recommendation can also be 5. Wycisz telefon komórkowy, skontaktuj remember this and fight. Doing so wyjścia - walcz. found in materials published by the się z władzami przez linię naziemną. buys you time until the police arrive. Zalecenie to obecne jest tak w materia- Federal Bureau of Investigation and 6. Skorzystaj z linii naziemnej: nawet jeśli 9. Aim high: the attacker’s hands and łach Federalnego Biura Śledczego, jak in other materials available to the upuścisz telefon lub nie będziesz miał weapon should be your target; if you i innych materiałach udostępnianych public through the US Department możliwości dalszego prowadzenia are unable to neutralize them, aim for obywatelom przez amerykański Depar- of Homeland Security, as well as from rozmowy, policja łatwiej zidentyfikuje the eyes, face, shoulders and neck. tament Bezpieczeństwa Wewnętrznego state law enforcement agencies. miejsce kryzysu. 10. Fight as a group: if there are more - ale i przez służby stanowe. It should be noted that the 7. Walcz: wykorzystaj każde dostępne people fighting back, they can Trzeba podkreślić, że zalecenie dotyczące recommendation to fight has been narzędzie, całą siłę i agresję jaką posia- distract the attacker; use your komponentu „walki” jest sformułowane formulated in a particular way. dasz - pamiętaj, że walczysz o życie. collective strength and mob w specyficzny sposób. Choć bowiem nie Although there is no established 8. Zapomnij o ranach, walcz: większość mentality to your advantage. sposób na poziomie wyłącznie werbal- definition of what constitutes a direct postrzelonych osób przeżywa, staraj 11. Whatever you do, do something:

18 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH Ataki aktywnego strzelca Active shooter assaults

ZABICI/ RANNI/ NAZWISKO/NAME MIEJSCE/PLACE CZAS/TIME KILLED INJURED Ali Sonboly 10 35 Monachium, stacja metra Olympia-Einkaufszentrum/ Munich, Olympia-Einkaufszentrum metro station 22.07.2016 Omar Mir Seddique 50 53 1912 S. Orange Avenue, Orlando, Florida (USA)/ 1912 S. Orange Avenue, Orlando, Florida (USA) 12.06.2016 Mateen Adam Lanza 28 2 Szkoła Sandy Hook w Newtown (USA)/ Sandy Hook School in Newtown (USA) 14.12.2014

Dmitrij Winogradow 6 1 Firma farmaceutyczna Moskwa (Rosja)/ Pharmaceutical Company, Moscow (Russia) 07.11.2012

James Holmes 12 58 Aurora, Colorado (USA)/ Aurora, Colorado (USA) 19-20.07.2012

Anders Breivik 69 33 Oslo / Wyspa Utoya (Norwegia)/ Oslo / Utoya Island (Norway) 22.07.2011

Nidal Malik Hasan 13 29 Fort Hood (USA)/ Fort Hood (USA) 5.11.2009

Tim Kretschmer 16 9 Szkoła Albertville - Realschule w Winnenden (Niemcy)/ Albertville - Realschule School in Winnenden (Gramny) 11.03.2009

Matti Juhani Saari 11 1 Szkoła Kauhajoki (Finlandia)/ Kauhajoki School (Finland) 23.09.2008

Cho Seung Hui 32 23 Politechnika w Virginii (USA)/ University of technology, Virginia (USA) 16.04.2007

Damian Ciołek 3 2 Więzienie w Sieradzu (Polska)/ Prison in Sieradz (Poland) 26.03.2007

Robert Steinhäuser 17 7 Gimnazjum w Erfurcie (Niemcy)/ Secondary School in Erfurt (Germany) 26.04.2002 Eric Harris, 15 24 Columbine High School (USA)/ Columbine High School (USA) 20.04.1999 Dylan Klebold Charles Whitman 14 31 Uniwersytet w Texasie (USA)/ Texas University (USA) 1.08.1966

Źródło/Source: internet

się o tym pamiętać i walcz, zyskując jak Tym istotniejsze staje się przekazywanie With this mind, it’s important that najwięcej czasu do przybycia policji. RACJONALNY treści społeczeństwu przez odpowiednio information is provided to the public 9. Celuj wysoko: Twoim celem są ręce przygotowanych przedstawicieli służb by properly trained officials that i broń napastnika, jeśli nie możesz ich SPOKOJNY i administracji. Im bardziej racjonalny represent a law enforcement agency or unieszkodliwić, celuj w oczy, twarz, PRZEKAZ i spokojny przekaz, im pełniejsza wiedza government body. The more rational ramiona i szyję. - nie naznaczona potencjalną paniką, ale and calm the message is (it should be 10. Walczcie jako grupa: jeśli broniących RATIONAL przekonaniem, że na każde zagrożenie based on the conviction that it’s possible się jest więcej mogą rozproszyć na- AND CALM można reagować, a każde ryzyko przy- to react and, at the very least, minimize pastnika, wykorzystać siłę i psycholo- najmniej zminimalizować - tym większa every risk), then the greater the chance gię tłumu. MESSAGE szansa na skuteczne, zarządzanie ryzykiem that the risk and consequences of an 11. Cokolwiek miałbyś zrobić - zrób to: i konsekwencjami ataku.  attack can be properly managed.  pierwszych kilka sekund incydentu ma kluczowe znaczenie - nie daj the first few seconds of an attack are się sparaliżować strachowi, reaguj crucial – don’t be paralyzed by fear. natychmiast. React immediately. 1Run, Hide or Fight: 11 Tips to Survive Mass 1Run, Hide or Fight: 11 Tips to Survive KRZYSZTOF LIEDEL Shooting, http://abcnews.go.com/Health/ Mass Shooting, http://abcnews.go.com/ run-hide-fight-11-tips-survive-shooting/ Health/run-hide-fight-11-tips-survive- story?id=18990573 shooting/story?id=18990573 Krzysztof Liedel - doktor o specjalności zarządzanie bezpieczeń- stwem, prawnik, specjalista w zakresie zwalczania terroryzmu Analizując powyższe zalecenia nietrudno When analyzing the above międzynarodowego. Były Dyrektor Departamentu Bezpie- zauważyć, że mają one znacznie bardziej recommendations, it’s immediately czeństwa Pozamilitarnego Biura Bezpieczeństwa Narodowego. emocjonalny i szczegółowy wydźwięk apparent that they’re far more Dyrektor Centrum Badań nad Terroryzmem Collegium Civitas. niż „państwowe” wskazówki. Media bo- emotional and detailed than the state Wykładowca wielu uczelni wyższych, w tym m.in. Uniwersytetu wiem, choć mogą być wykorzystywane recommendations. Yet although the Warszawskiego. Autor publikacji na temat zwalczania terrory- jako pomoc w podnoszeniu świadomo- media can be used to raise public zmu międzynarodowego, a także na temat analizy informacji. ści i wiedzy obywatela, realizować będą awareness and share knowledge, they swoje cele. Im bardziej pozwala się im have their own goals. By the same Krzysztof Liedel - PhD in Security Management, lawyer, specialist in zdominować dialog na tematy takie, jak token, the more they are allowed to combating international terrorism. He is the former Director of the przemoc w przestrzeni publicznej, tym dominate dialogue on issues such as Non-military Security Department of the National Security Bureau większe ryzyko wykorzystania narracji violence in public places, the greater and Director of the Center for Research on Terrorism at Collegium bardziej emocjonalnej, niż ta prefero- the risk that narratives will be used that Civitas. He lectures at many universities, including the University wana z punktu widzenia zarządzania are far too emotional when it comes to of Warsaw, and has authored numerous publications relating to potencjalną paniką. managing potential panic. combating international terrorism and information analysis.

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 19 RAPORT REPORT

IWONA TETER KTO ZYSKAŁ, A KTO STRACIŁ? WINNERS & LOSERS Obroty netto w centrach handlowych w 2016 roku wzrosły w stosunku do 2015 roku o 1,8 pkt. proc. – wynika z raportu Indeks Obrotów Polskiej Rady Centrów Handlowych. PRCH monitoruje rynek od 2008 roku pod kątem obrotu z m kw. oraz odwiedzin. Since 2008, the Polish Council of Shopping Centres has monitored the Polish retail market by analysing turnover per square metre of retail space in terms of footfall and eight product categories. According to PRCH’s Turnover Index reports, net turnover in shopping centres in 2016 increased by 1.8% pp when compared to 2015.

20 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH skaźniki odwiedzin klientów Footfall rates in shopping centres in w centrach handlowych 2016 were consistent with market w 2016 roku pokrywają trends observed over the previous years. się i odpowiadają znanym Starting from January, footfall levels in Wjuż rynkowym trendom, które mogliśmy shopping centres decreased gradually zaobserwować w poprzednich latach. following the end of season sales. Począwszy od stycznia poziom odwiedzin Nonetheless, in February a slight upward galerii handlowych stopniowo spada jako tendency was noticed (a monthly schyłkowa fala wyprzedażowa, ale już cumulative change of 8.5 percentage w lutym widzimy lekki trend wzrostowy points compared to January 2016), (miesięczna zmiana skumulowana o 8,5 and this got stronger at the end of pkt. proc. do stycznia 2016), który przy- March. Last year, this result was largely biera na sile od końca marca. Bardzo duży affected by the Easter holidays that wpływ na taki wynik w ubiegłym roku mia- took place in late March. The number ły przypadające na koniec marca Święta of customers visiting shopping centres Wielkanocne. Liczba klientów w centrach in 2016 grew successively from May w 2016 roku rosła sukcesywnie od maja (a monthly cumulative change of ( miesięczna zmiana skumulowana o 7,8 7.8 pp), undoubtedly the result of pkt. proc.), na co niewątpliwie miały wpływ seasonal sales which traditionally wyprzedaże międzysezonowe, które trady- generate higher footfall in retail assets. cyjnie generują większy ruch w obiektach. The long May weekend, which many Niebagatelny wpływ na tak duży wzrost consumers use for leisurely shopping, odwiedzin miał także długi weekend ma- also had a considerable impact that jowy, który część klientów wykorzystuje na resulted in a major increase in footfall. nieśpieszne zakupy. Trend wzrostowy roz- The upward trend continued with the wijał się wraz z okresem wyprzedażowym onset of the sales period (July saw (w lipcu miesięczna zmiana skumulowana a monthly cumulative change of 9.1 pp o 9,1 pkt. proc. w stosunku do czerwca) compared to June), though dropped a na koniec września spadł gwałtownie sharply at the end of September as wraz ze zmianą sezonu i końcem okresu a result of seasonal changes and the urlopowego. Tradycyjnie w październiku holiday period coming to an end. odnotowany został trend wzrostowy, spo- October saw the traditional upward wodowany zmianą pogody i poszukiwa- tick recorded, a point caused by the niem przez klientów stosownej garderoby. change in the weather and the number W tym okresie również rozpoczynają się of consumers looking for appropriate wyprzedaże międzysezonowe. Zmiana clothing. Additionally, this has also skumulowana miesiąc do miesiąca wynio- traditionally been the time when sła 9,4 pkt. proc w stosunku do września seasonal sales have begun. The monthly 2016 r. Grudzień jest tradycyjnie w handlu cumulative variation month to month kluczowym miesiącem. Nie inaczej było was 9.4 pp compared to September także w 2016 r. kiedy odwiedzalność w ba- 2016. December, as always, is a crucial danych centrach handlowych znacznie month for retail and this was no different

Wskaźnik obrotów dla wszystkich kategorii produktów w PLN net/m kw., 2014-2016 Turnover Index – Poland, all retail categories, PLN net/sqm, 2014-2016

1000

800

600

400

200

0 sty/Jan lut/Feb marz/Mar kw/Apr maj/May czer/Jun lip/Jul sier/Aug wrz/Sep paź/Oct list/Nov gru/Dec

2014 2015 2016

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 21 RAPORT REPORT

Średni roczny obrót PLN/m kw., w podziale na kategorie i ich udział procentowy w raportowej powierzchni GLA. Average Annual Turnover Index in PLN/sqm per categories and their percentage in GLA Ryc. 21. Średni roczny obrót PLN na 1 m kw., w podziale na kategorie i ich udział procentowy w raportowanej powierzchni GLA. Udział procentowy w raportowanej Średni roczny 2016 obrót netto: KATEGORIE/ CATEGORIES Średni roczny 2016 obrót Udział procentowypowierzchni w GLA/ raporto Percentage- of total Kategorie PLN/m kw. GLA/ Net Annual Turnover 2016 netto: PLN/m kw. GLA wanej powierzchnishare in GLA GLA

Moda i dodatki/ 8412 52,90% FashionFashion && AccessoriesAccesories 8 412 52,90%

Health&BeautyZdrowie i uroda/ Health & Beauty 1974019 740 6,30% 6,30%

Sprzęt AGD i akcesoria/ Household Appliances 1111724 724 11,30% 11,30% &Household Accessories Appliances & Accessories

ServicesUsługi/ Services 2724027 240 1,30% 1,30%

Towar specjalistyczny/ 14376 9,40% SpecialitySpecialty Goods Goods 14 376 9,40%

Żywność, artykuły spożywcze, Food/Groceries/Supermarketssupermarkety/ 78007 800 5,60% 5,60% Food, Groceries, Supermarkets

Restauracje, kawiarnie, żywność/ Restaurants/Cafes/Fast food 1352413 524 5,60% 5,60% /FoodRestaurants, court Cafes, Food court

EntertaimentRozrywka/ Entertainment 11812 812 7,60% 7,60%

TotalRazem/ Total 104104628 628 100% 100% Źródło:Źródło/ PRCHSource: Retail ResearchPRCH Retail Forum, Research II poł. 2016 Forum,r. II poł. 2016 r. (H2 2016) wzrosła w stosunku do wcześniejszych in 2016 when the footfall in the analysed kategorii za cały rok wyniósł 22,1 proc. Comparing this month-on-month, miesięcy (zmiana skumulowana 8,6 proc.). shopping centres increased dramatically a średni roczny obrót na m kw. to a this category recorded a considerable Nie jest to niespodzianką, bo jest to okres when compared to the previous months 27 240 PLN netto. Porównując miesiąc do growth (20.2 pp). Service venues that przedświąteczny i również okres wielu (a cumulative change of 8.6%). Of course, miesiąca również odnotowujemy znaczny were analysed recorded a continuous, promocji oraz początku wyprzedaży this is hardly a surprise as not only is this wzrost w tej kategorii y/y stable progress and proved to be zimowych. the time just before Christmas, but also (20,2 pkt. proc.). Punkty usługowe na the most season-resilient retail category a period marked by seasonal promotions przestrzeni roku odnotowały stały, operating inside shopping centres: taken CENTRA HANDLOWO- and, finally, the winter sales. stabilny progres i są najbardziej odporną on its own that’s a strong indicator of the -USŁUGOWE na sezonowość grupą prowadzącą biznes changing nature of these assets. Bazując na raporcie Indeks Obrotów SHOPPING AND SERVICE w centrach handlowych, co dobitnie Stable year-on-year turnover growth was PRCH, w którym zebrane zostały dane CENTRES pokazuje także zmieniający się charakter also recorded by shops offering ‚Health dotyczące obrotów osiąganych przez According to the PRCH Turnover report, tych obiektów. Stabilny wzrost obrotów & Beauty’ products. They ended 2016 najemców w centrach handlowych, it’s the Services category that recorded w porównaniu rok do roku odnotowano with a 2.2 pp variation year-on-year and w podziale na kategorie widzimy, że the biggest growth since the start of the także wśród sklepów oferujących produk- a monthly cumulative change of 1.9%. największe wzrosty od początku roku year. This demonstrates that shoppers ty z kategorii „Zdrowie i uroda”. Kończy When analysing the year, it should be odnotowała kategoria „Usługi”. Klienci are increasingly using bank branches, ona rok 2016 z wynikiem 2,2 pkt proc. noted that the change rate was stable w coraz większym stopniu korzystają GSM operators or travel agencies inside zmiany rok do roku oraz 1,9 proc. zmiany and without any major fluctuations. z placówek zlokalizowanych w centrach shopping centres. The cumulative skumulowanej miesięcznej. Analizując handlowych, takich jak oddziały banków, variation in this category year-on-year jej efektywność w ciągu roku widzimy H1 IN THE BLACK… operatorzy telefonii czy biura podróży. was 22.1%, with average yearly turnover stabilny poziom wskaźnika zmiany bez One interesting turnover trend in 2016 Skumulowany wskaźnik zmiany dla tej from per sqm PLN 27,240 net. gwałtownych wahnięć. concerned shops selling groceries

22 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH PIERWSZE PÓŁROCZE (excluding hyper- and supermarkets) as miesiąc do miesiąca poprzedniego roku. ‘Fashion & Accessories’ category recorded NA PLUSIE… well as stores offering only Household W porównaniu rok do roku kategoria the opposite results to those experienced Ciekawy trend w 2016 r. pod wzglę- Appliances & Accessories. The ‘Food zanotowała spadek o -4,8 pkt. proc. by Household Appliances & Accessories. dem obrotów zaobserwować można / Groceries / Supermarkets’ category H1 saw cumulative figures in the red, w sklepach zajmujących się sprzedażą (which enjoyed month-to-month … DRUGIE PÓŁROCZE aside from a small increase of 1 pp in June żywności (z wyłączeniem hipermarketów growth in H1), declined sharply in RÓWNIEŻ and 3.5 pp in July. Both these results were i supermarketów) oraz sklepach oferują- H2 starting from August and ended W polskich centrach handlowych bez- related to the summer sales, and once cych produkty z kategorii „Wyposażenie with a monthly cumulative change apelacyjnie dominującą pozycję wśród they finished the sector saw a major drop wnętrz, AGD i RTV”. Kategoria „Żywność”, of -3.6%. The year-on-year change najemców mają przedstawiciele branży of -5.5% in September. However, from która w pierwszym półroczu odnotowy- was -2.2 pp while the average annual odzieżowej, która zajmuje ponad October on fashion saw a cumulative wała wzrosty miesiąc do miesiąca, nieste- turnover per sqm in this category 50 proc. powierzchni handlowej w obiek- surge of 6.6% and ended December on ty w drugiej połowie roku, począwszy od amounted to PLN 7,800 net. There tach. Kategoria „Moda i dodatki” jest 3.2%. Clearly, as these statistics suggest, sierpnia, zaczęła ostre pikowanie w dół were also surprises in the ‘Household przykładem odwrotnego trendu niż ten this is a category that’s highly sensitive i w miesiącu grudniu wartość skumulo- Appliances & Accessories’ category. Like obserwowany w branży „AGD i RTV, to seasonal changes – in fact, more so wanej zmiany miesięcznej wynosiła już grocery stores, they recorded stable Wyposażenie wnętrz”. O ile pierwsza po- than any other. In all, the average annual -3,6 proc. Natomiast zmiana roku do roku growth in H1; however, from October łowa roku wskazywała wartości ujemne turnover per sqm in this category came była na poziomie -2,2 pkt. proc. Średni onwards a continuous decrease in their skumulowanej zmiany w branży modo- to to PLN 8,412 net. roczny obrót z m kw. w tej kategorii figures saw the cumulative month-on- wej w centrach, oprócz niewielkiego wa- wynosił 7800 PLN netto. Zaskakującą month change rate down to -14.7% hnięcia na plus o 1 pkt. proc. w miesiącu WE EAT MORE BUT zmianę przyniosła również kategoria in December. In terms of y-o-y, this czerwcu oraz 3,5 pkt. proc. w lipcu, czyli WATCH LESS „Wyposażenie wnętrz” wraz z artykułami category recorded a decrease of -4.8 pp. w miesiącach letnich wyprzedaży, po For quite sometime now, shopping AGD i RTV. Podobnie jak sklepy oferujące duże wahnięcie po jej zakończeniu aż do centres have grown to be more than żywność w pierwszej połowie roku … AND SO TO H2 -5,5 proc. we wrześniu. Od października just about shops – they’ve become notowały stabilny progres natomiast od Retailers in the clothing industry, which wraz ze zmianą sezonu zaczęła trend places to spend time. Food & Beverage października zaobserwować można stały takes up more than 50% of retail space, wzrostowy od wartości 6,6 proc. zmiany venues have been beneficiaries of this, spadek skumulowanej zmiany aż do po- definitely have a dominant position when skumulowanej kończąc rok z wynikiem and despite major changes, restaurants ziomu -14,7 proc. w grudniu porównując it comes to Polish shopping centres. The 3,2 proc. w grudniu. „Moda i dodatki” / cafes / fast food outlets / food court

Indeks obrotów Polska – kategorie sprzedaży detalicznej, PLN netto/m kw., 2016 Turnover index Poland – retail categories, PLN net/sqm, 2016

3500

3000 Moda i dodatki/Fashion & Accessories

Zdrowie i uroda/Health & Beauty 2500

Wyposażenie wnętrz, AGD i RTV/ Household Appliances & Accessories 2000 Usługi/Services

1500 Towar specjalistyczny/Specialty Goods

Żywność, artykuły spożywcze, supermarkety/ 1000 Food, Groceries, Supermarkets

Restauracje, kawiarnie/ Restaurants, Cafes, Food court 500

Rozrywka/Entertainment

0

sty/Jan lut/Feb marz/Mar kw/Apr maj/May czer/Jun lip/Jul sier/Aug wrz/Sep paź/Oct list/Nov gru/Dec

Źródło/Source: PRCH Retail Research Forum

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 23 RAPORT REPORT

Trendy odwiedzalności PRCH (z miesiaca na miesiąc) PRCH FootFall Trends (month to month)

500 000

450 000

400 000

2014 350 000

2015

2016 250 000 sty/Jan lut/Feb marz/Mar kw/Apr maj/May czer/Jun lip/Jul sier/Aug wrz/Sep paź/Oct list/Nov gru/Dec

C Źródło/Source: PRCH Retail Research Forum M jako kategoria o dużej wrażliwości na venues recorded an emphatic odnotowała jedynie krótkotrwałe wzrosty Y sezonowość reprezentuje najbardziej si- 8.8 pp y-o-y turnover increase. Looking w porównaniu rok do roku (sierpień: PRCH DATABASE PRCH DATABASE CM nusoidalne wyniki. Średni roczny obrót at the cumulative change, major 15,5 proc. oraz październik: 9,5 proc.) nato- z m kw. w tej kategorii wynosił growth was noted in the summer: miast pozostała część roku to stałe spadki MY 8 412 PLN netto. 5 pp in June (a year-on-year change of wartości obrotu w porównaniu miesiąc do Program PRCH Database powstał CY 13.7%), 6.4 pp in July (a y-o-y change miesiąca jak również rok do roku. Średnia w 2008 roku i od tego czasu stale JEMY WIĘCEJ, of 14.8%) and 12.5 pp in August. In wartość obrotu miesięcznego netto się rozwija i dopasowuje do potrzeb CMY OGLĄDAMY MNIEJ H2 the sector saw continuous growth z m kw. wyniosła 151 PLN netto, to dokład- swoich uczestników. W ramach K Centra handlowe to już od dawna nie tylko with December showing a cumulative nie tyle samo co w roku poprzednim. programu opracowywany jest raport miejsce zakupów, ale także spędzania monthly change of 8.3%, a y-o-y Podsumowując roczne wyniki obrotów Footfall Trends - ukazujący dynamikę czasu. Niewątpliwe korzystają na tym variation of 1.2%. The average annual z m kw. w centrach handlowych można odwiedzin klientów w centrach hand- punkty gastronomiczne ulokowane turnover per sqm in this category śmiało powiedzieć, że pierwsze półrocze lowych oraz raport PRCH Tournover w centrach. „Restauracje, kawiarnie” – ta ka- stood at PLN 13,524 net. 2016 r. zapowiadało się obiecująco, jednak Index, który określa obrót z m kw. tegoria mimo dużych zmian w ciągu roku, For a number of seasons perhaps drugie półrocze wypadło znaczniej słabiej. w podziale na osiem kategorii dóbr. zanotowała znaczący wzrost obrotów the most surprising data has come Ten trend widać w kilku kategoriach, które Wielkość objętej badaniem powier- o 8,3 pkt. proc. w porównaniu rok do roku. courtesy of those involved in mimo dobrych wskaźników na początku zchni centrów handlowych stale rosła Obserwując przebieg zmiany skumulo- entertainment space. In 2016 this roku w drugiej jego połowie odnotowały na przestrzeni działania programu wanej widać duże wzrosty w miesiącach sector recorded only short-term duże spadki. Wynik zmiany rocznej wynosił PRCH Index Turnover i na koniec roku letnich, co jest charakterystyczne dla tej growth when compared year-on- 1,8 proc. w porównaniu rok do roku dla 2016 było to 1 835 245 m kw. z ponad kategorii: miesiąc czerwiec o 5 pkt. proc year (15.5% in August and 9.5% in wszystkich kategorii. Jest więc pozytywny 90 centrów handlowych w kraju. (zmiana rok do roku 13,7 proc.), lipiec October), while the remaining months jednak nie spektakularny.  z wartością skumulowaną 6,4 proc. were typically characterised by drops The PRCH DATABASE PROGRAM (14,8 proc. zmiana rok do roku oraz in month-on-month and year-on- was created in 2008, and has been sierpnia zmiana rok do roku 12,5 proc.). year turnover. The average monthly regularly updated and adapted to Począwszy od drugiej połowy roku sku- turnover per sqm in this category meet the needs of its participants mulowana zmiana miesiąc do miesiąca amounted to PLN 151 net, which was ever since. As part of the program, stale rośnie, aby zakończyć w grudniu exactly the same as the year before. the Footfall Trends report—show- z wynikiem 8,3 proc. wartości skumu- When summing up the annual ing changes in customer visits to lowanej zmiany miesięcznej i 1,2 proc. turnover per sqm in shopping shopping centers—was developed, as zmiany rok do roku. Wartość obrotu centres, it could be said that while H1 was the PRCH Turnover Index, which średniego rocznego na m kw. dla tej promised much, H2 wasn’t as good. determines turnover per square kategorii wynosi 13 524 PLN netto. Despite good results in H1, several meter in eight categories of goods. Bardzo zaskakujące dane dotyczące categories recorded major drops in H2. The amount of shopping centre space obrotów od kilku sezonów napływają The annual cumulative year-on-year covered by the survey has grown z segmentu podmiotów oferujących change for all categories was 1.8%, and steadily, reaching, by the end of 2016, przestrzeń rozrywkową w centrach while this is a positive result, it cannot 1,835,245 sqm at over 90 shopping handlowych. Branża ta w roku 2016 be described as spectacular.  centers throughout the country.

24 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K NA RYNKU MARKET OVERVIEW

JAWNOŚĆ WYNAGRODZEŃ PRZYSZŁOŚCIĄ BRANŻY? SALARY DISCLOSURE – AN IMMINENT NECESSITY?

pisywane zjawisko dotyczy tak- This phenomenon has also affected Ujawnianie w ogłoszeniach informacji że branży retail. Jej intensywny the retail segment: the intensive o wysokości wynagrodzenia jest rozwój w zderzeniu z niedobo- growth of this sector along with rem kandydatów doprowadził the general employee shortage powszechną praktyką w takich krajach, jak Odo tego, że firmy coraz częściej konkurują has led companies to compete o pracowników ofertą wynagrodzeń over candidates using salaries and Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja, i benefitów. Niektóre organizacje kilku- associated benefits as their principal Holandia czy Rosja. W ostatnich latach krotnie w ciągu zeszłego roku podnosiły weapon. Last year, some organisations wynagrodzenia na stanowiskach sprzeda- upped salaries in sales positions także w Polsce coraz więcej firm decyduje żowych. Ten rok przyniesie z pewnością several times, and analysts claim that kolejne podwyżki płac. Świadczenia further rises are guaranteed this year. się na podawanie w ofertach wysokości dodatkowe kiedyś zarezerwowane dla Fringe benefits – once reserved for pracowników biurowych – specjali- office staff, specialists and managers proponowanych płac. stów i menedżerów, dziś oferowane są – are today commonly offered in powszechnie w sieciach handlowych bigger chain stores to checkout Disclosing salary information in job na stanowiskach kasjerów. Jak wynika personnel. Meanwhile, international advertisements has long been a common z prowadzonych przez nas międzynaro- research shows that similar practises dowych projektów badawczych, podobne are taking place across the region as practice in such countries as the U.S, Britain, zjawisko ma miejsce także w innych well, specifically in the Czech Republic, krajach regionu - w Czechach, na Słowacji, Slovakia, Hungary and Romania. France, the Netherlands and Russia. Also na Węgrzech i w Rumunii. in Poland, in the last few years we have MARKET SITUATION SYTUACJA RYNKOWA Prompted by the overall general a growing band of companies thought to Zainteresowanie sygnalizowane przez client interest, HRK Employer klientów skłoniło konsultantów HRK Branding have carried out a study mention this in their job offers. Employer Branding do przeprowa- that explores employers’ practices in dzenia badania, którego celem było terms of publishing salary details in pozyskanie informacji na temat praktyk job offers. Top of the agenda was to pracodawców związanych z upublicz- find out which sectors and positions KAROLINA nianiem informacji o wynagrodze- were particularly prone to this, not to niach w ofertach pracy. Chcieliśmy się mention identifying what companies ORZELSKA dowiedzieć w jakich branżach i na jakich stood to gain from applying this TEAM LEADER – REAL ESTATE stanowiska praktyka ta jest najbardziej philosophy – further, they also & CONSTRUCTION, HRK SA rozpowszechniona? Co dzięki niej firmy examined whether this only benefited zyskują? Czy upowszechnianie wiedzy salary leader and if publishing Rozpoczęła swoją profesjonalną na ten temat do dobry pomysł wyłącznie salaries was an effective tool to karierę zawodową związaną z rekru- dla liderów płacowych? Czy rzeczywiście attract job candidates and build the tacją w 2011 roku. Od tego czasu jest to dobre narzędzie do przyciągania brand’s image. In the course of their z powodzeniem specjalizuje się kandydatów do pracy i budowania wize- research, HRK analysed nearly 1,000 w stanowiskach związanych z branżą runku pracodawcy z wyboru? W trakcie job advertisements that contained nieruchomości, energetyki oraz badania przeanalizowaliśmy blisko salary data and conducted surveys budownictwa. W Grupie HRK pracuje 1000 ogłoszeń o pracę zawierających amongst employers. In all, over 200 w dziale Real Estate & Construction, dane o wynagrodzeniach. Następnie companies took part in this survey gdzie pełni rolę Team Leadera, przeprowadziliśmy badanie ankietowe with the representatives of the retail odpowiedzialnego za rekrutację i do- wśród pracodawców. Wzięło w nim sector constituting a major number of radztwo dla firm z branży nierucho- udział ponad 200 firm, wśród których respondents. mości oraz budownictwa. znaczną grupę stanowili reprezentanci branży retail. The results of this research will be Karolina Orzelska began her pro- presented during ReDI for People, fessional career in the recruitment Zapraszamy do udziału w naszym a panel discussion which you are field in 2011. Since then she has panelu podczas ReDI for People, pod- invited to take part in. The panel specialized in the Real Estate, Energy czas którego przedstawimy wyniki will also discuss changes occurring & Construction sector. Karolina acts przeprowadzonych badań. Panel in the retail job market and share as a Team Leader at HRK and is re- ten będzie także okazją do dyskusji its experience regarding the sponsible for providing advisory and o zmianach na rynku pracy w branży different methods an employer can recruitment services to companies retail oraz do wymiany doświadczeń effectively build its image.  whose business is focused on the w zakresie skutecznych metod budo- Real Estate & Construction sector. wania wizerunku pracodawcy. 

26 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH REKRUTACJA A WYZWANIA DZIAŁÓW HR RECRUITMENT TRENDS AND CHALLENGES FOR HR DEPARTMENTS

Z dużą pewnością w branży centrów JOANNA KOTZIAN handlowych zaobserwować można trend, MANAGER – EMPLOYER w którym większy nacisk kładzie się na BRANDING, HRK S.A.

specjalizację w konkretnych sektorach, Kieruje zespołem Employer Branding doświadczenie oraz znajomość rynku. w HRK S.A. Prowadzi m.in. projekty badań wizerunku, w tym identyfikacji EVP, tworzy i realizuje strategie wiz- For certain, based on experience and erunkowe, zajmuje się budowaniem market knowledge we can see that we’re zaangażowania pracowników. W ra- mach Bernard Hodes Global Network now facing upward trends that involve współpracuje z ekspertami employer a stronger emphasis on specialisation brandingu na całym świecie. in specific sectors. Furthermore, this Joanna Kotzian manages the Em- ployer Branding Team at HRK S.A. She tendency can be observed in the context conducts f.e. brand image research projects, including EVP identification; of both specialist positions, as well as she creates and implements brand managerial and executive posts. image strategies and deals with building employee involvement as well as the implementation of diver- sity management programs. Within the Bernard Hodes Global Network, she has cooperated with employer branding experts across the world.

osnąca liczba centrów handlowych The growing number of shopping malls erze, skupiającej się na najwyższej kadrze HR specialists; they will need to ensure może wiązać się ze wzrostem may lead to a rise in employment in that kierowniczej jak i specjalistycznej, zarów- the modernisation of organisational, zatrudnienia w tym obszarze sector that’s driven by developers and no działów biznesowych jak i HR, w której recruitment, development, support and zarówno po stronie deweloperów, owners of real property, the tenants, as celem jest ciągłe unowocześnianie zasad remuneration policy so that they are Rjak i właścicieli nieruchomości, bezpośred- well as service providers – FM companies, organizacji, rekrutacji, rozwoju , wsparcia suited to the demands of the nio najemców, ale też dostawców usług real estate agencies, security agencies, oraz odpowiedniego wynagradzania 21st century employee. w tym obszarze – firm FM-wych, agencji cleaning agencies, etc. At present, Poland pracowników w XXI wieku. During their three year analysis of the nieruchomości, ochroniarskich, sprząta- ranks fourth in Europe in terms of the Analizując przeprowadzane przez spółkę recruitment process in the shopping jących itd. Obecnie Polska znajduje się na number of people employed in shopping HRK S. A. procesy rekrutacyjne w branży centre sector, HRK S.A. identified czwartym miejscu w Europie pod wzglę- centres, with the country only out-paced centrów handlowych na przełomie several issues associated with dem liczby osób zatrudnionych w centrach by much larger economies such as the UK ostatnich trzech lat obserwuje się coraz traditional methods of recruitment as handlowych. Nasz kraj pod tym względem (862,000 people), Germany (680,000) and częstszy problem w pozyskiwaniu these processes required the direct wyprzedzają jedynie znacznie większe go- France (515,000). Importantly, there are kandydatów tradycyjnymi metoda- involvement of recruiters, actively spodarki Wielkiej Brytanii (862 tys. osób), countries with both more shopping space mi, które wymagają bezpośredniego searching for the best employees, and Niemiec (680 tys.) i Francji (515 tys. ). Co and bigger populations that employ less zaangażowania rekruterów, aktywnego then trying to induce them to switch ważne, są kraje, które mają zarówno więcej people within that field, specifically Italy poszukiwania najlepszych pracowników jobs. At this stage, the marketing mieszkańców, jak i więcej powierzchni (386,000) and Spain (318,000). i zachęcania ich do zmiany pracodawcy. of a company as well as the correct handlowej, ale zatrudniają w tym obszarze In view of the foregoing, it’s to be Dużą rolę może odgrywać w tym miejscu presentation of its prestigious projects mniej osób, np. Włochy (386 tys.) czy expected that companies operating in marketing firmy oraz prestiżowe projekty, and unique benefits becomes vital so Hiszpania (318 tys.). the Polish shopping centre business will a także wyjątkowe benefity wyróżniające that potential employees distinguish it Należy zatem spodziewać się reorganizacji reorganize their corporate structures się na tle pozostałych pracodawców. from the competition. struktur firm działających w obszarze and introduce a higher degree of centrów handlowych w naszym kraju specialisation to individual posts; it’s Jak się przygotować do tych zmian? How can we prepare for these changes? i większej specjalizacji poszczególnych likely that this could lead to a lack of Jakie kroki podjąć i z jakich źródeł And what steps need to be taken stanowisk. To z kolei będzie powodowało, significant employment growth. skorzystać, aby znaleźć i zatrudnić and which resources should be used że dużych ruchów w górę pod kątem HR departments are facing substantial odpowiedniego specjalistę? Na te when seeking and hiring the correct zatrudnienia raczej nie będzie. challenges and changes in the oraz pozostałe pytania postaramy się specialist? We’ll attempt to answer Działy HR stoją przed ogromnym wyzwa- upcoming years that will focus around uzyskać odpowiedź w trakcie panelu these questions and more during the niem oraz zmianami w nadchodzącej top management and business and podczas ReDi for People.  ReDI for People discussion panel. 

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 27 NA RYNKU MARKET OVERVIEW

AKTYWNOŚĆ NA RYNKU INWESTYCYJNYM RETAIL ON TOP

Wolumen transakcji inwestycyjnych wg. sektorów, 2012-2016 w mln euro Najwięcej Volume of investment transactions by sector in EUR mln ubiegłorocznych transakcji na rynku € 5000 nieruchomości dotyczyło powierzchni € 3750 handlowych. Zainwestowany kapitał pochodził € 2500 głównie z Republiki Południowej Afryki, Wielkiej Brytanii € 1250 oraz Stanów Zjednoczonych. The majority of € 0 2011 2012 2013 2014 2015 2016 transactions in the Biura/ Offices Handel/ Retail Magazyny/ Warehouses Pozostałe/ Others real estate market Zródło/Source: PRCH Retail Research Forum last year were retail Stopy kapitalizacji za najlepsze powierzchnie handlowe w Polsce, 2004-2017 space deals. The Prime retail yields bulk of the invested 8,50% capital came from 7,50% 7,30% the Republic of 6,80% 6,80% 6,20% 6,50% South Africa, the 6,30% 5,80% 6,00% 5,80% UK and the US. 5,50% 5,50% 5,30% 5,20%

2,50%

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Zródło/Source: PRCH Retail Research Forum

całkowitym wolumenem With the total investment volume worth w przygotowaniu pozwala przypusz- can be attributed to the retail sector inwestycji na poziomie ponad more than EUR 4.5 billion last year, Poland czać, iż wyniki w 2017 osiągną podobny (EUR 1.9 billion), which is followed by the 4,5 miliardów euro w roku continues to be the leader in the Central poziom do lat poprzednich. office sector (which is worth around ubiegłym Polska utrzymuje and Eastern Europe region. Several large Aż 43 proc. udziału w rynku inwestycyj- EUR 1.8 billion and a 40% share in the Zpozycję zdecydowanego lidera w re- deals dominated the investment market, nym w roku ubiegłym należało do sek- market). The fewest transactions were gionie Europy Środkowo-Wschodniej. and these involved single properties as tora handlowego (1,9 miliarda euro), za concluded in the industrial market; their Aktywność na rynku inwestycyjnym well as whole portfolios. The transaction nim uplasował się sektor biurowy, z wy- total value amounted to EUR 0.8 billion. została zdominowana przez kilka du- volume that’s in the pipeline suggests nikiem na poziomie 1,8 miliarda euro Despite the increasingly limited number żych transakcji, dotyczących zarówno that the results for 2017 will reach a level i 40 proc. udziałem w rynku. Najmniej of prime assets for sale, investor activity is pojedynczych obiektów jak i portfolio similar to those recorded in previous years. transakcji dotyczyło obiektów maga- growing. Investors are not only interested nieruchomości. Wolumen transakcji As much as 43% of the investment market zynowych, łączna wartość transakcji in assets situated in the most prestigious

28 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH Źródło pochodzenia kapitału w 2016 r. odnotowana w tym sektorze wyniosła locations and the overall attractiveness Source of capital in 2016 0,8 miliarda euro. Kapitał inwestycyjny of Poland as an investment destination na nieruchomości handlowe pochodził is confirmed by the number of new głównie zza granicy: przede wszystkim investors active in the market. In 2016, the z RPA (69 proc.), Wielkiej Brytanii market saw new players such as Redefine (7 proc.), Stanów Zjednoczonych Properties from South Africa, the German (6 proc.) i Niemiec. Największą fund Warburg-HIH Invest Real Estate, and 6% transakcją roku była sprzedaż 75 proc. the Singaporean sovereign wealth fund udziałów w wartej ok. 1,2 mld euro GIC. Retail investment capital originated Stany Zjednoczone/ US platformie nieruchomościowej Echo from South Africa (69%), the UK (7%), południonowoafrykańskiej firmy Rede- the US (6%), and Germany. The largest 7% fine. Oprócz tego innemu południowo- transaction of the year was the sale of Wielka Brytania/ UK afrykańskiemu inwestorowi funduszowi 75% of the shares in the Echo real estate Rockcastle sprzedano Bonarka City platform, worth around EUR 1.2 billion, to Center w Krakowie (361 mln euro). Redefine. Bonarka City Center in Kraków 4% Niemcy/ Germany Podobnie jak centra handlowe Focus (EUR 361 million) was sold to another w Piotrkowie Trybunalskim i Zielonej South African investor, Rockcastle, as were RPA/ South Africa 69% Górze (161 mln euro) oraz Galerię the Focus shopping centres in Piotrków Warmińską (150 mln euro). Całkowite Trybunalski and Zielona Góra Pozostałe/ Other 6% zasoby nowoczesnej powierzchni han- (EUR 161 million), and Galeria Warmińska dlowej na koniec 2016 roku osiągnęły (EUR 150 million). As of the end of 2016, Polska/ Poland 13,5 mln mkw. Dominowały centra han- the total stock of modern retail space 3% dlowe (73 proc.), magazyny handlowe stood at 13.5 million sqm. The lowest Francja/ France (18 proc.), parki handlowe (8 proc.) oraz vacancy rate among agglomerations was centra wyprzedażowe (1 proc.). Najniż- recorded in Warsaw (1.9%), and among 5% szy współczynnik pustostanów wśród the smaller cities, in Bielsko Biała (2.0%) aglomeracji był w Warszawie and Rzeszów (2.1%).  (1,9 proc.), a wśród mniejszych miast – w Bielsku Białej (2,0 proc.) i w Rzeszo- wie (2,1 proc.).  PRCH RETAIL

Zródło/Source: PRCH Retail Research Forum RESEARCH FORUM

PRCH RRF powstało z inicjatywy Pol- skiej Rady Centrów Handlowych Wskaźnik wakatów w miastach pow. 150 tys. mieszkańców w 2009 r. Do Forum należą firmy Vacancy rates in cities above 150,000 inhabitants członkowskie PRCH, zajmujące się analizami i badaniami rynku oraz 10,0% doradztwem w dziedzinie nieruch- omości handlowych. Firmy działają w PRCH RRF poprzez swoich przedst- awicieli, ekspertów z doświadczeni- 7,5% em w branży, zajmujących kluczowe stanowiska w firmach takich jak BNP Paribas Real Estate, Savills, Knight Frank oraz GfK. 5,0% PRCH RRF was created as an initiative of the Polish Council of Shopping Centres in 2009. The Forum may be participated in by those members 2,5% of PRCH who devote a considerable part of their business activity to market analysis and research as well consulting in the field of commercial real estate. Members of PRCH RRF act 0% through their official representatives: Łódź Lublin Toruń Kraków Poznań Radom Kielce Olsztyn they are experts with a long track SzczecinWrocławBiałystok WarszawaKatowice Trójmiasto Bydgoszcz Bielsko Biała record in the industry and who hold Częstochowa key positions in companies such 1 Poł. 2016/H1 2016 2 Poł. 2016/H2 2016 as BNP Paribas Real Estate, Savills, Knight Frank and GfK. Zródło/Source: PRCH Retail Research Forum

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 29 RYNEK INWESTYCYJNY INVESTMENT MARKET

ELŻBIETA DOMINIK EUROPA W BUDOWIE EUROPEAN RETAIL UNDER CONSTRUCTION W 2017 roku rynek europejski powiększy się o 4,5 mln m kw. nowej powierzchni handlowej, a rok później o kolejne 2,3 mln m kw. Najwięcej przybędzie jej w Paryżu, Londynie oraz w Warszawie. In 2017 the European shopping centre market is expected to expand by 4.5 million sqm, with a further 2.3 million sqm of retail space forecast for the year after. Simultaneously, Paris, London and Warsaw will see the most new retail space delivered.

Benchmark dla inwestycji w centra handlowe Shopping centre investment benchmark

Helsinki Sztokholm 15 1 20 Edynburg

Manchester 8 16 Kopenhaga Londyn Poznań 3 4 Amsterdam 17 9 2 Warszawa Berlin 10 6 20 Łódź Dusseldorf Bruksela 18 5 Wrocław 14 Paryż Kraków 19 12 Wiedeń Monachium 7 11 Lyon Mediolan 13 22 Marsylia Madryt

23 Ateny

Zródło/Source: Savills

30 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH W ROSJI I FRANCJI raportu międzynarodowej A report released by Cushman & handlowej, z czego ok. 56 proc. w naj- BARDZO INTENSYWNIE firmy doradczej Cushman & Wakefield states that market players większych miastach: Paryżu, Marsylii, ROZBUDOWYWANO Wakefield „European Shopping will look to focus on expanding existing Lille i Lyonie. W Wielkiej Brytanii Brexit CENTRA JUŻ Centre Development” wynika, facilities over the next few years. oraz znikomy wzrost płac mogą nega- ISTNIEJĄCE Zże w najbliższych latach rozwój rynku “Procedures for obtaining permits are tywnie wpłynąć na decyzje konsumen- FRANCE AND skoncentrowany będzie na rozbudowie shorter when it comes to expansions,” tów i krótkoterminowe wyniki sprzedaży istniejących obiektów. – W ich przypad- explains Justin Taylor, Cushman & detalicznej, jednak w najbliższych dwóch RUSSIA NOTED ku procedury uzyskiwania pozwoleń Wakefield’s Area Sales Director for latach na rynku brytyjskim pojawi się A CONSIDERABLE są krótsze. Ponadto rozbudowywane EMEA. “Additionally,” he adds, “facilities około 438 tys. m kw. nowej powierzchni INCREASE IN obiekty dysponują już infrastrukturą that are to be expanded already have handlowej. Pod względem wolumenu THE NUMBER OF komunikacyjną oraz bazą klientów, a communications infrastructure and powierzchni w przygotowaniu Wielka EXTENSIONS co zmniejsza ryzyko inwestycyjne – a customer base which reduces the Brytania jest tuż za Francją. wyjaśnia Justin Taylor, dyrektor działu investment risk”. W latach 2017-18 najwięcej może jej powierzchni handlowych w regionie powstać w Turcji – aż 1,55 mln m kw. activity and short-term retail sales; EMEA w firmie Cushman & Wakefield. CENTRAL EUROPE – pomimo wstrzymania kilku projektów regardless of this, 438,000 sqm of retail Last year, the European shopping mall ze względu na zagrożenia geopo- space is expected to be released on the EUROPA CENTRALNA market expanded by 4.5 million sqm. lityczne i ekonomiczne. Na drugim marker over the next two years. In fact, W ubiegłym roku europejski rynek cen- Russia saw the largest number of new miejscu jest Rosja, w której planowana in terms of pipeline supply in the West, trów handlowych powiększył się centres added, though Poland, Turkey podaż może wynieść 1,46 mln m kw. Great Britain lags only behind France. o 4,5 mln m kw. Najwięcej nowych and Italy also reported an up-tick in Największe realizowane obiekty to m.in. Meanwhile, despite several projects being centrów przybyło w Rosji, a także w Pol- completed developments. Moreover, moskiewskie centrum handlowe Vegas halted due to geopolitical and general sce, Turcji i Włoszech. Ponadto w Rosji analysts in France and Russia noted III o powierzchni 120 tys. m kw. i roz- economic factors, Turkey could potentially i Francji bardzo intensywnie rozbudowy- a considerable increase in the number of wano centra już istniejące. Oznacza to, extensions. Taking all this into account, ze na początku tego roku w państwach Europe boasted a total of 159.4 million europejskich było 159,4 mln m kw. sqm of retail space at the very start of SILVIA JODLOWSKI powierzchni handlowej, z czego the year, with 108.6 million sqm falling AUTORKA RAPORTU I ANALITYK W DZIALE BADAŃ W REGIONIE 108,6 mln m kw. przypadało na Europę in Western Europe, and 50.8 million EMEA, CUSHMAN & WAKEFIELD/ AUTHOR OF THE REPORT RESEARCHER Zachodnią i 50,8 mln m kw. na Europę sqm found in Central Eastern Europe. AND ANALYST (EMEA REGION), CUSHMAN & WAKEFIELD Środkowo-Wschodnią. Shopping mall landlords are more aware Właściciele galerii handlowych coraz czę- than ever before of the importance Aktywność deweloperska w Europie będzie koncen- ściej koncentrują się na uatrakcyjnieniu of making their offer more attractive, trowała się wokół lokalizacji, które charakteryzują się oferty, wykorzystując najnowocześniejsze utilizing state-of-the-art technology, niskim wskaźnikiem nasycenia centrami handlowymi, rozwiązania technologiczne, przygoto- being more selective when it comes to wysokimi wydatkami na konsumpcję i niewielkim wując rozmaite atrakcje, dobierając skład tenants and expanding their food and ryzykiem. Dotyczy to także lokalizacji, w których istniejące najemców oraz poszerzając ofertę gastro- entertainment options. By pursuing obiekty wymagają modernizacji lub przebudowy. nomiczno-rozrywkową. W ten sposób the aforementioned policies, it’s now W Europie Zachodniej duży potencjał mają Londyn mogą skuteczniej dotrzeć do klientów accepted that they stand to connect to i Edynburg, gdzie głównym czynnikiem rozwoju rynku i zachęcić ich do większych wydatków. the needs of their customers better, and będą rozbudowy i przebudowy istniejących centrów – W przyszłości wielu najemców będzie also encourage them to spend more. “In handlowych. Kolonia, Hamburg i Lyon także oferują deweloperom atrakcyjne wykorzystywać i aranżować powierzchnię the future, tenants will use and arrange możliwości. Natomiast w Europie Środkowo-Wschodniej w wyniku dużej akty- w inny sposób – podkreśla Taylor. – Klien- their surface areas in different ways,” wności deweloperskiej w ostatnich dziesięciu latach znacząco wzrósł wskaźnik tów będzie zachęcać obecność marek emphasizes Justin Taylor. “Owners,” he nasycenia powierzchnią handlową w wielu stolicach tej części kontynentu. Do w lokalizacjach, które oferują możliwość adds, “will encourage the presence of wyjątków należą Praga, Bukareszt i Budapeszt, gdzie wskaźnik ten utrzymuje spotykania się, zrobienia zakupów, pracy, brands that offer the opportunity to się poniżej średniej dla miast tego regionu. Jednak deweloperzy coraz częściej wypoczynku i rekreacji - dodaje. meet, shop, work, and enjoy leisure and poszukują możliwości inwestycyjnych także w szybko rozwijających się miastach recreation options.” regionalnych takich jak Kraków i Wrocław. Pomimo ryzyka ekonomicznego i ge- NAJSZYBSZY ROZWÓJ opolitycznego wysoka dynamika aktywności deweloperskiej może się utrzymać Według prognoz łączna podaż nowej FASTEST DEVELOPMENT również w największych miastach Turcji, tj. w Ankarze i Stambule. powierzchni handlowej w Europie According to some forecasts, the total najbliższych dwóch latach może wynieść supply of new retail space in Europe Development activity in Europe will focus on locations that are characterized by low 6,8 mln m kw. I chociaż jeszcze w tym over the next two years could reach shopping centre saturation, high consumer spending and low risk. This also applies roku więcej powierzchni powstanie 6.8 million sqm; although CEE will see to locations where existing facilities need to either be upgraded or remodelled. In najprawdopodobniej w Europie Środko- a significant amount of development, Western Europe, London and Edinburgh display great potential and the principal wo-Wschodniej, to od roku przyszłego the largest growth is expected to drivers in these markets will be the expansion and redevelopment of existing Europa Zachodnia – jak wynika z pro- occur in the west. France and the shopping centres. We also think that developers will find attractive opportunities gnoz firmy Cushman&Wakefield - będzie UK proved to be the most dynamic in Cologne, Hamburg and Lyon. However, high developer activity over the last ten ponownie najszybciej rozwijającym się markets in Western Europe last year, years has seen many capitals in CEE increasingly saturated. There are exceptions regionem Starego Kontynentu. and 2017/2018 will see approximately though, and these include Prague, Bucharest and Budapest, cities in which the W roku ubiegłym w Europie Zachodniej 931,000 sqm of stock added in France, commercial saturation index remains below the regional average. More and more najbardziej dynamicznie rynek rozwijał of which 56% will appear in Paris, developers are also seeking investment opportunities in fast-growing regional cities się we Francji i Wielkiej Brytanii. Także Marseilles, Lyon and Lille. In the UK, the such as Kraków and Wrocław. Despite the economic and geopolitical risks associated w latach 2017-18 we Francji powstanie effects of Brexit and changes to wages with Turkey, it’s likely that the dynamic development of the retail sector will continue ponad 931 tys. m kw. nowej powierzchni have adversely affected consumer in the largest cities such as Ankara and Istanbul.

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 31 RYNEK INWESTYCYJNY INVESTMENT MARKET

o wartości zaledwie 9,3 mld euro, European investment markets, investor W 2016 TRANSAKCJE czyli o 40 proc. mniej niż rok wcześniej. activity is on the decrease with H1 2016 OBEJMUJĄCE CENTRA HANDLOWE W drugim półroczu wolumen wzrósł do seeing transactions of just EUR 9.3 billion 11,1 mld euro, ale był niższy o 8,9 proc. recorded; this figure represented a drop WYNIOSŁY 20,4 MLD EURO w porównaniu z tym samym okresem of 40% when compared to the previous RETAIL TRANSACTIONS rok wcześniej. W całym 2016 roku łącz- year. Though H2 saw investment rise na wartość transakcji inwestycyjnych to EUR 11.1 billion, this was still TOTALLED EUR 20.4 BILLION na rynku centrów handlowych Europy 8.9% lower than in the corresponding Zachodniej wyniosła 20,4 mld euro. period in 2015. In all, retail investment Z kolei wartość transakcji inwestycyj- transactions totalled EUR 20.4 billion in budowa centrum handlowego Evropa see 1.55 million sqm added over the nych na rynku centrów handlowych Western Europe last year. According to w Kursku (107 tys. m kw.). W Polsce course of 2017 and 2018. Close behind, w Europie Środkowo-Wschodniej the Cushman & Wakefield report, Paris, w roku bieżącym i przyszłym planowane Russia’s planned supply could reach i Wschodniej to w roku ubiegłym Marseilles, Helsinki, Madrid and London jest oddanie w 546 tys. m kw. Są to m.in.: 1.46 million sqm, with Moscow’s Vegas III 3,8 mld euro, czyli o ponad 30 proc. represented the fastest growing cities Galeria Północna (64 tys. m kw.) (120,000 sqm) and Kursk’s Evropa mniej niż rok wcześniej. Największą in Western Europe. In CEE the retail w Warszawie, Wroclavia (64 tys. m kw.) (107,000 sqm) accounting for a major aktywność inwestorów w drugim półro- investment market was worth EUR we Wrocławiu, Forum Gdańsk chunk of that figure. It’s anticipated that czu była zauważalna w Polsce, na którą 3.8 billion last year, a 30% decrease (62 tys. m kw.) i Serenada (42 tys. m kw.) Poland’s retail stock will grow by przypadło ponad 46 proc. łącznego from 2015. Pushing that figure up was w Krakowie. Z kolei Czechy w tym 546,000 sqm over that same time frame, wolumenu transakcji. W tym samym Poland, which accounted for over 46% czasie mogą liczyć na 57 tys. nowej with projects of note including Warsaw’s okresie w Rosji zawarto sześć transak- of investor activity in H2. During the powierzchni handlowej, z czego prawie Galeria Północna (64,000 sqm) Wroclavia cji o wartości zaledwie 134 mln euro, same period Russia saw six deals worth 80 proc. powstanie w ramach rozbudo- in Wrocław (64,000 sqm) Forum Gdańsk natomiast w Turcji nie sfinalizowano EUR 134 million, while Turkey failed to wywanych obiektów. (62,000 sqm) and Serenada in Kraków żadnej transakcji w branży. Z rapor- record any. (42,000 sqm). Over in the Czech Replublic, tu Cushman&Wakefield wynika, że RYNEK INWESTYCYJNY 57,000 sqm is expected on the market, of najszybciej rozwijającymi się miastami THE SAVILLS REPORT Według raportu „European Shopping which 80% will take the form of extensions Europy Zachodniej są: Paryż, Marsylia, In the 2016-2017 edition of their Centre Development” na rynku to existing projects. Helsinki, Madryt i Londyn. European Retail Market Report, Savills inwestycyjnym w Europie Zachodniej – who covered both shopping centres odnotowano znaczny spadek aktyw- INVESTMENT MARKET RAPORT SAVILLSA and high streets in their study – note ności inwestorów, którzy w pierwszej According to the European Shopping Także raport „European Retail Market a decline last year in the sale of retail połowie 2016 roku zawarli transakcje Centre Development report on Western 2016-2017” firmy doradczej Savills space. The report covers Sweden,

Udział miast w rynku inwestycji Share of investment volume Ostatnie 5 lat W 2016 Past five years In 2016 25%

20%

15%

10%

5%

Udział w całości inwestycji w centra handlowe w centra Udział w całości inwestycji volume SC investment of the total Share 0% Lyon Łódź Paryż Berlin Ateny Madryt Poznań Londyn Kraków Wiedeń Helsinki Marsylia Bruksela Wrocław Mediolan Edynburg Sztokholm Warszawa Düsseldorf Monachium Kopenhaga Amsterdam Zródło/Source: RCA Manchester

32 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH Prognoza wzrostu sprzedaży detalicznej LYDIA BRISSY Retail sale prospects AUTORKA RAPORTU I DYREKTOR DS. BADAŃ EUROPEJSKICH, SAVILLS DIRECTOR OF EUROPEAN RESEARCH, SAVILLS, AND CO-AUTHOR OF THE REPORT

Kraków Warszawa Benchmark, przygotowany dla europejskich centrów Wrocław handlowych wskazuje jakie wyniki można osiągnąć w po- Poznań szczególnych miastach i jak zostanie nagrodzone ryzyko Łódź inwestycyjne. Przygotowując porównanie opieraliśmy się Sztokholm o względne, dotyczące analizy rynków w każdym mieście tj.: Londyn wielkość rynku, stabilność, perspektywy handlu detalicz- Edynburg nego i potencjalne zwroty. Wielkość i stabilność rynku to Helsinki fundamenty, które powinni rozważyć wszyscy inwestorzy Amsterdam główni. Inwestorzy oportunistyczni koncentrują się głównie Manchester na rynkach o silnych perspektywach wzrostu i potencjalnie dużej stopie zwrotu. Wyniki Madryt europejskiego benchmarku inwestycyjnego pokazują, że na czele jest Sztokholm Lyon Średnia/Average z wynikiem 68,9 pkt., a następnie Warszawa z 68,2 pkt., Londyn (60,8 pkt.), Amsterdam Berlin (60,1 pkt.) i Paryż (59,8 pkt.). Bezpieczne rynki zbytu prawdopodobnie będą działać Marsylia lepiej; stopa zwrotu jest tu najniższa, co wskazuje na dojrzałość i płynność. Dotyczy to Mediolan Sztokholmu, Londynu, Paryża i Dusseldorfu. Tutaj trafia większość inwestycji, zwłaszcza Paryż w momentach, w których inwestorzy główni są najbardziej aktywni. Największym Bruksela ryzykiem jest Kraków. Wyniki benchmarku dla tego miasta są nieco poniżej średniej Monachium (49,2 pkt. vs 50,1 pkt.), ale perspektywy sprzedaży detalicznej są bardzo silne (4,56 proc. Düsseldorf rocznie w okresie od 2016 do 2021 roku), a potencjalny zysk - konkurencyjny. Kraków Wiedeń powinien być celem dla inwestorów oportunistycznych, poszukujących krótkookreso- Ateny wych inwestycji o wysokich dochodach. Rynki, na których panuje właściwy stosunek -1% 0% 1% 2% 3% 4% 5% jakości do ceny są idealnym miejscem dla głównych inwestorów i tych poszukujących Średni wzrost roczny 2016-2021 rynków o zdecydowanych wynikach. Na podstawie naszego benchmarku Amsterdam Average annual growth 2016-2021 i Warszawa stwarzają dobre perspektywy. W Warszawie widać wzrost wydatków na mieszkańca i szybko rosnącą sprzedaż detaliczną, w Amsterdamie szybko rosnącą populację. Nie spodziewamy się, by w ciągu najbliższych dwóch lat nastąpiła znaczna zmiana rankingu. Wielkość inwestycji będzie nadal ograniczona przez brak podaży na Zródło/Source: Oxford Economics większości rynków europejskich. Rentowność znacząco wzrosła w większości lokalizacji i spodziewamy się, że w przyszłym roku ustabilizuje się, a takie rynki jak Bruksela, Kopenhaga, Belgrad i Mediolan nieznacznie poprawią rentowność”. obejmujący zarówno centra jak i ulice Norway, Great Britain, Ireland, Germany, handlowe na kilkunastu największych France, Belgium, Denmark, Austria, Our benchmark highlights how European cities should perform against each other rynkach europejskich wskazuje na Greece, Italy, Spain, the Netherlands, over the next five years and assesses expected performances against risk premiums. To spadek inwestycji w powierzchnie Finland and Poland. However, despite prepare this, we analysed four market fundamentals in each city, namely the market’s handlowe w roku ubiegłym. Raport the dip experienced by the two largest size, the market’s stability, retail prospects and potential returns. The size and the stability dotyczy: Szwecji, Norwegii, Wielkiej markets (the UK, -18%, and Germany, of a market are the two fundamentals core investors will predominantly consider before Brytanii, Irlandii, Niemiec, Francji, Belgii, -46%), retail investment has increased investing, whilst opportunistic investors will mainly focus on markets with strong growth Danii, Austrii, Grecji, Włoch, Hiszpanii, in many of the traditionally smaller prospects and potential return. The full results of the European Investment benchmark Holandii, Finlandii i Polski. Mimo spad- markets, e.g. Ireland (up 223% to EUR reveal that Stockholm is ahead of the 23 cities surveyed with 68.9 points, closely followed ku na dwóch największych rynkach: 1.46 billion) and Italy (119% to EUR by Warsaw with 68.2 points, London (60.8), Amsterdam (60.1) and Paris (59.8). Safe brytyjskim (-18 proc.) i niemieckim 1.8 billion). “Strong results in markets heaven markets are likely to perform better based on our benchmark results and where (-46 proc.), widoczny jest wzrost such as Ireland and Poland can be yields are the lowest, thus showing the maturity and liquidity of these markets, namely inwestycji w powierzchnie handlowe na explained by the fact that these Stockholm, London, Paris and Dusseldorf. This is generally where most investments rynkach spoza głównego nurtu: m.in. countries are at an earlier stage of the go, especially in uncertain times when core investors are the most active. The best w Irlandii (223 proc. - do 1,46 mld euro) business cycle,” says Eri Mitsostergiou, risk embracing market is Kraków. Its benchmark result is slightly below the average czy we Włoszech (119 proc. do a director of European research at (49.2 versus 50.1) but its retail prospects are very strong (4.56% p.a. retail sales growth - 1,8 mld euro). Dobre wyniki na Savills. This research report covers 23 between 2016 and 2021) and the prime yield is competitive. Kraków should definitely rynkach takich jak Irlandia czy Polska, European cities including Amsterdam, be a target for opportunistic investors seeking a high return on short-term investments. można tłumaczyć tym, iż znajdują się Athens, Berlin, Brussels, Copenhagen, Value for money markets are ideal locations for core and value-added investors seeking one na wcześniejszym etapie cyklu Dusseldorf, Edinburgh, Helsinki, Krakow, strongly performing markets. Based on our benchmark, Amsterdam and Warsaw offer koniunkturalnego – wyjaśnia Eri Mit- Lodz, Lyon, Madrid, Manchester, good prospects at competitive prices. Warsaw has high spending per inhabitant and sostergiou, dyrektor ds. badań rynków Marseille, Milan, Munich, Oslo, Paris, rapidly growing retail sales, while Amsterdam is experiencing a fast-growing population. europejskich firmy Savills, autorka Poznan, Stockholm, Vienna, Warsaw Since the benchmark is based on both historical data and five-year forecasts, we do not raportu. Do niedawna głównym celem and Wroclaw. For years, London was expect the rankings to change significantly in the next two years except in the case of inwestorów był Londyn. Teraz – jak leading all European cities, now Krakow unforeseen events or political tensions. We expect investment volumes to continue to wynika z badania - najlepszymi do and Helsinki took the lead. According be restricted by the lack of supply of prime product in most European markets. Prime inwestowania wśród miast objętych to the survey, the top cities in which to yields have moved significantly in most locations and we expect them to stabilise next badaniem były: Sztokholm, Warszawa, invest are Stockholm, Warsaw, London, year, with a few markets – such as Brussels, Copenhagen, Belgrade and Milan – showing Londyn, Amsterdam i Paryż.  Amsterdam and Paris.  further inward yield shift potential.

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 33 WYWIAD INTERVIEW

AGATA BRZEZIŃSKA HEAD OF CEE, PRADERA MANAGEMENT POLAND

Agata Brzezińska dołączyła do Zespołu PRADERA w 2014 roku. PRADERA jest jednym z wiodących w Europie specjalistów w dziedz- inie funduszy inwestycyjnych na rynku nieruchomości i zarządców nieruchomości. Jako Członek Zarządu i Head of CEE Agata odpowiada za portfel centrów handlowych w Polsce. Uprzednio, jako Country Manager i Retail Director w Neinver Polska, kierowała wszystkimi operacjami NEINVER w Polsce. Agata ma niemal dwudziestoletnie doświadczenie w branży nieruchomości komercyjnych, w tym w zakresie rynku centrów typu outlet. W przeszłości pracowała w GTC S.A. m.in. dla Galerii Mokotów i Galerii Kazimierz. Agata jest absolwentką ekonomii PWSBiA w Warszawie oraz alumnem organizacji AIESEC.

Agata Brzezińska joined PRADER Team in 2014. PRADERA is one of Europe’s leading specialists in real estate investment funds and real estate managers. As a Board Member and Head of CEE Agata is responsible for the shopping center portfolio in Poland. Prior to this, as Country Manager and Retail Director at Neinver Polska, she managed all NEINVER operations in Poland. Agata has nearly twenty years of experience in the commercial real estate industry, including the outlet market. In the past she worked at GTC S.A., Galeria Mokotów and Galeria Kazimierz. Agata is a graduate of the Private High LOKALIZACJA School of Bussines and Administration and an AISEC alumni. PRZEDE WSZYSTKIM? LOCATION COMES FIRST Z Agatą Brzezińską, Head of CEE, Pradera Management Poland oraz przewodniczącą jury konkursu PRCH Retail Awards – o tym, co determinuje sukces obiektu handlowego i jakie wyzwania stoją przed naszym rynkiem rozmawia Łukasz Marynowski. Agata Brzezińska, the Head of CEE for Pradera Management Poland and the Chairwoman of the Jury of the PRCH Retail Awards, talks about the factors that determine the success of a shopping centre and the challenges facing the Polish market.

34 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH Co dziś determinuje sukces centrum What determines the success of the Rynek staje się coraz trudniejszy The market is becoming increasingly handlowego, czy nadal lokalizacja, modern shopping centre; is it still all dla właścicieli i zarządców. Z jednej difficult for landlords and managers. lokalizacja i jeszcze raz lokalizacja? about location, location, location? strony mamy klienta, który ma coraz One the one hand, the consumer has AGATA BRZEZIŃSKA: Mocno promowa- AGATA BRZEZIŃSKA: I’ve been a strong większy wybór między obiektami, more projects to choose from than łam przez długi czas tę tezę i muszę przy- advocate of this theory for a long time z drugiej strony najemcy również ever before; but on the other, tenants znać, że jest ona nadal aktualna. Jednak and while I think it still applies, I would mają ten wybór… also have this choice… pojęcie „lokalizacji” nabrało dziś trochę add an asterisk and a footnote to it. The Rynek jest wymagający. Musimy mieć The market is demanding. We must be innego znaczenia. To, co rozumieliśmy concept of ‘location’ has subtly changed świadomość, że każda z tych grup aware that each group can shape the pod hasłem lokalizacja 20 lat temu, dziś its meaning and what we construed ma możliwość kształtowania rynku market: landlords, investors and managers oznacza dużo więcej. Jak choćby lokali- under the notion of location 20 years ago - właściciele, inwestorzy jak i zarząd- provide the product, i.e. the shopping zacja nie tylko realna, ale także wirtualna, now means so much more today. It’s not cy dostarczają produkt – centrum centre; retailers expand and accept some obecność w mediach społecznościowych just the location that matters now, but handlowe. Jedne obiekty akceptują projects, opening their stores there while czy internecie. To temat absorbujący also the virtual one, meaning a centre’s i otwierają w nich sklepy, inne uznają rejecting others that do not conform coraz bardziej marketingowców centrum presence on social media or the internet. za nieodpowiadające ich standardom to their standards; finally there’s the i jego budżet, ale dający jednocześnie This is a topic that’s becoming more and rozwoju. Na koniec i tak klienci głosują consumer who will vote with change to możliwość dotarcia do nowego klienta, more important to marketing specialists nogami. To, co jest istotne to aktywne his feet. Therefore, active management is do szerszej grupy docelowej. and in terms of shopping centre budgets zarządzanie. Zarządca musi być o krok crucial. A manager must be one step ahead as it makes reaching new consumers and przed rynkiem, rozpoznawać wcześniej of the market, identifying its needs and A co z ofertą, czy jest na równi z loka- a wider target group more possible. jego potrzeby i reagować zanim jeszcze reacting before a potential problem arises. lizacją? potencjalny problem się pojawi. To This also applies to new technologies, Sama lokalizacja bez dobrej oferty nie How about the right tenant mix, is that dotyczy także zastosowania nowych adapting the size of the premises to ma prawa funkcjonować, podobnie jak as important as location? technologii, dostosowania wielkości lo- market requirements, or creating units for najlepsza oferta w złej lokalizacji. Ofertę Without a good tenant mix no location kali do wymagań rynku czy stworzenia short-term lease which makes for a much dziś również definiujemy inaczej niż na can operate well, and vice-versa. The przestrzeni dla umów krótkotermino- more diversified tenant mix. przełomie wieków. Kilkanaście lat temu range of products and services is also wych, znacznie urozmaicających ofertę oferta centrum opierała się na dużym now defined differently than at the turn centrum. What about those who fail to do that? operatorze spożywczym, dziś oferta of the millennium. Around two decades Sooner or later they will have to. spożywcza to istotny, ale jednak tylko ago, a shopping centre’s tenant mix was A co z tymi, którzy tego nie zrobią? jeden z wielu elementów funkcjono- based around one major food operator; Prędzej czy później muszą do tego Will we witness in the coming future wania centrum. To z czym na chwilę nowadays, grocery shopping forms dojrzeć. any retail schemes that completely obecną boryka się rynek to ograniczona just one of the important elements of change their operating formula? liczba aktywnie rozwijających się na- a shopping centre. Currently the market Czy jednak możemy być świadkami From the landlord’s perspective, it’s jemców. Myślę, że jest to jedno z bardzo has had to deal with a limited number w najbliższym czasie przypadków important to find a way of organizing ważnych wyzwań, żebyśmy stworzyli of actively developing tenants. I believe całkowitej zmiany funkcji obiektów space so that it generates an adequate takie warunki rozwoju dla nowych ma- that one of the crucial challenges we handlowych? rate of return. If, after a thorough rek, żeby powstała faktyczna możliwość face is being able to create the correct Z perspektywy właściciela istotne jest analysis, it turns out that the best idea for dywersyfikacji oferty pomiędzy centra- development conditions for retailers to znalezienie takiego sposobu zagospo- a particular project is to change the format mi handlowymi. Polski rynek funkcjo- enable them to diversify the tenant mix darowania przestrzeni, aby wykreować from retail use to office or mixed use, nuje w obrębie ograniczonej liczby of different shopping centres. The Polish odpowiedni zwrot z inwestycji. Jeżeli making this decision often works in favour około 300 aktywnie rozwijających się market functions around a rather limited po gruntownych analizach okaże się, że of the asset. There have already been marek i jest to nieporównywalnie mniej number of about 300 actively developing najlepszym rozwiązaniem dla danej nie- examples of this on the Polish market niż w krajach Europy Zachodniej. Ozna- brands, which is far less than in Western cza to, że zarządcy muszą poszukiwać Europe. This means that managers need to innych sposobów na odróżnienie się od find other methods to stand out from the konkurencji. Stąd mocne postawienie competition, hence the strong emphasis na aspekt rekreacyjny centrów, ofertę on leisure aspects, food courts, or on LOKALIZACJA BEZ DOBREJ OFERTY gastronomiczną czy profilowanie oferty targeting selected groups of consumers. NIE MA PRAWA FUNKCJONOWAĆ pod kątem wybranych grup klientów. With maybe the exception of Hala WITHOUT A GOOD TENANT MIX NO Ale czy już dziś możemy mówić o cen- Koszyki in Warsaw, are there any LOCATION CAN OPERATE WELL trum wyspecjalizowanym, no może specialized shopping centres in poza Halą Koszyki w Warszawie? Poland? To kolejny etap rozwoju rynku, poszcze- This will be the next stage of the market’s ruchomości będzie przeformatowanie and that’s what I mean when talking gólne obiekty będę starały się wyspe- development; some assets will attempt to z funkcji handlowej na biurową czy na about actively searching for possibilities cjalizować w niszach rynkowych i stwo- specialize in particular niches and create obiekt wielofunkcyjny, to nierzadko jest and responding to the changing needs rzyć najlepszą czy najpełniejszą ofertę the best and most extensive tenant to bardzo dobre rozwiązanie. Znamy of the market and adapting to changes w tym zakresie, tzw. category killer. and product mixes so as to corner their już takie przypadki z polskiego rynku. in external conditions. Though it may W Polsce w dalszym ciągu funkcjonuje market. In Poland, the large regional To jest właśnie to aktywne szukanie appear otherwise it’s an example of obraz dużego centrum, gdzie musi być centre that offers everything remains możliwości, o którym wspominałam positive action. wszystko. Ale coraz częściej o wyborze a popular model, however, consumers i aktywne odpowiadanie na zmieniają- miejsca zakupów decydować będzie are increasingly look at aspects relating ce się potrzeby rynku i dostosowywanie Though the Polish market is także kryterium czasu – duże centra to time: large shopping centres can się do zmieniających się warunków dominated by traditional shopping sprzyjają spędzaniu czasu, ale małe be great places to spend free time, but zewnętrznych. To wbrew pozorom, centres, factory outlet centres are also mogą wygrać dostępnością. smaller ones are more accessible. pozytywny przykład. now developing dynamically…

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 35 WYWIAD INTERVIEW

Polski rynek zdominowany jest przez The further expansion of the outlet jest do wszelkich start-upów, zarówno technology and fashion. I hope that this tradycyjne centra handlowe, prężnie market needs to be viewed from two technologicznych jak i modowych. Liczę, market segment continues to develop rozwija się jednak rynek centrów perspectives. The first is the point of view of że ten kierunek będzie się rozwijał. dynamically as such businesses can wyprzedażowych… the consumer that is open to such assets, really make the Polish shopping centre Dalszy rozwój rynku outletowego na- as proven by formats such as Factory or A czy klienci są gotowi na nowe landscape more diversified. leży rozpatrywać z dwóch perspektyw. Fashion House which have attained a very marki? Jedna to punkt widzenia klienta, który strong position on the market. For some Wierzę, że tak. Na przestrzeni lat, kiedy Are consumers ready for new brands? otwarty jest na tego typu obiekty, co time it was also possible to observe the rynek centrów handlowych się rozwijał, I think so, yes. The domestic consumer pokazuje rozwój takich formatów jak intensive growth of other outlet centres zmieniał się też polski klient, stając się has evolved tremendously during the Factory czy Fashion House. Od jakiegoś in smaller cities. But also important is otwartym na nowe marki, poznając je years when the local shopping centre czasu można też zaobserwować inten- the perspective of the retail chains. The podczas zagranicznych podróży czy za market was developing and now these sywny wzrost centrów wyprzedażo- fundamental element to take into account pośrednictwem mediów. To, co czyni consumers are ready for new brands wych w mniejszych miastach. Z drugiej when developing an outlet centre is the nasz rynek interesującym dla np. sieci they’ve seen abroad or in the media. strony mamy perspektywę sieci level of cooperation between the centre’s odzieżowych to fakt, że Polki poszu- What makes the market interesting, handlowej. Podstawowym elementem owner – or, even better, the chain of centres kują nowych trendów i lubią ładnie for instance for clothing chains, is the budowy oferty centrum wyprzedażo- – and the retailer; it needs to be even closer wyglądać. To jest ogromny potencjał. fact that Polish women like to look nice wego jest bardzo ścisła współpraca than in the case of a traditional format. It’s Promując nowe marki jesteśmy w stanie and are always on the lookout for new pomiędzy właścicielem takiego obiektu crucial to understand how tenants want to wykreować na nie popyt. trends. That gives the sector a huge a siecią handlową, jeszcze bardziej po- develop and to what extent they are able potential – by promoting brands we can głębiona niż w przypadku tradycyjnego to generate the product offer aimed at A czy w pierwszej kolejności klienci generate a demand for them. formatu. Zrozumienie tego, jak najemcy outlets. Retailers have a strong impact on w Polsce nie patrzą na cenę, a dopiero planują się rozwijać, w jakim stopniu the number of new outlets on the market. później na markę? But don’t you find that Polish i kiedy będą gotowi generować ofertę, Retail chains have various strategies Jest bardzo duża grupa klientów, dla consumers first check the price and która zostanie skierowana do outletów, regarding opening outlet stores: in some których cena nadal jest najistotniejsza, then the brand? to klucz. Sieci handlowe mają bardzo cases they will assume that one outlet store ale coraz częściej również jakość jest A major group of consumers still find the C istotny wpływ na to czy nowych outle- is needed per certain number of traditional kluczowa przy podejmowaniu decyzji price to be the most important factor, but M tów będzie na rynku więcej. Sieci mają stores – in that case, that’s a straightforward o zakupie. Z drugiej strony mamy rów- increasingly often it is quality that is the nież rosnącą grupę, dla której znaczącą crucial factor when making a decision to Y rolę odgrywa marka. purchase a product or not. There’s also CM Otwarcie granic i łatwy dostęp do a growing group who view the brand ROŚNIE APETYT POLSKICH podróży sprawiają, że klienci są coraz name to be just as important. MY bardziej wyedukowani i niektóre marki Open borders and freedom of travel have CY KLIENTÓW NA NOWE MARKI zdobywają w internecie. Dotychczas meant that consumers are better and POLISH CUSTOMER’S APPETITE dominował trend przechodzenia better educated: even if some brands are CMY z „offline do online” , teraz zaczynamy unavailable in Poland, they’ll buy these K FOR NEW BRANDS IS GROWING obserwować trend odwrotny, kiedy products online. Until now the dominant sklepy internetowe otwierają stacjonarne trend saw shoppers moving from offline punkty w galeriach. Rynek handlowy jest channels to online. Now, we’re starting bardzo różnorodne strategie. Czasami calculation. Other brands though focus bardzo fascynujący i w jakimś stopniu to see a reversal of this trend with online zakładają, że na pewną liczbę sklepów more on sales volume, while others look nieprzewidywalny, co czyni go dla mnie stores opening bricks-and-mortar venues regularnych otwierają jeden sklep at the market from a regional level and will jeszcze ciekawszym. Pamiętam jak kilka- in shopping centres. The retail market is outletowy. Inne marki biorą pod uwagę open an outlet store that, for instance, will naście lat temu zastanawialiśmy się jaka very fascinating and – to a certain extent – wolumen sprzedaży, jeszcze inne patrzą offer products exclusive to that particular przyszłość czeka kina? Wydawało się, że unpredictable, which makes it even more na rynek w ujęciu regionalnym, i otwie- region. There are also new retail chains w dobie rozwoju technologii to może być interesting to me. I remember a decade rają jeden sklep wyprzedażowy, który that have never functioned in this format ich koniec; czas pokazał, że nie można or so ago we were wondering what the obsługuje dany region. Pojawiają się before and they’ve shown a willingness to się było bardziej pomylić. Kina dziś radzą future of cinemas would be – it seemed nowe sieci handlowe, nie funkcjonujące develop new distribution channels. The sobie coraz lepiej, stają się coraz popular- that technological progress would bring do tej pory w tym formacie i gotowe na market today favours the development of niejsze, a ich obroty i frekwencja rosną. an end to them, but time has shown rozwijanie nowych kanałów dystrybucji. outlet centres. Powstają kolejne placówki i stanowią that we couldn’t have been more wrong. Rynek sprzyja dziś rozwojowi centrów istotny element rynku centrów handlo- This has convinced me that, from the wyprzedażowych. On the subject of retail chains, every wych. Utwierdza mnie to w przekonaniu, perspective of the landlord or manager, it’s year we see a dozen or so new retailers że coraz istotniejsze z perspektywy increasingly important to emphasize the Pozostając w tematyce sieci handlo- entering Poland - still though that’s właściciela, zarządcy jest akcentowanie ‚ ‘food and leisure’ angle. It’s not just the wych… – co roku kilkanaście nowych not enough. Are there any brands or trendu „food and leisure”. Zmieniają się shopping habits of the consumers that sieci wchodzi do Polski. Czy są marki categories that Poland is lacking in nie tylko przyzwyczajania zakupowe are changing, but also the way they spend lub kategorie, których szczególnie particular? klientów, ale także sposób spędzania time and consume. Developers are well nam brakuje? Let me answer a little provocatively: czasu czy konsumpcji. Deweloperzy aware of this fact, hence the increasing Odpowiem przekornie, wszystkich! all of them! The Polish market needs zdają sobie z tego doskonale sprawę share given over to the food and beverage Polski rynek potrzebuje nowych sieci new retailers in so many segments. i coraz większy udział w ofercie centrum segment in the overall tenant mix of handlowych w bardzo wielu sektorach. The arrival of new brands, whether it’s handlowego ma właśnie gałąź food and a shopping centre. The future of the Pojawienie się nowych marek, czy to za- foreign or domestic ones, is key to the beverage. To przyszłość rynku, bazująca market is based on finding a synergy granicznych czy to naszych rodzimych, to further development of the industry. As na synergii sektora gastronomicznego between the food and beverage sector klucz do dalszego rozwoju branży. W tej of now, the market is very enthusiastic z ofertą pozostałych sklepów w obiekcie, and the other retailers in a centre. It’s chwili rynek entuzjastycznie nastawiony in embracing startups relating to co ważne - działająca w dwie strony.  important that it works both ways. 

36 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K RYNEK INWESTYCYJNY INVESTMENT MARKET

ALEX WEBBER INWESTYCJE RPA W POLSCE ROARING INTO POLAND

Bonarka, Kraków/ Bonarka in Kraków Na rynku inwestycji w handel detaliczny, południowo- afrykańskie interesy w Polsce osiągnęły nowy poziom – dlaczego, jak i dokąd to zmierza? On the retail investment front, South African interest in Poland has hit new heights – but why, how and where will it go?

38 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH awet w branży już przyzwy- Even in an industry already accustomed POLSKA JEST ATRAKCYJNĄ czajonej i dostosowanej do and adjusted to big surprises and even wielkich niespodzianek, nawet bigger deals, Redefine’s EUR 1.2 billion ALTERNATYWĄ DLA RPA przy większych transakcjach, acquisition of a 49.9% stake in Echo POLAND IS AN ATTRACTIVE Nprzejęcie przez firmę Redefine 49,9 proc. Polska Properties last June sent tremors udziału w Echo Polska Properties spowo- across the market. Not only was this ALTERNATIVE TO SOUTH AFRICA dowało wstrząs na rynku. Nie tylko dla the most substantial single real estate tego, że była to najistotniejsza jednost- transaction in Polish history, it also kowa transakcja na rynku nieruchomości represented the largest ever foreign W ujęciu całościowym transakcje But why South African funds? And why w historii Polski, ale również dlatego, że purchase by a South African firm – in z udziałem graczy z Południowej Afryki now? To answer that, market watchers był to największy zakup zagraniczny, a nutshell, this was a watershed moment stanowiły 69 proc. wolumenu transakcji must first look way southwards down to dokonany przez firmę południowoafry- that seemed to capture the zeitgeist. zarejestrowanych w ubiegłym roku the shores of SA. There, investors have kańską. Mówiąc w skrócie był to moment Included in this 18-asset package were na polskim rynku sprzedaży detalicznej. found themselves battling against low przełomowy, która zdawałoby się szedł ten retail schemes, among them Pasaż Dlaczego fundusze południowoafry- yields on prime property and problems z duchem czasu. Grunwaldzki in Wrocław, Galaxy in kańskie? I dlaczego właśnie teraz? Aby relating to the general lack of liquidity. Na pakiet osiemnastu aktywów składało Szczecin and Amber in Kalisz. That this odpowiedzieć na te pytania, obserwa- Furthermore, political instability has się dziesięć centrów, m.in. Pasaż Grun- acquisition was the headline deal of torzy rynku najpierw muszą spojrzeć fueled an economic crisis which has seen waldzki we Wrocławiu, Galaxy w Szczeci- 2016 goes without saying. Perhaps more na południe, na Republikę Południowej the value of the rand plunge and the nie i Bursztyn w Kaliszu. Ich przejęcie było interesting, therefore, is the point that at Afryki. Tam, inwestorzy pozostali osamot- country’s credit rating downgraded to bez dwóch zdań czołowym kontraktem least five other bidders for the portfolio nieni, zmagając się z niską rentownością junk status. With President Jacob Zuma 2016 roku. Ciekawsze jest jednak to, że co are also believed to have been South nieruchomości typu „prime” i ogólnym having recently appointed his fourth najmniej pięciu innych oferentów, zain- African. Yet rather than being a freak brakiem płynności. Ponadto niestabilność Minister of Finance in little over than teresowanych kupnem portfela również occurrence or a mere coincidence, polityczna podsycała objawy kryzysu a year, the general sense of turbulence pochodziło z Południowej Afryki. Ale nie this was further evidence of the new gospodarczego, co doprowadziło do hasn’t been helped by this revolving door można tego traktować w kategoriach wave of South African investment spadku wartości randa, a krajowy rating policy of cabinet appointments. In light niespodzianki czy zbiegu okoliczności; crashing into Poland’s retail sector. In kredytowy obniżył się do poziomu nie of this, Poland has proved an attractive był to po prostu kolejny dowód na nową fact, taken as a whole, South African inwestycyjnego. alternative to South African investors. falę inwestycji południowoafrykańskich, players accounted for 69% of the entire Prezydent Jacob Zuma niewiele ponad “The Polish real estate market has strong które wkraczają do branży detalicznej na transaction volume recorded in Poland’s rok temu mianował czwartego ministra prospects,” says Marek Paczuski, a director polskim rynku. retail market last year. finansów, ale powszechnemu poczuciu at Savills, “and so too does its retail sector turbulencji nie pomogła revolving door in general – a combination of factors are policy z nowymi zmianami gabineto- at play, including the size of the market, wymi. its maturity and growth prospects. At Pasaż Grunwaldzki, Wrocław/ Pasaż Grunwaldzki in Wrocław W związku z tym Polska okazała się the same time, prices are reasonable and atrakcyjną alternatywą dla inwestorów there’s less competition than in Western z RPA. – Rynek nieruchomości w Polsce Europe. Fundamentally, we’re talking ma duże perspektywy – mówi Marek about a good solid base in which to Paczuski, dyrektor Savills – podobnie, jak invest in.” cały sektor handlu detalicznego – ma na Spiro Noussis, the CEO of Rockcastle, to wpływ szereg czynników, w tym wiel- a Mauritian company that’s dual-listed on kość rynku, jego dojrzałość i perspektywy the Stock Exchange of Mauritius as well wzrostu Jednocześnie ceny są rozsądne, as the Johannesburg Stock Exchange, a konkurencja mniejsza niż w Europie Za- agrees with this: “Rockcastle’s decision chodniej. Zasadniczo mówimy o solidnej to invest in Poland was a result of the bazie, w którą można inwestować. country’s forecasted economic growth, Zgadza się z tym Spiro Noussis, dyrektor its fast developing infrastructure and the generalny Rockcastle, firmy z Mauritiusa, retail centre acquisition opportunities która jest podwójnie notowana na Giełdzie which were evident three years ago. As Papierów Wartościowych w Mauritiusie with most investors, it’s preferred to have i Giełdzie Papierów Wartościowych w Jo- a political environment that is consistent, hannesburgu. – Decyzja Rockcastle doty- predictable and supportive of business; cząca inwestycji w Polsce była wynikiem with regards to Poland, Rockcastle does prognoz wzrostu gospodarczego w kraju, not have any specific or unusual concerns jego szybko rozwijającej się infrastruktury other than ordinary business and i możliwości zakupu centrów handlowych, economic ones typical of any company.” które były dostrzegalne już trzy lata temu. This last point is worth dwelling on. Podobnie jak w przypadku większości While investors from Western Europe inwestorów preferowane jest, aby środo- most probably wouldn’t refer to Poland wisko polityczne było spójne, przewidy- as being a paragon of political stability, walne i wspierało działalność gospodarczą. it’s understandable why South African Jeśli chodzi o Polskę, Rockcastle nie ma investors are not so concerned. “There’s żadnych specyficznych obaw niż te, które a possibility that maybe we could have zwykle dotyczą biznesu i gospodarki, a są potentially seen a bit more South African typowe dla każdego przedsiębiorstwa. activity had Poland been more politically

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 39 RYNEK INWESTYCYJNY INVESTMENT MARKET

I na to warto zwrócić uwagę. Cho- settled,” says Marek Paczuski, “but even so, ciaż inwestorzy z Europy Zachodniej given the situation in their own country, najprawdopodobniej nie traktowaliby South African funds view Poland as stable Polski jako punktu odniesienia dla and predictable and they like that.” stabilności politycznej, to zrozumiałe jest, Of course, it helps that the South African dlaczego inwestorzy z RPA nie mają tego funds active in Poland have not been problemu. – Możliwe jest, że dałoby się rolling the dice and taking wild gambles. zoobserwować nieco więcej aktywności “They’re not just buying anything,” states RPA, gdyby Polska była bardziej okrzepła Marek Paczuksi, “instead they’ve been politycznie – mówi Marek Paczuski – ale rather selective and have tended to buy mimo to, biorąc pod uwagę sytuację we good assets. Most importantly though, własnym kraju, dla inwestorów połu- it appears they’re not just buying for dniowoafrykańskich Polska jest stabilna a couple of years and then looking to exit, i przewidywalna i to im odpowiada. but buying with the long-term in mind. Oczywiście pomocne jest to, że fundusze We can see this not just by what they’re południowoafrykańskie działające saying, but by what they’re doing – by w Polsce nie rzucają kości i nie stają establishing teams on the ground here, do zażartej walki. – Nie oznacza to, że they’re establishing a presence that can kupują tylko po to, żeby kupić cokolwiek react better to the market. Furthermore, – mówi Marek Paczuski – działają raczej this can be taken as a sign that they’ll also wybiórczo i chętnie kupują dobre akty- continue investing in Poland.” wa. Co najważniejsze, wydaje się, że nie To the untrained eye, the purchase tylko kupują na parę lat, by potem wyjść strategy pursued by the South African z rynku, ale kupują z myślą o inwesty- players has been multi-layered and cjach długoterminowych. Widzimy to has involved schemes both old and nie tylko po tym, co mówią, ale także new, big and small. Yet despite outside po tym, co robią - tworząc zespoły, appearances, the strategy has been zaznaczając swoją obecność, by lepiej coherent and linked by-in-large by reagować na to, co dzieje się na rynku. a common narrative strand: “they’re Można to uznać za sygnał, że będą nadal selecting the best products that are inwestować w Polsce. dominant in their respective catchment Dla niewprawnego oka strategia zakupu areas,” says Marek Paczuksi, “so while, prowadzona przez graczy z RPA była naturally, primary cities have been wielowątkowa i dotyczyła zarówno targeted, so too have secondary urban starych jak i nowych, dużych i małych centres and even tertiary ones.” So long obiektów. Jednak to tylko pozory; stra- as a centre meets certain criteria (i.e., tegia była spójna i łączył ją jeden wątek: dominates the catchment area, has wybierają najlepsze produkty dominują- Galaxy, Szczecin/ Galaxy in Szczecin ce w swoich obszarach oddziaływania – mówi Marek Paczuski, chociaż naturalnie STRATEGIA na początku celem są główne miasta, ale później także mniejsze centra miejskie, BYŁA SPÓJNA został zakupiony w ubiegłym roku za Bonarka City Centre, a project with a GLA a nawet małe miasta. Jeżeli centrum THE STRATEGY 361 mln EUR i uznany za największą of 92,000 sq/m, was purchased last year spełnia określone kryteria (np. dominuje jednostkową transakcję w 2016 roku. for EUR 361 million, and was proclaimed w obszarze oddziaływania, ma silne HAS BEEN – Spełnia wszystkie cele inwestycyjne, as the big single deal of 2016. “It met all wskaźniki sprzedaży i powierzchnię na COHERENT które wyznaczyła sobie firma – mówi the investment objectives the company wynajem) okazuje się, że fundusze z RPA Spiro Noussis. – O wielu z nich już wspo- set itself,” says Spiro Noussis, “many są zainteresowane. minałem. Jako największe centrum han- of which are indicated above. As the Przejęcie przez Rockcastle w zeszłym a strong selling ratios for tenants and has dlowe w drugim co do wielkości mieście largest shopping centre in the second roku zarówno Bonarka w Krakowie, jak room for rental increases), then it appears w Polsce oferuje nie tylko znaczący biggest city in Poland it offers significant i Focus Center w Zielonej Górze i Piotr- that South African funds are interested. potencjał wzrostu w zakresie obszaru upside potential in terms of not only kowie Trybunalskim, to dobry przykład. Having acquired both Bonarka in oddziaływania, ale także zdolność do the catchment area, but also the ability – Głównym celem firmy są – jak mówi Kraków last year, as well as Focus wdrażania wielu inicjatyw zarządzania to implement many asset management Spiro Noussis – centra, które dominują centres in Zielona Góra and Piotrków aktywami, które firma Rockcastle ustaliła, initiatives that Rockcastle has identified w swoim obszarze, o dodatnich tren- Trybunalski, Rockcastle are a good case w tym remont centrum, wynajem including the centre’s refurbishment, dach demograficznych, zlokalizowane in point. “The company’s main focus,” i rozbudowę. Centra handlowe rosną re-letting and expansion in size. The centralnie i o odpowiedniej wielkości; says Spiro Noussis, “constitutes centres znacznie powyżej średniej stopy wzrostu shopping centre has been growing takie, które są dobrze zaprojektowane, which are dominant in catchment areas w branży detalicznej w kraju od wielu at substantially above the country’s oferują atrakcyjny skład najemców with positive demographics, centrally lat, a Rockcastle spodziewa się, że centra average retail sales growth rate for i których standard może zostać pod- located and appropriately sized; należące do firmy będą rosły jeszcze many years and Rockcastle expect it will niesiony przez rozbudowę, remont they’re also well-designed and offer an szybciej. continue to outperform most of its peers czy wynajem. attractive tenant mix, and are capable – Zresztą są też dowody na to, że under company’s care.” Bonarka City Center, obiekt o powierzch- of being improved either by extension, fundusze chcą dywersyfikować swoje However, evidence that funds are ni do wynajęcia równej 92 tys. m kw. refurbishment or improved letting.” inwestycje, także poza największymi looking to diversify beyond just the

40 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH Z obszarami Polski, które ciągle nie znaj- same retail playing field, this presents dują się na tym samym poziomie rozwoju an element of risk to those buying retail handlu detalicznego, stanowi to element schemes by the parcel – effective due ryzyka dla nabywców pakietu - dlatego diligence remains key if good value is kluczem jest skuteczna due diligence, jeżeli to be had. So too is a vigilant eye on aktywa mają osiągnąć dobrą wartość. the nation’s fluctuating political mood. Potrzebne też czujne oko na zmieniające “The proposed ban on Sunday trading się polityczne nastroje narodu. – Propo- presents a challenge,” says Marek nowany zakaz handlu w niedzielę jest wy- Paczuski, “though with the debate still zwaniem – mówi Marek Paczuski – chociaż going on it’s hard to asses its full impact.” w trakcie toczącej się ciągle debaty nadal With the details and full extent of any trudno jest ocenić jego pełny realny wpływ. such ban still subject to guesswork, Bez szczegółów i pełnego zakresu it remains impossible to draw a full

Amber, Kalisz/ Amber in Kalisz

aglomeracjami, co potwierdza przejęcie major agglomerations has been takiego zakazu, a to wciąż jest zagadką, and frank conclusion as to how such przez firmę Rockcastle centrów Focus. provided in part by Rockcastle’s niemożliwa jest pełna i dogłębna ocena legislation could effect investors. While – Jednym z unikalnych i atrakcyjnych acquisition of the Focus centres. jak takie ustawodawstwo mogłoby wpły- those entering the market after any aspektów Polski jest liczba mniejszych “One of the somewhat unique and nąć na inwestorów. Choć ci, wchodzący such ban is put in place will not suffer, miast o dodatnim wskaźniku demogra- attractive aspects of Poland is the na rynek tego nie odczują, to ci którzy those with existing investments in ficznym i znaczącym potencjale sprzeda- number of secondary cities with positive na nim funkcjonują nie wycofają się tak Poland won’t escape so lightly. “Ideally,” ży detalicznej – mówi Spiro Noussis. demographics and favourable retail sales łatwo. – Idealnie – mówi Marek – nie bę- says Marek, “we’d see no such act and –Dlatego – kontynuuje – Rockcastle potential,” says Spiro Noussis. “Therefore,” dzie tej ustawy i utrzyma się status quo. the current status quo maintained. jest w tej uprzywilejowanej sytuacji, he continues, “Rockcastle is in a fortunate Ponadto znacznie pomogłoby inwesto- Furthermore, it would greatly help że ma możliwość znalezienia atrakcyj- situation whereby it has the capability rom, i to nie tylko z Republiki Południo- investors – and not just those from nych możliwości rozwinięcia czy kupna to find attractive opportunities to either wej Afryki, gdyby doszło do większej South Africa – if there was more clarity centrów handlowych, które spełniają develop or buy shopping centres that przejrzystości w zakresie opodatkowania on taxation when it comes to investment kryteria inwestycyjne w wielu miastach, meet the company’s investment criteria transakcji inwestycyjnych. transactions.” a z których niektóre mogą być określane in numerous cities, some of which may Mimo to obawy te niewiele przeszko- Even so, these concerns have done little jako mniej znaczące w stosunku do be termed secondary relative to the dziły w romansie Południowej Afryki to dampen the South African love affair największych miast, ze względu na ich primary cities because of their smaller z Polską, i prawdopodobne jest, że i po with Poland, and after a busy couple of mniejszy obszar oddziaływania. catchment size.” roku 2017 będzie podobnie. Kraj praw- years it’s likely that 2017 will continue in Ale czy ogólna sytuacja wygląda tak But is the overall situation as rosy as it dziwego potencjału, Polska postrzegana much the same vein. Seen as a country różowo, jak się wydaje? Istnieje trochę seems? Some worries persist, not least jest jako miejsce, stwarzające możliwości of real potential, Poland is being viewed obaw, a przynajmniej podejrzenie, że the suspicion that a few sellers are istotnych, długoterminowych inwestycji, as a serious long-term investment niektórzy sprzedający decydują się na choosing to include older, weaker assets a nie kraj do szybkiego bogacenia się. opportunity rather than a get-rich-quick włączenie starszych, słabszych aktywów when selling projects by the bundle. To samo już w sobie stanowi powód do scheme: that alone provides cause for do sprzedaży projektów w pakiecie. With swathes of Poland still not on the optymizmu.  optimism. 

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 41 WYWIAD INTERVIEW BEZ DYLEMATÓW ROBIMY SWOJE NO BUSINESS DILEMMAS O sytuacji na rynku nieruchomości komercyjnych, inwestycjach i planach Griffina z Maciejem Dyjasem, partnerem współzarządzającym i Co-CEO Griffin Real Estate – rozmawia Elżbieta Dominik. The fast development of the Polish market. Interview with Maciej Dyjas, Co-Managing Partner and Co-CEO of Griffin Real Estate.

Według raportu Cushman & Wakefield According to a Cushman & Wakefield w ciągu najbliższych dziesięciu lat report, Poland’s per capita retail wydatki w handlu detalicznym na jed- spending will grow by 40% in the nego mieszkańca naszego kraju mogą coming decade. Does that mean there wzrosnąć o 40 proc. Czy to oznacza will be more shopping centres? więcej centrów handlowych? It seems that within the coming five to ten Wydaje się, że w ciągu najbliższych years, the retail sales level will continue to pięciu-dziesięciu lat sprzedaż detaliczna grow dynamically, by around 5–6% a year. będzie dosyć dynamicznie rosła; około However, it is important to remember that 5-6 proc. na rok. Trzeba jednak pamiętać, e-commerce levels are also growing, and że rośnie ona także w internecie i to wła- it will be online sales that will generate śnie na internet będzie przypadać około one third, or maybe even a half of that jedna trzecia, może połowa tej całkowitej total growth dynamic of the retail dynamiki wzrostu rynku detalicznego. market. This means that although Czyli wzrost sprzedaży detalicznej w cen- there will be an increase in retail trach handlowych będzie, ale w naszej sales in shopping centres, in our ocenie będzie równy połowie lub trochę opinion, it will be equal to a half więcej tej dynamiki, która jest normalnie or slightly more of the dynamics prognozowana dla całego rynku. that have been forecast for the entire market. Jednak sprzedaż internetowa nie jest tak wysoka jak można przypuszczać. Nevertheless, the level of To ciągle tylko około 10 proc. rynku… online sales is not as high Tak, ale co istotne sprzedaż online rośnie as could be expected. It is w tempie około 20 proc. rocznie. Nato- still only around 10% of miast cały rynek detaliczny o 5-6 proc. the market… w skali roku. Jeżeli więc mówimy, że Yes, but what is important is w ciągu najbliższych lat rynek detaliczny that online sales grow by around wzrośnie o 40 proc. - to nie oznacza, że 20% a year, whereas in the case RYNEK BĘDZIE o 40 proc. zwiększą się obroty w cen- of the entire retail market that’s STABILNIE RÓSŁ trach handlowych. One się zwiększą, ale about 5–6%. Therefore, if we say nie aż w takim stopniu. that over the course of the coming THE MARKET five coming that the retail market WILL SEE STABLE Przez kilkanaście lat to Warszawa była will grow by 40%, that doesn’t mean najbardziej dynamicznie rozwija- that shopping centre turnover will GROWTH jącym się rynkiem, tutaj powstało automatically increase by 40%. It will najwięcej centrów handlowych. Teraz increase, but not that much. należy spodziewać się inwestycji w in- nych miastach. Z czego to wynika? For nearly two decades, Warsaw was Ilość powierzchni handlowej zależna jest the most dynamically developing od popytu, ale także od dostępności te- market; it’s where the largest number renu pod budowę centrów handlowych. of shopping centres were constructed. Jeżeli chodzi o popyt to mamy rynek Now, we expect projects in other cities. detaliczny, który będzie stabilnie rósł, What’s the reason?

42 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH zarówno w kanale tradycyjnym, jak The amount of retail space depends on Hala Koszyki i online. Wydaje się, że popyt w Warsza- demand, but also on the availability of Koszyki wie będzie stabilnie rósł, tym bardziej land for the construction of shopping że - jak wiadomo - jest to najbogatsze centres. As far as demand is concerned, miasto w Polsce. Ale jest też sporo miast we have a retail market that is going to poza Warszawą - zwłaszcza miasta see stable growth, both in traditional and średniej wielkości - których zasoby, online channels. It is likely that demand in jeżeli chodzi o nowoczesną i dobrze Warsaw will increase steadily, especially wyposażoną powierzchnię handlową na seeing that it’s the wealthiest city in mieszkańca wskazują, że można jeszcze Poland. However, there are many cities prowadzić inwestycje. Drugim istotnym apart from Warsaw, especially medium- czynnikiem - poza popytem - jest sized ones, whose stock of modern and również kwestia, gdzie można, a gdzie well-furnished retail space per inhabitant nie - dostać pozwolenie na budowę indicates that there is still space for new centrum handlowego. W Warszawie projects. Another important factor, in jest o pozwolenia w tej chwili bardzo addition to demand, is getting a permit trudno ze względu na duże nasycenie for constructing a shopping centre. rynku i określoną politykę samorządową, Obtaining a permit in Warsaw is very więc myślę, że ilość nowych projektów difficult nowadays because of the high w stolicy będzie ograniczona. Podob- market saturation and the policies of the nie - ograniczenia dotyczące pozwoleń local authorities; therefore, I think that the MACIEJ DYJAS będą też czynnikiem istotnym w innych number of projects in the capital will be PARTNER WSPÓŁZARZĄDZAJĄCY I CO-CEO GRIFFIN REAL ESTATE dużych miastach w Polsce: w Łodzi, Wro- limited. I do believe that these restrictions CO-MANAGING PARTNER AND CO-CEO OF GRIFFIN REAL ESTATE cławiu i do nich podobnych. Sądzę, że in terms of permits will be a major factor w następnej kolejności inwestycje będą also in other large cities in Poland: Łódź, Od 2014 roku Maciej Dyjas pełni funkcję partnera współzarządzającego i Co-CEO trafiać do miast średniej wielkości, liczą- Wrocław, and other similar cities. I think Griffin Real Estate – wiodącego i dynamicznie rozwijającego się inwestora na ryn- cych około 100 tysięcy mieszkańców. the next target is that such projects ku nieruchomości komercyjnych w regionie Europy Środkowo-Wschodniej. Jed- reach medium-sized cities, those with nocześnie, Maciej Dyjas jest partnerem zarządzającym w Cortnerstone Partners Jak podają analitycy Savills w najbliż- a population of around 100,000. – firmie private equity, inwestującej w regionie Europy Środkowo-Wschodniej, szych latach inwestycje w polskich która zrealizowała szereg transakcji w sektorze ochrony zdrowia i farmaceutycz- miastach mogą przynosić spore zyski, According to analysts at Savills, in nym, handlu detalicznego i dystrybucji dóbr konsumpcyjnych, przemysłowym, ale też obarczone są większym ryzy- the coming years projects in Polish produkcyjnym i infrastruktury. Zanim dołączył do Griffin Real Estate i Corner- kiem niż w np. w miastach niemiec- cities have the potential to yield stone Partners, Maciej Dyjas pelnił funkcję partnera zarządzającego i CEO East- kich czy nordyckich. huge gains, but also present a higher bridge Group – rodzinnego holdingu inwestycyjnego z siedzibą w Luksemburgu, Nie zgadzam się z tym stwierdze- risk than those e.g. in German or który inwestował na wielu rynkach (w regionie CEE, krajach Beneluksu i USA) niem. Jestem przekonany, że rozwój Scandinavian cities. i w różnych sektorach, takich jak nieruchomości komercyjne, produkty konsu- polskiego rynku będzie szybszy niż I do not agree with that view. I am menckie, media, handel detaliczny, edukacja, ubezpieczenia i biotechnologia. w ustabilizowanych gospodarkach, czyli convinced that the Polish market will Ukończył studia magisterskie w dziedzinie matematyki, informatyki i zarządzania np. na rynku niemieckim czy nordyc- develop faster than stable economies na Uniwersytecie Warszawskim i Uniwersytecie w Stuttgarcie. kim. Ryzyko w dobrych projektach such as Germany or Scandinavia. The Od 2014 roku Maciej Dyjas należy do Rady Fundacji Edukacyjnej im. Jana Kar- handlowych w polskich miastach nie risk in the case of good retail projects in skiego. Od 2011 roku jest członkiem Polskiej Rady Biznesu. W latach 1999-2009 jest wcale większe niż w rozwiniętych Polish cities is not higher than in mature był aktywnym członkiem programu „Polska dla Europy” i organizacji non-profit, ekonomiach. Natomiast będzie trudno markets. Nonetheless, it will be difficult to która miała na celu wsparcie członkostwa Polski w Unii Europejskiej poprzez budować nowe obiekty handlowe. Samo build new retail schemes. It will be more promowanie polskiej sztuki i kultury w Europie. uzyskanie pozwolenia będzie w takich complicated to merely get a permit in miastach, jak na przykład Wrocław czy cities such as e.g. Wrocław or Kraków. Maciej Dyjas is a Co-Managing Partner and Co-CEO of Griffin Real Estate – a leading Kraków, bardziej skomplikowane. and dynamically developing investor operating on the commercial real estate Why will it be more complicated? market in Central & Eastern Europe. He is also Managing Partner of Cornerstone Dlaczego – bardziej skomplikowane? Is that a result of restrictions on trade Partners – a private equity investment firm active in the CEE region with an Czy ma na to wpływ wejście w życie in land that have entered into force? impressive track-record of transactions in the healthcare and pharmaceutical ograniczeń w obrocie ziemią? It’s not a direct result of the new act sectors, the retail and consumer goods market, as well as industrial, manufacturing Nie wynika to wprost z nowej ustawy on trade in land, but mostly because and infrastructure. Before joining Griffin and Cornerstone, he was a Managing o obrocie ziemią, ale głównie z polityki of local government policy as it is local Partner and CEO of Eastbridge Group – a family holding company based in samorządowej - bo to władze samorzą- authorities that issue location permits Luxembourg, which has been investing in multiple markets (CEE, Benelux, US) dowe wydają pozwolenia na lokalizację for new shopping centres. Currently, and diverse industries such as real estate, consumer products, media, retail, nowych centrów handlowych. Aktualnie they issue less of them and seem less education, insurance and biotechnology. He holds degrees in Mathematics, IT wydają ich zdecydowanie mniej i mniej eager to do so. There certainly is such and Management from the University of Warsaw / Poland and the University of chętnie niż dotychczas. Dostrzegalny a trend in local government policy. Stuttgart / Germany. Since 2014, Maciej Dyjas has been a member of the Board jest taki trend polityczno-samorządowy. I think it will be reflected first in large of Directors of the Jan Karski Educational Foundation. Since 2011, he has been Sądzę, że będzie on znajdował odzwier- cities, where the retail density is already a member of the Polish Business Roundtable (Polska Rada Biznesu). Between ciedlenie najpierw w dużych miastach, high, and then it will move to smaller 1999 and 2009, he was an active member of the “Poland for Europe” program and gdzie nasycenie rynku już jest spore, cities. As a result, those who own a non-profit organization which propagated Poland’s membership in the European a w następnej kolejności w małych projects, whether they’re new or existing Union, through the promotion of Polish art and culture in Europe. miastach. To jednak będzie powodować, ones, can expect that their price will

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 43 WYWIAD INTERVIEW

NASZE be increase as they will become a rare inwestycyjnych w swoim portfolio: Echo do not face the dilemma of whether to PORTFOLIO commodity. Additionally, the risk will be Polska Properties - spółka notowana na realize Hala Koszyki or spend money on BĘDZIE SIĘ lower, as competition provided by new giełdach w Johannesburgu i Luksem- building a shopping centre instead – we projects will decrease. burgu - skupia centra handlowe; Griffin only carry out projects that make sense ROZWIJAĆ Premium Real Estate – pierwsza polska and can bring adequate returns. Of course, WE WILL What do you think of the bank tax spółka typu REIT, notowana na GPW in the case of the revitalisation of historic and the act on trade in agricultural w Warszawie - rozwija portfolio inwestycji assets such as Hala Koszyki or Renoma, we EXPAND OUR land – these have been criticised by biurowych; Student Depot - buduje i za- restore buildings that are important points PORTFOLIO the industry? rządza domami studenckimi; platforma on the map of a particular city, including The bank tax increases the costs of mieszkań na wynajem R4R (Resi for Rent), in the opinion of their inhabitants, to their financing real estate investments in jak również Echo Investment - największy former glory. Currently, we are developing Poland; however, good projects can find polski deweloper notowany na GPW two shopping centres in Warsaw in że ten, kto ma projekty - zarówno nowe financing in the international market. It w Warszawie - buduje biura, mieszkania cooperation with Echo Investment jak i już istniejące - może liczyć na wzrost may prove to be very helpful. i centra handlowe na sprzedaż. Poprzez and Echo Polska Properties: Galeria ich wyceny, bo będą stawały się dobrem The act on trade in land will have naszych partnerów strategicznych mamy Młociny and Jupiter at Towarowa 22. rzadkim. Przy tym będą miały niższy a negative effect, but this is not the main bardzo dobry dostęp do kapitału na Additionally, EPP has recently purchased stopień ryzyka, bo będzie mniejsza kon- problem of the retail market. As I said dobre projekty. Zatem nie mamy takiego a few shopping centres in regional cities kurencja ze strony nowych projektów. before, it is not that Poland lacks land for dylematu czy robić Halę Koszyki, czy such as Kłodzko, Zamość, Kalisz and shopping centres: it is the restrictions ewentualnie wydać na budowę nowego Włocławek. We are developing a number A jak ocenia Pan - krytykowane przez in obtaining construction permits that centrum handlowego - tylko realizujemy of projects, and we do not need to face branżę - wprowadzenie podatku ban- act as a brake. In my opinion the act te projekty, które mają sens i w perspek- the “either/or” dilemma. When we find kowego i ustawy o obrocie ziemią? on trade in land will have a negative tywie przyniosą stosowne, oczekiwane a project that is worthwhile and able to Podatek bankowy zwiększa koszty finan- impact on the supply of land for office zwroty. Oczywiście w przypadku projek- bring returns, we do it. sowania inwestycji nieruchomościowych and residential projects. However, what tów rewitalizacji historycznych czy zabyt- w Polsce, ale dla dobrych projektów is a real danger for shopping centres, kowych budynków - takich jak na przykład dostępne jest finansowanie z rynków and the entire retail industry, is the act Hala Koszyki czy Renoma - przywracamy GRIFFIN REAL ESTATE międzynarodowych. I ono tutaj może banning Sunday trading, the draft of do świetności obiekty, które stanowią okazać się pomocne. Ustawa o obrocie which is being currently analysed by ważny punkt na mapie danego miasta, Griffin Real Estate to wiodący i dynam- ziemią wpłynie negatywnie, ale to nie a Sejm sub-committee. również w percepcji mieszkańców tych icznie rozwijający się inwestor na rynku jest główny problem nieruchomości miast. Aktualnie budujemy także z Echo nieruchomości komercyjnych w Polsce handlowych. Tak ja wskazałem wcze- There is a trend in the market not Investment oraz Echo Polska Properties i Europie Środkowo-Wschodniej, śniej, nie jest tak, że brakuje gruntów only to build new retail space, but to dwa centra handlowe w Warszawie: Ga- zarządzająca aktywami o wartości około pod centra handlowe - faktycznym revitalise historical and listed retail lerię Młociny i Jupiter przy Towarowej 22. 5 mld euro. Fundusz zarządzany przez hamulcem są duże ograniczenia assets. Griffin also has such properties Dodatkowo w ostatnim czasie EPP nabyło Griffin jest odpowiedzialny między in- w uzyskaniu stosownych pozwoleń in its portfolio, e.g. the revitalisation kilka centrów handlowych w miastach nymi za jedno z największych przejęć na na budowę. W mojej ocenie - ustawa of Hala Koszyki in Warsaw and regionalnych, m.in. Kłodzku, Zamościu, rynku nieruchomości w Polsce - zakup o obrocie ziemią wpłynie negatywnie the Renoma Department Store in Kaliszu i Włocławku. Realizujemy szereg pakietu 65,99 proc. akcji spółki Echo na podaż ziemi dla biur i projektów Wrocław, to name a few. Does this inwestycji - nie mamy dylematu „albo - Investment SA w 2016 roku. mieszkaniowych. Natomiast takim mean a change in the investment albo”, robimy to, co w naszej ocenie jest prawdziwym zagrożeniem dla centrów concept? What motivates Griffin to wartościowe i przyniesie zakładane zyski. Griffin Real Estate is a leading and handlowych, ale zresztą dla całego han- get involved in such projects that are Podsumowując - rewitalizacja Hali Koszyki dynamically developing investor in dlu w Polsce, będzie ustawa o zakazie often accompanied by higher risk and ma sens, bo podobnie jak Renoma we the commercial real estate market handlu w niedziele, której projekt jest additional requirements? Wrocławiu to atrakcyjne obiekty, w dobrej in Central and Eastern Europe, aktualnie analizowany na poziomie No, we are not changing the concept. lokalizacji, w centrum miasta; mają atrak- managing assets worth around podkomisji sejmowej. Griffin Real Estate is involved in practically cyjną usługową funkcję na tzw. high street; EUR 5 billion. The fund managed by all sectors of the real estate market, except a jednocześnie mają komponent biurowy. Griffin is responsible, i.a., for one of Na rynku widoczny jest trend nie for logistics and industrial properties. Jest to jeden z formatów nieruchomości, the largest acquisitions on the Polish tylko budowy, ale i rewitalizacji There are six investment platforms in w które inwestujemy. real estate market: the 2016 purchase nierzadko historycznych czy zabytko- our portfolio: Echo Polska Properties, of 65.99% of the shares in Echo wych powierzchni handlowych. Także which is listed on the Johannesburg Nowoczesne centra handlowe coraz Investment SA. Griffin posiada w swoim portfolio and Luxembourg stock exchanges, and bardziej stają się miejscem spędzania tego typu projekty, m.in. rewitalizacja purchases shopping centres; Griffin wolnego czasu… To summarize, the revitalisation of Hala Hali Koszyki w Warszawie czy Domu Premium Real Estate, which is the first Coraz większa część powierzchni cen- Koszyki makes sense, because similarly Handlowego Renoma we Wrocławiu. Polish REIT, listed on Warsaw Stock trów handlowych jest wynajmowana nie to Renoma in Wrocław, it is an attractive Czy to zmiana koncepcji inwestycji? Exchange, and expands the office project na funkcje handlowe, ale na rozrywkę, asset in a good location in the city centre; Jakie są motywacje Griffin RE, aby portfolio; Student Depot builds and gastronomię na kina, teatry, na fitness both projects offer attractive services in realizować tego typu inwestycje, manages student housing; R4R (Resi for cluby, kręgielnie czy na inne formaty ko- the form of a high street and, at the same często obarczone większym ryzykiem Rent), is an apartment-for-rent platform; mercyjne. Należy podkreślić, że wszystko time, contain an office part. That’s one of i różnego rodzaju wymogami? and Echo Investment, which is the largest to jest realizowane w coraz lepszej i czę- the real estate formats we invest in. Nie, nie zmienialiśmy koncepcji. Griffin Polish developer listed on the WSE, and sto nowatorskiej formule oraz o wysokiej Real Estate realizuje inwestycje w niemal which builds office buildings, apartments jakości. Takim przykładem są chociażby Modern shopping centres are, more wszystkich segmentach rynku nierucho- and shopping centres for sale. Through our food court w Hali Koszyki czy nowy and more, places to spend free time… mości, poza logistyką i nieruchomościami strategic partners we have great access to koncept planowany we wrocławskiej An increasing share of a shopping przemysłowymi. Mamy sześć platform funding for good projects. Therefore, we Renomie. Czyli mówiąc inaczej - wydaje centre’s floor space is leased not for

44 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH się coraz więcej euro na metr kwadrato- retail purposes, but for entertainment, novum na polskim rynku, dokonali parę of stability. Investors from RSA have wy po to, żeby obiekty handlowe były restaurants, cinemas, theatres, transakcji i stąd się tak w roku ubiegłym noticed that as well. Hence, a few deals przyjemnym i atrakcyjnym miejscem nie fitness clubs, bowling lanes and wyróżnili. at the same time [occurred]. However, tylko do zakupów, ale również spędzania other commercial formats. It is worth it is worth noting that the majority wolnego czasu, do których klienci z chę- emphasising that all these formats Co powinno znaleźć się w planowanej of the capital invested in Poland still cią wielokrotnie wracają. are delivered in an improving, often ustawie o REIT-ach? Co może zmienić comes from Germany and other Western innovative formula and high quality. na rynku, jak przyciągnąć, zachęcić European countries as well as the USA. Jaki wpływ na Państwa decyzje This is well illustrated by the example of do inwestowania w nieruchomości The fact is that investments by entities o inwestycjach miało pozyskanie the food court in Hala Koszyki, or a new komercyjne? from the RSA are something new on finansowania zagranicznego? concept planned in Renoma in Wrocław. Mogę powiedzieć, co w niej się nie the Polish market, and that made these Decydujący, ponieważ większość In other words, more and more is spent powinno znaleźć. W tej chwili ponad 90 transactions stand out last year. naszego finansowania pochodzi od per square metre to make retail schemes proc. wszystkich nieruchomości komer- naszych partnerów międzynarodowych, pleasant and attractive places – not only cyjnych na polskim rynku jest w rękach What should the planned REIT act a różni partnerzy szukają różnego typu for shopping, but also for spending time; inwestorów międzynarodowych - do- include? What can it change in the inwestycji. Na przykład fundusz Redefine places where customers will be glad to tyczy to zarówno centrów handlowych, market? How can it attract and z Południowej Afryki jest zainteresowany return over and over. jak i biur. Wynika to stąd, że w Polsce encourage investment in commercial głównie centrami handlowymi. nie ma wystarczająco dużo kapitału, real estate? How did obtaining foreign financing aby inwestować więcej w ten rynek. As of now, more than 90% of all Dlaczego inwestycje z RPA? Czy affect Griffin’s investment decisions? Ustawa o spółkach rynku wynajmu commercial properties on the Polish Polska budzi zainteresowanie inwe- It has had a decisive impact, as the nieruchomości, nad którą trwają prace market are in the hands of international storów południowoafrykańskich? majority of our financing comes from w Ministerstwie Finansów z dużym investors; that applies both to shopping Bo przecież to nie tylko Redefine, ale our international partners, and different zaangażowaniem organizacji branżo- centres and office buildings. That’s również Rockcastle i Prime Capital… partners look for different types of wych i samego biznesu - powinna być because there is not enough capital in zaprojektowana w ten sposób, aby za- Poland to invest more in that market. The chęcać inwestorów międzynarodowych act on real estate investment trusts, which Hala Koszyki – wnętrze posiadających w Polsce ustabilizowane, is being worked on by the Ministry of Koszyki – interior wysokiej jakości portfele nieruchomości Finance, with extensive involvement from - do wprowadzania swoich aktywów industry organisations and businesses na rynek publiczny poprzez REITy. themselves, should be designed so as to Stworzenie odpowiednich zachęt dla attract international investors who have tej grupy inwestorów jest kluczowe, aby stable, high-quality property portfolios to REITy miały dobre wejście, z perspekty- introduce their assets to the public market wą dalszego wzrostu tego rynku w Pol- via REITs. Creating proper incentives for sce i zwiększeniem zaangażowania this group of investors is crucial for REITs polskiego kapitału. Najważniejsze, aby to have a successful roll-out accompanied ustawa wzorowała się na sprawdzonych by the prospect of this sector’s further wzorcach międzynarodowych i zachę- growth in Poland and increased cała inwestorów międzynarodowych involvement of Polish capital. The most do wprowadzania swoich portfolio na important thing is to make sure the act rynek, ponieważ jest to jedyna metoda is based on proven international models na polonizację tych portfolio. and that it encourages international investors to introduce their portfolios to Jak oceniacie Państwo debiut na the market, as that’s the only method to giełdzie? make them more Polish. Jesteśmy bardzo zadowoleni. Uważamy, Inwestorzy z RPA inwestują na całym projects. For example, the Redefine fund że upublicznione portfolio Griffin How would you assess Griffin’s début świecie. Zazwyczaj w krajach byłego from the Republic of South Africa is Premium RE będzie się długotermino- on the stock exchange? Commonweath’u: m.in. w Australii, interested mostly in shopping centres. wo rozwijać, będzie przynosiło dochód We’re very satisfied. We believe that after Wielkiej Brytanii, Kanadzie i Singapurze. inwestorom, a jednocześnie wartość the IPO, the portfolio of Griffin Premium Natomiast Polska jest atrakcyjnym, Why the RSA? Is Poland an interesting akcji będzie rosła. RE will expand in the long-term and bo ciągle w miarę szybko rosnącym destination for investors from South provide revenue for investors, and that rynkiem. Wskazują na to choćby te Africa? Apart from Redefine, there’s Plany na najbliższą przyszłość… the value of shares will increase. dane o sprzedaży detalicznej, o których also Rockcastle and Prime Capital… Tak, jak wskazałem wcześniej - Griffin rozmawialiśmy wcześniej. A z drugiej Investors from the RSA invest all over Real Estate sukcesywnie rozwija What are Grifiin’s plans for the future… strony bliskość innych państw Unii the world. Usually, they focus on the sześć różnych platform działalności. As I said earlier, Griffin Real Estate is Europejskiej, a zwłaszcza Niemiec - co former Commonwealth countries, Zatem podstawowym planem jest, gradually developing six different gwarantuje stabilność. Inwestorzy z RPA such as Australia, Great Britain, Canada aby w dalszej perspektywie wszystkie platforms. Therefore, the basic plans is też to zauważyli. Stąd kilka transakcji and Singapore. Poland, on the other te platformy wykorzystywały swój for all these platforms to utilize their w jednym czasie. Jednak należy wska- hand, is an attractive market which duży potencjał wzrostowy. Będziemy strong development potential in the zać, że nadal najwięcej środków, jakie continues to grow quite fast. That’s starali się, żeby rosły i zwiększały swoją long-term. We will attempt to make zostało zainwestowanych w naszym indicated, for instance, in the retail sales wartość. Ale oczywiście nie wyklu- them grow and increase their value. kraju, pochodziło z Niemiec oraz z in- data we discussed earlier. Additionally, czamy też nowych inwestycji. Jednak Of course, we’re not saying no to new nych państw Europy Zachodniej i USA. the proximity of other EU countries, o nich na razie nie chcielibyśmy szerzej investments, however, we would like to To fakt - inwestycje podmiotów z RPA to especially Germany, is a guarantee mówić.  wait before discussing them in detail. 

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 45 NA RYNKU MARKET OVERVIEW NA CZELE ŚLĄSK I POMORZE POMERANIA AND SILESIA HEAD THE PACK

Średnie nasycenie powierzchnią centrów handlowych w m kw. na 1000 mieszkańców Najwięcej w miastach różnej wielkości/ Average saturation of GLA in sqm per 1,000 inhabitants by city size powierzchni centrów handlowych 800 na mieszkańca przypada obecnie w województwach: 400 pomorskim oraz

842 dolnośląskim, 748 634 623 natomiast najmniej 457 – w świętokrzyskim 0 miasta z centrami handlowymi oraz warmińsko- >400 200-400 100-200 <100 cities with shopping centers mazurskim. Spośród wielkość miast w tys. mieszkańców/ cities in thousands inhabitants obiekty istniejące/ obiekty w budowie/ średnia dla miast z centrami handlowymi = 623/ aglomeracji na czele existing facilities facilities under average for cities with shopping centres construction jest Poznań. Zródło/Source: PRCH Retail Research Forum, II poł. 2016/2H 2016 In terms of GLA Ogólna Siła Nabywcza GfK w II poł. 2016 r. w tys. zł wobec powierzchni istniejących i budowanych centrów handlowych w miastach różnej wielkości/ GfK’s General Purchasing Power in 2Q 2016 in ths. PLN per year per capita, the for space in existing shopping centers and shopping centers under construction by city size current leaders are 60 000 the Pomeranian and Lower Silesian voivodeships, while the Świętokrzyskie and 30 000 Warmian-Masurian voivodeships 56 400 49 900 47 200 find themselves 35 500 33 900 at the bottom 0 miasta z centrami handlowymi >400 200-400 100-200 <100 of the rankings. cities with shopping centers wielkość miast w tys. mieszkańców/ cities in thousands inhabitants Poznań leads the średnia/ średnia dla miast z centrami handlowymi = 47 200 PLN rocznie/m kw. GLA metropolitan areas. average average for cities with shopping centres = 47 200 PLN annualy/sqm GLA Zródło/Source: PRCH Retail Research Forum, II poł. 2016/2H 2016

roku ubiegłym w całym Less than 380,000 sqm of modern retail roku był to wzrost o ponad commissioned in the second half of kraju do użytku oddano space was commissioned throughout 11 m kw., z czego zdecydowana the year. There are plans to commission niespełna 380 tys. m kw. the entire country last year (down 38% większość – bo aż blisko 8,5 m na 1000 about 420,000 sqm this year. Following nowoczesnej powierzchni from the previous year), the lowest level mieszkańców – została oddana do użyt- the completion of Wroclavia, Galeria Whandlowej (spadek o 38 proc. w porów- since 2004. At the end of 2016, there was ku w II połowie roku. W roku bieżącym Libero in Katowice, and Galeria Młociny naniu z poprzednim rokiem) - był to 298 sqm of GLA per 1,000 inhabitants planowane jest oddanie około and Galeria Północna in Warsaw (among najniższy poziom od 2004 roku. throughout the entire country. 420 tys. m kw. Po ukończeniu: m.in. other properties), the saturation level Na koniec 2016 roku nasycenie po- Compared to the end of 2015, this Wroclavii, Galerii Libero w Katowicach, for the entire country will stand at wierzchnią centrów handlowych dla represented an increase of over 11 sqm, oraz Galerii Młociny i Galerii Północnej 314 sqm per 1,000 inhabitants. The level całego kraju osiągnęło 298 m kw./ 1000 with the vast majority of this – nearly w Warszawie nasycenie dla całego kraju of saturation is uneven throughout the mieszkańców. W stosunku do końca 2015 8.5 metres per 1,000 inhabitants – being wyniesie 314 m kw./ 1000 mieszkańców. country. For all cities with shopping

46 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH Nasycenie to rozkłada się nierówno- miernie na terenie całego kraju. Dla wszystkich miast z centrami handlowymi wynosi obecnie średnio 623 m kw./ 1000 mieszkańców, nato- Aglomeracja miast dla największych aglomeracji Trójmiejska 634 m kw./ 1000 mieszkańców. Najwięk- WARMIŃSKO-MAZURSKIE szy wzrost przyrost powierzchni handlo- POMORSKIE Koszalin PODLASIE wej nastąpił w roku 2016 w Poznaniu, Olsztyn za sprawą otwarcia Posnanii ZACHODNIOPOMORSKIE Białystok (100 tys. m kw.). Do czasu planowanego KUJAWSKO-POMORSKIE Aglomeracja Bydgoszcz otwarcia Wroclavii poznańskie Szczecińska 888 m kw./ 1000 mieszkańców – to Toruń MAZOWIECKIE najwyższy wskaźnik wśród aglomeracji. Z kolei w Trójmieście otwarcie Galerii Włocławek Aglomeracja Płock Warszawska Metropolia (34, 2 tys. m kw.) spowodowa- Gorzów Nasycenie powierzchnią Wielkopolski Aglomeracja ło wzrost nasycenia o 45 m kw., do Poznańska Aglomeracja istniejących i budowanych LUBUSKIE 734 m kw./ 1000 mieszkańców. Najwięk- Łódzka LUBELSKIE centrów handlowych WIELKOPOLSKIE sze nasycenie powierzchnią handlową w m kw. na 1000 Zielona spośród wszystkich regionów widoczne Góra Kalisz mieszkańców/ ŁÓDZKIE Radom Lublin jest w województwach pomorskim oraz Saturation of existing DOLNOŚLĄSKIE dolnośląskim, natomiast najniższe w świę- shopping centres Legnica Kielce tokrzyskim oraz warmińsko-mazurskim. and shopping centres Aglomeracja Wrocławska ŚWIĘTOKRZYSKIE Na 1 m kw. powierzchni centrów handlo- under construction in Opole Częstochowa Wałbrzych wych przypada obecnie średnio square metres per 1,000 ŚLĄSKIE OPOLSKIE Rzeszów 47 200 PLN rocznie. W niektórych inhabitants Konurbacja Katowicka Tarnów miastach, szczególnie w największych poniżej 200 m kw./below 200 sqm Rybnik Aglomeracja Krakowska PODKARPACKIE aglomeracjach oraz wielu miastach do 200 – 400 m kw./200 – 400 sqm 100 tys. mieszkańców wartość ta jest MAŁOPOLSKIE 400 – 600 m kw./400 – 600 sqm Bielsko-Biała zdecydowanie wyższa. Wartość wskaźnika 600 – 800 m kw./600 – 800 sqm obliczana jest w oparciu o Ogólną Siłę 800 – 1000 m kw./800 – 1,000 sqm Nabywczą GfK i stanowi jeden z podsta- powyżej 1000 m kw./above 1,000 sqm wowych wyznaczników przy szacowaniu potencjału rynku centrów handlowych.  Zródło/Source: PRCH Retail Research Forum, II poł. 2016/2H 2016 centres, the average is currently 623 sqm per 1,000 inhabitants, and 634 sqm per 1,000 inhabitants for the Aglomeracja 77 largest metropolitan areas. The largest Trójmiejska increase in retail space in 2016 was seen WARMIŃSKO-MAZURSKIE in Poznań as a result of the opening of POMORSKIE Posnania (100,000 sqm). Until Wroclavia ZACHODNIOPOMORSKIE PODLASIE is opened in Wrocław, Poznań’s figure of 888 sqm per 1,000 inhabitants is the 104 Aglomeracja KUJAWSKO-POMORSKIE highest among metropolitan areas. In Szczecińska MAZOWIECKIE the Tri-city area, the opening of Galeria Metropolia (34,000 sqm) resulted in an Aglomeracja Warszawska increase in saturation of 45 sqm to Indeks Ogólnej Siły 126 734 sqm per 1,000 inhabitants. The 75 Aglomeracja Nabywczej GfK na 1 m kw. Poznańska regions with the highest level of powierzchni istniejących LUBUSKIE saturation in terms of retail space are 103 Aglomeracja i budowlanych centrów WIELKOPOLSKIE Łódzka the Pomeranian and Lower Silesian handlowych w II połowie LUBELSKIE voivodeships, while the lowest level 2016 roku. 8 największych ŁÓDZKIE can be found in the Świętokrzyskie and aglomeracji/ GfK’s General Warmian-Masurian voivodeships. One Purchasing Power Index Aglomeracja Wrocławska 71 square metre of GLA currently nets a per 1 sq/m of GLA in ŚWIĘTOKRZYSKIE ŚLĄSKIE purchasing power of, on average, PLN existing shopping centres DOLNOŚLĄSKIE OPOLSKIE 47,200 per year. In some cities, especially and shopping centres Konurbacja in the largest metropolitan areas (as well under construction in Katowicka 106 PODKARPACKIE 104 Aglomeracja as a number of cities with up to 100,000 Q2 2016 in the eight largest Krakowska inhabitants), this figure is certainly metropolitan areas higher. The indicator is calculated on the MAŁOPOLSKIE PLN na 1 m kw. (średnia dla 8 największych basis of GfK’s General Purchasing Power aglomeracji = 49 900 PLN)/ average for eight Index and is one of the key factors in biggest cities estimating the potential of the shopping centre market.  Zródło/Source: PRCH Retail Research Forum, II poł. 2016/2H 2016

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 47 WYWIAD INTERVIEW

Słuchanie rynku to tajemnica sukcesu marki Trespass. O historii marki na obszarze Polski, wyzwaniach i dalszych planach opowiedział Konrad Jezierski, European Retail Manager odpowiedzialny za rozwój marki na rynkach europejskich. Listening to the market has brought success to Trespass. Responsible for brand development, Konrad Jezierski, the European Retail Manager, speaks about the challenges of the Polish market as well as the company’s future plans. POPRZECZKA

Łukasz Derlacki, właściciel ARS Retail Group i Konrad Jezierski, BYŁA WYSOKO European Regional Manager, Trespass Lukasz Derlacki, ARS Retail Group owner and Konrad Jezierski, THE BAR WAS SET PRETTY HIGH European Regional Manager of Trespass

Trespass działa na ciekawym i dyna- Trespass is active on a very interesting razu postawiona bardzo wysoko – ma since the very beginning – you can see micznym segmencie rynku - z jednej and dynamic market - on one side to oczywiście pełne odzwierciedlenie that in all of the goods we produce. strony outdoor podlega mocno sezo- the industry is highly subject to w jakości wszystkich towarów. nowości, z drugiej strony wymagania the whims of the weather, while How well do you know the Polish klienta są wysokie, do tego tak samo on the other you face high client Jak dobrze udało Wam się poznać customer? Is this a tough, demanding jak w modzie, tak i tu pojawiają się expectations. Additionally, like in the polskiego klienta? Jest to rynek trud- market or is it quite stable and różne trendy. Jednak obserwując fashion industry, trends come and ny i wymagający, czy raczej stabilny predictable? markę widać, że dynamicznie się go. For all this, it’s quite clear that i uporządkowany? The Polish market has huge potential rozwija, a sieć sklepów i baza klien- the brand is growing dynamically Rynek polski ma ogromny potencjał i na and certainly can’t be described as tów stale się powiększa. Jaka jest and that both the number of stores ten moment jest stosunkowo chłonny. being saturated. However, if you want tajemnica sukcesu? and the customer base is expanding. Jednak firma, która chce zbudować to build your position in this particular KONRAD JEZIERSKI, European Retail What’s your recipe for success? swoją pozycję w segmencie outdoor market you have to really follow the Manager: Tak rzeczywiście, w tej chwili KJ: Indeed, we currently have eleven musi stale podążać za klientem, wcho- client, be open to his needs, observe mamy 11 sklepów w Polsce, a przecież stores in operation in Poland right now, dzić w dialog, obserwować preferencje what he requires and keep up with the na rynek weszliśmy stosunkowo późno, and that’s despite entering the market i reagować na pojawiające się trendy. latest trends. Things can change from gdy w jakiś sposób był on już podzielo- quite late when, in many ways, it had Zarówno gust, jak i wiedza klienta season-to-season, and that includes ny. Pierwszy sklep Trespass otworzyli- already been divided up by the main zmieniają się praktycznie z sezonu na the clients tastes and preferences; our śmy w Polsce w 2014 roku i już wkrótce players. We opened the first Trespass sezon, klient staje się coraz bardziej client’s become more knowledgeable okazało się, że nasze produkty świetnie store in 2014 and it quickly transpired wyedukowany i wymagający. My w ten and demanding with each and every spełniają oczekiwania tutejszego klien- that our products met local customer dialog wchodzimy i szybko na niego re- season. As such, we have to engage ta, co sprawiło, że zaczęliśmy prowadzić expectations – that encouraged us agujemy. Duże znaczenie ma tutaj dobry them in dialogue and be able to react kolejne działania rozwojowe. Myślę, to develop further. I think one of the zespół zajmujący się rozwojem produk- quickly to the needs of the market. że produkt przyjął się tak dobrze m.in. reasons our products have become so tu, który zna i śledzi trendy. Dzięki temu We’ve got a very good product design dzięki ogromnemu know-how firmy popular is down to our extensive know- firma szybko reaguje na pojawiające się team that keeps a watchful eye on the w zakresie produkcji. Marka Trespass how. When it comes to production potrzeby, które zresztą często mogą być market and that enables us to react pochodzi ze Szkocji i to na ten rynek The brand originated in Scotland and różne na różnych rynkach. quickly to new demands which often przeznaczone były pierwsze wyroby. its first products were made with that differ from market to market. Szkocka pogoda jak wiadomo nie roz- market in mind. With the weather there Zapewne nie bez znaczenia jest też kon- pieszcza, a do tego jest niesamowicie being so moody and unpredictable cept architektoniczny sklepu – już sam Your concept is also very client- zmienna. Zatem poprzeczka co do ja- producing high quality, durable design jest mocno skoncentrowany na focused and captures the customer’s kości i wytrzymałości wyrobów była od products has been a top priority ever kliencie i odzwierciedla jego styl życia. lifestyle – that must also help?

48 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH To prawda, najnowszy globalny That’s true. Our latest global concept koncept zaprojektowany dla nas przez was prepared by ARS, a Polish design polską spółkę ARS Retail osadzony company. It’s very nature-centered KONCEPT ZAPROJEKTOWANY został wokół natury i jest bardzo dobrze and has been warmly received by PRZEZ ARS RETAIL OSADZONY postrzegany przez klientów Trespass. our clients. Trespass promotes an W sklepie pojawiają się liczne nawią- active outdoor lifestyle so we really ZOSTAŁ WOKÓŁ NATURY zania do miejsc dla których produkty wanted our stores to reflect that; THE GLOBAL CONCEPT, PREPARED BY są de facto przeznaczone – stąd też that’s why they’ve been designed to imitacje skałek, trawy czy drewniane feature natural elements that relate ARS, IS EXTREMELY NATURE-CENTERED elementy. Trespass to marka, promująca to our products – rock, grass and spędzanie czasu na świeżym powie- wood. In fact, in some branches you’ll trzu, dlatego zależało nam na tym, aby find trekking paths where you can aby zatrudnić odpowiednie osoby do to the needs of the market. We do this w sklepie pojawiło się wiele materiałów ‘test’ shoes in conditions that closely pracy na sali sprzedaży. Obecnie na all the time, which is why we regularly nawiązujących do aktywnego wypo- resemble the outdoors. rynku jest stosunkowo dużo ofert pracy introduce new products. Very soon, for czynku. W niektórych lokalizacjach, dla sprzedawców, natomiast zaintereso- instance, Trespass will launch a new line in mamy nawet mini ścieżki trekkingo- Many of your stores are found in wanie pracą tego typu nie jest w Polsce survival accessories – for example, water we, umożliwiające przetestowanie outlet centres. How do you see this wysokie, zawód sprzedawcy nie cieszy purifiers, repellents and such like. This is i wypróbowanie obuwia w warunkach segment developing further? się renomą, a wielu pracowników trak- a completely new line, but one that our zbliżonych do naturalnych. We’re a tenant in both Fashion House tuje go przejściowo. clients want. Like most retailers we invest and Factory outlet centres. These objects a lot of effort into recruiting the right Duża część sklepów znajduje się have been on the market for several A jakie są dalsze plany rozwoju marki sales people. There are a lot of vacancies w centrach outletowych. Jak ocenia years now and their position is secure: na rynku polskim? nowadays, and not much interest in such Pan obecność marki w tych miejscach they have the know-how and a loyal - Do końca roku chcielibyśmy otworzyć work: being a sales assistant isn’t seen as oraz dalszy rozwój tego rynku? client base. We’re very happy with how 4-5 kolejnych sklepów. Mówimy tu a prestigious job and most employees Jesteśmy zarówno w centrach Fa- our stores perform in the Polish outlet zarówno o lokalizacjach outletowych, treat it as temporary work. shion House jak i Factory. Obydwaj centres, though it’s worth noting that jak i regularnych. Typowy sklep firmowy zarządzający prowadzą obiekty od other operators are looking for a share Trespass ma do 200 m kw. powierzchni, What are your development plans wielu lat i mają wypracowaną pozycję, in this market – just look at Sczczecin natomiast optymalna powierzchnia with regards to the Polish market? know-how, jak i swoje grono klientów. or Białystok. With this in mind, the sklepu outletowego to 200-300 m kw. We’d like to open another four or five more Outlety Trespass u obydwu operato- competition will probably intensify and Jednak głównym czynnikiem jest dla shops by the end of this year: both outlet rów świetnie sprawdzają się na rynku outlet centres are likely to look for ways nas atrakcyjność lokalizacji i warun- and regular stores. A typical Trespass store polskim. Warto zauważyć, że stopnio- to differentiate themselves, just like ki, dlatego w niektórych sytuacjach is about 200 sqm whereas an outlet can wo pojawiają się na rynku również regular malls right now. decydujemy się także na otwarcia take up to 200-300 sqm. However, we’re obiekty innych operatorów – cho- zarówno na mniejszych, jak i większych mostly interested in location and how ciażby w Szczecinie czy Białymstoku, The Polish retail market has a high przestrzeniach. Jeśli chodzi o ekspansję, attractive it is, so sometimes we choose zatem konkurencja zapewne będzie supply of commercial space but the duże znaczenie ma dla nas współpraca smaller or larger premises. As to expansion, coraz większa i operatorzy zaczną market remains quite large. Do you z ARS Shops, spółką z grupy ARS, która cooperation with our partner, ARS Shops, szukać kolejnych sposobów na wy- see any obstacles that could hinder została operatorem sklepów regular- is very important to us. ARS has become różnienie się na rynku – tak jak dzieje further growth? nych. Dzięki takiemu partnerstwu jeste- the operator of the regular Trespass stores się to obecnie na rynku regularnych First of all, it’s worth noting that the market śmy w stanie szerzej spojrzeć na rynek in Poland and thanks to this partnership obiektów handlowych. is very dynamic: it’s growing and has i mamy większy know-how operacyjny. we’ve gained a better perspective of the huge potential, but a lot depends on the Patrzymy zatem w przyszłość z dużą market and increased our operational Patrząc na polski rynek retailowy operator and how quickly he can react nutą optymizmu.  know-how. For us, the future is rosy.  jako całość – mamy obecnie sporą podaż powierzchni oraz duży, chłon- ny rynek. A czy są jakieś bariery dla Typowy sklep firmowy Trespass ma do 200 m kw. powierzchni rozwoju biznesu? A typical Trespass store is about 200 sqm Przede wszystkim warto podkreślić, że jest to rynek dynamiczny, niesa- mowicie rozwojowy z ogromnym potencjałem, natomiast dużo zależy od operatora – na ile i jak sprawnie odpowiada na oczekiwania klientów. My ze swojej strony stale to robimy, co więcej regularnie wprowadzamy nowe linie i rozszerzamy asortyment. W naj- bliższym czasie np. dostępne będą specjalistyczne akcesoria survivalowe jak np. tabletki do puryfikacji wody, repelenty, kompasy i inne. To zupełnie nowa linia, która odpowiada na to, czego oczekuje nasz klient. Natomiast, tak jak zapewne większość detalistów w Polsce musimy wkładać dużo wysiłku,

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 49 WYWIAD INTERVIEW

ŹRÓDEŁKO WYSYCHA THE SPRING IS RUNNING DRY

O zmianach na rynku centrów W jakim miejscu jest polski rynek Where is the Polish retail market handlowy? right now? handlowych, sytuacji najemców oraz PRZEMYSŁAW DWOJAK: To bardzo PRZEMYSŁAW DWOJAK: That’s a very trudne pytanie a odpowiedź na nie difficult question and the answer is nowych projektach z ekspertami rynku, jest złożona. W innym bowiem miejscu complicated because tenants are działającymi w ramach grupy PRCH Retail są najemcy, w innym zarządcy, trochę in one place, managers in another, w innym właściciele i w jeszcze innym and landlords and consumers in yet Research Forum Anną Staniszewską, klienci. Każda z tych czterech perspek- another. Each of these four perspectives tyw jest diametralnie różna. Co istotne is different. What’s more, these Dyrektor Działu Analiz Rynkowych te perspektywy, były zawsze różne, perspectives have always differed over i Doradztwa, CEE, BNP Paribas Real Estate, na każdym etapie rozwoju polskiego each stage of the market’s development. rynku. Redukując liczbę wymiarów, po- On one hand the market should be Wioletą Wojtczak, Dyrektor Działu winniśmy analizować rynek w wymiarze analysed in terms of the investment produktu inwestycyjnego z jednej product, and then on the other, it needs Badań i Doradztwa, Savills Polska oraz strony i patrzeć na niego z perspektywy to be viewed from the perspective of Przemysławem Dwojakiem Dyrektorem obrotów w sklepach, wynikających store turnover, which is the result of z potencjału i zachowań konsumenc- consumer potential and behaviour. Działu i Konsultantem, GfK rozmawia kich z drugiej. Are any of the aforementioned Łukasz Marynowski. Czy któraś z grup jest w lepszej pozy- groups in a stronger position than cji względem innych? the others? The changing face of the retail market, WIOLETTA WOJTCZAK: Zdecydowanie WIOLETTA WOJTCZAK: Retail chains are sieci handlowe są obecnie w bardzo definitely in a very good place compared the tenant situation, and the space left dobrej sytuacji względem innych to other entities. Retailers who have been for new projects are all hot topics. This podmiotów. Najemcy, którzy są obecni present on the market for several years na rynku od wielu lat, doskonale wiedzą know the exact footfall and turnover of issue, market experts from PRCH’s Retail jaką liczbę odwiedzin i obroty generują their stores in each city and retail project. ich sklepy w poszczególnych miastach Therefore, it’s them who are able dictate Research Forum have their say on the i obiektach handlowych. W związku the terms, and sometimes even force issues at hand: Anna Staniszewska, z tym, to oni dyktują warunki, czasami solutions in shopping centres. Tenants narzucając pewne rozwiązania w cen- shape the market and that can be quite Head of Research & Consultancy, CEE, at BNP Paribas Real Estate, Wioleta Wojtczak, an associate and Head of Research at Savills Polska and Przemysław Dwojak, a Retail and Real Estate Consulting Director at GfK.

RYNEK NAJEMCÓW NIE ROŚNIE PROPORCJONALNIE DO POWIERZCHNI CENTRÓW THE TENANT MARKET DOESN’T GROW PROPORTIONALLY TO THE SUPPLY OF RETAIL SPACE

50 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH trach. Najemcy kreują ten rynek, co ma beneficial: for instance, when verified ANNA STANISZEWSKA również wiele pozytywów, jak choćby solutions are imported from abroad they DYREKTOR DZIAŁU ANALIZ RYNKOWYCH wprowadzanie sprawdzonych rozwią- can change and modernize the Polish I DORADZTWA CEE, BNP PARIBAS REAL ESTATE zań przeniesionych z innych rynków retail landscape. HEAD OF RESEARCH & CONSULTANCY, CEE, na których są obecni, które zmieniają ANNA STANISZEWSKA: It’s also worth BNP PARIBAS REAL ESTATE i unowocześniają polski krajobraz remembering that the tenant market handlowy. doesn’t grow in proportion to the Anna Staniszewska posiada tytuł inżyniera gospodarki przestrzennej. ANNA STANISZEWSKA: Warto także supply of retail space. The stock of Ukończyła również Wydział Lingwistyki Stosowanej na UW. Dodat- pamiętać, że rynek najemców nie rośnie available brands hasn’t increased all kowo jest absolwentką Solvay Brussels School of Economics and Man- wprost proporcjonalnie do powierzchni that dynamically, and that’s especially agement (SBS-EM) Executive Programme – Real Estate Professional. centrów handlowych i pula dostępnych true in large and medium-sized centres. Jest również członkiem International Council of Shopping Centres marek nie powiększa się tak dynamicz- When you look at the exit of Marks & oraz Urban Land Institute. nie, zwłaszcza w segmencie dużych Spencer from Poland, or the bankruptcy i średnich formatów. Co w kontekście of Alma, you’ll see that landlords have Anna Staniszewska has a degree in engineering from the land-use wycofania się z Polski takiej sieci jak problems with finding tenants for department. She graduated from the Institute of Applied Linguistics at the Marks&Spencer czy upadku Almy jest vacant spaces. There’s a huge gap and University of Warsaw. She is also a graduate of the Solvay Brussels School of problemem dla właścicieli w zagospo- considerable development potential Economics and Management (SBS-EM) Executive Programme – Real Estate darowaniu wolnej powierzchni. Jest też in many categories, and that includes Professional. Anna Staniszewska is also a member of the International spora luka i duży potencjał do rozwoju stores offering products for families Council of Shopping Centres and the Urban Land Institute. niektórych kategorii najemców, jak with children, interior design, or choćby sklepy oferujące swoje produk- premium brands.

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 51 WYWIAD INTERVIEW

ty dla rodzin z dziećmi, wyposażenie Will this situation change? What’s the wnętrz czy marki premium. cause of these gaps? AS: Of course I believe that the situation Czy ta sytuacja będzie się zmieniać? will be improve and that that the Z czego wynikają wspomniane luki? coming years will see numerous brands AS: Oczywiście wierzę w to, że sytuacja in Polish shopping centres which ta będzie się zmieniać na lepsze i w naj- previously were found only in the UK, bliższych latach zobaczymy w naszych Germany or Spain. This can already be galeriach wiele marek, które do tej pory illustrated by the example of Forever21, znaliśmy z Wielkiej Brytanii, Niemiec czy which after many years of analysing Hiszpanii. Jako przykład może posłużyć and probing the market finally decided marka Forever21, która po wielu latach to open stores in Poland. analiz i sondowaniu naszego rynku WW: We’ve observed a high interest zdecydowała się na otwarcie swoich in Poland on the part of retail chains. sklepów nad Wisłą. This is something well illustrated by the WW: Obserwujemy duże zainteresowa- example of the ReDI fair, organized by the nie Polską ze strony sieci handlowych. Polish Council of Shopping Centres. The Jako przykład niech posłużą organi- fair will see the début of some American zowane przez Polską Radę Centrów chains, and although they’re starting out Handlowych Targi ReDI. Zadebiutują as multi-brand operations, it’s possible tam amerykańskie sieci, na razie jako that some of the brands will decide to multibrand, ale niewykluczone, że któraś develop their own stores. When looking z marek zdecyduje się na rozwój w indy- at the new chains being rolled-out and widualnych salonach. Analizując wejścia their interest in the Polish market, we nowych sieci i ich zainteresowanie pol- can see that the whole launch process skim rynkiem należy wziąć pod uwagę, is preceded by a thorough analysis. że jest to proces poprzedzony bardzo Returning to the diversification of the wnikliwą analizą rynku. To nigdy nie jest chains on the market, it’s worth noting przysłowiowy skok na głęboką wodę. that apart from a core group of tenants, Procesy te trwają niekiedy kilka lat. Wra- in every city we can see that some cając jednak do tematu dywersyfikacji brands are specific to the region – brands sieci na rynku, należy zwrócić uwagę, że operating in Kraków aren’t, for instance, oprócz głównej puli najemców w każ- present in Warsaw, or if they are then it’s dym mieście możemy mówić o pewnej in the form of a multi-brand, rather than specyfice danego regionu. Marki their own store. When you look closely działające w Krakowie są np. nieobecne you will see some differences between w Warszawie, albo występują w Warsza- cities in terms of their retail offer. wie tylko w multibrandzie a np. w Kra- PD: New brands are interested in Poland kowie mają swoje samodzielne sklepy. and that’s completely understandable, Kiedy przyjrzymy się dokładniej widać especially when their further expansion pewne zróżnicowanie między ofertą elsewhere has ended in saturated handlową w poszczególnych miastach. markets. Now they’ve started looking PD: Nowe marki interesują się naszym at emerging markets, such as Poland. krajem i jest to całkowicie zrozumia- However, many still don’t completely łe. Zwłaszcza w momencie kiedy na understand the perspective of less rynkach nasyconych skończyła się affluent Poles and some chains that are możliwość dalszej ekspansji, szuka się probing Poland find it hard to believe rynków wchodzących takich jak nasz. that the turnover generated in Poland Jednak perspektywa mniej zamożnego can be a few times lower than that Polaka nie do końca jest jeszcze dla nich generated in Western countries. As far as zrozumiała. Niektórym sieciom sondu- the conditions in Poland are concerned, WIOLETA WOJTCZAK jącym nasz kraj trudno sobie wyobra- they can still achieve very good results, DYREKTOR DZIAŁU BADAŃ I DORADZTWA, SAVILLS zić, że obroty, które będą generować but this might also be the reason why HEAD OF RESEARCH AND CONSULTANCY, SAVILLS w Polsce mogą być kilkukrotnie niższe some brands are exiting the country: od tych, które generują standardowo results generated by the entire portfolio Wioleta Wojtczak posiada blisko 10-letnie doświadczenie w zakresie badań w lokalizacjach zachodnioeuropejskich. are too low to make maintaining local i analiz rynku oraz konsultingu. Jest absolwentką Politechniki Warszawskiej. Jest A jak na polskie warunki i tak mogą structures profitable. odpowiedzialna za wspieranie wszystkich działów firmy, dostarczajnie najnow- osiągać bardzo dobre wyniki. To też I’m going to be very controversial here, szych danych i komentarzy na temat rynku oraz przygotowanie badań i analiz może być powód, dla którego część but at the moment there are around 300 powierzchni handlowych, biurowych i magazynowych w imieniu klientów. marek wycofuje się z Polski; generowa- brands operating in shopping centres; ny wynik w skali całego portfolio jest the question I’d like to ask is, is that not Wioleta Wojtczak has a track record of over ten years in the field of market research na tyle niski, że utrzymanie lokalnych enough given the purchasing power of and analysis and consulting. She is a graduate of the Warsaw University of Technology. struktur jest nieopłacalne. Poles? Do we actually need more new Wioleta is responsible for supporting all departments by providing the latest data and W tym miejscu powiem coś bardzo brands in such a shallow market? The comments concerning the market as well as preparing retail, office and industrial space kontrowersyjnego. Obecnie na rynku majority of tenants operating in Poland research and analysis on behalf of the clients.

52 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 53 WYWIAD INTERVIEW

około 300 marek działa w centrach have so far recorded organic growth handlowych. Pytanie, które mi się that’s a result of the expansion of retail POLSKA JEST ATRAKCYJNA nasuwa to czy przy tej sile nabywczej chains. They’ve got used to that style of Polaków to nie jest wystarczająco? Czy development; when a market becomes DLA NOWYCH SIECI my jako Polacy przy płytkim rynku po- mature and saturated stores that are HANDLOWYCH trzebujemy nowych marek? Większość present across the majority of assets najemców działających w Polsce do tej cannibalize each other. Tenants are POLAND IS ATTRACTIVE TO pory notowało organiczny wzrost wy- now facing a great challenge of how to RETAIL CHAINS nikający z poszerzania sieci sprzedaży maximise profits as organic growth is no i przyzwyczaiło się do takiego rozwoju. longer enough. The question is whether W momencie, kiedy nasz rynek jest już those 300 brands are actually not dojrzały i nasycony, a dodatkowo sklepy enough, given Polish pockets, or is the architektonicznie z wyłączeniem uni- WW: The market is already forcing się kanibalizują, najemcy stają przed supply of brands too low, and the supply katowych konceptów takich jak Stary landlords and owners to introduce wielkim wyzwaniem jak maksymalizo- of existing brands too high? Browar, Hala Koszyki czy Manufaktura. changes. Złote Tarasy or Arkadia in wać zysk bo ten organiczny wzrost nie AS: That’s why retailers are increasingly Na wspomnianych rynkach zachodnich Warsaw are a good example with jest już zadowalający. Pytanie zatem czy focussing on the quality, optimisation mamy także powtarzającą się pulę both centres undergoing a major te 300 marek to rzeczywiście mało, bio- and re-organisation of a chain’s structure. marek (choć znacznie szerszą), ale struk- transformation as far as the tenant rąc pod uwagę naszą kieszeń czy może Nevertheless, I believe that the number tura rynku i jego zdywersyfikowane mix is concerned. In Złote Tarasy, the jednak podaż marek jest zbyt niska, ale of brands we currently have operating on pozycjonowanie oraz sama architektura replacement and relocation of a large podaż sklepów istniejących marek jest the market is still not enough. The Polish obiektów i wystrój sklepów sprawia, że share of stores is already underway: za wysoka? consumer is becoming increasingly more są one postrzegane inaczej. Forever21 have replaced the footwear AS: Dlatego najemcy coraz bardziej demanding and expects much more. WW: Rynek już wymusza zmiany na store Deichmann, while new brands such skupiają się na jakości, optymalizacji Let’s try to calculate it all: if we assume zarządcach i właścicielach. Jako przykład as Tezenis are also on the way. In Arkadia, i reorganizacji struktury sieci. Uważam that large shopping centres have more mogą posłużyć warszawskie obiekty: meanwhile, Empik have had their jednak, że ta ilość marek, jaką mamy than 100 tenants, medium-sized ones Złote Tarasy czy Arkadia. Oba centra floorspace reduced; in the vacant space, obecnie na rynku to wciąż za mało. Pol- have around 50 to 70 stores, and that the przechodzą spore zmiany, jeżeli chodzi Unibail Rodamco have attracted another ski konsument staje się coraz bardziej largest agglomerations and cities have o najemców. W Złotych Tarasach trwa underwear store in the shape of Victoria’s wymagający i coraz więcej oczekuje. a few or even a dozen or so such assets, wymiana i relokacja sporej części skle- Secrets. These changes have been forced Spróbujmy to przeliczyć, jeżeli przyj- you then divide up the figure between pów - Forever21 pojawi się w miejsce by growing competition on the Warsaw miemy, że duże centra handlowe mają 300 chains… sklepu z obuwiem Deichmann, zadebiu- market, not to mention the forthcoming powyżej 100 najemców, średnie pomię- tuje także nowa marka Tezenis. W Arkadii entry of two new large centres: Galeria dzy 50-70 sklepów, to przy założeniu, że I completely understand this argument; zmniejszył się Empik, na powierzchnię Młociny and Galeria Północna. w największych aglomeracjach i dużych at PRCH we often hear criticism that którego Unibail Rodamco sprowadził miastach mamy do czynienia z kilkoma shopping centres are all the same and sklep z bielizną Victoria’s Secrets. Zmiany Which retail chains or brand categories lub kilkunastoma takimi obiektami that none truly stands out. te podyktowane są oczywiście rosnącą do you think the Polish market lacks i podzielimy to przez 300 sieci handlo- AS: Unfortunately that’s true, but konkurencją na stołecznym rynku the most? wych… shopping centres are being forced to i perspektywą otwarcia kolejnych dwóch AS: Stores for mothers with children have expand or diversify their offer. dużych obiektów w Warszawie - Galerii a huge potential. This sector is still poorly W pełni zgadzam się z tym argumen- PD: It’s actually worth finding out why Młociny i Galerii Północnej. developed here while the potential tem, sami często jako PRCH spoty- people consider these retail schemes target group continues to grow. In my kamy się z twierdzeniami, że każde to be identical. Is it the tenant mix or Jakich sieci lub kategorii marek bra- opinion, this segment’s future will see z centrów handlowych jest takie maybe the visual aspects of the assets? kuje Państwu na naszym rynku? the development of a specialised centre samo, niczym się nie wyróżnia… You have to recognize that in Western AS: Bardzo duży potencjał widzę dedicated to that consumer category, AS: Niestety tak jest, ale ludzie wymu- European not only are there more w kategorii sklepów kierujących swoją most likely in Warsaw. Undoubtedly, szą tę zmianę i centra będą musiały się brands on the market, but that the offer ofertę do matek z dziećmi. Segment ten premium brands will also continue to zmieniać i poszerzać lub dywersyfiko- is presented in a more diverse way. It’s jest w Polsce bardzo słabo zagospoda- develop and new brands will arrive, for wać swoją ofertę. also worth mentioning that high street rowany, a potencjalna grupa docelowa example, such as Ethos which is being PD: W tym miejscu wypada zapytać shopping is practically non-existent in rośnie. Moim zdaniem przyszłością developed on Pl. Trzech Krzyży. dlaczego ludzie uważają, że te obiekty Poland. In other markets though the również w tym segmencie jest wysoko PD: Premium brands will test out Poland handlowe są takie same? Czy w grę high street is often every bit as attractive wyspecjalizowane centrum dla tej but the locations they will ultimately wchodzi lista najemców czy jednak for new brands as a shopping centre. kategorii klientów np. w Warszawie. choose are likely to be those that provide też np. elementy wizualne obiektów. Another issue is the fact that the majority Niewątpliwie rozwijać będą się również them with the chance to diversify their Zwróćcie proszę uwagę, że na rynkach of assets in Poland are very similar in marki premium, nowe brandy pojawią turnover via different target groups: Europy Zachodniej oprócz tego, że architectural terms, with the exception się choćby w realizowanym w stolicy that is both affluent inhabitants of the owszem mamy więcej marek to przede of unique concepts such as Stary Browar, projekcie takim jak Ethos przy pl. Trzech capital as well as the rising number wszystkim sposób podania tej oferty Hala Koszyki or Manufaktura. In Western Krzyży. of international tourists. It’s worth jest bardziej urozmaicony. Warto w tym markets you’ll often see a recurring PD: Marki premium będą testowały emphasising here that I’m talking about miejscu wspomnieć ulice handlowe, selection of brands (although the choice Polskę, jednak lokalizacje, które będą premium brands, not necessarily luxury które u nas w zasadzie nie występują. is much more extensive), but because of wybierać to przede wszystkim miejsca, brands which still seem to be out of reach Na innych rynkach są one tak samo the market structure and its diversified dające szansę na dywersyfikację obrotu in terms of the Polish market. atrakcyjne dla lokalizacji nowych positioning, as well as the architecture z różnych grup klientów. Zarówno od brandów jak centra handlowe. Kolejną of the assets themselves and the interior zamożnych mieszkańców stolicy jak How can managers and developers kwestią jest to, że większość obiektów design of the stores, people will often i turystów coraz liczniej odwiedzających deal with growing competition and w Polsce jest do siebie bardzo podobna perceive them differently. Polskę. Należy zaznaczyć, że mówimy market saturation?

54 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 55 WYWIAD INTERVIEW

o markach premium, niekoniecznie luk- WW: All decisions and changes that spowodować, że część z nich straci considered from an economic point of susowych, które wydają się być jeszcze a landlord or manager makes firstly pracę. Liczna grupa zatrudnionych to view and in terms of its impact on the poza zasięgiem naszego rynku. demand a thorough research of the osoby pracujące jedynie w weekendy, labour market. The shopping centre market, the consumers and their needs. kiedy jest potrzeba obsłużenia większej segment is a huge branch of the retail Jak zarządcy i deweloperzy mogą so- Currently it’s also crucial that older assets ilości klientów. Dla części z nich, np. stu- market and, depending on different bie radzić ze wzmożoną konkurencją modernize their architecture and refurbish dentów, którzy nie są dostępni w ciągu estimates, employs around 400,000 i coraz większym nasyceniem rynku? the interiors. Extensions are another tygodnia, może to oznaczać spory people. The ban may cause some of them WW: Wszystkie decyzje i zmiany ze important element: often they change problem ze znalezieniem alternatywne- to lose their jobs. A number of shopping strony właściciela i zarządcy wymagają the layout of an entire project which go miejsca pracy. centre employees work only at weekends, dokładnego zbadania rynku, klienta could help in attracting new tenants. This i.e. when extra staff are needed to cope i jego potrzeb. Dla starszych projektów is another process that should always be Czy może to wpłynąć również na with increased customer numbers. For kluczowy jest obecnie proces moderni- backed up by thorough prior analysis. rynek inwestycyjny i mniejsze za- some (e.g. students who can’t work zacji architektury i odświeżenia wnętrz. Extensions and modernisations are interesowanie inwestorów naszymi during the week), they might struggle Kolejny element to rozbudowy, które increasingly being carried out in projects centrami? finding alternative work. bardzo często zmieniają także układ that are already doing very well and this AS: Niestety tak. Inwestorzy wyceniając danego obiektu, co może przyciągnąć kind of long-term, proactive thinking is daną nieruchomość patrzą nie tylko na Could it also possibly impact the nowych najemców. To również proces, recommended. However, we must never wpływy z najmu, ale także na obroty investment market and cause a dip in który musi być poparty solidnymi anali- forget that it is the consumer that’s always najemców. Przewiduję, że zakaz handlu investment volumes? zami. Rozbudowy i modernizacje bardzo the most important: you need to be able w niedzielę, jak i zapowiadany podatek AS: Unfortunately, that could happen. często przeprowadzane są w obiek- to predict which direction the market will od zagranicznych sieci handlowych When valuing a particular asset, the tach, które i bez nich bardzo dobrze develop and what consumers will expect. zajmujących większe powierzchnie, investor doesn’t just look at the revenue funkcjonują. Takie myślenie długofalowe AS: There are many variables that apply które to zmiany obniżą rentowność from the lease, but also the tenants’ i proaktywne podejście jest bardzo to both the general market and to each w sektorze detalicznym, spowodują turnover. It’s expected that a Sunday wskazane. Nie można jednak zapominać, unique centre; every case needs to spadek obrotów i presję na czynsze. trading ban, together with a tax on foreign że na pierwszym miejscu zawsze jest be analysed individually. However, if W konsekwencji inwestorzy będą retail chains, will reduce the profitability of konsument. Cała sztuka polega na tym, I were to come up with some general musieli zdyskontować to w swoich the retail sector and result in a decrease in żeby przewidzieć, w którą stronę rynek theses, the above-mentioned proactive ofertach na zakup nieruchomości. turnover and cause a downward pressure będzie się rozwijał i czego oczekiwał approach to an asset and a centre’s on rents. As a result of this, investors will będzie klient galerii. specialisation, provided that’s both A jak może to wpłynąć na relacje have to discount their assets on the basis AS: Wprzypadku każdego centrum jest possible and viable, is key. między stronami biznesu, najemcami of their property purchase offers. bardzo wiele zmiennych, każdy przypa- a właścicielami centrów? dek należy rozważać indywidualnie. Jeśli How may the potential ban on Sunday PD: To będzie kolejny kamyczek do How could this affect the relationship miałabym jednak pokusić się o ogólne trading affect the market? tego ogródka, który trapi te dwie strony. between tenants and landlords? tezy to kluczem jest wspomniane proak- tywne podejście do obiektu i specjaliza- cja centrum, oczywiście tam gdzie jest to możliwe i wskazane. ARCHITEKTURA OBIEKTÓW I WYSTRÓJ SKLEPÓW Jak z Państwa perpekstywy zakaz handlu w niedzielę może wypłynąć SPRAWIA, ŻE MARKI SĄ POSTRZEGANE INACZEJ na rynek? THE ARCHITECTURE OF AN ASSET AND THE AS: Bardzo dramatycznie. Dobitnie pokazuje to raport przygotowany przez INTERIOR DESIGN OF A STORE CAN CHANGE firmę PwC, szacujący konsekwencje PERCEPTIONS dla branży. Pamiętajmy również w tym miejscu o podatku od obrotów, który może powrócić już niebawem. Oba te czynniki będą miały bezpośredni AS: The ban has the potential to have Potencjalny zakaz to zdecydowanie PD: This is another problematic issue. The wpływ na wyniki najemców, pośrednio a dramatic influence on the market as większe wyzwanie dla relacji właściciel potential introduction of a ban would na dostawców, wytwórców. Ten łańcuch explicitly shown in the report prepared –zarządca a najemca, niż bezpośrednio be a greater challenge for the landlord/ będzie długi, również właściciele by PwC. We also mustn’t forget about dla konsumenta. Konsument przyzwyczai manager and tenant relationship than it centrów bardzo odczują te regulacje. turnover tax which is an issue that’s się do nowej rzeczywistości i zmodyfikuje would be for consumers. Consumers will W konsekwencji wpłynie to też na likely to come up again. Both these swoje zwyczaje zakupowe, ale po stronie get used to the new reality and change stawki czynszu dla obiektu i wskaźniki factors will have a direct impact on najemców i zarządców będzie konflikt their shopping habits, but tenants and rentowności wyników operacyjnych na- the results of tenants, and an indirect o redefinicję modelu współpracy. landlords will be fighting to redefine their jemców będą dużo niższe. A to z kolei one on the suppliers, manufacturers, previous model of cooperation. wpłynie na cały rynek retail w Polsce. etc. This chain will be very long and Czego możemy spodziewać się na WW: Zakaz należy rozważać przede landlords will also stand to be affected rynku w ciągu najbliższych lat, czasu What can we expect to happen in the wszystkim z ekonomicznego punktu by these regulations. As a result, rents rozbudowy centrów? market over the next few years? Is this widzenia oraz jego wpływu na rynek in shopping centres will alter and the WW: Zdecydowanie tak, w ciągu the era of extensions? pracy. Sektor centrów handlowych to operating performance of tenants will najbliższych lat będziemy obserwować WW: Definitely. Within the coming ogromna gałąź handlu detalicznego be much lower. This, in turn, will affect coraz więcej przypadków rozbudowy few years we’ll see a growing wave of zatrudniająca według różnych szacun- the entire retail market in Poland. centrów handlowych. Nie wpłyną extensions. However, they are not going ków około 400 tys. ludzi. Zakaz może WW: The ban should be primarily one jednak znacząco na zwiększenie to considerably increase the total stock

56 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH zasobów powierzchni handlowej w Pol- of retail space in Poland as we’re slowly sce. Powoli dochodzimy do punktu, nearing a time when the market stands PRZEMYSŁA DWOJAK DYREKTOR DZIAŁU I KONSULTANT W GFK w którym rynek staje się dość mocno to become quite saturated. Aside from BUSINESS UNIT DIRECTOR AND RETAIL & REAL ESTATE CONSULTANT AT GFK nasycony. Oprócz rozbudowy centrow extensions, a crucial change we’ll see kluczowe będą również modernizacje is modernisation; modernisation will przeprowadzane w ramach dotych- be performed within already existing Manager odpowiedzialny za rozwój biznesu oraz koordynację projektów dorad- czasowej powierzchni, które dostosują floorspace, and will see centres adapt czych. Jako konsultant uczestniczył w badaniach dla ponad 100 centrów hand- ofertę do zmieniających się potrzeb their offer to meet the ever-changing lowych (commercial due dilligence oraz strategie marketingowe ), opracowywał klientów i lokalnego rynku. needs of consumers and the local market. strategię ekspansji dla 10 sieci detalicznych (uroda, moda, art. spożywcze, usługi, AS: Dodałabym do tego coraz większą AS: I would also add that we’re seeing DIY), oceniał potencjał obrotowy dla dziesiątek lokalizacji sieci handlowych. aktywność deweloperów w formatach increased development when it typu convenience center czyli sklepów comes to formats such as convenience Przemysław Dwojak is responsible for business development and project osiedlowych i niewielkich parków centres. That sector is doing better and management. As consultant participated in market research for more than 100 handlowych, które radzą sobie coraz better and offers a huge development shopping centers (commercial due diligence and marketing strategy), prepared lepiej i mają przed sobą duży potencjał potential. However, we shouldn’t expect expansion strategy for 10 retailers (beauty, fashion, food, services and DIY), rozwoju. Jednak dla dużych projektów too many big, new projects after 2019. assessed turnover potential of dozens of locations for retailers. źródełko wysycha, po 2019 roku nie po- The time is coming to improve what we winniśmy spodziewać się już zbyt wielu already have. nowych projektów. Nadchodzi czas na ulepszanie tego co jest. That doesn’t sound too optimistic… 10 tys. m kw. znajduje się w miastach sate- surround the largest urban centres. WW: The spring is running dry as far lickich, wokół największych aglomeracji. PD: I wouldn’t want our conversation Nie brzmi to zbyt optymistycznie… as large, new projects are concerned. PD: Żeby nie kończyć naszej rozmowy to end on such a pessimistic note, so I’d WW: Źródełko wysycha, jeśli chodzi However, there’s still huge potential pesymistycznie dodam, że w Polsce add that shopping centres account for o nowe duże projekty. Ale dla średnich when it comes to small and medium- centra handlowe odpowiadają za more than 30% of retail stock in Poland. i małych jest wciąż spory potencjał do sized projects. Developers have to look ponad 30 proc. handlu. Jak widać That shows there’s a huge piece of the zagospodarowania. Deweloperzy muszą beyond the major agglomerations. In my jest jeszcze spory kawałek tortu do cake still waiting to be developed – jeszcze bardziej wyjść poza główne opinion, there’s considerable potential zagospodarowania. Centra handlowe throughout recent times Polish retail has aglomeracje. Według mnie bardzo duży for schemes between 5,000 sqm and na przestrzeni ostatnich lat kształtowały been shaped by shopping centres and potencjał dla projektów od 5 do 10,000 sqm can in the satellite towns that polski handel i nadal będą to robić.  this will continue to be the case. 

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 57 TRENDY TRENDS

ELŻBIETA DOMINIK POP-UP’Y RATUNKIEM DLA HANDLU? CAN POP-UPS SAVE RETAIL? Tymczasowe sklepy, istniejące tydzień, miesiąc czy pół roku – to zjawisko coraz bardziej powszechne w polskich centrach handlowych. Sprzedają i promują odzież, produkty regionalne czy elementy wyposażenia wnętrz. Pop-up stores, selling and promoting apparel, regional produce or housewares and open for a week, a month or half a year, are becoming more and more popular in Poland’s shopping centres.

op-up store, bo o nich mowa, Sometimes also called disappearing roku ten rynek wzrósł o 12,3 proc. i był nazywane też „znikającymi skle- stores or temporary stores, they became wart w sumie ponad 2 mld funtów. pami” czy „sklepami na chwilę” popular a number of years ago in the – Chcemy dać narzędzia młodym przed- od wielu już lat cieszą się dużą United States and Western Europe, siębiorcom, ale również międzynaro- Ppopularnością w Stanach Zjednoczo- especially Great Britain. dowym markom z branży spożywczej, nych i państwach Europy Zachodniej, gastronomicznej czy modowej, aby zwłaszcza w Wielkiej Brytanii. BEGINNINGS mogły wejść do Polski, znaleźć odpo- Pop-up stores began appearing in 1990s wiednie centrum handlowe i wynająć POCZĄTKI Los Angeles as a vehicle for one-day powierzchnię – mówi Goldwater. Początki pop-up’ów sięgają lat dzie- sales of niche California apparel brands. – O tym, gdzie i na jak długo otwiera- więćdziesiątych ubiegłego wieku, They turned out to be an excellent way ny jest pop-up decydują cele; należy kiedy to w Los Angeles organizowano to promote products, especially among zatem zastanowić się czy są to cele mar- jednodniowe wyprzedaże ciuchów the young, and soon brands such as ketingowe, czy ma to być dostarczanie niszowych, kalifornijskich marek. Motorola, Levi Strauss and AT&T began nowych doświadczeń i wrażeń, które Okazało się, ze jest to doskonały sposób implementing similar initiatives. sprawi że klienci zainteresują się marką na promowanie produktów, zwłaszcza “Pop-ups can also include events or czy może raczej testowanie rynku, loka- wśród ludzi młodych. Podobne akcje performances, as well as short-term lizacji oraz upodobań klientów zaczęły organizować Motorola, Levi stores open in a given location, usually – dodaje. Strauss czy AT&T. from a month to a two-year period. There Pierwszym polskim pop-up store – Pop-up’em może być zarówno also pop-ups open for much shorter był sklep marki H&M w warszawskiej wydarzenie czy performance, jak i krót- periods, even several days to two weeks,” kawiarni nad Wisłą. Utrzymany był 1,000 pop-up stores in the UK and kookresowy sklep, istniejący w danej says Leon Goldwater, who established the w wakacyjnym klimacie: tarasy z leżaka- Europe. The UK boasts about lokalizacji. Zazwyczaj od miesiąca do We Are Pop-Up platform that connects mi tuż nad Wisłą, sklepy, galeria i klub, 10,000 pop-up stores, and the Centre roku. Bywają tez pop-up’y trwające shopping centre owner/managers with gdzie codziennie grał inny DJ. istniał for Economics and Business Research znacznie krócej, nawet kilka czy kilkana- entrepreneurs wanting to establish tylko przez trzy tygodnie. Dodatkowo estimates 2016 growth in the sector at ście dni – mówi Leon Goldwater; twórca a pop-up location. z każdej transakcji zrealizowanej kartą 12.3%, with the sector’s value exceeding platformy We Are Pop-Up, pośredniczą- Since the platform began operating in płatniczą, marka H&M przekazywała £2 billion. cej między właścicielami i zarządcami 2013, it has helped to lease over 5 proc. organizacji UNICEF. “We want to furnish these tools to young centrów, a przedsiębiorcami, którzy entrepreneurs as well as international chcą stworzyć pop-up. food, restaurant or fashion brands, Od początku działania platformy enabling them to enter Poland, find an w 2013 roku klienci wynajęli za jej POP-UP TO ZARÓWNO appropriate shopping centre and lease pośrednictwem ponad tysiąc sklepów space,” says Mr Goldwater. typu pop-up na brytyjskim i euro- WYDARZENIE JAK I SKLEP “The duration of a pop-up is determined pejskim rynku. W Wielkiej Brytanii A POP-UP IS AN EVENT AS WELL by its goals – whether these may be działa około 10 tys. sklepów w modelu marketing goals, whether it is intended pop-up, a Centre for Economics and Bu- AS AN ORDINARY SHOP to create new experiences and emotions siness Research szacuje, że w ubiegłym to interest consumers in a brand or,

58 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH Sklepy typu pop-up oferują markom możliwość spotkania i interakcji z klientami w unikalny sposób Pop-up shops offer brands a wayto connect and interact with customers in a unique way

KILKA ZALET OTWARCIA POP-UP/BENEFITS OF OPENING A POP-UP Sprawdź lokalizację/ zorientuj się czy wybrane w danym kraju, mieście lub okolicy miejsce jest odpowiednie dla Twojej marki 1 Test a location try out a space in a specifed country city or neigborhood Buduj świadomość marki/ twórz unikalne doświadczenie, które zachęci do wyboru Twojego produktu 2 Build awareness create a unique experience and invite people to discover your brand Sprzedawaj więcej/ uczyń sklep bardziej atrakcyjnym; wielu klientów dokonuje zakupów w obawie, że cos ich ominie (tzw. efekt FOMO) 3 Sell more make a shop more atractive; a lot of shoppers are active because of the fear of missing out (FOMO) Otwórz pop-up w sezonie/ największe zapotrzebowanie na określone produkty jest np. przed Bożym Narodzeniem, Wielkanocą, Dniem Matki, w czasie wakacji 4 Seasonal appeal Christmas, Easter, Mother’s Day, Holidays are the days you can cater to shopping needs nie musisz podpisywać wieloletniej umowy najmu; najpierw sprawdź lokalizację, otoczenie 5 Płać mniej/ Pay less you are not obligated to sign a multi-year lease; try a location for a short period

Źródło/Source: We Are Pop-Up

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 59 TRENDY TRENDS

POP-UP’Y MOGĄ BYĆ instead, if the pop-up is being used z daną marką w tym właśnie miejscu to test the waters of a market, a given i czasie. W ocenie Osiki pop-up’y mają WSZĘDZIE location or customer preferences,” adds z reguły dużo ciekawszy merchandi- A POP-UP CAN Mr Goldwater. sing niż tradycyjny sklep, gdyż mają The first pop-up store in Poland was mniej czasu, żeby swą atrakcyjnością BE ANYWHERE opened by H&M in a Warsaw café on zainteresować potencjalnego klienta. the Vistula River. The store maintained Wykorzystują tzw. efekt okazji (klient a summer vacation feel; terraces with może tę rzecz kupić tylko tu i teraz, więc KORZYŚCI DLA DWÓCH beach chairs right on the beach, stores, nie odwleka zakupów za tydzień) i efekt STRON a gallery as well as a club that featured zabawy (pop-up’om często towarzyszy – Pop-up’y tworzone są wszędzie; bywają a different DJ every night. It lasted for występ, loteria czy inne atrakcje). w miejscach wielkiego ruchu, w biurow- only three weeks and, additionally, H&M cach, na dworcach kolejowych, bywają donated 5% of each card transaction INKUBATOR POMYSŁÓW także w miejscowościach turystycznych, realized there to UNICEF. Zdaniem Goldwatera – centra powinny jak np. na plaży – mówi Jerzy Osika, być inkubatorami nowych pomysłów. który od kilku lat prowadzi szkolenia na MALL MUTUAL BENEFITS Nie mogą tylko czekać, aż najemcy temat pop-up’ów. Jednak w jego ocenie “Pop-ups can be established anywhere; zapukają do drzwi, ale powinny o nich najlepiej sprawdzającym się biznesowo sometimes in high-traffic locations, zabiegać ze świadomością, że jeżeli te- miejscem jest centrum handlowe. in office towers, at train stations, they raz wynajmą powierzchnię na pop-up, Pop-up store jest rozwiązaniem korzyst- also show up in tourist towns e.g. on w przyszłości mogą stać się najemcą na nym zarówno dla centrum handlowego the beach,” says Jerzy Osika, who has czas dłuższy – zaznacza. jak i dla przedsiębiorcy, który postanawia been running pop-up related training – Tak było w przypadku Bohoboco perfect at meeting these expectations,” przedstawić swoją ofertę: odzieżową, workshops for several years. Nonetheless, i Roberta Kupisza, którzy – jak mówi continues Mr Osika. In his opinion, they produktów regionalnych, artykułów wy- in his opinion, “the location that works Osika – zaczynali od pop-up w Starym leverage the element of surprise; clients posażenia wnętrz, prezentów okoliczno- best in terms of business goals is Browarze w Poznaniu. Dzisiaj są uznany- don’t expect a container with a given ściowych czy świątecznych. – Pop-up’y a shopping centre.” mi projektantami i najemcami w całym brand at a given location and time. mogą być bardzo ciekawym pomysłem A pop-up store brings benefits to the kraju. Kilkanaście pop-up’ów młodych Mr Osika feels that “pop-ups generally na uatrakcyjnienie oferty centrum shopping centre as well as to the store’s projektantów znalazło też swoje have far more interesting merchandising handlowego wobec klienta i świetną operator. “Pop-ups are a very interesting miejsce w warszawskiej Promenadzie. than a traditional store, as they have okazją do promocji – zaznacza J. Osika. way to improve the attractiveness of W Galerii Katowickiej funkcjonuje pop- less time for their attractiveness to Sprawiają, że centra handlowe zaczynają a shopping center offer for clients and -up z artykułami wyposażenia wnętrz, draw a potential client.” They exploit the się od siebie odróżniać – dodaje. a wonderful opportunity for promotion,” grafiką i designem. opportunity effect (the customer can buy Konsumenci chcą, by co chwilę oferować notes Mr Osika, adding that “they provide Pop-up’y ułatwiają też zarządzenie wakata- the product only here-and-now, so they im coś nowego, atrakcyjnego i by shopping centres an opportunity for mi – przyznaje Goldwater. Już teraz umo- don’t delay the purchase) as well as the zmiany następowały coraz częściej, differentiation.” wy najmu w wielu centrach handlowych gaming/fun effect (pop-ups are often a pop-up’y doskonale wpisują się w “Consumers want to be constantly nie są zawierana na kilka dziesięcioleci, ale accompanied by shows, lotteries or other oczekiwania – podkreśla. Jego zdaniem provided with something new and na kilka lat. W przyszłości najprawdopo- such attractions). korzystają one z efektu zaskoczenia; attractive – and they want these changes dobniej będą jeszcze krótsze. Dlatego tak klienci nie spodziewają się konteneru to occur increasingly often. Pop-ups are istotne jest, by gracze rynku nierucho- IDEA INCUBATOR In the view of Mr Goldwater, “shopping centers should be incubators for new ideas. They cannot just wait for tenants to knock on their door, instead they should seek them out and be aware that if they rent a pop-up space now, in future that tenant may return for a long- term contract.” That was precisely the case with Bohoboco and Robert Kupisz, who, as Mr Osika notes, began with pop-up stores in Stary Browar in Poznań. Today, these brands have become recognized designers and tenants throughout Poland. Currently, over a dozen young designers have pop-up stores in Warsaw’s Promenada shopping centre while Galeria Katowicka can boast of a pop-up with housewares, graphics and design goods. “Pop-up stores also make it easier to manage vacancies,” admits Mr Goldwater. Currently, lease agreements at many shopping centres are no longer concluded for 10-year terms, but for just a few years instead. These are likely to

60 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH JAK ZAPLANOWAĆ OTWARCIE SKLEPU TYMCZASOWEGO (POP-UP STORE) FIVE STEPS TO OPENING A POP-UP STORE

1. OKREŚL BUDŻET – ustal co chcesz osiągnąć, otwierając pop-up store. Dzięki 1. BUDGET – decide what your pop-up store is supposed to achieve. This will temu będziesz wiedzieć jaką możesz mieć lokalizację, format i czas trwania help you find a location, format and duration within your means. Maybe przedsięwzięcia. Może potrzebujesz pop-up store do celów marketingowych, you need a pop-up store for marketing or, maybe, you’re looking for a high a może chcesz uzyskać znaczący zwrot… Być może chcesz połączyć oba te return on sales. Maybe you want to combine both those goals. Remember cele. Pamiętaj o promocji przedsięwzięcia, także z wykorzystaniem kanałów to promote your pop-up store, including through social media. Be sure to social media. Zastanów się – ile będzie kosztować Cię wyposażenie sklepu, calculate store fit-out costs, marketing and employee salaries. marketing i pracownicy… 2. SCHEDULE – remember to pick a deadline for opening day. If you want to 2. USTAL HARMONOGRAM – pamiętaj o wybraniu terminu, w którym chcesz open a pop-up store that sells apparel, you might want to combine that with, uruchomić pop-up. Jeżeli planujesz otwarcie sklepu z modą możesz to zrobić e.g. a fashion week. Planning openings prior to holidays such as Christmas or np. w związku z tygodniem mody. Zaplanowanie otwarcia przed takimi Mother’s Day may also be a good idea because people make more impulse świętami jak Boże Narodzenie czy Dzień Matki może również być dobrym buys during those times. Keep in mind the seasons and times when demand pomysłem – w tym czasie występuje więcej impulsywnych zakupów. Zwróć for your products might be higher. też uwagę na pory roku i czas, kiedy zapotrzebowanie na określone produkty może być większe… 3. LOCATION – to a large extent, location decides whether your pop-up will be visible, who will visit, and whether your future clients will be among those 3. WYBIERZ LOKALIZACJĘ – to ona decyduje w jakim stopniu Twój pop-up visitors. Pay attention to socioeconomic demographics, the presence of other będzie widoczny, kto będzie go odwiedzał i czy wśród odwiedzających będą stores, foot and vehicle traffic. You might decide to open a shared shop with Twoi przyszli klienci. Dokonując wyboru zwróć uwagę na czynniki demogra- another brand, or a shopping mall or retail park might be more fitting because ficzne społeczno-ekonomiczne obecność innych sklepów w okolicy, a także both assure high visibility and footfall, allowing you to gauge consumer natężenie ruchu pojazdów. Możesz zdecydować się np. na sklep współdzielo- reaction. ny z inną marką (shared shop – umożliwia wypożyczenie powierzchni sklepu innej marce), galerię lub centrum handlowe (zapewnia duży przepływ ludzi 4. IMPRESS – show off your goods and services, pick a topic and tell a story, i ekspozycję; umożliwia poznanie reakcji konsumentów) create a space for personal experiences. This will help you learn how consumers react not just to one product, but the entire brand. Present 4. ZADBAJ O WRAŻENIE – przedstaw towary i usługi, wybierz temat i opowiedz your world in a way that is attractive to the client, that encourages making historię, stwórz przestrzeń dla osobistych doświadczeń. Dzięki temu będziesz a purchase of your products, of keeping the brand top-of-mind and being mógł poznać wrażenia klientów, nie tylko wobec jednego produktu, ale i całej interested in it continuously. Be creative! marki. Przedstaw swój świat w taki sposób, by był on atrakcyjny dla klienta, skłaniał do zakupu Twoich produktów, myślenia o marce i interesowania się 5. BUZZ – because your pop-up will be around for only a short time, don’t nią także później. Bądź kreatywny! forget about communication. It’s imperative to engage clients and encourage them to plan a visit. To do this you might create an event, prepare a mailing 5. ZRÓB TROCHĘ HAŁASU – Twój pop-up będzie działał krótko, ale nie możesz campaign, use posters or leaflets. Make sure as many people as possible zapominać o komunikacji. Powinieneś zainteresować klientów i zachęcić – those who can actually visit – learn about your pop-up store. Consider your ich do zaplanowana wizyty. Utwórz więc wydarzenie, przygotuj kampanię store to be an event or a party. Clients are attracted and interested by all mailową, plakaty, foldery. Spraw, aby o Twoim pop-up’ie dowiedziało się jak things new – take advantage of that. najwięcej osób, które mogą Cię odwiedzić. Swój sklep potraktuj jako imprezę. To, co nowe wzbudza zainteresowanie klientów. Skorzystaj z tego!

Źródło/Source: We Are Pop-Up mości zrozumieli, że nie powinno być get even shorter in the future. “That is w Warszawie, w Złotych Tarasach. Otwar- in Warsaw’s Złote Tarasy shopping center. sytuacji, by w przestrzeni handlowej why it is so important for players on the ciu „Zalando Pop-up Store” towarzyszył The “Zalando Pop-up Store” grand opening był pustostan, ale należy stworzyć real property market to understand that plebiscyt wręczenia nagród Zalando was accompanied by the Zalando Blogger dynamiczną przestrzeń, która mogłaby vacancies should not occur in shopping Blogger Awards. Pop-up oferował pora- Awards ceremony. The store itself, even przynosić zyski – tłumaczy Goldwater. centres. A vacancy should be used to dy profesjonalnych stylistów, ekspertów though it was only present for a few days, create a dynamic space that can generate od makijażu, warsztaty DIY (do it your- offered advice from professional stylists, PRZYSZŁOŚĆ NALEŻY DO profits,” explains Mr Goldwater. self) oraz porady dotyczące bezpieczeń- makeup artists, DIY workshops as well as OFF LINE stwa zakupów w sieci. Funkcjonował e-commerce security advice. Z pop-up’ów korzysta także wiele THE FUTURE IS OFF-LINE tylko przez kilka dni. In the opinion of Mr Goldwater, “the sklepów internetowych. Nie chodzi Many e-commerce sites also use pop-up Zdaniem Goldwatera przyszłością jest future belongs not to the sale but the tylko o cenę, ale także o doświadczenia, stores. Consumers desire more than just nie sprzedaż, lecz marketing produk- marketing of products, the delivery of o kontakt z innymi ludźmi. – Wydaje low prices; they also want experiences tów, dostarczanie doświadczeń, które experiences that can be associated with mi się, że można mieć pozytywne do- and contact with other people. “It będzie można łączyć z daną marką. Jego a given brand.” In his opinion, many stores świadczenia korzystając ze sklepów on- seems to me, you can have positive zdaniem wiele sklepów będzie istnieć je- will exist just so that clients can come line, ale również potrzebować miejsca, experiences in online retail, while at the dynie po to, by klienci mogli – jak mówi to “feel and smell the products.” Today’s gdzie można przyjść, poczuć, dotknąć same time needing to come, feel, touch – przyjść, poczuć i powąchać. Dzisiejsi millennials prefer online shopping, but czy spróbować danego produktu – and try a given product,” emphasizes Mr Millenealsi często wolą kupować w In- their teenage counterparts still prefer podkreśla Goldwater. Goldwater. ternecie, ale nastolatki – już w sklepie. bricks-and-mortar stores. This is just one Tak było w przypadku marki Zalando, That was precisely the idea exploited by Dlatego też jego zdaniem przyszłość of the reasons Mr Goldwater feels that the która parę lat temu otworzyła swój sklep Zalando, which opened a pop-up location należy do pop-up’ów.  future belongs to pop-ups. 

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 61 PRAWO LAW

JERZY CHLEBOWSKI NAJTAŃSZA ENERGIA, TO TA ZAOSZCZĘDZONA SAVED ENERGY IS THE CHEAPEST ENERGY… Świadectwa efektywności energetycznej za oszczędności energii w przedsiębiorstwie mogą zapewnić dodatkowe źródło finansowania inwestycji. Można je otrzymać m.in. za wymianę oświetlenia na energooszczędne, instalacje systemu monitoringu i kontroli zużycia energii. Known as ‘white certificates’, certificates for energy savings obtained through an implemented or planned energy-saving investment may provide an enterprise with an additional source of financing.

października 2016 roku weszła On October 1st, 2016, an amendment terminem wydania decyzji przez URE. time frame in which the investor can w życie nowelizacja obowiązują- to the Energy Efficiency Act, which Zmiana ta w dużym stopniu ułatwia obtain the said certificates; cej od 2012 roku ustawy o efek- has been in force since 2012, became i upraszcza pozyskanie świadectw, • allowing companies involved in the tywności energetycznej, mająca effective; it adapted Polish legislation to określa także – co nie jest bez zna- European Union’s Emission Trading 1na celu dostosowanie polskiej legislacji the provisions of many EU directives and czenia – ramy czasowe, w zakresie Scheme (EU ETS) to participate in the do zapisów dyrektywy Unii Europejskiej to the changing conditions experienced których inwestor może pozyskać support system; oraz do zmieniających się warunków by the business and economic world. certyfikaty • allowing projects that have already biznesowo-ekonomicznych. Ustawa ta The new Act provided for a number of • umożliwienie uczestnictwa w syste- been completed (between January przewiduje szereg nowych obowiązków, new obligations as well as a range of mie wsparcia firmom, które są uczest- 1st, 2014 and September 30th, 2016) ale i paletę niedostępnych wcześniej previously unavailable options related nikami europejskiego systemu handlu to obtain certificates; możliwości związanych z poprawą to improving the energy efficiency of uprawnieniami do emisji (EU ETS) • allowing projects that previously efektywności energetycznej gospodarki, the economy; compulsory in Poland, • umożliwienie pozyskania certyfikatów received partial support from public do których Polska jest zobowiązana, these obligations apply to both business dla projektów już zrealizowanych (za- funds to obtain certificates; a które to cele mogą być realizowane entities and public administrative kończonych między 1 stycznia 2014 • allowing projects that are in their przez przedsiębiorstwa czy jednostki bodies. a 30 września 2016 roku) planning phase to obtain certificates administracji publicznej. • umożliwienie pozyskiwania certyfika- on the condition they undergo an ‘WHITE CERTIFICATES’ tów dla projektów, które już wcześniej energy efficiency audit and apply to CERTYFIKATY One of the tools that support investments otrzymały częściowe wsparcie ze the URE for a white certificate prior to Jednym z narzędzi wsparcia inwestycji that improve energy efficiency are środków publicznych the commencement of the investment. poprawiających efektywność zużycia ener- a system of energy efficiency certificates, • umożliwienie pozyskania certyfikatów This is all the more important since gii jest system świadectw efektywności commonly known as ‘white certificates’. dla projektów dopiero planowanych the URE defines the “commencement energetycznej zwanych potocznie „białymi In short, these documents certify that – warunkiem uzyskania wsparcia of an investment” as either either the certyfikatami”. W dużym skrócie system energy-saving targets have been reached jest wykonanie audytu efektywności moment an agreement is signed with ten polega na możliwości uzyskania wspo- by an enterprise; once obtained, the energetycznej przedsięwzięcia oraz a general contractor, or the moment mnianych świadectw za osiągnięte dzięki tradeable certificates can be liquidated złożenie wniosku do URE o wydanie an order is placed for the execution of zrealizowanej lub planowanej inwestycji via the Polish Power Exchange and turned białych certyfikatów przed przystąpie- the investment. oszczędności energii w przedsiębiorstwie. into an additional source of financing. niem do realizacji inwestycji. Jest to Pozyskane dzięki temu świadectwa można The 2016 amendment introduced o tyle istotne, iż URE za „rozpoczęcie ENERGY EFFICIENCY upłynnić poprzez transakcje na Towarowej numerous changes and these have inwestycji” uznaje już podpisanie AUDIT Giełdzie Energii i w ten sposób zapewnić included the following: umowy z wykonawcą lub dokonanie When it comes to obtaining an dodatkowe źródło finansowania inwesty- zamówień w celu jej realizacji. energy efficiency certificate, the most cji. Zeszłoroczna nowelizacja wprowadza • replacing periodic tenders for important step in the procedure is the wiele zmian w stosunku do poprzedniej white certificates issued by the AUDYT EFEKTYWNOŚCI energy efficiency audit. Executing this ustawy: Energy Regulatory Office (URE). The Najważniejszym elementem procedury part of the process with due diligence certificates are approved during pozyskiwania świadectw efektywności determines not only the number of • zastąpienie ogłaszanych przez Urząd a formal and legal evaluation period energetycznej jest przeprowadzenie white certificates that can be obtained Regulacji Energetyki (URE) co pewien (lasting up to 45 days) conducted by audytu efektywności energetycznej. (this number depends on a proper, czas przetargów na pozyskanie bia- the URE. This change has simplified Od profesjonalnej realizacji tej części in-depth examination of the savings łych certyfikatów systemem ciągłego the process of acquiring certificates procedury zależy nie tylko prawidłowe directly generated by the applied naboru wniosków z 45 dniowym and, just as importantly, defined the określenie ilości białych certyfikatów solutions), but also the number of those

62 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH AUDYT możliwych do pozyskania (przy czym that could potentially be generated Przykładowymi projektami, dla których EFEKTYWNOŚCI ilość ta może zależeć od poprawnego by devices that have been replaced można pozyskać białe certyfikaty są: ENERGETYCZNEJ i wnikliwego spojrzenia na oszczędno- in the course of the modernisation of TO PODSTAWA ści nie tylko bezpośrednio wynikające the company. A professional energy • wymiana oświetlenia na energo- z zastosowanych rozwiązań, ale i na te, efficiency audit also protects the oszczędne – w tym przypadku nawet AN ENERGY które są potencjalnie generowane przez investor from risks stipulated in the Act niewielka redukcja w mocy oświetle- EFFICIENCY inne urządzenia w przedsiębiorstwie na that could result from an inaccurate nia prowadzi – przy długim okresie skutek dokonanych działań moderniza- audit procedure. These risks include: wykorzystania – do oszczędności, AUDIT IS A MUST cyjnych) ale również fakt, iż profesjo- które pozwalają na pozyskanie białych nalnie wykonany audyt efektywności • the redemption by the URE of issued certyfikatów older systems such as the energetycznej chroni inwestora przed certificates that have not been • optymalizacja pracy urządzeń replacement of compressor-powered ryzykami, które wynikają z ustawy, covered by the achieved savings; klimatyzacyjnych, wentylacyjnych cooling appliances with so-called a które mogą zaistnieć wskutek niepra- • a potential penalty of up to 10% of i grzewczych – począwszy od działań free-cooling devices, to dealing widłowej realizacji audytu to jest: the company’s turnover in the year oczywistych dla starszych instalacji jak with new systems and introducing preceding the date of the application zastąpienie urządzeń sprężarkowych additional appliances (for instance, • koniecznością umorzenia w URE for certificates; urządzeniami z tak zwanym free- heat pumps which allow for the certyfikatów wydanych bez pokrycia • a five year ban on applying for -coolingiem, a skończywszy na nowych optimisation of the entire system w zrealizowanych oszczędnościach certificates. instalacjach, gdzie można wprowa- and which can lead to considerable • potencjalną karą (nawet do 10 proc. dzić dodatkowe urządzenia – jak na savings related to electricity and obrotu firmy w roku poprzedzającym It is worth noting, however, that some przykład pompy ciepła – pozwalające heating consumption); do roku złożenia wniosków) professional companies involved in na optymalizacje pracy układu, a co • those that introduce detailed • zakazem ubiegania się o certyfikaty performing audits and providing white za tym idzie na osiągnięcie dużych energy consumption monitoring przez okres następnych 5 lat certificate advisory services can take oszczędności w zużyciu energii elek- and metering systems that observe over some of these risks. This approach trycznej a także ciepła. not just the energy consumption Należy przy tym zwrócić uwagę, iż guarantees the highest available market • instalacje systemu monitoringu of an entire installation, but of niektóre profesjonalne firmy zajmują- price for white certificates. i kontroli zużycia energii na poziomie single devices thereby allowing ce się wykonywaniem audytów oraz szczegółowym – monitorowanie for the better management of doradztwem w zakresie pozyskiwania WITH PROFESSIONAL zużycia energii nie przez całą instalacje, assets and energy consumption białych certyfikatów są w stanie przejąć AUDITORS lecz przez poszczególne odbiorniki, co (as well as water, heating and fuel); część z tych ryzyk na siebie poprzez Employing a professional firm that can pozwala nie tylko na lepsze zarzą- this system of micro-monitoring „zastąpienie” inwestora w czynnościach perform an energy efficiency audit dzanie zużyciem energii (także wody, individual systems allows for direct bezpośrednio związanych z pozyskaniem, can also provide further opportunities: ciepła czy gazu), ale umożliwia lepsze comparisons between similar a następnie sprzedażą na rynku białych their experience in such processes gospodarowanie majątkiem. Pozwala appliances to be made across various certyfikatów. Takie podejście gwarantuje means an increased awareness of the na porównywanie zużycia energii locations and can, therefore, lead także możliwość uzyskania najlepszej kind of projects that are eligible for przez podobne urządzenia w różnych to the identification of irregularities ceny za białe certyfikaty na rynku. white certificates as in practice those lokalizacjach a co za tym idzie ocenę and the evaluation of efficiency. responsible for an investment are ich wykorzystania czy tez możliwość In turn, this affords the chance to Z AUDYTORAMI frequently unfamiliar with the support stwierdzenia usterki. Pozwala poprawić improve the repair and maintenance Skorzystanie z profesjonalnych usług firm system that is in place. zarządzanie kwestiami remontów czy rota or the replacement schedule. zajmujących się wykonywaniem audytów Furthermore, there is the potential napraw lub lepiej planować harmono- In extreme cases, by monitoring efektywności energetycznej daje także option to utilise the support system in gram wymiany urządzeń. W skrajnych energy consumption so carefully, inne możliwości – bardzo często doświad- favour of projects that do not meet the przypadkach systemy takie pozwalają such systems allow for the detection czenie w realizacji takich prac skutkuje minimum level of savings on their own na wykrycie nadużyć w pracy danego of fraud in specific departments of większą świadomością tego, jakie projekty (10 tonnes of oil per year, equivalent to oddziału firmy poprzez monitoring a company. mogą być przedmiotem ubiegania się around 116 MWh). Pursuant to the Act, zużycia energii… o białe certyfikaty – w praktyce bardzo it’s now possible to ‘aggregate’ projects Aside from the direct benefit related często zdarza się, że osoby realizujące in- of a similar nature together; companies Poprawa wykorzystania energii może to lower utility bills, improving energy westycje pomijają taką możliwość z braku involved in obtaining certificates for również służyć celom wizerunkowym efficiency can also improve a company’s świadomości co do możliwości wykorzy- their clients will often have a database a pośrednio także wpływać na konkuren- image and affect its competitiveness stania systemu wsparcia. of other projects, and it’s now possible cyjność na przykład na rynku wynajmu – for instance, rentable assets such Inna wartością dodaną jest możliwość to bundle these small projects together obiektów takich jak centra handlowe czy as shopping centres and warehouse skorzystania z systemu wsparcia dla so as to obtain additional funds. lokale magazynowe, które to poprzez facilities will become more attractive projektów, które nie spełniają wymo- Projects that are eligible for white zmniejszenie opłat za korzystanie z energii to tenants due to their lower electricity gu minimalnego poziomu osiągniętej certification include: stają się bardziej atrakcyjne dla najemców. charges. oszczędności (to jest 10 ton oleju ekwiwa- System białych certyfikatów zostanie lentnego - co odpowiada około 116 MWh • those that replace current lighting to najprawdopodobniej utrzymany aż do Finally, it’s worth noting that, given the oszczędności rocznie). Zgodnie z ustawą energy saving lighting. In this case, roku 2030 ze względu na już anonsowane EU’s plans to extend the duration of istnieje możliwość „agregacji” projektów even a small reduction of power przez Unię Europejską plany przedłu- energy efficiency targets for member tej samej natury – firmy zajmujące się provides for long-term savings that żenia terminu obowiązywania celów states, it’s likely that the white certificate pozyskiwaniem certyfikatów dla swoich make the enterprise eligible for white zwiększania efektywności energetycznej system will be retained until 2030 and klientów posiadają często bazę projektów, certificates; dla krajów członkowskich przy jednocze- the aforementioned targets increased dzięki którym otwierają się możliwości • those that optimise the operation snym zwiększeniu tego celu do 30 proc. to 30%. With this in mind, it shouldn’t pozyskania dodatkowych środków finan- of HVAC equipment; this includes Pamiętajmy – najtańszą energią jest ta, be forgotten that the cheapest energy is sowych nawet na mniejsze projekty. obvious actions aimed at upgrading która została zaoszczędzona.  that which is saved. 

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 63 RYNEK INWESTYCYJNY INVESTMENT MARKET

DOŁĄCZĄ GRACZE Z AZJI ASIAN PLAYERS ARE EXPECTED Najwięcej inwestycji na polskim rynku nieruchomości dotyczy powierzchni handlowych. Zdaniem ekspertów do grona inwestorów dołączą w tym roku gracze z Azji. Once again this year, the bulk of investment in Poland will be in commercial space; investors from Asia are expected to join the Polish real estate market boom.

INWESTYCJE UKOŃCZO- FINISHED PROPERTIES Posnania NE I W BUDOWIE AND PROPERTIES UNDER W 2016 roku oddano do użytku CONSTRUCTION 457 tys. m kw. nowej powierzchni In 2016, 457,000 sqm of new retail space handlowej z czego przeważająca część was commissioned, the overwhelming (75 proc. ) została ukończona w drugiej majority of which (75%) was completed połowie roku. Wolumen nowej po- in the second half of the year. The volume wierzchni oddanej do użytku był of new space commissioned was 23% o 23 proc. niższy niż ten z 2015 roku. less than in 2015. Według danych PRCH Retail Research According to the PRCH Retail Research Forum spośród 33 projektów zreali- Forum, of the 33 projects completed last zowanych w roku ubiegłym- 19 to year, 19 were new properties nowe obiekty (367 tys. m kw.), a 14 to (367,000 sqm), while 14 involved

Podaż w budowie wg lokalizacji Podaż w budowie wg formatu w Polsce na koniec 2016 r. w Polsce na koniec 2016 r. Properties under construction, Properties under construction, rozbudowy już istniejących. Aktywność expansions of existing facilities. by location 2016. by format 2016. deweloperów w roku ubiegłym kon- Developers focused on larger cities last centrowała się na większych miastach. year. For instance, the completion of Ukończono Posnanię (Apsys), której Posnania (Apsys) accounted for 22% of 9% powierzchnia stanowiła 22 proc. całko- the total amount of new space during witej podaży nowej powierzchni w tym this period. In addition, other properties 18% 3% 12% 1% okresie. Ponadto, do użytku oddano commissioned included Galeria m.in. Galerię Metropolia w Gdańsku Metropolia in Gdańsk (33,700 sqm), (33, 7 m kw.), oraz centra w mniejszych as well as shopping centres in smaller miastach: Galerię Navigator w Mielcu cities, such as Galeria Navigator in (25, 4 tys. m kw.), Galerię Wołomin Mielec (25,000 sqm), Galeria Wołomin (25 tys. m kw.), Galerię Glogovia w Głogo- (25,000 sqm), Galeria Glogovia in Głogów wie (21 tys. m kw.), Galerię Hit w Nowym (21,000 sqm), and Galeria Hit Gallery in Dworze Mazowieckim (13 tys. m kw.). Nowy Dwor Mazowiecki (13,000 sqm). Ubiegłoroczne inwestycje to nie Investments were made last year not 78% 79% tylko budowa nowych centrów, ale only in the construction of new shopping i rozbudowa dotychczas istniejących. centres, but also in the expansion of największe aglomeracje centra handlowe Obiekty powiększane i modernizowane existing properties. Expanded and • biggest agglomerations • shopping centers stanowiły 20 proc. podaży nowej po- modernized facilities accounted for 20% miasta 200-400 tys. parki handlowe wierzchni. Były wśród nich m.in. Atrium of new space. Such properties included • mieszkańców • retail parks Promenada w Warszawie (łącznie Atrium Promenada in Warsaw (7,600 sqm cities 200-400,000 inhabitants • centra wyprzedażowe o 7, 6 tys. m kw.), Galeria Sanowa in additional space), Galeria Sanowa in • miasta 100-200 tys. outlet centers w Przemyślu (7 tys. m kw.), Galeria Przemyśl (7,000 sqm), Galeria Rynek in mieszkańców Rynek w Tomaszowie Lubelskim Tomaszów Lubelski (2,000 sqm), and CH cities 100-200,000 inhabitants (2 tys. m kw.), CH Morena w Gdańsku Morena in Gdańsk (8,000 sqm). • miasta poniżej 100 tys. (8 tys. m kw.). mieszkańców LARGEST PLANNED cities under 100,000 inhabitants NAJWIĘKSZE INVESTMENTS IN 2017 PLANOWANE 2017 As of the end of 2016, over 635,000 sqm Na koniec 2016 roku w budowie of new retail space was under znajdowało się ponad 635 tys. m kw. construction, 16% of which was for the Zródło/Source: PRCH Retail Research Forum

64 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH Atrium Promenada

państwowy fundusz majątkowy GIC. INVESTMENT VOLUME Kapitał inwestycyjny na nieruchomości With a total investment volume of more handlowe pochodził głównie z RPA than EUR 4.5 billion last year, Poland (69 proc.), Wielkiej Brytanii (7 proc.), maintains its position as the clear leader Stanów Zjednoczonych (6 proc.), i Nie- in Central and Eastern Europe. Market miec. Z szacunków ekspertów, działa- activity was dominated by several large jących w ramach PRCH Retail Research transactions involving both individual Forum wynika, że w tym roku wolumen properties and real estate portfolios. transakcji inwestycyjnych na rynku Based on the volume of transactions nieruchomości komercyjnych w Polsce being prepared, we can assume wyniesie około 4 mld euro, z czego ok that results in 2017 will be similar to 40-50 proc. zostanie przeznaczonych previous years. na zakupy w sektorze handlowym. Inwestorzy mają poszukiwać przed- NEW PLAYERS ON THE sięwzięć, zlokalizowanych w dużych MARKET ośrodkach. Coraz większą rolę odgry- Poland is an attractive country for wać będą – zdaniem ekspertów - in- investment, as shown by the number westorzy oportunistyczni, poszukujący of active new investors on the market. nowej powierzchni handlowej, z czego expansion and adaptation of existing obiektów wymagających m.in. poprawy In 2016, South Africa’s Redefine 16 proc. to rozbudowa i adaptacja już shopping centres. Up to 74% of this zarządzania. Kluczowymi graczami na Properties, Germany’s Warburg-HIH istniejących centrów. Aż 74 proc. tej space is to be completed and rynku nadal pozostaną inwestorzy ze Invest Real Estate, and the Singapore- powierzchni ma zostać ukończonej commissioned in 2017. Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Bryta- based GIC property fund all appeared i oddanej do użytku w 2017 roku. The largest properties will be Galeria nii, Niemiec i RPA. Jak wynika z szacun- on the market. Investment capital for Największymi obiektami będą Galeria Północna in Warsaw, Wroclavia in ków w tym roku należy spodziewać się commercial real estate came mainly from Północna w Warszawie, Wroclavia we Wrocław, Serenada in Kraków, and kilku debiutów graczy z Azji. South Africa (69%), Great Britain (7%), Wrocławiu, Serenada w Krakowie oraz Gemini Park in Tychy. In several of the the United States (6%), and Germany. Gemini Park w Tychach. W kilku naj- larger metropolitan areas, nearly POPYT NA According to experts from the PRCH większych aglomeracjach blisko 300,000 sqm of space will be POWIERZCHNIĘ Retail Research Forum, the volume 300 tys. m kw. powierzchni zostanie od- commissioned in the form of new facilities W roku 2016 popyt na nowoczesną of commercial real estate investment dane w formie nowych obiektów lub po or expansions, including Arkadia in powierzchnię handlową utrzymywał się transactions in Poland will amount to rozbudowach, m.in. Arkadia w Warsza- Warsaw, Galaxy in Szczecin, and Franowo na wysokim poziomie i był generowany around EUR 4 billion this year, about wie, Galaxy w Szczecinie, czy Franowo Park Handlowy in Poznań. The opening of przez rozwijające się sieci z branży m.in. 40-50% of which will be allocated for Park Handlowy w Poznaniu. W tym several smaller retail parks and strip malls sportowej, modowej, czy drogeryjnej. purchases in the commercial sector. roku planowane są kolejne otwarcia is also planned for this year in, among Jednym z powodów modernizacji Investors are expected to look for mniejszych obiektów w formacie other places, Kraków and Piaseczno, i rozbudowy istniejących obiektów były ventures in large centres. According parków handlowych i strip malli m.in. as well as Oława, Kęty, and Zakopane. rosnące wymagania klientów ocze- to experts, opportunistic investors w Krakowie i Piasecznie k. Warszawy, Meanwhile, retail space in small cities kujących nowej oferty rozrywkowej. looking for properties that require better jak i Oławie, Kętach czy Zakopanem. (i.e. those with under 100,000 inhabitants) Dlatego zaobserwowano m.in. ekspan- management, among other things, Natomiast do 18 proc. powinien wzro- is expected to increase by up to 18%. sję sieci klubów fitness oraz kin oraz are going to play an increasingly snąć udział małych miast, poniżej 100 tys. mieszkańców, w całkowitej podaży powierzchni handlowej. Metropolia Gdańsk WOLUMEN INWESTYCJI Z całkowitym wolumenem inwestycji na poziomie ponad 4,5 miliardów euro w roku ubiegłym Polska utrzymuje po- zycję zdecydowanego lidera w regionie Europy Środkowo-Wschodniej. Aktyw- ność na rynku została zdominowana przez kilka dużych transakcji, dotyczą- cych zarówno pojedynczych obiektów jak i portfolio nieruchomości. Wolumen transakcji w przygotowaniu pozwala przypuszczać, iż wyniki w 2017 osiągną podobny poziom do lat poprzednich. NOWI GRACZE NA RYNKU Polska jest krajem atrakcyjnym dla inwestycji, co potwierdza liczba nowych inwestorów aktywnych na rynku. W roku 2016 na rynku pojawili się: po- łudniowoafrykański fundusz Redefine Properties, niemiecki fundusz Warburg- -HIH Invest Real Estate czy singapurski

POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH 65 RYNEK INWESTYCYJNY INVESTMENT MARKET

Sanowa Przemyśl NOWA PODAŻ NEW PROPERITIES

457 000 m kw./sqm GLA

POWIERZCHNIA W BUDOWIE PROPERTIES UNDER CONSTRUCTION

635 000 m kw./sqm GLA

rozbudowę oferty gastronomicznej. important role. The key players in the ŚREDNIA POWIERZCHNIA Oprócz już działających operatorów na market will remain investors from the TRADYCYJNEGO CENTRUM polskim rynku pojawiły się nowe marki United States, Great Britain, Germany, HANDLOWEGO handlowe, m.in. Forever 21, Skechers, and South Africa. Some are predicting NYX Cosmetics, Kanz, Steve Madden, that a number of Asian players can also AVERAGE SHOPPING CENTRE SIZE &Other Stories, czy Maxi Bazar. be expected to make their debut this W 2016 roku swój pierwszy stacjonarny year as well. 23 800 m kw./sqm GLA sklep w Europie otworzyła firma We- stwing Home & Living, która wcześniej DEMAND FOR SPACE funkcjonowała jedynie on-line. In 2016, the demand for modern W roku ubiegłym z polskiego rynku commercial space remained high handlowego wycofały się m.in. Mother- due to expanding sports, fashion, care, Brice, Kari oraz sieci spożywcze and drugstore chains. One of the ŚREDNIA POWIERZCHNIA MarcPol i Alma (obecnie w trakcie reasons for the modernization and TRADYCYJNEGO CENTRUM likwidacji). Wyjście z polskiego rynku expansion of existing properties was HANDLOWEGO W BUDOWIE zapowiedziały również Marks & Spencer the growing customer demand for (TYLKO NOWE PROJEKTY) i Dorothy Perkins. new entertainment options, which is Czynsze w najlepszych centrach handlo- why fitness clubs and cinema chains AVERAGE SIZE OF SHOPPING wych pozostają stabilne. Najwyższe stawki expanded, while gastronomic offers CENTER UNDER CONSTRUCTION utrzymują się w najpopularniejszych were also broadened. (ONLY NEW PROJECTS) centrach handlowych Warszawy i osiągają In addition to operators already present 120-140 EUR za m kw. miesięcznie, w po- on the Polish market, new brands m kw./sqm zostałych obiektach w stolicy w przypadku have emerged, including Forever 21, 31 300 GLA czynszu „prime” sięgają 100 EUR za m kw. Skechers, NYX Cosmetics, Kanz, Steve miesięcznie. Natomiast w innych aglome- Madden, & Other Stories, and Maxi racjach stawki najmu są na poziomie Bazar. In 2016, Westwing Home & Living 40-50 EUR za m kw. miesięcznie.  opened its first bricks-and-mortar store Zródło/Source: PRCH Retail Research Forum in Europe. Previously, the company only had an online presence. Największe obiekty handlowe planowane na 2017 r. However, a number of brands withdrew from Poland’s commercial market last The biggest shopping centres to open in 2017 year, including Mothercare, Brice, Kari, and the MarcPol and Alma (currently Powierzchnia handlowa (m kw.) OBIEKT, MIASTO/ NAME, CITY DEWELOPER/ DEVELOPER involved in bankruptcy proceedings) GLA (sqm) grocery chains. Marks & Spencer and Galeria Północna, Warszawa GTC 69 300 Dorothy Perkins also announced their departures from the Polish market. Wroclavia, Wrocław Unibail Rodamco 64 000 Rents in the top shopping centres have remained stable. The highest Serenada, Kraków Mayland RE 42 000 rates can be found in Warsaw’s most GeminiPark, Tychy Gemini Holding 36 000 popular shopping centers and reach EUR 120-140 per sqm per month. Rents ColorPark, Nowy Targ Color Park RE 25 000 in other prime properties in the capital reach EUR 100 per sqm per month. In Vivo!, Krosno Immofinanz/ Accteum 21 000 comparison, rents in other metropolitan QuickPark, Olkusz Real2B 14 000 areas oscillate between EUR 40-50 per sqm per month.  Źródło/Source: Cushman& Wakefield

66 POLSKA RADA CENTRÓW HANDLOWYCH BRANDED MEDIA MEDIA BRANDS

Branded Custom Publishing Aktivist Media MediaRynek Branded Content Gaga Brands Social Media Warsaw Business PR & e-PR Journal Group Strategia Warsaw Insider Digital Eventy Kreacja 360

Valkea Media S.A. ul. Elbląska 15/17, 01-747 Warszawa, tel: 22 257 75 00, www.valkea.com

Reklama z roll upa-230x280.indd 1 29.03.2017 17:42 C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K