Rola Sportu W Państwach Północy I Południa
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Uniwersytet Warszawski Wydział Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych Patrycja Cedro Rola sportu w państwach Północy i Południa Praca doktorska napisana pod kierunkiem naukowym prof. dr hab. Marcina Floriana Gawryckiego Warszawa 2017 Spis treści Wstęp ......................................................................................................................................... 3 1. Północ - Południe – przedmiotowy zakres badań 1.1. Dychotomia rozwojowa jako konsekwencja ewolucyjnego charakteru stosunków międzynarodowych – perspektywa historyczna ........................................................................15 1.2. Pojęcie globalnej dysproporcji w nauce o stosunkach międzynarodowych. .............................38 1.3. Kraje rozwinięte i rozwijające się w świetle dotychczas stosowanych narzędzi badawczych ..46 1.4. Sport i jego znaczenie dla badań nad rozwojem .......................................................................62 2. Sport jako przejaw aktywności społecznej 2.1. Sport w nauce o stosunkach międzynarodowych ......................................................................68 2.2. Globalny wymiar sportu ............................................................................................................78 2.3. Wpływ sportu na wybrane wskaźniki rozwojowe .....................................................................82 3. Instytucjonalizacja sportu a problem nierówności rozwojowych .....................................95 3.1. Sport w Organizacji Narodów Zjednoczonych .........................................................................96 3.2. Sportowa współpraca regionalna w krajach rozwiniętych i rozwijających się .......................104 3.3. Wyspecjalizowane organizacje sportowe – ich rola, funkcje i znaczenie dla współczesnego porządku międzynarodowego ..................................................................................................114 3.4. Sportowe podmioty prawa krajowego w obrębie Północy i Południa.....................................131 4. Dysproporcje rozwojowe na tle wartości olimpijskich 4.1. Antyczne inspiracje w nowożytnej interpretacji: doktryna współczesnego olimpizmu ..........138 4.2. Miejsce Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego w sieci powiązań instytucjonalnych ..151 4.3. Igrzyska Olimpijskie jako płaszczyzna globalnego współzawodnictwa .................................160 5. Sukces sportowy jako implikacja różnic w poziomie rozwoju między państwami Północy a Południa 5.1. Ekonomia sportu .....................................................................................................................168 5.2. Sport tradycyjny versus sport nowoczesny – źródła sukcesu sportowego krajów rozwijających się .....................................................................................................................183 5.3. Sport amatorski a zawodowstwo .............................................................................................188 5.4. Sportowa mobilność przestrzenna – migracje międzynarodowe i wewnętrzne ......................196 6. Funkcjonalne wykorzystanie sportu w państwach rozwiniętych i rozwijających się 6.1. Sport a polityka .......................................................................................................................211 6.2. Społeczno-kulturowe znaczenie sportu ...................................................................................232 6.3. Sport jako kategoria soft power ...............................................................................................240 Podsumowanie ...................................................................................................................... 250 Spis tabel i wykresów ........................................................................................................... 257 Bibliografia ........................................................................................................................... 259 2 Wstęp Od momentu rozpadu Związku Radzieckiego definitywnie zamykającego okres bipolarnej konfrontacji między Wschodem a Zachodem, w zakresie badań nad stosunkami międzynarodowymi uwidocznił się pesymizm dotyczący spełniania przez tę dziedzinę funkcji prognostycznej i eksplanacyjnej. Wynika to z jednej strony z niedoskonałości kreowanych przez lata podejść metodologicznych skupiających się głównie na sferze powiązań o charakterze militarnym, gospodarczym czy politycznym, z drugiej natomiast, stanowi konsekwencję zamknięcia się na inne, nieszablonowe i nierzadko niedoceniane dziedziny wiedzy, jedynie z pozoru nieprzejawiające potencjału badawczego. Niniejsza rozprawa ma zatem stanowić próbę uzupełnienia dotychczas przyjmowanych perspektyw badawczych o nowe pola analizy dostosowujące je do zmiennych warunków otoczenia. Jej realizacji służy natomiast odwołanie do sportu, który pod względem społecznego osadzenia, nie różni się znacząco od sfery polityki czy ekonomii. Przeciwnie, pozostaje on integralnym elementem postępu cywilizacyjnego, wymagającym jednakże – z uwagi na obserwowaną jak dotąd fragmentaryczną obecność w literaturze naukowej – usystematyzowania i umiejscowienia w wysoce złożonych relacjach o charakterze międzynarodowym. Ponadto, z uwagi na współcześnie obserwowany dwubiegunowy podział świata, wyznaczony linią demarkacyjną oddzielającą wysoko rozwinięte państwa Północy od grupy reprezentantów zubożałego Południa, analiza ogniskuje się na próbie aktualizacji obecnie stosowanych kryteriów segmentacji i hierarchizacji państw. Zakorzenione głównie w sferze gospodarki, obecnie wykorzystywane wskaźniki nie są bowiem na tyle miarodajne, by na ich podstawie rzetelnie zobrazować różnice rozwojowe występujące między aktorami sceny międzynarodowej. Problem ten został już wprawdzie dostrzeżony zarówno w literaturze, jak i w praktyce działalności większości instytutów badawczych, o czym świadczą sukcesywnie podejmowane przez te instytucje próby zmierzające ku rozszerzeniu warunków oceny na inne, trudno mierzalne czynniki o charakterze społecznym czy kulturowym, w większym stopniu oddającym uwarunkowania i specyfikę regionu. Niemniej jednak, na skutek sektorowości badań, również i one nie są w stanie dokonać w pełni kompleksowej diagnozy obowiązującego porządku międzynarodowego. Zjawisko dysproporcji rozwojowych – choć zatem nienowe – jest bez wątpienia jednym z najbardziej palących problemów współczesnego świata, wymagającym świeżego i nieschematycznego spojrzenia, wykraczającego poza dotychczas stosowane ramy analizy. Rozpatrywane w drugiej połowie XX w. w cieniu bipolarnego rozgraniczenia między 3 państwami bloku wschodniego a Zachodem, dopiero na skutek zmiany sytuacji geopolitycznej, przestało ono jednak odgrywać rolę drugorzędną, stając się zagadnieniem wyraźnie aktywizującym społeczność międzynarodową. Świadczy o tym widoczny na gruncie badawczym wzrost zainteresowania problemem, prowadzący z jednej strony do wykształcenia się odrębnych subdyscyplin naukowych, takich jak na przykład ekonomia rozwoju, z drugiej – do progresywnego rozszerzania pola analizy innych nauk, w tym nauki o stosunkach międzynarodowych, do której sukcesywnie wdrażane są nowe koncepcje rozwoju (m.in. human development) i konstrukcje pojęciowe (m.in. human security), kreowane dla potrzeb określenia stanu braku zagrożeń osobistych i ogólnospołecznych, a także tych o charakterze ekonomicznym lub związanych z wyżywieniem, zdrowiem czy ochroną środowiska. Konsekwencją tak postępującego przeobrażenia, znacznie częściej zogniskowanego na jednostkach i zbiorowościach ludzi, jest natomiast przekierowanie uwagi od teorii badań nad pojęciem bezpieczeństwa narodowego (national security), skoncentrowanego głównie na obronie przed atakiem z zewnątrz, na płaszczyznę zróżnicowania społeczno-gospodarczego, którego najpełniejszym wyrazem jest właśnie rozziew zawarty w koncepcie zestawiającym Północ z krajami Południa. Podkreślenia wymaga jednakże brak standaryzacji w obrębie kryteriów warunkujących przynależność do danej kategorii oraz ich niestałość, pociągająca za sobą konieczność ciągłego monitorowania otoczenia, celem dostosowywania wartości progowych wskaźników stosowanych do oceny faktycznego tempa procesów rozwojowych. Dotychczas, wśród najczęściej wykorzystywanych mierników oddających różnice cywilizacyjne między państwami, swoje miejsce znalazły przede wszystkim wytyczne oparte na liczbach, w większym stopniu charakterystyczne jednak dla kierunków ścisłych aniżeli dla nauk społecznych. Potwierdzane wartościami procentowymi, indeksami czy proporcjami ułamkowymi, jedynie z pozoru oddającymi rzeczywiste rozmiary niepożądanych zjawisk, wykazują one bowiem liczne niedoskonałości, przekładające się na wzmożoną podatność na krytykę, która to z kolei stanowi silną argumentację dla zasadności kontynuowania rozważań nad podłożem hierarchizacji państw w obrębie nauki o stosunkach międzynarodowych. W niniejszej rozprawie takie właśnie nowe światło na nierozwiązany od lat problem rzuca sport, który jako wiodący przedmiot badań, uzupełnia interdyscyplinarne zainteresowanie tematyką dysproporcji, przejawiane jak dotąd głównie na płaszczyźnie nauk geograficznych, politycznych, ekonomicznych, historycznych oraz socjologicznych. Choć nierzadko marginalizowany ze względu na upatrywaną w nim neutralność i względnie apolityczną, pozbawioną kontekstu rywalizację, niejednokrotnie wykazywał on bowiem swój 4 potencjał badawczy, oddając istotę zachwianej równowagi rozwojowej współczesnego świata, gdyż poprzez konsolidację pozornie odrębnych